Shanta R. Dube, Robert F. Anda, Janet B. Croft, Valerie J. Edwards,
Wayne H. Giles
National Center for Chronic Disease Prevention and Health Promotion,
Centers for Disease Control and Prevention, Atlanta
Vincent J. Felitti
Southern California Permanente Medical Group, San Diego
Dorastanie z rodzicami nadu
żywającymi
alkoholu a krzywdzenie i zaniedbywanie
dziecka oraz inne dysfunkcje rodzinne
Niniejsze badanie jest szczegó
łową analizą związków między nadużywaniem alkoholu
przez rodziców (tylko przez matk
ę, tylko przez ojca lub przez oboje rodziców) a rozmaity-
mi formami krzywdzenia i zaniedbywania dzieci oraz innymi dysfunkcjami wyst
ępują-
cymi w rodzinie, zwanymi tak
że negatywnymi doświadczeniami dziecięcymi (adverse
childhood experiences – ACE).
Kwestionariusz dotycz
ący negatywnych doświadczeń dziecięcych, między innymi krzyw-
dzenia i zaniedbywania dzieci oraz innych dysfunkcji rodzinnych, a tak
że nadużywania al-
koholu przez rodziców, zosta
ł wypełniony przez 8629 dorosłych pacjentów systemu podsta-
wowej opieki medycznej. Na tej podstawie oszacowano retrospektywnie zwi
ązek między do-
rastaniem z rodzicami nadu
żywającymi alkoholu a każdym z dziesięciu ACE oraz wielo-
rakimi negatywnymi do
świadczeniami dziecięcymi (wynikiem ACE).
W porównaniu z osobami, których rodzice nie nadu
żywali alkoholu, skorygowany współ-
czynnik szans (OR) dla ka
żdej z kategorii negatywnych doświadczeń dziecięcych był od 2 do
13 razy wy
ższy, jeśli matka, ojciec lub oboje rodzice nadużywali alkoholu (p < 0,05). Na przy-
kład prawdopodobieństwo tego, że matka danej osoby była bita, wzrastał trzynastokrotnie
wśród mężczyzn, których oboje rodzice nadużywali alkoholu (współczynnik szans OR
= 12,7; 95% przedzia
ł ufności CI). W wypadku niemal każdego z negatywnych doświadczeń
dzieci
ęcych, wśród osób dorastających w rodzinach, w których zarówno matka, jak i ojciec
nadu
żywali alkoholu, obserwowano najwyższe prawdopodobieństwo ACE. Średnia liczba
negatywnych do
świadczeń dziecięcych wśród osób, których rodzice nie nadużywali alkoho-
lu, oraz dorastaj
ących w rodzinach, w których nadużywał go tylko ojciec, tylko matka lub
oboje rodzice, wynosi
ła odpowiednio 1,4; 2,6; 3,2 oraz 3,8 (p < 0,001).
Mimo
że retrospektywne badanie doświadczeń dziecięcych nie pozwala na jednoznaczne
ustalenie zale
żności przyczynowych, dorastanie z rodzicami nadużywającymi alkoholu
okaza
ło się silnie związane z negatywnymi doświadczeniami dziecięcymi. Udoskonalona
koordynacja opieki zdrowotnej dla doros
łych i dzieci, a także działań odpowiednich służb
spo
łecznych oraz instytucji zajmujących się przeciwdziałaniem uzależnieniom, może pro-
wadzi
ć do wcześniejszego wykrywania, leczenia i zapobiegania zarówno nadużywaniu al-
koholu przez doros
łych, jak i negatywnym doświadczeniom dziecięcym, co zmniejszyłoby
niekorzystne nast
ępstwa ACE u dorastającej młodzieży i dorosłych.
1
moja NADZIEJA Mielec
Dube, Anda, Croft, Edwards, Giles, Felitti / Dorastanie z rodzicami nadu
żywającymi...
Wprowadzenie
Powszechnie wiadomo,
że nadużywa-
nie alkoholu przez rodziców prowadzi do
zaburze
ń w środowisku rodzinnym. Dzieci
alkoholików w wi
ększym stopniu niż inne
dzieci s
ą narażone na działanie rozmaitych
stresorów, takich jak krzywdzenie, zanied-
bywanie, bycie
świadkiem przemocy do-
mowej czy te
ż dorastanie w rodzinie,
w której wyst
ępują inne rodzaje dysfunkcji
(Sher i in. 1997; Sher i in. 1991; Windle
i in. 1995; US Department of Health and
Human Services [HSS] 1997). Szacuje
si
ę, że uzależnieni od alkoholu rodzice są
sprawcami 30% przypadków krzywdze-
nia dzieci, a w 60% przypadków przemo-
cy domowej sprawca dzia
ła pod wpły-
wem alkoholu (Collins, Messerschmidt
1993; HHS 1997).
Niewiele bada
ń poświęcono dotąd
zwi
ązkowi między wielu współwystępu-
jącymi formami krzywdzenia dzieci bądź
dysfunkcjami rodzinnymi a alkoholi-
zmem rodziców (Sher i in. 1997). Wyniki
poprzednich bada
ń nad negatywnymi do-
świadczeniami dziecięcymi (Adverse Chil-
dhood Experiences – ACE) wskazuj
ą, że
ACE rzadko wyst
ępują w odosobnieniu,
zwykle tworz
ą raczej złożony zespół wza-
jemnie powi
ązanych doświadczeń (Felit-
ti i in. 1998).
W badaniach, w których uwzgl
ędniono
wielorakie negatywne do
świadczenia dzie-
ci
ęce (wynik w ACE), obserwowano silne,
stopniowane zwi
ązki łączące je z rozmaity-
mi problemami zdrowotnymi, takimi jak
palenie tytoniu, choroby przenoszone dro-
gą płciową, problemy alkoholowe u doro-
słych czy też nieplanowana ciąża (Anda
i in. 1999; Dietz i in. 1999; Dube i in w dru-
ku; Felitti i in. 1998; Hillis i in. 2000).
Ponadto autorzy poprzednich bada
ń
pomijali na ogó
ł współwystępowanie al-
koholizmu u obydwojga rodziców albo
skupiali si
ę wyłącznie na alkoholizmie ojca
(Sher i in. 1997; Zeitlen 1994). By
ć może
wynika
ło to z faktu, że alkoholizm wystę-
puje w
śród mężczyzn częściej niż wśród
kobiet (HHS 1997). Jednak zwa
żywszy
na to, i
ż w większości rodzin to przede
wszystkim kobiety opiekuj
ą się dziećmi,
zbadanie zwi
ązków między alkoholizmem
matki oraz obojga rodziców a negatyw-
nymi do
świadczeniami dziecięcymi może
si
ę okazać niezwykle istotne.
Celem niniejszego opracowania jest wi
ęc
wzbogacenie dotychczasowej literatury
empirycznej przez opisanie zwi
ązku mię-
dzy nadu
żywaniem alkoholu przez rodzi-
ców (tylko przez matk
ę, tylko przez ojca
lub przez oboje rodziców) a prawdopodo-
bie
ństwem wystąpienia innych negatyw-
nych do
świadczeń dziecięcych. W szcze-
gólno
ści starano się określić ilościowo si-
łę związku między nadużywaniem alko-
holu przez rodziców a nara
żeniem dziec-
ka na krzywdzenie, zaniedbywanie, nad-
używanie substancji odurzających w ro-
dzinie, przest
ępczość członków rodziny
oraz k
łótnie między rodzicami. Ponadto
badano zwi
ązek między nadużywaniem
alkoholu przez rodziców a wieloma wspó
ł-
wyst
ępującymi negatywnymi doświadcze-
niami dzieci
ęcymi. Starano się także
oszacowa
ć siłę owych wzajemnych zależ-
no
ści po to, by:
1) pog
łębić wiedzę na temat czynników,
które mog
ą się przyczyniać do długotrwa-
łych, niekorzystnych skutków dorastania
z rodzicami, którzy nadu
żywają alkoholu
(Beichtman i in 1992; Briere, Runtz 1988;
Heath, Martin 1994; Jaffe i in. 1986;
Johnson, Leff 1999; Sher i in. 1991);
2) udokumentowa
ć złożony zespół proble-
mów wyst
ępujących często w rodzinach,
w których rodzice nadu
żywają alkoholu.
2
moja NADZIEJA Mielec
Dube, Anda, Croft, Edwards, Giles, Felitti / Dorastanie z rodzicami nadu
żywającymi...
Metoda
Badanie negatywnych do
świadczeń
dzieci
ęcych (ACE Study) było wspólnym
przedsi
ęwzięciem trzech amerykańskich
instytucji: O
środka Diagnozy Zdrowia
w San Diego, w stanie Kalifornia (prowa-
dzonego w ramach projektu Kaiser Health
Plan), O
środków Kontroli i Prewencji
Chorób (CDC) oraz Uniwersytetu Emory.
Celem tego przedsi
ęwzięcia było oszacowa-
nie wp
ływu licznych, wzajemnie powią-
zanych negatywnych do
świadczeń dzie-
ci
ęcych na szeroką gamę zachowań zdro-
wotnych i na stan zdrowia, a tak
że na ko-
rzystanie z opieki zdrowotnej (Felitti i in.
1998). Badanie ACE zosta
ło zaaprobowane
przez rady naukowe organizacji Southern
California Permanente Medical Group
(Kaiser Permanente), Uniwersytetu Emory
oraz Biura Ochrony przez Zagro
żeniami
Badawczymi, dzia
łającego przy amerykań-
skich Krajowych Instytutach Zdrowia.
Badana próba
Badana próba zosta
ła wyłoniona spo-
śród osób zarejestrowanych w Ośrodku
Diagnozy Zdrowia (HAC), utworzonym
w celu przeprowadzenia pe
łnej, wystan-
daryzowanej diagnozy medycznej, psy-
chospo
łecznej i prewencyjnej dorosłych
uczestników projektu Kaiser Health Plan
w San Diego. W ci
ągu czterech lat 81%
doros
łych uczestników tego projektu zo-
stanie poddane takiej kompletnej ocenie
stanu zdrowia, przy czym rocznie bada
si
ę ponad 50 tys. osób. Celem wizyty
w HAC jest wi
ęc przede wszystkim uzyska-
nie pe
łniej oceny stanu zdrowia, a nie po-
szukiwanie pomocy medycznej w zwi
ązku
z konkretnymi objawami czy te
ż określo-
ną chorobą. Każda osoba badana w HAC
wype
łnia wystandaryzowany kwestiona-
riusz, który dotyczy szczegó
łów jej stanu
zdrowia w przesz
łości oraz zawiera in-
formacje odnosz
ące się do jej zachowań
zwi
ązanych ze zdrowiem, oceny funkcjo-
nowania poszczególnych uk
ładów oraz
diagnozy psychospo
łecznej. W wypadku
ka
żdej z osób wszystkie te wystandaryzo-
wane informacje umieszczono w skróco-
nej formie w bazie danych badania ACE.
Model badawczy i kwestionariusz ACE
Proces gromadzenia podstawowych
danych podzielono na dwa badania an-
kietowe, w których zastosowano metodo-
logi
ę opisaną przez Felittiego i in. (1998).
Po up
ływie dwóch tygodni od zakończe-
nia oceny stanu zdrowia w HAC, wszystkim
osobom, które odwiedzi
ły ów ośrodek
w okresie obj
ętym badaniem, wysłano kwe-
stionariusz negatywnych do
świadczeń dzie-
ci
ęcych (kwestionariusz ACE). Kwestio-
nariusz ten zawiera
ł szczegółowe informa-
cje dotycz
ące negatywnych doświadczeń
dzieci
ęcych (krzywdzenia i zaniedbywa-
nia) oraz dysfunkcji rodzinnych (przemocy
domowej i nadu
żywania alkoholu przez
rodziców lub innych cz
łonków rodziny),
a tak
że dodatkowe informacje odnoszące
si
ę do zachowań związanych ze zdro-
wiem, podejmowanych w okresie dora-
stania i po osi
ągnięciu dorosłości.
Poprzednie publikacje dotycz
ące badania
ACE obejmowa
ły respondentów pierw-
szego badania ankietowego (wype
łniony
kwestionariusz zwróci
ło wówczas 9508
osób z 13 494, do których go wys
łano,
czyli 70% adresatów), przeprowadzonego
mi
ędzy sierpniem a listopadem 1995 r.
oraz mi
ędzy styczniem a marcem 1996 r.
(Anda i in. 1999; Dietz i in. 1999; Edwards
i in. 2001; Felitti i in. 1998).
Drugie badanie ankietowe prowadzono
od czerwca do pa
ździernika 1997 r. Kwestio-
nariusz odes
łało wówczas 8667 z 13 330
osób (60%). Ogó
łem na ankietę odpowie-
dzia
ło więc 68% osób (18 175 z 26 824).
Kwestionariusz zastosowany w dru-
gim badaniu ankietowym zawiera
ł kilka
dodatkowych informacji (dotycz
ących za-
niedbywania emocjonalnego i fizyczne-
go), odnosz
ących się do kwestii zdrowot-
3
moja NADZIEJA Mielec
Dube, Anda, Croft, Edwards, Giles, Felitti / Dorastanie z rodzicami nadu
żywającymi...
nych, które okaza
ły się istotne po doko-
naniu analizy wyników badania pierw-
szego (Dietz i in. 1999; Felitti i in. 1998).
Ocena reprezentatywno
ści próby oraz
zniekszta
łcenia odpowiedzi respondentów
W pierwszym badaniu ankietowym
przeanalizowano dane pochodz
ące z kwe-
stionariusza O
środka Diagnozy Zdrowia
(HAC) zarówno w wypadku osób, które
odpowiedzia
ły na ankietę ACE, jak i tych,
które na ni
ą nie odpowiedziały. Umożliwiło
to szczegó
łową ocenę reprezentatywno-
ści badanej próby pod względem cech de-
mograficznych oraz kwestii zwi
ązanych
ze zdrowiem. Szczegó
łowe wyniki tej
analizy przedstawiono w innej publikacji
(Edwards i in. 2001), zatem w niniejszym
artykule omówimy je w znacznym skrócie.
Podobnie jak w wypadku wi
ększości
innych bada
ń ankietowych, osoby, które
nie odpowiedzia
ły na ankietę, były zwy-
kle m
łodsze i mniej wykształcone lub po-
chodzi
ły z rasowych/etnicznych grup mniej-
szo
ściowych. Jednakże po uwzględnieniu
ró
żnic demograficznych okazało się, że
respondenci nie ró
żnią się od osób, które
nie odpowiedzia
ły na ankietę, pod wzglę-
dem prawdopodobie
ństwa podejmowa-
nia zachowa
ń związanych ze zdrowiem
(takich jak palenie tytoniu, nadu
żywanie
alkoholu czy za
żywanie narkotyków),
a tak
że problemów zdrowotnych (takich
jak choroby serca, nadci
śnienie, otyłość
oraz przewlek
łe choroby płuc).
Wyniki przeprowadzonej analizy nie
wskazywa
ły więc na występowanie różnic
w zachowaniach zwi
ązanych ze zdrowiem
oraz w stanie zdrowia mi
ędzy responden-
tami a osobami, które nie odpowiedzia
ły
na rozes
łaną ankietę (Edwards i in. 2001).
Kwestionariusz HAC zawiera
ł także
pytania dotycz
ące doświadczonego w dzie-
ci
ństwie wykorzystywania seksualnego.
Si
ła związku między doświadczeniami
wykorzystywania seksualnego a rozma-
itymi zachowaniami zwi
ązanymi ze zdro-
wiem, chorobami oraz problemami psy-
chospo
łecznymi okazała się niemal jed-
nakowa w obu grupach – w
śród responden-
tów i w
śród osób, które nie odpowiedzia-
ły na ankietę. Dane empiryczne nie wska-
zuj
ą więc na to, że respondenci częściej
ni
ż osoby, które nie odpowiedziały na an-
kiet
ę, przypisują swoje problemy zdrowot-
ne i spo
łeczne negatywnym doświadcze-
niom dzieci
ęcym (Edwards i in. 2001).
Wykluczenia z badanej próby
Analizowano wy
łącznie dane pocho-
dz
ące z drugiego badania ankietowego.
Wykluczyli
śmy 3 respondentów, którzy
nie podali informacji o swojej przynale
ż-
no
ści rasowej, oraz dalszych 35 – brako-
wa
ło danych dotyczących poziomu wy-
kszta
łcenia. Badana próba składała się
wi
ęc ostatecznie z 99% wszystkich re-
spondentów (8629 z 8667 osób).
Definicja zmiennej „dorastanie z rodzicami
nadu
żywającymi alkoholu”
Zapytali
śmy osoby badane, czy w dzieciń-
stwie mieszka
ły z osobą nadużywającą alko-
holu lub z alkoholikiem (Shoenborn 1995).
Respondenci mogli zaznaczy
ć dowolną
liczb
ę spośród następujących możliwości:
ojciec, matka, brat, siostra, inny krewny,
inna osoba niespokrewniona. Wskazanie
wy
łącznie na matkę było równoznaczne
z nadu
żywaniem alkoholu tylko przez matkę
(maternal alcohol abuse), a wskazanie tyl-
ko na ojca – z nadu
żywaniem alkoholu
przez ojca (paternal alcohol abuse). Oso-
by, które zaznaczy
ły matkę i ojca, sklasy-
fikowano jako dorastaj
ące z obojgiem ro-
dziców nadu
żywających alkoholu. W ce-
lu oszacowania zwi
ązku między dorasta-
niem z rodzicami nadu
żywającymi alko-
holu a do
świadczaniem wielorakich ACE
(wynikiem ACE) zaliczyli
śmy badanych,
którzy zaznaczyli matk
ę lub ojca, do gru-
py osób dorastaj
ących z co najmniej jed-
nym rodzicem nadu
żywającym alkoholu.
Definicja negatywnych
do
świadczeń dziecięcych (ACE)
Wszystkie pytania dotycz
ące negatyw-
nych do
świadczeń dziecięcych odnosiły
4
moja NADZIEJA Mielec
Dube, Anda, Croft, Edwards, Giles, Felitti / Dorastanie z rodzicami nadu
żywającymi...
si
ę do pierwszych 18 lat życia osób bada-
nych. W wypadku pyta
ń pochodzących ze
Skali Strategii Radzenia Sobie z Konfliktami
(Conflict Tactics Scale – CTS) (Straus,
Gelles 1990) badani wybierali jedn
ą z na-
st
ępujących kategorii odpowiedzi: „nigdy”,
„sporadycznie”, „czasami”, „cz
ęsto” i „bardzo
cz
ęsto”. Pozycje dotyczące zaniedbywania
emocjonalnego i fizycznego zaczerpni
ęto
z Kwestionariusza Traumy Dzieci
ęcej (Child-
hood Trauma Questionnaire – CTQ) (Bern-
stein i in. 1994), a osoby badane mog
ły
w ich wypadku wybiera
ć między następują-
cymi kategoriami odpowiedzi: „nigdy”, „rzad-
ko”, „czasami”, „cz
ęsto” i „bardzo często”
(punktowanymi na skali Likerta od 1 do 5).
W wypadku niektórych pozycji – w zale
żności
od tre
ści pytania – zastosowano punktację
odwrócon
ą (Bernstein i in. 1994).
Przemoc s
łowna
Przemoc s
łowną rozpoznawano na
podstawie odpowiedzi osób badanych na
dwa pytania zaczerpni
ęte ze skali CTS:
– „Jak cz
ęsto zdarzało się, że któreś
z Twoich rodziców, przybrany rodzic lub
inna osoba doros
ła mieszkająca w Twoim
domu obrzuca
ła Cię wyzwiskami, obra-
żała Cię albo poniżała?”;
– „Jak cz
ęsto zachowanie któregoś
z Twoich rodziców, przybranego rodzica
lub innej osoby doros
łej mieszkającej
w Twoim domu sprawia
ło, że bałeś(-aś)
si
ę fizycznego bólu?”.
Odpowied
ź „często” lub „bardzo często”
na którekolwiek z tych pyta
ń oznaczała,
że osoba badana doświadczała w dzieciń-
stwie przemocy s
łownej.
Przemoc fizyczna
Do rozpoznawania dzieci
ęcych doświad-
cze
ń przemocy fizycznej posłużono się dwo-
ma pytaniami pochodz
ącymi ze skali CTS:
– „Czasami rodzice lub inni doro
śli zadają
dzieciom ból. Kiedy dorasta
łeś(-aś), to jest
w ci
ągu pierwszych 18 lat Twojego życia,
jak cz
ęsto zdarzało się, że któreś z Two-
ich rodziców, przybrany rodzic lub inna
osoba doros
ła mieszkająca w Twoim domu:
1) popycha
ła Cię, szarpała, dawała Ci klap-
sy albo czym
ś w Ciebie rzucała?;
2) bi
ła Cię tak mocno, że miałeś(-aś) póź-
niej na ciele
ślady bicia lub doznawa-
łeś(-aś) urazów fizycznych?”.
Uznawano,
że dana osoba badana do-
świadczała w dzieciństwie przemocy fi-
zycznej, je
śli odpowiadała „często” lub
„bardzo cz
ęsto” na pierwsze z tych pytań,
albo „czasami”, „cz
ęsto” lub „bardzo czę-
sto” na drugie.
Wykorzystywanie seksualne
Do
świadczenie wykorzystywania seksu-
alnego oceniano za pomoc
ą czterech pytań
pochodz
ących ze skali Wyatt (1985):
– „Niektórzy ludzie do
świadczyli w dzie-
ci
ństwie, czyli w ciągu pierwszych 18 lat
życia, kontaktu seksualnego z osobą
doros
łą, starszą od nich co najmniej
o 5 lat. W tych wydarzeniach móg
ł uczest-
niczy
ć członek rodziny, przyjaciel ro-
dziny lub nieznajomy. Czy w ci
ągu
pierwszych 18 lat Twojego
życia zdarzy-
ło się kiedykolwiek, że jakaś osoba doro-
sła – członek rodziny, przyjaciel rodziny
lub kto
ś nieznajomy:
1) dotyka
ła cię lub pieściła w seksualny
sposób;
2) zmusza
ła Cię, abyś jej dotykał(-a) w sek-
sualny sposób;
3) próbowa
ła odbyć z Tobą stosunek sek-
sualny jakiegokolwiek rodzaju (oralny,
analny lub pochwowy);
4) rzeczywi
ście odbyła z Tobą stosunek
seksualny jakiegokolwiek rodzaju (oralny,
analny lub pochwowy)?”.
Je
żeli osoba badana odpowiadała „tak”
na którekolwiek z tych pyta
ń, klasyfikowano
ją jako osobę, która doświadczyła w dzie-
ci
ństwie wykorzystywania seksualnego
z kontaktem fizycznym.
Zaniedbywanie emocjonalne
Miar
ą zaniedbywania emocjonalnego
by
ły odpowiedzi osób badanych na pięć
pozycji zaczerpni
ętych ze skali CTQ:
5
moja NADZIEJA Mielec
Dube, Anda, Croft, Edwards, Giles, Felitti / Dorastanie z rodzicami nadu
żywającymi...
1) „W mojej rodzinie by
ł ktoś, dzięki ko-
mu czu
łem(-am) się ważny(-a) i wyjąt-
kowy(-a)”;
2) „Czu
łem(-am) się kochany(-a)”;
3) „Cz
łonkowie mojej rodziny troszczyli
si
ę o siebie nawzajem”;
4) „Cz
łonkowie mojej rodziny czuli się ze
sob
ą blisko związani”;
5) „Moja rodzina by
ła dla mnie źródłem
si
ły i wsparcia”.
Aby okre
ślić wyniki osób badanych na
skalach klinicznych CTQ, wobec wszyst-
kich odpowiedzi stosowano punktacj
ę od-
wrócon
ą, a następnie sumowano punkty
dla ka
żdego z respondentów. Osoby, które
uzyska
ły wynik większy lub równy 15
(umiarkowany do skrajnego), uznawano
za ofiary zaniedbywania emocjonalnego.
Zaniedbywanie fizyczne
Zaniedbywanie fizyczne mierzono przy
użyciu pięciu pozycji pochodzących ze
skali CTQ:
1) „Nie dostawa
łem(-am) wystarczającej
ilo
ści jedzenia”;
2) „Wiedzia
łem(-am), że jest ktoś, kto
o mnie dba i mnie chroni”;
3) „Moi rodzice byli zbyt pijani lub na-
ćpani, żeby się o mnie troszczyć”;
4) „Musia
łem(-am) chodzić w brudnym
ubraniu”;
5) „By
ł ktoś, kto zabierał mnie do lekarza,
kiedy tego potrzebowa
łem(-am)”.
Odpowiedzi osób badanych punktowano,
a punkty sumowano. W wypadku pozycji
2 i 5 stosowano punktacj
ę odwróconą.
Uznawano,
że osoby, które uzyskały wynik
wi
ększy lub równy 10 (umiarkowany do
skrajnego), do
świadczyły w dzieciństwie
zaniedbywania fizycznego.
Maltretowana matka
Wykorzystali
śmy cztery pytania za-
czerpni
ęte ze skali CTS, żeby ocenić dzie-
ci
ęce doświadczenie bycia świadkiem
maltretowania matki. Pytania poprzedza-
ło następujące zdanie:
– „Czasami rodzice u
żywają wobec sie-
bie przemocy fizycznej. W okresie Twoje-
go dzieci
ństwa, czyli w ciągu pierwszych
18 lat Twojego
życia, jak często Twój oj-
ciec (lub ojczym) albo partner
życiowy
matki zachowywa
ł się wobec Twojej mat-
ki (lub przybranej matki) w którykolwiek
z wymienionych sposobów:
1) popycha
ł ją, szarpał, bił otwartą dło-
ni
ą albo czymś w nią rzucał;
2) kopa
ł ją, gryzł, bił ją pięścią lub twar-
dym przedmiotem;
3) wielokrotnie bi
ł ją przynajmniej przez
kilka minut;
4) grozi
ł jej nożem lub pistoletem bądź
rzeczywi
ście użył noża lub pistoletu,
żeby ją skrzywdzić?”.
Je
żeli osoba badana odpowiadała „czasa-
mi”, „cz
ęsto” lub „bardzo często” na przynaj-
mniej jedno z dwóch pierwszych pyta
ń,
albo udziela
ła odpowiedzi innej niż „nigdy”
na przynajmniej jedno spo
śród pytań
3 i 4, uznawano,
że w dzieciństwie była
świadkiem maltretowania matki.
Nadu
żywanie substancji odurzających
w domu rodzinnym
Dwa pytania dotyczy
ły tego, czy re-
spondent mieszka
ł w dzieciństwie z oso-
bą nadużywającą alkoholu lub z alkoholi-
kiem (Shoenborn 1995), albo z kim
ś, kto
za
żywał narkotyki.
Odpowied
ź twierdząca na pytanie
o to, czy badany mieszka
ł w dzieciństwie
z bratem, siostr
ą, innym krewnym lub
z osob
ą niespokrewnioną, która naduży-
wa
ła alkoholu, cierpiała na chorobę alko-
holow
ą lub zażywała narkotyki, wskazy-
wa
ła, że doświadczył on w dzieciństwie
nadu
żywania substancji odurzających
w domu rodzinnym.
Choroba psychiczna w domu rodzinnym
Je
żeli osoba badana zaznaczyła, że w trak-
cie jej dzieci
ństwa któryś z mieszkańców
jej domu rodzinnego cierpia
ł na depresję
lub na chorob
ę psychiczną, albo próbo-
wa
ł popełnić samobójstwo, to uznawano,
6
moja NADZIEJA Mielec
Dube, Anda, Croft, Edwards, Giles, Felitti / Dorastanie z rodzicami nadu
żywającymi...
że zetknęła się w dzieciństwie z chorobą
psychiczn
ą w domu rodzinnym.
Separacja lub rozwód rodziców
O takim do
świadczeniu świadczyła twier-
dz
ąca odpowiedź respondenta na pytanie:
„Czy Twoi rodzice kiedykolwiek rozwie-
dli si
ę lub żyli w separacji?”.
Uwi
ęzienie członka najbliższej rodziny
Je
żeli którykolwiek z mieszkańców do-
mu rodzinnego osoby badanej trafi
ł w trak-
cie jej dzieci
ństwa do więzienia, to uznawa-
no,
że osoba badana zetknęła się w dzie-
ci
ństwie z uwięzieniem członka najbliż-
szej rodziny.
Analiza statystyczna
Zastosowano modele wielozmienno-
wej analizy regresji logistycznej do oceny
zwi
ązków między nadużywaniem alkoholu
przez rodziców a ka
żdą z 10 kategorii ne-
gatywnych do
świadczeń dziecięcych z osob-
na. W ten sposób uzyskano skorygowane
wspó
łczynniki szans (OR) oraz 95% prze-
dzia
ł ufności (CI). Wielorakie negatywne
do
świadczenia dziecięce (wynik ACE) ob-
liczono przez zsumowanie liczby ACE
ujawnionych przez ka
żdego z badanych.
Średnie wyniki ACE skorygowane względem
zmiennej nadu
żywania alkoholu przez
rodziców uzyskano przy u
życiu wielo-
zmiennowej analizy regresji liniowej.
We wszystkich modelach wyodr
ębniono
nast
ępujące współzmienne: wiek, płeć,
ras
ę (biała albo inna) oraz wykształcenie
(średnie, nieukończone wyższe, wyższe
albo poni
żej średniego).
Osoby, które dostarczy
ły niepełnych
informacji dotycz
ących określonych ne-
gatywnych do
świadczeń dziecięcych (n =
516; 6% respondentów), uznano za wol-
ne od tych do
świadczeń. Mogło to prowa-
dzi
ć do zaniżonych oszacowań siły
zwi
ązku między nadużywaniem alkoholu
przez rodziców a negatywnymi do
świad-
czeniami dzieci
ęcymi, bo przy takim po-
dej
ściu osoby, które być może doświad-
czy
ły danego zdarzenia (ale nie zawarły
w kwestionariuszu informacji na ten te-
mat), s
ą zawsze klasyfikowane jako wol-
ne od takiego do
świadczenia. Taki rodzaj
błędnej klasyfikacji mógł wypaczyć uzy-
skane przez nas wyniki w kierunku zera
(Rothman 1986).
Aby jednak sprawdzi
ć, czy rzeczywi-
ście tak się stało, przeprowadziliśmy po-
nown
ą analizę po wykluczeniu wszyst-
kich respondentów, którzy nie podali in-
formacji dotycz
ących któregokolwiek
z negatywnych do
świadczeń dziecięcych.
Wyniki obu analiz nie ró
żniły się.
Wyniki
Charakterystyka badanej próby
W badanej próbie by
ło 4674 (54%) kobiet
i 3955 (46%) m
ężczyzn. Średni wiek osób
badanych (± SD) wynosi
ł 55 lat (± 15,5)
wśród kobiet oraz 57 lat (± 14,5) wśród
mężczyzn. 73% kobiet i 75% mężczyzn na-
le
żało do rasy białej; 32% kobiet i 42% męż-
czyzn mia
ło wykształcenie wyższe (ukoń-
czy
ło college). Zaledwie 8% kobiet i 7%
mężczyzn nie ukończyło szkoły średniej.
22% osób badanych zaznaczy
ło, że przy-
najmniej jedno z ich rodziców by
ło alko-
holikiem (24% kobiet i 20% m
ężczyzn).
Prawdopodobie
ństwo dorastania z ojcem
alkoholikiem by
ło znacznie wyższe niż
prawdopodobie
ństwo dorastania z uza-
le
żnioną od alkoholu matką – odpowied-
nio 18% i 2% w
śród kobiet oraz 15% i 2%
wśród mężczyzn (tab. 1). Częstość dora-
stania z obojgiem rodziców uzale
żnio-
nych od alkoholu wynosi
ła 4% wśród ko-
biet i 3% w
śród mężczyzn.
Je
śli chodzi o 10 kategorii negatyw-
nych do
świadczeń dziecięcych, częstość
ich wyst
ępowania była wyższa wśród ko-
biet ni
ż wśród mężczyzn w wypadku
wszystkich kategorii, z wyj
ątkiem prze-
7
moja NADZIEJA Mielec
Dube, Anda, Croft, Edwards, Giles, Felitti / Dorastanie z rodzicami nadu
żywającymi...
mocy fizycznej i zaniedbywania fizycznego
(tab. 1). Ponad 17% kobiet i 11% m
ęż-
czyzn ujawni
ło co najmniej cztery spo-
śród negatywnych doświadczeń dziecię-
cych (tab. 2).
Nadu
żywanie alkoholu przez rodziców
a prawdopodobie
ństwo występowania
negatywnych do
świadczeń dziecięcych
Zaobserwowali
śmy silny związek mię-
dzy nadu
żywaniem alkoholu przez rodzi-
ców a ka
żdym z 10 negatywnych do-
świadczeń dziecięcych (ACE). Owe zależ-
no
ści były najsilniejsze w wypadku osób,
które dorasta
ły z dwojgiem rodziców
nadu
żywających alkoholu, w porówna-
niu z tymi, których rodzice nie nadu
ży-
wali alkoholu. Wyj
ątek stanowili tu męż-
czy
źni, którzy doświadczyli wykorzysty-
wania seksualnego, rozwodu rodziców
oraz uwi
ęzienia członka bliskiej rodziny,
a tak
że kobiety, które zetknęły się z cho-
rob
ą psychiczną w domu rodzinnym (tab. 3).
Dla ka
żdej z kategorii ACE obecność
uzale
żnionego od alkoholu rodzica podwa-
ja
ła ryzyko tego doświadczenia zarówno
wśród mężczyzn, jak i kobiet. Ponadto
zarówno w
śród mężczyzn, jak i wśród ko-
biet cz
ęstość ujawniania każdego z negatyw-
nych do
świadczeń dziecięcych była dwu-
lub trzykrotnie wy
ższa, jeśli matka osoby
badanej nadu
żywała alkoholu (w porówna-
niu z osobami, których rodzice nie nad-
używali alkoholu; tab. 3). Spośród wszyst-
kich negatywnych do
świadczeń dziecię-
cych, najsilniejszy zwi
ązek zaobserwowa-
no mi
ędzy dowolnym typem nadużywa-
nia alkoholu przez rodziców a dorasta-
niem z maltretowan
ą matką (tab. 3).
Wspó
łwystępowanie kilku kategorii
ACE by
ło najczęstsze wśród osób, które
dorasta
ły z dwojgiem rodziców naduży-
waj
ących alkoholu. Skorygowana śred-
nia liczba ACE (suma = 10) dla osób, któ-
rych rodzice nie byli uzale
żnieni od alko-
holu, oraz dla osób, w których wypadku
tylko matka, tylko ojciec lub oboje rodzi-
ce nadu
żywali alkoholu, wynosiła odpo-
wiednio 1,4; 2,6; 3,2 i 3,8 (p < 0,001 dla
wszystkich porówna
ń z osobami rodzi-
ców nie-alkoholików). Kobiety i m
ężczyź-
ni nie ró
żnili się pod względem siły
zwi
ązku między nadużywaniem alkoholu
przez rodziców a
średnim wynikiem
ACE. Rozk
ład wielorakich ACE wzrastał
gwa
łtownie, jeśli któreś z rodziców było
alkoholikiem (wykres 1). Odsetek osób
bez negatywnych do
świadczeń dziecię-
cych (wynik ACE = 0) by
ł wyższy wśród
badanych, których rodzice nie nadu
ży-
wali alkoholu (42%), natomiast cz
ęstość
wyst
ępowania co najmniej czterech ACE
(34%) by
ła wyższa w grupie responden-
tów, którzy dorastali przynajmniej z jed-
nym rodzicem nadu
żywającym alkoholu.
Rozk
ład wyników ACE był więc wyraźnie
zró
żnicowany w zależności od zmiennej
nadu
żywania alkoholu przez rodziców.
Dyskusja wyników
Wyniki przedstawionego tu badania po-
twierdzaj
ą i uzupełniają wcześniejsze usta-
lenia, dotycz
ące zależności między naduży-
waniem alkoholu przez rodziców a dzieci
ę-
cymi do
świadczeniami krzywdzenia, zanied-
bywania oraz dysfunkcji rodzinnych. W po-
równaniu z dorastaniem z rodzicami, któ-
rzy nie nadu
żywają alkoholu, nadmierne
spo
życie alkoholu przez matkę, ojca lub
oboje rodziców istotnie zwi
ększa prawdo-
podobie
ństwo wystąpienia każdego spo-
śród 10 negatywnych doświadczeń dziecię-
cych. Ponadto wyj
ątkowo wysokie prawdo-
podobie
ństwo przemocy domowej wobec
matki w rodzinach, w których oboje rodzice
nadu
żywają alkoholu, dowodzi konieczności
szacowania ryzyka przemocy wobec matki.
Nale
ży to czynić nie tylko w trosce o dobro
matki, ale tak
że dlatego, że bycie świadkiem
przemocy fizycznej wobec matki wywiera
ogromny, negatywny wp
ływ na dziecko
(Perry, Pollard 1998; Perry i in. 1995).
8
moja NADZIEJA Mielec
Dube, Anda, Croft, Edwards, Giles, Felitti / Dorastanie z rodzicami nadu
żywającymi...
Tabela 1. Cz
ęstość nadużywania alkoholu przez rodziców i negatywnych doświadczeń dziecięcych
w zale
żności od płci
Cz
ęstość (%)
Wyszczególnienie
kobiety
(N = 4674)
m
ężczyźni
(N = 3955)
ogó
łem
(N = 8629)
Nadu
żywanie alkoholu przez rodziców
–
żadne z rodziców
– tylko ojciec
– tylko matka
– oboje rodzice
75,7
18,1
2,4
3,8
80,4
14,8
2,0
2,8
77,9
16,6
2,2
3,3
Negatywne do
świadczenia dziecięce
Krzywdzenie
– przemoc emocjonalna
– przemoc fizyczna
– wykorzystywanie seksualne
12,2
25,1
24,3
7,8
27,9
17,1
10,2
26,4
21,0
Zaniedbywanie
– zaniedbywanie fizyczne
– zaniedbywanie emocjonalne
9,2
16,7
10,7
12,5
9,9
14,8
Dysfunkcje rodzinne
– maltretowana matka
– separacja lub rozwód rodziców
– choroba psychiczna w domu rodzinnym
– nadu
żywanie substancji odurzających
w domu rodzinnym
– uwi
ęzienie członka rodziny
13,9
25,4
25,3
13,5
6,8
12,1
22,6
14,3
11,2
5,0
13,0
24,1
20,3
12,4
6,0
Tabela 2. Cz
ęstość występowania określonej liczby negatywnych doświadczeń dziecięcych
(wynik ACE) w zale
żności od płci
Cz
ęstość (%)
Wynik ACE*
Kobiety
(N = 4674)
m
ężczyźni
(N = 3955)
ogó
łem
(N = 8629)
0
1
2
3
>4
34,8
24,3
14,3
9,5
17,1
37,7
27,6
15,2
8,2
11,4
36,1
25,8
14,7
8,9
14,5
* Suma 10 ACE, cz
ęstości nie skorygowano względem innych zmiennych.
9
moja NADZIEJA Mielec
Dube, Anda, Croft, Edwards, Giles, Felitti / Dorastanie z rodzicami nadu
żywającymi...
Tabela 3. Cz
ęstość i skorygowane współczynniki szans dla każdego z negatywnych doświadczeń
dzieci
ęcych w zależności od zmiennej nadużywania alkoholu przez rodziców, z podziałem na płeć
Kobiety
%
9,0
20,2
21,9
30,5
20,8
35,3
43,8
49,1
20,2
35,1
35,1
47,5
13,2
25,6
25,4
39,0
6,6
14,7
20,2
27,7
7,6
31,2
29,8
45,2
8,8
23,1
34,2
48,0
20,8
34,5
55,3
50,3
19,7
39,6
53,5
53,7
5,4
10,8
9,6
13,5
skorygowany
wspó
łczynnik szans*
%
Mężczyźni
skorygowany
wspó
łczynnik szans*
1,0
(warto
ść odniesienia)
2,5 (1,9–3,3)
1,8 (0,9–3,7)
3,9 (2,4–6,3)
1,0
(warto
ść odniesienia)
1,8 (1,5–3,3)
2,1 (1,3–3,3)
3,1 (2,1–4,6)
1,0
(warto
ść odniesienia)
1,5 (1,2–1,8)
2,2 (1,3–3,6)
1,3 (0,8–2,2)
1,0
(warto
ść odniesienia)
2,0 (1,5–2,2)
4,4 (2,7–7,2)
4,6 (3,0–7,9)
1,0
(warto
ść odniesienia)
2,5 (1,9–3,2)
3,7 (2,1–6,5)
5,8 (3,7–9,1)
1,0
(warto
ść odniesienia)
5,3 (4,3–6,7)
5,4 (3,3–9,1)
12,7 (8,4–12,1)
1,0
(warto
ść odniesienia)
3,3 (2,6–4,2)
4,1 (2,4–7,0)
8,0 (5,3–12,1)
1,0
(warto
ść odniesienia)
1,8 (1,5–2,3)
4,7 (2,9–7,5)
5,8 (3,9–8,6)
1,0
(warto
ść odniesienia)
2,0 (1,6–2,4)
4,1 (2,6–6,4)
4,0 (2,7–5,9)
1,0
(warto
ść odniesienia)
2,1 (1,5–3,0)
3,0 (1,4–6,2)
2,7 (1,4–5,3)
Kategoria ACE
(zmienna zale
żna)
Nadu
żywanie
alkoholu przez
rodziców
Żadne z rodziców
Tylko ojciec
Tylko matka
Oboje rodzice
Żadne z rodziców
Tylko ojciec
Tylko matka
Oboje rodzice
Żadne z rodziców
Tylko ojciec
Tylko matka
Oboje rodzice
Żadne z rodziców
Tylko ojciec
Tylko matka
Oboje rodzice
Żadne z rodziców
Tylko ojciec
Tylko matka
Oboje rodzice
Żadne z rodziców
Tylko ojciec
Tylko matka
Oboje rodzice
Żadne z rodziców
Tylko ojciec
Tylko matka
Oboje rodzice
Przemoc
emocjonalna
1,0
(warto
ść odniesienia)
5,9
14,72,3 (1,9–2,9)
11,42,4 (1,5–3,8)
21,63,7 (2,6–5,3)
1,0
(warto
ść odniesienia)
1,9 (1,6–2,3)
2,6 (1,8–3,9)
3,3 (2,4–4,5)
1,0
(warto
ść odniesienia)
2,0 (1,7–2,4)
1,8 (1,2–2,7)
3,1 (2,2–4,2)
1,0
(warto
ść odniesienia)
2,1 (1,7–2,7)
2,0 (1,3–3,1)
3,7 (2,7–5,1)
24,7
38,6
43,0
52,2
15,8
21,7
29,1
19,8
10,0
19,0
32,9
34,2
Przemoc
fizyczna
Wykorzystywanie
seksualne
Zaniedbywanie
emocjonalne
Zaniedbywanie
fizyczne
1,0
(warto
ść odniesienia)
8,5
2,4 (1,9–3,0)17,9
3,9 (2,4–6,4)21,5
6,0 (4,2–8,8)28,8
1,0
(warto
ść odniesienia)
7,2
5,2 (4,3–6,3)29,7
29,15,0 (3,3–7,7)
9,8 (7,1–13,7)46,8
1,0
(warto
ść odniesienia)
7,5
2,8 (2,2–3,4)23,1
4,6 (3,0–7,1)27,8
8,3 (5,9–11,5)40,5
1,0
(warto
ść odniesienia)
1,9 (1,6–2,2)
4,0 (2,7–5,9)
3,2 (2,4–4,4)
1,0
(warto
ść odniesienia)
2,4 (2,0–2,8)
4,0 (2,7–5,9)
4,0 (2,9–5,4)
11,5
20,2
40,5
45,9
19,0
33,0
50,6
49,5
Maltretowana
matka
Nadu
żywanie
substancji
odurzaj
ących
w domu rodzinnym
Choroba psychiczna
Żadne z rodziców
w domu rodzinnym Tylko ojciec
Tylko matka
Oboje rodzice
Separacja lub
rozwód rodziców
Żadne z rodziców
Tylko ojciec
Tylko matka
Oboje rodzice
Uwi
ęzienie członka Żadne z rodziców
bliskiej rodzinyTylko ojciec
Tylko matka
Oboje rodzice
1,0
(warto
ść odniesienia)
3,9
1,9 (1,5–2,5)8,9
1,9 (1,0–3,6)11,4
2,8 (1,8–4,5)9,9
* p < 0,05 w modelu regresji logistycznej, uwzgl
ędniającym wiek, płeć, rasę i poziom wykształcenia respondentów.
10
moja NADZIEJA Mielec
Dube, Anda, Croft, Edwards, Giles, Felitti / Dorastanie z rodzicami nadu
żywającymi...
Wykres 1. Rozk
ład wyników ACE w zależności od zmiennej nadużywania alkoholu przez rodziców
(cz
ęstości nie zostały skorygowane)
Prawdopodobie
ństwo występowania
utrzymuj
ących się, wielorakich negatyw-
nych do
świadczeń dziecięcych – przeja-
wiaj
ące się wysokim wynikiem ACE – oka-
zuje si
ę szczególnie wysokie wśród doro-
słych, którzy zaznaczyli, że jedno z ich ro-
dziców lub oboje rodzice nadmiernie spo-
żywali alkohol. Można zatem przypusz-
cza
ć, że dzieci dorastające z rodzicami,
którzy nadu
żywają alkoholu, częściej niż
inne dzieci do
świadczają rozmaitych form
krzywdzenia, zaniedbywania i dysfunkcji
rodzinnych. Wspó
łwystępowanie różnych
ACE jest istotne, bo – jak wielokrotnie wy-
kazano – bezpo
średni i długotrwały wpływ
negatywnych do
świadczeń dziecięcych
na zachowania, dobrostan emocjonalny
i spo
łeczny oraz stan zdrowia fizycznego
ma charakter kumulatywny (Anda i in.
1999; Dietz i in. 1999; Dube i in. w druku;
Felitti i in. 1998; Hillis i in. 2000).
Biologicznych dowodów szkodliwo
ści
do
świadczonych w dzieciństwie stresorów
dostarcza nam neurobiologia. Wyniki naj-
nowszych bada
ń prowadzonych przez neu-
robiologów wskazuj
ą, że wczesne doświad-
czenia
życiowe – zarówno negatywne, jak
i pozytywne – wp
ływają na neurologiczny
rozwój dziecka. W szczególno
ści krzyw-
dzenie, zaniedbywanie oraz inne stresory
mog
ą oddziaływać niekorzystnie na rozwi-
jaj
ący się mózg, doprowadzając do upośle-
dze
ń funkcji emocjonalnych, społecznych
i poznawczych, zwi
ększając ryzyko nad-
używania substancji odurzających, depresji,
samobójstw oraz wielu innych problemów
(DeBellis i in. 1999; Green i in. 1981; Per-
ry i in. 1995; Van der Kolk, Fisler 1994).
Nale
ży zwrócić uwagę na fakt, że w omó-
wionym tu badaniu nie okre
ślano dokład-
nego wieku, w którym osoby badane do-
świadczyły poszczególnych negatywnych
zdarze
ń. Dalsze badania poświęcone wie-
kowi wyst
ępowania negatywnych doświad-
cze
ń dziecięcych mogą się więc przyczy-
ni
ć do wyjaśnienia wpływu takich zdarzeń
na o
środkowy układ nerwowy w różnych
stadiach rozwoju (Perry, Pollard 1998;
Perry i in. 1995).
Potencjalna s
łabość przedstawionego
tu badania wi
ąże się z retrospektywnym
charakterem zgromadzonych danych.
Mog
ło to doprowadzić do zaniżenia oszaco-
wa
ń dotyczących uzależnienia rodziców
od alkoholu i negatywnych do
świadczeń
dzieci
ęcych. Gdyby jednak zarówno dane
dotycz
ące czynnika ryzyka (nadużywania
alkoholu przez rodziców), jak i jego na-
st
ępstw (negatywnych doświadczeń dzie-
ci
ęcych) były zaniżone, to wyniki naszego
11
moja NADZIEJA Mielec
Dube, Anda, Croft, Edwards, Giles, Felitti / Dorastanie z rodzicami nadu
żywającymi...
badania by
łyby zniekształcone w kierun-
ku zera (Rothman 1986).
Istnieje kilka przes
łanek do tego, by
uwa
żać, że nasze oszacowania dotyczące
długotrwałej zależności między negatyw-
nymi do
świadczeniami dziecięcymi a sta-
nem zdrowia w okresie doros
łości są
do
ść ostrożne. Badania podłużne z udzia-
łem dorosłych o dobrze udokumentowanych
dzieci
ęcych doświadczeniach krzywdze-
nia wykaza
ły, że w ich retrospektywnych
relacjach dotycz
ących doświadczonego
w dzieci
ństwie krzywdzenia skala opisywa-
nych zdarze
ń bywa często mniejsza od
rzeczywistej (Femina i in. 1990; Williams
1995). Zani
żona ocena skali negatywnych
do
świadczeń dziecięcych prowadziłaby
do zani
żonych oszacowań siły związku
mi
ędzy tymi doświadczeniami a ryzykow-
nymi zachowaniami i chorobami wyst
ę-
puj
ącymi u osób dorosłych.
Inna potencjalna przyczyna zani
żonej
oceny si
ły tych zależności wiąże się z mniej-
sz
ą liczbą negatywnych doświadczeń dzie-
ci
ęcych ujawnionych przez starszych uczest-
ników naszego badania. By
ć może jest to
artefakt wynikaj
ący z przedwczesnej śmier-
telno
ści osób o wielorakich negatywnych
do
świadczeniach dziecięcych – zjawisko
kumulacji czynników ryzyka w
śród osób
o wielorakich, negatywnych do
świadcze-
niach dzieci
ęcych wydaje się zgodne z tą
hipotez
ą (Felitti i in. 1998).
Podsumowuj
ąc, rzeczywiste związki mię-
dzy negatywnymi do
świadczeniami dzie-
ci
ęcymi a ryzykownymi zachowaniami,
stanem zdrowia i chorobami w
śród osób
doros
łych mogą być jeszcze silniejsze, niż
wynika to z naszych bada
ń. Wydaje się
tak
że możliwe, że badani w różnym stopniu
przypominali sobie rozmaite do
świadcze-
nia, w zale
żności od charakteru i wagi
zdarze
ń (np. wykorzystywanie seksualne
a zaniedbywanie emocjonalne).
Kolejne potencjalne ograniczenie ni-
niejszego badania wi
ąże się niepewno-
ścią co do tego, czy nadużywanie alkoho-
lu przez rodziców i negatywne do
świad-
czenia dzieci
ęce są rzeczywiście odpo-
wiednio czynnikiem ryzyka i nast
ęp-
stwem. Mimo
że dowiedziono istnienia
silnych zwi
ązków między rozmaitymi
formami alkoholizmu rodziców (matki,
ojca lub obojga rodziców) a negatywnymi
do
świadczeniami dziecięcymi, za pomo-
cą tego rodzaju badania nie sposób wyjaś-
ni
ć szczegółów dynamiki rodziny.
Ze wzgl
ędu na swój opisowy charak-
ter, omówiona tu analiza powinna s
łużyć
jako punkt wyj
ścia do dalszych badań
nad wysok
ą częstością współwystępowa-
nia krzywdzenia i zaniedbywania dzieci
oraz dysfunkcji rodzinnych z nadu
żywa-
niem alkoholu przez rodziców. Jednak
że
pomimo tych ogranicze
ń nie należy lek-
cewa
żyć zaobserwowanego przez nas sil-
nego zwi
ązku między nadużywaniem al-
koholu przez rodziców a negatywnymi
do
świadczeniami dziecięcymi.
Zgromadzone w trakcie badania ACE
dane dotycz
ące częstości występowania
negatywnych do
świadczeń dziecięcych
są niemal identyczne z wynikami innych
bada
ń populacyjnych. Z zebranych przez
nas danych wynika, na przyk
ład, że 16%
mężczyzn i 25% kobiet miało w dzieciń-
stwie do
świadczenia zgodne z definicją
przypadku wykorzystywania seksualnego
z kontaktem fizycznym.
W 1990 r. Finkelhor, Hotaling, Lewis
i Smith (Finkelhor 1990) przeprowadzili
ogólnokrajow
ą ankietę telefoniczną wśród
doros
łych Amerykanów, stosując podobne
kryteria wykorzystywania seksualnego,
i oszacowali,
że 16% mężczyzn oraz 27%
kobiet by
ło w dzieciństwie wykorzysty-
wanych seksualnie. 28% m
ężczyzn uczest-
nicz
ących w naszym badaniu doświad-
czy
ło w dzieciństwie przemocy fizycznej,
a odsetek ów jest zbli
żony do wyniku
(31%) uzyskanego w badaniu przeprowa-
dzonym niedawno w
śród mężczyzn ze
stanu Ontario, w którym wykorzystano
pytania pochodz
ące z tych samych skal
(MacMillan i in. 1997).
Ponadto 22% uczestników naszego ba-
dania zaznaczy
ło, że dorastało z osobą
nadu
żywającą alkoholu. Przeprowadzona
12
moja NADZIEJA Mielec
Dube, Anda, Croft, Edwards, Giles, Felitti / Dorastanie z rodzicami nadu
żywającymi...
w 1988 r. Krajowa Ankieta na Temat Zdro-
wia (National Healh Interview Survey) wy-
kaza
ła, że 18,1% badanych osób dorosłych
mieszka
ło w dzieciństwie z osobą nadmier-
nie spo
żywającą alkohol (Shoenborn 1995).
Zbli
żone oszacowania częstości wystę-
powania negatywnych do
świadczeń dzie-
ci
ęcych w badaniu ACE oraz w innych
badaniach populacyjnych sugeruj
ą, że
uzyskane przez nas wyniki mo
żna uogól-
nia
ć na szerszą populację.
Podsumowuj
ąc, dzieci dorastające z ro-
dzicami nadu
żywającymi alkoholu znacz-
nie cz
ęściej niż inne dzieci doświadczają
rozmaitych negatywnych zdarze
ń. Mimo
że uzyskane przez nas wyniki nie pozwa-
laj
ą jednoznacznie określić zależności
przyczynowej mi
ędzy nadmiernym spo-
życiem alkoholu przez rodziców a nega-
tywnymi do
świadczeniami dziecięcymi
(ACE), pojedyncze i wielorakie ACE wy-
st
ępują częściej w rodzinach, w których
jedno z rodziców lub oboje rodzice maj
ą
problemy alkoholowe.
Do formu
łowania wniosków o zależno-
ściach przyczynowych skłania siła zaob-
serwowanego przez nas zwi
ązku oraz zależ-
no
ść typu dawka-skutek (dose-response)
mi
ędzy skalą zjawiska nadużywania alkoho-
lu przez rodziców a liczb
ą negatywnych
do
świadczeń dziecięcych. Te wyniki, w po-
łączeniu z dobrze znanymi negatywnymi
nast
ępstwami wielorakich ACE, mają prak-
tyczne implikacje dla pracowników s
łuż-
by zdrowia oraz pomocy spo
łecznej.
Po pierwsze, zarówno nasze badanie,
jak i badania innych autorów wskazuj
ą
na stopniowan
ą zależność między doświad-
czonym w dzieci
ństwie krzywdzeniem
(b
ądź, bardziej ogólnie, negatywnymi do-
świadczeniami dziecięcymi) a wyraźnie
podwy
ższonym ryzykiem uzależnienia od
alkoholu w doros
łym życiu (Bensley i in.
2000; Dube i in. w druku; Felitti i in.
1998). Mo
że się to przyczyniać do po-
wstawania mi
ędzypokoleniowego cyklu
nadu
żywania alkoholu i negatywnych do-
świadczeń dziecięcych.
Lekarze zajmuj
ący się terapią alkoho-
lików powinni by
ć świadomi konieczności
przeprowadzenia wnikliwej diagnozy ich
rodzin, z uwagi na wysokie prawdopodo-
bie
ństwo współwystępowania zjawisk
krzywdzenia i zaniedbywania dzieci, prze-
mocy domowej oraz innych form dys-
funkcji rodzinnych. Podobnie osoby zaj-
muj
ące się diagnozą i terapią dzieci krzyw-
dzonych i zaniedbywanych powinny w ka
ż-
dym wypadku dopilnowa
ć tego, by spraw-
dzono, czy rodzice tych dzieci nie nadu
ży-
waj
ą alkoholu. Powinny także być świado-
me faktu,
że negatywne doświadczenia dzie-
ci
ęce często ze sobą współwystępują, i sta-
ra
ć się ustalić, czy dane dziecko nie doświad-
cza tak
że innych niekorzystnych zdarzeń.
Nowe podej
ście do omawianych tu pro-
blemów powinno wi
ęc jednoczyć w sobie
obszary, które uwa
żano dotąd za zdecy-
dowanie odr
ębne dziedziny zdrowotne
i spo
łeczne. Być może dzięki temu zdoła-
my usun
ąć bariery, które uniemożliwiają
rozpoznawanie i przeciwdzia
łanie znacz-
nej cz
ęści owych negatywnych doświad-
cze
ń. Udoskonalona koordynacja opieki
zdrowotnej dla doros
łych i dzieci, a także
dzia
łań odpowiednich służb społecznych
oraz instytucji zajmuj
ących się przeciw-
dzia
łaniem uzależnieniom, może prowa-
dzi
ć do wcześniejszego wykrywania, le-
czenia i zapobiegania zarówno nadu
ży-
waniu alkoholu przez doros
łych, jak i ne-
gatywnym do
świadczeniom dziecięcym.
Tłumaczenie: Agnieszka Nowak
Przedruk za zgod
ą wydawcy – Elsevier Science z Shanta R. Dube, Robert F. Anda,
Vincent J. Felitti, Janet B. Croft, Valerie J. Edwards, Wayne H. Giles (2001), Growing
up with parental alcohol abuse: exposure to childhood abuse, neglect, and household
dysfunction,„Child Abuse and Neglect” vol. 25, nr 12, s. 1627–1640.
13
moja NADZIEJA Mielec
Dube, Anda, Croft, Edwards, Giles, Felitti / Dorastanie z rodzicami nadu
żywającymi...
This study is a detailed examination of the association between parental alcohol abuse
(mother only, father only, or both parents) and multiple forms of childhood abuse,
neglect, and other household dysfunction, known as adverse childhood experiences
(ACEs). A questionnaire about ACEs including child abuse, neglect, household
dysfunction, and exposure to parental alcohol abuse was completed by 8 629 adult HMO
members to retrospectively assess the relationship of growing up with parental alcohol
abuse to 10 ACEs and multiple ACEs (ACE score). Compared to persons who grew up
with no parental alcohol abuse, the adjusted odds ratio for each category of ACE was
approximately 2 to 13 times higher if either the mother, father, or both psrents abused
alcohol (p<0.05). For example, the likelihood of having a battered mother was increased
13-fold for men who grew up with both parents who abused alcohol (OR, 12.7; 95%
CI:8.4-19.1). For almost every ACE, those who grew up with both an alcohol-abusing
mother and father had the highest likelihood of ACEs. The mean number of ACEs for
persons with no parental alcohol abuse, father only, mother only, or both parents was
1.4, 2.6, 3.2, and 3.8, respectively (p<.001). Although the retrospective reporting of these
experiences to parental alcohol abuse is highly associated with experiencing adverse
childhood experiences. Improved coordination of adult and pediatric health care along
with related social and substance abuse services may lead to earlier recognition,
treatment, and prevention of both adult alcohol abuse and adverse childhood
experiences, reducing the negative sequelae of ACEs in adolescents and adults.
Bibliografia
Anda R.R, Croft J.B., Felitti V.J., Nordenberg D., Giles W.H., Williamson D.F., Giovino G.A.
(1999), Adverse childhood experiences and smoking during adolescence and adul-
thood, „Journal of the American Medical Association”, nr 282, s. 1652–1658.
Beichtman J.H., Zucker K.J., Hood J.E., DaCosta G.A., Akman D., Cassavia E. (1992),
A review of the long term effects of child sexual abuse, „Child Abuse & Neglect”
nr 16, s. 101–118.
Bensley L.S., Van Eenwyk J., Simmons K.W. (2000), Self-reported childhood sexual
and physical abuse and adult HIV-risk behaviors and heavy drinking, „American
Journal of Preventive Medicine”, nr 18, s. 151–158.
Bernstein D.P., Fink L., Handelsman L., Foote J., Lovejoy M., Wenzel K., Sapereto E.,
Ruggiero J. (1994), Initial reliability and validity of a new retrospective measure
of child abuse and neglect, „American Journal of Psychiatry” nr 151, s. 1132–1136.
Briere J., Runtz M. (1988), Symptomatology associated with childhood sexual victimi-
zation in a nonclinical adult sample, „Child Abuse & Neglect”, nr 12, s. 51–59.
Collins J.J., Messerschmidt P.M. (1993), Epidemiology of alcohol-related violence, „Alcohol
Health Research World” nr 17, s. 93–100.
DeBellis M.D., Baum A.S., Birmaher B., Keshavan M.S., Eccard C.H., Boring A.M.,
Jenkins F.J., Ryan N.D. (1999), A.E. Bennett Research Award. Developmental
traumatology. Part I: biological stress systems, „Society of Biological Psychiatry”
nr 45, s. 1259–1270.
Dietz P.M., Spitz A.M., Anda R.F., Williamson D.F., McMahon P.M., Santelli J.S.,
Nordenberg D.F., Felitti V.J., Kendrick J.S. (1999), Unintended pregnancy
among adult women exposed to abuse or household dysfunction during their child-
hood, „Journal of the American Medical Association” nr 282, s. 1359–1364.
Dube S.R., Anda R.F., Felitti V.J., Edwards V.J., Croft J.B. (w druku), Adverse childhood
experiences and personal alcohol abuse as an adult, „Addictive Behaviors”.
14
moja NADZIEJA Mielec
Dube, Anda, Croft, Edwards, Giles, Felitti / Dorastanie z rodzicami nadu
żywającymi...
Edwards V.J., Anda R.F., Nordenberg D.F., Felitti V.J., Williamson D.F., Wright J.A.
(2001), Factors affecting probability of response to a survey about childhood abuse,
„Child Abuse & Neglect” nr 25, s. 307–312.
Felitti V.J., Anda R.F., Nordenberg D., Williamson D.F., Spitz A.M., Edwards V., Koss
M.P., Marks J.S. (1998), Relationship of childhood abuse and household dys-
function to many of the leading causes of death in adults, „American Journal of
Preventive Medicine” nr 14, s. 245–258.
Femina D.D., Yeager C.A., Lewis D.O. (1990), Child abuse: adolescent records versus
adult recall, „Child Abuse & Neglect” nr 14, s. 227–231.
Finkelhor D., Hotaling G., Lewis I.A., Smith C. (1990), Sexual abuse in a national su-
rvey of adult men and women: prevalence, characteristics, and risk factors, „Child
Abuse & Neglect” nr 14, s. 19–28.
Green A.H., Voeller K., Gaines R.W., Kubie J. (1981), Neurological impairment in
maltreated children, „Child Abuse & Neglect” nr 5, s. 129–134.
Heath A.C., Martin N.G. (1994), Genetic influences on alcohol consumption patterns
and problem drinking: results from the Australian NH&MRC twin panel follow-
up survey, „Annals of the New York Academy of Sciences” nr 708, s. 72–85.
Hillis S.D., Anda R.F., Felitti V.J., Nordenberg D., Marchbanks P. (2000), Adverse
childhood experiences and sexually transmitted diseases in men and women: a retro-
spective study, „Pediatrics” nr 106, E11.
Jaffe P., Wolfe D., Wilson S.K., Zak L. (1986), Family violence and child adjustment:
a comparative analysis of girls’ and boys’ behavioral symptoms, „American Journal
of Psychiatry” nr 143, s. 74–76.
Johnson J.L., Leff M. (1999), Children of substance abusers: overview of research findings,
„Pediatrics” nr 103, s. 1085–1099.
MacMillan H.L., Fleming J.E., Trocme N., Boyle M.H., Wong M., Racine Y.A., Beardslee
W.R., Offord D.R. (1997), Prevalence of child physical and sexual abuse in the
community: results from the Ontario Health Supplement, „Journal of the Ameri-
can Medical Association” nr 278, s. 131–135.
Perry B.D., Pollard R. (1998), Homeostasis, stress, trauma, and adaptation– a neurode-
velopmental view of childhood trauma, „Child and Adolescent Psychiatric Clinics
of North America” nr 7, s. 33–51.
Perry B.D., Pollard R.A., Blakely T.L., Baker W.L., Vigilante D. (1995), Childhood trauma,
the neurobiology of adaptation and use-dependent development of the brain: how
states become traits, „Infant Mental Health Journal” nr 16, s. 271–291.
Rothman K.J. (1986), Modern epidemiology, Little, Brown, Boston, MA.
Sher K.J., Gershuny B.S., Peterson L., Raskin G. (1997), The role of childhood stressors
in the intergenerational transmission of alcohol disorders, „Journal on the Studies
of Alcohol” nr 106, s. 414–427.
Sher K.J., Walitzer K.S., Wood P.K., Brent E.E. (1991), Characteristics of children of
alcoholics: putative risk factors, substance use and abuse and psychopathology,
„Journal of Abnormal Psychology” nr 100, s. 427–448.
Schoenborn C.A. (1995), Exposure to alcoholism in the family: United States, 1988, Advance
Data From Vital and Health Statistics, No. 205, National Center for Health Sta-
tistics, US Dept of Health and Human Services Publication No. (PHS) 95–1880,
Hyattsville, MD.
Straus M., Gelles R.J. (1990), Physical violence in American families: risk factors and
adaptations to violence in 8,145 families, Transaction Press, New Brunswick, NJ.
15
moja NADZIEJA Mielec
Dube, Anda, Croft, Edwards, Giles, Felitti / Dorastanie z rodzicami nadu
żywającymi...
US Department of Health and Human Services [HSS] (1997), Ninth Special Report to
the US Congress on Alcohol and Health, Rockville, MD: Author.
Van der Kolk B.A., Fisler R.E. (1994), Childhood abuse and neglect and loss of self-regula-
tion, „Bulletin of the Menninger Clinic” nr 58, s. 145–168.
Williams L.M. (1995), Recovered memories of abuse in women with documented child
sexual victimization histories, „Journal of Traumatic Stress” nr 8, s. 649–673.
Windle M., Windle R.C., Scheidt D.M., Miller G.B. (1995), Physical and sexual abuse
and associated mental disorders among alcoholic inpatients, „American Journal
of Psychiatry” nr 152, s. 1322–1328.
Wyatt G.E. (1985), The sexual abuse of Afro-American and White American women in
childhood, „Child Abuse & Neglect” nr 9, s. 507–519.
Zeillen H. (1994), Children with alcohol misusing parents, „British Medical Journal” nr 50,
s. 139–151.
16
moja NADZIEJA Mielec