1

FINANSE

W

YKŁAD

4

Z DNIA 26.11.2011

~ SYSTEM BANKOWY ~

Zgodnie z metodologią GUS i Narodowego Banku Centralnego system finansowy jako jeden
z elementów obejmuje instytucje finansowe. W ramach tych instytucji występują:

1. SYSTEM BANKOWY – banki
2. ZAKŁADY UBEZPIECZENIOWE
3. FUNDUSZE EMERYTALNE
4. FUNDUSZE INWESTYCYJNE
5. PODMIOTY PROWADZĄCE DZIAŁALNOŚĆ MAKLERSKĄ
6. SPÓŁDZIELCZE KASY OSZCZĘDNOŚCIOWO KREDYTOWE

Instytucje te pełnią kluczową rolę w pośrednictwie pomiędzy kredytodawcami, a
kredytobiorcami lub pożyczkodawcami, a pożyczkobiorcami. W tych akcjach pośrednictwa
biorą głównie udział banki (wg NBP jest to 73%), następnie sektor ubezpieczeniowy (10,3%
pośrednictwa kredytowego), OFE (10,2%), fundusze inwestycyjne (5,43%), podmioty
prowadzące działalność maklerską (0,8%), SKOK (0,6%).

BANKOWOŚĆ: Jest to pewien proces zapoczątkowany w XVI w. w związku z podróżami
ekspansją usług. Pierwsze usługi bankowe związane z szybkim rozwojem pieniądza i form
tworzenia pieniądza bezgotówkowego (weksle – kupcy deponowali środki finansowe, a w
zamian dostawali kwit depozytowy o równowartości zdeponowanych pieniędzy). We
Włoszech definicję banku sformułowano od słowa bianko – od ławki na której kupcy
wystawiali kwity do zapłaty.

Bank – przedsiębiorstwo bankowe, które zaciąga kredyty, udziela kredytów, świadczy usługi
w obrocie pieniężnym, kredytowym i kapitałowym. (jest to ogólna definicja banku).

Bank to:

1. Instytucja finansowa – mamy na uwadze wszystkie operacje pieniężne, których

dokonuje bank (przyjmuje depozyty i lokaty, udziela kredytów itp.)

2. Przedsiębiorstwo usług finansowych – szeroki zakres usług doradztwa, usługi

związane z weryfikacją zdolności kredytowej, usługi z pośrednictwa bankowo –
ubezpieczeniowego.

Funkcje systemu bankowego:

1. Związana jest z koncentracją kapitały finansowego – polega nagromadzeniu lokat

pieniężnych i wkładów oszczędnościowych i przekształcania ich w kapitał
inwestycyjny

2. Związana z transformacją pieniądza w czasie – lokowane depozyty przekształca się

w kredyty, których działalność obciążona jest ryzykiem (w banku występują specjalne
komórki które zarządzają tym ryzykiem).

3. Związana z realizacją rozliczeń finansowych – dotyczy na powiązań między

różnymi podmiotami będącymi uczestnikami rynku. Pośredniczą w rozliczaniu
różnych zobowiązań pomiędzy podmiotami. Są one na drodze podmiotów
prowadzących działalność gospodarczą a urzędem skarbowym. Transakcje
rozliczeniowe między tymi samymi podmiotami to transakcje kupna – sprzedaży,

2

rozliczenia za pracę pracodawca wypłaca pracownikowi wynagrodzenie. Jest to
system szeroki rozliczeń dokonujących między podmiotami.

Rolą systemu bankowego jest zabezpieczenie tych transakcji. Nad tym systemem
sprawowana jest kontrola Komisji Nadzoru Finansowego (organ powołany w 2006 roku)
sprawuje nadzór nad: bankami, firmami ubezpieczeniowymi, funduszami inwestycyjnymi,
giełdą papierów wartościowych.

System bankowy w Polsce jest systemem dwuszczeblowym, od momentu transformacji
gospodarki narodowej (1989) a właściwie 1990 roku.
Obecna 2 – poziomowość koncentruje się, że mamy:

1. NBP – pełni funkcję banku centralnego
2. Banki komercyjne o różnorodnym charakterze

Akty prawne, które powołały instytucje systemu bankowego (zbiór aktów prawnych):

1. Ustawa z dnia 21.07.2006 roku o nadzorze nad rynkiem finansowym
2. Ustawa z dnia 29.08.1997 roku prawo bankowe
3. Ustawa z dnia 27.07.2002 prawo dewizowe
4. Ustawa z dnia 14.12.1994 o bankowym funduszu gwarancyjnym
5. Ustawa z dnia 29.08.1997 o Narodowym Banku Polskim
6. Ustawa z dnia 12.09.2002 o elektronicznych instrumentach płatniczych
7. Ustawa z dnia 29.08.1997 o listach zastawnych i bankach hipotecznych
8. Rozporządzenia i zarządzenia

Instytucje systemu bankowego:

1. Bank centralny
2. Banki komercyjne
3. Instytucje tworzone przez banki

Instrumenty systemu bankowego:

 Polecenie zapłaty
 Polecenie przelewu
 Polecenie pobrania
 Rachunki rozliczeniowo – oszczędnościowe
 Rachunki związane z obsługą kredytu (subkonta tworzone do kont)
 Lokaty
 Powszechnie znane karty: płatnicze, kredytowe, debetowe
 Krótkoterminowe papiery wartościowe

Czynności bankowe – zespół różnych operacji prowadzących do wykonania określonego
zadania zleconego instytucją bankowym, np. wpłata gotówki, otwarcie konta, przyjęcie
wniosku kredytowego, wypłata transzy kredytu.

~BANK CENTRALNY ~

Bank Centralny – główny (podstawowy) podmiot rynku pieniężnego. Prezesem banku
centralnego, którym jest Narodowy Bank Polski, jest prof. Marek Belka. Bank centralny
odpowiada za emisję pieniądza gotówkowego oraz politykę pieniężną (monetarną) państwa.

3

RZĄD

NBP

POLITYKA FISKALNA

POLITYKA MONETARNA

NBP - to w stu procentach bank państwowy, posiada osobowość prawną. W całym systemie
finansowym sprawuje funkcję nadzorczo – kontrolną. Zasady jego funkcjonowania określa
akt najwyższej wagi – Konstytucja w artykule 227 i 2 ustawy dodatkowo: ustawa o NBP i
ustawa o prawie bakowym.

Bank centralny pełno w kraju 3 funkcje (zarezerwowane dla banku centralnego)

1. Emisyjna – NBP jest jedynym bankiem w państwie, który ma wyłączność na emisje

pieniądza gotówkowego (emisję znaków pieniężnych). Emituje te pieniądze, które są
codziennie w obiegu oraz pieniądze okolicznościowe (monety). Ostatnia emisja
pieniądza okolicznościowego to 15.11.2011 (banknot 20zł z podobizną Marii
Skłodowskiej – Curie/ przedtem jej podobizna była na banknocie 20 000zł). Jest to
bank określający wielkość emisji, ilość pieniądza w obiegu określają agregaty
pieniężne. Organizuje on obieg pieniądza w gospodarce.

2. Banku banków – jest bankiem dla banków komercyjnych. Organizuje system

rozliczeń między bankami, prowadzi rachunki międzybankowe. Uczestniczy na rynku
międzybankowym (obszar państwa i pozapaństwowy).
Każdy bank ma rachunek w banku macierzystym, natomiast każdy bank macierzysty
ma rachunek w banku centralnym.
Odpowiada za stabilizację i bezpieczeństwo systemu bankowego, wprowadzanie
procedur ostrożnościowych, limitów kredytowych, określenie maksymalnych stóp
procentowych dla depozytów.
W stosunku do banków komercyjnych, bank centralny sprawuje funkcję nadzorcze –
ma prawo dokonywania kontroli. Jest ich kredytodawcą ostatniej instancji to oznacza,
że w sytuacji zachwianej płynności finansowej bank centralny ma prawo uruchomić
narzędzia finansowe za pomocą których przywrócona zostanie płynność finansowa
banku komercyjnego.

3. Banku państwa – obsługuję naczelne organy władzy i administracji państwowej

(sejm, senat, rząd, prezydenta, ministerstwa). Nie obsługuję pozostałych jednostek
sektora finansów publicznych (np. jednostek samorządu terytorialnego).

Bank centralny dokonuje operacji rozliczeniowych budżetu państwa, prowadzi rachunek
budżetu państwa – centralny bieżący rachunek budżetu państwa, prowadzi wszystkie
subkonta do tego konta. Dokonuje realizacji wszystkich zgłoszonych zleceń. NBP
obsługuje wszystkie rozliczenia związane z długiem publicznym. Gospodaruje rezerwami
pieniężnymi państwa oraz odpowiada za politykę kursową i dewizową państwa. Jest to
instytucja, która gwarantuje zawsze wypłacalność, nigdy nie upadnie, a zdeponowane
depozyty są pewne. Najbardziej wiarygodny podmiot systemu bankowego.

Organizacja NBP

1. Na czele NBP jest prezes (kadencja trwa 6 lat) – jest ona zarazem przewodniczącym

Rady Polityki Pieniężnej.

2. Rada Polityki Pieniężnej - składa się z 9 członków, wybieranych po 3 przez

prezydenta, sejm i senat. Kadencja Rady Polityki Pieniężnej trwa 6 lat.

Członkowie: Andrzej Bratkowski, Elżbieta Chojna-Duch, Zyta Gilowska, Adam
Glapiński, Jerzy Hausner, Andrzej Kaźmierczak, Andrzej Rzońca, Jan Winiecki, Anna
Zielińska-Głębocka

4

3. Zarząd – kieruje bieżącymi zadaniami NBP, realizuje uchwały przyjęte przez Radę

Polityki Pieniężnej.

Narzędzia banku centralnego

I. Narzędzia bezpośrednie (uniwersalne) rynkowe

1. operacje otwartego rynku – interwencja banku centralnego na rynku

pieniężnym odbywa się poprzez kupno lub sprzedaż krótkoterminowych
papierów wartościowych. Na rynku pieniężnym krótkoterminowe papiery
wartościowe określa się mianem bonów pieniężnych NBP. Sprzedaż tego
instrumentu odbywa się na warunkach rynkowych to znaczy, że wysokość
ceny kształtuje się w wyniku popytu i podaży na ten instrument. Bank
centralny może kupować papiery wartościowe od banków komercyjnych i
ta operacja powoduję zmianę struktury aktywów banku komercyjnego ( z
rzeczowej na pieniężną). Zakupując papiery wartościowe od banku
komercyjnego, zwiększa on swój zasób pieniężny, a mając go więcej może
zaoferować jeszcze większa ilość kredytów. Zwiększenie ilości tych
kredytów prowadzi do zwiększenia podaży pieniądza na rynku. Przy
operacji związanej z kupnem przez NBP następuje zwiększenie płynności
finansowej banku komercyjnego.
Bank centralny sprzedaje papiery wartościowe to również prowadzi do
zmiany podmiotowej w aktywach banku komercyjnego, zamiana następuje
ze środków pieniężnych w majątek rzeczowy. Zakup papierów
wartościowych przez bank komercyjny ogranicza jego płynność finansową
(ogranicza podaż pieniądza na rynku.). Do tych operacji NBP wykorzystuję
stopę referencyjną (4,5%).

2. operacje kredytowo – depozytowe – narzędzia banku centralnego, które

pozwalają refinansować działalność banków komercyjnych w sytuacji
przejściowych kłopotów związanych z utrzymaniem bieżącej płynności
finansowej. Formy refinansowania:

a. kredyt redyskontowy – udzielany na podstawie przedstawionych

bankowi centralnemu przez bank komercyjny weksli wcześniej
zdyskontowanych. Na tej podstawie bank centralny udziela
finansowania do wysokości co najwyżej ¾ wysokości weksla
(wartości). Bank komercyjny uzyskuje środki, które pozwalają
przywrócić mu płynność finansową. Instrumenty: stopa
redyskontowa weksli 4,75 %.

b. kredyt lombardowy – najdroższe narzędzie. Jest to kredyt

krótkoterminowy,

udzielany

pod

zastaw

papierów

wartościowych, do wysokości ¾ wartości nominalnej
zastawianych papierów wartościowych. Korzysta się z niego w
sytuacji zagrożenia finansowego. Rozlicza się go za pomocą
stopy lombardowej – 6%.
Polityka:
- restrykcyjna (ostra) –przejawia się wysokimi stopami
procentowymi

kredytu

lombardowego,

redyskontowego,

refinansowego oraz obniżeniem akcji kredytowej przez bank
komercyjny
- łagodna – niskie stopy procentowe, szerokie akcje kredytów.

5

Głównym czynnikiem wpływającym na wysokość stóp
procentowych jest stopień realizacji celu inflacyjnego (obecny
poziom inflacji na koniec III kwartału – 4,3 %)

3. polityka rezerw obowiązkowych – taka kwota środków pieniężnych którą

banki komercyjne muszą obligatoryjnie przechowywać na rachunku w
banku centralnym.
Podwyższenie stopy rezerw obowiązkowych powoduje zmniejszenie ilości
środków do dyspozycji, zmniejszając akcje kredytowe. Jeżeli maleje stopa
rezerw to większa ilość środków zostaje w banku komercyjnym i rozszerza
się akcję kredytową.
NBP wprowadził ujednolicone stopy rezerw obowiązkowych – 3,5%

II. Narzędzia sterowania bezpośredniego

III. Wytyczne i sugestie co do pożądanych kierunków polityki banków

komercyjnych

(II +III) Instrumenty i charakterze administracyjnym przejawiające się w formie wytycznych,
kontroli, określenia, opracowania procedur, limitów, limitów maksymalnych stóp
procentowych dla depozytów. Stopa depozytowa – 3,5%

I narzędzia NBP

Narzędzie

Opis

Rodzaj stopy

procentowej

Wysokość stopy

Operacje otwartego

rynku

Skup i sprzedaż

krótkoterminowych

papierów

wartościowych

Stopa referencyjna

4,5

Operacje kredytowo

– depozytowe

Kredyt redyskontowy

Kredyt lombardowy

Redyskontowa

Lombardowa

4,75
6,00

Stopa prezerw

obowiązkowych

Rezerwy

obowiązkowe

Stopa rezerw

obowiązkowych

3,5

~ BANKI KOMERCYJNE ~

Bank komercyjny – forma przedsiębiorstwa usług bankowych, którego działalność
zorientowana jest na gromadzeniu środków, udzielania kredytów, dokonywania rozliczeń,
które w rezultacie prowadzą do osiągnięcia zysku. Są samodzielnym i samofinansującymi się
podmiotami rynku finansowego. Mogą działać w formie spółek prawa handlowego (S.A.) lub
jako spółdzielnie.

Banki komercyjne różnią się od innych podmiotów gospodarczych: wszystkie posiadają
osobowość prawną, ich działalność wymaga uzyskania odpowiednich zezwoleń, czynności
bankowe obciążają ryzykiem bankowym środki powierzone przez klientów.
Jako instytucja zaufania publicznego musza spełniać zaostrzone kryteria w zakresie
wiarygodności i zabezpieczeń powierzonych im środków. Wkład założycielski minimum 5
mln euro a dla banków spółdzielczych 1 mln euro.

Cele banków komercyjnych

6

 Ciągłe zwiększanie dochodów
 Zapewnienie rozwoju banku
 Bezpieczeństwo usług (system zabezpieczeń)
 Maksymalizacja wartości banków (wzrost wartości akcji)
 Umacnianie pozycji rynkowe

Funkcje banków komercyjnych

1. kredytowa – celem jest odpowiedni poziom kreacji pieniądza kredytowego
2. depozytowa – przyjmowanie depozytów, zarządzanie aktywami finansowymi i

rzeczowymi klientów banku

3. rozliczeniowa

a. operacje depozytowe – polegają na ściągnięciu środków pieniężnych w celu

realizacji zadań statutowych banku

b. operacje płatnicze – obejmują rozliczenia gotówkowe i bezgotówkowe na

rzecz klientów

przedmioty – polecenie zapłaty, przelewu, wypłata w formie gotówkowej i
elektronicznej za pomocą różnych instrumentów płatniczych, bankowość
elektroniczna

c. operacje aktywne – operacje kredytowe związane z udzielaniem kredytu i

lokowaniem wolnych środków finansowych na rynku międzybankowym

przedmioty – udzielanie kredytów, lokowanie wolnych środków

d. operacje zabezpieczające – są zabezpieczeniem dla części realizowanych

operacji bankowych

przedmioty – udzielanie gwarancji, poręczeń, monitorowanie ryzyka

W ramach banków komercyjnych wyróżniamy następujące banki:

a. uniwersalne (operacyjne) – są to banki, które świadczą usługi niezbędne z punktu

widzenia klienta. Umożliwiają grupą klientów korzystanie z różnych usług
(rozliczanie, lokacyjne, kredytowe, doradztwo). Nie ograniczają się one do terytorium,
nie skupiają się na grupie klientów.

b. Specjalne – specjalizują się w określonych obszarach (obszar – terytorium, grupa

klientów – rolnicy)

c. Spółdzielcze – małe, działają w środowisku lokalnym, grupy klientów są określone i

przedmiot działania, np. małe i średnie firmy.

d. Hipoteczne – odrębne grupy banków albo są w ramach wyodrębnionej grupie

banków uniwersalnych

e. Inwestycyjne – kredyty na duże inwestycje infrastrukturalne, związane są z

bezpośrednim transferem oszczędności na rynek pieniężny i kapitałowy

f. Kasy oszczędnościowo – kredytowe – członkowie wpłacają wkłady z później są

udzielane z nich kredyty (zdefiniowane przez prawo bankowe – produkt oferowany
przez banki).

Pożyczka – w systemie poza bankowym, zdefiniowana przez kodeks cywilny, nie musi mieć
charakteru pieniężnego, może mieć charakter rzeczowy.

Kredyt – kwota pieniężna, przeznaczona na określony cel.