Systemy ochrony praw człowieka

system ochrony praw człowieka to zespół norm prawnych oraz działających organów państwowych i
międzypaństwowych jak również organizacji społecznych, których zadaniem jest ochrona praw człowieka

Możemy mówić o systemach ochrony praw człowieka rządowych i pozarządowych.
W ramach systemów ochrony praw człowieka rządowych wyróżniamy poziomy:

 uniwersalny
 regionalne
 krajowe

SYSTEM UNIWERSALNY – ONZ

 Karta Narodów Zjednoczonych (26 VI 1945)

nie zawiera katalogu praw podstawowych
podnosi aż siedmiokrotnie kwestie związane z prawami człowieka (art. 1, 13, 55, 56, 62, 68, 76)

 10 XII 1948 – Powszechna Deklaracja Praw Człowieka

Komisja Praw Człowieka – organ pomocniczy (1946 -2006)

było to podstawowe forum ONZ zajmujące się ochroną i promowaniem

Rada Praw Człowieka (od 2006)

wspieranie powszechnego poszanowania i ochrony praw człowieka oraz podstawowych wolności w
równy i uczciwy sposób dla wszystkich ludzi, bez względu na jakiekolwiek kryteria

zadania Rady
- promocja edukacji w zakresie praw człowieka, wspieranie budowania systemu doradztwa i odpowiednich
struktur, udzielanie pomocy technicznej w porozumieniu z zainteresowanymi państwami członkowskimi;
- służenie jako "forum dla dialogu";
- przedstawianie zaleceń Zgromadzeniu Ogólnemu, by zapewnić dalszy rozwój prawa międzynarodowego
chroniącego prawa człowieka;
- wspieranie realizacji zobowiązań podjętych przez państwa w kwestii przestrzegania praw człowieka,
wdrażanie celów i rekomendacji przedstawionych na konferencjach i szczytach ONZ;
- dokonywanie uniwersalnych okresowych przeglądów dotyczących wypełniania przez każde państwo
zobowiązań związanych z przestrzeganiem praw człowieka (przeglądy mają być dokonywane w oparciu o
obiektywną i wiarygodną informację, zgodnie z zasadą równego traktowania wszystkich państw);
- opracowywanie rekomendacji dotyczących ochrony praw człowieka na podstawie dokonywanych
wszechstronnych okresowych przeglądów;
- rozwijanie dialogu i współpracy mającej na celu zapobieganie naruszaniu praw człowieka, a także szybkie
reagowanie na nadzwyczajne sytuacje łamania praw człowieka;
- przejmowanie roli i obowiązków Komisji Praw Człowieka;
- działanie w bliskiej współpracy z rządami, organizacjami regionalnymi, krajowymi instytucjami zajmującymi
się prawami człowieka i społeczeństwem obywatelskim;
- składanie corocznych raportów na forum Zgromadzenia Ogólnego.

 Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych – 1966 r.
 Protokół Fakultatywny nr 1 daje możliwość skarżenia państwa do KPCz przez osobę fizyczną

wszedł w życie 1976 r.
ciało traktatowe: KOMITET PRAW CZŁOWIEKA

kontrola nad przestrzeganiem międzynarodowego paktu praw osobistych i politycznych obywateli,
analiza sprawozdań z realizacji postanowień paktu dokonywana przez poszczególne państwa,
analiza postępu z wdrażania i realizacji zadań wynikających z paktu,
rozpatrywanie skarg międzypaństwowych,
monitorowanie realizacji zaleceń Komitetu przez państwo uczestniczące w sporze,
monitorowanie realizacji działań na rzecz ofiar naruszenia prawa.

 Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych Społecznych i Kulturalnych – 1966 r.

wszedł w życie 1976 r.
ciało traktatowe: Komitet Praw Ekonomicznych, Społecznych i Kulturalnych

monitoruje realizację praw zawartych w Pakcie gospodarczych, socjalnych, kulturalnych
przedstawia w okresie pięcioletnim sprawozdania dla Rady Gospodarczo-Społecznej

konwencje szczegółowe ONZ

 Międzynarodowa Konwencja w sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Rasowej – CERD (Nowy

Jork, 07.III.1966 r.)

 Konwencja w sprawie Zakazu Stosowania Tortur oraz Innego Okrutnego, Nieludzkiego lub Poniżającego

Traktowania albo Karania – CAT (10.XII.1984 r.)

 Konwencja o Prawach Dziecka – CRC (20.XI.1989 r.)
 Protokół Fakultatywny do Konwencji o Prawach Dziecka w sprawie Angażowania Dzieci w Konflikty

Zbrojne (1.VI.2000 r.)

 Protokół Fakultatywny do Konwencji o Prawach Dziecka w sprawie Handlu Dziećmi, Dziecięcej Prostytucji i

Dziecięcej Pornografii (1.VI.2000 r.)

 Konwencja w sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Kobiet – CEDAW (18.XII.1989 r.)
 Protokół Dodatkowy do Konwencji w sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Kobiet

(10.XII.1999 r.)

Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych do spraw Praw Człowieka
podlega sekretarzowi generalnemu ONZ
jest odpowiedzialny za koordynowanie działań związanych z ochroną praw człowieka
jest zobowiązany prowadzić rozmowy z władzami tych państw, gdzie dochodzi do naruszenia praw
człowieka

zadania:

 Promowanie praw człowieka w świecie.
 Zapewnienie stosowania tych praw w poszczególnych państwach.
 Promocja i koordynowanie współpracy międzynarodowej.
 Pomoc przy opracowywaniu narzędzi ochrony praw człowieka.
 Kontrola respektowania praw człowieka na świecie.
 Reagowanie w razie naruszenia tych praw.

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości
działa od 1945 roku
jest głównym organem sądowym ONZ
Międzynarodowy Trybunał Karny
powołany w 1998 roku
działa od 2002 roku
ma za zadanie sądzić najcięższe zbrodnie tj.: ludobójstwo, zbrodnie przeciwko ludzkości, zbrodnie wojenne

SYSTEMY REGIONALNE
BRAK systemu azjatyckiego

system interamerykański

1948 – Amerykańska Deklaracja Praw i Obowiązków Człowieka i Obywatela
1959 – powołanie Międzyamerykańskiej Komisji Praw Człowieka
1969 – Amerykańska Konwencja Praw Człowieka
1979 r. – powołanie na jej podstawie Międzyamerykańskiego Trybunału Praw Człowieka
1988 – Protokół z San Salwador
wprowadził do systemu amerykańskiego prawa gospodarcze, socjalne i kulturalne
1981 – Afrykańska Karta Praw Człowieka i Ludów (weszła w życie 1987)
system afrykański
Afrykańska Komisja Praw Człowieka i Ludów
organ ustanowiony przez Kartę dla promocji i ochrony praw człowieka
brak uprawnień decyzyjnych
9 czerwca 1998 r. – Zgromadzenie Szefów Państw i Rządów Organizacji Jedności Afrykańskiej przyjęło
Protokół do Afrykańskiej Karty Praw Człowieka i Ludów, ustanawiający Afrykański Trybunał Praw
Człowieka i Ludów (rozpoczął działalność 25 I 2004 r.; pierwsza sprawa grudzień 2009 r.)

system arabski

1994 – Arabska Karta Praw Człowieka
organ kontrolny: Komitet Ekspertów Praw Człowieka
opiera się na wartościach islamskich
prawa człowieka w rozumieniu zachodnim?
brak możliwości składania skarg indywidualnych

systemy europejskie

RADA EUROPY
4 listopada 1950 r. Rada Europy przyjęła Konwencję o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych
Wolności
pierwotnie organami traktatowymi były: Europejska Komisja Praw Człowieka i Trybunał Praw
Człowieka
obecnie (od 1998 r.) funkcjonuje na ich miejsce: Europejski Trybunał Praw Człowieka
z siedzibą w Strasburgu
Trybunał działa na podstawie Konwencji oraz dołączonych (i dołączanych) do niej protokołów.
Polska przystąpiła do Konwencji 19 stycznia 1993 r.
6 listopada 1990 przyjęto protokół nr 9, umożliwiający składanie skarg bezpośrednio do Trybunału
(Polska ratyfikowała go 10 października 1994 r. )

UNIA EUROPEJSKA
system in statu nascendi (w stanie tworzenia)
podstawa prawna: Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej
podpisany w dniu 7 grudnia 2000 r. NICEA
moc wiążąca nadana przez Traktat lizboński podpisany 13 grudnia 2007 r., który wszedł w życie 1 grudnia
2009 r.
Polska jest stroną tzw. protokołu brytyjskiego
Artykuł 1
1. Karta nie rozszerza możliwości Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ani żadnego sądu lub
trybunału Polski lub Zjednoczonego Królestwa do uznania, że przepisy ustawowe, wykonawcze lub
administracyjne, praktyki lub działania administracyjne Polski lub Zjednoczonego Królestwa są niezgodne z
podstawowymi prawami, wolnościami i zasadami, które są w niej potwierdzone.
2. W szczególności i w celu uniknięcia wątpliwości nic, co zawarte jest w tytule IV Karty nie stwarza praw,
które mogą być dochodzone na drodze sądowej, mających zastosowanie do Polski lub Zjednoczonego
Królestwa, z wyjątkiem przypadków gdy Polska lub Zjednoczone Królestwo przewidziały takie prawa w
swoim prawie krajowym.
Artykuł 2
Jeśli dane postanowienie Karty odnosi się do krajowych praktyk i praw krajowych, ma ono zastosowanie do
Polski lub Zjednoczonego Królestwa wyłącznie w zakresie, w jakim prawa i zasady zawarte w tym
postanowieniu są uznawane przez prawo lub praktyki Polski lub Zjednoczonego Królestwa.