JAN DŁUGOSZ

PATRON NASZEJ SZKOŁY

Autorzy: Jakub Gancarz i Joanna Turkot

ŻYCIORYS

DZIEŁA

ZWIĄZKI

Z SANDOMIERZEM

Jan Długosz należy do postaci najbardziej zasłużonych dla
rozwoju polskiej nauki i kultury. Urodził się 01.XII.1415r. w
Brzeźnicy (dzisiaj woj. łódzkie) jako syn burgrabiego. Ojciec jego
pochodził z najbogatszej rodziny szlacheckiej spod Sieradza.
Miał dwunastu synów i wszyscy oni nosili imię Jan. Wiązało się to
z tym, że pierwszy syn chował się dobrze, natomiast dwaj
następni, którym nadano inne imiona, zmarli bardzo wcześnie.
W związku z tym postanowiono kolejnym synom nadać imię Jan.
W nagrodę za zasługi w bitwie pod Grunwaldem ojciec Jana
został starostą, dlatego rodzina przeniosła się do Korczyna. Tam
też Jan Długosz w latach 1424 - 1428 uczęszczał do szkoły
parafialnej. Był uczniem bardzo pilnym i gorliwym. Matka
Długosza zmarła bardzo wcześnie, gdy liczył zaledwie parę lat.
Jako trzynastoletni chłopiec w 1428r. został wysłany na
Uniwersytet Krakowski celem dalszego kształcenia się. Opuścił
go w roku 1432, nie uzyskawszy żadnego stopnia
uniwersyteckiego. Długoszowi nie odpowiadały stare metody i
ówczesny charakter nauki w Akademii Krakowskiej.

Swój zmysł praktyczny rozwinął na dworze najznakomitszego
wówczas w Polsce męża stanu, Zbigniewa Oleśnickiego, biskupa
krakowskiego. Dostał się tam już w 16 roku życia tj. w roku
1431. Początkowo był notariuszem czyli pisarzem, później
sekretarzem, wreszcie kanclerzem i najbliższym zaufanym
Zbigniewa. Był ogromnie pracowity, ruchliwy, posiadał wybitne
zdolności organizacyjne. Pobyt na dworze Oleśnickiego, który
był człowiekiem szerokich horyzontów, a równocześnie silną
indywidualnością, która odgrywała ogromną rolę w ówczesnym
życiu politycznym i kulturalnym, zaciążył wydatnie na
kształtowaniu się osobowości młodego Długosza. Zetknął się on
tutaj z wybitnymi ludźmi, z którymi Oleśnicki utrzymywał częste
kontakty. Biskup był żywo zainteresowany historią swego kraju i
to on zachęcił Długosza do twórczości dziejopisarskiej. Na
dworze Oleśnickiego został aż do śmierci biskupa w roku 1455.
Nic zatem dziwnego, że osobowość biskupa wycisnęła na nim
swe piętno i że często oceniał ludzi i zdarzenia zgodnie z
poglądami swego możnego protektora.

W 1434r. dzięki stryjowi ks. Bartłomiejowi Długoszowi Jan
otrzymał probostwo w Kłobucku. W roku 1435 przebywał z misją
dyplomatyczną w Bazylei i we Włoszech. W roku 1440 przyjął
święcenia kapłańskie. W 1436r. mając 21 lat został wysunięty
przez Oleśnickiego na kanonika katedralnego krakowskiego. Od
tej pory zaczął otrzymywać on liczne godności kościelne i
związane z nimi beneficja, dlatego pod koniec życia Długosz,
syn skromnego burgrabiego brzeźnickiego, był człowiekiem
bardzo zamożnym.

Długosz w 1440 roku rozpoczął pracę pisarską. Jedną z
pierwszych prac była "Księga uposażeń biskupstwa
krakowskiego".

W 1440 roku Długosz towarzyszył wyprawie wprowadzającej na
tron węgierski Władysława - nazwanego później Warneńczykiem.
Odbył wiele misji dyplomatycznych. W latach 1448 - 1449
przebywał w Wiedniu, Rzymie i Palestynie. Do ziemi świętej
wybrał się wraz ze swoim przyjacielem, kanonikiem Janem
Elgotem.

W latach 1459 - 1460 brał udział w misjach dyplomatycznych,
które dotyczyły spraw polsko - krzyżackich, a w latach1464 -
1466 prowadził rozmowy w sprawie zakończenia wojny
trzynastoletniej z Krzyżakami. Jeździł do Czech w czasie starań o
koronę dla królewicza Władysława, a w 1471r. towarzyszył mu
przy obejmowaniu tronu czeskiego.

W roku 1460 Jan Długosz poróżnił się z królem Kazimierzem
Jagiellończykiem. Konflikt ten wystąpił na tle obsadzenia nowego
biskupa w Krakowie po śmierci Zbigniewa Oleśnickiego. Król
pragnął mieć biskupem krakowskim oddanego sobie prałata
Jana Gruszczyńskiego biskupa włocławskiego, zaś kapituła
krakowska wybrała Jana Lutkowica z Brzezia, a gdy ten
zrezygnował, opowiedziała się za kardynałem Jakubem z Sienna.
Ale królowi ten kandydat jako bratanek Oleśnickiego nie
odpowiadał. Za sprzeciw Długosz został wygnany z Krakowa,
stracił dom pod zamkiem. W 1461 - 1463 przebywał w Pińczowie
i u Melsztyńskich w Melsztynie. Były to dla niego najcięższe
czasy.

W 1463r. Jan Długosz powraca do łask królewskich i wraca do
Krakowa. Król zaufał Długoszowi, oddał mu na wychowanie
swoich synów. Stało się to wkrótce po wojnie pruskiej w 1467r.
Najstarszy syn króla, królewicz Władysław, liczył dwanaście lat,
drugi, Kazimierz, lat dziewięć, trzeci, Jan Olbracht, osiem, a
czwarty, Aleksander, dopiero lat sześć. Najbardziej ulubionym
uczniem Długosza był bogobojny i zdolny Kazimierz uznany po
śmierci za świętego. Aż do końca życia nasz dziejopis był
nauczycielem najmłodszych synów królewskich Zygmunta i
Fryderyka. Król Kazimierz z wdzięcznością wyraził się o jego
zasługach, a jego synowie serdecznie wspominali swoje
szkolne lata.
Długosz był także dobrym gospodarzem i organizatorem. We
wsi Pychowice koło Krakowa założył cegielnię. Posiadał pasję
budowniczego. Wybudował domy studenckie w Krakowie,
Bursę Jerozolimską koło Collegium Novum, Bursę Ubogich
Wydziału Sztuk Wyzwolonych przy ulicy Wiśniowej.
Przebudował domy prywatne przy Collegium Maius na Bursę
Grochową i przy ulicy Grodzkiej na Dom Studentów Prawa.
Odbudował spaloną Bursę Jerozolimską i kościół św. Andrzeja.
Wyremontował i unowocześnił kościół "Na skałce" i wybudował
przy nim klasztor oraz domy w Sandomierzu i Wiślicy.

W 1473 roku był w Nysie, Opawie, a w 1475 w Sączu. Dzięki
temu poznał całą centralną Polskę, a także Narwię i Mazury,
Śląsk i Litwę, Żmudź oraz Ruś.

Jan Długosz miał kult dla męstwa, rycerskości i odwagi, posiadał
zmysł praktyczny, a także znajomość dziejów Polski, był biegły w
arkanach gry politycznej i dyplomacji połączonej z gruntownym
rozeznaniem całokształtu aktualnej sytuacji politycznej w
ówczesnej Europie.

Długosz pisał dzieła historyczne, np. liczne zbiory życiorysów
biskupów polskich jak "Banderia Prutenorum" (ukończona w
1448r.) - opis chorągwi krzyżackich zdobytych głównie pod
Grunwaldem. Napisał "Insignie sen clenodia ineliti Regni
Poloniae" (znaki albo godła Królestwa Polskiego), opisał w niej
godło państwowe, godło ziem biskupstw oraz kilkudziesięciu
najwybitniejszych rodów polskich, dołączając do nich zwięzłe
charakterystyki owych rodów. Uważany jest z tego powodu za
ojca polskiej heraldyki i autora pierwszego polskiego herbarza.

Pisał życiorysy biskupów uporządkowane wedle kolejności w
jakiej godność biskupią piastowali. Nie wiadomo na pewno, czy
życiorys Zbigniewa Oleśnickiego wyszedł spod jego pióra.
Bardzo znacznym dziełem jest czterotomowy "Liber
beneficiorum dioecesis Cracoviensis" zawierający wiele
wiadomości o poszczególnych miastach, wsiach i zamkach w
Małopolsce. Są tutaj spisane beneficja Kościoła w Małopolsce.

Jednak największym dziełem Długosza jest obszerna "Historia
Polski", którą rozpoczął pisać w roku 1455 i pisał aż do śmierci,
tj. do roku 1480. Historia obejmuje 12 ksiąg, w których zawarte
są dzieje Polski od czasów bajecznych aż do roku 1480. Roczniki
poprzedził autor, kapitalnym jak na owe czasy, opisem
geograficznym kraju.

Zdając sobie sprawę, że w pojedynkę dzieła wykonać nie zdoła,
zorganizował zespół. Sam nakreślił plan pracy, rozdzielał kolejno
zadania, osobiście zajmując się redakcyjną stroną dzieła. Grupa
wykształconych kleryków i młodszych księży z sekretarzem na
czele zbierała materiały, pisała pierwotne, robocze ujęcie.

Całość "Dziejów" podzielił Długosz na 10 ksiąg dziejów dawnych
i 2 księgi dziejów współczesnych.

"Dzieje" jest to jedno z najwybitniejszych dzieł polskiej i
europejskiej historiografii XV wieku, szczyt polskiego
średniowiecznego piśmiennictwa i jedno z największych
osiągnięć kultury polskiej wszystkich czasów.

Zmarł 19 maja 1480 roku po trzech dniach choroby. Pochowano
go w katedrze krakowskiej, a w 1880 roku jego prochy
przeniesiono do krypty zasłużonych na Skałce.

Karta tytułowa

"Kroniki„ Jana

Długosza

Strona rękopisu

"Kroniki"

Starodruki w Muzeum

Diecezjalnym

Starodruki w Muzeum

Diecezjalnym

Przykład dzieła, mającego ogromne znaczenie
dokumentacyjne dla europejskiej weksylologii i
heraldyki późnego średniowiecza, wyróżniającego
się walorami artystycznymi

BANDERIA
PRUTENORUM

Monumentalny
opis chorągwi w
bitwie pod
Grunwaldem

Pokaż

obraz