Jan Długosz

Jan Długosz urodził się w 1415 roku, w Brzeźnicy. Po ojcu, również Janie,

odziedziczył typ antropologiczny wielkopolski, czyli nordycki. Był „wysoki i szczupły a silny,
zapobiegliwy i trochę twardy”. Matką Długosza była Beata z Borowna, zmarła ona jednak
przedwcześnie. Ojciec poślubił wtedy drugą, nieznaną z imienia kobietę. Po śmierci ojca
procesowała się ona z Długoszami o spadek po nim. Za małym Janem nie przepadała.

Choć z wyglądu Wielkopolanin, Długosz ponad wszystko ukochał ziemię krakowską.

Tu się wychowywał. Początkowo mieszkał w Korczynie – tam uczęszczał do szkoły
parafialnej. Potem w Krakowie, gdzie studiował.

Uczył się chętnie i pilnie. Swoje zabawki potopił w stawie, by nie przeszkadzały mu

w nauce. Codziennie, wczesnym rankiem, budził zamkowego stróża, by nie spóźnić się do
szkoły. Na Uniwersytecie Krakowskim przebywał w latach 1428 – 31. Nie zdawał też
żadnych egzaminów. Za najlepsze źródło mądrości uważał wiedzę o dziejach dawnych. Warto
nadmienić, iż ojciec Długosza, walczył pod Grunwaldem. To niedawne zwycięstwo Polaków
napoiły duszę Jana ogromną narodową dumą.

W wieku 16 lat, w roku 1431, Długosz dostaje się na dwór Zbigniewa Oleśnickiego.

Ma tu sposobność rozwinąć swój zmysł praktyczny i kształcić się poprzez doświadczenia.
Początkowo pełni obowiązki notariusza, potem sekretarza, wreszcie zostaje kanclerzem i
najbliższym powiernikiem biskupa. 31 kwietnia 1440 roku osłaniał Oleśnickiego własnym
ciałem w czasie napaści ludności węgierskiej pod Köves, podczas powrotu z koronacji
Władysława III.

Długosz wykazał się w kancelarii biskupiej niezwykłym talentem administracyjnym.

Znakomicie zarządzał majątkiem, spisywał inwentarze i gromadził akty wyposażenia (Liber
Beneficiorum). Bronił również biskupa przed chciwością krewnych. Uważał, że grosz
oszczędzony należy raczej obrócić dla dobra publicznego.

W służbie u biskupa Oleśnickiego zaznaczają się także pierwsze wysługi

dyplomatyczne Jana Długosza. Dnia 1 października 1449 roku przywiózł on biskupowi
gorąco wyczekiwany kapelusz kardynalski. Przy końcu sierpnia i na początku września 1451
wystąpił w Samborze ostro przeciw królowi w sprawie przyznania koronie Wołynia, jako
delegat Oleśnickiego i panów małopolskich.

W 1450 roku Długosz wybiera się do Ziemi Świętej. Wyrusza z Wenecji, wraz z

przyjacielem, kanonikiem Janem Elgotem. O tej wyprawie pisze: „Na próżno żyłem
dotychczas, dopóki ziemi rodzinnej Zbawiciela nie oglądałem”. Pielgrzymka przyczyniła się
do pogłębienia uczucia religijnego Długosza.

Jako powiernik kardynała przyswoił sobie Długosz jego światopogląd polityczny,

według którego nic nie może się stać wbrew biskupom, a nawet ich zgody. Kazimierz jednak
(energiczny, silny, młody) wystąpił z tendencja pozbawienia duchowieństwa przodującego i
odrębnego stanowiska w państwie. Oleśnicki ostro strofował króla. Ostrość tego sporu raziła
religijnego i uduchowionego Długosza. Opowiadał się on jednak po stronie biskupa, jako jego
bliski współpracownik.

Po śmierci Oleśnickiego w 1460 roku wybuchła ostra walka o obsadzenie urzędów

kościelnych. Król pragnął mieć biskupem oddanego sobie prałata Jana Gruszczyńskiego,
biskupa wrocławskiego. Kapituła jednak wybrała Jana Lutkowica z Brzezia, kanonika i

podkanclerzego, a gdy ten zrezygnował oświadczyła się za kandydatem papieskim Jakubem z
Sienna. Kazimierzowi jednak był on nienawistny jako bratanek Zbigniewa Oleśnickiego. Jego
zwolenników obłożył banicją i konfiskatą dóbr. Złożył też apelację do Rzymu. Wówczas to i
Długosz stracił swój dom pod zamkiem i swój warsztat pracy i musiał tułać się przy boku
Jakuba, którego uważał za jedynego prawego biskupa krakowskiego. W latach od 1461 do
1463 przebywał w Pińczowie u Melsztyńskich, oraz w samym Melsztynie. Były to
najtrudniejsze czasy dla historyka. Ostatecznie Jakub zrezygnował i przyjęty został ze swymi
zwolennikami do łaski królewskiej.

Całkiem odmienne było podejście Długosza do prowadzonej przez króla polityki

zagranicznej. W tej kwestii popierał go niemal całkowicie. Uczestniczył aktywnie w układach
w sprawie pruskiej, do czego nadawał się znakomicie jako znawca dokumentów archiwalnych.
Podczas wojny brał udział w przetargach z zaciężnikami krzyżackimi, który wydali Polsce
Malbork i inne zamki. Przyczynił się znacząco do pozyskania dla sprawy polskiej czeskiego
króla Jerzego z Podiebradu jako sojusznika. Wziął też wybitny udział w układzie toruńskim.

Stosunek króla Kazimierza również bardzo zmienia się wobec Długosza. 1

października 1467 roku oddaje on Janowi na wychowanie swoich synów. Najbardziej
ulubionym uczniem Długosza był bogobojny i zdolny Kazimierz, najmniej Jan Olbracht.
Wiadomo, że królewicze utrzymywani byli przez Długosza w rygorze i skromnych
warunkach. Przede wszystkim uczył on swoich podopiecznych sztuki czytania i pisania –
rzecz szczególna, wszyscy ci Jagiellonowi używają w piśmie gotyku, tego samego gatunku,
co Długosz. Po piśmiennictwie następowała nauka wymowy. Nauczycielem królewskich
synów pozostał Jan Długosz aż do swojej śmierci.

Ostatnie posługi dyplomatyczne Długosza poświęcone były jednemu z jego

wychowanków – Władysławowi. W 1467 roku jeździł do Czech, a w 1469 na Węgry, by
zapewnić mu koronę czeską. W 1471 r. prowadził go na koronację w Pradze – odmówił
wtedy przyjęcia sakry arcybiskupiej.

Ostanie układy – z Nysy i Opawy (1473), Sącza (1475) oraz Wyszehradu (1478), były

nieudane.

Podróże czeskie i węgierskie bardzo nadwyrężyły zdrowie Długosza. Cierpiał na

kamień. Nie objął arcybiskupstwa lwowskiego, które przy końcu życia otrzymał przy
poparciu króla. Obłożnie chorował jedynie trzy dni. Zmarł 19 maja 1480 roku.

Długosz przyjął święcenia kapłańskie w roku 1440, mając 25 lat. Wcześniej, od 1434

posiadał już bogate probostwo w Kłobusku, otrzymane od stryja Bartłomieja, a od 1436 roku
był kanonikiem krakowskim. Potem otrzymał jeszcze kanonię w Sandomierzu, w Kielcach i
Wiślicy. Po powrocie z Pragi od króla kanonię w Gnieźnie. Obracał jednak swoimi dobrami
na pożytek kościoła w Polsce. Wystawił trzy murowane kościoły – w Odolanowie, Chotelu i
w Raciborowicach. W Szczepanowie zastąpił drewniany kościół murowanym. Wyposażył też
kościół na Skałce w Krakowie, sprowadzając tam paulinów (1472). Tam też spoczywają jego
doczesne szczątki przeniesione z katedry w roku 1880.