06 Kształtowanie środowiska uprawy roślin i chowu zwierząt

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Jolanta Borczyńska-śbikowska

Kształtowanie środowiska uprawy roślin i chowu zwierząt
gospodarskich 321[05].O2.03

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Janina Kłap
mgr inż. Anna Pietraszko

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Jolanta Borczyńska-śbikowska

Konsultacja:
mgr Rafał Rzepkowski

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczn

programu jednostki modułowej 321[05].O2.03,

„Kształtowanie

rodowiska uprawy ro

lin i chowu zwierz

t gospodarskich”, zawartego

w modułowym programie nauczania dla zawodu technik rolnik.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Klimatyczne czynniki środowiska

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Glebowe czynniki środowiska

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Zoohigiena i dobrostan zwierząt

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Choroby zwierząt gospodarskich

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o czynnikach wpływających na

wzrost i rozwój roślin uprawnych oraz zwierząt gospodarskich.

W poradniku znajdziesz:

−−−−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−−−−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

– materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów

kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

– zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
– ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

– sprawdzian postępów,
– sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie

materiału całej jednostki modułowej,

– wykaz literatury uzupełniającej.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub

instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Po przerobieniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.

Schemat układu jednostek modułowych

321[05].O2.01

Przestrzeganie przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy,

ochrony przeciwpożarowej oraz

ochrony środowiska

321[05].O2

Podstawy produkcji rolniczej

321[05].O2.04

Posługiwanie się dokumentacją

techniczno-technologiczną

321[05].O2.02

Charakteryzowanie grup i gatunków

roślin uprawnych oraz zwierząt

gospodarskich

321[05].O2.03

Kształtowanie środowiska uprawy

roślin i chowu zwierząt

gospodarskich

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

przestrzegać ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

określać czynniki wpływające na efektywność produkcji roślinnej i zwierzęcej,

−

klasyfikować podziału roślin uprawnych na grupy i gatunki oraz określić ich znaczenie
gospodarcze,

−

określać funkcje i znaczenie narządów i układów organizmu zwierzęcego,

−

określać topografię ważniejszych narządów i układów zwierząt,

−

określać gospodarcze znaczenie poszczególnych grup zwierząt gospodarskich,

−

określać wpływ uprawy roślin, chowu i hodowli zwierząt na środowisko,

−

stosować programy komputerowe do wspomagania produkcji rolniczej,

−

korzystać z różnych źródeł informacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

sklasyfikować czynniki środowiska,

–

określić wpływ czynników klimatycznych na wzrost, rozwój i plonowanie roślin,

–

określić i scharakteryzować czynniki wpływające na organizmy zwierzęce,

–

określić stan pogody na podstawie pomiarów czynników klimatycznych, obserwacji
zjawisk meteorologicznych, prognoz oraz map pogody,

–

określić wpływ klimatu i mikroklimatu na plonowanie roślin,

–

określić wpływ klimatu i mikroklimatu na rozwój zwierząt,

–

określić skład mechaniczny oraz właściwości gleby,

–

scharakteryzować czynniki glebotwórcze oraz procesy związane z powstawaniem gleb,

–

rozpoznać gleby i ocenić ich wartość rolniczą,

–

określić sposoby przeciwdziałania chemicznym, biologicznym i fizycznym procesom
powodującym degradację gleby,

–

dobrać rośliny uprawne do określonych warunków klimatycznych i glebowych,

–

uzasadnić potrzebę wykonywania zabiegów melioracyjnych oraz określić ich wpływ na
ś

rodowisko i produkcję roślinną,

–

dobrać metody i sposoby regulacji stosunków powietrzno-wodnych na użytkach rolnych,

–

określić zasady eksploatacji urządzeń wodno-melioracyjnych,

–

zdefiniować terminy: zoohigiena, dobrostan zwierząt,

–

scharakteryzować czynniki wpływające na zdrowie i produkcyjność zwierząt,

–

zapewnić dobrostan zwierząt gospodarskich oraz ograniczyć zagrożenia środowiska,

–

scharakteryzować wymagania dotyczące dostosowywania gospodarstw prowadzących
produkcję roślinną i zwierzęcą do potrzeb rynku,

–

scharakteryzować podstawowe objawy chorób zwierząt gospodarskich oraz określić
sposoby zapobiegania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Klimatyczne czynniki środowiska

4.1.1. Materiał nauczania

Środowisko roślin

Zespół naturalnych (przyrodniczych) i sztucznych czynników zewnętrznych działających

na rośliny w czasie ich wzrostu i rozwoju. Wśród czynników naturalnych rozróżnia się:

−

geologiczne (rodzaje skał macierzystych),

−

klimatyczne (promieniowanie słoneczne, temperatura powietrza i jego wilgotność, wiatry
opady, osady atmosferyczne),

−

glebowe (rodzaje gleb, zasobność w składniki pokarmowe, stosunki wodne, podatność na
erozję),

−

topograficzne, związane z ukształtowaniem terenu,

−

wodne (rzeki, jeziora, bagna).

Czynniki sztuczne dzieli się na:

−

agrotechniczne (uprawa roli, nawożenie, zmianowanie),

−

pratotechniczne (zabiegi wykonywane na trwałych użytkach zielonych), techniczne,
związane z rozbudową sieci komunikacyjnej,

−

melioracyjne (urządzenia odwadniające, nawadniające, agromelioracje).
Rozpatrując wpływ czynników zewnętrznych na wzrost i rozwój roślin należy pamiętać,

e czynniki te występują zawsze kompleksowo i że żadnego z nich nie można rozpatrywać

w oderwaniu od pozostałych.

Klimatyczne czynniki środowiska
Promieniowanie słoneczne dochodzące do Ziemi jest praktycznie jedynym źródłem energii
dla wszystkich procesów naturalnych zachodzących w środowisku. Światło jest roślinom
niezbędne do wytworzenia chlorofilu i przebiegu procesu fotosyntezy. Światło wywiera także
wpływ na budowę roślin, wykształcenie przez nie organów i ich rozwój.
Fotoperiodyzm – reakcja roślin na długość działania światła i przerw w jego oddziaływaniu
objawiająca się zakwitaniem.
W zależności od rodzaju reakcji wyróżnia się rośliny:

−

długiego dnia – nie kwitnące podczas krótkich dni i długich nocy, czyli w lecie, a należą
tu rośliny klimatu umiarkowanego i zimnego (np. zboże, burak cukrowy, koniczyna,
trawy),

−

krótkiego dnia – kwitnące w naszych warunkach wczesną wiosną lub późnym latem
i jesienią, gdy dzień jest krótki a noc długa, i należą tu rośliny klimatu między–
i podzwrotnikowego (np. tytoń, kukurydza, proso, ryż, soja),

−

obojętne – kwitnące niezależnie od długości dnia i nocy (np. gryka, pomidory).

Fotoperiodyzm ma także wpływ na wykształcanie bulw, rozłogów, opadanie liści,
mrozoodporność roślin, przechodzenie w stan zimowy drzew i krzewów.
Temperatura powietrza i gleby

Temperatura przyziemnej warstwy powietrza zależy od temperatury powierzchni ziemi.

W ciągu dnia powierzchnia ziemi jest zwykle cieplejsza i powietrze nagrzewa się od niej,
natomiast w nocy jest na ogół chłodniejsza i oziębia przylegającą warstwę powietrza.
O intensywności nagrzewania i ochładzania się gleby decydują przede wszystkim jej warunki
wodno-powietrzne, a zwłaszcza wilgotność. Gleby wilgotne i mało przewiewne np. gliny lub

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

iły, nagrzewają się i ochładzają powoli, gleby suche np. piaskowe lub lessowe szybciej się
nagrzewają i szybciej ochładzają.

Temperatury powietrza i gleby mają bardzo duże znaczenie, gdyż działalność życiowa

organizmu może odbywać się tylko w pewnym zakresie. Szczególną uwagę na temperaturę
gleby należy zwrócić w okresie siewów lub sadzenia.

Najniższe temperatury, w których zaczyna się kiełkowanie:

−

zboża ozime i jare: 1–3°C

−

len, łubin: 3–4°C

−

burak cukrowy i pastewny: 5–7°C

−

ziemniak, słonecznik, kukurydza, len: 8–11°C
Odczytując temperaturę powietrza korzysta się z termometrów, które umieszczone są

w klatce meteorologicznej. Klatka meteorologiczna ma na celu wykluczenie bezpośredniego
wpływu promieniowania słonecznego oraz innych czynników: wiatru, opadów itd. Jest ona
pomalowana białą olejną farbą, która odbija znaczną część promieni słonecznych i zmniejsza
jej nagrzanie. Ścianki klatki zbudowane są z podwójnej żaluzji. Między innymi znajduje się
duży odstęp umożliwiający swobodny przepływ powietrza. Przód klatki skierowany jest na
północ. Więc zmierzone w klatce temperatury nie różnią się prawie od temperatury powietrza
na zewnątrz.
W klatce tej znajdują się następujące termometry:
1) termometry zwykłe:

−

suchy,

−

zwilżony,

2) termometry ekstremalne:

−

minimalny,

−

maksymalny.

Termometr suchy służy do pomiaru chwilowej temperatury powietrza. Termometr

zwilżony służy do pomiaru wilgotności powietrza. Termometr minimalny służy do pomiaru
najniższej temperatury, jaka nastąpiła po poprzedniej obserwacji. Termometr maksymalny
służy do pomiaru najwyższej temperatury, jaka wystąpiła po poprzedniej obserwacji.

Rys. 1. Termometry w klatce meteorologicznej: 1 – suchy, 2 – zwilżony, 3 – maksymalny, 4 – minimalny

[7, s. 22]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 2. Termometry glebowe [7. s. 25]

Do ciągłej rejestracji temperatury służy przyrząd termograf bimetaliczny – samopiszący.

Zapis temperatury powietrza odbywa się na pasku papieru owiniętego wokół bębna, na
którym wydrukowana jest skala czasu i temperatury. Pasek z wykresem temperatury nosi
nazwę termogramu. Przyrząd samopiszący, który jednocześnie dokonuje ciągłej rejestracji
temperatury i wilgotności powietrza nazywa się termohigrografem.
Ciśnienie atmosferyczne określa nacisk słupa atmosfery na jednostkę powierzchni. Wartość
ciśnienia zależy od:

−

wysokości słupa atmosfery znajdującego się nad powierzchnią pomiaru,

−

gęstości powietrza znajdującego się w słupie atmosfery nad powierzchnią pomiaru,

−

wartości przyspieszenia ziemskiego (siły ciężkości).

Jednostką pomiaru ciśnienia w układzie SI jest Pascal (1 N/m). W przypadku pomiarów
ciśnienia atmosferycznego, używając tej jednostki, uzyskiwałoby się duże wartości, z tego
względu używa się jako jednostki podstawowej jednostki stukrotnie większej – hektopaskala
(skrót – hPa). Przyrządy do pomiaru ciśnienia atmosferycznego:

−

barometr rtęciowy,

−

barometr – aneroid,

−

barograf.

Rys. 3. Barometr metalowy: 1 – pszka blaszna amknięta hermetycznie, 2 – sprężyna, 3 – skala, 4 – strzałka,

5 – układ dzwigni [7, s. 32]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wiatr – poziomy ruch powietrza względem powierzchni Ziemi. Wiatr charakteryzuje się
kierunkiem i prędkością. Za kierunek uważamy tę stronę świata, z której wieje wiatr.
Prędkość wiatru jest to odległość, jaką przebywają cząsteczki powietrza w jednostce czasu.
Obserwacje wiatru polegają na pomiarze jego prędkości i kierunków. Stacje meteorologiczne
dokonują tych pomiarów w każdym cogodzinnym terminie obserwacji. Do pomiarów służą
zdalne wiatromierze elektryczne i zastępczo wiatromierz Wilda. Na niektórych stacjach
czynne są również anemografy rejestrujące przebieg wiatru.

Rys. 4. Wiatromierz Wilda a – klin kierunkowy, b – sworzeń, c – przeciwwaga, d – pręty kierunkowe,

e – płytka, f – skala wychyleń płytki (wiatru) [7, s. 32]

Pozytywna rola wiatru w rolnictwie:
–

przenosi pyłek roślin wiatropylnych, osusza glebę nadmiernie wilgotną, przyspiesza
dosychanie roślin po zbiorze, przenosi masy powietrza o różnej temperaturze
i wilgotności.

Negatywna rola wiatru:
–

wywiewa cząstki gleby z warstwy powierzchniowej, roznosi nasiona chwastów,
zarodniki grzybów oraz bakterie, sprzyja przenoszeniu się szkodników.

Wilgotność powietrza

–

para wodna przedostaje się do atmosfery w wyniku parowania

powierzchni wodnych, gleby i transpiracji roślin. Dlatego powietrze atmosferyczne posiada
pewną ilość pary wodnej. Szczególne znaczenie pary wodnej zawartej w powietrzu polega na
jej zdolności do zmian stanu skupienia, dzięki czemu powstają:

−

osady atmosferyczne

–

rosa, szron, sadź, gołoledź,

−

mgły

–

zawiesiny bardzo małych kropelek wody powstające w wyniku oziębienia

powietrza w przygruntowej warstwie poniżej punktu rosy. Mgły powodują silne
zmniejszenie promieniowania i wypromieniowywania oraz wpływają na zmniejszenie
parowania,

−

chmury

–

powstają, gdy powietrze wznosi się wchodząc w strefę coraz niższego

ciśnienia, rozszerza się i ochładza. Gdy temperatura wznoszącego się powietrza
przekroczy punkt rosy, para wodna skrapla się i powstają chmury (wysokie 5

–

13 km,

rednie 2

–

7 km, niskie poniżej 2 km),

−

opady atmosferyczne

–

deszcz składa się z kropel wody o bardzo zróżnicowanej

wielkości. Z najmniejszych z nich, o średnicy 0,05

–

0,25mm, składa się mżawka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Powstaje ona z mgły lub gęstej chmury warstwowej i spada z prędkością od 0,25 do
2 m/s. Wielkość tego opadu jest nieistotna. Zwykły deszcz spada z prędkością 2

–

9 m/s.

nieg powstaje w sposób bardzo podobny jak deszcz, czyli poprzez powolne unoszenie

się powietrza lub gwałtowny ruch wznoszący przy temperaturze poniżej 0°C. Drobne
kryształy lodu tworzą się na dużych wysokościach w temperaturze -12 do -16°C.
W czasie przemieszczania się przez chmurę, powstają płatki śniegu. Pojedyncze kryształy

lodu mają na ogół średnicę 1

–

5 mm, a płatek śniegu nawet kilka centymetrów. Gdy kryształki

lodu lub płatki śniegu przechodzą przez część chmury o dużej zawartości wody, wówczas
krople wody zamarzają i tworzą drobne krupy śnieżne lub lodowe, czyli okrągłe ziarenka
lodu. Dzieje się tak, gdy wiatr wstępujący jest słaby. Natomiast, gdy jest on silny, kryształy
lodu unoszą się dość długo w powietrzu, powiększają i powstaje grad. Może mieć on od 5 do
50 mm średnicy i wyrządza duże szkody, np. w rolnictwie.
Przyrządy pomiarowe:

−

wilgotność powietrza

–

psychrometry i higrometry, w klatce meteorologicznej najczęściej

używany jest psychrometr Augusta. W higrometrze włosowym wykorzystuje się
właściwość, że odtłuszczony włos ludzki wydłuża się przy wzroście wilgotności i skraca
przy jej spadku,

−

opady

–

deszczomierz Hellmanna.

Rys. 5. Higrometr włosowy [7, s. 36]

Rys. 6. Deszczomierz Hellmana [7, s. 42]

Nowoczesne stacje meteorologiczne składają się z elektronicznych przyrządów
pomiarowych. Dla przykładu stacja taka może się składać z następujących elementów:

−

bazowa stacja odbiorcza,

−

zewnętrzny czujnik wilgotności i temperatury,

−

czujnik deszczu,

−

czujnik wiatru,

−

–

Rom z oprogramowaniem,

−

kabel transmisji danych,

−

zasilacz sieciowy,

−

opcjonalnie przewody do stacji odbiorczej do transferu danych pogodowych.

Bazowa stacja odbiorcza wyposażona jest w zegar sterowany radiem, kalendarz sterowany
radiem i pokazuje wskazania wielu parametrów pogodowych, we wszystkich przypadkach
z programowanymi wartościami alarmowymi oraz zapamiętywaniem wartości minimalnych
i maksymalnych wraz z datą i czasem ich wystąpienia:

−

temperatura wewnętrzna i zewnętrzna,

−

wilgotność wewnętrzna i zewnętrzna,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

ciśnienie barometryczne w mmHg lub hPa, bezwzględne lub względne,

−

szczegółowy pomiar opadu 1 godzinnego i 24 godzinnego,

−

prędkość wiatru w km/h, m/s, lub stopniach Beauforta,

−

kierunek wiatru wg kompasu lub numerycznie (np. 225°) oraz symbolicznie (np. SW),

−

temperatura odczuwalna,

−

punkt rosy,

−

prognoza pogody za pomocą ikon (słonecznie, pochmurno, deszczowo),

−

wskaźnik tendencji pogody,

−

ostrzeżenie o burzy.

Rys. 7. Wskazania czasu, daty, sekund, strefy czasowej, ikony prognozy pogody ze strzałką tendencji, ciśnienia

barometrycznego, oraz odpowiednich alarmów [12]

Rys. 8. Wskazania wewnętrznej i zewnętrznej temperatury i wilgotności, temperatury odczuwalnej, punktu rosy,

opadu deszczu, oraz odpowiednich alarmów [12]

Rys. 9. Wskazania kierunku wiatru i prędkości wiatru, oraz odpowiednich alarmów [12]

Pogoda

–

stan czynników atmosferycznych panujących w danym miejscu i czasie. Pogoda

wywiera bardzo duży wpływ na plony, przebieg prac polowych i organizacje pracy
w gospodarstwie. Od niej zależą terminy rozpoczęcia prac polowych, siewu i ukazywania się
wschodów roślin oraz wzrost roślin, termin zbioru, a także występowanie chorób
i szkodników.
Izobary to linie na mapie pogody łączące punkty o jednakowym ciśnieniu atmosferycznym.
Izobary są wyznaczane na podstawie średnich ciśnień zredukowanych do poziomu morza
i przedstawiają poziomy rozkład ciśnienia. Mapy przestawiające rozkład ciśnienia za pomocą
izobar pozwalają zlokalizować obszary z wysokim i niskim ciśnieniem atmosferycznym.
Ponadto mapy izobaryczne pokazują, w których miejscach występuje duży gradient baryczny,
co objawia się w postaci blisko przylegających do siebie izobar. Izobary tworzące linie
zamknięte, o wartościach wzrastających ku środkowi przestawiają wyż baryczny (ozn. ang. H,
ozn. pol. W). Na półkuli północnej wiatr wieje wokół wyżu zgodnie z ruchem wskazówek
zegara w kierunku centrum (antycyklon). W rezultacie, przynosi on po wschodniej stronie
tego układu stosunkowo chłodne powietrze z północy, zaś po zachodniej stronie sprowadza
z południa stosunkowo ciepłe powietrze. Czasami układy wysokiego ciśnienia utrzymują się
nad danym obszarem nawet przez kilka dni i wtedy przynoszą piękną pogodę, często bez
jakichkolwiek opadów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Izobary tworzące linie zamknięte, o wartościach malejących ku środkowi obrazują niż

baryczny (ozn. ang. L, ozn. pol. N). Na półkuli północnej wiatr wieje wokół niżu przeciwnie
do ruchu wskazówek zegara w kierunku od centrum (cyklon). Układy niskiego ciśnienia mają
różną intensywność jedne dają słaby opad przelotnego deszczu, inne przynoszą huraganowe
wiatry i duże ilości opadów, często powodując powodzie. W obszarze niskiego ciśnienia
powietrze wznosi się i ochładza, co często prowadzi do kondensacji pary wodnej
i powstawania chmur i opadów. Na naszej półkuli wiatry wiejąc w kierunku od jego centrum,
sprowadzają chłodne powietrze na zachód i północ, zaś ciepłe na wschód i południe od niego.

Wąskie strefy przejściowe pomiędzy różnymi (pod względem temperatury i wilgotności)

masami powietrza nazwane są frontami atmosferycznymi. W zależności od tego, jaka masa
powietrza napiera na drugą masę, rozróżniamy front ciepły i front chłodny.
Front ciepły to granica rozdzielająca masę powietrza ciepłego od masy powietrza chłodnego
(zimnego) z tym, że powietrze ciepłe napiera na chłodne. Ciepły front atmosferyczny często
występuje na wschodnim brzegu niżu, ponieważ południowe wiatry przynoszą z tej strony
ciepłe powietrze. Ciepłe powietrze wstępujące w kierunku północnym, unosi się nad
chłodniejsze i cięższe zalegające przed nim, powoduje to kondensację pary wodnej
i powstawanie chmur, które mogą przynieść opady deszczu, śniegu, śniegu z deszczem lub
zamarzającego deszczu (czasami nawet wszystkie opady naraz).

Oznaczenie frontu ciepłego na mapie pogody:

(czerwone półkola wskazują

kierunek, w którym front się przemieszcza).
Front chłodny to granica między powietrzem ciepłym i zimnym z tym, że powietrze
chłodniejsze napiera na powietrze cieplejsze. Masa powietrza za frontem, nie zawsze musi
być zimna, szczególnie latem.

Różnica temperatur przed frontem i za frontem może być niesłychanie mała. Cięższe

i chłodniejsze powietrze wślizguje się pod lżejsze cieplejsze i w ten sposób je zastępuje.
Ciepłe powietrze ochładza się z wysokością, na którą jest wypychane. Jeśli powietrze to jest
wystarczająco wilgotne, para wodna w nim zawarta ulegnie kondensacji tworząc chmury
kłębiaste, czasami dające opad. Fronty chłodne występują w różnych odmianach, od tych
przynoszących bezchmurne niebo do tych, które przynoszą duże zachmurzenie i opady.

Oznaczenie frontu chłodnego na mapie pogody:

(niebieskie trójkąty wskazują

kierunek, w którym front się przemieszcza).
Klimat – charakterystyczny przebieg zjawisk pogodowych na danym obszarze w okresie
wieloletnim (30–50 lat). Ustalony jest na podstawie wieloletnich obserwacji normalnego
przebiegu pogody, zarówno jej stanów jak i poszczególnych składników.

Klimat na Ziemi kształtują trzy podstawowe procesy klimatotwórcze: obieg ciepła, obieg

wody i krążenie powietrza oraz czynniki geograficzne: układ lądów i oceanów, wysokość
n.p.m. Klimat jest jednym z czynników ekologicznych wpływających na występowanie
i życie organizmów.
Elementy klimatu:

−

temperatura powietrza,

−

ilość opadów,

−

wilgotność,

−

ciśnienie atmosferyczne,

−

prędkość wiatru,

−

zachmurzenie,

−

promieniowanie słoneczne.

Badaniem klimatu zajmuje się klimatologia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Polska położona w centrum Europy, ma klimat umiarkowany, ciepły przejściowy, między

morskim a kontynentalnym. Średnie roczne temperatury powietrza wynoszą 7–8,5ºC, średnia
roczna suma opadów ok. 600 mm.
O przejściowości klimatu świadczą:

−

podobny udział mas powietrza polarnego morskiego i kontynentalnego w kształtowaniu
pogody w ciągu roku,

−

duża zmienność typów pogody w ciągu roku, szczególnie na przełomie jesieni i zimy
oraz zimy i wiosny,

−

zmienność typów pogody w kolejnych latach; lata o pogodzie typowej dla klimatu
kontynentalnego

–

z mroźną zimą i upalnym latem, przeplatają się z latami o pogodzie

typowej dla klimatu morskiego, tj. z łagodną zimą i chłodnym deszczowym latem,

−

roczny przebieg zachmurzenia typowy dla klimatu morskiego przy rocznym rozkładzie
opadów charakterystycznym dla klimatu kontynentalnego,

−

wzrost rocznych amplitud temperatury w miarę przesuwania się ku wschodowi.

Wyróżniamy 6 pór klimatycznych w ciągu roku:

−

przedwiośnie (średnia dobowa temperatura od 0 do 5ºC),

−

wiosna (średnia dobowa temperatura od 5 do 15ºC),

−

lato (średnia dobowa temperatura od 15ºC),

−

jesień (średnia dobowa temperatura od 5 do 15ºC),

−

przedzimie (średnia dobowa temperatura od 0 do 5ºC),

−

zima (średnia dobowa temperatura poniżej 0ºC).

Rejonizacja rolniczo

klimatyczna

Najlepsze plony uzyskuje się wówczas, gdy istnieje zgodność między wymaganiami

roślin uprawnych a warunkami klimatycznymi. Rejonizacja rolniczo

klimatyczna jest próbą

wyodrębnienia na terenie kraju obszarów różniących się między sobą warunkami
klimatycznymi.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest środowisko życia roślin?
2. Jakie czynniki i w jaki sposób decydują o wzroście i rozwoju roślin?
3. Co to jest fotoperiodyzm i jak wpływa na rośliny?
4. Jakie przyrządy znajdują się w klatce meteorologicznej?
5. Jak temperatura powietrza i gleby wpływa na wzrost i rozwój roślin?
6. Co to jest ciśnienie atmosferyczne i jakimi przyrządami się je mierzy?
7. Co to jest wiatr?
8. Do czego służy wiatromierz Wilda?
9. Co to są opady i osady atmosferyczne?
10. Jakie są różnice między pogodą i klimatem?
11. Co to jest rejonizacja rolniczo-klimatyczna?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj wyposażenie stacji meteorologicznej

–

nazwij i scharakteryzuj poszczególne

urządzenia i przyrządy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić podstawowe wyposażenie stacji meteorologicznej,
2) rozpoznać poszczególne przyrządy meteorologiczne,
3) nazwać poszczególne przyrządy meteorologiczne,
4) określić przeznaczenie każdego urządzenia i przyrządu,
5) sformułować wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

stacja meteorologiczna wraz z wyposażeniem,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Dokonaj pomiaru temperatury powietrza przez okres trzech dni i oblicz średnią dobową

temperaturę. Wyniki pomiarów wpisz do tabeli.

Godziny

pomiaru

Daty pomiaru

rednia dobowa

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) ustalić terminy i pory mierzenia temperatury powietrza,
2) zmierzyć temperaturę powietrza w określonych terminach i porach,
3) obliczyć średnie dobowe temperatury powietrza,
4) zapisać wyniki w tabeli,
5) przeanalizować występowanie różnych temperatur,
6) sformułować wnioski dla potrzeb produkcji rolniczej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

termometr,

–

zegarek,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Zainstaluj deszczomierz i dokonaj pomiarów opadów atmosferycznych o godzinie 7

przez 10 dni. Oblicz wielkość opadu na powierzchnię 1ha.

Dzień

Suma

Opad
w mm

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zainstalować deszczomierz,
2) mierzyć przez 10 kolejnych dni opad w milimetrach,
3) obliczyć wielkość opadu na 1ha,
4) dokonać analizy i sformułować wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

deszczomierz,

–

menzurka do pomiaru opadów,

–

zegarek,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 4

Przeanalizuj, przez 5 dni, telewizyjne lub radiowe prognozy pogody, wyjaśnij

rozbieżności.

Lp.

Temperatura

w nocy

Temperatura

w dzień

Ciśnienie

atmosferyczne

Opady

Wiatry:

kierunek

i prędkość

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) oglądać lub słuchać przez 5 dni prognoz pogody,
2) notować w tabeli podawane wielkości czynników meteorologicznych,
3) porównać zapowiadaną pogodę z tą, która wystąpiła w rzeczywistości,
4) wyjaśnić rozbieżności,
5) dokonać analizy i sformułować wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

odbiornik telewizyjny lub radiowy,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić czynniki środowiska?

2) określić wpływ poszczególnych czynników na wzrost i rozwój

roślin?

3) opisać wyposażenie klatki meteorologicznej?

4) zmierzyć temperatury powietrza i gleby?

5) zmierzyć ciśnienie atmosferyczne?

6) dokonać pomiaru ilości opadów?

7) wyjaśnić, co to jest klimat?

8) wyjaśnić, co to jest pogoda?

9) wyjaśnić wpływ pogody i klimatu na wzrost i rozwój roślin?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Glebowe czynniki środowiska

4.2.1. Materiał nauczania

Gleba – naturalny twór zewnętrznej warstwy skorupy ziemskiej powstały ze zwietrzeliny
skalnej w wyniku działania na nią czynników glebotwórczych, takich jak:

−

klimat

–

wpływa na intensywność i rodzaj procesów wietrzenia,

−

rodzaj materiału wyjściowego i jego cechy fizyczne

–

wpływa na skład minerałów

pierwotnych gleb i wielkość ziaren,

−

właściwości chemiczne i budowa minerałów,

−

rzeźba terenu i warunki wodne

–

wpływa na warunki mikroklimatyczne i ilość wody

w profilu glebowym,

−

organizmy żywe – wpływają na ilość i dystrybucję substancji organicznej,

−

działalność człowieka

–

wpływa na rodzaj i kierunek przekształceń profilu glebowego,

−

czas (wiek gleby)

–

wpływa na dojrzałość i miąższość gleby.

Gleba jest układem wielofazowym, w skład jej wchodzą następujące elementy:

−

cząstki mineralne z dużą zawartością krzemianów, glinokrzemianów i węglanów,

−

koloidy glebowe w dużej mierze organiczne (humus),

−

roztwór glebowy wypełniający przestrzenie kapilarne między cząstkami mineralnymi,
oraz tworzący warstwę uwodnioną wokół cząstek i koloidów,

−

powietrze glebowe wypełniające większe przestrzenie pomiędzy cząstkami,

−

organizmy żywe gleby – korzenie roślin, stawonogi i ich larwy, pierwotniaki, grzyby,
glony, bakterie, drobne ssaki.

WODA

25%

POWIETRZE

25%

SKŁADNIKI ORGANICZNE – 5%

SKŁADNIKI MINERALNE

45%

Rys. 10. Skład gleby [opracowanie własne]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ilościowy stosunek grup cząstek mineralnych o różnej średnicy w danej glebie nazywamy
składem granulometrycznym gleby. Wyróżnia się następujące grupy granulometryczne:
1. Utwory kamieniste

–

zawierają powyżej 25% frakcji kamieni. Dzielone są na:

−

utwory silnie kamieniste > 75% frakcji kamienistych,

−

utwory średnio kamieniste

–

75 do 50% frakcji kamienistych,

−

utwory słabo kamieniste

–

50 do 25% frakcji kamienistych.

2. świry

–

utwory zawierające ponad 50% frakcji żwirowych. Dzielone są na:

−

wiry piaszczyste, w których części ziemiste wykazują skład granulometryczny

piasku (tj. ilość części spławialnych nie przekracza w nich 20%),

−

wiry gliniaste, w których części ziemiste wykazują skład granulometryczny glin

(tj. ilość części spławialnych przekracza w nich 20%).

3. Piaski

–

są to utwory, w których przeważa frakcja piasku, a ilość części spławialnych

w częściach ziemistych wynosi od 0 do 20%. Piaski dzielone są na:

−

piaski luźne, zawierające od 0 do 5% części spławialnych,

−

piaski słabogliniaste, zawierające od 5 do 10% części spławialnych,

−

piaski gliniaste lekkie, zawierające od 10 do 15% części spławialnych,

−

piaski gliniaste mocne, zawierające od 15 do 20% części spławialnych.

Piaski zawierające 25

–

40% frakcji pyłowych określane są dodatkowo jako „pylaste”, np.

piasek gliniasty lekki pylasty.

4. Pyły

–

są to utwory, które zawierają w częściach ziemistych ponad 40% frakcji pyłowych

i do 50% części spławialnych. Pyły dzielone są na:

−

pyły zwykłe zawierające do 35% części spławialnych,

−

pyły ilaste zawierające od 35 do 50% części spławialnych.

5. Iły

–

są to utwory zawierające ponad 50% części spławialnych. Nie zawierają one prawie

wcale części szkieletowych i mogą zawierać tylko niewielką domieszkę piasku (do 9%).
Wyróżnia się:

−

iły właściwe, zawierające poniżej 25% frakcji pyłowych,

−

iły pylaste – zawierające od 25% frakcji pyłowych,

−

gleby średnie zawierające 21-35% części spławialnych,

−

gleby ciężkie zawierające > 36% części spławialnych.

6. Gliny

–

są to utwory różnoziarniste, zawierające w częściach ziemistych ponad 20%

części spławialnych (i do 40% części pyłowych). Gliny dzielone są na:

−

gliny lekkie

–

zawierające 20 do 35% frakcji spławialnych,

−

gliny średnie

–

zawierające od 36 do 50% frakcji spławialnych,

−

gliny ciężkie

–

zawierające ponad 50% części spławialnych.

Gliny zawierające 25

–

40% frakcji pyłowych określane są dodatkowo jako „pylaste”, np.

glina lekka pylasta. Skład granulometryczny decyduje o trudności uprawy gleby. Pod tym
kątem utwory mineralne dzielone są na następujące kategorie ciężkości:

−

gleby bardzo lekkie zawierające do 10% części spławialnych,

−

gleby lekkie zawierające 11

–

20% części spławialnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 1. Tabela pomocnicza do określania składu granulometrycznego gleb [7, s. 407]

Zachowanie się w stanie

Skład
granulome-
tryczny

Wrażenie przy
rozcieraniu na dłoni

Obserwacja po
roztarciu

suchym

wilgotnym

Przy

wałkowaniu

Ilasty

trudno rozetrzeć, tłusty
w dotyku, nie wyczuwa
się ziarnistości

cząstki bardzo
drobne, nie
widać ziaren

zbita masa
tworząca twarde
grudki (jakby
kamyczki), daje
rysę polerowaną

powoli chłonie
wodę, zwięzły,
bardzo
plastyczny,
mocno przywiera
do przedmiotów

łatwo
formować
cienkie
(średnica
0,5mm)
wałeczki nie
łamiące się
przy zginaniu

Pyłowy

łatwo się rozciera,
sypki jak sucha mąka,
nie wyczuwa się
grubszych części

widoczne tylko
cząstki pylaste,
nie widać
piasku ani
gruzełków

miękki, kruchy i
sypki, słabo
przywiera do
ręki, łatwo się
rozpyla

brak zwięzłości
i plastyczności, w
wodzie rozpływa
się

nie daje się
wałkować,
kruszy się,
łamie
i rozgniata

Gliniasty

rozetrzeć niezbyt
trudno (poza glinami
ciężkimi), wyczuwa się
różnoziarnistość,
szorstki w dotyku

widać sporo
ziaren piasku,
mogą być
również
kamyczki, dużo
cząstek
drobnych

gliny ciężkie
dość twarde,
lżejsze bardziej
kruche, przełom
szorstki,
ziarnisty

mocno chłonie
wodę, słabo
pęcznieje, dość
zwięzły
ciężkich plastyczn
y, przy ciężkich
glinach lepki

tworzy
wałeczki, ale
niezbyt
cienkie,
wałeczki
łamią się przy
zginaniu

Piaskowy

kruszy się bardzo
łatwo, szorstki w
dotyku, wyczuwalny
tylko piasek

widać przewagę
piasku

nie tworzy
trwałych
agregatów,
cementacja
bardzo słaba,
rozsypuje się
przy dotknięciu

nieplastyczny,
sypki, łatwo
przesiąka wodę,
nasycony tworzy
płynną masę

nie daje się
wałkować

Szkieletowy

przewaga kamyczków,
cząstki luźne, nie
spojone

poza cząstkami
szkieletowymi
może być piasek
oraz nieco
drobniejszych
cząstek

rozpada się
bardzo

–

Morfologia gleby – cechy zewnętrzne profilu glebowego. Zależy od właściwości skał
macierzystych i przebiegu procesów glebotwórczych.
Cechy morfologiczne:

−

budowa profilu glebowego,

−

miąższość,

−

barwa,

−

struktura,

−

układ,

−

nowotwory glebowe.

Budowa profilu glebowego

Proces glebotwórczy prowadzi do zróżnicowania profilu glebowego. W momencie

rozpoczęcia procesu profil jest jeszcze słabo wykształcony. Z czasem zaczyna nabierać cech
konkretnego typu gleby. W wyniku działania rozmaitych czynników glebotwórczych
powstaje wielka różnorodność profili. W każdym profilu glebowym znajdują się poziomy
glebowe

–

warstwy zróżnicowane między innymi pod względem właściwości fizycznych

i chemicznych oraz barwy. Poziomy glebowe mają specyficzne nazwy i oznaczenia literowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Według najnowszej systematyki gleb Polski (zmodyfikowanej w 1989 roku) poziomy

w profilach glebowych w uproszczeniu opisuje się następująco:
O

–

poziom organiczny (ściółka),

–

poziom próchniczy (humusowy),

–

poziom wymywania,

–

poziom wzbogacania,

–

poziom skały macierzystej,

–

podłoże skalne (lita skała).

Poziom organiczny, czyli ściółka, zawiera mniej lub bardziej rozłożone szczątki

organiczne. W glebach uprawnych poziom ten zasadniczo nie występuje. Poziom próchniczy
składa się ze szkieletu mineralnego, wzbogaconego rozłożonymi substancjami organicznymi.
Przesiąkające w głąb gleby roztwory substancji próchnicznych, posiadając kwaśny odczyn,
mogą rozpuszczać i wymywać substancje mineralne. Powstaje wtedy poziom wymywania.
Poziom ten występuje nie we wszystkich glebach, lecz tylko w takich, które rozwijają się na
przepuszczalnym podłożu (np. piaskach). Substancje wymyte na tym poziomie,
przemieszczają się dalej w głąb i wytrącają się na poziomie wzbogacania. Głębiej znajduje się
skała macierzysta, nie przekształcona przez proces glebotwórczy.

Rodzaj i układ poziomów genetycznych w glebie są podstawą do określenia jej

przynależności systematycznej. Poziomy genetyczne różnią się jednorodną barwą,
uziarnieniem, konsystencją oraz składem chemicznym, a także ilością i jakością zawartej
w nim materii organicznej.
Miąższość gleby

Miąższością gleby nazywa się łączną głębokość wszystkich jednolitych genetycznie

poziomów zróżnicowania profilu glebowego od powierzchni do skały macierzystej. Za dolną
granicę gleby uważa się tę część skały macierzystej, która nie wykazuje śladów procesu
glebotwórczego. Gleby wytworzone ze skał masywnych (np. gleby górskie i rędziny), a także
gleby z utworów organicznych, odznaczają się zwykle mniejszą miąższością od gleb
wytworzonych ze skał niemasywnych (np. z materiału pochodzenia lodowcowego).
Struktura gleb

Strukturą gleby nazywa się stan zagregowania elementarnych cząstek stałej fazy gleby.

To określenie struktury dotyczy przede wszystkim glebowych utworów mineralnych
i mineralno

organicznych. W strukturze glebowych utworów organicznych często

spotykanym elementem są nierozłożone lub w różnym stopniu rozłożone szczątki, głównie
roślinne, nadające opisywanej masie glebowej specyficzny charakter.

Rys. 11. Struktura gleby [opracowanie własne]

Układ gleby

Układ gleby odzwierciedla sposób ułożenia względem siebie poszczególnych części

elementarnych (ziaren) i agregatów oraz charakter porowatości, która powstaje w tych
warunkach. Wyróżnia się 4 rodzaje układów w glebach: luźny, pulchny, zwięzły, zbity.
Właściwości fizyczne gleb:

−

gęstość: właściwa, objętościowa,

−

porowatość,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zwięzłość,

−

plastyczność,

−

lepkość,

−

pęcznienie i kurczenie się gleb.

Właściwości chemiczne gleb
Właściwości sorpcyjne

–

gleba odznacza się zdolnością zatrzymywania i pochłaniania

różnych składników. Zdolność tą nazywa się sorpcją. Dzięki sorpcyjnym właściwościom jest
możliwa regulacja w nich odczynu oraz magazynowanie dostarczanych w nawozach
składników pokarmowych roślin. Sorpcja zależy od zawartości w niej cząstek koloidalnych,
ilastych oraz próchnicy. Im cząstki koloidalne mają mniejszą średnicę, tym kompleks
sorpcyjny ma silniejsze właściwości wchłaniania.
Odczyn i kwasowość gleby

Odczyn gleby, czyli stężenie jonów wodorowych w roztworze glebowym wyraża się

symbolem pH. Jeżeli pH kształtuje się w granicach 6,8

–

7,2 to odczyn jest obojętny,

pH poniżej 6,8 oznacza odczyn kwaśny, a powyżej 7,2

–

zasadowy. Z odczynem gleby ściśle

związana jest kwasowość gleby. Kwasowość gleby oznacza ilość jonów wodorowych
i glinowych związanych wymiennie lub niewymiennie z fazą stałą gleby.

Tabela 2. Optymalny przedział pH dla wybranych roślin [opracowanie własne]

Roślina

4,5

5,0

5,5

6,0

6,5

7,0

7,5

8,0

yto, owies, seradela,

ziemniaki, kukurydza

pszenica, jęczmień, buraki
pastewne, rzepik

rzepak, lucerna, buraki
cukrowe

gryka, łubin gorzki

koniczyna, esparceta

użytki zielone, żyto pastewne,
słonecznik, len, kukurydza na
zielono

gorczyca biała, rzepa
ś

cierniskowa, mak siewny,

tytoń, winorośl

chmiel, kapusta pastewna,
ż

ycica

konopie siewne

Typy gleb
Inicjalne i słabo wykształcone

–

płytkie, z dużą zawartością odłamków skalnych i małą

zawartością próchnicy, występują na terenach górskich, gdzie lita skała odsłonięta została
przez erozję.
Rędziny

–

wytworzone ze skał wapiennych lub z gipsów, ze znaczną ilością odłamków

skalnych w warstwie ornej, w których powstawaniu dominującym czynnikiem jest skała
macierzysta, obejmują 0,75% powierzchni Polski.
Czarnoziemy

–

zajmują stosunkowo niewielkie obszary w południowo

wschodniej

i południowej części Polski, wytworzyły się prawie wyłącznie z lessów, mają bardzo dobre
właściwości fizyczne i chemiczne oraz wysoką wartość użytkowo

rolniczą.

Brunatne właściwe

–

powstałe w warunkach klimatu umiarkowanego pod roślinnością lasów

liściastych, gleby bogate w glinokrzemiany, o intensywnym wietrzeniu fizycznym

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i biochemicznym, ze znaczną ilością próchnicy i odczynie słabo kwaśnym do obojętnego,
o dobrych właściwościach fizycznych i z dużą zawartością mikroorganizmów glebowych.
Brunatne kwaśne

–

powstałe ze skał ubogich w zasady, odczyn w całym profilu kwaśny lub

bardzo kwaśny, występują najczęściej pod lasami na terenach podgórskich i górskich.
Płowe

–

wytworzyły się pod lasami liściastymi i mieszanymi z utworów różnego pochodzenia

geologicznego, głównie z glin zwałowych, piasków i pyłów, w warunkach klimatu
umiarkowanego wilgotnego. Charakterystyczny dla tych gleb jest proces przemieszczania iłu
koloidalnego z warstw wierzchnich w głąb profilu.
Rdzawe

–

tworzą się z piasków, mają kwaśny odczyn, główną cechą procesu rdzawienia jest

tworzenie

się

nieruchliwych

związków

kompleksowych

substancji

organicznej

z półtoratlenkami.
Bielicowe i bielice

–

powstawały w warunkach klimatu chłodnego i wilgotnego pod

roślinnością borową ze skał ubogich w składniki zasadowe. Są to gleby silnie zakwaszone,
o małej pojemności sorpcyjnej i niskich zdolnościach buforowych.
Czarne ziemie

–

są glebami powstałymi z zasobnych w substancję organiczną utworów

mineralnych przy długotrwałym oddziaływaniu wysokiego zwierciadła wód gruntowych.
Kształtowały się w większości pod wpływem roślinności darniowo

łąkowej i bagiennej, mają

dobrze wykształcony poziom próchniczny.
Opadowo-glejowe

–

związane z występowaniem dużej ilości opadów i z nieprzepuszczalnym

podłożem, na którym woda opadowa okresowo stagnuje. Ich cechą charakterystyczną jest
występowanie okresowego nadmiernego uwilgotnienia oraz nadmiernego okresowego
przesychania.
Mułowe i mułowo-glejowe

–

zajmują w dolinach rzecznych stanowiska uwilgotnione,

sprzyjające anaerobiozie. Muły powstają w wyniku silnie zaawansowanego procesu
humifikacji masy roślinnej. Porastają je rośliny hydrofilne, turzyce, trawy i mchy.
Torfowe i murszowe

–

powstałe w warunkach trwałej anaerobiozy, w warunki bagienne

sprzyjają rozwojowi roślinności hydrofilowej, która corocznie obumiera, ale rozkład jej jest
niezupełny. Ten proces zachodzący w warunkach beztlenowych przy czynnym współudziale
mikroflory jest procesem torfotwórczym. Torf narasta stopniowo w wyniku odkładania się
częściowo rozłożonych szczątków roślin torfotwórczych. Większość gleb torfowych
występuje w północnej części Polski

–

wzdłuż wybrzeża Bałtyku oraz w pasie pojezierzy.

Mady rzeczne

–

powstają z namułów osadzonych przez wody powodziowe w warunkach

dużego wahania poziomu wód gruntowych. Zmienne warunki tlenowe sprzyjają rozkładowi
materii organicznej. Grubość i skład mechaniczny mad zależy od warunków ich powstawania,
a stały dopływ substancji organicznych i mineralnych powoduje dużą żyzność tych gleb.
Antropogeniczne

–

kształtują się pod wpływem intensywnej działalności człowieka.

Działalność ta może zmierzać w kierunku wzbogacenia w próchnicę i znacznego podnoszenia
się żyzności gleb, albo w kierunku ujemnym, dając gleby ze zniekształconym profilem
glebowym i zdeformowaną powierzchnią.
Odkrywka glebowa

Aby określić typ gleby, najlepiej zrobić tzw. odkrywkę. W tym celu wykopujemy dół

głębokości 0,8

–

1,5 m, z jedną ścianą prostą, wyrównaną szpadlem (odkrywkę robimy po

kilku dniach bez deszczu).

Na przekroju, zwanym profilem glebowym, dokładnie widać poszczególne warstwy

podłoża. Pierwsza z nich to poziom próchniczy, od którego grubości zależy żyzność gleby.
Właśnie tutaj znajduje się większość korzeni roślin. Niżej zalega tzw. podglebie,
o zróżnicowanym składzie, a jeszcze niżej

–

skała macierzysta. Po wykonaniu odkrywki łatwo

sprawdzić wilgotność poszczególnych warstw. Wystarczy wziąć do ręki garść ziemi
z każdego poziomu i mocno ścisnąć. Jeśli próbka się rozsypie, znaczy to, że gleba jest sucha,
gdy zlepi się w bryłkę

–

wilgotna. Na niektórych profilach glebowych można też zobaczyć

poziom wody gruntowej (najwyższy jest zawsze wiosną).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kompleksy glebowo-rolnicze – zespoły różnych gleb o zbliżonych właściwościach
rolniczych i podobnym użytkowaniu. Wyróżnia się 14 kompleksów glebowo-rolniczych gleb
ornych i 3 kompleksy glebowo-rolnicze użytków zielonych, biorąc pod uwagę charakter
samej gleby, warunki klimatyczne, stosunki wodne i rzeźbę terenu. Nazewnictwo pochodzi
od roślin zbożowych jako wskaźników jakości kompleksu.
Kompleksy gleb ornych: 1 – pszenny bardzo dobry, 2 – pszenny dobry, 3 – pszenny
wadliwy, 4 – żytni bardzo dobry, 5 – żytni dobry, 6 – żytni słaby, 7 – żytni bardzo słaby, 8 –
zbożowo-pastewny mocny, 9 – zbożowo-pastewny słaby, 10 – pszenny górski, 11 – zbożowy
górski, 12 – owsiano-ziemniaczany górski, 13 – owsiano-pastewny górski, 14 – gleby orne
przeznaczone pod użytki zielone.
Kompleksy użytków zielonych: 1z – użytki zielone bardzo dobre i dobre, 2z – użytki
zielone średnie, 3z – użytki zielone słabe i bardzo słabe.
Degradacja gleby, to ogół procesów i zjawisk, które poprzez pogorszenie właściwości
fizycznych (zniszczenie struktury), biologicznych (zmniejszenie ilości i jakości próchnicy)
i\lub chemicznych (np. zakwaszenie przez wymywania kationów zasadowych wapnia,
magnezu, potasu) gleby istotnych dla roślin, wpływają ujemnie na jej żyzność, a więc i na
zasobność.

Degradacja gleby obejmuje te zmiany zachodzące w glebie, które znacznie obniżają jej

możliwości

produkcyjne,

uniemożliwiając

uzyskanie

maksymalnych,

stabilnych

i pełnowartościowych plonów nie tylko w rolnictwie, ale także np. w leśnictwie. Najbardziej
narażone na degradację są lekkie gleby piaszczyste, o cienkiej warstwie próchnicznej.
Degradację gleby powoduje głównie człowiek w sposób bezpośredni, zniekształcając procesy
glebotwórcze czy likwidując wierzchnią pokrywę glebową, czyli warstwę próchniczną.
Działania pośrednie takie, jak wielkopowierzchniowe wycinki lasów (prowadzące do
stepowienia), nadmierna intensyfikacja produkcji rolnej, emisja zanieczyszczeń pyłowych
i gazowych przez przemysł, transport, gospodarkę komunalną, czy też obniżenie poziomu
wód gruntowych wskutek nadmiernego ich eksploatowania również powodują degradację
gleb. Za degradację gleby odpowiedzialne mogą być także naturalne czynniki, głównie erozja
gleby, także zmiany klimatyczne.

Gleby zdewastowane na skutek działalności człowieka

należy rekultywować

–

przywrócić im dawną funkcję biologiczną i wartość użytkową.

Degradacja gleb może zostać ograniczona w wyniku przeprowadzenia odpowiednich
zabiegów agrotechnicznych. Aby przywrócić glebie jej pierwotną zawartość składników
mineralnych w naturalnych proporcjach, należy uzupełniać niedobory ważnych dla życia
pierwiastków. W celu niedopuszczenia do nadmiernego zakwaszania gleb, należy
odpowiednio korygować odczyn pH gleby, np. poprzez wapnowanie. Obecnie w Polsce około
80% gleb wymaga stałego wapnowania.

Gleby całkowicie zniszczone przez przemysł, mogą zostać odtworzone poprzez pokrycie

ich powierzchni grubą warstwą próchnicy lub warstwą nietoksycznych odpadów. Jednak
w przypadku gleb silnie zanieczyszczonych substancjami toksycznymi nie wystarczy już
tylko pokrycie ich powierzchni nową warstwą. Takim glebom można przywrócić ich dawną
wartość użytkową jedynie w wyniku dość kosztownej neutralizacji za pomocą odpowiednich
ś

rodków chemicznych. Formą ochrony gleb może być również właściwa lokalizacja dróg

i innych szlaków komunikacyjnych względem żyznych, urodzajnych gleb. Od roku 1995
wszystkie grunty rolne i leśne chronione są specjalną ustawą mającą na celu zapobieganie
negatywnym wpływom miast i działalności przemysłowej.

W celu polepszenia zdolności produkcyjnych gleb stosowane są zabiegi techniczne –

melioracje. Rozróżnia się: melioracje rolne (najszerzej stosowane) oraz melioracje miejskie
i melioracje leśne. Melioracje rolne dzielą się na:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

wodne (podstawowe

–

regulacja rzek, budowa kanałów, wałów ochronnych, zapór

i zbiorników wodnych, oraz szczegółowe

–

odwadnianie gleb podmokłych za pomocą

kanałów, drenowania lub kretowania oraz nawadnianie gleb suchych za pośrednictwem
rowów, ciągów drenarskich itp.),

−

agrotechniczne (agromelioracje),

−

fitotechniczne (fitomelioracje).
W warunkach klimatycznych Polski, ze względu na zmienny stan wilgotności gleby

w ciągu roku, stosuje się zarówno odwadnianie, jak i nawadnianie gleb. W klimatologii
melioracja oznacza polepszanie warunków klimatu lokalnego poprzez właściwe
zagospodarowanie terenu, uwzględniające wzajemny wpływ środowiska naturalnego
i działalności ludzkiej. Przykładem są leśne pasy wiatrochronne, które osłabiając wiatry
równocześnie zmniejszają wielkość parowania terenowego, wywiewania i wysuszania gleby,
czynią dany teren przydatniejszym np. dla rolnictwa i budownictwa.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest gleba?
2. Jakie czynniki wpływają na powstanie gleby?
3. Jakie elementy wchodzą w skład gleby?
4. Co to jest skład granulometryczny gleby?
5. W jaki sposób można określić skład granulometryczny gleby?
6. Co to są cechy morfologiczne gleby?
7. Jak zbudowany jest profil glebowy?
8. Co decyduje o właściwościach chemicznych gleby?
9. W jaki sposób odczyn gleby wpływa na wzrost i rozwój roślin?
10. Jakie są typy gleb i czym się one charakteryzują?
11. Jakie są kompleksy glebowo

rolnicze?

12. Co to jest degradacja gleby i jak można jej zapobiegać?
13. Jakie są zadania melioracji rolnych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj odkrywkę glebową i opisz profil gleby.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyznaczyć łopatą, w wybranym miejscu, prostokątny zarys odkrywki o wymiarach

70–100 x 150–200 cm,

2) usytuować odkrywkę tak, aby ścianka z odkrytym profilem była dobrze oświetlona,
3) odłożyć powierzchniową, próchniczną warstwę gleby na prawą stronę odkrywki, a dalsze

na lewą,

4) wykonać schodki na ściance naprzeciw czoła odkrywki,
5) wykopać odkrywkę na głębokość co najmniej 100 cm,
6) odsłonięty profil wyrównać nożem, zaczynając od góry,
7) przymocować metrówkę do ścianki profilu za pomocą zaczepów tak, aby punkt „0”

znajdował się przy powierzchni,

8) narysować i opisać profil glebowy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

łopata,

−

duży nóż,

−

metrówka z podziałką centymetrową,

−

zaczepy do mocowania metrówki,

−

notatnik i przybory do pisania: ołówek, kredki,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Korzystając z literatury i Internetu rozpoznaj profile glebowe i nazwij przedstawione

niżej typy gleb.

………………… …………………… ………………

….……………….

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przypomnieć typy gleb,
2) zakwalifikować podane profile do określonych typów gleb,
3) wpisać nazwę typu gleby,
4) dokonać oceny ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– Internet,
– profile glebowe różnych typów gleb,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Określ skład granulometryczny gleby metodą organoleptyczną.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować kilka próbek gleby,
2) obejrzeć dokładnie próbki i kolejno porównywać:

−

wrażenie przy rozcieraniu palcami na dłoni,

−

zachowanie się próbki po roztarciu,

−

zachowanie się próbki w stanie suchym, wilgotnym (po dodaniu wody) oraz przy
wałkowaniu,

3) porównać zaobserwowane cechy z tabelą pomocniczą zamieszczoną w Materiale

nauczania,

4) zapisać obserwacje i wyniki w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

kilka próbek gleb,

–

woda,

–

wałek,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 4

Określ odczyn kilku próbek gleb.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować kilka próbek gleby,
2) wsypać, przy pomocy plastikowej łyżeczki niewielką ilość gleby w okrągłe wgłębienie

porcelanowej płytki kwasomierza i lekko ugnieść glebę,

3) dodać kroplami płyn wskaźnikowy aż do całkowitego zwilżenia gleby i utworzenia

cienkiej warstwy płynu nad glebą,

4) przechylić płytkę, po około 2

–

3 minutach tak, aby płyn wskaźnikowy znad gleby

przepłynął do podłużnego kanalika,

5) porównać barwę płynu z barwą skali i odczytać pH gleby,
6) umyć płytkę starannie wodą i wytrzeć do sucha,
7) wykonać kolejne pomiary pH gleby,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8) zapisać obserwacje i wyniki w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

kilka próbek gleb,

–

kwasomierz,

–

płyn wskaźnikowy,

–

plastikowa łyżeczka,

–

wałek,

–

literatura z rozdziału 6.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić, jakie czynniki wpływają na powstanie gleby?

2) określić skład granulometryczny gleby?

3) wykonać odkrywkę glebową?

4) określić cechy morfologiczne gleby?

5) ocenić profil glebowy i rozpoznać typ gleby?

6) określić pH gleby i dobrać rośliny?

7) określić cechy charakterystyczne poszczególnych typów gleb?

8) wymienić i scharakteryzować kompleksy glebowo-rolnicze?

9) wyjaśnić, na czym polega ochrona gleby?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Zoohigiena i dobrostan zwierząt

4.3.1. Materiał nauczania

Zoohigiena – nauka zajmująca się higieną zwierząt; na podstawie badań wzajemnych relacji
organizmu zwierzęcia ze środowiskiem zewnętrznym. Ustala zasady prawidłowego chowu,
pielęgnowania i użytkowania zwierząt hodowlanych; opiera się na weterynarii i zootechnice,
także na fizjologii, bakteriologii, biochemii, parazytologii zwierząt; określa optymalne
sposoby utrzymania, żywienia i karmienia zwierząt oraz przechowywania pasz; obejmuje
także higienę rozrodu i pracy zwierząt. Zoohigiena zajmuje się zwierzętami zdrowymi,
a weterynaria chorymi.
Środowisko hodowlane – zespół czynników glebowych i klimatycznych dozowanych przez
człowieka, oddziaływujących na zwierzęta gospodarskie.
Czynniki klimatyczne:

−

promieniowanie słoneczne,

−

temperatura powietrza,

−

wilgotność powietrza,

−

ruch powietrz,

−

opady.

Wejście Polski do UE spowodowało potrzebę dostosowywania szeroko pojętej technologii

chowu zwierząt do obowiązujących i dających się przewidzieć wymagań i przepisów.
Dotyczy to norm określających dokładnie warunki chowu, które obejmują następujące
zakresy:

−

dobrostan zwierząt,

−

bezpieczeństwo pracy,

−

ochronę środowiska przed emisją szkodliwych substancji płynnych i gazowych oraz
hałasem i innymi niedogodnościami związanymi z sąsiedztwem obiektów chowu.

Dobrostan zwierząt jest jednym z elementów Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej. Określa
stan, w którym zaspokojone są fizjologiczne i behawioralne potrzeby zwierząt, zapewniony
jest komfort bytowy i odpowiedni poziom opieki. Zwierzętom gospodarskim należy
zapewnić:

−

możliwość ochrony przed niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi i zwierzętami
drapieżnymi,

−

opiekę

właściwe

warunki

utrzymania,

uwzględniające

minimalne

normy

powierzchniowe w zależności od systemów utrzymania,

−

warunki utrzymania nieszkodliwe dla ich zdrowia (nie powodujące urazów),
zapewniających swobodę ruchu i wygodne leżenie oraz możliwość kontaktu wzrokowego
z innymi zwierzętami,

−

wolność od głodu, pragnienia, niedożywienia, stresu oraz strachu i cierpienia,

−

odpowiedni mikroklimat w budynkach z dobrą wentylacją i oświetleniem dostosowanym
do potrzeb poszczególnych gatunków i grup technologicznych.

Ogólne wymagania dotyczące dobrostanu zwierząt
Dozór zwierząt

Zwierzęta gospodarskie powinny być kontrolowane minimum raz dziennie. Wyjątek

stanowią cielęta utrzymywane w pomieszczeniach inwentarskich, które „sprawdzać” należy
minimum dwa razy dziennie. Praktycznie przegląd stada dokonywany jest przy wypełnianiu
podstawowych obowiązków, jakimi są: karmienie i pojenie. Zwierzęta gospodarskie
utrzymywane w systemie otwartym powinny być doglądane tak często jak to jest możliwe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Karmienie i pojenie zwierzat

Właściciel ma obowiązek zapewnienia zwierzętom odpowiedniej dawki pokarmowej

i dostępu do wody oraz obowiązek utrzymywania sprzętu do pojenia i karmienia
w odpowiednim stanie technicznym i sanitarno

higienicznym.

Nowonarodzone zwierzęta powinny mieć jak najszybciej zapewniony dostęp do siary.

Znaczenie siary jest tak wielkie i ważne dla dalszego rozwoju, że praktycznie nikogo
utrzymującego zwierzęta nie należy do tego przekonywać. Skarmianie pozostałych pasz
powinno być dostosowane do ich masy ciała, wieku, użytkowania i potrzeb
psychologicznych. Zwierzęta należy karmić minimum raz dziennie. Cielęta utrzymywane
w pomieszczeniach

inwentarskich,

należy

karmić

minimum

razy

dziennie.

W gospodarstwach, w których zwierzęta utrzymywane grupowo nie są karmione do woli bądź
przy zastosowaniu automatycznych systemów karmienia należy, wszystkim przebywającym
w grupie zapewnić jednoczesny dostęp do zadawanej paszy objętościowej i treściwej.
Wszystkie zwierzęta powyżej 2 tygodnia życia (szczególnie prosięta i cielęta) powinny mieć
dostęp do wystarczającej ilości wody lub mieć możliwość zaspokajania pragnienia przez
dostęp do innych płynów. W upalne dni dostęp do wody musi być stały.
Sprzęt i urządzenia do karmienia oraz pojenia

Dla zapewnienia dobrego stanu zdrowia zwierzat należy bezwzględnie przestrzegać by

sprzęt używany do karmienia i pojenia oraz każdy element wyposażenia pomieszczeń
inwentarskich znajdowały się w należytym stanie technicznym i sanitarnohigienicznym oraz
były wykonane z materiałów nieszkodliwych dla zdrowia. Niedopuszczalne jest by
urządzenia te były zanieczyszczone kałem, moczem lub zalegały w nich resztki pasz.
Urządzenia do zadawania pasz muszą być regularnie sprawdzane i czyszczone. Zwierzęta nie
mogą być karmione i pojone przy użyciu sprzętu znajdującego w złym stanie technicznym
(korozja, uszkodzenia mechaniczne, chemiczne).
Podłoga w kojcach, klatkach, budkach i na stanowiskach

Należy zapewnić podłogi w kojcach, klatkach, budkach i na stanowiskach zapobiegające

cierpieniom, kontuzjom i zranieniom Podłoga, na której przebywają zwierzęta powinna być
gładka i nieśliska. Uniknie się w ten sposób kontuzji i zranień oraz zapobiegnie ewentualnym
cierpieniom. Podłoga musi być stabilna, twarda i równa. Dla cieląt do 2 tygodnia życia oraz
prosiąt należy podłogę wyściełać ściółką. Ściółka, ma także korzystny wpływ na zdrowie,
poza tym zapewnia suche, czyste stanowisko. Gdzie jest to możliwe powinna być stosowana,
zwłaszcza w miejscach, w których zwierzęta chętnie odpoczywają. W przypadku loszek
i macior może również zaspokoić naturalną dla nich potrzebę rycia.
Właściwe warunki mikroklimatu

Należy zapewnić właściwe warunki mikroklimatu w pomieszczeniach, w których

przebywają zwierzęta W budynkach inwentarskich, w których utrzymywane są zwierzęta
trzeba zadbać o ich komfort świetlny i prawidłową wentylację gwarantującą utrzymanie
stężenia szkodliwych gazów na nieszkodliwym poziomie, temperaturę i wilgotność.
Prawidłowe postępowanie ze zwierzętami chorymi

W przypadku zauważenia u zwierzat jakichkolwiek objawów chorobowych czy zranień,

należy je natychmiast otoczyć właściwą opieką, a jeśli opieka właściciela nie pomaga,
zasięgnąć pomocy lekarza weterynarii. W każdym gospodarstwie należy zapewnić możliwość
izolacji zwierzat, jeśli wymaga tego ich stan zdrowia. Jakiekolwiek zabiegi wykonywane na
zwierzętach związane z ingerencją w ich organizm mogą być wykonywane tylko i wyłącznie
przez osobę uprawnioną w tym zakresie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zapewnienie swobody ruchu zwierzętom

Generalną zasadą jest by każde zwierzę, bez względu na system utrzymania (uwięziowy,

bezuwięziowy), miało zapewnioną swobodę ruchów. Swoboda ruchów oznacza zwłaszcza:
możliwość swobodnego wstania, położenia się, dostępu do paszy i załatwiania potrzeb
fizjologicznych. W przypadku zwierząt utrzymywanych w kojcach, czy klatkach muszą mieć
one możliwość swobodnego obracania się. W przypadku cieląt i świń obowiązują określone
minimalne normy powierzchni. Pozostałe gatunki zwierząt gospodarskich mają w prawie
polskim również określone minimalne normy powierzchni, w zależności od systemów
utrzymania i należy pamiętać o tym, że jest to kontrolowane przez Inspekcję Weterynaryjną.
Wymagania dotyczące dobrostanu i ochrony zwierząt gospodarskich

Akt prawny: Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 2 września

2003 r. (Dz. U. Nr 167, poz.1629) w sprawie minimalnych warunków utrzymania
poszczególnych gatunków zwierząt gospodarskich.
Lokalizacja budynków inwentarskich powinna uwzględniać:

−

najdogodniejsze powiązania komunikacyjne z polami, pastwiskami i innymi
pomieszczeniami gospodarskimi oraz drogami,

−

właściwości terenu: przepuszczalność, niski poziom wody zaskórnej (poniżej 1,5 m),
osłonięcie od wiatrów,

−

odpowiednie nasłonecznienie z lekkim spadem, umożliwiającym odprowadzenie wody
opadowej,

−

właściwe usytuowanie w stosunku do stron świata – osią podłużną w kierunku północ-
południe (dopuszczalne odchylenie 300), z wyjątkiem budynków wymagających
oświetlenia jednostronnego otwartych pomieszczeń wolnowybiegowych, które stawia się
osia podłużną w kierunku wschód

–

zachód),

−

odpowiednie oddalenie od:

−

budynku mieszkalnego – chlewnia 80 m, pozostałe – 30 m,

−

dróg publicznych – 20

–

25 m,

−

otwartych zbiorników na gnojowicę – 20 m,

−

studni – 15 m,

−

magazynów środków chemicznych – 50 m,

−

magazynów zbożowych – 30 m.

Budynek inwentarski powinien spełniać następujące wymagania:
1. W budynkach, w których utrzymywane są zwierzęta, przy ich wejściu powinny

znajdować się tablice z napisem: „Osobom nieupoważnionym wstęp wzbroniony”.

2. W gospodarstwie, z którego zwierzęta lub środki spożywcze pochodzenia zwierzęcego są

wprowadzane na rynek, powinny znajdować się: maty dezynfekcyjne w liczbie
zapewniającej zabezpieczenie wejść i wjazdów do gospodarstwa w przypadku zagrożenia
epizootycznego. Epizootiologia – nauka badająca przyczyny i warunki szerzenia się
chorób zakaźnych wśród zwierząt, która ma na celu określenie metod profilaktyki
chorób zwalczania chorób zakaźnych.

3. Budynek(i)

powinien

chronić

zwierzęta

przed

niekorzystnymi

warunkami

atmosferycznymi.

4. Obiekty adaptowane typu stodoły, magazyny i inne należy ocenić pod względem

poprawności rozwiązań fukcjonalno-technicznych i bezpieczeństwa zdrowotnego
zwierząt.

5. Budynek inwentarski powinien spełniać następujące wymagania ewakuacyjne:

−

wrota i drzwi budynku powinny zawsze otwierać się na zewnątrz,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

odległość od najdalszego stanowiska dla zwierząt do wyjścia ewakuacyjnego nie
powinna przekraczać:

–

50 m przy utrzymaniu ściółkowym zwierząt i 75 m przy

utrzymaniu bezściółkowym,

−

przy obsadzie zwierząt powyżej 15 sztuk należy stosować co najmniej dwa wyjścia
ewakuacyjne, a z pomieszczeń podzielonych na sekcje – co najmniej jedno takie
wyjście z każdej sekcji.

6. Podłogi w pomieszczeniach inwentarskich powinny być gładkie, mieć stabilną, twardą

i równą powierzchnię, która umożliwi utrzymywanie czystości i porządku, w tym
również regularne usuwanie odchodów (stosownie do systemu utrzymania zwierząt).
Kanały odprowadzające ścieki i gnojowicę powinny być odpowiednio zabezpieczone.

7. Ściany i sufit powinny być czyste, pozbawione pajęczyn i zagrzybień.
8. Oświetlenie (sztuczne lub naturalne) w budynkach inwentarskich powinno umożliwiać

doglądanie zwierząt oraz kontrolę pomieszczeń (wyposażenie w oświetlenia stałe lub
przenośne). W pomieszczeniach inwentarskich oświetlenie naturalne określa się
stosunkiem oszklonej powierzchni okien do powierzchni podłogi. Oświetlenie sztuczne
winno odpowiadać oświetleniu naturalnemu w godzinach od 9.00 do 17.00.

9. Zwierzęta nie powinny mieć dostępu do instalacji elektrycznej (włączników, kabli).

Instalację elektryczną w pomieszczeniach dla zwierząt gospodarskich wykonuje się
w sposób określony w przepisach Prawa budowlanego.

10. Sprawnie funkcjonująca wentylacja naturalna (grawitacyjna) powinna zapewnić

swobodny przepływ powietrza w budynku. Kanały wentylacyjne wlotowe (nawiewne)
i wylotowe (wyciągowe) powinny być drożne, rozmieszczone w budynku równomiernie
tak, aby powietrze napływające zimą, nie trafiało bezpośrednio na zwierzęta i nie
powodowało przeciągów. Kanały wentylacyjne muszą mieć możliwość regulacji
i zamykania w okresie zimy. Przy sprawnie funkcjonującej wentylacji suma powierzchni
przekroju otworów nawiewnych powinna równać się sumie powierzchni przekroju
otworów wyciągowych. Przy źle funkcjonującej wentylacji w budynku panuje zaduch,
znaczna wilgotność, a w powietrzu unosi się zapach amoniaku. Sprawnie działająca
wentylacja zapobiega obniżaniu kondycji zdrowotnej zwierząt, a szczególnie zapadalność
cieląt na schorzenia dróg oddechowych, które źle lub późno rozpoznane stają się
powodem licznych powikłań i śmiertelności wśród zwierząt. Optymalna wilgotność
względna powietrza to 60

–

80%. Oceny wilgotności można dokonać przy użyciu

higrometru.

Tabela 3. Optymalna temperatura i wilgotność w pomieszczeniach inwentarskich [6, s 276]

Grupa zwierząt

Temperatura

(

Wilgotność względna

(%)

bydło dorosłe

8–16

60–80

krowy w porodówce

16–20

60–80

owce

6–18

60–80

maciorki kocące się

14–20

60–80

winie dorosłe

12–18

60–70

prosięta w pierwszym tygodniu życia

32–28

60–70

drób

12–18

60–70

kurczęta w pierwszym tygodniu życia

32–30

60–70

11. W pomieszczeniach inwentarskich obieg powietrza, stopień zapylenia, temperatura,

wilgotność względna powietrza i stężenie gazów powinny być na poziomie
nieszkodliwym dla zwierząt.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12. Obsada zwierząt ponad ustalone normy powierzchni dla danego gatunku, wieku i stanu

fizjologicznego jest zabroniona. Utrzymujący zaś zwierzęta gospodarskie powinien
zapewnić im opiekę i właściwe warunki bytowania, uwzględniając minimalne normy
powierzchni, w zależności od systemów utrzymania.

13. Warunki utrzymania zwierząt nie mogą powodować urazów i uszkodzeń ciała lub

cierpień. Pomieszczenia powinny być tak utrzymane, aby nie powodować zranień u
inwentarza żywego. Wyposażenie i sprzęt w pomieszczeniach inwentarskich dla zwierząt
gospodarskich sprawdza się co najmniej raz dziennie, a wykryte usterki niezwłocznie
usuwa.

14. W budynku powinno znajdować stanowisko umożliwiające przeprowadzanie niektórych

zabiegów zoohigienicznych i weterynaryjnych.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest zoohigiena?
2. Jakie czynniki tworzą środowisk hodowlane życia zwierząt?
3. Co to jest dobrostan zwierząt?
4. Jakie są ogólne wymagania dotyczące dobrostanu zwierząt?
5. Jakie warunki powinna spełniać dobra lokalizacja budynków inwentarskich?
6. Jakie warunki powinny być spełnione w budynku inwentarskim?
7. Jak jest optymalna temperatura w pomieszczeniach inwentarskich?
8. Jak jest optymalna wilgotność w pomieszczeniach inwentarskich?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oceń, pod względem zoohigienicznym, budynek/budynki i pomieszczenia inwentarskie

w wybranym gospodarstwie rolnym.

Odpowiedzi

L.p.

Pytanie

TAK

NIE

1.

2.
3.

4.

5.

6.

7.
8.
9.

10.

11.

Czy przed wejściem do budynku inwentarskiego znajduje się tablica
ostrzegawcza zabraniająca wstępu osobom nieupoważnionym?
Czy gospodarstwo posiada maty dezynfekcyjne?
Czy stan budynku jest dobry: konstrukcja dachu cała, a wrota
budynku łatwo się domykają?
Czy obiekty zaadaptowane na pomieszczenia inwentarskie posiadają
minimalne wymagania w zakresie utrzymania, zdrowia i
bezpieczeństwa zwierząt?
Czy budynek inwentarski spełnia odpowiednie wymagania
ewakuacyjne?
Czy podłoga w budynku jest: czysta, łatwo zmywalna, pozbawiona
pęknięć i wyposażona w odpowiednie, sprawnie działające kanały
ś

ciekowe?

Czy ściany i sufit są czyste i nieuszkodzone?
Czy budynek inwentarski posiada odpowiednie oświetlenie?
Czy instalacja elektryczna jest kontrolowana i odpowiednio
zabezpieczona przed dostępem zwierząt?
Czy w budynku inwentarskim zapewniona jest sprawna wentylacja,
aby uniknąć gromadzenia się nadmiernej wilgotności i ciepła?
Czy w budynku inwentarskim znajduje się odpowiednie stanowisko
zabiegowe?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wybrać gospodarstwo rolne,
2) przeprowadzić obserwacje dotyczące wymagań dla budynków inwentarskich,
3) wpisać spostrzeżenia do tabeli i sformułować wnioski,
4) dokonać oceny wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

budynki inwentarskie,

–

kartka, długopis,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Oceń dobrostan zwierząt w wybranym gospodarstwie rolnym.

Odpowiedzi

Lp.

Pytanie

TAK

NIE

1.

2.

3.

4.
5.

6.

7.

Czy osoby opiekujące się zwierzętami posiadają odpowiednie
predyspozycje i wiedzę do zajmowania się stadem?
Czy zapewnionych jest pięć podstawowych potrzeb zwierząt?
Czy koryta paszowe i poidła na wodę utrzymywane są w
należytej czystości?
Czy inwentarz utrzymywany jest w czystości?
Czy wydzielone są odpowiednie pomieszczenia dla młodych
zwierząt?
Czy zwierzętom zapewnia się dogodne warunki na czas porodu?
Czy

zwierzęta

mają

zapewnioną

swobodę

ruchu,

a w szczególności możliwość kładzenia się, wstawania oraz
leżenia?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wybrać gospodarstwo rolne,
2) przeprowadzić wywiad dotyczący predyspozycji i wiedzy do zajmowania się

zwierzętami,

3) przeprowadzić obserwacje dotyczące pozostałych wymagań,
4) wpisać spostrzeżenia do tabeli i sformułować wnioski,
5) dokonać oceny wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

kartka, długopis,

–

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Wykonaj szkic działki siedliskowej wybranego gospodarstwa rolnego i oceń lokalizację

budynku/budynków inwentarskich.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wybrać gospodarstwo rolne,
2) dokonać potrzebnych pomiarów,
3) ocenić lokalizację budynków inwentarskich, uwzględniając ich położenie w stosunku do:

−

stron świata i nasłonecznienia,

−

dróg publicznych,

−

głębokości wód zaskórnych,

−

budynku mieszkalnego,

−

ujęcia wody,

4) nanieść odległości na szkic,
5) sformułować wnioski,
6) dokonać oceny wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

kartka, długopis,

–

miarka,

–

literatura z rozdziału 6.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić czynniki środowiska hodowlanego?

2) wyjaśnić wpływ czynników środowiska na wzrost i rozwój zwierząt?

3) ocenić lokalizację budynku inwentarskiego?

4) ocenić

budynek

inwentarski

pod

względem

wymagań

zoohigienicznych?

5) ocenić dobrostan zwierząt w wybranym gospodarstwie?

6) określić warunki, jakie powinna spełniać dobra lokalizacja budynków

inwentarskich?

7) określić optymalną temperaturę w budynku inwentarskim?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Choroby zwierząt gospodarskich

4.4.1. Materiał nauczania

Choroba jest to zmieniony stan organizmu, wyrażający się występowaniem wielu objawów,
które swoim natężeniem odbiegają od normy fizjologicznej.
Przyczyny chorób
1) Czynniki wewnątrzpochodne – ujemne właściwości przekazywane dziedzicznie.
2) Czynniki zewnątrzpochodne:

−

czynniki fizyczne – zbyt wysoka lub zbyt niska temperatura, urazy mechaniczne,
porażenie prądem,

−

czynniki chemiczne – nadmiar lub niedobór pewnych substancji mineralnych i witamin,
zatrucie zasadami, kwasami itp.,

−

czynniki biologiczne – wirusy, bakterie, pierwotniaki, grzyby oraz pasożyty zewnętrzne
chorób wewnętrzne.

Klasyfikacja chorób

Tabela 4. Podział chorób [6, s. 318, 319]

Choroby
niezaraźliwe
nie przenoszą się ze
zwierzęcia chorego
na zdrowe

wzdęcie żwacza, porażenie porodowe,
złamania, rany, krwotoki, ochwat i kolka u
koni,

zakaźne
/infekcyjne/

wywołane

przez

wirusy,

bakterie,

pierwotniaki

gruźlica, różyca, pomór,

pasożytnicze
/inwazyjne/

wywołane przez:
pasożyty
zewnętrzne

pasożyty
wewnętrzne

pchły, wszy, świerzb,

glistnica, motylica, tasiemczyca,
trychinoza,

Choroby zaraźliwe
bezpośrednio lub
pośrednio przenoszą
się ze zwierzat
chorych na zdrowe
i zarażają je

grzybicze

wywołane

przez

grzyby
chorobotwórcze

choroby skóry,

Objawy chorób

Najczęstszymi objawami chorób u zwierząt są:

−

brak apetytu,

−

osowiałość,

−

ociężałość,

−

osłabione reagowanie na czynniki zewnętrzne,

−

podwyższona temperatura ciała,

−

przyspieszone tętno,

−

zwiększenie częstotliwości oddechów.
Temperaturę mierzymy termometrem maksymalnym w odbytnicy /5 minut/. Tętno

badamy za pomocą fonendoskopu lub przez ucisk palcami tętnicy od leżących pod nią kości
lub mięśni i liczymy uderzenia tętna w ciągu minuty. Badanie liczby oddechów polega na
obserwowaniu ruchów klatki piersiowej, nozdrzy i brzucha w czasie wdechu i wydechu oraz
ustaleniu liczby oddechów w ciągu minuty:

jeden oddech =j eden wdech + jeden wydech

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 5. Temperatura, tętno i oddechy u zwierząt gospodarskich [4, s. 309]

Gatunek zwierząt

Temperatura ciała

Liczba uderzeń tętna na
minutę

Liczba oddechów na
minutę

bydło
owce
trzoda chlewna
konie
drób

38,0–39,5
38,0–40,0
38,0–40,0
37,5–39,0
40,0–42,5

60–70
70–80
60–80
26–44

200–400

10–30
12–30

8–18
8–16

16–30

Tabela 6. Zachowanie się chorych zwierząt zależnie od gatunku [6, s. 322]

Gatunek

zwierzęcia

Objawy ogólne chorób

bydło

wstaje bardzo niechętnie, wstrzymywane jest przeżuwanie, wydzielenie mleka zmniejsza
się, śluzowica jest sucha i ciepła,

trzoda chlewna

nie chce przyjmować pokarmu, zagrzebuje się w ściółkę i nie wstaje lub porusza się
chwiejnym krokiem, a ogon ma opuszczony,

drób

niechętnie opuszcza kurnik, odłącza się od stada, niechętnie porusza się, jest osowiały
z nastroszonymi piórami,

owce

ospałe, odłączają się od stada, leżą na pastwisku,

Zasady postępowania ze zwierzętami
1. Zwierzęta nie powinny wykazywać oznak kulawizny bądź innych dolegliwości

fizycznych, jak: zranienia, opuchnięcia czy zła kondycja. W razie konieczności należy
udzielić pomocy.

2. Szczepienia zwierząt prowadzi Inspekcja Weterynaryjna lub wyznaczone osoby

o odpowiednich kwalifikacjach, które muszą posiadać oznakę identyfikacyjną.

3. Należy stosować rutynowy program odrobaczeń i szczepień.
4. Leki i preparaty lecznicze (produkty lecznicze weterynaryjne) należy przechowywać

w odpowiednich

warunkach

zgodnie

zaleceniem

producenta,

odpowiednio

zabezpieczone przed dostępem osób niepowołanych np.: szafka „pod kluczem”,
wydzielone osobno zamykane pomieszczenie.

5. Szczególne znaczenie w profilaktyce zakażeń zwierzat ma czystość utrzymywanych

pomieszczeń w porodówce, cielętniku czy izolatce oraz ich okresowa dezynfekcja. Dwa
razy w roku powinno się gruntownie dezynfekować pomieszczenia, w których trzymane
są młode zwierzęta.

6. W gospodarstwie powinna być możliwość izolowania zwierząt chorych od zdrowych.

Chore lub ranne zwierzę gospodarskie niezwłocznie otacza się opieką, a w razie potrzeby
izoluje.

7. W gospodarstwie, z którego zwierzęta lub środki spożywcze pochodzenia zwierzęcego są

wprowadzane na rynek, powinny znajdować się środki dezynfekcyjne w ilości niezbędnej
do przeprowadzenia doraźnej dezynfekcji i wydzielone miejsce do ich składowania,
zabezpieczone przed dostępem osób niepowołanych.

8. Zwierzęta gospodarskie powinno doglądać się co najmniej raz dziennie. W przypadku

podejrzenia wystąpienia choroby zakaźnej zwierząt oraz znacznej liczby nagłych
padnięć, posiadacz zwierzęcia jest zobowiązany do niezwłocznego powiadomienia o tym:
powiatowego lekarza weterynarii, lekarza weterynarii lub wójta (burmistrza, prezydenta).
W zaistniałej sytuacji zwierzęta należy pozostawić w miejscu ich przebywania, nie
wprowadzać i nie wyprowadzać ich z gospodarstwa.
Choroby zwierząt podlegają obowiązkowi zwalczania z urzędu i obowiązkowi rejestracji.

U bydła np. obowiązkowi zwalczania z urzędu podlega 27 chorób, w tym:

−

pryszczyca,

−

wścieklizna,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

gruźlica bydła,

−

bruceloza bydła,

−

enzootyczna białaczka bydła,

−

gąbczasta encefalopatia bydła, inaczej BSE,

a obowiązkowi rejestracji podlega 41 chorób, w tym:

−

paratuberkuloza,

−

listerioza,

−

toksoplazmoza,

−

zakaźne zapalenie nosa i tchawicy (IBR/IPV),

−

gorączka Q, Coxiella burnetii,

−

salmonelloza bydła,

−

choroba maedi–visna.

System identyfikacji i rejestracji zwierząt

System Identyfikacji i Rejestracji Zwierząt (IRZ) zapewnia przejrzystość informacji

dotyczących pochodzenia zwierzęcia, jego historii sięgającej wstecz do daty i miejsca jego
urodzenia, co ma służyć następującym celom:

−

ledzeniu przemieszczeń zwierząt wspomagającym zwalczanie chorób zakaźnych

zwierząt,

−

umożliwieniu dostępu zwierząt i produktów pochodzenia zwierzęcego do rynków Unii
Europejskiej,

−

zapewnieniu bezpieczeństwa żywności – możliwości identyfikacji mięsa (etykietowanie).

System IRZ składa się z następujących elementów:

−

komputerowej bazy danych prowadzonej przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji
Rolnictwa,

−

znaków identyfikacyjnych zwierząt: kolczyków lub tatuażu,

−

dokumentu identyfikacyjnego zwierzęcia – paszportu (tylko dla bydła),

−

księgi rejestracji stada prowadzonej przez posiadacza zwierząt w gospodarstwie.

Do podstawowych obowiązków nałożonych na posiadaczy zwierząt należą:

−

oznakowanie i rejestracja w Biurach Powiatowych Agencji znajdującego się
w gospodarstwie bydła, owiec, kóz, świń,

−

posiadanie paszportu dla każdej sztuki bydła znajdującej się w siedzibie stada,

−

zgłaszanie do Agencji na formularzach dostępnych w Biurach Powiatowych i Oddziałach
Regionalnych Agencji wszystkich przemieszczeń (sprzedaż, kupno, wywóz, przywóz),
padnięcia, uboju i utylizacji zwłok zwierzęcia,

−

prowadzenie w gospodarstwie księgi rejestracji odrębnie dla każdego stada bydła owiec,
kóz i świń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 12. Kolczyki dla bydła [11]

Rys. 13. Kolczyki dla świń [11]

Rys. 14. Kolczyki dla owiec i kóz [11]

Działalność Inspekcji Weterynaryjnej

Do zadań Inspekcji weterynaryjnej należy zwalczanie chorób zakaźnych zwierząt,

badanie zwierząt rzeźnych i mięsa oraz wykonywanie zadań wynikających z odrębnych
przepisów, a w szczególności wykonywanie nadzoru nad:

−

jakością zdrowotną środków spożywczych pochodzenia zwierzęcego, w tym warunkami
sanitarnymi ich pozyskiwania, produkcji i przechowywania,

−

jakością zdrowotną niektórych środków żywienia zwierząt,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

obrotem środkami farmaceutycznymi i materiałami medycznymi przeznaczonymi
wyłącznie dla zwierząt,

−

zdrowiem zwierząt przeznaczonych do rozrodu oraz nad jakością materiału
biologicznego.
Zadania Inspekcji Weterynaryjnej wykonują następujące organy: Główny Lekarz

Weterynarii, Wojewódzki Lekarz Weterynarii jako kierownik wojewódzkiej inspekcji
weterynaryjnej wchodzącej w skład niezespolonej administracji rządowej i graniczni lekarze
weterynarii. Funkcję organów Inspekcji Weterynaryjnej mogą pełnić wyłącznie osoby będące
lekarzami weterynarii, posiadające prawo wykonywania zawodu z odpowiednim stażem
pracy w administracji weterynaryjnej.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest choroba?
2. Jakie są przyczyny chorób zwierząt gospodarskich?
3. Na jakie grupy można podzielić choroby zwierząt gospodarskich?
4. Jakie są najczęstsze objawy chorób u zwierząt?
5. Jakie są zasady postępowania ze zwierzętami?
6. Jakie są cele system identyfikacji i rejestracji zwierząt?
7. Jakie są podstawowe obowiązki nałożone na posiadaczy zwierząt?
8. Co należy do zadań Inspekcji Weterynaryjnej?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeprowadź obserwację porównawczą wyglądu i zachowania zwierzęcia zdrowego

i chorego.

Wyniki obserwacji

Cechy zwierząt

Zwierzę zdrowe

Zwierzę chore

Wnioski

wygląd ogólny (kondycja, sierść,
stan oczu

reakcja na bodźce zewnętrzne

apetyt

wygląd odchodów i wydzielin z
naturalnych otworów i gruczołu
mlekowego

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) porównać wygląd ogólny zwierzęcia zdrowego i chorego,
2) porównać reakcje na bodźce zwierzęcia zdrowego i chorego,
3) porównać apetyt zwierzęcia zdrowego i chorego,
4) porównać wygląd odchodów i wydzielin z naturalnych otworów i gruczołu mlekowego,
5) zapisać wyniki obserwacji w tabeli,
6) dokonać analizy wykonanego ćwiczenia i sformułować wnioski.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

budynek inwentarski,

–

zwierzęta gospodarskie,

–

kartka, długopis,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Dokonaj pomiaru temperatury ciała zwierząt, tętna i liczby oddechów i oceń stan

zdrowotny badanych zwierząt.

Badane zwierzę

/gatunek/

Temperatura ciała

Liczba uderzeń tętna na

minutę

Liczba oddechów na

minutę

1
2
3
4
5

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) dokonać pomiaru temperatury,
3) zmierzyć liczbę uderzeń tętna na minutę,
4) zmierzyć liczbę oddechów na minutę,
5) zapisać wyniki obserwacji w tabeli,
6) ocenić stan zdrowotny badanych zwierząt,
7) dokonać analizy wykonanego ćwiczenia i sformułować wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

budynek inwentarski,

–

zwierzęta gospodarskie,

–

termometr maksymalny,

–

fonendoskop,

–

zegarek lub stoper,

–

kartka, długopis,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Przeprowadź wywiad z rolnikiem i określ najczęściej spotykane schorzenia zwierząt

gospodarskich oraz podręczne środki, które stosuje hodowca w trakcie udzielania pomocy
chorym zwierzętom.

Najczęściej stosowane podręczne środki

Gatunek zwierząt

Najczęściej
występujące
schorzenia

leki

Materiały
opatrunkowe

Narzędzia
i sprzęt
weterynaryjny

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeprowadzić wywiad z rolnikiem i zapytać o:

−

gatunki zwierząt występujące w gospodarstwie,

−

najczęściej spotykane schorzenia zwierząt,

−

stosowane leki, materiały opatrunkowe, narzędzia i sprzęt weterynaryjny,

2) zapisać wyniki i spostrzeżenia w tabeli,
3) zaprezentować efekty swojej pracy,
4) dokonać oceny wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

kartka, długopis,

–

literatura z rozdziału 6.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić przyczyny chorób zwierząt gospodarskich?

2) rozpoznać najczęściej występujące objawy u zwierząt gospodarskich?

3) wskazać zasady postępowania ze zwierzętami?

4) odróżnić zwierzę zdrowe od chorego?

5) zmierzyć temperaturę zwierzęciu?

6) określić tętno?

7) zmierzyć liczbę oddechów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Zadania wymagają prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed wskazaniem

poprawnego wyniku. Tylko wskazanie odpowiedzi nawet poprawnej bez uzasadnienia,
nie będzie uznane.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

9. Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−−−−

instrukcja,

−−−−

zestaw zadań testowych,

−−−−

karta odpowiedzi.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Rośliny długiego dnia

a) nie kwitną w lecie.
b) kwitną wczesną wiosną lub późnym latem.
c) kwitną niezależnie od długości dnia i nocy.
d) kwitną w lecie.

2. O intensywności nagrzewania i ochładzania się gleby decydują przede wszystkim

a) warunki wodno-powietrzne gleby.
b) warunki powietrzne gleby.
c) struktura gleb.
d) pH gleby.

3. Najniższe temperatury, w których zaczyna się kiełkowanie zbóż to

a) 8–11°C.
b) 1–3°C.
c) 3–4°C.
d) 5–6°C.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. Termometr suchy służy do pomiaru

a) wilgotności powietrza.
b) chwilowej temperatury powietrza.
c) najniższej temperatury po poprzedniej obserwacji.
d) najwyższej temperatury po poprzedniej obserwacji.

5. Wartość ciśnienia nie zależy od

a) wysokości słupa atmosfery znajdującego się nad powierzchnią pomiaru.
b) gęstości powietrza znajdującego się w słupie atmosfery nad powierzchnią pomiaru.
c) wartości przyspieszenia ziemskiego (siły ciężkości).
d) temperatury w czasie pomiaru.

6. Psychrometr to przyrząd służący do pomiaru

a) wilgotności powietrza.
b) ciśnienia atmosferycznego.
c) temperatury maksymalnej.
d) temperatury minimalnej.

7. O przejściowości klimatu nie świadczy

a) podobny udział mas powietrza polarnego morskiego i kontynentalnego

w kształtowaniu pogody w ciągu roku.

b) mała zmienność typów pogody w ciągu roku.
c) roczny przebieg zachmurzenia typowy dla klimatu morskiego przy rocznym

rozkładzie opadów charakterystycznym dla klimatu kontynentalnego.

d) wzrost rocznych amplitud temperatury w miarę przesuwania się ku wschodowi.

8. Zawartość składników organicznych w glebie wynosi

a) 25%.
b) 40%.
c) 5%.
d) 10%.

9. Gliny lekkie, są to gleby zawierające frakcji spławialnych

a) 36–50%.
b) powyżej 50%.
c) poniżej 20%.
d) od 20 do 35%.

10. Jeżeli przy rozcieraniu na dłoni glebę trudno rozetrzeć, jest tłusta w dotyku oraz nie

wyczuwa się ziarnistości to ma skład granulometryczny
a) ilasty.
b) gliniasty.
c) piaszczysty.
d) szkieletowy.

11. Optymalny przedział pH gleby dla pszenicy to

a) 4,5–6,0.
b) 6,0–7,5.
c) 7,5–9,0.
d) poniżej 4,5.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12. Gleby bielicowe i bielice najczęściej powstawały

a) z zasobnych w substancję organiczną utworów mineralnych.
b) w warunkach klimatu chłodnego i wilgotnego pod roślinnością borową.
c) pod lasami liściastymi i mieszanymi.
d) ze skał wapiennych lub z gipsów.

13. W kompleksie gleb ornych 9 oznacza kompleks

a) żytni bardzo słaby.
b) owsiano-ziemniaczany górski.
c) pszenny górski.
d) zbożowo-pastewny słaby.

14. Budynki inwentarskie powinny być usytuowane w kierunku do stron świata

a) osią podłużną w kierunku północ-południe.
b) osią podłużną w kierunku wschód-zachód.
c) osią krótszą w kierunku wschód-zachód.
d) osią krótszą w kierunku północ-południe.

15. Co najmniej dwa wyjścia ewakuacyjne powinny znajdować się w budynku inwentarskim

przy obsadzie
a) powyżej 10 sztuk zwierząt.
b) powyżej 30 zwierząt.
c) powyżej 15 sztuk.
d) powyżej 25 sztuk.

16. Optymalna temperatura i wilgotność w pomieszczeniach dla bydła powinna wynosić:

a) 16–20°C, 60–80% wilgotności względnej.
b) 6–10°C, 60–70% wilgotności względnej.
c) 8–16°C, 60–80% wilgotności względnej.
d) 12–18°C, 60–70% wilgotności względnej.

17. Różyca należy do chorób

a) grzybiczych.
b) niezakaźnych.
c) zakaźnych /infekcyjnych/.
d) pasożytniczych /inwazyjnych/.

18. Pomiary temperatury i liczby oddechów u zdrowego drobiu wykazują

a) 38,0 – 39,5°C, 10–30 oddechów na minutę.
b) 40,0 – 42,5°C, 16–30 oddechów na minutę.
c) 37,0 – 38,5°C, 10–15 oddechów na minutę.
d) 35,0 – 37,5°C, 10–20 oddechów na minutę.

19. System Identyfikacji i Rejestracji Zwierząt nadzorowany jest przez

a) Agencję Rynku Rolnego.
b) Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
c) Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.
d) urzędy gminne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20. Obowiązkowi zwalczania z urzędu podlega u bydła

a) salmonelloza bydła.
b) toksoplazmoza.
c) listerioza.
d) bruceloza bydła.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……………………………………………………..

Kształtowanie środowiska uprawy roślin i chowu zwierząt gospodarskich

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Dzień A. (red.): Produkcja i pozyskiwanie surowców rolniczych. Format–AB, Warszawa 1998
2. Gawrońska A. (red.): Podstawy produkcji roślinnej. Cz. 1 i 2 Hortpress, Warszawa 1996
3. Gawrońskiej A. (red.): Podstawy produkcji roślinnej. Cz. 2 Hortpress, Warszawa 1997
4. Hodowla zwierząt – tom 1 i 2 PWRiL, Warszawa 1996
5. Kowalak Z.: Produkcja rolnicza. Cz. 2. Wydawnictwo eMPi

, Poznań 2003

6. Lewandowski S (red.): Podstawy produkcji zwierzęcej. Hortpress. Warszawa 1997
7. Podstawy produkcji roślinnej. PWRiL, Warszawa 1999
8. Podstawy produkcji zwierzęcej. WSiP, Warszawa 1997
9. Rekiel A. (red.): Produkcja zwierzęca. Cz. 1 Wiadomości podstawowe. Hortpress.

Warszawa 2006

10. Suwara I.: Podstawy produkcji roślinnej. WSiP, Warszawa 1998
11. www.arimr.gov.pl
12. http://test-therm.com.pl/meteo/

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
06 Kształtowanie środowiska uprawy roślin i chowu zwierząt
1 06 2012 KSZTALTOWANIE SRODOWISKA I OCHRONA PRZYRODY
14 06 2012R KSZTALTOWANIE SRODOWISKA I OCHRONA PRZYRODY
fizjo pytania, Biologia środowiska, II rok, Fizjologia zwierząt
mięso egz zestawy zrobione z terminu 06 i 07 2013 ściąga, weterynaria, Higiena zwierząt rzeźnych
26 04 2012 KSZTALTOWANIE SRODOWISKA I OCHRONA PRZYRODY
22 03 2012 KSZTALTOWANIE SRODOWISKA I OCHRONA PRZYRODY
Ochrona i kształtowanie środowiska, Ochrona i kształtowanie środowiska
Ściąga 4 z Szczegółowej Uprawy Roślin
Kształtowanie środowiska miejskiego
pogodowe czynniki ryzyka uprawy roślin, zagadnienia z rolnictwa
pytania- kształtowanie środowiska, 1
pytania- kształtowanie środowiska, 1
kształtowanie środowiska pracy
14 SYSTEMY UPRAWY ROSLINid 15278 ppt
KSZTAŁTOWANIE ŚRODOWISKA
Rolnictwo jest działalnością człowieka polegającą na uprawie roślin i chowie zwierząt
Szata roślinna Polski tematy prezentacji, Studia PŁ, Ochrona Środowiska, szata roślinna

więcej podobnych podstron