MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Agnieszka Szyszko-Perłowska
Anna Baranowska
Rozpoznawanie osiągnięć rozwojowych
w poszczególnych etapach życia dziecka
513 [01].Z1.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
dr Elżbieta Jaszczyszyn
mgr Alicja Pasemko
Opracowanie redakcyjne:
mgr Agnieszka Szyszko - Perłowska
Konsultacja:
mgr Zenon W. Pietkiewicz
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 513[01].Z1.01
Rozpoznawanie osiągnięć rozwojowych w poszczególnych etapach życia dziecka,
zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu opiekunka dziecięca
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Proces rozwoju dziecka 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 11
4.1.3. Ćwiczenia 11
4.1.4. Sprawdzian postępów 12
4.2. Podstawy psychofizycznego rozwoju dziecka w okresie prenatalnym 13
4.2.1. Materiał nauczania 13
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 17
4.2.3. Ćwiczenia 17
4.2.4. Sprawdzian postępów 18
4.3. Rozwój psychomotoryczny dziecka od 0 do 4 roku życia w zakresie 19
wszystkich sfer rozwojowych
4.3.1. Materiał nauczania 19
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 34
4.3.3. Ćwiczenia 34
4.3.4. Sprawdzian postępów 36
5. Sprawdzian osiągnięć 37
6. Literatura 42
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten pomoże Ci w przyswojeniu wiedzy o:procesie rozwoju dziecka,
podstawach psychofizycznego rozwoju dziecka w okresie prenatalnym, rozwoju
psychomotorycznym dziecka od 0 do 4 roku życia w zakresie wszystkich sfer
rozwojowych.
Poradnik zawiera:
1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych wiadomości i umiejętności, które
powinieneś mieć opanowane, aby przystąpić do pracy z poradnikiem.
2. Cele kształcenia programu jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania umożliwiający samodzielne przygotowanie się do wykonania
ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazaną
literaturÄ™ oraz inne z
ródła informacji. Obejmuje on również ćwiczenia, które
zawierajÄ…:
opis działań jakie powinnaś wykonać,
wykaz materiałów i narzędzi potrzebnych do ich wykonania.
4. Zestaw zadań testowych sprawdzający poziom przyswojonych wiadomości
i ukształtowanych umiejętności.
5. Wykaz literatury, polecanej do skorzystania podczas nauki.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z
rodzaju wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.
Poradnik nie może być traktowany jako wyłączne z
ródło wiedzy. Wskazane zatem jest
korzystanie z innych dostępnych z
ródeł informacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
513[01].Z1
Rozwój psychomotoryczny
małego dziecka
513[01].Z1. 01 513[01].Z1. 02
Rozpoznawanie osiągnięć Stymulowanie rozwoju
rozwojowych w poszczególnych psychomotorycznego i osobowości
etapach życia dziecka dziecka
513[01].Z1. 03
Opiekowanie się dziećmi
z trudnościami wychowawczymi
i zaburzeniami w rozwoju
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
definiować pojęcie rozwoju,
wyjaśniać procesy zachodzące w ludzkim organizmie na poziomie komórkowym
(anabolizm, katabolizm),
definiować pojęcia z zakresu embriologii,
omawiać i wyjaśniać budowę i funkcje poszczególnych elementów układu nerwowego
człowieka,
określać ścisły związek między rozwojem motorycznym, fizycznym i psychicznym,
rozróżniać poszczególne formy aktywności ruchowej; pełzanie, raczkowanie itp.,
uświadomić sobie znaczenie prawidłowej opieki nad dzieckiem dla jego dalszego
rozwoju,
obserwować podopiecznych,
stosować zasady bezpieczeństwa i higieny pracy z dziećmi
korzystać z różnych z
ródeł informacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
scharakteryzować proces rozwojowy dziecka,
wskazać związek rozwoju prenatalnego dziecka z rozwojem w okresie pourodzeniowym,
określić właściwości rozwoju psychomotorycznego dziecka w okresie noworodkowym,
niemowlęcym i poniemowlęcym,
zastosować bezpośrednie i pośrednie metody oceny rozwoju psychomotorycznego
dziecka,
ocenić poziom rozwoju psychomotorycznego dziecka na podstawie wyników badań,
ocenić psychomotoryczne osiągnięcia dziecka na podstawie norm rozwojowych,
rozpoznać niedobory i odchylenia rozwojowe,
posłużyć się inwentarzem i kartą rozwoju psychomotorycznego,
sporządzić dokumentację rozwoju psychomotorycznego dziecka.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Proces rozwoju dziecka
4.1.1. Materiał nauczania
Rozwój psychiczny człowieka jest procesem złożonym, dynamicznym i długotrwałym,
który polega na przemianach ilościowych i jakościowych poszczególnych funkcji oraz
czynności w celu dalszego ich doskonalenia. Proces ten trwa przez całe życie, jednakże
najintensywniejszy jest do 18 roku życia. Rozwój jest procesem cyklicznym,
wieloetapowym, przebiegającym w określonej kolejności związanej z wiekiem dziecka,
indywidualnie zróżnicowanym.
Pierwsze przejawy życia psychicznego pojawiają się już w życiu płodowym: w 7-8 m-
cu dziecko spostrzega, reaguje, a nawet zapamiętuje. Podwaliny psychiki osoby dorosłej
tworzą się w ciągu pierwszych 5 lat życia. Doświadczenia z dzieciństwa rzutują na dalszy
rozwój człowieka. Poszczególne sfery życia psychicznego nie dojrzewają w jednakowym
tempie. Najpierw kształtuje się dojrzałość umysłowa, potem emocjonalno-społeczna.
Rozwój psychiki dziecka przebiega w ścisłym związku z rozwojem motorycznym,
dlatego w odniesieniu do małych dzieci mówimy łącznie o rozwoju psychomotorycznym.
Funkcje złożone i precyzyjne bazują na mniej doskonałych, np.: zanim człowiek nauczy się
używać śrubokrętu musi najpierw nauczyć się chwytać, zanim zacznie mówić - gaworzy,
ale nigdy odwrotnie. Stymulowanie danej umiejętności powinno odbywać się więc
w odpowiednim dla niej czasie. Rozwój poszczególnych umiejętności jest związany
z dojrzałością układu nerwowego, nie można, więc nauczyć dziecka chodzić, jeżeli jego
mózg do tego nie dojrzał.
Charakterystyczne jest występowanie w wieku niemowlęcym tzw. odruchów
pierwotnych, z którymi dziecko przychodzi na świat (Moro, ssania, szukania, Babińskiego,
chodu automatycznego, pełzania), które są efektem niedoskonałości układu nerwowego
i zanikają kolejno wraz z postępem rozwoju. Niektóre z nich ( ssania, z
reniczny) utrzymujÄ…
się do końca życia. Utrzymywanie się odruchów pierwotnych świadczy o uszkodzeniu
OUN. Czynność kory mózgowej objawia się powstawaniem odruchów warunkowych, czyli
świadomych, celowych czynności.
Rozwojem psychomotorycznym kierujÄ… 2 prawa:
- Cefalokaudalne (głowowo-ogonowy) dotyczące motoryki dużej czyli ruchów
lokomocyjnych. Proces nauki chodzenia rozpoczyna się od ruchów gałek ocznych,
głowy, szyi, następne rąk, tułowia i nóg na końcu. Początkowo dziecko wykonuje je
w pozycji leżącej a następnie uczy się siadać i stać.
- Proksymodystalne ( od środka na zewnątrz) dotyczy motoryki małej czyli umiejętności
chwytania i ruchów precyzyjnych. Początkowo niemowlę poruszając rękoma
wykonuje ruchy w zakresie stawów barkowych i stopniowo włącza kolejne: łokciowy,
nadgarstkowy a na końcu ( ok. 12 m-ca) śródpaliczkowe i wtedy jest w stanie wykonać
najbardziej precyzyjny tzw. chwyt pęsetowy.
Do najważniejszych czynników wpływających na rozwój psychomotoryczny należą:
- wyposażenie genetyczne, wrodzone cechy mózgu i układu nerwowego skojarzone
z działaniem hormonów,
- środowisko fizyczne i społeczne w jakim dziecko się rozwija,
- proces nauczania i wychowania,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
- własna aktywna działalność dziecka i doświadczenia jakie przeżywa.
Prawidłowy rozwój zależy w dużej mierze od nawiązania z dzieckiem więzi
emocjonalnej i stymulowania jego aktywności za pomocą bodz
ców słownych,
różnorodnych zabawek oraz stworzeniu mu możliwości do zdobywania nowych
umiejętności właściwie dobranych do stopnia jego rozwoju i potrzeb.
Okresy rozwojowe człowieka
Istnieje wiele kryteriów podziału (periodyzacji) życia ludzkiego na okresy (etapy),
proponowanych przez antropologów, lekarzy, psychologów. Podziały te są zwykle
umowne, granice okresów nie są jednoznaczne. Może wyznaczać je zjawisko biologiczne,
przyjęty umownie wiek, uczęszczanie do przedszkola i szkoły.
Ze względu na charakter i dynamikę procesów biochemicznych N. Wolański
wyróżnił w życiu człowieka trzy etapy:
- Progresywny (ewolucja)  przewaga zmian anabolicznych nad katabolicznymi,
procesów budowy nad rozpadem; obejmuje on okres wewnątrzłonowy, dzieciństwo
i młodość (do 20.-25 r.ż.)
- Stabilizacji (transwolucja)  równowaga przemian biochemicznych u człowieka
dorosłego (do około 40.-45r. ż.).
- Regresywny (inwolucja)  przewaga zmian katabolicznych nad anabolicznymi,
starzenie siÄ™ organizmu.
W pediatrii (Papierkowski) przyjęto klasyfikację, która dzieli życie człowieka na dwa
okresy główne: okres rozwoju wewnątrzmacicznego i okres życia pozałonowego.
I. Okres wewnÄ…trzmaciczny (prenatalny).
Trwa od momentu zapłodnienia do chwili urodzenia osobnika zdolnego do życia.
Rozwój prenatalny pokrywa się w czasie z długością ciąży - 40 tyg. jeżeli liczymy ją od
ostatniej miesiÄ…czki.
Dzieli siÄ™ na 3 fazy:
1. Jaja płodowego (0 - 2 tyg.)  po zapłodnieniu następuje bardzo intensywny podział
i namnażanie komórek.
2. Okres zarodkowy (3 - 8) - formułują się pierwsze narządy, tworzą się 3 listki
zarodkowe, z których formułują się poszczególne układy. Układy te nie funkcjonują
dokładnie, ale można je już rozpoznać.
3. Okres płodowy (od 9 tygodnia do porodu  38 - 42 tyg.) - dojrzewanie i rozwój
poszczególnych struktur i układów całego organizmu, przygotowanie do życia
pozamacicznego.
II. Okres życia pozałonowego ( postnatalny)
Dzieli się on na 8 etapów:
1. Okres niemowlęcy trwa do końca 1-go roku.
- Okres noworodkowy do 28 dnia życia; Należy do przełomowych okresów w życiu
człowieka. W ciągu tego miesiąca organizm musi przystosować się do całkiem nowych
warunków (konieczność regulacji temp. ciała, zmiana sposobu oddychania, nerki
zaczynają wydalać produkty przemiany materii, noworodek musi opanować odruch
ssania, uruchamiają się czynności trawienne, zaczynają docierać do dziecka bodz
ce
z zewnątrz stymulując ukł. nerwowy). Ruchy maja charakter nieskoordynowany
i niecelowy. Na bodz
ce negatywne dziecko reaguje krzykiem oraz całym ciałem.
Świadomość noworodka związana jest z zaspokajaniem potrzeb fizjologicznych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
- Od 1 do 12 miesiąca życia. Okres niemowlęcy cechuje intensywny rozwój czynności
ruchowych, które prowadzą u dziecka do zmiany w postawie ciała, zdolności
przemieszczania siÄ™ w przestrzeni oraz doskonalenia siÄ™ chwytu i manipulacji.
W niemowlęctwie także następuje rozwój celowych czynności dziecka. Pod koniec
pierwszego roku życia w działanie przedmiotowe dziecka włącza się już mowa.
Po ukończeniu l roku życia dziecko zazwyczaj rozumie już mowę dorosłych i potrafi
wymówić kilka lub nawet kilkanaście świadomie używanych wyrazów.
Charakterystyczne dla tego okresu jest duże zapotrzebowanie na sen. Początkowo
dziecko śpi stale, budzi się tylko do karmienia. Póz
niej ustala się właściwy rytm snu,
12 godz. noc, 3-4 dzień. Po upływie pierwszego półrocza zaczynają wyrzynać się 1-sze
zęby mleczne. Reakcje emocjonalne dziecka są w początkowym okresie życia
wyrazem jego potrzeb organicznych, ale już w drugim miesiącu życia zjawia się
reakcja ożywienia i uśmiechania się na widok osób dorosłych. Reakcja ta rozwijając się
i różnicując prowadzi do bardziej złożonych form zachowania się w środowisku
społecznym. Dziecko jednoroczne przejawia także rodzaje uczuć takich, jak: strach,
gniew, radość, wstyd, zazdrość itp.
2. Okres poniemowlęcy, trwa od 1 do 3 roku. Umiejętność chodzenia, poznanie
społecznej funkcji przedmiotów i opanowanie mowy stanowią zasadnicze osiągnięcie
w rozwoju dziecka w okresie poniemowlęcym. Na początku drugiego roku życia dzieci
zaczynają samodzielnie chodzić. Pod koniec 2 roku życia dziecko potrafi niez
le biegać
a w wieku 3 lat dzieci poruszają się zupełnie samodzielnie. Działalność dziecka w tym
okresie skierowana jest głównie na poznawanie właściwości przedmiotów i określana
jest jako zabawa manipulacyjna. Sprawność w posługiwaniu się przedmiotami
codziennego użytku i naśladowanie czynności dorosłych prowadzi u dzieci do
zdobywania w coraz szerszym zakresie zaradności i samodzielności w czynnościach
związanych z ubieraniem się, myciem, posługiwaniem się łyżką itp. W ciągu 2 roku
życia u dziecka wzrasta nie tylko zasób słów, którymi się posługuje, ale także w coraz
większym zakresie poszerza się jego rozumienie mowy dorosłych. Pojawiają się
pierwsze formy gramatyczne i zdania złożone z kilku wyrazów. U dziecka 3-letniego
notujemy wszystkie części mowy, a zasób słów wynosi 1000  1200. Dzieci w 3 roku
życia zwracają się często do dorosłych z pytaniami, które stają się bardzo ważnym
środkiem zdobywania wiadomości, wzbogacenia mowy oraz ogólnego rozwoju
umysłowego.
U człowieka w okresie poniemowlęcym kształtują się typowo ludzkie wygięcia
kręgosłupa, stanowią one nieodzowny warunek dla utrzymania stabilnej równowagi
ciała. Ulegaja usprawnieniu mechanizmy nerwowe, od których zależy utrzymanie
postawy i lokomocja. Idzie to w parze z intensywnym rozwojem umysłowym.
Kształtuje się osobowość.
3. W okresie przedszkolnym następuje dalszy rozwój sprawności motoryczneji
umysłowej dziecka, a rezultatem rozwoju jest zdolność dziecka do podjęcia nauki
szkolnej. Proces uczenia się dziecka przedszkolnego i rozwój jego procesów
poznawczych, mowy, kontaktów, a także sprawność ruchowa realizuje się
w zabawach. W zabawach tematycznych dziecko przyjmuje rolÄ™ na siebie i stwarza
sytuacje obserwowane w swym otoczeniu. W zabawach konstrukcyjnych ćwiczy
koordynacjÄ™ wzrokowo-ruchowÄ…, percepcjÄ™ motorycznÄ…, uczy siÄ™ lateralizacji itp.
Lata 3 - 7 stanowią okres intensywnych ćwiczeń usprawniających funkcje poznawcze
i ruchowe dziecka. Nauka w szkole stawia dziecku nowe wymagania w zakresie
dojrzałości fizycznej, umysłowej, emocjonalnej i społecznej. W pracy szkolnej
odgrywają ważną rolę manualne nawyki ruchowe (rozwój subtelnych, zróżnicowanych
ruchów palców), prawidłowe ujmowanie stosunków przestrzennych, zdolność
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
logicznego rozumowania, język dziecka oraz zainteresowanie pracą szkolną. Dziecko
podejmujące naukę szkolną powinno posiadać zdolność do pracy w zespole
dziecięcym i brać udział w coraz bardziej złożonych formach życia zbiorowego. Jest
samodzielne w ubieraniu i rozbieraniu siÄ™. SprzÄ…ta po sobie, pomaga w pracach
domowych.
Zbyt mało ruchu, powietrza powoduje słabszy rozwój fizyczny, brak zabawek,
kontaktów z dorosłymi, z dobrami kultury opóz
nia rozwój intelektualny,
a niezaspokojenie potrzeb psychicznych może zburzyć całość rozwoju psychicznego
dziecka. Dzieci w tym wieku wykazują dużą potrzebę ruchu, są żywe, hałaśliwe,
mówią wiele, miewają bujną wyobraz
nię. Poszukują rówieśników, uczą się
podporządkowywać grupie, niekiedy rezygnować z własnych zachcianek. W wieku ok.
6 lat następuje przyspieszenie wzrastania ciała wzwyż.
4. Okres wczesnoszkolny o płynnej granicy (7 - 10 - 12 r. ż.), do pojawienia się objawów
dojrzewania płciowego. W wieku 7-12 lat osiągnięcia rozwojowe związane są ze
zmianą podstawowej działalności dziecka. Zabawa ustępuje miejsca stałym
obowiÄ…zkom zwiÄ…zanym z naukÄ… szkolnÄ…, zdobywaniem podstawowej, ale jeszcze nie
usystematyzowanej wiedzy o świecie. Następuje intensywny rozwój procesów
poznawczych, dziecko jest zdolne do wykonywania operacji logicznych
(np. dodawania - odejmowania, analizy - syntezy). Autorytet rodziców zmniejsza się,
następuje rozumienie norm moralnych. Wzrasta aktywność społeczna, umiejętność
współżycia w zespole. Dzieci chętnie uczestniczą w zespołowych zajęciach, zabawach,
grach ruchowych, lubią współzawodniczyć, wyróżniać się. Między chłopcami
i dziewczętami istnieją w tym okresie rozwojowym ostre antagonizmy związane
z płcią. Pobudzenie zainteresowań, życzliwa i spokojna atmosfera domu rodzinnego
i szkoły sprzyjają kształtowaniu się rozwoju umysłowego oraz społeczno-moralnego
dziecka.
5. Dojrzewania płciowego (pokwitania) około 10 - 15 lat u dziewcząt, 12-17 lat
u chłopców. Jest to wiek przejściowy między dzieciństwem a dorosłością. Specyfiką
tego okresu są radykalne, czasem gwałtowne, zmiany fizyczne (hormonalne)
i psychiczne, które przeobrażają dziecko w człowieka dorosłego. Następuje intensywne
dojrzewanie fizjologiczne, umysłowe, emocjonalne i duchowe. Istotą zmian rozwoju
psychicznego jest w tym okresie kształtowanie własnej tożsamości. Kształtuje się
myślenie logiczne i abstrakcyjne, nasila krytycyzm, skłonność do prowadzenia
dyskusji i refleksyjnego myślenia. Pogłębiają się i różnicują zainteresowania, zwięk-
szają się możliwości osiągnięć intelektualnych z ich maksimum ok. 20 r. ż. Istnieje
potrzeba samodzielności i uniezależnienia od rodziców. W zachowaniu dominuje
przekora wobec dorosłych, nieposłuszeństwo, postawa buntu wobec świata.
Niezrównoważenie psychiczne, labilność uczuć i nastroju, nadwrażliwość
emocjonalna, impulsywność reakcji to fizjologiczne cechy okresu dojrzewania.
Wzmaga się wrażliwość na wpływy grupy rówieśniczej, poszukiwanie uczestnictwa
w grupie i akceptacji ze strony rówieśników. Wreszcie następuje rozwój kontaktów
heteroseksualnych i zaczynają tworzyć się  pary". W końcowym stadium dorastania
rozwijają się uczucia wyższe - moralne, estetyczne i społeczne, kształtuje się charakter,
światopogląd i postawa wobec życia.
6. Młodzieńczy  do około 20.-25 r. ż.;
7. Dorosłości  do około 50 r. ż.;
8. Starzenia się i starości od około 50 r. ż.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
1. Jakie czynniki wpływają na rozwój psychiczny?
2. Dlaczego w przypadku małych dzieci mówimy o rozwoju psychomotorycznym?
3. Na jakie główne okresy można podzielić życie człowieka?
4. Ile okresów można wyodrębnić w życiu prenatalnym?
5. Jakie okresy można wyodrębnić w życiu pozałonowym?
6. Co rozumiesz pod pojęciem motoryka mała?
7. Czym spowodowane jest występowanie odruchów pierwotnych?
8. Czym charakteryzuje się rozwój dziecka w pierwszym roku życia?
9. Czym charakteryzuje siÄ™ etap progresywny w rozwoju psychomotorycznym?
10. Co warunkuje osiąganie kolejnych, nowych umiejętności przez dziecko?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie krótkiej charakterystyki okresu poniemowlęcego zawartego w materiale
nauczania określ szczegółowe umiejętności, jakie powinno posiadać prawidłowo
rozwijajÄ…ce siÄ™ dwuletnie dziecko.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać polecenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym rozwoju dzieci w okresie
poniemowlęcym,
2) przeanalizować podane wiadomości,
3) określić umiejętności jakie powinno mieć zdrowe dziecko w wieku 2 lat
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
kartka papieru, arkusze foli,
plansze, foliogramy z charakterystyką okresu poniemowlęcego lub płyta CD, dyskietka
z zamieszczoną charakterystyką okresu poniemowlęcego,
grafoskop, ekran, rzutnik multimedialny,
długopis.
Ćwiczenie 2
Wytłumacz matce trzymiesięcznego dziecka (opis sytuacji) błędy w jej postępowaniu,
podaj konsekwencje nieprawidłowej opieki.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać polecenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym rozwoju dzieci w okresie
niemowlęcym,
2) przeanalizować podany opis sytuacji,
3) przypomnieć czynniki niezbędne do prawidłowego rozwoju dziecka,
4) określić błędne zachowania
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
5) omówić konsekwencje braku czułości na dalszy rozwój
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) dokonać oceny poprawności i wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
kartka papieru, arkusze foli,
długopis, flamaster,
wydrukowany na kartce papieru opis sytuacji lub foliogram,
grafoskop, ekran,
opis przypadku.
Twoja znajoma stosuje surowe zasady wychowania i uważa, że dzieci nie należy
rozpieszczać. Trzy miesiące temu urodziła synka. Dziecko jest karmione sztucznie, ściany
pokoju dziecinnego są białe, dziecko nie ma kolorowych zabawek, najczęściej przebywa
w swoim łóżeczku. Matka rzadko go przytula, nawet podczas karmienia często zostawia
dziecko w łóżeczku z butelką podpartą pieluszką. Chłopczyk nadal jest ciasno zwijany
w pieluszki i kocyk.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) dokonać podziału życia człowieka na etapy?
2) krótko zdefiniować poszczególne okresy życia człowieka?
3) wymienić prawa rządzące rozwojem motoryki?
4) określić czynniki determinujące rozwój psychiczny?
5) wymienić odruchy pierwotne noworodka?
6) podać odruchy, które nie zanikają na drodze rozwoju?
7) określić elementy wchodzące w skład motoryki małej?
8) wyjaśnić pojęcie: prawo cefalokaudalne?
9) podać definicję rozwoju psychicznego?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
4.2. Podstawy psychofizycznego rozwoju dziecka w okresie
prenatalnym
4.2.1. Materiał nauczania
Początek życia człowieka rozpoczyna się w bańce jajowodu od połączenia się komórki
jajowej matki z plemnikiem ojca. Prawidłowość przebiegu tego procesu ma olbrzymi
wpływ na cały póz
niejszy rozwój człowieka. Otrzymuje on 23 chromosomy od matki i tyle
samo od ojca, czyli łącznie 46 chromosomów. Jeżeli ta prawidłowość zostanie zachwiana
i nastąpi różnica w ilości chromosomów zachodzi wówczas odmienność w zachowaniu
i wyglÄ…dzie (np. mongolizm).
W momencie zapłodnienia nowe życie otrzymuje zestaw genów obojga rodziców.
Dziecko nabywa takie cechy jak kolor oczu, włosów, skóry, rysy twarzy, proporcje ciała,
a także tendencje do popadania w choroby, do otyłości oraz cechy psychiczne, takie jak:
inteligencja i temperament. Duży wpływ na rozwój genów płodu ma matka, poprzez
zapewnienie przez nią optymalnych warunków np. żywieniowych, oraz nie uleganie
nałogom.
Komórka rozrodcza żeńska posiada zawsze chromosom X, a męska X lub Y, tak, więc
o płci dziecka decyduje, jaki chromosom będzie posiadała komórka męska łącząca się
z komórką jajową w czasie zapłodnienia.
Ciąża trwa średnio 280 dni licząc od pierwszego dnia ostatniej miesiączki a więc 266
dni od chwili zapłodnienia. Mówiąc inaczej: 40 tygodni lub 10 miesięcy księżycowych, co
zgadza siÄ™ z cyklem menstruacyjnym u kobiety.
Okres zygoty jest to pierwszy etap prenatalnego rozwoju dziecka. Zygota składa się
z plemnika i komórki jajowej. Po zapłodnieniu następuje wielokrotny podział zapłodnionej
komórki jajowej (bruzdkowanie), jej zagnieżdżenie i intensywne przemiany. Do
pierwszych podziałów zapłodnionej komórki jajowej dochodzi zaraz po poczęciu. Podziały
następują średnio, co 12  15 godzin. Zapłodniona komórka jajowa wędruje w kierunku
macicy 5 dni, po czym już na miejscu zagnieżdża się w miękkiej wyściółce (endometrium).
Kiedy osiągnie macicę ma wielkość główki szpilki. Około 10 dnia następuje zagnieżdżenie
poprzez wypustki (łożysko) łącząc się ze ścianą macicy przez nią z krwioobiegiem, skąd
też czerpie pożywienie. W drugim tygodniu życia następuje także powstanie owodni -
tkanki, która tworzy pęcherz z płynem owodniowym, w którym to dziecko będzie rozwijało
się przez najbliższe miesiące. Worek wypełniony płynem ma zabezpieczać dziecko przed
urazami mechanicznymi, wstrząsami oraz zapewnia stałą temperaturę.
Drugi okres rozwoju nowo poczętego dziecka jest to okres zarodkowy inaczej zwany
embrionalnym. Trwa on od drugiego tygodnia do końca drugiego miesiąca księżycowego.
Jest to okres organogenezy, czyli powstawania wszystkich układów i narządów jakie
posiada osoba dorosła. Około trzeciego tygodnia od poczęcia, rozwijający się nowy
człowiek osiąga wielkość 2,5mm. Zaczyna tworzyć się jego kręgosłup (powstają zaczątki
33 kręgów), powstają również zawiązki układu nerwowego. W czwartym tygodniu dziecko
ma już około 4mm. Można już zauważyć głowę i tułów. Pojawiają się zawiązki rąk, nóg a
także oczu, uszu, nosa, oraz organów wewnętrznych. Powstają zawiązki mózgu i rdzenia
kręgowego. Komórki zaczynają się wykształcać i specjalizować. Pojawia się skóra,
paznokcie, włosy. Kształtuje się cały układ nerwowy, główne elementy układu
pokarmowego oraz mięśnie, szkielet, krew.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
 W piątym tygodniu zarodek ma kształt litery C i mierzy ok. 4mm. Jego rozwój jest
bardzo intensywny, dziennie rośnie 1mm. Zaczynają być widoczne oczy, nos i usta.
Tworzy się przysadka mózgowa.
W szóstym tygodniu dziecko ma już 5-6 mm długości. Rozwój jest nadal bardzo
intensywny. Kształtują się narządy, powstają zawiązki płuc, żołądka, wątroby, trzustki,
jelit, nerek. Wielkość serca i wątroby jest nieproporcjonalnie duża, w porównaniu z resztą
ciała. Na zawiązkach kończyn są widoczne małe pączki dłoni i stóp. W miejscach, gdzie
mają pojawić się kolana i łokcie, można zauważyć lekkie zgięcia. Rozpoznać można
zawiązki gruczołów płciowych dziecka.
W 28 dniu życia zaczyna bić serce pompujące krew do nowo rozwijających się
komórek. W tym okresie można przeprowadzić badanie USG za pomocą, którego można
dokonać dokładnych pomiarów rozwijającego się dziecka i ocenić, czy jego rozwój
przebiega prawidłowo.
W siódmym tygodniu dziecko mierzy około 2 cm , zaczyna reagować na dotyk.
Dziecko potrafi sprawić wrażenie ssania palca. Dobiega końcowi rozwój soczewki oka.
Powstają zawiązki zębów, oraz zawiązki palców dłoni i stóp. Paluszki u dłoni i u stóp
pokrywa cieniutka błona. Zauważalny staje się rdzeń kręgowy. Zaczynają się formować
śledzona i tarczyca, oraz kości i mięśnie. Rozwija się serce tworząc komory, serce bije
z szybkością 160 uderzeń na minutę.
W ósmym tygodniu masa ciała w porównaniu do stanu od zapłodnienia zwiększyła się
aż 2 mln razy. Dziecko mierzy około 17 mm. Potrafi ono wykonywać spontaniczne ruchy,
określane jako  falowanie . Z końcem tego tygodnia dziecko przestaje być embrionem
i zaczyna być płodem.
Okres zarodkowy to okres bardzo szybkiego wzrostu, pod koniec tego okresu embrion
zaczyna przypominać miniaturkę człowieka.
Trzeci okres rozwoju dziecka to okres płodowy, który trwa od 9 tygodnia do narodzin.
Dziecko rozwija się harmonijnie, dużo się rusza stymulując rozwój narządów ruchu. Na
początku tego okresu waży 5,5gr i mierzy około 5 cm. Skóra staje się stopniowo różowa.
Lepiej wykształcają się narządy wewnętrzne, występują ruchy oddechowe. Plecy zaczynają
się prostować. Rozwija się zmysł dotyku.
W dziesiątym tygodniu dobiega końcowi kształtowanie się płuc, trzustki i tarczycy.
Zaczyna funkcjonować system odpornościowy. W jedenastym tygodniu rozwijają się
struny głosowe.
W dwunastym tygodniu osiąga ono wzrost 7,5 centymetra i waży około 30 gramów.
Żebra i kręgi kostnieją, a nerki rozpoczynają produkcję moczu. Aktywność dziecka jest
coraz bardziej zróżnicowana - otwiera usta, rusza nóżkami i rączkami oraz głową, łącznie
z mimicznymi ruchami mięśni twarzy.
Z początkiem czwartego miesiąca, dziecko waży 120 gramów i mierzy
15 centymetrów. Dziecko nadal bardzo intensywnie się rozwija. Trwa rozwój mózgu,
wykształcają się bruzdy i zwoje, które są przykryte korą mózgową. Układ kostny
twardnieje, a nogi wydłużają się. Na głowie dziecka zaczynają wyrastać pierwsze włosy,
pojawiają się też rzęsy, oraz paznokcie. Układ rozrodczy jest ukształtowany, można
odróżnić dziewczynkę od chłopca.
Na przełomie czwartego  piątego miesiąca matka wyczuwa już ruchy swojego
dziecka.
W piątym miesiącu ma ono już 25 cm długości i waży 400 gramów. Dziecko zaczyna
słyszeć. Komórki nerwowe w mózgu osiągnęły maksymalną ilość. Zaczynają teraz tworzyć
osłonkę, czyli mielinę, dzięki której sygnały przesyłane z mózgu i do mózgu mogą biec
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
dalej i szybciej. Dziecko odczuwa samopoczucie matki i identyfikuje się z nim. Wpływ na
zachowanie dziecka mają hormony, które z krwioobiegiem przedostają się do łożyska.
U dziecka rozwija się ponadto zmysł równowagi, zmysł smaku czy zmysł słuchu. Dziecko
rozróżnia smak słodki, słony, kwaśny i gorzki.
W szóstym miesiącu dziecko waży 500-700 gramów i ma około 35 cm długości.
W dalszym ciągu rozwija się układ nerwowy. W płucach rozwijają się naczynia
krwionośne, przygotowując je do oddychania powietrzem Szkielet twardnieje pojawiają się
wiązadła stawowe. Ruchy dziecka stają się bardziej wyczuwalnie i mocniejsze. Skóra
zaczyna wytwarzać podściółkę tłuszczową, a gruczoły produkują maz
płodową.
W siódmym miesiącu mózg dziecka szybko rośnie i przybiera pofałdowaną formę.
Dokonują się tam przemiany jakościowe. Układ oddechowy jest już na tyle dojrzały, że
gdyby dziecko urodziło się przedwcześnie, to byłoby w stanie samodzielnie oddychać.
W ósmym miesiącu dziecko ma już prawie 50 cm długości i waży około
2 kilogramów. Jest już w pełni ukształtowany, wykształcone są wszystkie układy, choć
w dalszym ciągu trwa ich dojrzewanie. Następuje dalszy przyrost masy ciała poprzez
gromadzenie podściółki tłuszczowej. Dziecko jest już na tyle duże, iż nie ma zbytnio
miejsca, aby się poruszać. W połowie dziewiątego miesiąca dziecko przestaje się już
rozwijać, jest już gotowe do przyjścia na świat. Końcem okresu prenatalnego jest poród,
który następuje około 38 -42 tygodnia ciąży.
Zagrożenia w życiu płodowym
Czas życia w łonie matki jest najważniejszy w rozpoczynającym się życiu  wiele
matek o tym zapomina, ale nie tylko je należy osądzać  za to jak płód będzie się rozwijał
odpowiada również cale najbliższe otoczenie matki, ale również to, jaki bagaż genów
przekazują swojemu potomkowi jego najbliżsi. Czynniki genetyczne i chromosomowe tak
ważne już w chwili zapłodnienia są niestety poza zasięgiem naszych wpływów.
Pomimo, iż nie mamy bezpośredniego wpływu na rozwijające się już dziecko, to
możemy mu  pomóc jeszcze przed jego narodzinami. Możemy przygotować się na
przybycie nowej istoty, a tym samym zapewnić mu prawidłowe, optymalne warunki
rozwoju. Podstawową zasadą jest planowanie ciąży w optymalnym dla nas okresie
i sytuacji.
Rodzice jeszcze przed poczęciem powinni przygotować się do rodzicielstwa. Należy
wyeliminować czynniki, które mogłyby zaszkodzić dziecku: zbadać stan zdrowia,
uzupełnić niedobory witamin i mikroelementów, zrezygnować z alkoholu i nikotyny,
odstawić hormonalne środki antykoncepcyjne, wyleczyć lub zaleczyć istniejące choroby,
unikać szkodliwych czynników itp.
Jeżeli do poczęcia dochodzi poza świadomością i wiedzą, organizm matki często nie jest
przygotowany i może nie spełnić swoich zadań, zaś nasienie ojca może być
niepełnowartościowe.
Dziecko, którego rozwój wewnątrzmaciczny został zaburzony, ma gorszy  start i jego
rozwój pozałonowy również będzie przebiegał nieprawidłowo. Przykładem mogą być wady
rozwojowe, którym zazwyczaj towarzyszy opóz
nienie rozwoju fizycznego i psychicznego.
Zaburzenia rozwoju określane są jako zakłócenia normalnej prawidłowości rozwoju
różnych cech fizycznych. Mogą przebiegać dwojako:
a. mogą być spowodowane wadliwością genów;
b. mogą być wynikiem występowania zakłóceń w środowisku wewnątrzmacicznym
w okresie kształtowania się poszczególnych organów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Do najpowszechniejszych i najpoważniejszych czynników zaburzających środowisko
wewnątrzmaciczne a tym samym rozwój dziecka, należą:
wyraz
ne i długotrwałe niedożywienie matki, które może prowadzić do umysłowego
niedorozwoju dziecka, wcześniactwa, niskiej masy urodzeniowej lub pewnych
defektów fizycznych jak krzywica, padaczka lub porażenie mózgowe,
zaburzenia wydzielania wewnętrznego (hormonalne), spowodowane najczęściej
zaawansowanym wiekiem matki, kiedy to równowaga hormonalna jest zakłócona
zmianami zwiÄ…zanymi z okresem przekwitania  powoduje defekty genetyczne
i chromosomowe, poronienia, obumarcie płodu,
nałogowy alkoholizm  niedorozwój psychiczny,
nadmierne palenie papierosów przez matkę  dziecko niedotlenione, niedożywione,
przewlekłe i wyczerpujące choroby jak cukrzyca, gruz
lica wyczerpujÄ… zasoby
organizmu pozbawiając dziecko prawidłowych warunków rozwoju,
choroby zakaz
ne jak różyczka, cytomegalia, toxoplazmoza czy odra, mogą
spowodować u dziecka takie uszkodzenia jak: kataraktę, głuchotę, wady serca,
małogłowie lub niedorozwój umysłowy,
promieniowanie i leki powodujące uszkodzenia poszczególnych struktur dziecka
i wady wrodzone.
Krytycznym okresem rozwoju prenatalnego sÄ… pierwsze 3 miesiÄ…ce. W fazie
embrionalnej wykształcają się wszystkie organy ciała i jakiekolwiek bodziec negatywny
powoduje defekty, z którymi dziecko będzie musiało żyć lub doprowadzają one do śmierci
na różnych etapach rozwoju.
Ciągłość życia prenatalnego po urodzeniu
Pamięć doświadczeń prenatalnych wyraża się w różny sposób, ale najczęściej przejawia
się w sytuacji stresu poprzez przyjmowanie pozycji lub podejmowanie zachowań, które
były doświadczeniem przedurodzeniowego okresu życia. Zachowania te pozwalają
przywołać stan wewnętrznej harmonii i równowagi, istniejącej kiedyś w łonie matki.
Kornas-Biela podaje, że są to sytuacje, które dają poczucie bezpieczeństwa, rozluz
nienie i
wyciszenie:
leżenie w wannie i przyjmowanie pozycji skulonej, zwiniętej  w kłębek" (pozycji
płodowej),
wtulanie się w małe zagłębienia (np. w fotel, w  grajdołki" na plaży) lub okrycia
(np. pod pościel, w przytulne ubranie),
ssanie czegoś (np. palca, gumy do żucia),
rytmiczne kołysanie ciałem (np. w chorobie, przez dzieci w szpitalach, w domach
małego dziecka, przy trudnościach z zasypianiem, lękach),
upodobanie do spokojnych i rytmicznych dz
więków o rytmie zbliżonym do bicia serca
człowieka dorosłego (np. tykanie zegara, szum fal morskich, bicie dzwonów, stukot
kół pociągu, wsłuchiwanie się w rytm oddechu),
uspokajanie się i zasypianie w sytuacji kołysania - taką reakcję możemy zaobserwować
w trakcie bujania dziecka na rękach, w kołysce lub wózku, a nawet u starszych, w
fotelu bujanym, w hamaku, w pociągu. Dzieci delikatnie kołysane lepiej rozwijają się
pod względem fizycznym i psychicznym,
upodobanie do przyciemnionych świateł, stwarzanie romantycznego i relaksującego
nastroju przy pomocy półmroku i zapalanych świec.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
1. Jakie stadia rozwoju wyróżniamy w okresie życia zewnątrzłonowego?
2. Od czego zależy płeć dziecka?
3. Ile chromosomów otrzymujemy od matki a ile od ojca?
4. Gdzie dochodzi do zapłodnienia?
5. Kiedy zaczyna bić serce małego człowieka?
6. Czy w okresie życia płodowego dziecko jest w stanie samodzielnie oddychać?
7. Czy można przygotować się do poczęcia dziecka?
8. Jakie mogą być konsekwencje nieplanowania ciąży?
9. Które z chorób mają patogenny wpływ na rozwijające się w łonie matki dziecko?
10. W jakim okresie życia płodowego dziecko jest najbardziej narażone na powstanie
zaburzeń rozwojowych ?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie tekstów dotyczących zagrożeń rozwoju prenatalnego wyjaśnij
konieczność planowania poczęcia dziecka i określ, na jakie czynniki wpływające na rozwój
wewnątrzmacicznego dziecka mamy wpływ, a na jakie nie mamy wpływu?
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać polecenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem dotyczącym rozwoju prenatalnego,
2) zapoznać się z czynnikami wpływającymi negatywnie na rozwój dziecka w łonie
matki,
3) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
4) wykonać zadanie krok po kroku,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) dokonać oceny poprawności, wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 kartka papieru, arkusze foli,
 materiały z
ródłowe dotyczące zagrożeń rozwoju prenatalnego,
 plansze, foliogramy z przedstawionymi zagrożeniami rozwoju w tym okresie,
 grafoskop, ekran,
 długopis, flamaster,
Ćwiczenie 2
Określ, sposoby zachowania ludzi (szczególnie dzieci) świadczące o ciągłości życia
prenatalnego także po narodzinach? Wyjaśnij przyczynę takich zachowań.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać polecenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym rozwoju prenatalnego,
2) przeanalizować sytuacje, w których zmęczone dziecko łatwiej się uspakaja,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
3) zastanowić się nad zachowaniami ludzi dorosłych w chwili smutku i zmęczenia,
4) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
5) wykonać zadanie krok po kroku,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 kartka papieru, arkusze foli,
 długopis, flamaster,
 grafoskop,
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) opisać pierwszy etap rozwoju prenatalnego?
2) określić, który etap rozwoju wewnątrzmacicznego ma kluczowe
znaczenie w dalszym rozwoju człowieka?
3) wymienić, jakie czynniki mogą zaburzać rozwój prenatalny dziecka?
4) wyjaśnić znaczenie planowania ciąży?
5) omówić zmiany zachodzące w fazie płodowej rozwoju?
6) podać definicję organogenezy?
7) wyjaśnić, co warunkuje płeć dziecka?
8) podać czas trwania ciąży?
9) określić moment, kiedy dziecku zaczyna bić serce?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
4.3. Rozwój psychomotoryczny dziecka od 0 do 4 roku życia
w zakresie wszystkich sfer rozwojowych
4.3.1. Materiał nauczania
Okres noworodkowy
1 miesiąc życia
Rozwój ruchowy: Dziecko w pozycji leżącej na brzuchu unosi głowę i utrzymuje ją
przez co najmniej 10 sekund, a podtrzymywane w pozycji siedzącej trzyma głowę prosto
przynajmniej przez 5 sekund. Przy umieszczeniu przedmiotu w dłoni zaciska ją, jednak
póz
niej włożony przedmiot natychmiast wypuszcza. Dłonie miewa coraz częściej otwarte.
Rozwój procesów poznawczych: Dziecko reaguje na dz
więk. Skupia wzrok na
przedmiotach i osobach oraz śledzi przedmioty poruszające się w polu widzenia.
Rozwój mowy: Noworodek wydaje gardłowe, krótkie dz
więki.
Rozwój kontaktów społecznych: Dziecko samodzielnie wykonuje ruchy ssania przed
zetknięciem z pokarmem. W okresie tym przestaje płakać na widok człowieka lub słysząc
jego głos. Ustala się rytm snu i czuwania
Okres niemowlęcy
2 miesiÄ…c
Rozwój ruchowy: Dziecko w pozycji na brzuchu unosi głowę i ramiona na wysokość
5 cm i utrzymuje jÄ… w tej pozycji przez co najmniej 1 minutÄ™. W pozycji pionowej
utrzymuje chwiejnie wyprostowanÄ… postawÄ™ a podtrzymywane w pozycji pionowej dobrze
kontroluje ustawienie głowy. Dotykając podłoża ugina nogi, samodzielnie przewraca się
z boku na plecy. Dziecko zaczepia zawieszone w zasięgu rąk zabawki i niekiedy udaje mu
się utrzymać przedmiot włożony mu przez dorosłego do ręki.
Rozwój procesów poznawczych: W okresie tym dziecko śledzi w sposób ciągły osoby,
przedmioty poruszajÄ…ce siÄ™ na Å‚uku 180°. Odwraca gÅ‚owÄ™ w kierunku dz
więku. Reaguje na
głos ludzki. Dziecko uważnie obserwuje swoje rączki.
Rozwój mowy: Wydaje zróżnicowane dz
więki, zaczyna się okres gruchania.
Rozwój kontaktów społecznych: Dziecko ożywia się, kiedy widzi ludzi oraz kiedy jest
przygotowywane do karmienia. Zaczyna reagować mimiką na widok twarzy i tonu głosu
ludzkiego
3 miesiąc życia
Rozwój ruchowy: Dziecko w pozycji na brzuszku unosi głowę i utrzymuję ją w tej
pozycji przez pewien czas. Leży na brzuszku ze zgiętymi nóżkami w pozycji tzw. żabki.
W pozycji siedzącej podtrzymywane utrzymuje głowę prosto z lekkim pochyleniem do
przodu, natomiast podtrzymywane pod pachami na lekko zgiętych nogach w stawach
kolanowych i biodrowych opiera się o podłoże. Utrzymuje przez moment przedmiot
włożony do ręki.
Rozwój procesów poznawczych: Dziecko śledzi przedmiot oddalający się z pola
widzenia, przypadkowo zaczepia zawieszone przedmioty nad łóżeczkiem. Wzrokiem śledzi
oddalajÄ…cy siÄ™ z pola widzenia przedmiot oraz szuka wzrokiem z
ródła dz
więku. Przygląda
siÄ™ swoim rÄ…czkom.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Rozwój mowy: Dziecko w tym okresie grucha, czyli wokalizuje, wydaje dz
więki
artykułowane. Wydaje różny krzyk zależnie od przyczyny.
Rozwój kontaktów społecznych: Reaguje ożywieniem ruchowym, uśmiechem,
wydawaniem dz
więków na kontakt z ludz
mi. Bawi się rękami, ogląda je.
4 miesiąc życia
Rozwój ruchowy: Dziecko leży na brzuszku z nogami półwyprostowanymi lub
wyprostowanymi a podciągane do pozycji siedzącej unosi głowę i ramiona. W pozycji na
brzuszku unosi głowę prostopadle do podłoża i utrzymuje się swobodnie unosząc
jednocześnie górną część tułowia.
Rozwój procesów poznawczych: Dziecko odwraca głowę by spojrzeć na osobę, która
go woła. Dotyka, obmacuje, chwyta i ogląda zawieszone nad łóżeczkiem zabawki. Sięga po
zabawki oburącz i niepewnie, a włożoną do ręki zabawkę prowadzi do ust i potrząsa nią.
W czasie kąpieli uderza rękami w wodę, rozbryzgując ją. Często bawi się swoimi rękami.
Rozwój mowy: Dziecko w tym okresie grucha, gdy się do niego przemawia.
Rozwój kontaktów społecznych: Dziecko odróżnia znany głos, znaną twarz. Spogląda
na zabawkę położoną na stole, śmieje się głośno i gaworzy, gdy dorosły do niego mówi.
5 miesiąc życia
Rozwój ruchowy: Dziecko w pozycji na brzuchu leży z wyprostowanymi nogami
i obraca się na boki. Leżąc na brzuszku stara się oprzeć na dłoniach i unieść górną część
tułowia.
Rozwój procesów poznawczych: Dziecko reaguje na swoje odbicie w lustrze,
rozróżnia twarze obce i znajome reagując na ton głosu i mimikę dorosłego. Odwraca głowę
w kierunku z
ródła dz
więku. Sięga spontanicznie po przedmioty, które widzi i manipuluje
nimi, potrząsa, ogląda, obmacuje i wkłada do ust.
Rozwój mowy: Wydaje okrzyki radości, wymawia samogłoski i spółgłoski.
Rozwój kontaktów społecznych: Dziecko reaguje na melodię i intonację głosu dorosłej
osoby. Reaguje na ton pieszczotliwy oraz ton surowy rodzica.
6 miesiąc życia
Rozwój ruchowy: Dziecko w pozycji na brzuchu opiera się na dłoniach i kolanach
unosząc tułów. Siada podciągane za obie ręce. W tym wieku dziecko jeszcze nie siedzi
samodzielnie. Trzymając się podpory siada trzymając się rąk dorosłego. Podtrzymywane
pod pachami pewnie stoi na wyprostowanych nogach w stawach biodrowych i kolanowych.
Utrzymuje pewnie głowę podtrzymywane w pozycji siedzącej. Dziecko przewraca się
z pleców na brzuszek i na odwrót. Chwyta przedmiot całą dłonią i wyprostowanym
kciukiem.
Rozwój procesów poznawczych: Sięga i pewnie chwyta przedmioty, którymi
wykonuje pewne manipulacje, przekładając z ręki do ręki.
Rozwój mowy: Dziecko w tym okresie spontanicznie gaworzy, wydaje dz
więki
sylabowe. Gaworzy śpiewnie.
Rozwój kontaktów społecznych: Dziecko odróżnia osoby obce od znajomych, może
w tym czasie reagować lękiem na obce osoby. W pozycji na plecach chwyta ręką stopy
i bawi się palcami u nóg.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
7 miesiąc życia
Rozwój ruchowy: W okresie tym w pozycji na brzuszku próbuje pełzać do tyłu,
natomiast leżąc na brzuszku jedną rękę unosi jednocześnie podpierając się o drugą. Siedzi
samo krótko, niepewnie opierając się rękami. Utrzymuje jednocześnie po jednym
przedmiocie w każdej ręce. Postukuje zabawką o stół lub barierkę kojca.
Rozwój procesów poznawczych: Dziecko ogląda się w lustrze i wyciąga rękę do
swojego odbicia. Åšledzi wzrokiem upadajÄ…ce przedmioty i szuka schowanej przez
dorosłego zabawki. Uważnie obserwuje osoby mu bliskie.
Rozwój mowy: Gaworzy, wydaje dz
więki sylabowe. Powtarza wielokrotnie te same
sylaby np. ma-ma, ba-ba.
Rozwój kontaktów społecznych: Na obce osoby reaguje lękiem. W pozycji na plecach
prowadzi stopę do ust. Okazuje oznaki niezadowolenia, gdy rodzić lub inny dorosły
odchodzi lub, gdy przestaje do niego mówić. Dziecko wyciąga ręce do osoby dorosłej.
8 miesiąc życia
Rozwój ruchowy: Dziecko samodzielnie siedzi bez oparcia przez kilka minut.
Podtrzymywane za obie ręce lub trzymając się podpory stoi. W pozycji na brzuszku
posuwa się okrężnie i pełza do przodu. Stara chwytać mały przedmiot między kciuk
i wyprostowany palec wskazujÄ…cy. TrzymajÄ…c siÄ™ podpory chodzi bokiem. Chwyta
jednocześnie trzema palcami: kciukiem, wskazującym i środkowym (chwyt nożycowy).
Rozwój procesów poznawczych: Trzymając dwa przedmioty po jednym w każdej ręce
postukuje jednym o drugi. Szuka przedmiotu, który upadł. Interesuje się przedmiotami,
bada je wszystkimi zmysłami, ogląda, bierze do ust, wyrzuca na podłogę.
Rozwój mowy: Gaworzy wymawiając szereg różnych sylab.
Rozwój kontaktów społecznych: Zwraca na siebie uwagę dorosłego pociągając go za
ubranie lub w inny sposób. Samodzielnie je herbatnik trzymając go w ręku. Dziecko w tym
wieku lękiem reaguje na obce osoby, jest niestałe w uczuciach, nagle przechodzi od
śmiechu do płaczu.
9 miesiąc życia
Rozwój ruchowy: Dziecko w tym wieku siada samodzielnie i siedzi pewnie,
swobodnie a z pozycji siedzÄ…cej przechodzi do pozycji na brzuszku. Dziecko raczkuje
w sposób nieskoordynowany. Trzymane pod pachami wykonuje ruchy chodzenia. Samo
opierając się o pręty w łóżeczku staje. Dziecko chwyta przedmioty przy udziale kciuka
i palca wskazującego (chwyt pęsetowy).
Rozwój procesów poznawczych: Dziecko w tym wieku rozumie znaczenie niektórych
słów i szuka wzrokiem przedmiotu nazwanego przez dorosłego. Wyrzuca z wózka, kojca,
łóżka przedmioty i obserwuje jak spadają.
Rozwój mowy: Dziecko gaworzy, wymawiając szereg różnych sylab. Wymawia
pierwsze słowa dwusylabowe początkowo nie rozumiejąc co mówi.
Rozwój kontaktów społecznych: Samodzielnie zaczyna siadać na nocniku. Gaworzy
w celu zwrócenia na siebie uwagi dorosłych. Bawi się z dorosłym w grę  a ku-ku". Szuka
odebranych lub schowanych przez dorosłych przedmiotów.
10 miesiąc życia
Rozwój ruchowy: Dziecko stąpa bokiem trzymając się za poręcz. Dziecko samo
sprawnie raczkuje. Dziecko chwyta małe przedmioty między kciuk i wyprostowany palec
wskazujący. Dziecko samodzielnie wkłada i wyjmuje klocek z garnuszka jak również
wkłada palec w otwory.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Rozwój procesów poznawczych: Dziecko wyjmuje mniejszy przedmiot z większego,
a wkładając nie wypuszcza go z ręki.
Rozwój mowy: Naśladuje proste sylaby i powtarza je na polecenie. Powtarza
wielokrotnie usłyszane dz
więki: kaszel, cmokanie, chrząkanie. sylaby. Rozumie kilka
prostych zleceń i je wykonuje np. daj, wez
.
Rozwój kontaktów społecznych: Rozumie prosty zakaz poparty gestem. Zatrzymuje na
chwilę swą czynność. Naśladuje proste czynności pokazane przez dorosłych np. pa-pa,
kosi-kosi. Rozumie prosty zakaz poparty przez dorosłego gestem.
11 miesiąc życia
Rozwój ruchowy: Dziecko chodzi pewnie do przodu trzymane za obie ręce. Staje
samodzielne i sprawnie. W pozycji siedzącej obraca się wokół własnej osi. Dziecko schyla
się i pochyla trzymając jedną ręką poręczy.
Rozwój procesów poznawczych: Dziecko wkłada, wyjmuje lub wysypuje drobne
przedmioty z większych.
Rozwój mowy: Wymawia ze zrozumieniem pierwsze dwusylabowe słowa. Naśladuje
dz
więki.
Rozwój kontaktów społecznych: Podaje zabawkę na prośbę dorosłego popartą gestem.
12 miesiąc życia
Rozwój ruchowy: Dziecko samodzielnie próbuje stawiać pierwsze kroki. Trzymane za
jedną rękę chodzi. Dziecko chwyta dwa małe przedmioty jedną ręką, zaczyna posługiwanie
siÄ™ przedmiotami zgodnie z ich budowÄ… i funkcjÄ….
Rozwój procesów poznawczych: Próbuje chwycić przedmiot, mimo iż w obu dłoniach
trzyma już dwa przedmioty. Buduje wieżę zestawiając 2 klocki razem, burzy wieżę
ustawioną przez dorosłego. Dziecko potrafi skupić uwagę przez 5-10 minut.
Rozwój mowy: Wymawia ze zrozumieniem pierwsze dwa lub trzy słowa z powtarzaną
sylabÄ… np. ma-ma, ba-ba, ta-ta.
Rozwój kontaktów społecznych: Rozumie kilka prostych poleceń w znanych
sytuacjach i wykonuje je np. przy jedzeniu "otwórz buzię", "podaj rączkę".
Okres poniemowlęcy
15 miesiąc życia
Rozwój ruchowy: Dziecko chodzi samo niepewnie, często się przewraca. Raczkuje po
schodach wchodząc tylko na górę.
Rozwój procesów poznawczych: Otwiera i zamyka pudełka i szufladki, ściąga,
gromadzi i rozrzuca różne przedmioty wokół siebie. Dziecko buduje wieżę z 2 klocków.
Naśladuje bazgranie ołówkiem.
Rozwój mowy: Zaczyna używać słów dz
więkonaśladowczych na przykład "hau-hau",
"pi-pi". Mówi ze zrozumieniem kilka słów dwusylabowych.
Rozwój kontaktów społecznych: Dziecko wykonuje różne proste polecenia.
Sygnalizuje o swoich potrzebach fizjologicznych najczęściej po fakcie. Zwraca uwagę na
auto przejeżdżające obok.
18 miesiąc życia
Rozwój ruchowy: Dziecko w tym okresie jest bardzo ruchliwe, wszystkiego dotyka,
może zniszczyć różne przedmioty przez nieuwagę. Chodzi i biega dość sztywno. Wchodzi
po schodach z pomocą dorosłej osoby, samodzielnie wspina się na niskie przedmioty
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
(krzesła, tapczan). Przenosi zabawki z miejsca na miejsce. Odwraca kartki z książki.
Bazgrze spontanicznie ołówkiem po papierze.
Rozwój procesów poznawczych: Jest bardzo ruchliwe, interesuje się otoczeniem,
wszystko dotyka, ściąga. Przenosi, lub przewozi klocki z miejsca na miejsce. Ciągnie za
sobą zabawki na sznurku. Przewraca kartki książki po kilka i zwraca uwagę na obrazki.
Rozwój mowy: Wypowiada kilkanaście wyrazów w tym wyrazy dz
więkonaśladowcze,
na przykład tik-tak, hau-hau. Wyraża żądanie gestem lub słowem (dalej, nie, to). Pokazuje
różne części ciała na lalce.
Rozwój kontaktów społecznych: Sygnalizuje swoje potrzeby fizjologiczne, woła, że
chce zrobić siusiu. Zwraca uwagę na przechodniów, samoloty. Próbuje samodzielnie
posługiwać się łyżką.
21 miesiąc życia
Rozwój ruchowy: Dziecko wchodzi po schodach samo trzymając się poręczy a schodzi
ze schodów z obustronnym podparciem z pomocą dorosłego. Przykuca przy zabawie.
Dziecko ustawia wieżę z 4-5 klocków, zaczyna szeregować klocki poziomo.
Rozwój procesów poznawczych: Pokazuje obrazki w książce. W zabawie zaczyna
naśladować dorosłych.
Rozwój mowy: Używa około dwudziestu słów, które wymawia po swojemu. Składa
wypowiedzi z dwóch słów np. żądanie, pokazywanie czegoś ciekawego (pokaż lalę).
Rozwój kontaktów społecznych: Dziecko złości się i krzyczy w sytuacjach, gdy nie
potrafi słowami wyrazić swego życzenia. Sygnalizuje o swych potrzebach fizjologicznych
zwykle już w porę jednak może czasami zmoczyć.
24 miesiąc życia
Rozwój ruchowy: Dziecko chodzi i biega pewnie, schodzi po schodach bez pomocy
dorosłego oparte o poręcz dostawiając jedną nogę do drugiej (krok dostawny). Dziecko
umie już kopać piłkę na polecenie słowne. Buduje wieżę z 6 klocków. Chętnie bazgrze
Rozwój procesów poznawczych: Naśladuje w zabawie proste czynności dorosłych,
np. karmi, gotuje. Chętnie bazgrze, na papierze rysuje kreski. Dziecko na obrazku
przedstawiającym lalkę wskazuje trzy części ciała. Dziecko wymienia na obrazku nazwy
znanych przedmiotów.
Rozwój mowy: Dziecko w mowie używa około 300 wyrazów i przestaje mówić po
swojemu. Dziecko zaczyna mówić prostymi 2-3 wyrazowymi zdaniami. Zaczyna
odmieniać wg przypadków i czasów.
Rozwój kontaktów społecznych: Dziecko jest bardziej zrównoważone uczuciowo,
domaga się pieszczot i czułości. Pilnuje swojej własności określając słowami: to moje. Wie
co do kogo w domu należy. Nie współdziała w zabawie z dziećmi, ale lubi pomagać
dorosłym w codziennych czynnościach.
30 miesiąc życia
Rozwój ruchowy: Dziecko w tym wieku chodzi po linii prostej, chodzi po schodach
stawiając na przemian nogi. Biega na przód lub zostaje w tyle, gdy chodzi po ulicy. Potrafi
przenosić naczynie z wodą. Buduje wieżę z 8 klocków i nazywa to, co zbudował. Potrafi
nawlekać na sznurek duże korale, zapinać i rozpinać duże guziki. Rysuje kreski pionowe
i poziome.
Rozwój procesów poznawczych: Dziecko rozpoznaje drogę do domu. Nauczone
zapamiętuje krótki wierszyk. Powtarza 2 cyfry oraz wskazuje 4 części ciała. Popycha
zabawki przed sobą, dobrze nimi kierując. Lubi rysować palcem spirale, kreski.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Rozwój mowy: Mówi zdaniami z 3 do 5 wyrazów używając form gramatycznych
często nieprawidłowo. Potrafi powiedzieć krótki wierszyk, opowiada o swoich przeżyciach.
Rozwój kontaktów społecznych: Dziecko wykonuje szereg kolejnych czynności
z życia codziennego (zabawa naśladowcza). Chce wszystko robić sam i przestrzega, by
wszystko odbyło się wg ustalonego porządku np. pilnuje swojego miejsca przy stole,
swojego nakrycia, kolejności i czynności przy myciu rąk itp. Bawi się z innymi dziećmi. W
tym okresie pojawia się wzmożona agresywność w stosunku do innych dzieci, dziecko
złości się i wyrywa innym zabawki. Dziecko jest wrażliwe na pochwały lub nagany
słowne.
3 rok życia
Rozwój ruchowy: Dziecko umie stać na jednej nodze. Podskakuje, maszeruje, biega
przy muzyce i przeskakuje przez sznurek umieszczony 5 cm nad podłogą. Buduje most
z klocków. Lepi z plasteliny kule, wałeczek, placuszek posługując się przy tym ręką
dominującą. Rzuca piłkę nie tracąc równowagi. Lubi bawić się w piasku, toczyć wałeczki
i kulki z gliny, plasteliny. Rysuje kształty zamknięty, pierwsze głowonogi. Buduje domki
w dwóch wymiarach.
Rozwój procesów poznawczych: Wymienia i nazywa przedmioty i czynności
widoczne na obrazku. Powtarza 3 cyfry i zdania z 6 sylab. Potrafi z pamięci powtórzyć
krótkie opowiadanie. W tym okresie dziecko zadaje wiele pytań (wiek pytań). Używa
przyimków i spójników, używa zaimka "my". Dziecko zaczyna używać zdań złożonych,
buduje wypowiedzi wielowyrazowe. Nazywa to co narysowało
Rozwój mowy: W codziennej mowie używa około 1000 wyrazów, używa przyimków
i spójników, mówi o sobie "ja", używa zaimka "my". Buduje wielowyrazowe zdania
złożone podrzędnie stosując się do zasad gramatyki. Swobodnie porozumiewa się
z otoczeniem.
Rozwój kontaktów społecznych: Dziecko jest dość samodzielne, samo je, myje się nie
mocząc ubrania, ubiera się i rozbiera jak również sznuruje buty. W tym okresie dziecko jest
bardziej opanowane, spokojne, radosne, bawi się z innymi dziećmi w małych, 2-3
osobowych grupach. Organizuje zabawÄ™ tematycznÄ… np. w chodzenie po zakupy,
gotowanie. W kontaktach z dorosłymi przejawia upór, negatywizm, przekorę. Bawi się
samo spokojnie. Dziecko lubi patrzeć na robotników pracujących przy jakiejś maszynie np.
dz
wig. Dziecko raczej nie moczy siÄ™ w nocy.
Okres przedszkolny - 4 rok życia
Rozwój ruchowy: Dziecko samodzielnie schodzi ze schodów stawiając naprzemiennie
nogi, biega i obraca się nie tracąc równowagi. Potrafi stać na jednej nodze lub na niej
podskakiwać. Buduje most z 5 klocków, dobrze posługuje się nożyczkami, rysuje
człowieka z 3-5 części.
Rozwój procesów poznawczych: Wskazuje przedmioty na obrazku wg ich funkcji.
Opisuje obrazek wymieniając spontanicznie kilka przedmiotów bądz
określając czynności.
Wskazuje podobieństwa i różnice na obrazku, potrafi pokazać przedmiot różniący się od
innych. Rozróżnia kształty geometryczne.
Rozwój mowy: Posługuje się dłuższymi zdaniami, rozmawia z dorosłymi. Liczy do 5
na pamięć. Powtarza 5 liczb jednocyfrowych.
Rozwój kontaktów społecznych: Chętnie włącza się do zabawy i współpracy w grupie,
zaczyna współdziałać odgrywając przydzielone mu role. Samodzielnie ubiera się, potrafi
samo załatwić swoje czynności fizjologiczne w toalecie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Ocena rozwoju psychomotorycznego dzieci
Stosunkowo najprostsza jest ocena elementów rozwoju fizycznego - w większości
przypadków wystarcza regularna kontrola masy i długości ciała. Znacznie trudniejszym
zadaniem jest ocena rozwoju psychoneurologicznego. Oba elementy rozwoju oczywiście
przenikają się wzajemnie, są ze sobą ściśle związane. Przykładem mogą być niedobory
pokarmowe lub różne przewlekłe choroby (nerek, wątroby, jelit), które mogą negatywnie
wpływać na zaburzenie rozwoju zarówno fizycznego jak i umysłowego dziecka.
Niezwykle ważne jest też pamiętanie, że każde niemowlę dla prawidłowego rozwoju
wymaga ciągłego kontaktu z matką. Już od pierwszego tygodnia życia dziecko musi być
karmione kilka razy na dobę, a karmienie, przewijanie, kąpiel, branie na ręce i przytulanie
zajmuje matce przeciętnie 5-7 godzin dziennie. U tych dzieci, u których kontakt z matką
był ograniczony dochodzi do zahamowania rozwoju. Wielokrotnie opisywano dzieci
z wyższych warstw społecznych, ze znakomitym stanem zdrowia, które nie dawały sobie
rady w szkole i w póz
niejszej pracy zawodowej, pomimo stwierdzanego wysokiego
poziomu inteligencji, jeżeli przez pierwsze lata swego dzieciństwa pozbawione były
bliskości matki. Warunkiem decydującym o rozwoju społecznym niemowlęcia i małego
dziecka jest stała, trwająca od 5 do 6 godzin dziennie opieka jednej i tej samej osoby. Nie
musi to być matka rodzona, ale w okresie wczesnego dzieciństwa jakakolwiek zmiana
osoby zajmującej się dzieckiem oznacza stałe naruszenie nie tylko jego rozwoju
społecznego, ale także mowy i całego zachowania psychoruchowego.
Do oceny prawidłowego rozwoju dziecka wypracowano kilka skal, lub metod oceny
rozwoju. Dla osób opiekujących się dzieckiem najważniejsze wydaje się jasne
sprecyzowanie tzw. objawów alarmowych, to znaczy objawów, które - jeżeli wystąpią
w danym okresie życia dziecka - pilnie wymagają konsultacji lekarskiej. Według zaleceń
Magdaleny Dygi-Konarskiej i Alicji Bielawskiej z Zakładu Psychologii Klinicznej IP-CZD
sygnały ostrzegawcze powinny być wyróżniane w 3 kategoriach:
U- w sferze umysłowej
E- w sferze emocjonalno-społecznej
R- w ruchowej
1 miesiąc  sygnały ostrzegawcze w rozwoju:
U  dziecko nie reaguje na silne dz
więki, nie skupia wzroku na zabawce, nie wydaje innych
dz
więków oprócz jednorodnego krzyku,
E  nie przygląda się mamie, nie uspokaja się przytulone i głaskane, w ogóle nie płacze,
R  nie unosi główki w pozycji na brzuchu, nie pełza, nie ściska palca włożonego do dłoni.
Dziecko wymaga sprawdzenia czy widzi i słyszy oraz oceny neurologicznej przede
wszystkim napięcia mięśniowego.
3 miesiąc  sygnały ostrzegawcze w rozwoju:
U  dziecko nie przygląda się otoczeniu, przedmiotom, nie śledzi osób i przedmiotów
w ruchu, nie odwraca głowy za znikającym z pola widzenia obiektem, nie wydaje
dz
więków gużenia, gruchania,
E  nie uśmiecha się na widok twarzy, nie płacze w zróżnicowany sposób (na ból, głód),
nie ożywia się na widok mamy przygotowującej się do karmienia,
R  nie utrzymuje głowy prosto w pozycji siedzącej przynajmniej przez pół minuty, nie
przewraca siÄ™ z boku na plecy, a w pozycji na brzuchu nie opiera siÄ™ na przedramionach,
nie utrzymuje podanej grzechotki, nie potrzÄ…sa niÄ….
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
6 miesiąc  sygnały ostrzegawcze w rozwoju:
U  nie chwyta przedmiotów w 1 rękę pod kontrolą wzroku, nie dotyka palcami swojego
odbicia w lustrze, nie powtarza sylab (jeśli tylko wydaje dz
więki typu gużenie, a nie łączy
sylab i ich nie powtarza może to sugerować uszkodzenie słuchu),
E  nie odróżnia twarzy bliskich od osób nieznanych, nie śmieje się głośno, nie wydaje
okrzyków radości, nie odwraca głowy, gdy się je woła,
R  nie utrzymuje głowy podciągane do pozycji siedzącej, nie siedzi z podtrzymywaniem
przez dłuższą chwilę, nie utrzymuje ciężaru ciała na nogach.
9 miesiąc  sygnały ostrzegawcze w rozwoju:
U  nie manipuluje przedmiotami, nie bawi się dwoma przedmiotami równocześnie, nie
naśladuje prostych czynności, jak stukanie łyżeczką, przewracanie kartek książeczki, nie
wypowiada sylab,
E  nie odwzajemnia przywiązania do bliskiej osoby, uśmiechu, pieszczot, nie boi się
obcych, nie bawi się w chowanego, nie szuka ukrytego przedmiotu, nie reaguje na słowo:
 daj lub  pa-pa ,
R  nie siada i nie siedzi samo, nie stoi z podparciem, nie chwyta przedmiotów w palce.
Dziecko wyłącznie leżące w tym wieku wymaga pilnej interwencji terapeutycznej.
12 miesiąc  sygnały ostrzegawcze w rozwoju:
U  nie wkłada wypuszczając z dłoni małych przedmiotów do większych np.: klocka do
kubka, nie naśladuje demonstrowanych czynności: np. mieszania łyżeczką, bazgrania
ołówkiem, nie wymawia słów: mama, tata, nie rozumie poleceń np.: daj lalę,
E - nie reaguje niepokojem na nieznane osoby i miejsca, nie rozumie zakazu  nie wolno ,
nie wyraża swoich potrzeb inaczej niż płaczem,
R  nie stoi samo nawet przez moment, nie robi paru kroków z podtrzymywaniem, nie
chwyta drobnych przedmiotów z udziałem kciuka. Jeśli roczne dziecko nie próbuje siadać,
stawać i chodzić z pomocą, mówić i naśladować czynności jest to sygnałem poważnych
zaburzeń rozwoju.
18 miesiąc  sygnały ostrzegawcze w rozwoju:
U  nie wkłada i nie wyjmuje małych przedmiotów z większych, nie wskazuje
przynajmniej jednej części ciała, nie mówi 5-8 słów,
E - nie pokazuje palcem lub nie mówi, o co prosi, nie naśladuje i nie pomaga w
czynnościach codziennych, nie używa łyżeczki, nie pije samo z kubka,
R  nie chodzi samodzielnie, nie schyla się po zabawki, nie wspina się na sprzęty;
szczególnej oceny wymaga rozwój mowy biernej i czynnej dziecka, jego zdolności
rozumienia prostych sytuacji z życia codziennego.
24 miesiąc  sygnały ostrzegawcze w rozwoju:
U  nie wskazuje części ciała, ani 2-4 nazwanych przedmiotów na obrazkach, nie buduje
wieży z 4-6 klocków, nie potrafi dopasowywać różnokształtnych elementów do
odpowiednich otworów, nie bazgrze, nie naśladuje kreski w rysowaniu, nie łączy po
2 słowa w zdanie np.: mama da,
E - nie pomaga w prostych czynnościach domowych, nie rozbiera się, nie potrafi samo
umyć rąk, nie zgłasza pragnień np.: picia, jedzenia, nie wykonuje 2 poleceń:  wez
lalÄ™ ,
 daj lali pić ,R  nie chodzi po schodach trzymane za rękę, nie biega, nie kopie, nie rzuca
piłki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Jeśli 2-letnie dziecko nie przejawia dążenia do usamodzielnienia się, poznawania świata,
należy zastanowić się, czy wynika to bardziej z faktu braku odpowiedniej stymulacji w
domu czy deficytów rozwojowych.
30 miesiąc  sygnały ostrzegawcze w rozwoju:
U  dziecko nie wskazuje przedmiotów wg nazwy, nie naśladuje kresek poziomych
i pionowych w rysowaniu, nie buduje prostych zdań,
E - nie podejmuje wspólnych zabaw z dorosłymi, nie wykazuje inicjatywy, twórczości,
brak zabaw tematycznych i konstrukcyjnych, nie wykonuje prostych czynności
samoobsługi: mycia, jedzenia, ubierania, sygnalizowania potrzeb fizjologicznych, nie
przejawia własnej woli, zróżnicowanych reakcji na różne sytuacje społeczne,
R  nie wchodzi i nie schodzi ze schodów samodzielnie, nie skacze z miejsca, nie podnosi
szklanki z wodą lub kruchego przedmiotu. Jeśli dziecko w tym wieku jest nadmiernie
związane z matką, nie przejawia zachować świadczących o własnej odrębności
i samodzielności, należy podjąć intensywne działania diagnostyczno-terapeutyczne.
36 miesiąc  sygnały ostrzegawcze w rozwoju:
U  nie rozpoznaje przedmiotów wg użytku, nie buduje mostu z 3 klocków, nie próbuje
rysować koła, nawlekać korali, nie mówi zdaniami, ma ubogi słownik, nie posługuje się
wszystkimi częściami mowy, zaimkiem  ja , mówi niewyraz
nie,
E - nie przejawia własnego  ja , własnej woli i pragnień, nie rozstaje się z matką, nie jest
samodzielne w prostych czynnościach życia codziennego, nie sygnalizuje i nie załatwia
samodzielnie potrzeb fizjologicznych,
R  nie stoi na jednej nodze przez chwilę, nie pedałuje na rowerku, nie próbuje wykonać
szerokiego skoku.
3-letnie dziecko prawidłowo rozwinięte powinno całkowicie opanować umiejętność
swobodnego poruszania się, samoobsługi w prostych czynnościach życia codziennego,
posługiwania się zdaniami i bogatym słownictwem oraz wykazywać własną psychiczną
odrębność i autonomię.
Wśród metod oceny rozwoju można wyróżnić:
bezpośrednie  wywiad, przeprowadzane testów, obserwacja, eksperyment kliniczny,
pośrednie: wywiad z rodzicami, analiza wytworów dziecka,.
Ocena rozwoju psychoruchowego dziecka w jego pierwszych trzech latach życia jest
nie tylko przydatna dla osób zainteresowanych prawidłowością rozwoju ich dziecka, ale ma
także duże znaczenie w diagnostyce chorób ośrodkowego układu nerwowego. W wyniku
oceny psychologicznej można z większym prawdopodobieństwem także ustalić możliwości
dalszego rozwoju, jeżeli uległ on zaburzeniu i podjąć odpowiednie oddziaływanie
terapeutyczne.
Na podstawie metod, którymi obecnie dysponujemy można określić dość dokładnie,
czy dziecko zachowuje się w sposób odpowiedni dla danego wieku życia. Wynika to
z faktu, o czym wspominano w poprzednich rozdziałach, że w życiu zdrowego dziecka
większość nowych umiejętności pojawia się w ustalonej kolejności, czyli że dzieci
rozwijają się według jednolitego wzoru. Nie wszystkie jednak dzieci równie szybko
przechodzą przez określone etapy. Dzieci różnią się pod tym względem nieraz znacznie
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
i granice, w których osiągają one określony rodzaj zachowania, wynosić mogą niekiedy
kilka miesięcy.
Dokonując oceny stanu rozwoju dziecka trzeba więc umieć zinterpretować wyniki tak,
aby prawidłowo odpowiedzieć na pytanie, co jest w zachowaniu dziecka jego właściwością
osobniczą, co może być wynikiem wolniejszego tempa rozwoju, a co rezultatem procesu
chorobowego lub zaniedbań otoczenia. Oceniając dziecko należy zbadać warunki, w jakich
ono wzrasta (wywiad środowiskowy) i historię jego dotychczasowego rozwoju
z przebiegiem ciąży włącznie. Przy odpowiednich metodach diagnostycznych stosowanych
w ocenie rozwoju psychoruchowego dziecka, już w pierwszym roku życia możliwa jest
ocena stopniach i rodzaju zaburzeń rozwoju. Jak najszybsze zastosowanie odpowiednich
form wspomagania rozwoju może zapewnić dziecku szybkie wyrównanie deficytu.
Tabela 1. Czynniki ryzyka w opóz
nieniu rozwoju - dane z wywiadu (13, s. 31)
Opóz
nienie rozwoju
GÅ‚uchota
Rodzina
Åšlepota
Upośledzenie umysłowe
Choroby
Alkohol
Matka Narkotyki
Zatrucie ciążowe
Poronienia i martwe porody (poprzednie ciąże)
Powikłania porodu
Alkohol
Okres
Dystrofia wewnÄ…trzmaciczna
okołoporodowy
Ciąża mnoga
Zakażenia
Zaburzenia neurologiczne (drgawki)
Krwotok śródmózgowy
Okres Posocznica
noworodkowy Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
Niedotlenienie wskutek zaburzeń oddychania
Ciężka hiperbilirubinemia
Drgawki. Posocznica
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
Okres
Nawracające zapalenie ucha środkowego
niemowlęcy
Zaburzenia odżywiania
i małe dziecko
Przewlekłe zatrucia
Zaniechanie opieki nad dzieckiem
Bardzo złe warunki materialne
Åšrodowisko
Dziecko wychowywane przez jednego z rodziców
Rodzice nieletni
Pomocne w ocenie rozwoju i wczesnej diagnostyce są gotowe narzędzia stosowane
w badaniach przesiewowych. Dla oceny rozwoju dzieci do 3 roku życia stosujemy tzw.
Inwentarz Rozwojowy, który przedstawia prawidłowy, typowy rozwój dziecka
w poszczególnych etapach. Obserwując podopiecznego i/lub wywołując określone sytuacje
porównujemy jego osiągnięcia ( lokomocja i kontrola postawy, koordynacja wzrokowo-
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
ruchowa, mowa i kontakty społeczne) z tabelą i stwierdzamy, czy rozwija się prawidłowo
we wszystkich dziedzinach. Jeżeli któryś przedział umiejętności nie jest opanowany, należy
dobrać odpowiednie sposoby stymulacji.
Tabela 2. Fragmenty Inwentarza rozwoju psychoruchowego dzieci wg Chrzanowskiej (15, s. 71).
Wiek Lokomocja i kontrola Koordynacja Kontakty
Mowa
w postawy wzrokowo- społeczne
(M)
mies. (P) ruchowa (K) (S)
W pozycji na brzuszku
unosi głowę i utrzymuje ją
przez chwilę na wysokości
5-8 cm.
W pozycji na brzuszku
leży z nogami zgiętymi, Śledzi
Przysłuchuje się
miednica uniesiona, brak przedmioty w
Wydaje wiele rozmowie.
ruchów pełzania. polu widzenia.
2 dz
więków. Reaguje mimiką
Podtrzymywane Åšledzi
na kontakt
w pozycji siedzÄ…cej poruszajÄ…ce siÄ™
z ludz
mi.
utrzymuje chwiejnie osoby.
wyprostowaną głowę.
Leży płasko na plecach,
pozycja asymetryczna.
Wierzga nogami
w kÄ…pieli.
Siada samo
swobodnie.
Z pozycji
Wyrzuca z
siedzÄ…cej
wózka, kojca, Gaworzy w celu
Staje samo, opierajÄ…c siÄ™ przechodzi do
łóżka zwrócenia na
9 o pręty łóżka lub kojca, pozycji na
przedmioty siebie uwagi
siada ciężko z tej pozycji. brzuszku.
i obserwuje, jak dorosłego.
Trzymane pod
spadajÄ….
pachy wykonuje
ruchy
chodzenia.
Naśladuje proste Rozumie prosty
Wyjmuje
czynności, zakaz poparty
mniejszy
przedmiot a następnie gestem;
10 Raczkuje sprawnie. wykonuje je zatrzymuje na
z większego,
tylko na chwilÄ™ swÄ…
wkładając nie
polecenie sło- czynność.
wypuszcza go
wne (pa-pa, Naśladuje proste
z ręki.
kosi-kosi). czynności, takie
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Powtarza jak pa-pa,
wielokrotnie kosi-kosi.
usłyszane
sylaby.
Podnosi Naśladuje
Chodzi pewnie do przodu Wkłada,
zabawki dz
więki,
prowadzone za obie ręce. wyjmuje
przykucajÄ…c lub wymawia ze
Staje samodzielnie i wysypuje
11 schylajÄ…c siÄ™, zrozumieniem
sprawnie. W pozycji drobne
trzyma siÄ™ przy jedno
siedzącej obraca się dokoła przedmioty
tym jedną ręką dwusylabowe
swej osi. z większych.
poręczy. słowo.
Próbuje ustawić
wieżę zestawia-
Rozumie kilka
jÄ…c 2 klocki
prostych
razem, burzy
poleceń w
wieżę ustawioną Wymawia ze
Trzymane za jedną rękę znanych
przez dorosłego. zrozumieniem
chodzi, próbuje stawiać sytuacjach
12 Trzymając dwa dwa, trzy słowa
pierwsze samodzielne i wykonuje je
przedmioty (mama, tata,
kroki. (np. przy
interesuje siÄ™ baba).
jedzeniu
trzecim, próbuje
 otwórz buzię"
go chwycić
itp.).
(próba może
być nieudana).
Podobnie rzecz siÄ™ ma z zastosowaniem karty rozwoju psychomotorycznego
dziecka. Jest to arkusz w postaci tabeli, gdzie dla każdego miesiąca życia (od urodzenia do
18 m-ca) przyporządkowane są 3 typowe umiejętności, jakie dziecko powinno posiąść w
danym wieku. Po przeprowadzeniu badania polegajÄ…cego na obserwacji i prowokacji
określonych zachowań lub też wywiadzie z rodzicem zaznaczamy krzyżykiem kratkę, w
jakim wieku dziecko osiągnęło dana umiejętność i sprawdzamy, czy jest to wiek właściwy
dla danej cechy. Karta taka jest zamieszczona w Książeczce zdrowia dziecka i rodzice
często sami dokonują zapisów.
Tabela 3. Fragment karty rozwoju psychoruchowego dziecka w kolejnych miesiącach życia
Oczekiwane osiągnięcia dziecka w kolejnych
1 2 3 4 5 6 7 8 9
miesiącach życia
W pozycji na brzuchu unosi głowę chwiejnie
1 Skupia wzrok na twarzy badajÄ…cego przez chwilÄ™
Wydaje krótkie dz
więki gardłowe
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Utrzymuje głowę przy podciąganiu do pozycji
siedzÄ…cej
2
Åšledzi wzrokiem osobÄ™ poruszajÄ…cÄ… siÄ™
Reaguje mimikÄ… na kontakt z badajÄ…cym
W pozycji na brzuchu opiera siÄ™ na
przedramieniu
3 Utrzymuje głowę prosto w pozycji siedzącej
Bawi się rękami, odpowiada uśmiechem na
uśmiech
W pozycji na brzuchu nogi proste lub pół
wyprostowane
4 Podciągane do pozycji siedzącej unosi głowę
i ramiona
W odpowiedzi śmieje się głośno i gaworzy
W pozycji na brzuchu opiera się na dłoniach
5 Chwyta grzechotkę leżącą w zasięgu ręki
i obraca niÄ…
Wydaje okrzyki radości
Odwraca się z pleców na brzuch i na odwrót
Trzymane pionowo utrzymuje częściowo ciężar
ciała
6
SiedzÄ…c z oparciem, chwyta pewnie grzechotkÄ™
jedną ręką
Siedzi przez moment bez podtrzymywania
7 Pełza okrężnie i do tyłu
Gaworzy, wymawiajÄ…c sylaby
W przypadku dzieci po 3 roku życia narzędzia badawcze oparte są na wypowiedziach
słownych, które są odzwierciedleniem myślenia i rozumowania dziecka. Są to badania
specjalistyczne na podstawie, których oblicza się iloraz inteligencji i stosowane są przez
specjalistów.
Inną formą dokumentacji mówiącej o rozwoju dziecka są karty bilansu zdrowia w 2 i 4
roku życia zamieszczone również w Książeczce zdrowia dziecka. Uzupełniane są na
podstawie przeprowadzonych testów odpowiednich dla danego wieku. Opisują również
rozwój fizyczny i ogólny stan zdrowia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Sposoby wykonywania niektórych zadań testowych
1. SpoglÄ…da na twarz
Instrukcja. Kładziemy dziecko na plecach, zbliżamy swoją twarz do twarzy dziecka na
odległość około 15 cm, Test uznajemy za rozwiązany, jeżeli dziecko spojrzy na
badającego, albo w sposób widoczny zmieni się zachowanie dziecka.
2. Åšmieje siÄ™ w odpowiedzi.
Instrukcja. Można ocenić na podstawie wywiadu. Badający uśmiecha się i mówi do
dziecka. Nie dotyka dziecka. Próba rozwiązana, jeżeli dziecko uśmiecha się w odpowiedzi.
3. Usiłuje zatrzymać zabawkę
Instrukcja. Dajemy dziecku zabawkę. Podczas gdy się nią bawi, delikatnie próbujemy ją
zabrać. Próba rozwiązana, jeżeli dziecko z powodzeniem przyciąga zabawkę.
4. Usiłuje przyciągnąć zabawkę
Instrukcja. Kładziemy na stole nieco za zasięgiem ręki dziecka zabawkę, którą dziecko
interesuje się. Zabawki nie kładziemy zbyt daleko od zasięgu ręki dziecka, ponieważ
mogłoby to wyprowadzić dziecko z równowagi.
Próba jest rozwiązana, jeżeli dziecko sięga po zabawkę. Wyciągnięcie rączki albo rączek
i tułowia, aby chwycić zabawkę jest rozwiązaniem próby.
5. Bawi się piłką z badającym
Instrukcja. Toczymy piłkę do dziecka i zachęcamy, aby potoczyło lub odrzuciło ją do nas.
Uznajemy próbę za rozwiązaną, jeżeli dziecko potoczy lub rzuci piłkę w kierunku
badającego (przyniesienie piłki badającemu nie uważamy za rozwiązanie).
6. Wyraża potrzeby (nie płaczem).
Instrukcja. Można ocenić na podstawie wywiadu. Pytamy rodziców, w jaki sposób dziecko
daje im poznać, czego się domaga (o co prosi).
Uznajemy próbę za rozwiązaną, jeżeli dziecko daje nam poznać, czego chce przez
wskazanie przedmiotu palcem, pociągnięciem, albo przez wyrażenie życzenia słowem (pła-
czu nie uznajemy za rozwiÄ…zanie).
7. Pije z kubka. Możemy ocenić na podstawie wywiadu
Instrukcja. Pytamy rodziców czy dziecko potrafi pić z kubka lub filiżanki nie rozlewając
zbyt wiele.
Uznajemy próbę za rozwiązaną, jeżeli dziecko potrafi to zrobić (filiżanka nie powinna mieć
szyjki, dziobka).
8. Åšledzi wyraz
ny przedmiot na linii Å‚uku 90°
Kładziemy dziecko na plecach (w tym wieku dziecko ma głowę zwróconą w bok).
Badający trzyma np. kłębuszek czerwonej wełny około 15 cm przed twarzą dziecka.
Potrząsa kłębuszkiem, aby zwrócić uwagę dziecka i przesuwa nim powoli z jednej strony
głowy dziecka na drugą stronę. Jeżeli potrzeba, badający zatrzymuje kłębuszek, aby znów
zwrócić uwagę dziecka, a następnie kontynuuje przesuwanie kłębuszka po linii łuku. Próbę
można powtórzyć trzy razy. Obserwujemy u dziecka ruchy gałek ocznych i głowy.
Test dodatni, jeżeli dziecko wodzi tylko wzrokiem, albo przy tym odwraca głowę do
połowy łuku. Zanim się uzna wynik za negatywny należy upewnić się, że dziecko zwróciło
uwagę na kłębuszek, ale nie podążało za nim wzrokiem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
9. Ruchy równomierne.
Podczas gdy dziecko leży na plecach lub trzymane jest przez rodziców, obserwujemy ruchy
jego rąk i nóg.
Test dodatni, jeżeli dziecko porusza rękami i nogami równomiernie (wynik negatywny,
jeżeli jedna noga lub ręka nie porusza się w tym samym stopniu, jak druga).
10. A
ączy rączki. Można ocenić na podstawie wywiadu.
Obserwujemy czy dziecko składa rączki w linii środkowej (środek ciała). Jeżeli nie
możemy tego stwierdzić sami, pytamy rodziców czy dziecko samo wykonuje tę czynność.
Test dodatni, jeżeli dziecko przykłada palce jednej ręki do drugiej w linii środkowej ciała.
Ocena negatywna, jeżeli to się zdarza tylko wtedy, kiedy dziecko jest huśtane w ramionach
rodziców i ręce są przez nich łączone.
11. Ujmuje grzechotkÄ™.
Dotykamy grzechotką zewnętrznej strony końca palców dziecka leżącego na plecach na
stole, albo trzymanego przez rodziców.
Test dodatni, jeżeli dziecko ujmuje grzechotkę na kilka sekund.
12. Sięga po zabawkę. Można ocenić na podstawie wywiadu.
Dziecko jest trzymane na kolanach rodziców, tak aby łokcie były na poziomie powierzchni
stołu i aby dziecko mogło łatwo położyć ręce na stole. Kładziemy zabawkę (np.
grzechotkę) w zasięgu jego rączek i mówimy, żeby sobie ją wzięło.
Test dodatni, jeżeli dziecko sięga w kierunku zabawki, ale nie musi jej dotknąć ani wziąć.
Jeżeli nie można tego zaobserwować, pytamy rodziców, czy dziecko tę czynność
wykonuje.
13. Siedzi, szuka kłębka czerwonej wełny.
Podczas gdy dziecko siedzi na kolanach matki, zwracamy uwagę dziecka na kłębuszek
czerwonej wełny. Kiedy dziecko patrzy na kłębek, usuwamy go z pola widzenia (z linii
jego wzroku). Badający nie powinien poruszać dłonią ani ramieniem oprócz momentu
usunięcia kłębka.
Test dodatni, jeżeli dziecko podąża wzrokiem za znikającym kłębkiem lub usiłuje
zobaczyć, gdzie on znikł.
14. Siedzi - bierze dwa klocki. Można ocenić na podstawie wywiadu.
Kładziemy dwa klocki na stole przed dzieckiem. Zachęcamy dziecko słowem lub gestem
do wzięcia klocków, ale ich nie podajemy.
Test dodatni, jeżeli dziecko wez
mie dwa klocki, każdy do innej ręki i trzyma je przez ten
sam okres czasu. Jeżeli tego nie możemy zaobserwować, pytamy rodziców, czy dziecko
chwyta i trzyma dwa przedmioty w ten sposób.
15. Zagarnia rodzynek.
Dziecko siedzi na kolanach matki tak, że może trzymać ręce na stole. Rzucamy rodzynek
wprost przed dzieckiem w zasięgu jego rączek (rodzynek powinien być upuszczony na
podłoże, które tworzy kontrast np. biały papier, tak aby był łatwo widoczny). Badający
może wskazać lub dotknąć rodzynek dla zwrócenia nań uwagi dziecka. Obserwujemy jak
dziecko chwyta rodzynek.
Test dodatni, jeżeli dziecko chwyci rodzynek zagarniającym ruchem ręki. Ocena dodatnia
także, jeżeli dziecko przy chwytaniu używa kciuka, albo stosuje chwyt pęsetowy
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
16. Chwyta kciukiem i palcem.
Dziecko jest trzymane przez matkę na kolanach tak, że może położyć rączki na stole.
Rzucamy rodzynek przed dzieckiem w zasięgu jego rączek (rodzynek musi być
umieszczony na kontrastującym podłożu, takim jak biały papier, ażeby był dobrze
widoczny). Badający może wskazać lub dotknąć rodzynek dla zwrócenia uwagi dziecka.
Obserwujemy, w jaki sposób dziecko chwyta rodzynek.
Test dodatni, jeżeli dziecko chwyta rodzynek używając kciuka i 2 palca, biorąc go nim.
Uznajemy próbę za rozwiązaną, jeżeli dziecko stosuje chwyt pęsetowy.
17. Odwraca się w kierunku głosu.
W czasie, gdy dziecko siedzi na kolanach matki albo na stole patrząc na nią, zbliżamy się
do niego z tyłu na odległość ok. 20 cm od jednego do drugiego ucha. Szeptem wymawiamy
imię dziecka parokrotnie uważając, by dziecko nie odczuwało oddechu badającego
(dziecko może odwrócić się czując oddech, a nie na dz
więk). Próbę powtarzamy
trzykrotnie.
Test dodatni, jeżeli dziecko zwraca się w kierunku głosu.
18. Podciągane do pozycji siedzącej utrzymuje głową.
Kładziemy dziecko na plecach. Chwytamy je za ręce lub nadgarstki i delikatnie
podciągamy dziecko do pozycji siedzącej. Nie podciągamy dziecka zbyt szybko, gdyż na
skutek tego głowa może opaść do tyłu.
Test dodatni, jeżeli głowa dziecka nie opada do tyłu w czasie podciągania go do pozycji
siedzÄ…cej.
19. Siedzi bez podtrzymywania.
Trzymamy dziecko w pozycji siedzącej na stole. Upewniając się, że dziecko nie upadnie,
powoli unosimy nasze ręce.
Test dodatni, jeżeli dziecko samo siedzi przez 5 sekund lub więcej. Dziecko może trzymać
ręce na nóżkach lub stole dla podparcia się.
20. Stojąc schyla się. Można ocenić na podstawie wywiadu.
Podczas gdy dziecko stoi na podłodze samodzielnie, umieszczamy przed nim na podłodze
małą zabawkę i prosimy, by ją podniosło.
Test dodatni, jeżeli dziecko jest zdolne schylić się chwycić zabawkę i stanąć bez
podtrzymywania. Jeżeli sami tego nie obserwujemy, pytamy rodziców o tę czynność.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
1. Jakie znasz metody oceny rozwoju psychomotorycznego dziecka?
2. Co może wpłynąć na zaburzenia rozwoju psychomotorycznego?
3. Kiedy dziecko powinno kontrolować czynność zwieraczy?
4. W jakim wieku dziecko ma tendencje do ciągłego zadawania pytań:  po co?,
dlaczego?
5. Kiedy powinien pojawić się u dziecka chwyt nożycowy?
6. Jakie czynniki środowiska domowego mogą mieć negatywny wpływ na rozwój
dziecka?
7. W jakim wieku dziecko potrafi skupić uwagę na zabawie przez ok. 5 min?
8. Kiedy pojawia się zdolność chodu naprzemiennego po schodach?
9. W jakim wieku dziecka wykonuje siÄ™ profilaktyczne badania bilansowe?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie opisu przypadku określ stopień rozwoju danego dziecka i poziom
deficytu rpzwojowego. Podaj przyczyny takiego stanu rzeczy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem dotyczącym osiągnięć psychomotorycznych dziecka
w drugim roku życia,
2) zapoznać się z czynnikami wpływającymi negatywnie na rozwój dziecka,
3) przeczytać uważnie opis przypadku,
4) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
5) zastosować się do poleceń zawartych w tekście na temat oceny rozwoju
6) wykonać zadanie krok po kroku,
7) zinterpretować wyniki badań,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
karta rozwoju psychomotorycznego dziecka,
inwentarz rozwoju dziecka do lat 3,
wydrukowany opis przypadku,
kartka papieru,
długopis, flamaster,
opis przypadku.
Do placówki przybyło nowe dziecko: dziewczynka 18 miesięcy, urodzona jako
wcześniak, wychowywana samotnie przez 17 letnią matkę, nadal pampersowana, wymawia
pojedyncze słowa dwusylabowe, sama nie pije z kubeczka, chodzi, ale na schodach
przechodzi do raczkowania.
Ćwiczenie 2
Na podstawie opisu przypadku określ niepokojące objawy występujące u danego
dziecka. Omów przykładowe testy służące do badania dysfunkcyjnych zmysłów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem dotyczącym osiągnięć psychomotorycznych dziecka
w drugim miesiącu życia,
2) zapoznać się z czynnikami wpływającymi negatywnie na rozwój dziecka,
3) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
4) zastosować się do poleceń zawartych w tekście na temat sposobów badania i oceny
rozwoju,
5) wykonać zadanie krok po kroku,
6) zinterpretować wyniki badań,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
8) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonania ćwiczenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
Wyposażenie stanowiska pracy:
karta rozwoju psychomotorycznego dziecka,
inwentarz rozwoju dziecka do lat 3,
wydrukowany opis sytuacji,
duży czerwony klocek,
głośna grzechotka,
kartka papieru, arkusze folii,
grafoskop,
długopis, flamaster.
- opis przypadku.
Opis przypadku: Dwumiesięczna Kasia przebywa w placówce od 5 dni, została
pozostawiona przez matkÄ™ w szpitalu. Dziecko nie skupia wzroku na przedmiotach, nie
reaguje na widok opiekunki przygotowujÄ…cej karmienie, nie reaguje na dz
więki, rzadko
płacze.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) określić umiejętności, jakie powinno posiadać dziecko
w 6, 12, 18 i 24 miesiącu życia?
2) posłużyć się inwentarzem rozwoju?
3) wymienić, jakie czynniki mogą zaburzać rozwój psychomotoryczny
dziecka?
4) korzystać z karty rozwoju psychomotorycznego?
5) dobrać odpowiednie pomoce ułatwiające przeprowadzenie testów?
6) przeprowadzić zalecane testy?
7) stwierdzić, czy dziecko rozwija się prawidłowo?
8) określić czy rozwój danego dziecka przebiega harmonijnie?
9) wymienić tzw. :Kroki milowe w motoryce dziecka?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań dotyczących problemów omawianych podczas realizacji całego
modułu.
Zadania: 1, 3-6, 9, 10, 17, 19 sÄ… zadaniami wielokrotnego wyboru i tylko jedna
odpowiedz
jest prawidłowa;
Zadania 2, 11- 16, 18, 20 są zadaniami otwartymi i należy udzielić krótkiej
odpowiedzi.
Zadania 7 i 8 sÄ… zadaniami z lukÄ….
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi:
w zadaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedz
znakiem X
(w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową),
w zadaniach z krótką odpowiedzią wpisz odpowiedzi,
w zadaniach z luką uzupełnij brakująca treść.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego
rozwiązanie na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. Trudności mogą
przysporzyć Ci zadania: 15 - 20, gdyż są one na poziomie trudniejszym niż pozostałe.
8. Na rozwiÄ…zanie testu masz 60 minut.
Powodzenia!
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Prawo proksymodystalne dotyczy:
a) rozwoju motoryki małej,
b) rozwoju motoryki dużej,
c) rozwoju mózgu,
d) rozwoju mowy.
2. Wymień czynniki determinujące rozwój psychiczny człowieka.
3. Chwyt nożycowy powinien pojawić się w:
a) 4 miesiącu życia,
b) 6 miesiącu życia,
c) 8 miesiącu życia,
d) 12 miesiącu życia.
4. Aktywność ruchową noworodka cechuje:
a) celowość i koordynacja,
b) zginanie kończyn we wszystkich stawach,
c) automatyzm i brak koordynacji,
d) wiotkość mięśni.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
5. Etapem rozwoju człowieka, w którym jesteśmy najbardziej narażeni na działanie
czynników szkodliwych jest okres:
a) jaja płodowego,
b) embrionalny,
c) płodowy,
d) noworodkowy.
6. Organogeneza przebiega w czasie:
a) okresu embrionalnego,
b) okresu płodowego,
c) okresu noworodkowego,
d) okresu niemowlęcego.
7. Ciąża jest okresem trwającym ..............................dni licząc od pierwszego dnia
ostatniej miesiączki, lub ......................................dni licząc od momentu zapłodnienia.
8. Jakiej płci będzie dziecko, jeżeli plemnik, który wniknął do komórki jajowej był
nosicielem chromosomu X:
a) męskiej,
b) żeńskiej,
c) trudno określić,
d) płeć dziecka nie zależy od chromosomu.
9. Do zapłodnienia dochodzi w:
a) bańce jajowodu,
b) trÄ…bce jajowodu,
c) jajniku,
d) macicy.
10. Zanikanie odruchów pierwotnych jest objawem:
a) prawidłowego rozwoju CUN,
b) uszkodzenia CUN,
c) zaburzenia rozwoju kości,
d) uszkodzenia mięśni.
11. Czy dziecko, które nie potrafi siedzieć może nauczyć się chodzić? Dlaczego?
12. Kiedy matka zaczyna odczuwać ruchy płodu?
13. Dokonaj podziału rozwoju psychicznego człowieka na poszczególne etapy i podaj
kryterium czasowe.
14. Wymień czynniki środowiskowe, które mogą zaburzać rozwój psychiczny dziecka po
urodzeniu.
15. Opisz sposób sprawdzenia, czy dziecko ma wyrobiony chwyt pęsetowy.
16. Wymień jakie warunki powinna spełnić kobieta, która świadomie planuje ciążę.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
17. W jakim wieku może być dziecko, które posiada takie umiejętności?
a) staje samo opierając się o pręty łóżeczka,
b) wyrzuca przedmioty z wózka i obserwuje jak spadają,
c) bez zrozumienia zaczyna wymawiać pierwsze słowa dwusylabowe np. ma-ma,
d) bawi siÄ™ w a a-kuku,
e) szuka odebranego przedmiotu.
18. Wymień zadania testowe prowadzone w formie zabawy do oceny rozwój u trzylatka.
19. Aby ocenić 4 główne sfery rozwojowe umiejętności dziecka posłużysz się:
a) kartÄ… rozwoju psychoruchowego dziecka,
b) Inwentarzem rozwoju,
c) testem psychologicznym,
d) siatkÄ… centylowÄ….
20. Opisz sposób, w jaki można ocenić czy niemowlę widzi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko..........................................................................................
Rozpoznawanie osiągnięć rozwojowych w poszczególnych etapach życia
dziecka
Zakreśl poprawną odpowiedz
, wpisz brakujące części zdania lub pełne odpowiedzi
Numer
Odpowiedz
Punkty
zadania
1. a b c d
2.
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b c d
7.
8. a b c d
9. a b c d
10. a b c d
11.
12.
13.
14.
15.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
16.
17. a b c d
18.
19. a b c d
20.
Razem
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
6. LITERATURA
1. Bożkowa K. (red): Pediatria praktyczna. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Warszawa
1994
2. Dyga-Konarska M., Bielawska A.: Sygnały ostrzegawcze w rozwoju psychoruchowym
dziecka do lat 3. Informator dla pediatrów i rodziców. Warszawa 2000.
3. Hellbrugge T., Hermann von Wimpffen J.: Pierwsze 365 dni życia dziecka. Fundacja
na Rzecz Dzieci Niepełnosprawnych, Warszawa 1992.
4. Hellbrugge T.: Pierwszych 365 dni życia dziecka. Wydawnictwo Promyk słońca.
Warszawa 1991
5. Hornowski B.: Psychologia różnic indywidualnych. WSiP. Warszawa 1995
6. Hurlock E.: Rozwój dziecka. PWN, Warszawa 1985
7. Ilg F., Ames L.B., Baker S. M.: Rozwój psychiczny dziecka od 0 do 10 lat.
Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Gdańsk 2000
8. Illingwrth R.,C.: Niemowlęta i małe dzieci. PZWL. Warszawa 1996
9. Jankowski A. (red.): Propedeutyka pediatrii. AM we Wrocławiu. Wrocław 1998
10. Kopczyńska - Sikorska J.: Nasze dziecko. PZWL. Warszawa 1984
11. Kornas - Biela D.: Jak powstałem. Gdańsk 1998
12. Kornas - Biela D.: Wokół początku życia ludzkiego. Nasza Księgarnia. Warszawa 1993
13. Kubicka K., Kawalec W. (red.): Pediatria. Wydawnictwo lekarskie PZWL. Warszawa 2003
14. Leach P.: Twoje dziecko. Wydawnictwo C i G. Warszawa 1992
15. Papierkowski A.: Choroby wieku rozwojowego. PZWL. Warszawa 1997
16. Przetacznik - Gierowska M., Makiełło - Jarża G.: Psychologia rozwojowa i
wychowawcza wieku dziecięcego. WSiP, Warszawa 1985
17. Rybakowa M, Torus O.: Kryteria oceny rozwoju psychoruchowego dziecka w wieku
od 0-3 lat i fizycznego do lat 18. [w:] Wybrane problemy pediatryczne w praktyce
lekarza rodzinnego. (red.): Norska - Borówka I., Lukas W. ŚAM. Katowice1999.
18. Żebrowska M. (red.): Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży. PWN, Warszawa
1980
Adresy internetowe aktualne na dzień 30 maja 2006:
www.forumpediatryczne.pl/txt/a,2399,0
www.mediweb.pl/chldren/vad02.php
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42