Shanta R. Dube, Robert F. Anda, Janet B. Croft, Valerie J. Edwards,
Wayne H. Giles
National Center for Chronic Disease Prevention and Health Promotion,
Centers for Disease Control and Prevention, Atlanta
Vincent J. Felitti
Southern California Permanente Medical Group, San Diego

Dorastanie z rodzicami nadu

żywającymi

alkoholu a krzywdzenie i zaniedbywanie
dziecka oraz inne dysfunkcje rodzinne

Niniejsze badanie jest szczegó

łową analizą związków między nadużywaniem alkoholu

przez rodziców (tylko przez matk

ę, tylko przez ojca lub przez oboje rodziców) a rozmaity-

mi formami krzywdzenia i zaniedbywania dzieci oraz innymi dysfunkcjami wyst

ępują-

cymi w rodzinie, zwanymi tak

że negatywnymi doświadczeniami dziecięcymi (adverse

childhood experiences – ACE).
Kwestionariusz dotycz

ący negatywnych doświadczeń dziecięcych, między innymi krzyw-

dzenia i zaniedbywania dzieci oraz innych dysfunkcji rodzinnych, a tak

że nadużywania al-

koholu przez rodziców, zosta

ł wypełniony przez 8629 dorosłych pacjentów systemu podsta-

wowej opieki medycznej. Na tej podstawie oszacowano retrospektywnie zwi

ązek między do-

rastaniem z rodzicami nadu

żywającymi alkoholu a każdym z dziesięciu ACE oraz wielo-

rakimi negatywnymi do

świadczeniami dziecięcymi (wynikiem ACE).

W porównaniu z osobami, których rodzice nie nadu

żywali alkoholu, skorygowany współ-

czynnik szans (OR) dla ka

żdej z kategorii negatywnych doświadczeń dziecięcych był od 2 do

13 razy wy

ższy, jeśli matka, ojciec lub oboje rodzice nadużywali alkoholu (p < 0,05). Na przy-

kład prawdopodobieństwo tego, że matka danej osoby była bita, wzrastał trzynastokrotnie
wśród mężczyzn, których oboje rodzice nadużywali alkoholu (współczynnik szans OR
= 12,7; 95% przedzia

ł ufności CI). W wypadku niemal każdego z negatywnych doświadczeń

dzieci

ęcych, wśród osób dorastających w rodzinach, w których zarówno matka, jak i ojciec

nadu

żywali alkoholu, obserwowano najwyższe prawdopodobieństwo ACE. Średnia liczba

negatywnych do

świadczeń dziecięcych wśród osób, których rodzice nie nadużywali alkoho-

lu, oraz dorastaj

ących w rodzinach, w których nadużywał go tylko ojciec, tylko matka lub

oboje rodzice, wynosi

ła odpowiednio 1,4; 2,6; 3,2 oraz 3,8 (p < 0,001).

Mimo

że retrospektywne badanie doświadczeń dziecięcych nie pozwala na jednoznaczne

ustalenie zale

żności przyczynowych, dorastanie z rodzicami nadużywającymi alkoholu

okaza

ło się silnie związane z negatywnymi doświadczeniami dziecięcymi. Udoskonalona

koordynacja opieki zdrowotnej dla doros

łych i dzieci, a także działań odpowiednich służb

spo

łecznych oraz instytucji zajmujących się przeciwdziałaniem uzależnieniom, może pro-

wadzi

ć do wcześniejszego wykrywania, leczenia i zapobiegania zarówno nadużywaniu al-

koholu przez doros

łych, jak i negatywnym doświadczeniom dziecięcym, co zmniejszyłoby

niekorzystne nast

ępstwa ACE u dorastającej młodzieży i dorosłych.

1

moja NADZIEJA Mielec

Dube, Anda, Croft, Edwards, Giles, Felitti / Dorastanie z rodzicami nadu

żywającymi...

Wprowadzenie

Powszechnie wiadomo,

że nadużywa-

nie alkoholu przez rodziców prowadzi do
zaburze

ń w środowisku rodzinnym. Dzieci

alkoholików w wi

ększym stopniu niż inne

dzieci s

ą narażone na działanie rozmaitych

stresorów, takich jak krzywdzenie, zanied-
bywanie, bycie

świadkiem przemocy do-

mowej czy te

ż dorastanie w rodzinie,

w której wyst

ępują inne rodzaje dysfunkcji

(Sher i in. 1997; Sher i in. 1991; Windle
i in. 1995; US Department of Health and
Human Services [HSS] 1997). Szacuje
si

ę, że uzależnieni od alkoholu rodzice są

sprawcami 30% przypadków krzywdze-
nia dzieci, a w 60% przypadków przemo-
cy domowej sprawca dzia

ła pod wpły-

wem alkoholu (Collins, Messerschmidt
1993; HHS 1997).
Niewiele bada

ń poświęcono dotąd

zwi

ązkowi między wielu współwystępu-

jącymi formami krzywdzenia dzieci bądź
dysfunkcjami rodzinnymi a alkoholi-
zmem rodziców (Sher i in. 1997). Wyniki
poprzednich bada

ń nad negatywnymi do-

świadczeniami dziecięcymi (Adverse Chil-
dhood Experiences – ACE) wskazuj

ą, że

ACE rzadko wyst

ępują w odosobnieniu,

zwykle tworz

ą raczej złożony zespół wza-

jemnie powi

ązanych doświadczeń (Felit-

ti i in. 1998).
W badaniach, w których uwzgl

ędniono

wielorakie negatywne do

świadczenia dzie-

ci

ęce (wynik w ACE), obserwowano silne,

stopniowane zwi

ązki łączące je z rozmaity-

mi problemami zdrowotnymi, takimi jak
palenie tytoniu, choroby przenoszone dro-
gą płciową, problemy alkoholowe u doro-
słych czy też nieplanowana ciąża (Anda
i in. 1999; Dietz i in. 1999; Dube i in w dru-
ku; Felitti i in. 1998; Hillis i in. 2000).
Ponadto autorzy poprzednich bada

ń

pomijali na ogó

ł współwystępowanie al-

koholizmu u obydwojga rodziców albo

skupiali si

ę wyłącznie na alkoholizmie ojca

(Sher i in. 1997; Zeitlen 1994). By

ć może

wynika

ło to z faktu, że alkoholizm wystę-

puje w

śród mężczyzn częściej niż wśród

kobiet (HHS 1997). Jednak zwa

żywszy

na to, i

ż w większości rodzin to przede

wszystkim kobiety opiekuj

ą się dziećmi,

zbadanie zwi

ązków między alkoholizmem

matki oraz obojga rodziców a negatyw-
nymi do

świadczeniami dziecięcymi może

si

ę okazać niezwykle istotne.

Celem niniejszego opracowania jest wi

ęc

wzbogacenie dotychczasowej literatury
empirycznej przez opisanie zwi

ązku mię-

dzy nadu

żywaniem alkoholu przez rodzi-

ców (tylko przez matk

ę, tylko przez ojca

lub przez oboje rodziców) a prawdopodo-
bie

ństwem wystąpienia innych negatyw-

nych do

świadczeń dziecięcych. W szcze-

gólno

ści starano się określić ilościowo si-

łę związku między nadużywaniem alko-
holu przez rodziców a nara

żeniem dziec-

ka na krzywdzenie, zaniedbywanie, nad-
używanie substancji odurzających w ro-
dzinie, przest

ępczość członków rodziny

oraz k

łótnie między rodzicami. Ponadto

badano zwi

ązek między nadużywaniem

alkoholu przez rodziców a wieloma wspó

ł-

wyst

ępującymi negatywnymi doświadcze-

niami dzieci

ęcymi. Starano się także

oszacowa

ć siłę owych wzajemnych zależ-

no

ści po to, by:

1) pog

łębić wiedzę na temat czynników,

które mog

ą się przyczyniać do długotrwa-

łych, niekorzystnych skutków dorastania

z rodzicami, którzy nadu

żywają alkoholu

(Beichtman i in 1992; Briere, Runtz 1988;
Heath, Martin 1994; Jaffe i in. 1986;
Johnson, Leff 1999; Sher i in. 1991);

2) udokumentowa

ć złożony zespół proble-

mów wyst

ępujących często w rodzinach,

w których rodzice nadu

żywają alkoholu.

2

moja NADZIEJA Mielec

Dube, Anda, Croft, Edwards, Giles, Felitti / Dorastanie z rodzicami nadu

żywającymi...

Metoda

Badanie negatywnych do

świadczeń

dzieci

ęcych (ACE Study) było wspólnym

przedsi

ęwzięciem trzech amerykańskich

instytucji: O

środka Diagnozy Zdrowia

w San Diego, w stanie Kalifornia (prowa-
dzonego w ramach projektu Kaiser Health
Plan), O

środków Kontroli i Prewencji

Chorób (CDC) oraz Uniwersytetu Emory.
Celem tego przedsi

ęwzięcia było oszacowa-

nie wp

ływu licznych, wzajemnie powią-

zanych negatywnych do

świadczeń dzie-

ci

ęcych na szeroką gamę zachowań zdro-

wotnych i na stan zdrowia, a tak

że na ko-

rzystanie z opieki zdrowotnej (Felitti i in.
1998). Badanie ACE zosta

ło zaaprobowane

przez rady naukowe organizacji Southern
California Permanente Medical Group
(Kaiser Permanente), Uniwersytetu Emory
oraz Biura Ochrony przez Zagro

żeniami

Badawczymi, dzia

łającego przy amerykań-

skich Krajowych Instytutach Zdrowia.

Badana próba

Badana próba zosta

ła wyłoniona spo-

śród osób zarejestrowanych w Ośrodku
Diagnozy Zdrowia (HAC), utworzonym
w celu przeprowadzenia pe

łnej, wystan-

daryzowanej diagnozy medycznej, psy-
chospo

łecznej i prewencyjnej dorosłych

uczestników projektu Kaiser Health Plan
w San Diego. W ci

ągu czterech lat 81%

doros

łych uczestników tego projektu zo-

stanie poddane takiej kompletnej ocenie
stanu zdrowia, przy czym rocznie bada
si

ę ponad 50 tys. osób. Celem wizyty

w HAC jest wi

ęc przede wszystkim uzyska-

nie pe

łniej oceny stanu zdrowia, a nie po-

szukiwanie pomocy medycznej w zwi

ązku

z konkretnymi objawami czy te

ż określo-

ną chorobą. Każda osoba badana w HAC
wype

łnia wystandaryzowany kwestiona-

riusz, który dotyczy szczegó

łów jej stanu

zdrowia w przesz

łości oraz zawiera in-

formacje odnosz

ące się do jej zachowań

zwi

ązanych ze zdrowiem, oceny funkcjo-

nowania poszczególnych uk

ładów oraz

diagnozy psychospo

łecznej. W wypadku

ka

żdej z osób wszystkie te wystandaryzo-

wane informacje umieszczono w skróco-
nej formie w bazie danych badania ACE.

Model badawczy i kwestionariusz ACE

Proces gromadzenia podstawowych
danych podzielono na dwa badania an-
kietowe, w których zastosowano metodo-
logi

ę opisaną przez Felittiego i in. (1998).

Po up

ływie dwóch tygodni od zakończe-

nia oceny stanu zdrowia w HAC, wszystkim
osobom, które odwiedzi

ły ów ośrodek

w okresie obj

ętym badaniem, wysłano kwe-

stionariusz negatywnych do

świadczeń dzie-

ci

ęcych (kwestionariusz ACE). Kwestio-

nariusz ten zawiera

ł szczegółowe informa-

cje dotycz

ące negatywnych doświadczeń

dzieci

ęcych (krzywdzenia i zaniedbywa-

nia) oraz dysfunkcji rodzinnych (przemocy
domowej i nadu

żywania alkoholu przez

rodziców lub innych cz

łonków rodziny),

a tak

że dodatkowe informacje odnoszące

si

ę do zachowań związanych ze zdro-

wiem, podejmowanych w okresie dora-
stania i po osi

ągnięciu dorosłości.

Poprzednie publikacje dotycz

ące badania

ACE obejmowa

ły respondentów pierw-

szego badania ankietowego (wype

łniony

kwestionariusz zwróci

ło wówczas 9508

osób z 13 494, do których go wys

łano,

czyli 70% adresatów), przeprowadzonego
mi

ędzy sierpniem a listopadem 1995 r.

oraz mi

ędzy styczniem a marcem 1996 r.

(Anda i in. 1999; Dietz i in. 1999; Edwards
i in. 2001; Felitti i in. 1998).
Drugie badanie ankietowe prowadzono
od czerwca do pa

ździernika 1997 r. Kwestio-

nariusz odes

łało wówczas 8667 z 13 330

osób (60%). Ogó

łem na ankietę odpowie-

dzia

ło więc 68% osób (18 175 z 26 824).

Kwestionariusz zastosowany w dru-
gim badaniu ankietowym zawiera

ł kilka

dodatkowych informacji (dotycz

ących za-

niedbywania emocjonalnego i fizyczne-
go), odnosz

ących się do kwestii zdrowot-

3

moja NADZIEJA Mielec

Dube, Anda, Croft, Edwards, Giles, Felitti / Dorastanie z rodzicami nadu

żywającymi...

nych, które okaza

ły się istotne po doko-

naniu analizy wyników badania pierw-
szego (Dietz i in. 1999; Felitti i in. 1998).

Ocena reprezentatywno

ści próby oraz

zniekszta

łcenia odpowiedzi respondentów

W pierwszym badaniu ankietowym
przeanalizowano dane pochodz

ące z kwe-

stionariusza O

środka Diagnozy Zdrowia

(HAC) zarówno w wypadku osób, które
odpowiedzia

ły na ankietę ACE, jak i tych,

które na ni

ą nie odpowiedziały. Umożliwiło

to szczegó

łową ocenę reprezentatywno-

ści badanej próby pod względem cech de-
mograficznych oraz kwestii zwi

ązanych

ze zdrowiem. Szczegó

łowe wyniki tej

analizy przedstawiono w innej publikacji
(Edwards i in. 2001), zatem w niniejszym
artykule omówimy je w znacznym skrócie.
Podobnie jak w wypadku wi

ększości

innych bada

ń ankietowych, osoby, które

nie odpowiedzia

ły na ankietę, były zwy-

kle m

łodsze i mniej wykształcone lub po-

chodzi

ły z rasowych/etnicznych grup mniej-

szo

ściowych. Jednakże po uwzględnieniu

ró

żnic demograficznych okazało się, że

respondenci nie ró

żnią się od osób, które

nie odpowiedzia

ły na ankietę, pod wzglę-

dem prawdopodobie

ństwa podejmowa-

nia zachowa

ń związanych ze zdrowiem

(takich jak palenie tytoniu, nadu

żywanie

alkoholu czy za

żywanie narkotyków),

a tak

że problemów zdrowotnych (takich

jak choroby serca, nadci

śnienie, otyłość

oraz przewlek

łe choroby płuc).

Wyniki przeprowadzonej analizy nie
wskazywa

ły więc na występowanie różnic

w zachowaniach zwi

ązanych ze zdrowiem

oraz w stanie zdrowia mi

ędzy responden-

tami a osobami, które nie odpowiedzia

ły

na rozes

łaną ankietę (Edwards i in. 2001).

Kwestionariusz HAC zawiera

ł także

pytania dotycz

ące doświadczonego w dzie-

ci

ństwie wykorzystywania seksualnego.

Si

ła związku między doświadczeniami

wykorzystywania seksualnego a rozma-
itymi zachowaniami zwi

ązanymi ze zdro-

wiem, chorobami oraz problemami psy-
chospo

łecznymi okazała się niemal jed-

nakowa w obu grupach – w

śród responden-

tów i w

śród osób, które nie odpowiedzia-

ły na ankietę. Dane empiryczne nie wska-
zuj

ą więc na to, że respondenci częściej

ni

ż osoby, które nie odpowiedziały na an-

kiet

ę, przypisują swoje problemy zdrowot-

ne i spo

łeczne negatywnym doświadcze-

niom dzieci

ęcym (Edwards i in. 2001).

Wykluczenia z badanej próby

Analizowano wy

łącznie dane pocho-

dz

ące z drugiego badania ankietowego.

Wykluczyli

śmy 3 respondentów, którzy

nie podali informacji o swojej przynale

ż-

no

ści rasowej, oraz dalszych 35 – brako-

wa

ło danych dotyczących poziomu wy-

kszta

łcenia. Badana próba składała się

wi

ęc ostatecznie z 99% wszystkich re-

spondentów (8629 z 8667 osób).

Definicja zmiennej „dorastanie z rodzicami
nadu

żywającymi alkoholu”

Zapytali

śmy osoby badane, czy w dzieciń-

stwie mieszka

ły z osobą nadużywającą alko-

holu lub z alkoholikiem (Shoenborn 1995).
Respondenci mogli zaznaczy

ć dowolną

liczb

ę spośród następujących możliwości:

ojciec, matka, brat, siostra, inny krewny,
inna osoba niespokrewniona. Wskazanie
wy

łącznie na matkę było równoznaczne

z nadu

żywaniem alkoholu tylko przez matkę

(maternal alcohol abuse), a wskazanie tyl-
ko na ojca – z nadu

żywaniem alkoholu

przez ojca (paternal alcohol abuse). Oso-
by, które zaznaczy

ły matkę i ojca, sklasy-

fikowano jako dorastaj

ące z obojgiem ro-

dziców nadu

żywających alkoholu. W ce-

lu oszacowania zwi

ązku między dorasta-

niem z rodzicami nadu

żywającymi alko-

holu a do

świadczaniem wielorakich ACE

(wynikiem ACE) zaliczyli

śmy badanych,

którzy zaznaczyli matk

ę lub ojca, do gru-

py osób dorastaj

ących z co najmniej jed-

nym rodzicem nadu

żywającym alkoholu.

Definicja negatywnych
do

świadczeń dziecięcych (ACE)

Wszystkie pytania dotycz

ące negatyw-

nych do

świadczeń dziecięcych odnosiły

4

moja NADZIEJA Mielec

Dube, Anda, Croft, Edwards, Giles, Felitti / Dorastanie z rodzicami nadu

żywającymi...

si

ę do pierwszych 18 lat życia osób bada-

nych. W wypadku pyta

ń pochodzących ze

Skali Strategii Radzenia Sobie z Konfliktami
(Conflict Tactics Scale – CTS) (Straus,
Gelles 1990) badani wybierali jedn

ą z na-

st

ępujących kategorii odpowiedzi: „nigdy”,

„sporadycznie”, „czasami”, „cz

ęsto” i „bardzo

cz

ęsto”. Pozycje dotyczące zaniedbywania

emocjonalnego i fizycznego zaczerpni

ęto

z Kwestionariusza Traumy Dzieci

ęcej (Child-

hood Trauma Questionnaire – CTQ) (Bern-
stein i in. 1994), a osoby badane mog

ły

w ich wypadku wybiera

ć między następują-

cymi kategoriami odpowiedzi: „nigdy”, „rzad-
ko”, „czasami”, „cz

ęsto” i „bardzo często”

(punktowanymi na skali Likerta od 1 do 5).
W wypadku niektórych pozycji – w zale

żności

od tre

ści pytania – zastosowano punktację

odwrócon

ą (Bernstein i in. 1994).

Przemoc s

łowna

Przemoc s

łowną rozpoznawano na

podstawie odpowiedzi osób badanych na
dwa pytania zaczerpni

ęte ze skali CTS:

– „Jak cz

ęsto zdarzało się, że któreś

z Twoich rodziców, przybrany rodzic lub
inna osoba doros

ła mieszkająca w Twoim

domu obrzuca

ła Cię wyzwiskami, obra-

żała Cię albo poniżała?”;
– „Jak cz

ęsto zachowanie któregoś

z Twoich rodziców, przybranego rodzica
lub innej osoby doros

łej mieszkającej

w Twoim domu sprawia

ło, że bałeś(-aś)

si

ę fizycznego bólu?”.

Odpowied

ź „często” lub „bardzo często”

na którekolwiek z tych pyta

ń oznaczała,

że osoba badana doświadczała w dzieciń-
stwie przemocy s

łownej.

Przemoc fizyczna

Do rozpoznawania dzieci

ęcych doświad-

cze

ń przemocy fizycznej posłużono się dwo-

ma pytaniami pochodz

ącymi ze skali CTS:

– „Czasami rodzice lub inni doro

śli zadają

dzieciom ból. Kiedy dorasta

łeś(-aś), to jest

w ci

ągu pierwszych 18 lat Twojego życia,

jak cz

ęsto zdarzało się, że któreś z Two-

ich rodziców, przybrany rodzic lub inna
osoba doros

ła mieszkająca w Twoim domu:

1) popycha

ła Cię, szarpała, dawała Ci klap-

sy albo czym

ś w Ciebie rzucała?;

2) bi

ła Cię tak mocno, że miałeś(-aś) póź-

niej na ciele

ślady bicia lub doznawa-

łeś(-aś) urazów fizycznych?”.

Uznawano,

że dana osoba badana do-

świadczała w dzieciństwie przemocy fi-
zycznej, je

śli odpowiadała „często” lub

„bardzo cz

ęsto” na pierwsze z tych pytań,

albo „czasami”, „cz

ęsto” lub „bardzo czę-

sto” na drugie.

Wykorzystywanie seksualne

Do

świadczenie wykorzystywania seksu-

alnego oceniano za pomoc

ą czterech pytań

pochodz

ących ze skali Wyatt (1985):

– „Niektórzy ludzie do

świadczyli w dzie-

ci

ństwie, czyli w ciągu pierwszych 18 lat

życia, kontaktu seksualnego z osobą
doros

łą, starszą od nich co najmniej

o 5 lat. W tych wydarzeniach móg

ł uczest-

niczy

ć członek rodziny, przyjaciel ro-

dziny lub nieznajomy. Czy w ci

ągu

pierwszych 18 lat Twojego

życia zdarzy-

ło się kiedykolwiek, że jakaś osoba doro-
sła – członek rodziny, przyjaciel rodziny
lub kto

ś nieznajomy:

1) dotyka

ła cię lub pieściła w seksualny

sposób;
2) zmusza

ła Cię, abyś jej dotykał(-a) w sek-

sualny sposób;
3) próbowa

ła odbyć z Tobą stosunek sek-

sualny jakiegokolwiek rodzaju (oralny,
analny lub pochwowy);
4) rzeczywi

ście odbyła z Tobą stosunek

seksualny jakiegokolwiek rodzaju (oralny,
analny lub pochwowy)?”.

Je

żeli osoba badana odpowiadała „tak”

na którekolwiek z tych pyta

ń, klasyfikowano

ją jako osobę, która doświadczyła w dzie-
ci

ństwie wykorzystywania seksualnego

z kontaktem fizycznym.

Zaniedbywanie emocjonalne

Miar

ą zaniedbywania emocjonalnego

by

ły odpowiedzi osób badanych na pięć

pozycji zaczerpni

ętych ze skali CTQ:

5

moja NADZIEJA Mielec

Dube, Anda, Croft, Edwards, Giles, Felitti / Dorastanie z rodzicami nadu

żywającymi...

1) „W mojej rodzinie by

ł ktoś, dzięki ko-

mu czu

łem(-am) się ważny(-a) i wyjąt-

kowy(-a)”;
2) „Czu

łem(-am) się kochany(-a)”;

3) „Cz

łonkowie mojej rodziny troszczyli

si

ę o siebie nawzajem”;

4) „Cz

łonkowie mojej rodziny czuli się ze

sob

ą blisko związani”;

5) „Moja rodzina by

ła dla mnie źródłem

si

ły i wsparcia”.

Aby okre

ślić wyniki osób badanych na

skalach klinicznych CTQ, wobec wszyst-
kich odpowiedzi stosowano punktacj

ę od-

wrócon

ą, a następnie sumowano punkty

dla ka

żdego z respondentów. Osoby, które

uzyska

ły wynik większy lub równy 15

(umiarkowany do skrajnego), uznawano
za ofiary zaniedbywania emocjonalnego.

Zaniedbywanie fizyczne

Zaniedbywanie fizyczne mierzono przy
użyciu pięciu pozycji pochodzących ze
skali CTQ:

1) „Nie dostawa

łem(-am) wystarczającej

ilo

ści jedzenia”;

2) „Wiedzia

łem(-am), że jest ktoś, kto

o mnie dba i mnie chroni”;
3) „Moi rodzice byli zbyt pijani lub na-

ćpani, żeby się o mnie troszczyć”;

4) „Musia

łem(-am) chodzić w brudnym

ubraniu”;
5) „By

ł ktoś, kto zabierał mnie do lekarza,

kiedy tego potrzebowa

łem(-am)”.

Odpowiedzi osób badanych punktowano,
a punkty sumowano. W wypadku pozycji
2 i 5 stosowano punktacj

ę odwróconą.

Uznawano,

że osoby, które uzyskały wynik

wi

ększy lub równy 10 (umiarkowany do

skrajnego), do

świadczyły w dzieciństwie

zaniedbywania fizycznego.

Maltretowana matka

Wykorzystali

śmy cztery pytania za-

czerpni

ęte ze skali CTS, żeby ocenić dzie-

ci

ęce doświadczenie bycia świadkiem

maltretowania matki. Pytania poprzedza-
ło następujące zdanie:

– „Czasami rodzice u

żywają wobec sie-

bie przemocy fizycznej. W okresie Twoje-
go dzieci

ństwa, czyli w ciągu pierwszych

18 lat Twojego

życia, jak często Twój oj-

ciec (lub ojczym) albo partner

życiowy

matki zachowywa

ł się wobec Twojej mat-

ki (lub przybranej matki) w którykolwiek
z wymienionych sposobów:

1) popycha

ł ją, szarpał, bił otwartą dło-

ni

ą albo czymś w nią rzucał;

2) kopa

ł ją, gryzł, bił ją pięścią lub twar-

dym przedmiotem;
3) wielokrotnie bi

ł ją przynajmniej przez

kilka minut;
4) grozi

ł jej nożem lub pistoletem bądź

rzeczywi

ście użył noża lub pistoletu,

żeby ją skrzywdzić?”.

Je

żeli osoba badana odpowiadała „czasa-

mi”, „cz

ęsto” lub „bardzo często” na przynaj-

mniej jedno z dwóch pierwszych pyta

ń,

albo udziela

ła odpowiedzi innej niż „nigdy”

na przynajmniej jedno spo

śród pytań

3 i 4, uznawano,

że w dzieciństwie była

świadkiem maltretowania matki.

Nadu

żywanie substancji odurzających

w domu rodzinnym

Dwa pytania dotyczy

ły tego, czy re-

spondent mieszka

ł w dzieciństwie z oso-

bą nadużywającą alkoholu lub z alkoholi-
kiem (Shoenborn 1995), albo z kim

ś, kto

za

żywał narkotyki.

Odpowied

ź twierdząca na pytanie

o to, czy badany mieszka

ł w dzieciństwie

z bratem, siostr

ą, innym krewnym lub

z osob

ą niespokrewnioną, która naduży-

wa

ła alkoholu, cierpiała na chorobę alko-

holow

ą lub zażywała narkotyki, wskazy-

wa

ła, że doświadczył on w dzieciństwie

nadu

żywania substancji odurzających

w domu rodzinnym.

Choroba psychiczna w domu rodzinnym

Je

żeli osoba badana zaznaczyła, że w trak-

cie jej dzieci

ństwa któryś z mieszkańców

jej domu rodzinnego cierpia

ł na depresję

lub na chorob

ę psychiczną, albo próbo-

wa

ł popełnić samobójstwo, to uznawano,

6

moja NADZIEJA Mielec

Dube, Anda, Croft, Edwards, Giles, Felitti / Dorastanie z rodzicami nadu

żywającymi...

że zetknęła się w dzieciństwie z chorobą
psychiczn

ą w domu rodzinnym.

Separacja lub rozwód rodziców

O takim do

świadczeniu świadczyła twier-

dz

ąca odpowiedź respondenta na pytanie:

„Czy Twoi rodzice kiedykolwiek rozwie-
dli si

ę lub żyli w separacji?”.

Uwi

ęzienie członka najbliższej rodziny

Je

żeli którykolwiek z mieszkańców do-

mu rodzinnego osoby badanej trafi

ł w trak-

cie jej dzieci

ństwa do więzienia, to uznawa-

no,

że osoba badana zetknęła się w dzie-

ci

ństwie z uwięzieniem członka najbliż-

szej rodziny.

Analiza statystyczna

Zastosowano modele wielozmienno-
wej analizy regresji logistycznej do oceny
zwi

ązków między nadużywaniem alkoholu

przez rodziców a ka

żdą z 10 kategorii ne-

gatywnych do

świadczeń dziecięcych z osob-

na. W ten sposób uzyskano skorygowane
wspó

łczynniki szans (OR) oraz 95% prze-

dzia

ł ufności (CI). Wielorakie negatywne

do

świadczenia dziecięce (wynik ACE) ob-

liczono przez zsumowanie liczby ACE
ujawnionych przez ka

żdego z badanych.

Średnie wyniki ACE skorygowane względem
zmiennej nadu

żywania alkoholu przez

rodziców uzyskano przy u

życiu wielo-

zmiennowej analizy regresji liniowej.
We wszystkich modelach wyodr

ębniono

nast

ępujące współzmienne: wiek, płeć,

ras

ę (biała albo inna) oraz wykształcenie

(średnie, nieukończone wyższe, wyższe
albo poni

żej średniego).

Osoby, które dostarczy

ły niepełnych

informacji dotycz

ących określonych ne-

gatywnych do

świadczeń dziecięcych (n =

516; 6% respondentów), uznano za wol-
ne od tych do

świadczeń. Mogło to prowa-

dzi

ć do zaniżonych oszacowań siły

zwi

ązku między nadużywaniem alkoholu

przez rodziców a negatywnymi do

świad-

czeniami dzieci

ęcymi, bo przy takim po-

dej

ściu osoby, które być może doświad-

czy

ły danego zdarzenia (ale nie zawarły

w kwestionariuszu informacji na ten te-
mat), s

ą zawsze klasyfikowane jako wol-

ne od takiego do

świadczenia. Taki rodzaj

błędnej klasyfikacji mógł wypaczyć uzy-
skane przez nas wyniki w kierunku zera
(Rothman 1986).
Aby jednak sprawdzi

ć, czy rzeczywi-

ście tak się stało, przeprowadziliśmy po-
nown

ą analizę po wykluczeniu wszyst-

kich respondentów, którzy nie podali in-
formacji dotycz

ących któregokolwiek

z negatywnych do

świadczeń dziecięcych.

Wyniki obu analiz nie ró

żniły się.

Wyniki

Charakterystyka badanej próby

W badanej próbie by

ło 4674 (54%) kobiet

i 3955 (46%) m

ężczyzn. Średni wiek osób

badanych (± SD) wynosi

ł 55 lat (± 15,5)

wśród kobiet oraz 57 lat (± 14,5) wśród
mężczyzn. 73% kobiet i 75% mężczyzn na-
le

żało do rasy białej; 32% kobiet i 42% męż-

czyzn mia

ło wykształcenie wyższe (ukoń-

czy

ło college). Zaledwie 8% kobiet i 7%

mężczyzn nie ukończyło szkoły średniej.
22% osób badanych zaznaczy

ło, że przy-

najmniej jedno z ich rodziców by

ło alko-

holikiem (24% kobiet i 20% m

ężczyzn).

Prawdopodobie

ństwo dorastania z ojcem

alkoholikiem by

ło znacznie wyższe niż

prawdopodobie

ństwo dorastania z uza-

le

żnioną od alkoholu matką – odpowied-

nio 18% i 2% w

śród kobiet oraz 15% i 2%

wśród mężczyzn (tab. 1). Częstość dora-
stania z obojgiem rodziców uzale

żnio-

nych od alkoholu wynosi

ła 4% wśród ko-

biet i 3% w

śród mężczyzn.

Je

śli chodzi o 10 kategorii negatyw-

nych do

świadczeń dziecięcych, częstość

ich wyst

ępowania była wyższa wśród ko-

biet ni

ż wśród mężczyzn w wypadku

wszystkich kategorii, z wyj

ątkiem prze-

7

moja NADZIEJA Mielec

Dube, Anda, Croft, Edwards, Giles, Felitti / Dorastanie z rodzicami nadu

żywającymi...

mocy fizycznej i zaniedbywania fizycznego
(tab. 1). Ponad 17% kobiet i 11% m

ęż-

czyzn ujawni

ło co najmniej cztery spo-

śród negatywnych doświadczeń dziecię-
cych (tab. 2).

Nadu

żywanie alkoholu przez rodziców

a prawdopodobie

ństwo występowania

negatywnych do

świadczeń dziecięcych

Zaobserwowali

śmy silny związek mię-

dzy nadu

żywaniem alkoholu przez rodzi-

ców a ka

żdym z 10 negatywnych do-

świadczeń dziecięcych (ACE). Owe zależ-
no

ści były najsilniejsze w wypadku osób,

które dorasta

ły z dwojgiem rodziców

nadu

żywających alkoholu, w porówna-

niu z tymi, których rodzice nie nadu

ży-

wali alkoholu. Wyj

ątek stanowili tu męż-

czy

źni, którzy doświadczyli wykorzysty-

wania seksualnego, rozwodu rodziców
oraz uwi

ęzienia członka bliskiej rodziny,

a tak

że kobiety, które zetknęły się z cho-

rob

ą psychiczną w domu rodzinnym (tab. 3).

Dla ka

żdej z kategorii ACE obecność

uzale

żnionego od alkoholu rodzica podwa-

ja

ła ryzyko tego doświadczenia zarówno

wśród mężczyzn, jak i kobiet. Ponadto
zarówno w

śród mężczyzn, jak i wśród ko-

biet cz

ęstość ujawniania każdego z negatyw-

nych do

świadczeń dziecięcych była dwu-

lub trzykrotnie wy

ższa, jeśli matka osoby

badanej nadu

żywała alkoholu (w porówna-

niu z osobami, których rodzice nie nad-
używali alkoholu; tab. 3). Spośród wszyst-

kich negatywnych do

świadczeń dziecię-

cych, najsilniejszy zwi

ązek zaobserwowa-

no mi

ędzy dowolnym typem nadużywa-

nia alkoholu przez rodziców a dorasta-
niem z maltretowan

ą matką (tab. 3).

Wspó

łwystępowanie kilku kategorii

ACE by

ło najczęstsze wśród osób, które

dorasta

ły z dwojgiem rodziców naduży-

waj

ących alkoholu. Skorygowana śred-

nia liczba ACE (suma = 10) dla osób, któ-
rych rodzice nie byli uzale

żnieni od alko-

holu, oraz dla osób, w których wypadku
tylko matka, tylko ojciec lub oboje rodzi-
ce nadu

żywali alkoholu, wynosiła odpo-

wiednio 1,4; 2,6; 3,2 i 3,8 (p < 0,001 dla
wszystkich porówna

ń z osobami rodzi-

ców nie-alkoholików). Kobiety i m

ężczyź-

ni nie ró

żnili się pod względem siły

zwi

ązku między nadużywaniem alkoholu

przez rodziców a

średnim wynikiem

ACE. Rozk

ład wielorakich ACE wzrastał

gwa

łtownie, jeśli któreś z rodziców było

alkoholikiem (wykres 1). Odsetek osób
bez negatywnych do

świadczeń dziecię-

cych (wynik ACE = 0) by

ł wyższy wśród

badanych, których rodzice nie nadu

ży-

wali alkoholu (42%), natomiast cz

ęstość

wyst

ępowania co najmniej czterech ACE

(34%) by

ła wyższa w grupie responden-

tów, którzy dorastali przynajmniej z jed-
nym rodzicem nadu

żywającym alkoholu.

Rozk

ład wyników ACE był więc wyraźnie

zró

żnicowany w zależności od zmiennej

nadu

żywania alkoholu przez rodziców.

Dyskusja wyników

Wyniki przedstawionego tu badania po-
twierdzaj

ą i uzupełniają wcześniejsze usta-

lenia, dotycz

ące zależności między naduży-

waniem alkoholu przez rodziców a dzieci

ę-

cymi do

świadczeniami krzywdzenia, zanied-

bywania oraz dysfunkcji rodzinnych. W po-
równaniu z dorastaniem z rodzicami, któ-
rzy nie nadu

żywają alkoholu, nadmierne

spo

życie alkoholu przez matkę, ojca lub

oboje rodziców istotnie zwi

ększa prawdo-

podobie

ństwo wystąpienia każdego spo-

śród 10 negatywnych doświadczeń dziecię-
cych. Ponadto wyj

ątkowo wysokie prawdo-

podobie

ństwo przemocy domowej wobec

matki w rodzinach, w których oboje rodzice
nadu

żywają alkoholu, dowodzi konieczności

szacowania ryzyka przemocy wobec matki.
Nale

ży to czynić nie tylko w trosce o dobro

matki, ale tak

że dlatego, że bycie świadkiem

przemocy fizycznej wobec matki wywiera
ogromny, negatywny wp

ływ na dziecko

(Perry, Pollard 1998; Perry i in. 1995).

8

moja NADZIEJA Mielec

Dube, Anda, Croft, Edwards, Giles, Felitti / Dorastanie z rodzicami nadu

żywającymi...

Tabela 1. Cz

ęstość nadużywania alkoholu przez rodziców i negatywnych doświadczeń dziecięcych

w zale

żności od płci

Cz

ęstość (%)

Wyszczególnienie

kobiety
(N = 4674)

m

ężczyźni

(N = 3955)

ogó

łem

(N = 8629)

Nadu

żywanie alkoholu przez rodziców

–

żadne z rodziców

– tylko ojciec
– tylko matka
– oboje rodzice

75,7
18,1
2,4
3,8

80,4
14,8
2,0
2,8

77,9
16,6
2,2
3,3

Negatywne do

świadczenia dziecięce

Krzywdzenie
– przemoc emocjonalna
– przemoc fizyczna
– wykorzystywanie seksualne

12,2
25,1
24,3

7,8
27,9
17,1

10,2
26,4
21,0

Zaniedbywanie
– zaniedbywanie fizyczne
– zaniedbywanie emocjonalne

9,2
16,7

10,7
12,5

9,9
14,8

Dysfunkcje rodzinne
– maltretowana matka
– separacja lub rozwód rodziców
– choroba psychiczna w domu rodzinnym
– nadu

żywanie substancji odurzających

w domu rodzinnym
– uwi

ęzienie członka rodziny

13,9
25,4
25,3

13,5
6,8

12,1
22,6
14,3

11,2
5,0

13,0
24,1
20,3

12,4
6,0

Tabela 2. Cz

ęstość występowania określonej liczby negatywnych doświadczeń dziecięcych

(wynik ACE) w zale

żności od płci

Cz

ęstość (%)

Wynik ACE*

Kobiety
(N = 4674)

m

ężczyźni

(N = 3955)

ogó

łem

(N = 8629)

0

1

2

3

>4

34,8

24,3

14,3

9,5

17,1

37,7

27,6

15,2

8,2

11,4

36,1

25,8

14,7

8,9

14,5

* Suma 10 ACE, cz

ęstości nie skorygowano względem innych zmiennych.

9

moja NADZIEJA Mielec

Dube, Anda, Croft, Edwards, Giles, Felitti / Dorastanie z rodzicami nadu

żywającymi...

Tabela 3. Cz

ęstość i skorygowane współczynniki szans dla każdego z negatywnych doświadczeń

dzieci

ęcych w zależności od zmiennej nadużywania alkoholu przez rodziców, z podziałem na płeć

Kobiety

%

9,0
20,2
21,9
30,5

20,8
35,3
43,8
49,1

20,2
35,1
35,1
47,5

13,2
25,6
25,4
39,0

6,6
14,7
20,2
27,7

7,6
31,2
29,8
45,2

8,8
23,1
34,2
48,0

20,8
34,5
55,3
50,3

19,7
39,6
53,5
53,7

5,4
10,8
9,6
13,5

skorygowany
wspó

łczynnik szans*

%

Mężczyźni

skorygowany
wspó

łczynnik szans*

1,0

(warto

ść odniesienia)

2,5 (1,9–3,3)
1,8 (0,9–3,7)
3,9 (2,4–6,3)

1,0

(warto

ść odniesienia)

1,8 (1,5–3,3)
2,1 (1,3–3,3)
3,1 (2,1–4,6)

1,0

(warto

ść odniesienia)

1,5 (1,2–1,8)
2,2 (1,3–3,6)
1,3 (0,8–2,2)

1,0

(warto

ść odniesienia)

2,0 (1,5–2,2)
4,4 (2,7–7,2)
4,6 (3,0–7,9)

1,0

(warto

ść odniesienia)

2,5 (1,9–3,2)
3,7 (2,1–6,5)
5,8 (3,7–9,1)

1,0

(warto

ść odniesienia)

5,3 (4,3–6,7)
5,4 (3,3–9,1)
12,7 (8,4–12,1)

1,0

(warto

ść odniesienia)

3,3 (2,6–4,2)
4,1 (2,4–7,0)
8,0 (5,3–12,1)

1,0

(warto

ść odniesienia)

1,8 (1,5–2,3)
4,7 (2,9–7,5)
5,8 (3,9–8,6)

1,0

(warto

ść odniesienia)

2,0 (1,6–2,4)
4,1 (2,6–6,4)
4,0 (2,7–5,9)

1,0

(warto

ść odniesienia)

2,1 (1,5–3,0)
3,0 (1,4–6,2)
2,7 (1,4–5,3)

Kategoria ACE
(zmienna zale

żna)

Nadu

żywanie

alkoholu przez
rodziców

Żadne z rodziców
Tylko ojciec
Tylko matka
Oboje rodzice

Żadne z rodziców
Tylko ojciec
Tylko matka
Oboje rodzice

Żadne z rodziców
Tylko ojciec
Tylko matka
Oboje rodzice

Żadne z rodziców
Tylko ojciec
Tylko matka
Oboje rodzice

Żadne z rodziców
Tylko ojciec
Tylko matka
Oboje rodzice

Żadne z rodziców
Tylko ojciec
Tylko matka
Oboje rodzice

Żadne z rodziców
Tylko ojciec
Tylko matka
Oboje rodzice

Przemoc
emocjonalna

1,0

(warto

ść odniesienia)

5,9

14,72,3 (1,9–2,9)
11,42,4 (1,5–3,8)
21,63,7 (2,6–5,3)

1,0

(warto

ść odniesienia)

1,9 (1,6–2,3)
2,6 (1,8–3,9)
3,3 (2,4–4,5)

1,0

(warto

ść odniesienia)

2,0 (1,7–2,4)
1,8 (1,2–2,7)
3,1 (2,2–4,2)

1,0

(warto

ść odniesienia)

2,1 (1,7–2,7)
2,0 (1,3–3,1)
3,7 (2,7–5,1)

24,7
38,6
43,0
52,2

15,8
21,7
29,1
19,8

10,0
19,0
32,9
34,2

Przemoc
fizyczna

Wykorzystywanie
seksualne

Zaniedbywanie
emocjonalne

Zaniedbywanie
fizyczne

1,0

(warto

ść odniesienia)

8,5

2,4 (1,9–3,0)17,9
3,9 (2,4–6,4)21,5
6,0 (4,2–8,8)28,8

1,0

(warto

ść odniesienia)

7,2

5,2 (4,3–6,3)29,7
29,15,0 (3,3–7,7)
9,8 (7,1–13,7)46,8

1,0

(warto

ść odniesienia)

7,5

2,8 (2,2–3,4)23,1
4,6 (3,0–7,1)27,8
8,3 (5,9–11,5)40,5

1,0

(warto

ść odniesienia)

1,9 (1,6–2,2)
4,0 (2,7–5,9)
3,2 (2,4–4,4)

1,0

(warto

ść odniesienia)

2,4 (2,0–2,8)
4,0 (2,7–5,9)
4,0 (2,9–5,4)

11,5
20,2
40,5
45,9

19,0
33,0
50,6
49,5

Maltretowana
matka

Nadu

żywanie

substancji
odurzaj

ących

w domu rodzinnym

Choroba psychiczna

Żadne z rodziców

w domu rodzinnym Tylko ojciec
Tylko matka
Oboje rodzice

Separacja lub
rozwód rodziców

Żadne z rodziców
Tylko ojciec
Tylko matka
Oboje rodzice

Uwi

ęzienie członka Żadne z rodziców

bliskiej rodzinyTylko ojciec
Tylko matka
Oboje rodzice

1,0

(warto

ść odniesienia)

3,9

1,9 (1,5–2,5)8,9
1,9 (1,0–3,6)11,4
2,8 (1,8–4,5)9,9

* p < 0,05 w modelu regresji logistycznej, uwzgl

ędniającym wiek, płeć, rasę i poziom wykształcenia respondentów.

10

moja NADZIEJA Mielec

Dube, Anda, Croft, Edwards, Giles, Felitti / Dorastanie z rodzicami nadu

żywającymi...

Wykres 1. Rozk

ład wyników ACE w zależności od zmiennej nadużywania alkoholu przez rodziców

(cz

ęstości nie zostały skorygowane)

Prawdopodobie

ństwo występowania

utrzymuj

ących się, wielorakich negatyw-

nych do

świadczeń dziecięcych – przeja-

wiaj

ące się wysokim wynikiem ACE – oka-

zuje si

ę szczególnie wysokie wśród doro-

słych, którzy zaznaczyli, że jedno z ich ro-
dziców lub oboje rodzice nadmiernie spo-
żywali alkohol. Można zatem przypusz-
cza

ć, że dzieci dorastające z rodzicami,

którzy nadu

żywają alkoholu, częściej niż

inne dzieci do

świadczają rozmaitych form

krzywdzenia, zaniedbywania i dysfunkcji
rodzinnych. Wspó

łwystępowanie różnych

ACE jest istotne, bo – jak wielokrotnie wy-
kazano – bezpo

średni i długotrwały wpływ

negatywnych do

świadczeń dziecięcych

na zachowania, dobrostan emocjonalny
i spo

łeczny oraz stan zdrowia fizycznego

ma charakter kumulatywny (Anda i in.
1999; Dietz i in. 1999; Dube i in. w druku;
Felitti i in. 1998; Hillis i in. 2000).
Biologicznych dowodów szkodliwo

ści

do

świadczonych w dzieciństwie stresorów

dostarcza nam neurobiologia. Wyniki naj-
nowszych bada

ń prowadzonych przez neu-

robiologów wskazuj

ą, że wczesne doświad-

czenia

życiowe – zarówno negatywne, jak

i pozytywne – wp

ływają na neurologiczny

rozwój dziecka. W szczególno

ści krzyw-

dzenie, zaniedbywanie oraz inne stresory

mog

ą oddziaływać niekorzystnie na rozwi-

jaj

ący się mózg, doprowadzając do upośle-

dze

ń funkcji emocjonalnych, społecznych

i poznawczych, zwi

ększając ryzyko nad-

używania substancji odurzających, depresji,
samobójstw oraz wielu innych problemów
(DeBellis i in. 1999; Green i in. 1981; Per-
ry i in. 1995; Van der Kolk, Fisler 1994).
Nale

ży zwrócić uwagę na fakt, że w omó-

wionym tu badaniu nie okre

ślano dokład-

nego wieku, w którym osoby badane do-
świadczyły poszczególnych negatywnych
zdarze

ń. Dalsze badania poświęcone wie-

kowi wyst

ępowania negatywnych doświad-

cze

ń dziecięcych mogą się więc przyczy-

ni

ć do wyjaśnienia wpływu takich zdarzeń

na o

środkowy układ nerwowy w różnych

stadiach rozwoju (Perry, Pollard 1998;
Perry i in. 1995).
Potencjalna s

łabość przedstawionego

tu badania wi

ąże się z retrospektywnym

charakterem zgromadzonych danych.
Mog

ło to doprowadzić do zaniżenia oszaco-

wa

ń dotyczących uzależnienia rodziców

od alkoholu i negatywnych do

świadczeń

dzieci

ęcych. Gdyby jednak zarówno dane

dotycz

ące czynnika ryzyka (nadużywania

alkoholu przez rodziców), jak i jego na-
st

ępstw (negatywnych doświadczeń dzie-

ci

ęcych) były zaniżone, to wyniki naszego

11

moja NADZIEJA Mielec

Dube, Anda, Croft, Edwards, Giles, Felitti / Dorastanie z rodzicami nadu

żywającymi...

badania by

łyby zniekształcone w kierun-

ku zera (Rothman 1986).
Istnieje kilka przes

łanek do tego, by

uwa

żać, że nasze oszacowania dotyczące

długotrwałej zależności między negatyw-
nymi do

świadczeniami dziecięcymi a sta-

nem zdrowia w okresie doros

łości są

do

ść ostrożne. Badania podłużne z udzia-

łem dorosłych o dobrze udokumentowanych
dzieci

ęcych doświadczeniach krzywdze-

nia wykaza

ły, że w ich retrospektywnych

relacjach dotycz

ących doświadczonego

w dzieci

ństwie krzywdzenia skala opisywa-

nych zdarze

ń bywa często mniejsza od

rzeczywistej (Femina i in. 1990; Williams
1995). Zani

żona ocena skali negatywnych

do

świadczeń dziecięcych prowadziłaby

do zani

żonych oszacowań siły związku

mi

ędzy tymi doświadczeniami a ryzykow-

nymi zachowaniami i chorobami wyst

ę-

puj

ącymi u osób dorosłych.

Inna potencjalna przyczyna zani

żonej

oceny si

ły tych zależności wiąże się z mniej-

sz

ą liczbą negatywnych doświadczeń dzie-

ci

ęcych ujawnionych przez starszych uczest-

ników naszego badania. By

ć może jest to

artefakt wynikaj

ący z przedwczesnej śmier-

telno

ści osób o wielorakich negatywnych

do

świadczeniach dziecięcych – zjawisko

kumulacji czynników ryzyka w

śród osób

o wielorakich, negatywnych do

świadcze-

niach dzieci

ęcych wydaje się zgodne z tą

hipotez

ą (Felitti i in. 1998).

Podsumowuj

ąc, rzeczywiste związki mię-

dzy negatywnymi do

świadczeniami dzie-

ci

ęcymi a ryzykownymi zachowaniami,

stanem zdrowia i chorobami w

śród osób

doros

łych mogą być jeszcze silniejsze, niż

wynika to z naszych bada

ń. Wydaje się

tak

że możliwe, że badani w różnym stopniu

przypominali sobie rozmaite do

świadcze-

nia, w zale

żności od charakteru i wagi

zdarze

ń (np. wykorzystywanie seksualne

a zaniedbywanie emocjonalne).
Kolejne potencjalne ograniczenie ni-
niejszego badania wi

ąże się niepewno-

ścią co do tego, czy nadużywanie alkoho-
lu przez rodziców i negatywne do

świad-

czenia dzieci

ęce są rzeczywiście odpo-

wiednio czynnikiem ryzyka i nast

ęp-

stwem. Mimo

że dowiedziono istnienia

silnych zwi

ązków między rozmaitymi

formami alkoholizmu rodziców (matki,
ojca lub obojga rodziców) a negatywnymi
do

świadczeniami dziecięcymi, za pomo-

cą tego rodzaju badania nie sposób wyjaś-
ni

ć szczegółów dynamiki rodziny.

Ze wzgl

ędu na swój opisowy charak-

ter, omówiona tu analiza powinna s

łużyć

jako punkt wyj

ścia do dalszych badań

nad wysok

ą częstością współwystępowa-

nia krzywdzenia i zaniedbywania dzieci
oraz dysfunkcji rodzinnych z nadu

żywa-

niem alkoholu przez rodziców. Jednak

że

pomimo tych ogranicze

ń nie należy lek-

cewa

żyć zaobserwowanego przez nas sil-

nego zwi

ązku między nadużywaniem al-

koholu przez rodziców a negatywnymi
do

świadczeniami dziecięcymi.

Zgromadzone w trakcie badania ACE
dane dotycz

ące częstości występowania

negatywnych do

świadczeń dziecięcych

są niemal identyczne z wynikami innych
bada

ń populacyjnych. Z zebranych przez

nas danych wynika, na przyk

ład, że 16%

mężczyzn i 25% kobiet miało w dzieciń-
stwie do

świadczenia zgodne z definicją

przypadku wykorzystywania seksualnego
z kontaktem fizycznym.
W 1990 r. Finkelhor, Hotaling, Lewis
i Smith (Finkelhor 1990) przeprowadzili
ogólnokrajow

ą ankietę telefoniczną wśród

doros

łych Amerykanów, stosując podobne

kryteria wykorzystywania seksualnego,
i oszacowali,

że 16% mężczyzn oraz 27%

kobiet by

ło w dzieciństwie wykorzysty-

wanych seksualnie. 28% m

ężczyzn uczest-

nicz

ących w naszym badaniu doświad-

czy

ło w dzieciństwie przemocy fizycznej,

a odsetek ów jest zbli

żony do wyniku

(31%) uzyskanego w badaniu przeprowa-
dzonym niedawno w

śród mężczyzn ze

stanu Ontario, w którym wykorzystano
pytania pochodz

ące z tych samych skal

(MacMillan i in. 1997).
Ponadto 22% uczestników naszego ba-
dania zaznaczy

ło, że dorastało z osobą

nadu

żywającą alkoholu. Przeprowadzona

12

moja NADZIEJA Mielec

Dube, Anda, Croft, Edwards, Giles, Felitti / Dorastanie z rodzicami nadu

żywającymi...

w 1988 r. Krajowa Ankieta na Temat Zdro-
wia (National Healh Interview Survey) wy-
kaza

ła, że 18,1% badanych osób dorosłych

mieszka

ło w dzieciństwie z osobą nadmier-

nie spo

żywającą alkohol (Shoenborn 1995).

Zbli

żone oszacowania częstości wystę-

powania negatywnych do

świadczeń dzie-

ci

ęcych w badaniu ACE oraz w innych

badaniach populacyjnych sugeruj

ą, że

uzyskane przez nas wyniki mo

żna uogól-

nia

ć na szerszą populację.

Podsumowuj

ąc, dzieci dorastające z ro-

dzicami nadu

żywającymi alkoholu znacz-

nie cz

ęściej niż inne dzieci doświadczają

rozmaitych negatywnych zdarze

ń. Mimo

że uzyskane przez nas wyniki nie pozwa-
laj

ą jednoznacznie określić zależności

przyczynowej mi

ędzy nadmiernym spo-

życiem alkoholu przez rodziców a nega-
tywnymi do

świadczeniami dziecięcymi

(ACE), pojedyncze i wielorakie ACE wy-
st

ępują częściej w rodzinach, w których

jedno z rodziców lub oboje rodzice maj

ą

problemy alkoholowe.
Do formu

łowania wniosków o zależno-

ściach przyczynowych skłania siła zaob-
serwowanego przez nas zwi

ązku oraz zależ-

no

ść typu dawka-skutek (dose-response)

mi

ędzy skalą zjawiska nadużywania alkoho-

lu przez rodziców a liczb

ą negatywnych

do

świadczeń dziecięcych. Te wyniki, w po-

łączeniu z dobrze znanymi negatywnymi
nast

ępstwami wielorakich ACE, mają prak-

tyczne implikacje dla pracowników s

łuż-

by zdrowia oraz pomocy spo

łecznej.

Po pierwsze, zarówno nasze badanie,
jak i badania innych autorów wskazuj

ą

na stopniowan

ą zależność między doświad-

czonym w dzieci

ństwie krzywdzeniem

(b

ądź, bardziej ogólnie, negatywnymi do-

świadczeniami dziecięcymi) a wyraźnie

podwy

ższonym ryzykiem uzależnienia od

alkoholu w doros

łym życiu (Bensley i in.

2000; Dube i in. w druku; Felitti i in.
1998). Mo

że się to przyczyniać do po-

wstawania mi

ędzypokoleniowego cyklu

nadu

żywania alkoholu i negatywnych do-

świadczeń dziecięcych.
Lekarze zajmuj

ący się terapią alkoho-

lików powinni by

ć świadomi konieczności

przeprowadzenia wnikliwej diagnozy ich
rodzin, z uwagi na wysokie prawdopodo-
bie

ństwo współwystępowania zjawisk

krzywdzenia i zaniedbywania dzieci, prze-
mocy domowej oraz innych form dys-
funkcji rodzinnych. Podobnie osoby zaj-
muj

ące się diagnozą i terapią dzieci krzyw-

dzonych i zaniedbywanych powinny w ka

ż-

dym wypadku dopilnowa

ć tego, by spraw-

dzono, czy rodzice tych dzieci nie nadu

ży-

waj

ą alkoholu. Powinny także być świado-

me faktu,

że negatywne doświadczenia dzie-

ci

ęce często ze sobą współwystępują, i sta-

ra

ć się ustalić, czy dane dziecko nie doświad-

cza tak

że innych niekorzystnych zdarzeń.

Nowe podej

ście do omawianych tu pro-

blemów powinno wi

ęc jednoczyć w sobie

obszary, które uwa

żano dotąd za zdecy-

dowanie odr

ębne dziedziny zdrowotne

i spo

łeczne. Być może dzięki temu zdoła-

my usun

ąć bariery, które uniemożliwiają

rozpoznawanie i przeciwdzia

łanie znacz-

nej cz

ęści owych negatywnych doświad-

cze

ń. Udoskonalona koordynacja opieki

zdrowotnej dla doros

łych i dzieci, a także

dzia

łań odpowiednich służb społecznych

oraz instytucji zajmuj

ących się przeciw-

dzia

łaniem uzależnieniom, może prowa-

dzi

ć do wcześniejszego wykrywania, le-

czenia i zapobiegania zarówno nadu

ży-

waniu alkoholu przez doros

łych, jak i ne-

gatywnym do

świadczeniom dziecięcym.

Tłumaczenie: Agnieszka Nowak

Przedruk za zgod

ą wydawcy – Elsevier Science z Shanta R. Dube, Robert F. Anda,

Vincent J. Felitti, Janet B. Croft, Valerie J. Edwards, Wayne H. Giles (2001), Growing
up with parental alcohol abuse: exposure to childhood abuse, neglect, and household
dysfunction,„Child Abuse and Neglect” vol. 25, nr 12, s. 1627–1640.

13

moja NADZIEJA Mielec

Dube, Anda, Croft, Edwards, Giles, Felitti / Dorastanie z rodzicami nadu

żywającymi...

This study is a detailed examination of the association between parental alcohol abuse
(mother only, father only, or both parents) and multiple forms of childhood abuse,
neglect, and other household dysfunction, known as adverse childhood experiences
(ACEs). A questionnaire about ACEs including child abuse, neglect, household
dysfunction, and exposure to parental alcohol abuse was completed by 8 629 adult HMO
members to retrospectively assess the relationship of growing up with parental alcohol
abuse to 10 ACEs and multiple ACEs (ACE score). Compared to persons who grew up
with no parental alcohol abuse, the adjusted odds ratio for each category of ACE was
approximately 2 to 13 times higher if either the mother, father, or both psrents abused
alcohol (p<0.05). For example, the likelihood of having a battered mother was increased
13-fold for men who grew up with both parents who abused alcohol (OR, 12.7; 95%
CI:8.4-19.1). For almost every ACE, those who grew up with both an alcohol-abusing
mother and father had the highest likelihood of ACEs. The mean number of ACEs for
persons with no parental alcohol abuse, father only, mother only, or both parents was
1.4, 2.6, 3.2, and 3.8, respectively (p<.001). Although the retrospective reporting of these
experiences to parental alcohol abuse is highly associated with experiencing adverse
childhood experiences. Improved coordination of adult and pediatric health care along
with related social and substance abuse services may lead to earlier recognition,
treatment, and prevention of both adult alcohol abuse and adverse childhood
experiences, reducing the negative sequelae of ACEs in adolescents and adults.

Bibliografia

Anda R.R, Croft J.B., Felitti V.J., Nordenberg D., Giles W.H., Williamson D.F., Giovino G.A.
(1999), Adverse childhood experiences and smoking during adolescence and adul-
thood, „Journal of the American Medical Association”, nr 282, s. 1652–1658.
Beichtman J.H., Zucker K.J., Hood J.E., DaCosta G.A., Akman D., Cassavia E. (1992),
A review of the long term effects of child sexual abuse, „Child Abuse & Neglect”
nr 16, s. 101–118.
Bensley L.S., Van Eenwyk J., Simmons K.W. (2000), Self-reported childhood sexual
and physical abuse and adult HIV-risk behaviors and heavy drinking, „American
Journal of Preventive Medicine”, nr 18, s. 151–158.
Bernstein D.P., Fink L., Handelsman L., Foote J., Lovejoy M., Wenzel K., Sapereto E.,
Ruggiero J. (1994), Initial reliability and validity of a new retrospective measure
of child abuse and neglect, „American Journal of Psychiatry” nr 151, s. 1132–1136.
Briere J., Runtz M. (1988), Symptomatology associated with childhood sexual victimi-
zation in a nonclinical adult sample, „Child Abuse & Neglect”, nr 12, s. 51–59.
Collins J.J., Messerschmidt P.M. (1993), Epidemiology of alcohol-related violence, „Alcohol
Health Research World” nr 17, s. 93–100.
DeBellis M.D., Baum A.S., Birmaher B., Keshavan M.S., Eccard C.H., Boring A.M.,
Jenkins F.J., Ryan N.D. (1999), A.E. Bennett Research Award. Developmental
traumatology. Part I: biological stress systems, „Society of Biological Psychiatry”
nr 45, s. 1259–1270.
Dietz P.M., Spitz A.M., Anda R.F., Williamson D.F., McMahon P.M., Santelli J.S.,
Nordenberg D.F., Felitti V.J., Kendrick J.S. (1999), Unintended pregnancy
among adult women exposed to abuse or household dysfunction during their child-
hood, „Journal of the American Medical Association” nr 282, s. 1359–1364.
Dube S.R., Anda R.F., Felitti V.J., Edwards V.J., Croft J.B. (w druku), Adverse childhood
experiences and personal alcohol abuse as an adult, „Addictive Behaviors”.

14

moja NADZIEJA Mielec

Dube, Anda, Croft, Edwards, Giles, Felitti / Dorastanie z rodzicami nadu

żywającymi...

Edwards V.J., Anda R.F., Nordenberg D.F., Felitti V.J., Williamson D.F., Wright J.A.
(2001), Factors affecting probability of response to a survey about childhood abuse,
„Child Abuse & Neglect” nr 25, s. 307–312.
Felitti V.J., Anda R.F., Nordenberg D., Williamson D.F., Spitz A.M., Edwards V., Koss
M.P., Marks J.S. (1998), Relationship of childhood abuse and household dys-
function to many of the leading causes of death in adults, „American Journal of
Preventive Medicine” nr 14, s. 245–258.
Femina D.D., Yeager C.A., Lewis D.O. (1990), Child abuse: adolescent records versus
adult recall, „Child Abuse & Neglect” nr 14, s. 227–231.
Finkelhor D., Hotaling G., Lewis I.A., Smith C. (1990), Sexual abuse in a national su-
rvey of adult men and women: prevalence, characteristics, and risk factors, „Child
Abuse & Neglect” nr 14, s. 19–28.
Green A.H., Voeller K., Gaines R.W., Kubie J. (1981), Neurological impairment in
maltreated children, „Child Abuse & Neglect” nr 5, s. 129–134.
Heath A.C., Martin N.G. (1994), Genetic influences on alcohol consumption patterns
and problem drinking: results from the Australian NH&MRC twin panel follow-
up survey, „Annals of the New York Academy of Sciences” nr 708, s. 72–85.
Hillis S.D., Anda R.F., Felitti V.J., Nordenberg D., Marchbanks P. (2000), Adverse
childhood experiences and sexually transmitted diseases in men and women: a retro-
spective study, „Pediatrics” nr 106, E11.
Jaffe P., Wolfe D., Wilson S.K., Zak L. (1986), Family violence and child adjustment:
a comparative analysis of girls’ and boys’ behavioral symptoms, „American Journal
of Psychiatry” nr 143, s. 74–76.
Johnson J.L., Leff M. (1999), Children of substance abusers: overview of research findings,
„Pediatrics” nr 103, s. 1085–1099.
MacMillan H.L., Fleming J.E., Trocme N., Boyle M.H., Wong M., Racine Y.A., Beardslee
W.R., Offord D.R. (1997), Prevalence of child physical and sexual abuse in the
community: results from the Ontario Health Supplement, „Journal of the Ameri-
can Medical Association” nr 278, s. 131–135.
Perry B.D., Pollard R. (1998), Homeostasis, stress, trauma, and adaptation– a neurode-
velopmental view of childhood trauma, „Child and Adolescent Psychiatric Clinics
of North America” nr 7, s. 33–51.
Perry B.D., Pollard R.A., Blakely T.L., Baker W.L., Vigilante D. (1995), Childhood trauma,
the neurobiology of adaptation and use-dependent development of the brain: how
states become traits, „Infant Mental Health Journal” nr 16, s. 271–291.
Rothman K.J. (1986), Modern epidemiology, Little, Brown, Boston, MA.
Sher K.J., Gershuny B.S., Peterson L., Raskin G. (1997), The role of childhood stressors
in the intergenerational transmission of alcohol disorders, „Journal on the Studies
of Alcohol” nr 106, s. 414–427.
Sher K.J., Walitzer K.S., Wood P.K., Brent E.E. (1991), Characteristics of children of
alcoholics: putative risk factors, substance use and abuse and psychopathology,
„Journal of Abnormal Psychology” nr 100, s. 427–448.
Schoenborn C.A. (1995), Exposure to alcoholism in the family: United States, 1988, Advance
Data From Vital and Health Statistics, No. 205, National Center for Health Sta-
tistics, US Dept of Health and Human Services Publication No. (PHS) 95–1880,
Hyattsville, MD.
Straus M., Gelles R.J. (1990), Physical violence in American families: risk factors and
adaptations to violence in 8,145 families, Transaction Press, New Brunswick, NJ.

15

moja NADZIEJA Mielec

Dube, Anda, Croft, Edwards, Giles, Felitti / Dorastanie z rodzicami nadu

żywającymi...

US Department of Health and Human Services [HSS] (1997), Ninth Special Report to
the US Congress on Alcohol and Health, Rockville, MD: Author.
Van der Kolk B.A., Fisler R.E. (1994), Childhood abuse and neglect and loss of self-regula-
tion, „Bulletin of the Menninger Clinic” nr 58, s. 145–168.
Williams L.M. (1995), Recovered memories of abuse in women with documented child
sexual victimization histories, „Journal of Traumatic Stress” nr 8, s. 649–673.
Windle M., Windle R.C., Scheidt D.M., Miller G.B. (1995), Physical and sexual abuse
and associated mental disorders among alcoholic inpatients, „American Journal
of Psychiatry” nr 152, s. 1322–1328.
Wyatt G.E. (1985), The sexual abuse of Afro-American and White American women in
childhood, „Child Abuse & Neglect” nr 9, s. 507–519.
Zeillen H. (1994), Children with alcohol misusing parents, „British Medical Journal” nr 50,
s. 139–151.

moja NADZIEJA Mielec

16

moja NADZIEJA Mielec