1

Tadeusz KĘSOŃ

STAN WOJNY A STAN WOJENNY

PRZYGOTOWANIE PAŃSTWA DO FUNKCJONOWANIA W WARUNKACH

STANÓW NADZWYCZAJNYCH I W STANIE WOJNY

Zasadniczymi funkcjami państwa, jest ochrona jego niepodległości, suwerenności,

nienaruszalności terytorium oraz zapewnienie wolności i praw człowieka i obywatela oraz
bezpieczeństwa obywateli. Ponieważ jednak państwo musi sprawnie funkcjonować nie tylko
w warunkach pokoju, ale również w warunkach zagrożeń swojego bezpieczeństwa, stąd też
ustawa zasadnicza oprócz grupy ustaw związanych bezpośrednio z obronnością (załącznik 1)
zawiera również regulacje dotyczące wprowadzania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
stanów nadzwyczajnych oraz decydowania o stanie wojny, a także obszary, w których
w drodze ustaw muszą zostać określone zasady działania organów władzy publicznej oraz
zakres, w jakim mogą zostać ograniczone wolności i prawa człowieka i obywatela w czasie
poszczególnych stanów nadzwyczajnych

1

.

Stan wojny – jako instytucja prawna uregulowana została w Konwencji Haskiej

w 1907 roku. Podstawowe artykuły Konwencji zawiera załącznik 2. Konwencja Haska
przewiduje wypowiedzenie wojny i określone skutki w stosunku do państw obcych, a także –
poprzez instytucję stanu wojennego – skutki w stosunkach wewnętrznych państwa. Stosownie
do postanowień Konwencji, stan wojny nie jest równoznaczny z walką zbrojną, jednocześnie
konwencja wyklucza prowadzenie wojny prewencyjnej. Na czas wojny mianuje się
Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych, można ustanowić sądy wyjątkowe i tryb doraźny.

W prawie międzynarodowym

2

stan wojny nie musi oznaczać prowadzenia

(rozpoczęcia) walki zbrojnej, chociaż w sensie prawnym w zakres wojny wchodzą wszelkie
przejawy walki zbrojnej. Podobnie jak w definicji konfliktu zbrojnego, mogą ją prowadzić
również strony nie będące podmiotami uznanymi na arenie międzynarodowej i może toczyć
się chociaż działania wojenne nie zostały oficjalnie wypowiedziane. Za moment rozpoczęcia
wojny uznaje się moment zerwania stosunków pokojowych i przejście do stosunków
wojennych. Również koniec działań wojennych nie jest równoznaczny z zakończeniem
wojny.

W nauce o stosunkach międzynarodowych zjawisko wojny interpretowane jest przez

analogię do procesów zachodzących w rozwoju stosunków i dynamiki zmian systemu
międzynarodowego. Stosuje się tu dwa podejścia. Z jednej strony wojna jest skutkiem
niedoskonałości działania całości lub pewnych struktur systemu międzynarodowego. Źle
funkcjonujący system prowadzi do powstawania powtarzających się sytuacji konfliktowych,
których rozwiązanie na pewnym etapie może dokonać się tylko przez wojnę. Zapobieganie
wojnie polegać powinno na budowaniu skutecznego i prawidłowo funkcjonującego systemu

1

Por. art. 228 ust. 3 Konstytucji RP.

2

Z. Cesarz, Współczesne problemy polityczne świata, Wyd. Uniwersytet Wrocławski, Wrocław 1993, s. 30 - 31.

2

międzynarodowego. Z drugiej strony zakłada się, że wojna jest integralną częścią systemu,
w związku z tym spełnia określoną rolę w systemie i jej funkcje są identyfikowalne

3

.

We współczesnym prawie wojennym cztery konwencje genewskie z 1949 r. zawierają

postanowienia, które mają na celu jak największe rozszerzenie zakresu ich stosowania.
Chodzi o to, by ich postanowienia przestrzegały nie tylko państwa, które podpisały
konwencje, ale także i inne państwa wojujące. Konwencje genewskie obowiązują więc:

Ø w razie wypowiedzenia wojny lub powstania jakiegokolwiek innego zatargu

zbrojnego między stronami,

Ø we wszystkich przypadkach okupacji całości lub części terytorium jednej ze stron,

nawet gdyby ta okupacja nie napotykała żadnego oporu zbrojnego;

Ø jeżeli jedno z państw biorących udział w konflikcie nie jest stroną konwencji, to

i tak państwa będące jej stronami pozostaną związane jej postanowieniami
w stosunkach wzajemnych;

Ø państwa te będą również związane postanowieniami konwencji wobec państwa nie

będącego jej stroną, jeżeli przyjmie ono i będzie stosowało jej postanowienia.

Prawo wojenne stanowi zespół norm regulujących walkę zbrojną państw i innych

podmiotów prawa międzynarodowego. Większość jego regulacji, zwłaszcza te dotyczące
zapewnienia ochrony ludności cywilnej lub rannych i chorych, stanowią bezwzględnie
obowiązujące normy prawa międzynarodowego. Oznacza to, że ich naruszenie jest zbrodnią
międzynarodową. Prawo wojenne ma na celu zapewnienie jak najbardziej humanitarnego
charakteru wojny. Chociaż ze względu na konieczność ochrony ofiar działań wojennych
obecnie w prawie międzynarodowym występuje tendencja do szerokiego stosowania prawa
wojennego również w przypadku konfliktów zbrojnych, to jednak w rozważaniach
teoretycznych, aby właściwie pojmować kwestie proceduralne stanu wojny, należy
rozgraniczyć i nie traktować tożsamo dwóch pojęć: wojny i konfliktu zbrojnego

4

.

Podstawową konsekwencją wypowiedzenia wojny jest zmiana dotychczas

obowiązujących między państwami stosunków pokojowych na stosunki wojenne. Między
państwami wojującymi następuje zerwanie stosunków dyplomatycznych i konsularnych,
a umowy międzynarodowe zawarte na czas pokoju bądź przestają obowiązywać, bądź ulegają
zawieszeniu. Podstawowe pojęcia z zakresu prawa wojennego zawiera załącznik 3.

Początek wojny, zgodnie z konwencjami genewskimi, wymaga uprzedniego

ostrzeżenia. Może mieć ono postać umotywowanego wypowiedzenia wojny lub ultimatum.
Ultimatum oznacza oświadczenie jednego państwa skierowane do drugiego, w którym żąda
ono spełnienia ściśle określonych warunków w oznaczonym czasie (z reguły kilku -
kilkudziesięciu godzin) - pod groźbą wojny. Z historii wiadomo, iż państwa nie zawsze
przestrzegają tych postanowień konwencji genewskich. Wskazać tu można chociażby napaść
Niemiec na Polskę, która zapoczątkowała II wojnę światową.

3

A. Gałganek, Zmiana w globalnym systemie międzynarodowym. Supercykle i wojna Hegemoniczna, Wyd.

naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań 1992, s. 92.

4

Konflikt zbrojny obejmuje wszelkie przejawy walki zbrojnej między państwami nawet wówczas, gdy wojna

nie została wypowiedziana.
Wojna oznacza zerwanie między państwami stosunków pokojowych i przejście do stosunków wojennych,
czyli rozpoczęcie walki zbrojnej i wrogich aktów skierowanych przez państwa wzajemnie przeciwko sobie.
Istniejącą wówczas między tymi państwami sytuację określa się jako stan wojny. Natomiast walka zbrojna
oznacza działania wojenne. Stan wojny nie zawsze jest równoznaczny z walką zbrojną i odwrotnie. Mogą
bowiem toczyć się działania wojenne bez formalnego aktu wypowiedzenia wojny, lub może istnieć stan
wojny, gdy nie toczy się już walka zbrojna.

3

Prowadzenie wojny wiąże się z reguły z okupacja wojenną. Jest ona przejściowym

zajęciem przez siły zbrojne państwa wojującego części lub całości terytorium nieprzyjaciela
i ustanowieniem tam faktycznej władzy. Na terytorium okupowanym, poza prawem
miejscowym, obowiązuje prawo międzynarodowe. Prawo to wskazuje czego okupantowi
czynić nie wolno i zakazy te mają znaczenie bezwzględne. Dla przykładu - okupantowi nie
wolno przesądzać losu terenu zajętego. Ma on też obowiązek poszanowania życia i godności
człowieka, praw rodziny oraz przekonań religijnych. Nie może też zmuszać ludności do
udzielania jakichkolwiek informacji istotnych z punktu widzenia obronności państwa, ani do
udziału w operacjach wojskowych skierowanych przeciwko ich państwu. Ponadto
okupantowi nie wolno dokonywać masowych lub indywidualnych przesiedleń.

Zakończenie wojny poprzedza zakończenie działań wojennych, które może przybrać

postać rozejmu lub kapitulacji. Rozejm oznacza zawieszenie wszystkich operacji wojennych
w odróżnieniu od zawieszenia broni, które dotyczy zawieszenia operacji wojennych tylko na
oznaczonym miejscu. Rozejm ma na celu rozpoczęcie przygotowań do rozmów nad
przyszłym traktatem pokojowym. Kapitulacja natomiast zawiera w sobie element całkowitego
zaprzestania działań wojennych z elementem jednoczesnego poddania się nieprzyjacielowi.

Koniec wojny należy natomiast łączyć z chwilą wejścia w życie traktatu pokojowego

lub faktycznym nawiązaniem przez państwa walczące stosunków pokojowych. Traktat pokoju
zawiera przede wszystkim postanowienia dotyczące likwidacji skutków stanu wojny, czyli np.
odszkodowań, restytucji oraz postanowienia odnoszące się do ograniczenia potencjału
wojennego pokonanego państwa.

Wprowadzenie stanu wojny jest adresowane do innego państwa (agresora), a także

społeczności międzynarodowej Zgodnie z postanowieniami art. 116 ust. 1. Konstytucji RP
w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej o stanie wojny i o zawarciu pokoju decyduje Sejm,
a jeżeli Sejm nie może się zebrać na posiedzenie, uprawnienia o postanowieniu o stanie wojny
ma Prezydent RP (art. 116 ust. 2). Istotą stanu wojny nie jest wprowadzenie szczególnych
zmian w wewnętrznym porządku państwa, a oddziaływanie zewnętrzne na płaszczyźnie
prawa międzynarodowego.

Z punktu widzenia prawa międzynarodowego dla zabezpieczenia stosunków

pokojowych ważnym jest, aby kroki nieprzyjacielskie nie rozpoczynały się bez uprzedniego
zawiadomienia oraz aby stan wojny był notyfikowany bez zwłoki mocarstwom neutralnym.

Wprowadzenie stanu wojny może mieć jedynie charakter obronny, poprzez np.

rozpoczęcie działań zbrojnych, zerwanie stosunków dyplomatycznych, ograniczenie praw
obywateli państwa – strony konfliktu itp., ponieważ zgodnie z art. 116 ust. 2 Konstytucji RP
,,Sejm może podjąć uchwałę o stanie wojny jedynie w razie zbrojnej napaści na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej lub gdy z umów międzynarodowych wynika zobowiązanie do
wspólnej obrony przeciwko agresji”.

Ta norma konstytucyjna daje szczególne uprawnienia Prezydentowi do dysponowania,

w określonej sytuacji zaistniałej w państwie i w ściśle określonym czasie, uprawnieniami
przynależnymi zarówno władzy ustawodawczej, jak i władzy wykonawczej. Podkreślić
należy, iż tylko Prezydent został wyposażony w takie kompetencje, co potwierdza kluczową
jego rolę w systemie bezpieczeństwa narodowego.

Stan wojny nie pociąga za sobą bezpośrednich skutków dla sytuacji wewnętrznej

państwa, chyba, że zostanie dodatkowo wprowadzony stan wojenny. Inną kwestią specyficzną
zarówno dla stanu wojny jak i stanu wojennego jest funkcjonowanie sądów. Sądy doraźne
i wyjątkowe mogą działać jedynie w przypadku stanu wojny i stanu wojennego, choć nie jest
to wyrażone dosłownie w Konstytucji.

4

Zakończenie stanu wojny następuje przy zawarciu pokoju, co jest wyłączną

prerogatywą Sejmu. Stan pokoju następuje poprzez zawarcie odpowiedniej umowy
międzynarodowej.

Okres wojny i wynikająca stąd specyfika kierowania państwem i jego obroną wymaga

przyjęcia

zasady

jednoosobowego

dowodzenia

i

ponoszenia

jednoosobowej

odpowiedzialności. Stąd też Konstytucja daje Prezydentowi szczególne uprawnienia w tym
zakresie tj. - najwyższy zwierzchnik Sił Zbrojnych, zarządzanie powszechnej mobilizacji
i użycie Sił Zbrojnych do obrony RP, mianowanie na czas wojny Naczelnego Dowódcy Sił
Zbrojnych, wydawanie w okresie stanu wojennego rozporządzeń z mocą ustawy.

Oprócz stanu wojny, Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r. w rozdziale XI omawia

zasady wprowadzania w Polsce trzech typów stanów nadzwyczajnych: stanu wojennego,
stanu wyjątkowego i stanu klęski żywiołowej (art. 228 ust. 1).

Stan nadzwyczajny to taki stan w wewnętrznym porządku państwa, w którym część

obowiązujących regulacji konstytucyjnych zostaje zawieszona, a w ich miejsce wstępuje
regulacja wyjątkowa.

W literaturze przyjmuje się, iż z norm konstytucyjnych wyprowadzić można sześć

zasad odnoszących się jednolicie do wszystkich sytuacji stanu nadzwyczajnego (zasady
stanowią niejako "aksjomaty" ustawowych regulacji stanów nadzwyczajnych)

5

:

1) Zasada wyjątkowości oznacza, że stan nadzwyczajny może być wprowadzony

tylko w sytuacji szczególnego zagrożenia i tylko jeśli zwykłe środki konstytucyjne są
niewystarczające (art. 228 ust. 1).

2) Zasada legalności oznacza, że:

a) wprowadzenie stanu nadzwyczajnego może nastąpić tylko na podstawie ustawy

i musi nastąpić w formie rozporządzenia, które podlega dodatkowemu podaniu do
publicznej wiadomości (art. 228 ust. 2),

b) treść stanu nadzwyczajnego musi określać ustawa, w szczególności dotyczy to

zasad działania organów władzy publicznej oraz zakresu, w jakim mogą zostać
ograniczone prawa oraz wolności człowieka i obywatela w czasie poszczególnych
stanów nadzwyczajnych (art. 228 ust. 3).

c) straty majątkowe poniesione w czasie obowiązywania stanu nadzwyczajnego,

a wynikające z ograniczenia praw i wolności jednostki powinny zostać
wyrównane przez państwo. Nie jest to obowiązek absolutny, bo art. 228 ust. 4
mówi, iż ustawa może określić podstawy, zakres i tryb wyrównywania tych
szkód; wydanie takiej ustawy jest więc raczej politycznym (moralnym), a nie
prawnym obowiązkiem ustawodawcy. Przyjąć należy, iż stosowna regulacja może
być zawarta albo w odrębnej ustawie o wyrównywaniu strat majątkowych
poniesionych czasie obowiązywania stanu nadzwyczajnego lub też przewidywać
ją mogą ustawy o poszczególnych stanach nadzwyczajnych.

3) Zasada proporcjonalności - oznacza, że działania podejmowane w wyniku

wprowadzenia stanu nadzwyczajnego, a więc w pierwszym rzędzie, ograniczenia praw i
wolności jednostki - "muszą odpowiadać stopniowi zagrożenia" (art. 228 ust. 5). Innymi
słowy, działania niewspółmiernie ingerujące w sytuację prawną jednostki nie znajdują
podstawy w instytucji stanu nadzwyczajnego.

5

L. Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne, Warszawa 1998, ss. 356 ÷ 364.

5

4) Zasada celowości - oznacza, że działania podjęte w wyniku wprowadzenia stanu

nadzwyczajnego "powinny zmierzać do jak najszybszego przywrócenia normalnego
funkcjonowania państwa" (art. 228 ust. 5).

5) Zasada ochrony podstaw systemu prawnego - oznacza, że w okresie stanu

nadzwyczajnego nie można zmieniać, a tym bardziej uchwalać na nowo ustaw regulujących
pewne szczególnie delikatne materie, takich jak Konstytucja, ustawy wyborcze oraz ustawy o
stanach nadzwyczajnych. W czasie stanu nadzwyczajnego utrzymany też zostaje monopol
ustawodawczy Sejmu - żaden inny organ nie może przejąć wykonywania funkcji
ustawodawczej wyjątek dopuszczono tylko w odniesieniu do stanu wojennego (art. 234).

6) Zasada ochrony organów przedstawicielskich oznacza, że w czasie stanu

nadzwyczajnego, a także w ciągu 90 dni po jego zakończeniu nie można (art. 228 ust. 7):

a) skrócić kadencji Sejmu;

b) przeprowadzić referendum ogólnokrajowego;

c) przeprowadzić wyborów do Sejmu, Senatu oraz wyborów Prezydenta, a wybory do

organów samorządu terytorialnego można przeprowadzić tylko tam, gdzie nie
wprowadzono stanu nadzwyczajnego.

odpowiednio ulega też przedłużeniu kadencja tych organów.

Stan wojenny może zostać wprowadzony tylko w trzech sytuacjach (art. 229):

§ zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa;
§ zbrojnej napaści na terytorium RP;
§ jeżeli z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony

przeciwko agresji.

Zgodnie z art. 234 Konstytucji: "Jeżeli w czasie stanu wojennego Sejm nie może

zebrać się na posiedzenie, Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów wydaje
rozporządzenia z mocą ustawy w zakresie i w granicach określonych w art. 228 ust. 3-5”
a mianowicie dotyczące: zasad działania organów władzy publicznej; ograniczeń wolności
i praw człowieka i obywatela; podstaw, zakresu i trybu wyrównywania strat majątkowych
wynikających z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego wolności i praw człowieka
i obywatela. Jednocześnie działania podjęte w wyniku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego
muszą odpowiadać stopniowi zagrożenia i powinny zmierzać do jak najszybszego
przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa. Rozporządzenia te podlegają
zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższym posiedzeniu.

Rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wojennego wydaje Prezydent na wniosek

Rady Ministrów. Oba organy władzy wykonawczej muszą więc działać zgodnie: Prezydent
nie może wprowadzić stanu wojennego bez wniosku Rządu, ale nie ma też obowiązku
uczynić takiemu wnioskowi zadość.

Rozporządzenie nabiera mocy bezpośrednio po podaniu go do wiadomości publicznej.

Następnie, ale nie później niż w ciągu 48 godzin od podpisania rozporządzenia, Prezydent ma
obowiązek przedstawić je Sejmowi do zatwierdzenia. Sejm może rozporządzenie zatwierdzić
albo uchylić bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej
liczby posłów (art. 231).

Stan wojenny może zostać wprowadzony na części lub na całym terytorium państwa

(art. 229). Jeżeli występuje "bezpośrednie, zewnętrzne zagrożenie państwa” (art. 136),
Prezydent - na wniosek Prezesa Rady Ministrów - zarządza powszechna lub częściową
mobilizację i użycie Sił Zbrojnych do obrony Rzeczypospolitej.

6

Stan wojenny wprowadzany jest na czas nieoznaczony, co wynika z zewnętrznego

charakteru sytuacji, której rozwiązaniu ma służyć.

Treścią stanu wojennego będzie wprowadzenie odpowiednich przekształceń do

przepisów regulujących funkcjonowanie aparatu państwowego i sytuację prawną obywatela.
Uściślenie ich zakresu nastąpiło w ustawie z dnia 29 sierpnia 2002 r. o stanie wojennym oraz
o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości
konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 156, poz. 1301, z późn. zm.).

Zgodnie z postanowieniami Konstytucji ww. ustawa uściśla tryb wprowadzania

i znoszenia stanu wojennego, zasady działania organów władzy publicznej oraz zakres
ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela w czasie stanu wojennego, a także
kompetencje Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych.

Konstytucja przewiduje jednak pewne ogólne ograniczenia.

Wprowadzenie stanu wojennego nie daje podstaw do zawieszenia funkcjonowania

parlamentu. Jedynym dopuszczalnym odstępstwem jest udzielenie Prezydentowi, na wniosek
RM prawa wydawania rozporządzeń z mocą ustawy, ale tylko w granicach wyznaczanych
zasadami legalności, proporcjonalności i celowości i tylko wtedy, gdy Sejm nie może zebrać
się na posiedzenia (art. 234).

Wprowadzenie stanu wojennego nie daje podstaw do zawieszenia funkcjonowania

trybunałów i sądów (tworzenie sądów wyjątkowych lub wprowadzenie trybu doraźnego
dopuszczalne jest tylko w "stanie wojny", ale nie w stanie wojennym - art. 175 ust. 2).

Konstytucja enumeratywnie określa w art. 233 ust. 1 jakie prawa i wolności człowieka

i obywatela nie mogą zostać ograniczone. Ograniczenie praw i wolności człowieka
i obywatela nie może mieć charakteru dyskryminacji (art. 233 ust. 2).

Okres wojny i wynikająca stąd specyfika kierowania państwem i jego obroną wymaga

przyjęcia

zasady

jednoosobowego

dowodzenia

i

ponoszenia

jednoosobowej

odpowiedzialności. Wskazane przy omawianiu stanu wojny kompetencje Prezydenta oraz
zadania dotyczące suwerenności i bezpieczeństwa predysponują Prezydenta do kierowania
obroną państwa w okresie zagrożenia bezpieczeństwa i w czasie wojny. Pomimo tego, że
zgodnie z art. 146 Konstytucji, to Rada Ministrów zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne
i wewnętrzne państwa, jednakże w tym przypadku zostaje zachowany element współdziałania
dwóch ośrodków władzy wykonawczej. Regulują to zapisy art. 10 ustawy o stanie wojennym
oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości
konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej.

Jeżeli w czasie stanu wojennego wystąpi konieczność obrony państwa, obroną tą

kieruje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej we współdziałaniu z Radą Ministrów. Prezydent
Rzeczypospolitej Polskiej w czasie stanu wojennego w szczególności:

1. postanawia, na wniosek Rady Ministrów, o przejęciu organów władzy publicznej

na określone stanowiska kierowania;

2. postanawia, na wniosek Rady Ministrów, o stanach gotowości bojowej Sił

Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (SZ RP);

3. określa, na wniosek Rady Ministrów, zadania Sił Zbrojnych w czasie stanu

wojennego;

4. może mianować, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, Naczelnego Dowódcę Sił

Zbrojnych;

7

5. zatwierdza, na wniosek Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych, plany operacyjnego

użycia Sił Zbrojnych;

6. uznaje, na wniosek Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych, określone obszary

Rzeczypospolitej Polskiej za strefy bezpośrednich działań wojennych.

Zatwierdzane i wydawane przez Prezydenta dokumenty stanowią podstawę do

realizacji przedsięwzięć oraz planowania zamierzeń w sferze polityki bezpieczeństwa
narodowego, jak również w sferze podejmowania czynności mających na celu doskonalenie
systemu obronnego państwa.

Istotnym elementem funkcjonowania państwa w stanie wojennym jest to, że organy

władzy publicznej działają w dotychczasowych strukturach organizacyjnych państwa
i w ramach przysługujących im kompetencji.

Ostatnim elementem jaki należy jeszcze zasygnalizować, są ograniczenia wolności

i praw, jakie wprowadza w rozdziale 4 ustawa o stanie wojennym oraz o kompetencjach
Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych .... . Są to m.in.:

•

nakaz noszenia dowodu tożsamości, zakaz zmiany miejsca pobytu bez
odpowiedniego zezwolenia;

•

zawieszenie prawa do organizowania zgromadzeń, imprez masowych, strajków;

•

zawieszenie

działalności

stowarzyszeń.

Partii

politycznych,

związków

zawodowych, których działalność może utrudnić realizację działań obronnych;

•

wprowadzenie kontroli zawartości korespondencji pocztowej, telefonicznej;

•

wprowadzenie reglamentacji towarów konsumpcyjnych;

•

zajęcie lub zarekwirowanie na potrzeby obronne środków transportu.

Należy jeszcze dodać, że stan wojenny wprowadzany jest na czas nieoznaczony,

a zniesiony zostaje dopiero po ,,przywróceniu normalnego funkcjonowania państwa.” (art. 8
ustawy o stanie wojennym ...).

Zarówno Konstytucja jak i omówione ustawy nie są jedynymi aktami prawnymi

w oparciu, o które administracja rządowa realizuje zadania umożliwiające skuteczne
funkcjonowanie państwa w stanie wojny czy też w stanach nadzwyczajnych.

Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony

Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2002 r. Nr 21, poz. 205, z późn. zm.) w art. 2 stwierdza, że
„Umacnianie obronności Rzeczypospolitej Polskiej, przygotowanie ludności i mienia
narodowego na wypadek wojny oraz wykonywanie innych zadań w ramach powszechnego
obowiązku obrony należy do wszystkich organów władzy i administracji rządowej oraz innych
organów i instytucji państwowych, organów samorządu terytorialnego, przedsiębiorców
i innych jednostek organizacyjnych, organizacji społecznych, a także do każdego obywatela
w zakresie określonym w ustawach”.

Proces wykonywania zadań obronnych – rozumianych zarówno jako zadania

planistyczne jak i organizacyjne przygotowujące struktury państwa do funkcjonowania
w stanach innych niż pokój - przez organy administracji rządowej określony został przez Radę
Ministrów, która przyjmując akty wykonawcze, m.in. do art. 6 ust. 2 oraz art. 18 ustawy
o powszechnym obowiązku obrony stworzyła właściwe warunki do skutecznego włączenia
się podsystemu pozamilitarnego do realizacji zadań systemu obronnego państwa. Zestawienie
wybranych aktów prawnych regulujących spektrum wykonywania zadań obronnych przez
ograny administracji rządowej zawiera Załącznik 4.

8

Stosownie do postanowień aktów wykonawczych do ustawy o powszechnym

obowiązku obrony ministrowie mają obowiązek tworzenia warunków organizacyjnych
i technicznych planowania oraz wykonywania zadań obronnych przewidzianych do realizacji
przez dział administracji rządowej, którym dany minister kieruje oraz przez kierowników
podległych i nadzorowanych przez niego jednostek organizacyjnych.

Realizowane przez ministrów zadania obronne dotyczą nie tylko współdziałania

i wykonywania zadań na rzecz sił zbrojnych oraz współpracy cywilno-wojskowej (CIMIC –
Civil Military Co-operation), ale przede wszystkim pozamilitarnych przygotowań obronnych.

Zadania te obejmują przedsięwzięcia:

§ określania warunków i trybu finansowania zadań obronnych;
§ planowania operacyjnego i programowania obronnego;
§ przygotowania systemu kierowania bezpieczeństwem narodowym, w tym

stanowisk kierowania w stałej siedzibie i w zapasowym miejscu pracy;

§ tworzenia systemu stałych dyżurów na potrzeby podwyższania gotowości

obronnej państwa;

§ występowania o nałożenie świadczeń osobistych i rzeczowych dla potrzeb

realizacji zadań obronnych w czasie pokoju, mobilizacji i w czasie wojny.

§ ochrony obiektów szczególnie ważnych dla bezpieczeństwa i obronności

państwa;

§ organizowania systemów obserwacji, pomiarów, analiz, prognozowania

i powiadamiania o skażeniach promieniotwórczych;

§ przygotowania i wykorzystania transportu morskiego, kolejowego,

samochodowego, lotniczego, żeglugi śródlądowej oraz infrastruktury drogowej
i kolejowej na potrzeby obronne państwa;

§ przygotowania i wykorzystania systemów łączności na potrzeby obronne

państwa;

§ przygotowania i wykorzystania publicznej i niepublicznej służby zdrowia na

potrzeby obronne państwa;

§ organizacji szkolenia obronnego w państwie;
§ prowadzenia przez organy administracji rządowej i samorządu terytorialnego

kontroli realizacji zadań obronnych wykonywanych przez jednostki
organizacyjne i przedsiębiorców;

§ realizowania Planu Mobilizacji Gospodarki;
§ gromadzenia i przechowywania rezerw mobilizacyjnych.

Ogólne

ramy

realizowania

zadań

obronnych

wynikających

ze

Strategii

Bezpieczeństwa Obronnego i Polityczno-Strategicznej Dyrektywy Obronnej określają
Wytyczne Rady Ministrów do programowania przygotowań obronnych. Wytyczne, stanowią
podstawę do opracowania planów operacyjnych funkcjonowania działów administracji
rządowej (POFDAR) oraz programów pozamilitarnych przygotowań obronnych (PPPO),
które zawierają sposoby finansowania przewidywanych do zrealizowania przedsięwzięć
umożliwiających wykonanie obronnych przez organy administracji rządowej. Tryb
planowania obronnego – Załącznik 5.

9

5 listopada 2007 r. Rada Ministrów przyjęła nową wersję Strategii Bezpieczeństwa

Narodowego RP

6

. Strategia rozwija najważniejsze kwestie dotyczące bezpieczeństwa zawarte

w Konstytucji RP. Wskazuje priorytety w bezpieczeństwie. Jednym z najważniejszych celów
strategicznych

bezpieczeństwa

narodowego

jest

zapewnienie

niepodległości

i nienaruszalności terytorialnej RP oraz suwerenności decyzji dotyczących życia narodu, jego
organizacji i ustroju państwa. Zgodnie ze Strategią system bezpieczeństwa państwa musi
gwarantować nie tylko bezpieczeństwo wewnętrzne i militarne, ale również społeczne,
ekonomiczne czy ekologiczne. Zgodnie ze Strategią istotne jest również zapewnienie
obywatelom możliwości korzystania z konstytucyjnych wolności, praw człowieka. Strategia
wskazuje kierunki, dla systemu bezpieczeństwa narodowego, który powinien gwarantować
szybkie i sprawne działanie w każdych warunkach oraz umożliwić reagowanie na wszelkiego
typu zagrożenia i kryzysy – zarówno wewnętrzne jak zewnętrzne. Tym samym Strategia
określa zagrożenia, które skutkować mogą wprowadzeniem stanów nadzwyczajnych, a nawet
stanu wojny.

Dokumentem wykonawczym do Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP jest

„Polityczno-Strategiczna Dyrektywa Obronna Rzeczypospolitej Polskiej” (PSDO RP)

7

.

Dyrektywa precyzuje zagrożenia i sposób reagowania. Określa działania struktur wojskowych
i cywilnych systemu bezpieczeństwa narodowego w warunkach kryzysu polityczno-
militarnego i wojny, w tym również zadania realizowane w odpowiedzi na zagrożenia
atakami terrorystycznymi. Dokument ten stanowi jednocześnie podstawę do planowania tych
działań, stosownie do przyjętych sytuacji planistycznych i scenariuszy reagowania obronnego
państwa.

PSDO RP jest najważniejszym dokument w dziedzinie planowania strategiczno-

obronnego - identyfikuje zagrożenia dla bezpieczeństwa państwa oraz ustala sytuacje
planistyczne i scenariusze reagowania obronnego RP. Jako priorytetowe kierunki
przygotowań systemu bezpieczeństwa państwa przyjmuje przeciwdziałanie zagrożeniom,
jakie niesie współczesny międzynarodowy terroryzm, przestępczość zorganizowaną,
rozprzestrzenianie broni masowego rażenia oraz niestabilność regionalną. W dyrektywie
uwzględnia się uwarunkowania wynikające z członkostwa Polski w Organizacji Traktatu
Północnoatlantyckiego, w tym sojusznicze oceny zagrożeń i sytuacje planistyczne –
z zachowaniem aspektów narodowych wynikających z polskich priorytetów w zakresie
bezpieczeństwa. Dokument ten określa również kierunki przygotowań organizacyjno-
planistycznych dla wszystkich struktur wykonawczych systemu obronnego państwa, zarówno
Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, jak i administracji publicznej, a także
przedsiębiorców mających szczególne znaczenie dla bezpieczeństwa i obronności państwa.
Mają one na celu właściwe przygotowanie tych podmiotów do sprawnej realizacji zadań
w warunkach kryzysu polityczno-militarnego, w tym również w sytuacji zagrożenia atakami
terrorystycznymi i w stanie wojny.

Wprowadzanie w życie przedsięwzięć stanów nadzwyczajnych zapewnia system

podnoszenia gotowości obronnej państwa. Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia
21 września 2004 r. w sprawie gotowości obronnej państwa (Dz. U. Nr 219, poz. 2218) ustala
się trzy stany gotowości: stan stałej gotowości obronnej państwa, stan gotowości obronnej
państwa stanu kryzysu, stan gotowości obronnej pastwa czasu wojny - (§ 2.ust. 1).

6

Prezydent RP podpisał Strategię Bezpieczeństwa Narodowego RP 13 listopada 2007 r. Tym samym zastąpiła

ona dokument z 2003 r.

7

W dniu 12 marca 2004 r. Prezydent RP, na wniosek prezesa Rady Ministrów, na podstawie art. 4a ust. 1 pkt 2

ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony RP, podpisał postanowienie o wydaniu
PSDO RP (MP z 2004r. Nr 16, poz. 255).

10

Stan stałej gotowości obronnej państwa utrzymuje się w czasie pokoju, gdy nie

stwierdza się istotnych zagrożeń zewnętrznego bezpieczeństwa państwa - (§ 3 ust. 1).
W stanie tym są realizowane zadania planistyczne, organizacyjne, szkoleniowe i kontrolne,
mające na celu utrzymywanie w sprawności systemu obronnego państwa - (§ 3 ust. 2).

Stany nadzwyczajne - stan wyjątkowy a po części stan wojenny - związane są ze

stanem gotowości obronnej państwa czasu kryzysu. Wprowadza się go w razie zaistnienia
zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa wymagającego uruchomienia wybranych
elementów systemu obronnego lub zadań ustalonych dla tego stanu

8

- (§ 4 ust. 1). W stanie

tym są realizowane zadania zapewniające przygotowanie do przeciwdziałania zewnętrznym
zagrożeniom bezpieczeństwa państwa oraz usuwanie skutków ich wystąpienia - (§ 4 ust. 2).

Bezpośrednio ze stanem wojennym i przygotowaniem do stanu wojny związany jest

trzeci ze stanów gotowości obronnej, a mianowicie stan gotowości obronnej państwa czasu
wojny. Zgodnie z postanowieniami (§ 5 ust. 1) stan ten wprowadza się w celu odparcia
bezpośredniej zbrojnej napaści na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej lub gdy z umów
międzynarodowych wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji. W stanie
gotowości obronnej państwa czasu wojny realizuje się zadania umożliwiające
przeprowadzenie powszechnej mobilizacji, wprowadzenie stanu wojennego oraz pełne
rozwinięcie systemu obronnego państwa do odparcia agresji militarnej - (§ 5 ust. 2).

Realizacje zadań związanych z podwyższaniem gotowości obronnej państwa

koordynują ministrowie i wojewodowie zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia
13 stycznia 2004 r. w sprawie ogólnych zasad wykonywania zadań w ramach powszechnego
obowiązku obrony. (Dz. U. Nr 16, poz. 152).

Organizacyjne i praktyczne przygotowanie struktur państwa, do skutecznego

wykonania przedsięwzięć realizowanych w warunkach stanu wojennego i wojny podnoszenia
gotowości obronnej państwa, zapewnia system planowania obronnego ustanowiony
postanowieniami rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 czerwca 2004 r. w sprawie
warunków i trybu planowania i finansowania zadań wykonywanych w ramach przygotowań
obronnych państwa przez organy administracji rządowej i organy samorządu terytorialnego
(Dz. U. Nr 152, poz. 1599, z późn. zm.).

Przez planowanie obronne należy rozumieć ustalanie sposobów wykonywania zadań

obronnych przez organy administracji rządowej i organy samorządu terytorialnego oraz
wykorzystania w tym celu niezbędnych sił i środków, obejmujące planowanie operacyjne
i programowanie obronne.

Planowanie operacyjne – jest to ustalenie sposobów czynności dotyczących

przygotowania i działania organów administracji rządowej i organów samorządu
terytorialnego w warunkach zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa i w czasie
wojny, ujętych w formie zestawów zadań operacyjnych, a także ustalenie sił i środków
niezbędnych do ich wykonania.

Programowanie obronne – to ustalanie zadań obronnych realizowanych w czasie

pokoju, na dziesięcioletni okres planistyczny rozpoczynający się w roku nieparzystym,
ujętych w formie przedsięwzięć rzeczowo-finansowych, w celu utrzymania i rozwoju
potencjału obronnego państwa oraz przygotowania Sił Zbrojnych, organów administracji
rządowej i organów samorządu terytorialnego do działania w warunkach zewnętrznego

8

Przedsięwzięcia te wchodzą w zakres planowania operacyjnego i opisane są przez poszczególne podmioty

systemu obronnego państwa w ich planach operacyjnych funkcjonowania.

11

zagrożenia bezpieczeństwa państwa i w czasie wojny, a także projektowanie środków
budżetowych przeznaczonych na ten cel.

W ramach planowania operacyjnego sporządza się (§ 5 ust. 1 ww. rozporządzenia):

1) Plan Reagowania Obronnego Rzeczypospolitej Polskiej, który sporządza Minister

Obrony Narodowej;

2) plany operacyjne funkcjonowania działów administracji rządowej, które sporządzają

ministrowie kierujący działami administracji rządowej;

3) plany operacyjne funkcjonowania centralnych organów administracji rządowej

i jednostek organizacyjnych, podległych lub nadzorowanych przez Prezesa Rady
Ministrów albo ministra, które sporządzają te organy i kierownicy tych jednostek;

4) plany operacyjne funkcjonowania województw, które sporządzają wojewodowie;

5) plany operacyjne funkcjonowania urzędów marszałkowskich, które sporządzają

marszałkowie województw;

6) plany operacyjne funkcjonowania powiatów i miast na prawach powiatów, które

sporządzają starostowie i prezydenci miast;

7) Plan Operacyjny Funkcjonowania Miasta Stołecznego Warszawy, który sporządza

Prezydent miasta stołecznego Warszawy;

8) plany operacyjne funkcjonowania gmin i gmin o statusie miasta, które sporządzają

wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast;

9) plany operacyjne Sił Zbrojnych;

10) plany szczególnej ochrony obiektów ważnych dla bezpieczeństwa i obronności

pastwa.

W planach operacyjnych ujmuje się (§ 6 ust. 1 ww. rozporządzenia):

Ø ocenę zewnętrznych zagrożeń bezpieczeństwa państwa oraz w zależności od

szczebla organu sporządzającego ocenę zagrożeń w sferze jego właściwości;

Ø zamiar reagowania obronnego państwa lub zamiar realizacji zadań

operacyjnych organu sporządzającego;

Ø zestawy zadań operacyjnych przeznaczonych do wykonania przez organ

sporządzający wraz z terminami ich wykonania oraz podmioty wiodące i
współdziałające;

Ø przedsięwzięcia i procedury dotyczące podwyższania gotowości obronnej

państwa;

Ø przedsięwzięcia i procedury związane z przygotowaniem i funkcjonowaniem

systemu kierowania bezpieczeństwem narodowym, w tym obroną państwa.

W ramach programowania obronnego, co cztery lata, na dziesięcioletni okres

planistyczny rozpoczynający się w roku nieparzystym, sporządza się (§ 9 ust. 1 ww.
rozporządzenia):

1) Program Pozamilitarnych Przygotowań Obronnych RP, który sporządza Minister

Obrony Narodowej:

2) Program Doskonalenia Obrony Cywilnej, który sporządza Szef Obrony Cywilnej;

12

3) programy pozamilitarnych przygotowań obronnych i programy doskonalenia obrony

cywilnej :

−

działów administracji rządowej, które sporządzają ministrowie kierujący

działami administracji rządowej;

−

urzędów obsługujących centralne organy administracji rządowej będące

dysponentami części budżetowych, które sporządzają te organy;

−

województw, które sporządzają wojewodowie;

W programach obronnych ujmuje się (§ 10 ust. 1 ww. rozporządzenia):

Ø wymagania wobec pozamilitarnych przygotowań obronnych na dziesięcioletni

okres obowiązywania programu;

Ø przedsięwzięcia rzeczowo-finansowe w zakresie utrzymywania i doskonalenia

struktur pozamilitarnych systemu obronnego państwa, dotyczące:

−

przygotowania systemu kierowania bezpieczeństwem narodowym;

−

zaspokajania potrzeb Sił Zbrojnych i sojuszniczych sił zbrojnych, w tym

m.in.: realizacji celów Sił Zbrojnych i Wymagań długookresowych
i zadań wynikających z obowiązków państwa gospodarza (HNS);

−

przygotowania infrastruktury państwa, dla potrzeb realizacji zadań

obronnych i militaryzacji;

Ø przygotowania ochrony obiektów szczególnie ważnych dla bezpieczeństwa

i obronności państwa;

Ø organizacji szkolenia obronnego;
Ø organizacji kontroli wykonywania zadań obronnych;
Ø projektowane nakłady na pozamilitarne przygotowania obronne w ciągu

dziesięcioletniego okresu obowiązywania programu.

W ramach planowania obronnego przeprowadza się okresowe przeglądy obronne,
które obejmują (§ 12 ust. 1 ww. rozporządzenia):

1) analizę danych liczbowych i opisowych ocen stanu przygotowań obronnych, które

sporządzają

dysponenci

części

budżetowych

w

formie

Narodowego

Kwestionariusza Pozamilitarnych Przygotowań Obronnych;

2) ocenę Sił Zbrojnych oraz możliwości realizacji przez nie zadań, którą sporządza

Minister Obrony Narodowej;

3) ocenę pozamilitarnych przygotowań obronnych RP, którą sporządza Minister

Obrony Narodowej;

4) ocenę przygotowań w zakresie ochrony ludności i obrony Cywilnej, którą

sporządza Szef Obrony Cywilnej Kraju

5) Raport o stanie obronności Rzeczypospolitej Polskiej, który sporządza Minister

Obrony Narodowej

Przedstawione w niniejszym opracowaniu rozważania dotyczące stanu wojennego

i stanu wojny w oparciu o zapisy Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej wskazały
podstawowe różnice pomiędzy stanem wojny i stanem wojennym. Odniesienie tych pojęć
oraz procedur z nich wynikających do przepisów międzynarodowych oraz definicji

13

podstawowych pojęć dotyczących wojny i konfliktu zbrojnego pokazało złożoność materii,
ale umożliwiło usystematyzowanie problemu. Rozszerzenie rozważań prawa konstytucyjnego
do przepisów międzynarodowych potwierdziło zgodność polskich regulacji prawnych ze
standardami międzynarodowymi.

Ponieważ przepisy konstytucyjne wymagają implementacji do prawodawstwa

krajowego, a następnie przygotowania państwa do funkcjonowania struktur państwa
w warunkach stanów nadzwyczajnych, wskazano podstawowe dokumenty dotyczące
bezpieczeństwa narodowego przyjmowane przez Radę Ministrów i wydawane przez
Prezydenta RP, a także zasadnicze akty prawne dotyczące wykonywania zadań obronnych
w ramach powszechnego obowiązku obrony.

Z punktu widzenia państwa, przygotowanie jego struktur do realizowania zadań

w warunkach stanów nadzwyczajnych i stanu wojennego jest warunkiem koniecznym do
zapewnienia niepodległości i nienaruszalności terytorium Polski oraz zapewnienia
bezpieczeństwa obywateli .

14

Załącznik 1

Obszary związane z obronnością, które zgodnie z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej

z 2 kwietnia 1997 r. muszą być uregulowane ustawowo:

1) zakres obowiązku służby wojskowej (art. 85 ust. 2);

2) zasady użycia Sił Zbrojnych poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej, oraz ustawa określająca

zasady pobytu obcych wojsk na terytorium RP oraz zasady przemieszczania się ich przez to
terytorium (art. 117);

3) kompetencje Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasady jego podległości konstytucyjnym

organom Rzeczypospolitej Polskiej, o której mówi art. 134 ust. 4 (art. 134 ust. 4 stanowi: "Na czas
wojny Prezydent Rzeczypospolitej, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, mianuje Naczelnego
Dowódcę Sił Zbrojnych. W tym samym trybie może on Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych
odwołać. Kompetencje Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasady jego podległości
konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej określa ustawa").

Ad. 1.

Obowiązek obrony Ojczyzny, którego szczególną postacią jest obowiązek służby wojskowej należy do

kategorii podstawowych obowiązków obywateli, które ustawodawca podniósł do rangi zasady konstytucyjnej.
Powołany wyżej przepis stwierdza, że zakres obowiązku służby wojskowej określać ma ustawa. Konstytucja
przewiduje ponadto ustawową regulację zasad odbywania służby zastępczej przez obywateli, którym
przekonania religijne lub wyznawane zasady moralne nie pozwalają na odbywanie służby wojskowej
(art. 84 ust. 3).

Ad. 2.

Art. 117 Konstytucji przewiduje, że zasady użycia Sił Zbrojnych poza granicami kraju oraz zasady

pobytu obcych wojsk na terytorium RP i zasady przemieszczania się ich przez to terytorium określić mają
ustawy lub ratyfikowane umowy międzynarodowe. Taka konstrukcja normy konstytucyjnej powoduje, że
powyższa materia może być regulowana zarówno przez ustawy jak i przez ratyfikowane umowy
międzynarodowe.

Pierwsza z wyżej wymienionych kwestii stała się już przedmiotem ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r.

o zasadach użycia lub pobytu Sił Zbrojnych RP poza granicami państwa (Dz. U. Nr 162, poz. 1117). Nie oznacza
to jednak, iż w jakimś zakresie nie może ona podlegać regulacjom umowy międzynarodowej.

Ad. 3.

Konstytucja z 2 kwietnia 1997 r. dokonuje zasadniczej reformy systemu kontroli sił bezpieczeństwa

państwa. Odmiennie niż w Małej Konstytucji Prezydentowi nie przysługuje kompetencja sprawowania:
ogólnego kierownictwa w dziedzinie wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa państwa. Zgodnie z art. 146
ust. 4 pkt 7,8 i 11 to Rada Ministrów zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne państwa oraz porządek
publiczny, a także sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju oraz określa corocznie liczbę
obywateli powoływanych do czynnej służby wojskowej. Niemniej jednak, Konstytucja przyznaje Prezydentowi
pozycję "najwyższego zwierzchnika Sił Zbrojnych" (art. 143 ust. 1), choć zastrzega zarazem, że w czasie pokoju
zwierzchnictwo to jest sprawowane za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej (art. 134 ust. 2). Oznacza to,
iż pozycja "najwyższego zwierzchnika Sił Zbrojnych" de facto nie jest tożsama z rzeczywistym dowództwem
w armii, lecz ma raczej wymiar symboliczny

9

. Jednocześnie jednak uznać należy, iż Prezydentowi przysługuje

prawo do informacji i konsultacji we wszystkich ważniejszych sprawach. W tym celu Prezydent powołuje Radę
Bezpieczeństwa Narodowego, jako organ doradczy w zakresie wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa
państwa (art. 135).

Trzeba zatem podkreślić, iż przewidziana w art. 134 ust. 4 ustawa określająca kompetencje Naczelnego

Dowódcy Sił Zbrojnych i zasady jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej musi
uwzględniać określony ww. przepisami system kontroli sił bezpieczeństwa państwa.

9

por. L. Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne, Warszawa 1998, s. 233.

15

Załącznik 2

Konwencja Haska – podstawowe artykuły

Artykuł 1

Układające się mocarstwa uznają, iż kroki wojenne między nimi nie powinny się rozpoczynać

bez uprzedniego i niedwuznacznego zawiadomienia, które będzie mieć formę bądź umotywowanego
wypowiedzenia wojny, bądź formę ultimatum z warunkowym wypowiedzeniem wojny.

Artykuł 2

Stan wojny powinien być mocarstwom neutralnym bez zwłoki zakomunikowany i wywrze swe skutki
w stosunku do nich dopiero po otrzymaniu notyfikacji, która może być uskuteczniona nawet za
pomocą telegrafu. Wszakże nie mogą neutralne państwa powoływać się na nieotrzymanie tego
zawiadomienia, jeżeli było ustalone w sposób niewątpliwy, że o stanie wojny istotnie wiedziały.

Artykuł 3

Artykuł 1-szy niniejszej konwencji wywrze skutek na wypadek wojny między dwoma lub

kilkoma państwami układającymi się. Artykuł 2-gi obowiązuje w stosunkach pomiędzy jednym
państwem układającym się, znajdującym się w stanie wojny, a mocarstwami neutralnymi, również do
konwencji należącymi.

Artykuł 4

Niniejsza konwencja zostanie jak najprędzej ratyfikowana. Dokumenty ratyfikacyjne złożone

będą w Hadze. Pierwsze złożenie ratyfikacji będzie stwierdzone przez protokół, podpisany przez
przedstawicieli mocarstw, które biorą w nim udział, oraz przez Holenderskiego Ministra Spraw
Zagranicznych. Następne złożenia dokumentów ratyfikacyjnych wykonywać się będą za pomocą
notyfikacji pisemnej na imię Rządu Holenderskiego z załączeniem dokumentu ratyfikacyjnego.
Należycie zaświadczona kopia protokółu, dotyczącego pierwszego złożenia ratyfikacji, notyfikacji
wspomnianych w ustępie poprzednim, jako też dokumentów ratyfikacyjnych będzie natychmiast
doręczona staraniem Rządu Holenderskiego i drogą dyplomatyczną mocarstwom zaproszonym na
II-gą Konferencję Pokojową, jak również innym mocarstwom, które przystąpią do konwencji.
W wypadkach, wskazanych w poprzednim ustępie, wspomniany Rząd zakomunikuje im również datę,
w której notyfikację otrzymał.

Artykuł 5

Mocarstwa nie sygnujące mogą przystąpić do niniejszej Konwencji. Mocarstwo, które pragnie

przystąpić, pisemnie notyfikuje swój zamiar Rządowi Holenderskiemu, przesyłając akt
o przystąpieniu, który będzie złożony w archiwach wspomnianego Rządu. Rząd ten prześle
natychmiast wszystkim innym mocarstwom zaświadczoną kopię notyfikacji i aktu przystąpienia,
podając datę, w której otrzymał tę notyfikację.

Artykuł 6

Niniejsza konwencja stanie się obowiązującą dla mocarstw, które wezmą udział w pierwszym

złożeniu ratyfikacji, w 60 dni po dacie zaprotokołowania tego złożenia ratyfikacji, zaś dla mocarstw,
które ratyfikują lub przystąpią później, w 60 dni po otrzymaniu przez Rząd Holenderski notyfikacji o
ich ratyfikacji lub przystąpieniu.

Artykuł 7

Gdyby która z Wysokich układających się Stron zechciała wypowiedzieć powyższą

konwencję, wypowiedzenie to winno być notyfikowane pisemnie Rządowi Holenderskiemu, który
natychmiast prześle innym mocarstwom poświadczone kopie tejże notyfikacji, równocześnie
komunikując im datę, w której tę notyfikację otrzymał.

Wypowiedzenie to obowiązuje tylko w stosunku do mocarstwa, które zgłosiło je i wchodzi w życie po
roku od chwili otrzymania o tym notyfikacji przez Rząd Holenderski.

16

Załącznik 3

Podstawowe zasady prawa wojennego

1. Wojna jest stosunkiem między państwami, a nie między ludnością jednego a drugiego państwa.

2. Wojujące strony nie mają nieograniczonego prawa wyboru środków szkodzenia nieprzyjacielowi.

Kwestie te podlegają obowiązującym normom prawa międzynarodowego. Regulacja ta wynika z tzw.:
klauzuli Martensa, zgodnie z którą w przypadkach nie objętych przepisami obowiązującymi ludność
i strony wojujące pozostają pod ochroną i władzą zasad prawa narodów, wypływających z zwyczajów
ustanowionych między cywilizowanymi narodami oraz zasad ludzkości i wymagań sumienia
publicznego.

3. Zasadniczym celem wojny jest pokonanie przeciwnika i narzucenie mu swej woli. Dlatego też środki

szkodzenia nieprzyjacielowi stosowane w walce powinny być ograniczone do osiągnięcia tego celu;

4. Obowiązuje wyraźne rozróżnienie między siłami zbrojnymi, a ludnością cywilną, między obiektami

bronionymi a niebronionymi, między celami wojskowymi, a niewojskowymi. Działania wojenne
powinny być prowadzone przeciwko siłom zbrojnym przeciwnika, a nie przeciwko ludności.

5. Działania wojenne mogą być prowadzone tylko przez siły zbrojne. Składają się one z osób walczących,

które tworzą armię regularną, siły porządkowe, korpusy ochotnicze. Do sił zbrojnych zaliczamy
również osoby nie walczące. Będzie to personel sanitarny, korespondenci wojenni, kapelani, itp.;

6. Uczestnicy powstania masowego, aby być traktowani jako członkowie sił zbrojnych, muszą spełniać

następujące warunki: jawnie nosić broń oraz przestrzegać praw i zwyczajów wojennych.

7. Zakazane jest: atakowanie lub bombardowanie nie broniących się miast, osiedli i budynków;

stosowanie broni chemicznej i bakteriologicznej, łącznie z bronią jądrową, stanowiące tzw. broń
masowej zagłady; używanie broni zatrutej i trucizn. Nie wolno zdradziecko ranić lub zabijać osób nie
należących do ludności lub do armii nieprzyjacielskiej, nie wolno ranić lub zabijać nieprzyjaciela, który
złożywszy broń, albo też nie dysponując już środkami obrony, prosi o łaskę. Zakazem objęte jest też
ogłaszanie, że nikomu nie będzie darowane życie oraz używanie broni, pocisków lub innych środków,
mogących zadawać zbyteczne cierpienia (amunicja dum-dum i na granicy stabilności). Nie wolno także
niszczyć lub konfiskować własności nieprzyjacielskiej, chyba że wymaga tego konieczność wojenna.

8. Chorzy i ranni podczas wojny, powinni być traktowani w sposób humanitarny oraz leczeni przez tę

stronę konfliktu, we władzy której się znajdują. Zabronione jest dokonywanie wszelkich zamachów na
ich życie, w szczególności zaś dobijanie ich lub świadome pozostawianie bez opieki lekarskiej.
Ochronie podlegają stałe zakłady służby zdrowia, szpitale i ruchome formacje sanitarne oraz transporty
chorych, rannych i sprzętu sanitarnego. Prawo do ochrony tych obiektów przestaje obowiązywać, jeżeli
wbrew zadaniom humanitarnym używa się ich do działań na szkodę nieprzyjaciela.

9. Jeńcy wojenni są członkami sił zbrojnych państwa wojującego, którzy znaleźli się we władzy

nieprzyjaciela. Powinni być oni traktowani w sposób humanitarny. Osoby te pozostają pod ochroną
prawa międzynarodowego od chwili dostania się pod władzę nieprzyjacielską, aż do momentu ich
uwolnienia i ostatecznej repatriacji, która powinna nastąpić niezwłocznie po zakończeniu działań
wojennych. Prawo międzynarodowe nie zakazuje ucieczki jeńca wojennego.

10. Neutralność w wojnie – w wojnie lądowej neutralność danego państwa oznacza, że jego terytorium

staje się nienaruszalne. W konsekwencji nie wolno prowadzić na nim żadnych działań wojennych,
przeprowadzać oddziałów wojskowych, transportów broni czy żywności oraz werbować oddziałów
przeznaczonych do walki. Jeżeli na terytorium neutralnym znajdują się oddziały wojskowe stron
walczących, obowiązkiem państwa neutralnego jest ich internowanie.

11. W wojnie morskiej – państwa wojujące muszą szanować suwerenne prawa państw neutralnych. Okręty

wojenne mogą przebywać na wodach państwa neutralnego jednakże prawo międzynarodowe zakazuje
i uznaje za pogwałcenie neutralności dopuszczenie się jakichkolwiek kroków nieprzyjacielskich na
wodach terytorialnych państwa neutralnego Zakazane jest także zatrzymywanie przez okręty wojenne
państw wojujących na tych wodach statków handlowych. Wojujący nie mogą też w neutralnych portach
tworzyć morskich baz operacyjnych, a zwłaszcza zakładać stacji radiowych. Obowiązkiem rządu
neutralnego jest zastosowanie wszelkich środków, które mogłyby przeszkodzić w wyekwipowaniu lub
uzbrojeniu okrętów stron wojujących.

12. W wojnie powietrznej – państwo neutralne ma obowiązek powstrzymywania się od udzielania

pomocy państwom wojującym. Statki powietrzne państw wojujących nie mogą na terytorium
powietrznym państwa neutralnego prowadzić działań wojennych lub dokonywać wrogich aktów. Nie
mogą także przelatywać przez to terytorium ani bombardować go.

17

Załącznik 4

WYBRANE AKTY PRAWNE REGULUJĄCE WYKONYWANIE ZADAŃ

OBRONNYCH PRZEZ OGRANY ADMINISTRACJI RZĄDOWEJ

Ø Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej -

zatwierdzana przez Prezydenta RP w dniu 13 listopada 2007 r. (RM przyjęła
5.11.2007 r.);

Ø Polityczno–Strategiczna Dyrektywa Obronna – wydawana w drodze

postanowienia Prezydenta RP z dnia 12 marca 2004 r. (M.P. Nr 16, poz. 255);

Ø Ustawa o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej

(Dz. U. z 2002 r. Nr 21, poz.205, z późn. zm.);

Ø Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 stycznia 2004 r. w sprawie

ogólnych zasad wykonywania zadań obronnych w ramach powszechnego
obowiązku obrony (Dz. U. Nr 16, poz. 152);

Ø Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 czerwca 2004 r. w sprawie

warunków i trybu planowania i finansowania zadań wykonywanych
w ramach przygotowań obronnych państwa przez organy administracji
rządowej i organy samorządu terytorialnego (Dz. U. Nr 152, poz. 1599);

Ø Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 21 września 2004 r. w sprawie

gotowości obronnej państwa (Dz. U. Nr 219, poz. 2218);

Ø Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 kwietnia 2004 r. w sprawie

przygotowania systemu kierowania bezpieczeństwem narodowym (Dz. U.
Nr 98, poz. 978);

Ø Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 sierpnia 2004 r. w sprawie

świadczeń rzeczowych na rzecz obrony w czasie pokoju (Dz. U. Nr 181, poz.
1872, z późn. zm.);

Ø Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 5 października 2004 r. w sprawie

świadczeń osobistych na rzecz obrony w czasie pokoju (Dz. U. Nr 229, poz.
2307, z późn. zm.);

Ø Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11 sierpnia 2004 r. w sprawie

świadczeń osobistych i rzeczowych na rzecz obrony w razie w razie
ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny (Dz. U. Nr 203, poz. 2081);

Ø Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 21 września 2004 r. w sprawie

reklamowania od obowiązku pełnienia czynnej służby wojskowej w razie
ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny (Dz. U. Nr 210, poz. 2136);

Ø Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 sierpnia 2004 r. w sprawie

przygotowania i wykorzystywania systemów łączności na potrzeby obronne
państwa (Dz. U. Nr 180, poz. 1855);

Ø Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 stycznia 2004 r. w sprawie

szkolenia obronnego (Dz. U. Nr 16, poz. 150, z późn. zm.);

Ø Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 stycznia 2004 r. w sprawie

kontroli wykonywania zadań obronnych (Dz. U. Nr 16, poz. 151);

Ø

Wytyczne Rady Ministrów do programowania przygotowań obronnych na
lata 2007-2012 – z dnia 11 października 2005 r.