1. DIALEKTYKA BADAŃ SPOŁĘCZNYCH – IDIOGRAFICZNE – NOMOTETYCZNE:
- w. idiograficzne: opis indywidualizujący konkretnych przedmiotów i zjawisk oraz wyjaśnienie genetyczne i
przyczynowe ich pojawienia się i funkcjonowania
- w. nomotetyczne: zajmujące się prawidłowościami i związkami zachodzącymi między rzeczami, aby na ich
podstawie dochodzić do praw ogólnych i niezmiennych
2. CELE NAUK SPOŁECZNYCH:
- Wyjaśnianie naukowe – sytuacja w której jedno zjawisko jest wyjaśniane za pomocą innego zjawiska przez
odwołanie do praw ogólnych
- Rozumienie - Jeżeli X powoduje Y i zaszło X to można przewidywać, że zajdzie Y
- Przewidywanie (logicznie proces odwrotny do wyjaśniania)
- Rozumienie

3. TRADYCJA VERSTEHEN:
(empatia, „stawanie na miejscu badanych”, rozdzielenie nauk przyrodniczych i społeczych, ze względu na
przedmiot= różnie metody)
4. ROLA METODOLOGII:
– dostarcza (1) reguły komunikowania, (2) wnioskowania, (3) intersubiektywności
• Metodologia nauk to system jasno określonych reguł, do których odwołują się badania będące podstawą
ewaluacji wiedzy. System wciąż ulepszany, samokorygujący*
• Metodologia dostarcza reguł komunikowania – ułatwia komunikowanie się badaczy, których łączy wspólne
doświadczenie. Dzięki ujawnianiu reguł, sprawianiu, że jest publicznie dostępna, tworzy się podstawa do
powtarzania badań (replikacji) i konstruktywnej krytyki.
• Metodologia dostarcza reguł wnioskowania – obserwacje empiryczne nie „mówią same za siebie” – muszą być
uporządkowane i powiązane w logiczną strukturę. Głównym narzędziem podejścia naukowego jest logika –
system reguł wnioskowania pozwalających na wyprowadzanie rzetelnych wniosków z zaobserwowanych
faktów. (biologia, antropologia, socjologia, kryminologia, geologia)*
• Metodologia dostarcza reguł intersubiektywności
• Metodologia wyjaśnia akceptowalne kryteria empirycznej obiektywności (prawdy) oraz metody i techniki jej
weryfikacji
• Intersubiektywność – wymiana informacji wśród naukowców dotyczących wyników obserwacji i faktów jest
niezbędna, ponieważ samo myślenie logiczne nie gwarantuje jeszcze empirycznej obiektywności. (logika
zajmuje się trafnym wnioskowaniem, aby zweryfikować prawdziwość trzeba się odwołać do dowodów
empirycznych.
6. ETAPY PROCESU BADAWCZEGO:
- Określenie celu badań
- Konceptualizacja
- Operacjonalizacja
- Populacja i dobór próby
- Obserwacje – zbieranie danych
- Przetwarzanie danych do obrówbki
- Analiza – wyciąganie wniosków
- Zastosowanie - ocena wyników

7. TRADYCYZJNA KONCEPCJA PRAWDY:
Różne kryteria prawdy:
- Tradycyjna koncepcja prawdy (korespondencyjna)
Wiedza, której prawdziwość jest ustalona poprzez relacje tej wiedzy z rzeczywistością.
- Koncepcja konsensualno - koherencyjna
Prawdziwa jest ta wiedza, z którą będą się zgadzać badacze, oni ustalają czy jest prawdziwa.
8. PODZIAŁ METODOLOGII:
• metodologia opisowa - koncentruje się na opisie czynności poznawczych i ich wytworów,
• metodologia normatywna - zestawia normy poprawnego postępowania naukowego - (podział ze względu na
sposoby przeprowadzania badań);
• metodologia pragmatyczna- to badania nad rezultatami czynności naukowych. Wykorzystuje się ją w analizach
dedukcyjnych;

• metodologia pragmatyczna- odnosi się do czynności badawczych, tzw. metodologia badań naukowych. Do jej
zadań należy między innymi: wyodrębnienie typów czynności, analiza precyzująca ich istotę, opis procedury
naukowej, ustalenie celu badawczego i zasad postępowania przy jego realizacji;
• metodologia ogólna- analiza czynności lub rezultatów poznawczych wykorzystywanych we wszystkich
naukach, w tym wnioskowanie, klasyfikowanie, definiowanie;
• metodologia szczegółowa - podzielona na metodologie typów nauk, odróżniających się od siebie rodzajem
zabiegów poznawczych. Im bardziej szczegółowa, tym różnice są bardziej widoczne;
• metodologia nauk dedukcyjnych- aby uzasadnić jakieś twierdzenie nie jest konieczne odwoływanie się do
spostrzeżeń zmysłowych czy własnych doznań (zwłaszcza matematyka lub logika);
• metodologia nauk indukcyjnych (empirycznych)- typowo doświadczalne nauki, aby uzasadnić jakieś
twierdzenie należy skorzystać z określonych spostrzeżeń (doświadczenia).

14. BŁĄD EKOLOGIZMU I INDYWIDYALIZMU:
Błąd ekologizmu - w tym kontekście „ekologiczny” odnosi się do grup, zbiorów lub systemów: czegoś
większego niż jednostki. Błąd ekologiczny rozumowania jest to założenie, że to, czego dowiadujemy się o
jednostce zbiorowej („ekologicznej”) mówi nam coś także o pojedynczych elementach, z których się ona składa.
Czyli jest to błędne wyprowadzanie wniosków o jednostkach bezpośrednio z wyników otrzymanych dla grup,
społeczeństw czy narodów.
Błąd indywidualizmu - zwany również błędem redukcjonizmu, ponieważ „redukujemy” to co w rzeczywistości
jest złożone, do prostego wyjaśnienia. Czyli jest to błędne wyprowadzenie wniosków o grupach,
społeczeństwach czy narodach z danych dotyczących zachowań jednostek.
15. RODZAJE ZMIENNYCH:
ZMIENNA CIĄGŁA - zmienna, której wartości zmieniają się płynnie, jak wiek czy dochód. Np. w grupie ludzi
mogą znaleźć się osoby w wieku 21, 22, 23, 24 lata. Przeciwieństwem zmiennych ciągłych są zmienne
dyskretne, takie jak płeć lub afiliacja religijna, których wartości tworzą odrębne elementy.
ZMIENNA DYSKRETNA - (skokowa) – zmienna, np. płeć lub afiliacja religijna, której wartości są wyraźnie
od siebie oddzielone (nieciągłe). (Nie można pokazać płynnego przejścia między wartościami „mężczyzna” i
„kobieta” w przypadku zmiennej płeć.)
ZMIENNA NIEZALEŻNA - zmienna, której wartości w analizie traktuje się jako dane i nie próbuje tłumaczyć.
Zakłada się, że zmienne niezależne determinują wartości zmiennych zależnych lub wpływają na nie. Jeśli
stwierdzimy, że religijność jest częściowo funkcją płci – ponieważ kobiety są bardziej religijne od mężczyzn –
to zmienną niezależną jest płeć, a zmienną zależną religijność.
ZMIENNA ZALEŻNA - zmienna, co do której zakłada się, że jest powodowana przyczynowo lub uzależniona
on innej zmiennej (zmiennej niezależnej). Np. jeśli dochód jest częściowo funkcją osiągniętego formalnie
wykształcenia, to dochód traktuje się jako zmienną zależną.
ZMIENNA NOMINALNA, PORZĄDKOWA, INTERWAŁOWA, ILORAZOWA (związane z poziomami
pomiaru

16. CO TO SĄ HIPOTEZY:
- To proponowane przez nas odpowiedzi, jakie można udzielić na pytanie badawcze. Jest ona wyrażana w
postaci jasno określonego związku miedzy zmienną zależną i niezależną.
21. ROZUMIENIE DEDUKCYJNE I INDYKCYJNE:
- Rozumienie naukowe pozwala wyjaśnić jedno zjawisko za pomocą innego zjawiska.
- Wyjaśnianie dedukcyjne
wymaga: (a) uniwersalnych generalizacji, (b) ustalenia warunków w jakich te generalizacje są prawdziwe, (c)
zdarzenia, które ma zostać wyjaśnione, (d) reguł logiki formalnej (np. dlaczego obiekt rzucony w powietrze
wraca, grawitacja)
- Wyjaśnianie probabilistyczne (indukcyjne)
nie jest oparte na prawdzie uniwersalnej – odwołuje się do uogólnień wyrażających albo arytmetyczny stosunek
jednego zjawiska do drugiego (n procent z X = Y), albo jest uogólnieniem wyrażającym określone
tendencje/skłonności (X ma skłonność do wywoływana Y) (np. trudne warunki ekonomiczne prowadzą do
wzrostu wydatków rządowych)
24. ANONIMOWOWŚĆ I POUFNOŚĆ:
- Anonimowość- osoby przeprowadzające badanie i zapoznające się z wynikami nie mają możliwości
identyfikacji badanych,

- Poufność- badacz może zidentyfikować autora, ale obiecuje nie ujawniać wyników.

28. OPERACJONALIZACJA I KONCEPTUALIZACJA:
- KONCEPTUALIZACJA – (1) proces myślowy, w którym nieostre, nieścisłe pojęcia (koncepty) są
precyzowane i ściśle definiowane. Np. jeśli chcemy się dowiedzieć, czy kobiety są bardziej współczujące niż
mężczyźni musimy zastanowić się na tym, co rozumiemy pod pojęciem „współczucie”. (2) sposób rozmnażania
płciowego intelektualistów.
- OPERACJONALIZACJA – (1) krok dalej w stosunku do konceptualizacji – proces tworzenia definicji
operacyjnych czy inaczej określania dokładnych procedur pomiaru wartości zmiennej. (2) zabieg chirurgiczny na
intelektualiści
29. WSKAŹNIKI I WYMIARY:
– są związane z konceptualizacją. W toku konceptualizacji powstaje szczególne, uzgodnione dla celów
badawczych pojęcie. Proces określania dokładnego znaczenia wymaga opisu wskaźników, których będziemy
używać do pomiaru pojęcia oraz rozmaitych jego aspektów, zwanych wymiarami.
WSKAŹNIK – to znak obecności lub nieobecności badanego pojęcia; jest to wybrana obserwacja, którą
traktujemy jako odzwierciedlenie zmiennej, którą chcemy badać. Np. udział w nabożeństwach jako wskaźnik
religijności. Wskaźnikiem „współczucia” może być odwiedzanie szpitali podczas świąt Bożego Narodzenia.
WYMIAR – możliwy do wyszczególnienia aspekt pojęcia. Np. „religijność” może być specyfikowana ze
względu na wymiar wiary, kultu, pobożności, wiedzy. „Współczucie” może mieć wymiar uczuciowy,
behawioralny, można współczuć ludziom, zwierzętom.
30. CO TO JEST KRĄG HERMENEUTYCZNY:
- cykliczny proces pogłębiania rozumienia; związane z tworzeniem ładu pojęciowego przy ich wyjaśnianiu.

31. SKALE:
- Skala Bogardusa (skala dystansu społecznego) – technika pomiaru, określająca skłonność do wchodzenia w
różne – bliższe lub dalsze – stosunki społeczne z innymi kategoriami ludzi. Im wcześniej zostanie udzielona
negatywna odpowiedź, tym dystans społeczny do danej grupy społecznej jest większy.
- Skala Thurstone’a – typ złożonego narzędzia pomiarowego, skonstruowanego na podstawie określonych przez
„kompetentnych sędziów” wag przypisanych poszególnym wskaźnikom zmiennych. (Sędziowie z
doświadczeniem metodologicznym określają moc)
- Skala Likerta – najbardziej znane i powszechne narzędzie pomiarowe. Ma ono na celu określenie względnego
natężenia różnych postaw i poglądów. Podawana jest lista twierdzeń + dwubiegunowa skala odpowiedzi, np.
„zdecydowanie się zgadzam”, „raczej się zgadzam”, „raczej się nie zgadzam”, „zdecydowanie się zgadzam”.
- Skala Guttmana – typ złożonego narzędzia pomiarowego stosowanego do syntetycznego ujęcia wyników kilku
odrębnych obserwacji i przedstawienia pewnej ogólniejszej zmiennej. Szereg pytań dotyczących tego samego
zagadnienia, służy do badania postaw, stopnia akceptacji zjawisk.
Cechą skali Guttmana jest to, że odpowiedź twierdząca na pierwsze lub każde kolejne pytanie, powinna
powodować odpowiedź twierdzącą również na wszystkie następne pytania

32. CECHY DEFINICJI ZMIENNYCH – WYCZERPUJĄCE – ROZCIĄGŁE:
- Zmienna - logicznie powiązane zestawy wartości (atrybutów), np. zmienna płeć składa się z wartości
mężczyzna i kobieta. Zmienna klasa społeczna składa się z wartości: klasa wyższa, klasa średnia, klasa niższa.
- Wartość - cecha osób lub rzeczy.
Każda zmienna musi mieć dwie istotne cechy:
1) składające się na nią cechy muszą być wyczerpujące. Aby zmienna mogła być użyteczna w badaniu, musimy
być w stanie sklasyfikować każdą obserwację w kategoriach wartości składających się na zmienną.
2) wartości zmiennych muszą być wzajemnie rozłączne. Każda obeserwacja musi dać się zaklasyfikować w
kategoriach jednej i tylko jednej wartości.
33. POZIOMY POMIARU:
1) pomiar nominalny – poziom pomiaru, którego jedyną własnością jest to, że wartości zmiennej są
wyczerpujące i wzajemnie rozłączne. Tzn. jeśli zmienna mierzona jest na skali nominalnej, to o jej wartościach
możemy orzec jedynie, że są różne. Przykładem zmiennej nominalnej może być płeć.
2) pomiar porządkowy (rangowy) – poziom pomiaru zmiennej, który umożliwia uszeregowanie wartości
zmiennej wg jakiegoś kryterium. Przykładem zmiennej mierzonej na tej skali może być status społeczno-
ekonomiczny z wartościami: niski, wysoki, średni.

3) pomiar interwałowy (przedziałowy) – poziom pomiaru zmiennej, przy którym wartości zmiennej można
uszeregować, a odległość między sąsiadującymi wartościami zmiennej są równe. Np. standaryzowane testy na
inteligencję.
4) pomiar ilorazowy – poziom pomiaru zmiennej, mający wszystkie właściwości pomiaru nominalnego,
porządkowego i przedziałowego, w którym dodatkowo na skali pomiarowej można wyróżnić obiektywny punkt
zerowy. Przykładem zmiennej mierzonej na tej skali może być wiek, dochód.

34. KRYTERIA JAKOŚCI POMIARU:
- Precyzja i poprawność - (subtelności rozróżnień odrębnych wartości zmiennej).
- Rzetelność - właściwość metody pomiaru polegająca na tym, że przy każdym powtórzeniu obserwacji tego
samego zjawiska uzyskuje się ten sam wynik. Np. pytanie „Czy był Pan w kościele w ostatnim tygodniu?”
charakteryzuje się większą rzetelnością niż pytanie „Ile razy w życiu był Pan w kościele?”.
- Trafność - cecha pomiaru, stwierdzająca, że narzędzie pomiarowe mierzy rzeczywiście to, co ma mierzyć.
Ponieważ rzeczywistej trafności pomiaru nigdy nie da się ustalić, pozostaje nam umówić się na określenie
względnej trafności na podstawie:

•

trafności fasadowej – własność wskaźnika powodująca, że jest on uznawany za odpowiedni do pomiaru
jakiejś zmiennej (uzgodnienia i indywidualne obrazy mentalne);

•

trafności kryterialnej (predykacyjnej) – stopień, w jakim dany miernik powiązany jest z pewnymi
kryteriami zewnętrznymi);

•

trafności treściowej – stopień, w jakim dany miernik uwzględnia wszystkie znaczenia zawarte w
pojęciu określającym mierzone zjawisko (skala znaczeń zawartych w pojęciu);

•

trafności teoretycznej – stopień, w jakim dany miernik powiązany jest z innymi zmiennymi, z którymi
zgodnie z założeniami teorii powinien być powiązany (logiczne powiązanie między zmiennymi);

•

walidacji zewnętrznej – proces testowania trafności narzędzia poprzez badanie jego związku z innymi
domniemanymi wskaźnikami mierzonej zmiennej;

•

walidacji wewnętrznej

35. DYFERENCJAŁ SYMANTETYCZNY:
(skala Osgooda) – forma pytania kwestionariuszowego, w którym respondent proszony jest o dokonanie oceny
czegoś na skali kończącej się dwoma przeciwstawnymi przymiotnikami (np. w przypadku ocen podręczników:
„nudny” i „ciekawy”), której stopnie pośrednie są sformułowaniami, takimi jak: „bardzo”, „raczej”, „ani taki, ani
taki”, „raczej”, „bardzo”, mającymi objąć całą przestrzeń między dwoma przeciwieństwami. Stosowana w
ocenie postaw, produktów, usług.
45. CO TO JEST DIAGNOZA:
- Badanie diagnostyczne - badanie nazywamy diagnostycznym, gdy jego celem jest stwierdzenie, czy lub jak
często w badanej zbiorowości występuje pewne zjawisko istotne dla badacza (lub jego zleceniodawcy) ze
względów praktyczno-społecznych, a zarazem jakoś opisywalne, czyli dające się wyjaśnić w kategoriach
teoretycznych. Badania diagnostyczne często koncetrują się na problemach społecznych.
46. CO TO JEST SOCJOTECHNIKA:
- (inżynieria społeczna) – schemat przewidywania warunkowego, czyli zastanawianie się w jakim układzie
warunków zajść może zjawisko przyjęte za cel praktycznych dążeń i co trzeba zrobić, aby ten układ warunków
zrealizować. Wiedza praktyczna służąca do realizacji celów powinna opierać się na tezach przyczynowych i
tezach diagnostycznych.
Pytania, które stawia sobie praktyk:
- czy zamierzony układ celów jest w ogóle możliwy do osiągnięcia
- czy nie ma wewnętrznej sprzeczności (logicznej, empirycznej) celów, które chce się osiągnąć
- czy nie pojawi się konflikt spowodowany ograniczonością środków, jakimi się dysponuje
- czy sytuacja pożądana jest teoretycznie możliwa do zrealizowania (zbyt szczegółowy, zbyt abstrakcyjny cel)