Antonio Gramsci

Partia i związki 

zawodowe

Studenckie Koło Filozofii Marksistowskiej (Uniwersytet Warszawski)

WARSZAWA 2007

Antonio Gramsci – Partia i związki zawodowe (1920 rok)

© Studenckie Koło Filozofii Marksistowskiej (UW)

– 2 –

www.skfm­uw.w.pl

Artykuł   Antonio   Gramsciego   „Partia   i   związki 
zawodowe”   ukazał   się   bez   podpisu   w   piśmie 
„L'Ordine Nuovo” II, nr 13 z 21 sierpnia 1920 r., 
w rubryce „Tydzień w polityce”.

Podstawa niniejszego wydania: Antonio Gramsci, 
„Pisma wybrane”, tom 1, wyd. Książka i Wiedza, 
Warszawa 1961.

Tłumaczenie   z   języka   włoskiego:   Barbara 
Sieroszewska.

Antonio Gramsci – Partia i związki zawodowe (1920 rok)

Agitacja   za   rewizją   umowy   zbiorowej,   wszczęta   przez   centralę   związkową   robotników­

metalowców,   stawia   na   nowo,   i   to   w   formie   kategorycznej,   problem   stosunków   między   partią   a 
związkami   zawodowymi.   Czy   partia   uczyniła   cokolwiek   w   celu   rozwiązania   tego   podstawowego 
zagadnienia   w   kierunku   wytkniętym   przez   uchwały   dwóch   kongresów   Międzynarodówki 
Komunistycznej? Partia nie uczyniła nic. Można to stwierdzić bez obawy, że zarzucą nam kłamstwo. 
Problem ten może być rozwiązany w sposób właściwy i historycznie konkretny jedynie poprzez impuls 
mas, uświadomionych przez działalność wychowawczą partii i kierowanych przez robotników­członków 
partii, wpajających masom hasła wysuwane przez partię. A skoro partia żadnej akcji wychowawczej nie 
prowadzi,   nie   wysuwa   żadnych   haseł,   zaś   problemu,   o   którym   mowa,   nawet   najogólniej   nie 
przedyskutowała, można stwierdzić kategorycznie, że partia jako organizacja centralna nic nie uczyniła 
dla rozwiązania tego podstawowego problemu Międzynarodówki Komunistycznej.

Można na podstawie historii udowodnić, że we Włoszech robotnicy zakładów metalurgicznych 

stanowią   awangardę  proletariatu.   Każdy  ich   ruch  o  charakterze  ogólnokrajowym   otwiera   nową  fazę 
ruchów we wszystkich innych gałęziach przemysłu. Znaczy to, że centrala metalowców spowodowała 
swoim wystąpieniem nastanie nowej fazy ruchów i strajków o charakterze ogólnonarodowym, przy czym 
organizacja centralna partii nie uznała dotychczas za stosowne wypowiedzieć się w tej sprawie, podsunąć 
właściwe hasła towarzyszom metalowcom, zdyscyplinować ich i zaprawić w dążeniu do celów, jakie 
stawia sobie partia. (Czy centrala metalowców działała w całkowitym  oderwaniu od partii? Czy  nie 
zatroszczyła   się   o   poinformowanie   jej   i   uzgodnienie   z   nią   swego   kroku?   Warto   byłoby   się   tego 
dowiedzieć, by móc ocenić ducha dyscypliny i intuicję polityczną niektórych towarzyszy). W każdym 
ośrodku   przemysłowym   robotnicy­metalowcy   stanowią   jądro   ruchu   rewolucyjnego,   żadne   ich 
zwycięstwo i żadna porażka nie mogą być dla pozostałych kategorii zawodowych obojętne. Te pozostałe 
kategorie mogą być zmuszone do przystąpienia do walki. Ruch ten może z dnia na dzień zmienić się z 
ruchu korporacyjnego w ruch polityczny. Jakże partia mogłaby pozostać obojętną i asystować takiemu 
ruchowi w charakterze zwykłego widza? Jakie stanowisko powinny zająć sekcje, aby nie narazić się na 
ekskomunikę, na oskarżenie o brak karności, o lekkomyślność, o anarchizm?

Mieląc niestrudzonym   językiem   maksymalistyczna   frazeologia  zdobyła   się na  zdanie:   „Okres 

obecny jest okresem rewolucyjnym”.

Konkretna   treść   tego   „aforyzmu”   powinna   skłonić   partię   do   maksymalnego   wysiłku   w   celu 

zorganizowania   i   koncentracji   sił   rewolucyjnych,   powinna   doprowadzić   do   likwidacji   wszystkich 
ideologicznych i taktycznych pozostałości II Międzynarodówki. Skoro okres, który przeżywamy, jest 
typowo   rewolucyjny,   dla   członków   partii   –   dla   tych,   którzy   chcą   lojalnie,   zgodnie   z   dobrowolnie 
przyjętymi   zobowiązaniami,   respektować   uchwały   kongresów   –   nie   mogą   już   istnieć   zagadnienia 
korporacyjne. Absurdem jest nie tylko to, żeby od góry, z centrum opanowanego przez członków partii, 
wychodziła agitacja o charakterze ściśle korporacyjnym, ale absurdem jest też i to, żeby z dołu, od mas, 
wychodziła podnieta do ruchów stawiających sobie za cel kwestię godzin pracy i płac.

Wszystkie siły rewolucyjne muszą być nastawione (i zorganizowane w sposób właściwy) na takie 

wychowanie mas, które pchnęłoby je ku celom najważniejszym  dla klasy robotniczej  – ku obaleniu 
władzy burżuazyjnej i wprowadzeniu władzy proletariackiej.

Konkretna   treść   tego   „aforyzmu”   powinna   doprowadzić   do   następującego   wniosku:   skoro 

zagadnienia korporacyjne nie mają już znaczenia, skoro klasa robotnicza nie ma już widoków na nowe 
realne   zdobycze   na   terenie   związkowym,   bez   względu   na   to,   czy   stosuje   taktykę   reformizmu 
parlamentarnego, czy taktykę reformizmu polegającego na „waleniu pięścią w stół” – to jakie zadanie 
staje przed związkami zawodowymi? Włoskie masy proletariackie zamanifestowały w tym względzie 
swoją   konkretną   wolę,   jak   żaden   inny   proletariat   świata.   Masy   włoskie   chcą   mieć   przywódców 
związkowych – członków Partii Socjalistycznej. Niełatwo dają się one porwać ideologii anarchistycznej. 

© Studenckie Koło Filozofii Marksistowskiej (UW)

– 3 –

www.skfm­uw.w.pl

Antonio Gramsci – Partia i związki zawodowe (1920 rok)

Przez tę swoją jasną i konkretną wolę masy włoskie dają wyraz świadomości, że nie będą mogły spełnić 
swego historycznego zadania nie przeszedłszy przez okres dyktatury, przez okres państwa robotniczego. 
Masy rozumieją, że konieczne jest istnienie ich własnej niezależnej partii klasowej; rozumieją to tak 
dalece   i   przekonanie   to   jest   tak   rozpowszechnione,   że   anarchosyndykaliści   przez   demagogiczny 
oportunizm   zgłaszają   akces   swej   „apolitycznej”   organizacji   do   III   Międzynarodówki,   do 
Międzynarodówki dyktatury proletariatu. W żadnym kraju nie istniała sytuacja równie jak we Włoszech 
sprzyjająca realizacji ścisłej więzi (organicznej i hierarchicznej, nie zaś wynikającej z paktów przymierza, 
zawieranych przez funkcjonariuszy związkowych, którzy nie są wybierani na kongresach, podczas gdy 
przywódców   partii   wybiera   kongres   spośród   awangardy   proletariatu),   więzi   między   związkami 
zawodowymi i partią, więzi stanowiącej jeden z podstawowych postulatów III Międzynarodówki i jeden z 
podstawowych warunków trwałego zwycięstwa rewolucji komunistycznej.

Już   od   czasów   Zimmerwaldu

1

  towarzysz   Lenin   wskazywał   jako   bezpośrednie   zadanie   dla 

zimmerwaldzkiego  lewego  skrzydła  – tworzenie  komórek  socjalistycznych  w fabrykach  i związkach 
zawodowych. Dziś, po pięciu latach, problem ten nie został jeszcze nawet zbadany przez partię włoską, 
która do Zimmerwaldu  przecież  przystąpiła,  podobnie  jak nie został rozważony  żaden z problemów 
dotyczących mas, gdyż zapomniano – a może jej wcale nie zrozumiano – o naczelnej zasadzie marksizmu 
i Międzynarodówki  Komunistycznej:  albo  rewolucja  robotnicza  i rada  delegatów  jako  jej konkretny 
wyraz   jest   ruchem   najgłębszych   mas,   albo   nie   ma   rewolucji.   Natomiast   ograniczona   akademicko­
drobnomieszczańska   mentalność   tradycyjnego   socjalizmu   włoskiego   przejawiła   się   i   wyczerpała   w 
żałosnych próbach układania papierowych planów odgórnego stworzenia ustroju radzieckiego.

Partia, która nie troszczyła się o historyczne dążenia proletariatu, tym mniej  interesowała się 

aktualnymi dążeniami kapitalizmu. Kapitaliści w nader krótkim czasie stworzyli własną, bardzo silną 
organizację, sprzymierzoną z faszyzmem, z policją, z militaryzmem, dążącym do narzucenia dyktatury 
wojskowej. Kapitaliści poświęcili setki milionów na to, żeby tę swoją organizację uczynić aktywną; przy 
pomocy   tych   milionów   stworzyli   prywatną   pocztę,   drukują   broszury   w   celu   rozpowszechniania 
fałszywych wiadomości i prowadzenia nieustannej kampanii oczerniającej i zniesławiającej przywódców 
związków robotniczych. Podobno nawet sporą część czołgów, wyprodukowanych przez fabryki włoskie 
za   zgodą   związków   zawodowych,   rezerwuje   się   na   „prywatny”   użytek   kapitalistów.   Cała   ta   praca 
organizacyjna   kapitalizmu   uszła   uwagi   partii   lub   co   najwyżej   partia   rozpatrywała   ją   jedynie   z 
„literackiego”   punktu   widzenia,   z   punktu   widzenia   tych,   którzy   uważają   się   za   socjalistów   i 
rewolucjonistów, gdyż zwykli tak komentować fakty: „A mówiłem, że burżuazja jest reakcyjna, rację 
miał Marks” itp.

Tak więc dzisiaj, kiedy poczynania robotników zakładów metalurgicznych otwierają nowy okres 

wzmożonych ruchów, kiedy okres rewolucyjny może w każdej chwili pchnąć partię do działania, włoski 
ruch robotniczy stoi wobec faktu, że problem wzajemnego stosunku partii i związków zawodowych nie 
tylko nie został rozwiązany w praktyce, ale nie został nawet poddany pod dyskusję. Ruch proletariatu 
włoskiego stał się polem działania dwóch partii politycznych: partii oficjalnej i partii, którą faktycznie 
stanowią przywódcy związków zawodowych. Dla zorientowania się w konsekwencjach wynikających z 
tak dwuznacznej sytuacji radzę przeczytać uważnie polemikę Radek­Levi na temat rewolucji węgierskiej. 
Niestety jednak historia jest nauczycielką pozbawioną uczniów...

1

 W Zimmerwaldzie odbyło się we wrześniu 1915 r. spotkanie różnych ugrupowań socjalistycznych, które wystąpiły przeciwko 

udziałowi w wojnie. Lenin i inni przedstawiciele lewicy głosili tam konieczność przekształcenia wojny imperialistycznej w 
wojnę domową i utworzenia nowej Międzynarodówki rewolucyjnej. W spotkaniu tym brała również udział delegacja Włoskiej 
Partii Socjalistycznej. – Red.

© Studenckie Koło Filozofii Marksistowskiej (UW)

– 4 –

www.skfm­uw.w.pl