1. DIALEKTYKA BADAŃ SPOŁ. – IDIOGRAFICZNE – NOMOTETYCZNE:
- w. idiograficzne: opis indywidualizujący konkretnych przedmiotów i zjawisk oraz
wyjaśnienie genetyczne i przyczynowe ich pojawienia się i funkcjonowania
- w. nomotetyczne: zajmujące się prawidłowościami i związkami zachodzącymi między
rzeczami, aby na ich podstawie dochodzić do praw ogólnych i niezmiennych

Dialektyka badań społecznych - cztery rozróżnienia orientacji badawczych. Wiążą się ze sobą
i ścierają.
- Wyjaśnianie idiograficzne: rodzaj rozumowania przyczynowego. Idio- oznacza wyjątkowy,
odmienny, szczególny. Wyjaśnianie idiograficzne jest przyczynowe i wyczerpujące, np. źle
mi poszło bo… a,b,c…. wyjaśnienia są ograniczone do jednego, konkretnego przypadku, bo
na jego pełnym zrozumieniu nam zależy.
- Wyjaśnianie nomotetyczne – taki rodzaj wyjaśniania ma charakter bardziej ogólny,
obejmuje szerszy krąg doświadczeń i obserwacji, dotyczy związku między zmiennymi. Szuka
się wyjaśnień dla pewnej klasy zdarzeń i sytuacji, a nie pojedynczych przypadków. Zadowala
się cząstkowym, a nie kompletnym wyjaśnieniem.
- Teoria indukcyjna – przejście od konkretu do ogółu, od zestawu szczegółowych obserwacji
do odkrycia prawidłowości określającej stopień uporządkowania wszystkich danych zdarzeń.
Od „czy” do „dlaczego”.
- Teoria dedukcyjna – przejście od tego, co ogólne, do tego, co szczegółowe. Przechodzi od
wzorca, którego możemy oczekiwać z logicznego lub teoretycznego punktu widzenia, do
obserwacji, które sprawdzają, czy oczekiwany wzorzec rzeczywiście się pojawia. Od
„dlaczego” do „czy”.
- Dane jakościowe – dane nieliczbowe. Każda obserwacja ma na początku charakter
jakościowy, niezależnie od przedmiotu. Można je poddać kwantyfikacji, aby zamienić na
dane ilościowe, przez co staną się bardziej wyraźne.
- Dane ilościowe – dane liczbowe. Łatwiej agregować, porównywać i podsumować dane,
umożliwiają zastosowanie analiz statystycznych. Są uboższe w znaczenie niż dane
jakościowe.

2. CELE NAUK SPOŁECZNYCH:
1. Wyjaśnianie naukowe – sytuacja w której jedno zjawisko jest wyjaśniane za pomocą
innego zjawiska przez odwołanie do praw ogólnych
- Wyjaśnianie dedukcyjne, które wymaga: (a) uniwersalnych generalizacji, (b) ustalenia
warunków w jakich te generalizacje są prawdziwe, (c) zdarzenia, które ma zostać
wyjaśnione, (d) reguł logiki formalnej (np. dlaczego obiekt rzucony w powietrze wraca,
grawitacja)
- Wyjaśnianie probabilistyczne (indukcyjne), które nie jest oparte na prawdzie uniwersalnej –
odwołuje się do uogólnień wyrażających albo arytmetyczny stosunek jednego zjawiska do
drugiego (n procent z X = Y), albo jest uogólnieniem wyrażającym określone
tendencje/skłonności (X ma skłonność do wywoływana Y) (np. trudne warunki ekonomiczne
prowadzą do wzrostu wydatków rządowych)
2. Przewidywanie (logicznie proces odwrotny do wyjaśniania)
- Jeżeli X powoduje Y i zaszło X to można przewidywać, że zajdzie Y
- Jeżeli wiadomo, że program poszukiwania pracy przyczynia się do rozwiązania problemu
bezrobocia, to można przewidywać, że stopa bezrobocia będzie spadała wraz z
uruchamianiem takich programów.
- Założenie, że prawa i generalizacje rozpoznawalne i prawdziwe
- Przewidywanie może okazać się nietrafne, gdy:
* Prawo lub generalizacja nie są prawdziwe

* Przyczyny (warunki poprzedzające) zostały źle zinterpretowane (mylne potraktowane jako
sprzyjające)
3. Rozumienie
- Tradycja Verstehen (empatia, „stawanie na miejscu badanych”, rozdzielenie nauk
przyrodniczych i społeczych, ze względu na przedmiot= różnie metody)*
- Rozumienie predyktywne (tzw. empiryzm logiczny, można te same reguły metodologiczne,
rozumienie oparte na empatii może prowadzić do odkryć ale trzeba je zweryfikować
obserwacjami empirycznymi)

3. ROLA METODOLOGII:
– dostarcza (1) reguły komunikowania, (2) wnioskowania, (3) intersubiektywności
• Metodologia nauk to system jasno określonych reguł, do których odwołują się badania
będące podstawą ewaluacji wiedzy. System wciąż ulepszany, samokorygujący*
• Metodologia dostarcza reguł komunikowania – ułatwia komunikowanie się badaczy,
których łączy wspólne doświadczenie. Dzięki ujawnianiu reguł, sprawianiu, że jest publicznie
dostępna, tworzy się podstawa do powtarzania badań (replikacji) i konstruktywnej krytyki.
• Metodologia dostarcza reguł wnioskowania – obserwacje empiryczne nie „mówią same za
siebie” – muszą być uporządkowane i powiązane w logiczną strukturę. Głównym narzędziem
podejścia naukowego jest logika – system reguł wnioskowania pozwalających na
wyprowadzanie rzetelnych wniosków z zaobserwowanych faktów. (biologia, antropologia,
socjologia, kryminologia, geologia)*
• Metodologia dostarcza reguł intersubiektywności
• Metodologia wyjaśnia akceptowalne kryteria empirycznej obiektywności (prawdy) oraz
metody i techniki jej weryfikacji
• Intersubiektywność – wymiana informacji wśród naukowców dotyczących wyników
obserwacji i faktów jest niezbędna, ponieważ samo myślenie logiczne nie gwarantuje jeszcze
empirycznej obiektywności. (logika zajmuje się trafnym wnioskowaniem, aby zweryfikować
prawdziwość trzeba się odwołać do dowodów empirycznych.

4. PODZIAŁ KUHNA NA NAUKĘ NORMALNĄ I REWOLUCYJNĄ:
NAUKA NORMALNA (INSTYTUCJONALNA):
Dyscyplina, w której wcześniej uzasadnione uogólnienia stanowią przesłanki (założenia)
nowych pytań- i nowych, odpowiadających na te pytania praw i teorii.
NAUKA REWOLUCYJNA
Złamanie zasady kumulatywnego rozwoju, charakterystycznego dla nauki instytucjonalnej. W
nauce rewolucyjnej nowa wizja lub koncepcja zjawisk danej dziedziny dostarcza założeń dla
pytań i hipotez, których na gruncie dawniej przyjmowanych założeń nie można było
sformułować.

5. ETAPY PROCESU BADAWCZEGO:
- Określenie celu badań
- Konceptualizacja
- Operacjonalizacja
- Populacja i dobór próby
- Obserwacje – zbieranie danych
- Przetwarzanie danych do obróbki
- Analiza – wyciąganie wniosków
- Zastosowanie - ocena wyników

6. TRADYCYZJNA KONCEPCJA PRAWDY:
Różne kryteria prawdy:
- Tradycyjna koncepcja prawdy (korespondencyjna)
Wiedza, której prawdziwość jest ustalona poprzez relacje tej wiedzy z rzeczywistością.
- Koncepcja konsensualno - koherencyjna
Prawdziwa jest ta wiedza, z którą będą się zgadzać badacze, oni ustalają czy jest prawdziwa.

7. PODZIAŁ METODOLOGII:
• metodologia opisowa - koncentruje się na opisie czynności poznawczych i ich wytworów,
• metodologia normatywna - zestawia normy poprawnego postępowania naukowego -
(podział ze względu na sposoby przeprowadzania badań);
• metodologia pragmatyczna- to badania nad rezultatami czynności naukowych.
Wykorzystuje się ją w analizach dedukcyjnych;
• metodologia pragmatyczna- odnosi się do czynności badawczych, tzw. metodologia badań
naukowych. Do jej zadań należy między innymi: wyodrębnienie typów czynności, analiza
precyzująca ich istotę, opis procedury naukowej, ustalenie celu badawczego i zasad
postępowania przy jego realizacji;
• metodologia ogólna- analiza czynności lub rezultatów poznawczych wykorzystywanych we
wszystkich naukach, w tym wnioskowanie, klasyfikowanie, definiowanie;
• metodologia szczegółowa - podzielona na metodologie typów nauk, odróżniających się od
siebie rodzajem zabiegów poznawczych. Im bardziej szczegółowa, tym różnice są bardziej
widoczne;
• metodologia nauk dedukcyjnych- aby uzasadnić jakieś twierdzenie nie jest konieczne
odwoływanie się do spostrzeżeń zmysłowych czy własnych doznań (zwłaszcza matematyka
lub logika);
• metodologia nauk indukcyjnych (empirycznych)- typowo doświadczalne nauki, aby
uzasadnić jakieś twierdzenie należy skorzystać z określonych spostrzeżeń (doświadczenia).
Typowym przykładem nauk indukcyjnych jest biologia, fizyka, psychologia czy nauki
społeczne (w tym ekonomia). Nauki empiryczne wykorzystują w badaniach np. obserwację,
pomiar, eksperyment, sprawdzanie hipotez. (Podział ze względu na charakter problemów
badawczych, stosowanych metod i prezentowania wyników)

8. POJĘCIE, FUNKCJE POJĘĆ (BABBIE):
Pojęcia- są abstrakcją, symbolem, reprezentacją obiektu, jednej z jego właściwości lub
zjawiska behawioralnego. Może to być np. status społeczny, rola, władza, biurokracja,
względne deprywacje. Nauka bierze swój początek od stworzenia pojęć opisujących świat
empiryczny i rozwija się łącząc te pojęcia w system empiryczny.
Funkcje- dostarczają wspólnego języka pozwalającego naukowcom komunikować się
między sobą; dają naukowcom perspektywę- sposób patrzenia na zjawiska; pozwalają
naukowcom klasyfikować własne doświadczenia i uogólnienia; są składnikami teorii-
definiują treść i własności teorii.
Definicje- pojęcia muszą być wyraźne, precyzyjne i powszechnie uznane. Skład definicji:
Definicje pojęciowe opisują pojęcia poprzez odwoływanie się do innych pojęć, terminy
pierwotne (kolor, dźwięk), definicje ostensywne (gniew, łatwo obserwowalne zachowania),
terminy pochodne (jednostka, interakcje). Są ani prawdziwe, ani fałszywe, ani użyteczne, a ni
nieużyteczne.
Pojęcia jako konstrukty (Babbie):
Trzy klasy rzeczy, które mierzą uczeni wg Kaplana
- Przedmioty bezpośrednio obserwowalne
- Przedmioty obserwowalne pośrednio

- Konstrukty – twory teoretyczne
Konstrukty - twory teoretyczne, oparte na obserwacji, ale nieobserwowalne ani bezpośrednio,
ani pośrednio. Np. współczynnik inteligencji IQ.
Pojęcie (wg Kaplana) to rodzina koncepcji, konstrukt, coś, co tworzymy. Pojęcia takie jak
współczucie i uprzedzenia to konstrukty powstałe z twoich koncepcji, moich koncepcji i
koncepcji wszystkich ludzi, którzy kiedykolwiek używali tych terminów. Nie mogę one być
obserwowane bezpośrednio lub pośrednio, ponieważ nie istnieją – wymyśliliśmy je.
Pojęcia to konstrukty wywiedzione z procesu wzajemnego uzgadniania obrazów mentalnych
(koncepcji). Koncepcje to podsumowanie nagromadzonych obserwacji i doświadczeń, które
sprawiają wrażenie wzajemnie powiązanych.

9. DEFINICJE OPERACYJNE:
Definicje pojęciowe- powinny ukazywać unikatowe właściwości lub jakości. Nie powinny
mieć kołowego charakteru. Formułowane są w sposób twierdzący, są wyraźnymi terminami
(np. konserwatyzm).
Definicje operacyjne- wyposażają pojęcia w odniesienia empiryczne. Opisują zbiór
procedur, które powinien podjąć badacz w celu ustalenia przejawów zjawiska opisywanego
przez dane pojęcie. Naukowcy wymagają wykorzystania definicji operacyjnych wówczas,
gdy zjawiska nie można bezpośrednio obserwować.

10. TEORIA, POZIOMY TEORII:
Teoria- każdy rodzaj konceptualizacji, nie obserwacja (np. władza, status społeczny,
biurokracja), historia idei, jest to system logiczno- dedukcyjny - zbiór pojęć z którego można
wyprowadzić twierdzenia. Teorie nie są praktyką i filozofią, bo filozofia moralności
formułuje sądy wartościujące.
4 poziomy teorii:
- systemy klasyfikacyjne ad hoc - arbitralne kategorie dla uporządkowania i zebrania
obserwacji
- taksonomie- systemy kategorii, tak że można opisać związki (Persons), posiadają dwie
funkcje (grupa, cel, normy, kategorie)
- struktury pojęciowe- kategorie deskryptywne wbudowane w strukturę twierdzeń
- systemy teoretyczne- taksonomie i struktury pojęciowe dostarczające opisów, wyjaśnień i
predykacji, twierdzenia powiązane tak, że można wyprowadzać jedne z drugich, np.
samobójstwa Durkheima
Redukcja jednej teorii do drugiej:
- Zdania wyjaśniające i wyjaśniane należą do różnych teorii tej samej dziedziny nauki lub do
zupełnie różnych nauk
- Takie wyjaśnianie jednych przez drugie, redukcja, tworzy teorie będące pomostami między
naukami
- Biochemia, chemia fizyczna, psychologia społeczna
- Twierdzenie zakresowe należące do teorii redukcyjnej nazywamy regułą redukcyjnej
odpowiedzialności.

11. TEORIE AKSJOMATYCZNE
Aksjomaty to nietestowane twierdzenia czy założenia dotyczące ba badanego zjawiska, o
których zakłada się, że są prawdziwe. Aksjomaty opisują bezpośrednie zależności
przyczynowe między 2 pojęciami. Zależności te mają tak podstawowy charakter, że nie
wymagają dalszych dowodów empirycznych (geometria).

12. KONCEPCJE RELACJI MIĘDZY BADANIAMI A TEORIĄ:
- nauki społeczne jako dyscypliny naukowe opierają się na 2 podstawowych elementach
:teoriach i badaniach empirycznych.
- teorie są przed badaniami- przykład Karla Poppera
- badania są przed teorią- przykład Roberta Mertona
- stanowisko pośrednie- reprezentowane przez Ernesta Nagela
Wariancja- podstawowa miara zmienności.

13. BŁĄD EKOLOGIZMU I INDYWIDYALIZMU:
Błąd ekologizmu - w tym kontekście „ekologiczny” odnosi się do grup, zbiorów lub
systemów: czegoś większego niż jednostki. Błąd ekologiczny rozumowania jest to założenie,
ż

e to, czego dowiadujemy się o jednostce zbiorowej („ekologicznej”) mówi nam coś także o

pojedynczych elementach, z których się ona składa. Czyli jest to błędne wyprowadzanie
wniosków o jednostkach bezpośrednio z wyników otrzymanych dla grup, społeczeństw czy
narodów.
Błąd indywidualizmu - zwany również błędem redukcjonizmu, ponieważ „redukujemy” to co
w rzeczywistości jest złożone, do prostego wyjaśnienia. Czyli jest to błędne wyprowadzenie
wniosków o grupach, społeczeństwach czy narodach z danych dotyczących zachowań
jednostek.

14. CO TO SĄ HIPOTEZY:
To proponowane przez nas odpowiedzi, jakie można udzielić na pytanie badawcze. Jest ona
wyrażana w postaci jasno określonego związku miedzy zmienną zależną i niezależną.
Cechy charakterystyczne hipotez badawczych:
- Muszą być jasno sformułowane. Badacz musi zdefiniować pojęciowo i operacyjnie
wszystkie zmienne.
- Są konkretne. Badacz określa, jakie są oczekiwane związki pomiędzy zmiennymi w
kierunku (dodatni lub ujemny) i warunki, w jakich dany związek będzie zachodził.
- Hipotezy są sprawdzalne za pomocą dostępnych metod. Ocena hipotezy zależy, od tego czy
istnieją odpowiednie metody powodujące jej przetestowanie.
W procesie badawczym wymaga się, aby naukowcy przekształcali pytania ogólne na zbiór
hipotez.

15. PARADYGMAT:
Teoria związana z pytaniem dlaczego? zasadniczy układ odniesienia 4 podstawowych teorii i
badań. teorie wyjaśniają paradygmaty, dostarczają sposobów patrzenia na rzeczywistość.
Tworzą

logiczne

ramy

dla

teorii.

Przykłady:

polityczne,

prawa

człowieka,

postmodernistyczne. Główne paradygmaty naukowe: koncepcja kopernikańska, teorie
ewolucji, mechanika newtonowska.

16. RÓŻNICA MIĘDZY PARADYGMATAMI W NAUKACH PRZYRODNICZYCH I
SPOŁECZNYCH (PRAWDA – UŻYTECZNOŚĆ):
- przedstawiciel Kuhn
- paradygmat nauk przyrodniczych i społecznych- prawda a użyteczność
- makroteorie (teorie dotyczące złożonych cech społeczeństwa) i mikroteorie (teorie
dotyczące mniejszych jednostek czy cech społeczeństwa)
Pozytywizm:
- paradygmat pozytywistyczny zakłada, że możemy w sposób naukowy odkryć reguły
rządzące życiem społecznym
- Auguste Comte – przedstawiciel

- „Filozofia pozytywna”- trzy stadia rozwoju : teologiczne (Bóg), metafizyczne (idee
filozoficzne), naukowe (obserwacje)

17. RODZAJE PARADYGMATÓW (BABBIE):
Paradygmat konfliktu:
- Karol Marks- zachowanie społeczne jako procesy dominacji i jej unikanie
- George Simmel- konflikty na małą skale (np. wśród grup o mocnych więzach, konflikty są
silniejsze niż tam gdzie mniejsza przynależność i bliskość)
- Michel Chossudowsky – IMF, BŚ
- konflikty klasowe, etniczne, płci i inne
Symboliczny interakcjonizm:
-bada jak uznawane znaczenie i wzorce społeczne rozwijane są w toku społecznej interakcji
- Simmel a Med, Cooley
- Cooley - grupa pierwotna, jaźń odzwierciedlona
- Mead - uogólniony inny
Etnometodologia:
- koncentruje się na tym jak ludzie próbują zrozumieć życie społeczne w procesie jego
przeżywania, tak jak gdyby każdy był badaczem prowadzącym badania
- nie struktura społeczna a zachowanie. Ludzie ciągłe tworzą strukturę społeczną poprzez
swoje działania i interakcje, tymczasowość rzeczywistości
- np. rola aplauzu w przemówieniach publicznych
Funkcjonalizm strukturalny:
- ma za zadanie odkryć funkcje jakie liczne elementy społeczeństwa pełnią w całym systemie
- Comte- byt społeczny jako organizm
- np. funkcja policji i przestępców
- funkcja a pozytywne wartościowanie
Paradygmaty feministyczne:
- poza tym, że kierują uwagę na ucisk kobiet w większości społeczeństw, uwidaczniają, że
dotychczasowe wyobrażenia rzeczywistości społecznej często wynikały z doświadczeń
mężczyzn i dodatkowo je wzmacniały
- męskie zaimki i rzeczowniki
- Great Gord, Janet Lever.

18. EKSPERYMENT ASCHA:
Długości odcinków - w ramach konformizmu grupowego ludzie źle oceniali długości
odcinków.

19. SCHEMAT TRADYCYJNEGO MODELU BADAŃ NAUKOWYCH:
- pomysł/ przedmiot zainteresowań
- rozumienie teoretyczne :Y jest przyczyną X
- hipotezy
- X=f (y) przewidywanie teoretyczne
- operacjonalizacja
- x= f (y) sprawdzalna hipoteza
- obserwacja- testowanie hipotezy

20. ROZUMOWANIENIE DEDUKCYJNE I INDYKCYJNE:
Rozumowanie naukowe pozwala wyjaśnić jedno zjawisko za pomocą innego zjawiska.
Rozumowanie indukcyjne – inaczej indukcja, przechodzi od tego, co konkretne, co tego, co
ogólne, od zestawu szczegółowych obserwacji do odkrywania prawidłowości, która

odzwierciedla pewien sposób uporządkowania wszystkich danych zdarzeń. Jednak mówi to
jedynie, że określony wzór istanieje,a niekoniecznie dlaczego.
Rozumowanie dedukcyjne – dedukcja – drugi tryb badawczy, przechodzi od tego, co
ogólne, do tego, co szczegółowe. Przechodzi od:
* Wzorca, którego możemy oczekiwać z logicznego lub teoretycznego punktu widzenia, do
* Obserwacji, które sprawdzają, czy oczekiwany wzorzec rzeczywiście się pojawia. Dedukcja
zaczyna się od dlaczego i przechodzi do czy, podczas gdy indukcja w przeciwnym kierunku.
Oba te tak różne podejścia są prawomocnymi drogami w nauce. Co więcej często
współgrając, dostarczają jeszcze bardziej znaczących i kompletnych wyjaśnień.

- Wyjaśnianie dedukcyjne
wymaga: (a) uniwersalnych generalizacji, (b) ustalenia warunków w jakich te generalizacje są
prawdziwe, (c) zdarzenia, które ma zostać wyjaśnione, (d) reguł logiki formalnej (np.
dlaczego obiekt rzucony w powietrze wraca, grawitacja)
- Wyjaśnianie probabilistyczne (indukcyjne)
nie jest oparte na prawdzie uniwersalnej – odwołuje się do uogólnień wyrażających albo
arytmetyczny stosunek jednego zjawiska do drugiego (n procent z X = Y), albo jest
uogólnieniem wyrażającym określone tendencje/skłonności (X ma skłonność do wywoływana
Y) (np. trudne warunki ekonomiczne prowadzą do wzrostu wydatków rządowych)

21. RELACJE PRAKTYCZNE MIĘDZY INDUKCJĄ A DEDUKCJĄ W BADANIACH
Sądy wartościujące- praktyczne oceny jakiegoś zjawiska podlegającego wpływom naszego
działania, jako zasługujące na odrzucenie lub aprobatę. Wybór przedmiotu badań nie
implikuje słuszności. Nauka nie może nikogo pouczać co powinien, tylko co może, czego
chce.
Odniesienia do wartości: wartości ustanawiają przedmiot badań, ale naukowa krytyka
ideałów, sądów wartościujących jest potrzebna. Wartości ustalają zagadnienia stosowności
ś

rodków do danego celu. Analizują koszty realizacji danego celu, ustalają niezamierzone

skutki jakie próba pociągnie w świetle wiedzy. Dostarczają wiedzy o znaczeniu tego, co
chcemy osiągnąć
Nauka a wartości
- nauka nie może dostarczać wartości sama nie jest wartościowa, ponieważ podstawą wartości
człowieka jest jego wolna wola a nie rozum,
Koncepcja Webera o wartościach w nauce, sądy wartościujące
- z neokantyzmu – rzeczywistość jest w swojej różnorodności niepoznawalna, jedyne co
możemy poznać to wycinek konstytuujący się przez pewien szczególny punkt widzenia;
- coś jest wartościowe, istotne ze względu na to, że nosi w sobie pewne wartości znaczące dla
społeczeństwa

22. ŻRÓDŁA PROBLEMÓW ETYCZNYCH (BADAWCZYCH):
Problem badawczy (inżynieria genetyczna), otoczenie w jakim odbywa się badanie (szpital,
więzienie, szkoła), procedury wymagane w planie badawczym (zastosowanie manipulacji w
grupie eksperymentalnej), metody zbierania danych (obserwacja uczestnicząca), osoby
będące uczestnikami badań (dzieci, biedni, chorzy na AIDS), rodzaje zebranych danych (np.
dane osobiste).
Z czego mogą wynikać dylematy etyczne w badaniach?
- Już sam problem badawczy może być kontrowersyjny
- Otoczenie, w jakim odbywa się badanie
- Procedury wymagane w planie badawczym
- Metody zbierania danych

- Osoby będące uczestnikami badań
- Rodzaj zbieranych danych
Np. problemy etyczne dotyczące posłuszeństwa wobec autorytetów w eksperymencie
Milgrama.

23. ANONIMOWOWŚĆ I POUFNOŚĆ:
- Anonimowość- osoby przeprowadzające badanie i zapoznające się z wynikami nie mają
możliwości identyfikacji badanych,
- Poufność- badacz może zidentyfikować autora, ale obiecuje nie ujawniać wyników.

24. CELE BADAŃ SPOŁECZNYCH:
1. eksploracja: zaspokojenie ciekawości badacza, lepszego zrozumienia przedmiotu,
zbadanie możliwości podjęcia szerszych badań, wypracowanie metod używanych w dalszych
badaniach.
2. Opis - co, gdzie, kiedy, jak np. spis ludności
3. Wyjaśnianie - dlaczego, np. postawy wobec legalizacji marihuany
Logika wyjaśniania nomotetycznego- kilka czynników (zmiennych niezależnych),
odpowiadających za zmienność badaczy, cechy vs wszystkie możliwie czynniki prowadzące
do danego stanu rzeczy, co mają na myśli badacze, gdy twierdzą, że jedna zmienna
nomotetyczna wpływa na drugą

25. KRYTERIA NOMOTETYCZNEJ PRZYCZYNOWOŚCI:
- zmienne muszą być skorelowane
- przyczyna występuje przed skutkiem
- nie ma zależności pozornej (im więcej bocianów tym więcej dzieci)
Błędne kryteria nomotetycznej przyczynowości:
- pełna przyczynowość (nie musi występować)
- przypadek wyjątkowy (wyjątki nie osłabiają przyczynowości)
- większość przypadków

26. PRZYKŁADY ZALEŻNOŚCI POZORNEJ
Zależność pozorna – przypadkowa korelacja pomiędzy dwiema zmiennymi, którą można
wyjaśnić odwołując się do trzeciej zmiennej.
Przykłady (Babbie)
a) dodatnia zależność między liczbą wozów strażackich, biorących udział w gaszeniu pożaru,
a wielkością szkód – im więcej wozów, tym więcej szkód (trzecią zmienną jest wielkość
pożaru).
b) istnieje negatywny związek między liczbą mułów w różnych miejscowościach a liczbą
osób mających doktorat – im więcej mułów, tym mniej doktorów, i odwrotnie. Trzecia
zmienna to wiejskie albo miejskie otoczenie.
c) dodatnia korelacja między rozmiarem obuwia a zdolnościami matematycznymi u uczniów.
Trzecia zmienna to wiek.
d) rejony, w których występują bociany, charakteryzują się wyższymi stopami urodzeń.
Trzecia zmienna to typ regionu (miasto lub wieś).

27. PRZYCZYNY KONIECZNE I WYSTARCZAJĄCE:
Przyczyna konieczna – oznacza warunek, który musi być spełniony, aby nastąpił określony
skutek. Np. aby otrzymać stopień, konieczne jest chodzenie na zajęcia; aby zajść w ciążę
trzeba być kobietą (choć nie jest to wystarczający warunek).

Przyczyna wystarczająca – oznacza warunek, który jeżeli zostanie spełniony, gwarantuje
oczekiwany skutek. Nie należy przez to rozumieć, że wystarczająca przyczyna jest jedyną
możliwą przyczyną danego skutku. Np. ucieczka z egzaminu końcowego byłaby
wystarczającą przyczyną oblania tego egzaminu, choć studenci mogą go oblać również na
inne sposoby. Zatem jakaś przyczyna może być wystarczająca, choć niekonieczna.
Odkrycie przyczyny zarówno koniecznej, jak i wystarczającej jest wynikiem najbardziej
satysfakcjonującym badacza. Niestety gdy analizujemy nomotetyczne związki między
zmiennymi, nigdy nie odkrywamy pojedynczych przyczyn, które są absolutnie konieczne i
absolutnie wystarczające. Nierzadko jednak wśród przyczyn znajdujemy czynniki, które są
albo w 100% konieczne (trzeba być kobietą, aby zajść w ciążę), albo w 100% wystarczające
(ucieczka z egzaminu powoduje oblanie go).

28. KONCEPTUALIZACJA I OPERACJONALIZACJA:
- Zainteresowanie
- KONCEPTUALIZACJA – (1) proces myślowy, w którym nieostre, nieścisłe pojęcia
(koncepty) są precyzowane i ściśle definiowane. Np. jeśli chcemy się dowiedzieć, czy kobiety
są bardziej współczujące niż mężczyźni musimy zastanowić się na tym, co rozumiemy pod
pojęciem „współczucie”. (2) sposób rozmnażania płciowego intelektualistów.
- OPERACJONALIZACJA – (1) krok dalej w stosunku do konceptualizacji – proces
tworzenia definicji operacyjnych czy inaczej określania dokładnych procedur pomiaru
wartości zmiennej. (2) zabieg chirurgiczny na intelektualiście
Proces konceptualizacji i operacjonalizacji można postrzegać jako określenie zmiennych i
tworzących je wartości. Np. w kontekście badań dot. bezrobocia status zatrudnienia to
zmienna o wartościach „zatrudniony” i „bezrobotny” – listę wartości można wydłużać, aby
objęła inne możliwości, jak np. gospodyni domowa.

29. WSKAŹNIKI I WYMIARY:
– są związane z konceptualizacją. W toku konceptualizacji powstaje szczególne, uzgodnione
dla celów badawczych pojęcie. Proces określania dokładnego znaczenia wymaga opisu
wskaźników, których będziemy używać do pomiaru pojęcia oraz rozmaitych jego aspektów,
zwanych wymiarami.
WSKAŹNIK – to znak obecności lub nieobecności badanego pojęcia; jest to wybrana
obserwacja, którą traktujemy jako odzwierciedlenie zmiennej, którą chcemy badać. Np. udział
w nabożeństwach jako wskaźnik religijności. Wskaźnikiem „współczucia” może być
odwiedzanie szpitali podczas świąt Bożego Narodzenia.
WYMIAR – możliwy do wyszczególnienia aspekt pojęcia. Np. „religijność” może być
specyfikowana ze względu na wymiar wiary, kultu, pobożności, wiedzy. „Współczucie” może
mieć wymiar uczuciowy, behawioralny, można współczuć ludziom, zwierzętom.

30. CO TO JEST KRĄG HERMENEUTYCZNY:
- cykliczny proces pogłębiania rozumienia; związane z tworzeniem ładu pojęciowego przy ich
wyjaśnianiu.

31. SKALE:
- Skala Bogardusa (skala dystansu społecznego) – technika pomiaru, określająca skłonność do
wchodzenia w różne – bliższe lub dalsze – stosunki społeczne z innymi kategoriami ludzi.
Przykładowe pytania na skali Bogardusa mogą wyglądać następująco:
Czy zgodziłbyś się, aby Romowie mieszkali w twoim kraju/miejscowości/dzielnicy? …byli
Twoimi sąsiadami? …aby Twoje dziecko poślubiło Roma?

Im wcześniej zostanie udzielona negatywna odpowiedź, tym dystans społeczny do danej
grupy społecznej jest większy.
- Skala Thurstone’a – typ złożonego narzędzia pomiarowego, skonstruowanego na podstawie
określonych przez „kompetentnych sędziów” wag przypisanych poszególnym wskaźnikom
zmiennych. (Sędziowie z doświadczeniem metodologicznym określają moc)
- Skala Likerta – najbardziej znane i powszechne narzędzie pomiarowe. Ma ono na celu
określenie względnego natężenia różnych postaw i poglądów. Podawana jest lista twierdzeń +
dwubiegunowa skala odpowiedzi, np. „zdecydowanie się zgadzam”, „raczej się zgadzam”,
„raczej się nie zgadzam”, „zdecydowanie się zgadzam”.
- Skala Guttmana – typ złożonego narzędzia pomiarowego stosowanego do syntetycznego
ujęcia wyników kilku odrębnych obserwacji i przedstawienia pewnej ogólniejszej zmiennej.
Szereg pytań dotyczących tego samego zagadnienia, służy do badania postaw, stopnia
akceptacji zjawisk.
Cechą skali Guttmana jest to, że odpowiedź twierdząca na pierwsze lub każde kolejne
pytanie, powinna powodować odpowiedź twierdzącą również na wszystkie następne pytania.

Skala Guttmana może wyglądać następująco:
A. Czy zgadasz się, żeby cudzoziemcy mieszkający w Polsce przez dłuższy okres czasu mieli
prawo do:
1. otrzymania obywatelstwa polskiego i wszystkich praw
2. karty stałego pobytu
3. kupna ziemi lub nieruchomości
4. założenia własnej firmy
5. pozwolenia na pracę najemną
6. pozwolenia na naukę
7. przedłużenia wizy pobytowej.

Dyferencjał semantyczny (skala Osgooda) – forma pytania kwestionariuszowego, w którym
respondent proszony jest o dokonanie oceny czegoś na skali kończącej się dwoma
przeciwstawnymi przymiotnikami (np. w przypadku ocen podręczników: „nudny” i
„ciekawy”), której stopnie pośrednie są sformułowaniami, takimi jak: „bardzo”, „raczej”, „ani
taki, ani taki”, „raczej”, „bardzo”, mającymi objąć całą przestrzeń między dwoma
przeciwieństwami. Stosowana w ocenie postaw, produktów, usług.
Przykładowa skala dyferencjału semantycznego może wyglądać następująco:
Czy Pana (i) zdaniem produkt X jest: Tani 1 2 3 4 5 6 7 Drogi

32. DEFINIOWANIE ZMIENNYCH I WARTOŚCI:
- Zmienna - logicznie powiązane zestawy wartości (atrybutów), np. zmienna płeć składa się z
wartości mężczyzna i kobieta. Zmienna klasa społeczna składa się z wartości: klasa wyższa,
klasa średnia, klasa niższa.
- Wartość - cecha osób lub rzeczy.
Każda zmienna musi mieć dwie istotne cechy:
1) składające się na nią cechy muszą być wyczerpujące. Aby zmienna mogła być użyteczna w
badaniu, musimy być w stanie sklasyfikować każdą obserwację w kategoriach wartości
składających się na zmienną.
2) wartości zmiennych muszą być wzajemnie rozłączne. Każda obserwacja musi dać się
zaklasyfikować w kategoriach jednej i tylko jednej wartości.

33. RODZAJE ZMIENNYCH:
ZMIENNA CIĄGŁA - zmienna, której wartości zmieniają się płynnie, jak wiek czy dochód.
Np. w grupie ludzi mogą znaleźć się osoby w wieku 21, 22, 23, 24 lata. Przeciwieństwem
zmiennych ciągłych są zmienne dyskretne, takie jak płeć lub afiliacja religijna, których
wartości tworzą odrębne elementy.
ZMIENNA DYSKRETNA - (skokowa) – zmienna, np. płeć lub afiliacja religijna, której
wartości są wyraźnie od siebie oddzielone (nieciągłe). (Nie można pokazać płynnego
przejścia między wartościami „mężczyzna” i „kobieta” w przypadku zmiennej płeć.)
ZMIENNA NIEZALEŻNA - zmienna, której wartości w analizie traktuje się jako dane i nie
próbuje tłumaczyć. Zakłada się, że zmienne niezależne determinują wartości zmiennych
zależnych lub wpływają na nie. Jest to zmienna wyjaśniająca. Jeśli stwierdzimy, że religijność
jest częściowo funkcją płci – ponieważ kobiety są bardziej religijne od mężczyzn – to
zmienną niezależną jest płeć, a zmienną zależną religijność.
ZMIENNA ZALEŻNA – zmienna, co do której zakłada się, że jest powodowana
przyczynowo lub uzależniona on innej zmiennej (zmiennej niezależnej); jest to zmienna,
którą mierzymy – zmienna wyjaśniana. Np. jeśli dochód jest częściowo funkcją osiągniętego
formalnie

wykształcenia,

to

dochód

traktuje

się

jako

zmienną

zależną

ZMIENNA KONTROLNA - zmienna za pomocą której sprawdzamy możliwość, że związek
pomiędzy zmiennymi jest pozorny (związek pozorny to taki, który można wyjaśnić za
pomocą zmiennych innych niż uwzględnionych w hipotezie badawczej np. ilość wozów
strażackich- wielkość strat- wielkość pożaru)
ZMIENNA NOMINALNA, PORZĄDKOWA, INTERWAŁOWA, ILORAZOWA (związane
z poziomami pomiaru:

34. POZIOMY POMIARU:
1) pomiar nominalny – poziom pomiaru, którego jedyną własnością jest to, że wartości
zmiennej są wyczerpujące i wzajemnie rozłączne. Tzn. jeśli zmienna mierzona jest na skali
nominalnej, to o jej wartościach możemy orzec jedynie, że są różne. Przykładem zmiennej
nominalnej może być płeć.
2) pomiar porządkowy (rangowy) – poziom pomiaru zmiennej, który umożliwia
uszeregowanie wartości zmiennej wg jakiegoś kryterium. Przykładem zmiennej mierzonej na
tej skali może być status społeczno-ekonomiczny z wartościami: niski, wysoki, średni.
3) pomiar interwałowy (przedziałowy) – poziom pomiaru zmiennej, przy którym wartości
zmiennej można uszeregować, a odległość między sąsiadującymi wartościami zmiennej są
równe. Np. standaryzowane testy na inteligencję.
4) pomiar ilorazowy – poziom pomiaru zmiennej, mający wszystkie właściwości pomiaru
nominalnego, porządkowego i przedziałowego, w którym dodatkowo na skali pomiarowej
można wyróżnić obiektywny punkt zerowy. Przykładem zmiennej mierzonej na tej skali może
być wiek, dochód

35. KRYTERIA JAKOŚCI POMIARU:
- Precyzja i poprawność - (subtelności rozróżnień odrębnych wartości zmiennej).
- Rzetelność - właściwość metody pomiaru polegająca na tym, że przy każdym powtórzeniu
obserwacji tego samego zjawiska uzyskuje się ten sam wynik. Np. pytanie „Czy był Pan w
kościele w ostatnim tygodniu?” charakteryzuje się większą rzetelnością niż pytanie „Ile razy
w życiu był Pan w kościele?”.
- Trafność - cecha pomiaru, stwierdzająca, że narzędzie pomiarowe mierzy rzeczywiście to,
co ma mierzyć. Ponieważ rzeczywistej trafności pomiaru nigdy nie da się ustalić, pozostaje
nam umówić się na określenie względnej trafności na podstawie:

* trafności fasadowej – własność wskaźnika powodująca, że jest on uznawany za odpowiedni
do pomiaru jakiejś zmiennej (uzgodnienia i indywidualne obrazy mentalne);
* trafności kryterialnej (predykacyjnej) – stopień, w jakim dany miernik powiązany jest z
pewnymi kryteriami zewnętrznymi);
* trafności treściowej – stopień, w jakim dany miernik uwzględnia wszystkie znaczenia
zawarte w pojęciu określającym mierzone zjawisko (skala znaczeń zawartych w pojęciu);
* trafności teoretycznej – stopień, w jakim dany miernik powiązany jest z innymi zmiennymi,
z którymi zgodnie z założeniami teorii powinien być powiązany (logiczne powiązanie między
zmiennymi);
* walidacji zewnętrznej – proces testowania trafności narzędzia poprzez badanie jego związku
z innymi domniemanymi wskaźnikami mierzonej zmiennej;
* walidacji wewnętrznej

36. TYPY WYJAŚNIEŃ NAUKOWYCH (OGÓLNIE):
Wyjaśnienia naukowe – muszą mieć charakter intersubiektywny i bezwzględny, muszą być
niezależne od tego, kto w jakich okolicznościach, do kogo dane wyjaśnienie formułuje.
1. Wyjaśnienie nomologiczno – dedukcyjne (wyjaśnić jakieś zdarzenie „to wykazać, iż
zdanie stwierdzające zajście tego zdarzenia wynika z pewnych zdań ogólnych i ze zdań
stwierdzających zajście zdarzeń lub stanów rzeczy, opisanych przez poprzednik tych zdań
ogólnych”)
2. Wyjaśnienie komplementarne (A i B są powiązane łańcuchem przyczynowym. Możemy
mieć do czynienia z tymi wyjaśnieniami np. gdy jeden badacz wyjaśnia sukces uczniów w
klasie ich inteligencją, a drugi badacz ich chęcią do nauki. Obaj wymieniają różne składniki
istotne tego samego warunku wystarczającego)
3. Wyjaśnienie konkurencyjne (to tyle co wyjaśnienia sprzeczne – jedno musi być wadliwe)
4. Wyjaśnienie wieloczynnikowe (czasami jest tak, że warunek zajścia Z jest bardziej
złożony. Prawo ogólne ma bardziej ogólną postać. Warunek zajścia Z może być układem
bardzo złożonym)
5. Wyjaśnienia probabilistyczne (nie są wyjaśnieniami logicznymi. Pierwsza przesłanka –
postać prawa probabilistycznego, a explanandum (konkluzje) jest tylko prawdopodobne, nie
jest pewne w 100%. Na podstawie informacji zawartych w expanansie możemy oczekiwać
explanandum z wysokim prawdopodobieństwem)
6. Wyjaśnienia niekompletne (to takie, w których explanansach brak odpowiedzi zespołów
twierdzeń ogólnych, np. „Maciej jest człowiekiem wobec tego popełnia błędy” – brak jest
stwierdzenia, że wszyscy są omylni)
7. Wyjaśnienie intuicyjne (gdy nie jesteśmy w stanie podać większej liczby czynników,
które złożyłyby się na warunek wystarczający, ale intuicyjnie czujemy, że zjawisko przez nas
uznane odegrało istotną rolę)
8. Wyjaśnienie hipotetyczne (explanans nie zawiera pewnego zestawu przesłanek
niezbędnych do tego, aby z nich wynikało explanandum. Znane jest twierdzenie ogólne, ale
nie jesteśmy w stanie stwierdzić, czy zaszło zdarzenie, o którym mówił poprzednik tego
twierdzenia. Nie ma danych obserwacyjnych czy empirycznych potwierdzających
występowanie poprzednika)
9. Wyjaśnienie teologiczne (wyjaśnienie mówiące o fakcie istnienia tego „czegoś” co
wyjaśniamy, a nie na skutkach tego co wyjaśniamy)

37. Eksplanandum (łac. to, co należy wyjaśnić) – twierdzenie lub zbiór twierdzeń,
opisujących zdarzenie lub stan rzeczy, który chcemy wyjaśnić.

Eksplanans –zespół twierdzeń wyjaśniających własność lub zdarzenie opisane w
explanandum określa się eksplanansem tej własności czy zdarzenia. Składa się z 2 kategorii
zdań:
1) Ogólnych mających kształt okresu warunkowego, w których w następniku figuruje zdanie
stwierdzające zajście zdarzenia wyjaśnianego lub opisujące wyjaśnianą własność
2) Jednostkowych stwierdzających, iż zaszły zdarzenia oznaczone przez poprzedniki tych
zdań ogólnych
Przykład:
Wyjaśniamy proces sprawnego opanowania pewnej czynności przez pewną osobę 1) przez
tezę ogólną

jeżeli ktoś ma wysoką motywację do nauki, to się szybko uczy 2) stwierdzając

osoba, o której mowa, ma wysoką motywację do opanowania tej czynności

Schemat nomologiczno-dedukcyjny wyjaśnienia (eksplanacji):
Explanans:

1. Zdanie ogólne stwierdzające stały związek między B i Z

2.Zdanie jednostkowe stwierdzające zajście B

Explanandum

Zdanie jednostkowe stwierdzające zajście Z

Wyjaśnienie przyczynowe ma zastosowanie czysto praktyczne - pozwala przewidzieć zajście
analogicznych zdarzeń w przyszłości. Twierdzenia zawarte w eksplanansie i explanandum
powinny uwzględniać czasowe i przestrzenne aspekty procesów prowadzących od przyczyny
do skutku.

38. RODZAJE PRZEWIDYWAŃ:
a) samorealizująca się przepowiednia- samo przewidywanie dotyczące zjawisk przyszłych
staje się przyczyną tychże zjawisk
b) prognoza samounicestwiająca się – sytuacja, w której ogłoszenie prognozy stwierdzającej,
iż w przyszłości zajdzie określone zdarzenie, przyczynia się do niezajścia tego zdarzenia
Są to zjawiska, które zaliczają się do funkcji ukrytych wiedzy fałszywej, konsekwencją ich
rozpowszechnienia jest stworzenie niezamierzonych, ale skutecznych przyczyn oczekiwanych
skutków. Twierdzenia fałszywe, w które ludzie uwierzyli mają swoje realne konsekwencje dla
ich zachowania i myślenia.

39. EKSTRAPOLACJA TRENDU:
Jest to kategoria przewidywań, których przesłanką jest ekstrapolowanie w przyszłość
pewnych trendów zaobserwowanych w przeszłości. Spotykane często w demografii,
ekonomii. Wszelka ekstrapolacja trendu zakłada, iż stwierdzany proces będzie trwał w
przyszłości wystarczająco długo, aby dostarczyć podstaw do przewidywań przynajmniej na
ten okres.
Założenie to może się nie sprawdzić z różnych powodów. Np. zmieni się całokształt
warunków wyznaczających kierunek i intensywność danego trendu (warunkowy charakter
trendu), trend może się załamać, mimo że układ warunków pozornie się nie zmienił, ale
nastąpił pewien stan nasycenia.
Należy dążyć do tego, by przewidywanie oparte na ekstrapolacji trendu przekształcić w
przewidywanie warunkowe, określając od jakich stałych lub zmieniających się kierunkowo
warunków zależy przyrost wartości zmiennej wyznaczającej dany trend i jakie są progi jego
przyszłego trwania.
Ekstrapolacja trendów odgrywa dużą rolę w tzw. przewidywaniach długofalowych, w których
próbuje się przewidzieć kierunki i wartości liczbowe pewnych trendów na 20-30 lat, zajmuje
się tym futurologia.

40. DEFINICJA TEORII wg Nowaka
Teorie to spójne systemy praw nauki zintegrowanych wedle pewnej jednolitej zasady dla
wyjaśniania i ewentualnego przewidywania zjawisk określonej kategorii. Składa się z praw co
oznacza, że ma charakter pomocniczy. Służy przede wszystkim do wyjaśniania. Uważa za
konieczne przyjęcie założeń faktycznych- że w danym przypadku spełnione są warunki
początkowo opisane poprzednikiem prawa.

Definicja teorii wg Nowaka
Teoria, wiedza teoretyczna – pewne spójne systemy praw nauki zintegrowanych wedle
pewnej jednolitej zasady dla wyjaśniania i ewentualnego przewidywania zjawisk określonej
kategorii, definicja ta kładzie nacisk na to, że:
-teoria składa się przede wszystkim z praw
-teorie służą przede wszystkim do wyjaśniania, natomiast wymóg przydatności do
przewidywań traktuje się mniej rygorystycznie
Istnieją bardzo wysokie cenione teorie, np. Darwinowska teoria ewolucji, które mają dużą
moc wyjaśniająca, ale niewielką wartość prognostyczną. Przydatność teorii do przewidywań
podnosi jej walor poznawczy.
Czym nie jest teoria?
Praktyką, faktami, pojedynczym prawem naukowym (???)

41. RODZAJE ZASAD TEORIOTWÓRCZYCH:
Zasada merytoryczna - założenie o naturze zjawisk obojętnych polem zainteresowania danej
teorii generującym w sensie heurystycznym (czyli w procesie prowadzącym do wykrywania
nowych faktów, powiązań), ale nie tylko heurystycznym, jej dziedziną zainteresowań a tym
samym pełniące istotną rolę przy określaniu pojęć i praw teorii. Założenie to może mieć
charakter domniemania lub wynikać z wcześniejszych badań, np. założenie istnienia
podświadomości może być zasadą generującą do budowy teorii wyjaśniającej ludzkie
zachowania (ale nie nadaje się do bakterii, czy gwiazd).. Zasady te są na ogół specyficzne dla
różnych dyscyplin.
Zasady strukturalno-formalne - zasady oparte na założeniu, że istnieją pewnego rodzaju
strukturalno formalne relacje między elementami rzeczywistości lub mechanizmami
opisywanymi przez poszczególne prawa. Te zasady są z reguły niespecyficzne dla
poszczególnych dyscyplin.

42. SCHEMATY WNIOSKOWANIA:
Teorie synchroniczne- abstrahują od czasowego przebiegu i następstwa zdarzeń
Teorie diachroniczne- koncentrują się przede wszystkim na następstwie zdarzeń w czasie,
wieloelementowe procesy, ale mogą też uwzględniać same następstwa bądź opisywać
mechanizmy przyczynowe.

43. REDUKCJA W NAUKACH SPOŁECZNYCH:
Tu interesują nas przede wszystkim czy prawa opisujące zachowanie poszczególnych
członków zbiorowości ludzkich i ich myślenia mogą być przydatne do wyjaśniania praw
rządzących tymi teoriami.

44. CO TO JEST DIAGNOZA:
- Badanie diagnostyczne - badanie nazywamy diagnostycznym, gdy jego celem jest
stwierdzenie, czy lub jak często w badanej zbiorowości występuje pewne zjawisko istotne dla
badacza (lub jego zleceniodawcy) ze względów praktyczno-społecznych, a zarazem jakoś
opisywalne, czyli dające się wyjaśnić w kategoriach teoretycznych. Badania diagnostyczne

często koncentrują się na problemach społecznych. Diagnozą problemu społecznego jest
wówczas takie opisanie stanu rzeczy, które stanowiąc stwierdzenie dystansu między stanem
pożądanym a rzeczywistością pozwala zarazem na teoretyczną interpretację tego stanu rzeczy
(a w przypadku optymalnym również na sformułowanie praktycznych dyrektyw dla
zmniejszenia tego dystansu).

45. CO TO JEST SOCJOTECHNIKA:
- (inżynieria społeczna) – schemat przewidywania warunkowego, czyli zastanawianie się w
jakim układzie warunków zajść może zjawisko przyjęte za cel praktycznych dążeń i co trzeba
zrobić, aby ten układ warunków zrealizować. Wiedza praktyczna służąca do realizacji celów
powinna opierać się na tezach przyczynowych i tezach diagnostycznych.
Pytania, które stawia sobie praktyk:
- czy zamierzony układ celów jest w ogóle możliwy do osiągnięcia
- czy nie ma wewnętrznej sprzeczności (logicznej, empirycznej) celów, które chce się
osiągnąć
- czy nie pojawi się konflikt spowodowany ograniczonością środków, jakimi się dysponuje
- czy sytuacja pożądana jest teoretycznie możliwa do zrealizowania (zbyt szczegółowy, zbyt
abstrakcyjny cel).