Medycyna Wet. 2007, 63 (10)

1242

Praca oryginalna

Original paper

Nadczynnoœæ tarczycy jest jedn¹ z najczêœciej wy-

stêpuj¹cych endokrynopatii u zwierz¹t i ludzi, której

towarzysz¹ zaburzenia rytmu serca. Pod³o¿e i mecha-

nizmy elektrofizjologiczne arytmii wystêpuj¹cych

w przebiegu hipertyreozy nie s¹ w pe³ni poznane.

U ludzi z nadczynnoœci¹ tarczycy inwazyjne badanie

elektrofizjologiczne (EPS) nie jest wykonywane ze

wzglêdu na du¿e ryzyko wyst¹pienia istotnych zabu-

rzeñ rytmu serca, które mog¹ doprowadziæ do zatrzy-

mania kr¹¿enia (29, 33). Eksperymentalnie wywo³ana

hipertyroksynemia, w wyniku podania L-tyroksyny do-

¿ylnie (objawy ostre), doustnie lub podskórnie (obja-

wy przewlek³e), u zwierz¹t jest modelem nadczynnoœ-

ci tarczycy dla cz³owieka (4, 21). W piœmiennictwie

dostêpne s¹ jedynie wyniki czêœciowej oceny parame-

trów elektrofizjologicznych uk³adu bodŸco-przewo-

dz¹cego w nadczynnoœci tarczycy. Brak jest danych

na temat oceny funkcji uk³adu bodŸco-przewodz¹ce-

go poni¿ej ³¹cza przedsionkowo-komorowego oraz

ewentualnych konsekwencji zmian szybkoœci przewo-

dzenia w obrêbie komór w hipertyreozie u cz³owieka.

Nie wykonywano równie¿ takich badañ na modelach

zwierzêcych. Nie prowadzono tak¿e badañ, które poz-

woli³yby oceniæ ca³oœciowo zmiany elektrofizjologicz-

ne zachodz¹ce w sercu w hipertyroksynemii i ich kon-

sekwencje.

Celem badañ by³a ocena zmian parametrów elek-

trofizjologicznych serca w przebiegu eksperymental-

nie wywo³anej hipertyroksynemii u œwiñ, okreœlenie

czêstoœci wystêpowania i rodzajów arytmii mo¿liwych

do wyzwolenia w inwazyjnym badaniu elektrofizjolo-

gicznym serca oraz ocena powi¹zania parametrów

elektrofizjologicznych ze zmianami morfologicznymi

miêœnia sercowego.

Materia³ i metody

Materia³ doœwiadczalny stanowi³o 10 œwiñ rasy polska

bia³a zwis³oucha, pochodz¹cych z dwóch miotów, identycz-

nie ¿ywionych mieszank¹ paszow¹ pe³noporcjow¹ zgod-

nie z normami ¿ywieniowymi, utrzymywanych w tych

samych warunkach hodowlanych. Doœwiadczenie rozpo-

czêto, gdy zwierzêta osi¹gnê³y wiek 12 tygodni, przepro-

wadzono je w dwóch etapach. Etap I (doœwiadczenie wstêp-

ne) obejmowa³ badanie 2 œwiñ (u jednej wywo³ano hiper-

tyroksemiê). Celem doœwiadczenia wstêpnego by³o: ocena

mo¿liwoœci wywo³ania hipertyroksynemii poprzez doust-

ne podawanie L-tyroksyny i ocena objawów tego stanu

u œwiñ, opracowanie metodyki EPS (protokó³ stymulacji),

ocena ewentualnych powik³añ wykonanych procedur, okreœ-

lenie norm dla parametrów elektrofizjologicznych serca

œwini. W etapie II (doœwiadczenie w³aœciwe) badania

przeprowadzono u 8 œwiñ zgodnie z ustaleniami w etapie I.

Badania elektrofizjologiczne serca u œwiñ

w eksperymentalnej hipertyroksynemii

AGNIESZKA NOSZCZYK-NOWAK

Katedra Chorób Wewnêtrznych i Paso¿ytniczych z Klinik¹ Chorób Koni, Psów i Kotów

Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej UP, pl. Grunwaldzki 47 50-366 Wroc³aw

Noszczyk-Nowak A.

Electrophisiological study of the heart in swine during experimental hyperthyroxinemia

Summary

The aim of this research was to evaluate the assessment of changes of heart electrophisiological parameters,

the determination of the frequency of occurrence and kinds of arrhythmias possible to release in invasive

electrophysiological study of the heart and the assessment of the connection between electrophysiological

parameters and morphological changes of the heart muscle. The experimental material included 10 pigs of

Wielka Bia³a Zwis³oucha breed. Hyperthyroxinemia was induced experimentally in 5 pigs through the oral

administration of L-tyroxine at a dose of 20 µg/kg body weight once daily for 8 weeks. The control group

included 5 pigs which were not administered L-tyroxine. The electrophysiological study of the heart was

carried out 4 times, preceded by a blood test. The statistically significant shortening of the atrial effective

refraction period and atrio-ventriculat nodal refraction period, concentric hypertrophy of the heart muscle,

and change of biochemical blood parameters were observed.

Keywords: swine, heart

Medycyna Wet. 2007, 63 (10)

1243

W tej czêœci doœwiadczenia w czasie badania sekcyjnego

pobrano wycinki narz¹dów do badania histopatologicz-

nego.

W czasie ca³ego doœwiadczenia hipertyroksynemia zo-

sta³a wywo³ana eksperymentalnie u 5 œwiñ poprzez doust-

ne podawanie soli sodowej L-tyroksyny w dawce 20 µg/kg

m.c. 1 × dz. (23). Grupê kontroln¹ stanowi³o 5 œwiñ, któ-

rym L-tyroksyny nie podawano. Zwierzêtom w obydwu

grupach mierzono w prostnicy wewnêtrzn¹ temperaturê

cia³a, termometrem elektronicznym dwukrotnie w ci¹gu

doby, o godz. 8

00

i 20

00

. Przed ka¿dym EPS z ¿y³y brze¿nej

ucha pobierano krew do badañ hematologicznych i bioche-

micznych. Oznaczano: aktywnoϾ aminotransferazy aspa-

raginianowej (AST), aktywnoϾ aminotransferazy alanino-

wej (ALT), stê¿enie mocznika, kreatyniny, Na

+

, K

+

, Ca

++

,

Cl

–

, Mg

++

oraz stê¿enie TSH i wolnych frakcji hormonów

tarczycy (FT

3

, FT

4

). Badania hematologiczne i biochemicz-

ne krwi wykonano aparatami: Animal Blood Cennter abc

Vet Horiba ABX, POINTE 180, CHIRON diagnostic 644,

Epoll 2. Za wartoœci referencyjne przyjêto normy wg Win-

nickiej (31). Oznaczenia stê¿enia TSH, FT

3

i FT

4

wykona-

no metod¹ radioimmunologiczn¹ (RIA) zestawami firmy

CIS Bio International (FT

3,

FT

4

) oraz firmy Biosource

(TSH). Stê¿enia FT

3

i FT

4,

(wartoœæ œrednia ± S.D.) porów-

nywano do stê¿enia hormonów w grupie kontrolnej. Wy-

nosz¹ one odpowiednio dla FT

3

2,78-7,27 pmol/l i dla FT

4

.

4,60-14,75 pmol/l.

EPS wykonano przy pomocy aparatu firmy Biotronik typ

VHB 20. Do EPS u¿yto dwóch elektrod wewn¹trzserco-

wych firmy J&J: cztero- i oœmiopunktow¹. U³o¿enie elek-

trody w jamach serca by³o kontrolowane echokardiogra-

ficznie. Do przerywania groŸnych dla ¿ycia lub trwa³ych

arytmii (arytmii trwaj¹cych powy¿ej 30 s.) u¿ywano defi-

brylatora Defi Card Combi II firmy EMTEL z impulsem

jednofazowym, o standardowym zakresie energii 1-360 J.

EPS wykonywano w infuzyjnym znieczuleniu ogólnym. Po

24-godzinnej diecie g³odowej zwierzêta by³y poddawane

premedykacji przy pomocy azaperonu w dawce 2 mg/kg

m.c. i ketaminy w dawce 10 mg/kg m.c. podanych domiêœ-

niowo. U¿yte œrodki anestetyczne maj¹ znikomy wp³yw na

w³aœciwoœci elektrofizjologiczne komórek miêœnia serco-

wego (18, 29, 32). Po premedykacji, do ¿y³y brze¿nej ucha

zak³adano wenflon, przez który podawano œrodek wpro-

wadzaj¹cy zwierzê w sen podstawowy – pentobarbital

w dawce pocz¹tkowej 8-10 mg/kg m.c., a nastêpnie w dawce

podtrzymuj¹cej wg efektu dzia³ania. Po intubacji zwierzê

wywi¹zywano w u³o¿eniu na grzbiecie i przez ca³e badanie

podawano przez rurkê intubacyjn¹ tlen, aby utrzymaæ sa-

turacjê na poziomie min. 95%. Saturacjê kontrolowano przy

pomocy pulsyksometru firmy Nonin model 9843, którego

klips zak³adano na jêzyk lub ucho. Elektrodê do stymulacji

wewn¹trzsercowej wprowadzano do prawego przedsionka

i prawej komory przez koszulkê naczyniow¹ umieszczon¹

w ¿yle szyjnej wewnêtrzn¹ metod¹ Seldingera, a od dru-

giego EPS zmodyfikowan¹ przez autorkê pracy, otwart¹

metod¹ Seldingera. Stymulacjê prowadzono impulsem

dwukrotnie wy¿szym od wartoœci progu stymulacji. Sty-

mulacjê komory i przedsionka przeprowadzono na rytmie

w³asnym i narzuconym S1-S1, impulsem dodatkowym S2

(cykl 8 S1 + 1 S2) o skracaj¹cym siê czasie sprzê¿enia.

Protokó³ EPS obejmowa³ oznaczenie: czasu efektywnej

refrakcji przedsionków (AERP), ³¹cza przedsionkowo-ko-

morowego (AVERP) i komór (VERP) na rytmie w³asnym

4 czêstoœciach rytmu narzuconego (100/min., 130/min.,

150/min., 180/min.), oznaczenie punktu Wenckebacha oraz

czasu powrotu rytmu zatokowego (SNRT). Po 5 dniach od

pierwszego badania rozpoczêto podawanie doustne L-ty-

roksyny œwiniom grupy doœwiadczalnej. Kolejne – drugie

EPS wykonano u obu grupach zwierz¹t po 4 tygodniach

podawania L-tyroksyny, trzecie EPS wykonano po kolej-

nych 4 tygodniach podawania L-tyroksyny. Ostatnie, czwar-

te EPS wykonano po 4 tygodniach od zaprzestania poda-

wania L-tyroksyny. Poœmiertnie przeprowadzono badanie

morfologiczne serca, podczas którego mierzono wysokoœæ

i szerokoœæ przedsionków i komór, gruboœci miêœnia ser-

cowego prawej i lewej komory oraz przegrody miêdzy-

komorowej. Dodatkowo oceniano wygl¹d miêœnia serco-

wego na przeciêciach poprzecznych. Do badañ histopato-

logicznych pobrano fragmenty miêœnia prawego i lewego

przedsionka, miêœnia przegrody miêdzykomorowej oraz

miêœnia prawej i lewej komory. Z wycinków wykonano pre-

paraty mikroskopowe barwione hematoksylin¹ i eozyn¹

(H+E) oraz metod¹ van Giesona.

Uzyskane wartoœci liczbowe analizowano, obliczaj¹c

œredni¹, odchylenie standardowe i wartoœci procentowe.

W celu stwierdzenia istotnoœci dane poddano analizie sta-

tystycznej, stosuj¹c analizê wariancji ANOVA lub jej nie-

parametryczny odpowiednik. Istotnoœæ ró¿nic pomiêdzy

grupami okreœlano test parametrycznymi t-Studenta lub

nieparametrycznymi U-Manna-Whitneya dla zmiennych

niepowi¹zanych w zale¿noœci od ich rozk³adów. Dla zmien-

nych powi¹zanych stosowano test kolejnoœci par Wilcoxa.

Poziom istotnoœci statystycznej przyjêto dla p < 0,05.

Na wykonanie badañ uzyskano zgodê II Lokalnej Komi-

sji Etycznej ds. Doœwiadczeñ na Zwierzêtach przy Akade-

mii Rolniczej we Wroc³awiu nr 107/03.

Wyniki i omówienie

W pierwszym badaniu krwi stê¿enie K

+

w surowicy

by³o poni¿ej dolnego zakresu wartoœci referencyjnej

u 4 œwiñ (tab. 1), a w badaniu drugim u dwóch osobni-

ków. Obserwowane obni¿one stê¿enie K

+

w surowicy

krwi podczas pierwszego badania EPS mog³o byæ przy-

czyn¹ migotania przedsionków, poniewa¿ K

+

odgry-

wa kluczow¹ rolê w zmianie potencja³u b³onowego

komórek. Obni¿enie stê¿enia jonu potasowego w p³y-

nie pozakomórkowym zwiêksza polaryzacjê b³ony

komórkowej, co sprzyja wystêpowaniu zaburzeñ ryt-

mu, w tym migotania przedsionków (10), wystymulo-

wanego podczas pierwszego EPS. Stê¿enia innych jo-

nów w surowicy krwi mieœci³y siê w granicach normy

przez ca³y okres doœwiadczenia. Pozosta³e parametry

hematologiczne i biochemiczne krwi w obu grupach

zwierz¹t pozostawa³y w granicach referencyjnych.

Potwierdzeniem eksperymentalnej hipertyroksynemii

by³ wzrost stê¿enia hormonów tarczycy powy¿ej gór-

nego zakresu normy wykonanym po 4 i 8 tygodniach

podawania doustnie L-tyroksyny (tab. 1). Stê¿enie FT

3

i FT

4

powróci³o do stanu wyjœciowego po 4 tygodniach

od zaprzestania podawania L-tyroksyny.

Medycyna Wet. 2007, 63 (10)

1244

Po 8 tygodniach stosowania L-tyroksyny stwierdzo-

no istotnie statystycznie wy¿sz¹ czêstoœæ rytmu serca

u œwiñ z hipertyroksynemi¹ (tab. 2). Tachykardiê u œwiñ

z grupy doœwiadczalnej mo¿na t³umaczyæ: wy¿sz¹ ak-

tywnoœci¹ oœrodków bodŸcotwórczych, „uwra¿liwie-

niem” na katecholaminy tych oœrodków przez hormo-

ny tarczycy, wystêpowaniem automatyzmu wyzwala-

nego wczesnymi potencja³ami nastêpczymi w wêŸle

SA (3, 6, 7, 14, 15, 17), zmian¹ w³aœciwoœci elektro-

fizjologicznych kardiomiocytów oraz zmian¹ szyb-

koœci przewodzenia w miêœniu sercowym w tej grupie

zwierz¹t (5, 9). Hormony tarczycy wywieraj¹ wyraŸ-

ny wp³yw na wytwarzanie impulsów i przewodnictwo,

co obrazuj¹ wykonane badania.

W przeprowadzonych badaniach stwierdzono istot-

ne statystycznie skrócenie AERP, AVNERP i VERP

ju¿ po 4 tygodniach stosowania L-tyroksyny. Istotnie

statystycznie krótszy AERP i AVNERP utrzymywa³

siê po 8 tygodniach podawania L-tyroksyny (tab. 2).

Skrócenia okresów efektywnej refrakcji przedsionka

i ³¹cza przedsionkowo-komorowego opisali równie¿

inni autorzy (19, 25). Komiya i wsp. (20) stwierdzili

istotnie krótszy AERP u pacjentów z nadczynnoœci¹

tarczycy i napadowym migotaniem przedsionków

(AF). Obserwowana przez wielu autorów sk³onnoœæ

do rozwoju AF u chorych z nadczynnoœci¹ tarczycy

(1, 5, 9, 20, 22, 25, 26) mo¿e byæ zale¿na od wystêpu-

j¹cego skrócenia okresu refrakcji w komórkach przed-

e

i

n

a

d

a

B

a

p

u

r

G

a

N

+

l/

l

o

m

m

K

+

l/

l

o

m

m

g

M

+

+

l/

l

o

m

m

a

C

+

+

l/

l

o

m

m

l

C

–

l/

l

o

m

m

T

S

A

l/

U

T

L

A

l/

U

k

i

n

z

c

o

M

l/

l

o

m

m

a

n

i

n

y

t

a

e

r

K

l/

l

o

m

µ

T

F

3

l/

l

o

m

p

T

F

4

l/

l

o

m

p

H

S

T

l

m

/

U

I

µ

d

e

z

r

p

m

e

i

c

ê

z

c

o

p

z

o

r

a

i

n

a

w

o

s

o

t

s

y

n

y

s

k

o

r

y

t-

L

I

1

4

1

3

8

,

1

±

8

6

,

2

A

3

2

,

0

±

5

6

1

,

1

4

2

,

0

±

4

,

2

4

2

,

0

±

5

7

,

9

9

6

0

,

2

±

5

7

5

,

5

5

6

8

,

9

±

5

,

1

4

0

,

3

±

5

7

4

,

4

5

1

,

1

±

8

8

,

5

2

1

5

7

,

6

2

±

2

7

,

5

8

0

,

3

±

1

2

,

1

1

5

4

,

3

±

5

9

6

1

,

0

3

7

0

,

0

±

II

5

,

8

3

1

0

,

1

±

6

0

,

5

5

9

,

0

±

2

9

,

0

5

4

0

,

0

±

8

,

2

2

2

,

0

±

5

2

,

9

9

6

9

,

0

±

5

2

,

0

6

9

1

,

5

±

5

,

8

3

8

,

5

±

7

9

,

4

4

2

,

1

±

5

7

,

9

9

3

1

,

7

±

3

0

,

5

8

8

,

4

±

7

6

,

5

7

3

,

6

±

5

7

2

4

1

,

0

6

5

1

,

0

±

h

c

a

i

n

d

o

g

y

t

4

o

p

a

i

n

a

w

o

s

o

t

s

y

n

y

s

k

o

r

y

t-

L

I

6

3

1

5

3

,

5

±

8

8

,

3

7

,

1

±

A

7

9

,

0

0

1

,

0

±

5

7

4

,

2

5

1

,

0

±

5

7

,

6

9

2

2

,

2

±

0

,

1

3

9

6

,

4

±

5

7

,

5

3

3

,

5

±

8

,

3

0

7

,

0

±

5

2

,

5

0

1

3

7

,

4

1

±

5

4

,

7

0

1

,

2

±

9

7

,

3

4

*

1

9

,

7

±

3

5

7

1

,

0

1

4

1

,

0

±

II

2

4

1

4

2

,

4

±

5

7

7

6

,

4

1

3

,

0

±

5

9

,

0

1

1

,

0

±

5

2

3

,

2

4

3

,

0

±

5

2

,

3

0

1

8

1

,

6

±

5

2

,

0

4

8

,

0

1

±

0

,

3

4

3

,

8

±

0

,

4

7

5

,

0

±

5

,

4

0

1

3

7

,

1

1

±

5

9

1

,

5

9

0

,

2

±

3

2

1

,

8

*

3

9

,

1

±

8

6

8

0

,

0

5

0

0

,

0

±

h

c

a

i

n

d

o

g

y

t

8

o

p

a

i

n

a

w

o

s

o

t

s

y

n

y

s

k

o

r

y

t-

L

I

6

,

3

4

1

3

5

,

1

±

6

,

4

4

1

,

0

±

7

1

,

1

2

,

0

±

4

,

2

5

1

,

0

±

3

,

9

9

9

8

,

2

±

0

,

3

6

4

,

6

1

±

6

,

2

4

5

,

3

±

4

,

5

4

0

,

1

±

3

,

9

2

1

2

8

,

8

1

±

5

6

,

2

1

*

7

3

,

4

±

2

8

,

2

8

*

2

3

,

0

2

±

6

9

8

0

,

0

6

0

0

0

,

0

±

II

5

7

,

9

3

1

6

0

,

2

±

5

9

8

,

4

4

1

,

0

±

5

8

9

,

0

3

0

,

0

±

5

2

4

,

2

9

0

,

0

±

5

7

,

8

9

6

9

,

0

±

0

,

0

7

5

0

,

9

±

5

,

3

4

6

,

2

±

5

2

7

,

3

4

2

,

0

±

5

7

,

9

2

1

8

2

,

9

±

5

2

6

,

4

*

0

2

7

,

2

±

5

7

3

4

,

9

*

6

4

8

,

6

±

8

8

0

,

0

8

0

0

0

,

0

±

h

c

a

i

n

d

o

g

y

t

4

o

p

a

i

n

a

t

s

e

z

r

p

a

z

d

o

a

i

n

a

w

o

s

o

t

s

y

n

y

s

k

o

r

y

t-

L

I

5

4

1

0

0

,

1

±

8

,

4

2

1

,

0

±

6

2

,

1

5

0

,

0

±

8

,

2

6

0

,

0

±

6

,

8

9

5

1

,

1

±

0

,

8

6

1

8

,

7

±

3

,

7

4

5

,

4

±

5

,

4

6

4

,

0

±

7

6

,

9

0

2

*

1

5

,

6

±

1

0

,

7

5

0

,

5

±

1

0

,

4

2

3

4

,

8

±

8

2

,

0

9

0

,

0

±

II

2

4

1

2

8

,

0

±

5

7

1

9

,

4

5

0

,

0

±

3

0

,

1

9

0

,

0

±

5

5

,

2

9

3

,

0

±

5

2

,

0

0

1

1

7

,

1

±

5

2

,

7

3

6

3

,

9

±

5

,

2

4

1

,

2

±

8

,

4

4

7

,

0

±

5

7

,

2

4

1

*

4

2

,

4

1

±

6

5

,

4

5

,

2

±

4

9

,

8

1

1

,

2

±

7

2

,

0

9

9

0

,

0

±

Objaœnienia: A – poni¿ej normy wg Winnicka (31); I – hipertyroksynemia; II – kontrola; * – p £ 0,05

Tab. 1. Parametry biochemiczne, aktywnoœæ hormonów tarczycy i TSH w surowicy krwi œwiñ

Tab. 2. Okresy refrakcji przedsionka, ³¹cza przedsionkowo-komorowego, komory (ms) badanych œwiñ

S

P

E

a

p

u

r

G

R

H

P

R

E

V

P

R

E

V

0

0

1

P

R

E

V

0

3

1

P

R

E

V

0

5

1

P

R

E

V

0

8

1

P

R

E

A

P

R

E

A

r

œ

P

R

E

N

V

A

P

R

E

N

V

A

0

0

1

P

R

E

N

V

A

0

3

1

P

R

E

N

V

A

0

5

1

P

R

E

N

V

A

0

8

1

1

I

5

2

,

6

0

1

5

9

,

9

±

5

,

2

1

3

2

6

,

0

2

±

3

3

,

3

0

3

2

2

,

1

2

±

5

,

2

5

2

0

0

,

5

1

±

0

,

0

3

2

4

1

,

4

1

±

0

,

5

1

2

7

7

,

5

±

5

,

7

8

1

8

0

,

7

1

±

5

6

,

6

7

1

4

1

,

5

±

0

,

5

4

3

0

,

5

2

±

5

,

7

3

3

8

7

,

2

2

±

5

,

7

3

3

8

7

,

2

2

±

5

,

2

2

3

5

8

,

7

1

±

0

,

5

9

2

9

7

,

2

3

±

II

5

7

,

2

9

4

5

,

7

±

0

,

5

3

3

6

6

,

0

5

±

5

,

2

8

2

7

5

,

9

±

5

4

2

1

9

,

2

1

±

0

,

0

1

2

4

1

,

4

1

±

5

,

2

9

1

7

5

,

9

±

5

,

2

0

2

3

9

,

8

1

±

0

,

0

0

2

1

7

0

,

7

±

5

,

2

3

3

5

6

,

1

2

±

5

,

7

2

3

2

,

9

1

±

0

,

5

2

3

0

,

5

3

±

0

,

0

1

3

5

1

,

9

2

±

0

,

0

9

2

4

6

,

4

3

±

2

I

0

0

,

9

9

6

1

,

1

1

±

5

,

7

4

2

7

8

,

7

4

±

5

,

2

9

1

*

8

7

0

,

7

1

±

5

,

7

7

1

*

8

7

0

,

7

1

±

0

,

5

6

1

1

9

,

2

1

±

0

,

0

8

1

*

6

1

,

8

±

3

,

3

8

1

*

3

4

,

4

1

±

5

,

7

7

2

6

0

,

2

3

±

0

,

5

8

2

2

3

,

7

1

±

0

,

5

6

2

1

9

,

2

1

±

0

,

5

2

2

7

1

,

5

2

±

II

5

2

,

1

9

5

7

,

6

±

5

,

7

8

2

8

0

,

7

1

±

0

,

5

9

2

1

2

,

1

2

±

0

,

5

4

2

*

6

1

,

4

3

±

5

,

2

1

2

*

2

6

,

0

2

±

0

,

0

8

1

6

2

,

8

1

±

5

,

2

0

2

*

0

,

5

±

5

2

,

4

2

2

*

6

0

,

2

1

±

5

,

7

1

3

8

0

,

7

1

±

5

,

2

1

3

1

6

,

0

2

±

5

,

2

8

2

0

,

5

1

±

0

,

0

5

2

2

8

,

5

2

±

3

I

3

3

,

3

9

*

7

2

,

5

1

±

3

3

,

3

6

3

1

2

,

0

8

±

0

,

0

1

3

0

±

3

3

,

3

4

2

7

1

,

5

2

±

0

,

0

2

2

0

,

0

1

±

7

6

,

6

8

1

7

7

,

5

±

0

,

0

0

2

*

4

6

,

4

3

±

0

,

2

7

1

*

7

0

,

6

1

±

0

,

0

6

3

*

6

7

,

0

3

1

±

0

,

5

1

4

7

0

,

7

±

3

,

3

1

3

6

8

,

8

2

±

6

,

6

4

2

*

7

7

,

5

±

0

,

0

9

1

*

0

,

0

±

II

5

,

6

6

*

5

6

,

4

±

0

,

0

4

4

6

,

3

0

1

±

5

,

2

0

3

2

9

,

9

4

±

0

,

0

4

2

4

4

,

9

2

±

5

,

2

1

2

0

,

5

1

±

3

,

3

8

1

7

2

,

5

1

±

0

,

5

5

2

*

9

,

2

1

±

2

6

,

0

1

2

*

4

4

,

9

±

5

,

2

4

4

*

3

7

,

5

4

±

0

,

0

2

4

9

5

,

5

3

±

5

,

7

7

3

9

0

,

9

5

±

0

,

5

4

3

*

2

5

,

9

6

±

5

,

7

2

3

*

2

,

6

5

±

4

I

7

6

,

2

7

4

0

,

5

1

±

3

,

3

1

3

9

2

,

4

6

±

0

,

5

9

2

1

5

3

,

5

3

±

0

,

0

4

2

6

4

,

6

2

±

7

6

,

6

2

2

2

8

,

0

2

±

7

6

,

6

0

2

7

2

,

5

1

±

0

0

2

0

±

0

,

2

7

1

*

7

0

,

6

1

±

6

,

6

5

3

3

3

,

9

4

±

0

,

0

8

3

0

±

3

,

3

1

3

6

1

,

5

2

±

3

,

3

8

2

6

1

,

5

2

±

0

,

0

6

2

6

,

4

3

±

II

5

7

,

4

7

8

1

,

0

1

±

0

,

0

9

2

3

8

,

6

6

±

5

2

1

,

6

7

1

7

6

,

7

7

±

5

,

2

4

2

2

3

,

9

7

±

5

,

7

2

2

1

2

,

2

8

±

0

,

5

7

1

1

9

,

2

1

±

0

,

5

1

2

6

4

,

6

2

±

5

2

6

,

0

1

2

*

4

4

,

9

±

5

,

7

5

3

1

3

,

0

4

±

1

,

6

4

3

9

0

,

3

2

±

0

,

0

0

3

6

6

,

3

3

±

0

,

5

7

2

6

4

,

6

2

±

5

,

2

6

2

4

0

,

3

3

±

Objaœnienia:* – p £ 0,05; brak danych oznacza, ¿e stymulacja na rytmie narzuconym o danej czêstoœci nie by³a wykonana z powodu

zbyt szybkiego rytmu; AERP œr – œredni czas efektywnej refrakcji przedsionka obliczony na podstawie AERP, AERP 100, AERP 130,

AERP 150, AERP 180; EPS 1 – przed rozpoczêciem podawania L-tyroksyny; EPS 2 – po 4 tygodniach podawania L-tyroksyny;

EPS 3 – po 8 tygodniach podawania L-tyroksyny; EPS 4 – po 4 tygodniach od zaprzestania podawania L-tyroksyny

Medycyna Wet. 2007, 63 (10)

1245

sionka (20, 25). Potwierdzeniem tezy, ¿e skrócenie

AERP sprzyja arytmiom nadkomorowym jest wysty-

mulowanie AF pojedynczym impulsem dodatkowym

w EPS u œwiñ z hipertyroksynemi¹. U zdrowych zwie-

rz¹t nie uda³o siê wywo³aæ arytmii, st¹d s³uszny wy-

daje siê wniosek, ¿e nadmiar hormonów tarczycy stwa-

rza warunki do rozwoju nadkomorowych zaburzeñ

rytmu. Willems i wsp. (30) stwierdzili w doœwiadcze-

niach in vivo przeprowadzonych na owcach, ¿e remo-

deling przedsionka i skrócenie AERP jest przyczyn¹

wyst¹pienia AF. Wed³ug Allessie i wsp. (1) czynni-

kiem wyzwalaj¹cym AF jest stymulacja sympatyczna

i przedwczesne pobudzenie przedsionkowe wystêpu-

j¹ce równie¿ w stanie hipertyroksynemii. W stanie hi-

pertyreozy dochodzi do wzmo¿onej aktywnoœci oœrod-

ków ektopowych, co przejawia siê wystêpuj¹cymi

przedwczesnymi pobudzeniami przedsionkowymi (1,

2, 5). Aktywnoœæ tych ognisk jest czêsto czynnikiem

inicjuj¹cym AF (1, 2, 13,), co zosta³o udowodnione

podczas przeprowadzonego doœwiadczenia, gdy¿ ju¿

pojedynczy impuls przedwczesny wywo³ywa³ arytmiê.

U chorych z nadczynnoœci¹ tarczycy stwierdzano na-

silenie automatyzmu ektopowego w miocytach ¿y³

p³ucnych i po³¹czeñ przedsionkowo-p³ucnych. Obszar

ten jest czêsto Ÿród³em pobudzeñ dodatkowych, które

inicjuj¹ AF, ale mechanizm powstawania pobudzeñ

w tym rejonie nie jest w pe³ni poznany (18). Wspó³-

istnienie zwiêkszenia dyspersji refrakcji, skrócenia

okresu refrakcji przedsionka i wêz³a AV oraz uwra¿li-

wienia na katecholaminy przez hormony tarczycy jest

stanem stwarzaj¹cym odpowiednie warunki do wyst¹-

pienia arytmii w mechanizmie okrê¿nego ruchu fali

pobudzenia (re-entry) (5). W EPS wykonanym po

4 tygodniach stosowania L-tyroksyny wystymulowa-

no pary pobudzeñ komorowych, co jest obrazem aryt-

mogennego wp³ywu L-tyroksyny. W czasie EPS po

8 tygodniach podawania L-tyroksyny zarejestrowano

utrwalony czêstoskurcz komorowy (VT), a w ostat-

nim EPS wystymulowano migotanie komór i nieutr-

walony VT. Arytmie komorowe wyst¹pi³y wy³¹cznie

w grupie zwierz¹t z eksperymentaln¹ hipertyroksemi¹

i s¹ zwi¹zane ze zmianami czasu refrakcji kardiomio-

cytów komór. Istotne obni¿enie punktu Wenckebacha

stwierdzono w doœwiadczalnej grupie œwiñ po 8 tygod-

niach stosowania L-tyroksyny (tab. 3). Biondi i wsp.

(5) stwierdzili skrócenie okresu efektywnej refrakcji

³¹cza AV i obni¿enie punktu Wenckebacha u kobiet

podczas stosowania hormonów tarczycy. Uzyskane

wyniki wskazuj¹ na mo¿liwoœæ przewodzenia do ko-

mór szybkiego rytmu zatokowego lub AF w stosunku

1 : 1. Skrócenie AVNERP i obni¿enie punktu Wencke-

bacha, pod wp³ywem stosowanej L-tyroksyny, stwa-

rza warunki do wyst¹pienia tachyarytmii np. AF z szyb-

k¹ akcj¹ komór, co obserwowano w przeprowadzo-

nych badaniach. Wzrost szybkoœci przewodzenia pod

wp³ywem hormonów tarczycy obrazuje tak¿e istotne

skrócenie czasu powrotu rytmu zatokowego w grupie

z eksperymentaln¹ hipertyroksynemi¹.

W badaniu poœmiertnym stwierdzono przerost kon-

centryczny miêœnia sercowego, potwierdzony w wy-

konanych badaniach histopatologicznych. Wzrost

masy lewej komory skutkuje pogorszeniem jej nape³-

niania i jeœli towarzyszy temu AF, to mo¿e to dopro-

wadziæ do rozwoju wtórnej kardiomiopatii przerosto-

wej, a nawet do niewydolnoœci rozkurczowej serca

(11). Przerost lewej komory (LV) wraz ze wspó³ist-

niej¹c¹ zwiêkszon¹ dyspersj¹ repolaryzacji jest zwi¹-

zany z wysokim ryzykiem arytmii komorowych, w tym

czêstoskurczu komorowego typu Torsade de Pointes

(32). Wywo³ane migotanie komór u dwóch zwierz¹t

podczas EPS w 4 tygodnie od zaprzestania podawania

L-tyroksyny oraz zaobserwowanie utrwalonego i nie-

utrwalonego VT wskazuje na wzrost sk³onnoœci prze-

roœniêtego serca do arytmii komorowych. Wzrost ten

zwi¹zany jest z patologicznymi procesami, takim jak:

stwierdzone w badaniu histopatologicznym w³óknie-

nie, regionalnie ró¿ny stopieñ przerostu miêœnia oraz

mog¹ce pojawiaæ siê obszary niedokrwienia (32).

Œmiertelne powik³ania w hipertyroksynemii s¹ zwi¹-

zane z przewlek³ymi tachyarytmii (13), powik³aniami

zatorowo-zakrzepowych (26) i niewydolnoœci¹ serca

Objaœnienia: EPS 1, 2, 3, 4 – jak w tab. 2; SNRT – czas powrotu

rytmu zatokowego

Tab. 3. Czas powrotu rytmu zatokowego (ms) po 30 s. stymu-

lacji rytmem narzuconym 150/min.

S

P

E

a

p

u

r

G

T

R

N

S

a

h

c

a

b

e

k

c

n

e

W

t

k

n

u

P

1

I

6

6

,

2

1

1

±

5

,

2

0

7

.

n

i

m

/

2

7

,

7

1

±

.

n

i

m

/

6

,

2

5

2

II

3

8

,

5

0

1

±

0

,

0

8

8

.

n

i

m

/

2

,

9

2

±

.

n

i

m

/

8

5

2

2

I

8

8

,

8

5

±

0

,

0

8

6

.

n

i

m

/

4

7

,

0

1

±

.

n

i

m

/

7

,

3

6

2

II

3

3

,

8

8

1

±

0

,

0

6

7

.

n

i

m

/

7

1

,

5

2

±

.

n

i

m

/

7

,

3

6

2

3

I

*

7

1

,

3

3

1

±

5

2

,

1

9

6

*

0

±

.

n

i

m

/

0

0

3

II

*

8

8

,

9

3

1

±

0

,

5

1

0

1

*

.

n

i

m

/

3

1

,

4

2

2

±

.

n

i

m

/

9

,

4

4

2

4

I

8

2

,

9

6

±

5

2

,

1

9

6

*

.

n

i

m

/

5

,

7

±

.

n

i

m

/

8

,

1

8

2

II

8

5

,

6

1

±

0

0

,

5

2

8

*

.

n

i

m

/

4

0

,

8

1

±

.

n

i

m

/

4

,

7

4

2

Ryc. 1. Przekrój poprzeczny przez lew¹ komorê. Widoczny

przerost koncentryczny lewej komory

Medycyna Wet. 2007, 63 (10)

1246

(16, 24, 27). Hipertrofia miêœnia sercowego nale¿y do

czynników zwiêkszaj¹cych dyspersjê refrakcji, dlate-

go obok obserwowanego skrócenia okresu efektyw-

nej refrakcji miêœnia sercowego istotn¹ rolê w patoge-

nezie arytmii komorowych mog¹ odgrywaæ procesy

odpowiedzialne za zwiêkszenie niejednorodnoœci re-

frakcji (5, 19). Tak znaczne zmiany przerostowe miêœ-

nia sercowego, potwierdzone w badaniach wielu au-

torów na ró¿nych modelach zwierzêcych (21), musz¹

prowadziæ do zmian w przewodnictwie œródkomoro-

wym. Wyrazem tych zaburzeñ jest wyd³u¿enie okresu

efektywnej refrakcji komory, stwierdzone w przepro-

wadzonych badaniach po 8 tygodniach stosowania

L-tyroksyny.

Wnioski

1. Stê¿enie hormonów tarczycy wp³ywa na paramet-

ry elektrofizjologiczne serca, a ich nadmiar powoduje

skrócenie okresów refrakcji przedsionków i komór,

³¹cza przedsionkowo-komorowego, obni¿enie punktu

Wenckebacha i skrócenie czasu powrotu rytmu zato-

kowego.

2. Hipertyroksynemia usposabia do wyst¹pienia ta-

chykardii zatokowej, migotania przedsionków, przed-

wczesnych pobudzeñ komorowych, nieutrwalonego

i utrwalonego czêstoskurczu komorowego oraz migo-

tania komór.

3. Przerost miêœnia sercowego u zwierz¹t z hiper-

tyroksynemi¹ wp³ywa na wyd³u¿enie efektywnego cza-

su refrakcji komór i usposabia do wystêpowania za-

burzeñ rytmu serca.

Piœmiennictwo

1.Allessie M., Boyden P., Camm A., Kleber A., Lab M., Legato M., Rosen M.,

Schwartz P., Spooner P., van Wagoner D., Waldo A.: Pathophysiology and

prevention of atrial fibrillation. Circulation 2001, 103, 769-777.

2.Auer J., Scheibner P., Mische T., Langsteger W., Eber O., Eber B. £.: Sub-

clinical hyperthyroidism as risk factor for atrial fibrillation. Am. Heart J.

2001, 142, 838-842.

3.Bahouth S. W.: Thyroid hormones transcriptionally regulator the b-1 adre-

nergic receptor gene in cultured ventricular myocyte. J. Biol. Chem. 1991,

266, 15863-15869.

4.Basset A., Blanc J., Hegege A., Elghozi J.: Renin-angiotensin system contri-

bution to cardiac hypertrophy in experimental hyperthyroidism: an echo-

cardiographic study. J. Cardiovasc. Pharmacol. 2001, 37, 163-172.

5.Biondi B., Fazio S., Coltroti F., Palmieri E., Carella C., Lombardi G.,

Sacca L.: Reentrant atrioventricular nodal tachycardia induced by levoty-

hyroxine. J. Clin. Endocrin. Metab. 1998, 83, 2643-2645.

6.Biondi B., Palmieri E., Lombardi G., Fazio S.: Effects of thyroid hormone

on cardiac function: the relative importance of heart rate, loading conditions,

and myocardial contractility in regulation cardiac performance in human

hyperthyroidism. J. Clin. Endocrin. Metab. 2002, 87, 968-974.

7.Braunwald E., Zipes D., Libby P.: Heart Disease. Saunders W. B. Co. New

York 2001, 659-774, 815-889, 2151-2171.

8.Cernohorsky J., Pelouch V., Korecky B., Vetter R.: Thyroid control of sarco-

lemmal Na

+/

Ca

+

exchanger and SR Ca

2+

- ATPase in developing rat heart.

Am. J. Physiol. 1998, 275, 264-273.

9.Colzani R. M., Emdin M., Conforti F., Passino C., Scarlattini M., Iervasi G.:

Hyperthyroidism is associated with lengthening of ventricular repolarization.

Clin. Endocrinol. 2001, 55, 27-32.

10.D¹browska B., D¹browski A.: Podrêcznik elektrokardiografii. PZWL War-

szawa 2002, 18-23.

11.Dorr M., Wolff B., Robinson D., John U., Ludemann J., Meng W., Felix S.,

Volzke H.: The association of thyroid function with cardiac mass and left

ventricular hypertophy. J. Clin. Endocrinol. Metab. 2005, 90, 673-677.

12.Dudley S. C., Baumgarten C. M.: Bursting of cardic sodium channels after

acute exposure to 3,5,3’-triiodo-L-thyronine. Circ. Res. 1993, 73, 301-313.

13.Fenelon G., Wijns W., Andries E.: Tachycardiomyopathy: mechanisms and

clinical implications. Pacing. Clin. Elactrophysiol. 1996, 19, 95-106.

14.Franklyn J. A., Gammage M. D.: Thyroid hormones and the heart: biology

and clinical implications of hyperthyroidism and its treatment. Curr. Opin.

Endocrinol. Diabetes. 2000, 7, 275-300.

15.Gajek J., Ziêba I., Zyœko D.: Studies on the relationship between beta-adre-

nergic receptor density on cell wall lymphocytes, total serum catecholamine

level and heart rate in patients with hyperthyroidism. Pol. Merkuriusz Lek.

2000, 9, 541-543.

16.Goldman L., Sahlas D., Sami M.: A case of thyrotoxicosis and reversible

systolic cardiac dysfunction. Can. J. Cardiol. 1999, 15, 811-814.

17.Hammond H., White F., Buxton I., Saltzstein P., Brunton L., Longhurst J.:

Increased myocardial b-receptors and adrenergic responses in hyperthyroid

pigs. Am. J. Physiol. 1987, 252, H283-H290.

18.Hocini M., Ho S., Kawara T., Linnenbank A., Potse M., Shah D., Jais P.,

Janse M., Haissaguerre M., Bakker J.: Electrical conduction in canine

pulmonary veins. Circulation 2002, 105, 2442-2448.

19.Kahaly G. J., Dillmann W. H.: Thyroid hormone action in the heart. Endo-

crine Rev. 2005, 4, 1-47.

20.Komiya N., Isomoto S., Nakao K., Hayano M., Yano K.: Electrophysiological

abnormalities of the atrial muscle in patients with paroxysmal atrial fibrilla-

tion associated with hyperthyroidism. Clin. Endocrinol. 2002, 56, 39-44.

21.Kuncova J., Slavikova J.: Vasoactive intestinal polypeptide in rat atria: the

effect of hyperthyroidism. Physiol. Res. 2000, 49, 427-434.

22.Mason J. W.: Electrophysiologic study versus electrocardiographic monito-

ring investigators: A comparison of electrophysiologic testing with Holter

monitoring to predict antiarrhythmic – drug efficacy for ventricular tachy-

arrhythmias. N. Engl. J. Med. 1993, 329, 445-451.

23.Morovat A., Dauncey M. J.: Regulation of porcine skeletal muscle nuclear

3,5,3’-tri-iodothyronine receptor binding capacity by thyroid hormones:

modification by energy balance. J. Endocrinology 1995, 144, 233-242.

24.Moustaghfir A., Kharchafi A., Belmejdoub G., Chaari J., Ghafir D., Hda A.,

Ohayon V., Archane M.: Cardiothyrotoxicosis in young adult in Basedow

disease: report of 30 cases. Ann. Cardiol. Angiol. 2000, 49, 161-167.

25.Olshausen K., Bischoff S., Kahaly G.: Cardiac arrhythmias and heart rate in

hyperthyroidism. Am. J. Cardiol. 1989, 63, 930-935.

26.Presti C. F., Hart R. G.: Thyrotoxicosis, atrial fibrillation, and embolism,

revisited. Am. Heart J. 1989, 117, 996-997.

27.Raddino R., Scarabelli T., Ferrari R., Potera C., Sarasso L., Foppani A.,

Pizzocardo C.: Right ventricular heart failure in hyperthyroidism. Minerva

Cardioangiol. 2001, 49, 335-341.

28.Œlebodziñski A.: Endokrynologia zwierz¹t domowych. PWN, Warszawa 1970,

s. 80-97.

29.Œwi¹tecka G., Bieganowska K., Kargul W., Kornacewicz-Jach Z., Kutarski A.,

Lewicka-Nowak E., Lubiñski A., Musia³ A., Piwowarska W., Prochaczek F.,

Sadowski Z., Truszcz-Gluza M., Walczak F., Wojciechowski D.: Wskazania

do badania elektrofizjologicznego. Folia Cardiologica 1999, 1, supl. 1,

46-51.

30.Willems R., Holemans P., Ector H., Sipido K., van de Werf F., Heidbuchel H.:

Mind the model: effect of instrumentation on inducibility of atrial fibrilla-

tion in sheep model. J. Cardiovasc. Electrophysiol. 2002, 13, 62-67.

31.Winnicka A.: Wartoœci referencyjne podstawowych badañ laboratoryjnych

w weterynarii. SGGW Warszawa 1997, 17-67.

32.Vos M., de Groot S., Verduyn S., van der Zande J., Leunissen H., Cleutjens J.,

van Bilsen M., Daemen M., Schreuder J., Allessie M., Wellens H.: Enhanced

susceptibility for acquired torsade de pointes arrhythmias in the dog with

chronic, complete AV block in related to cardiac hypertrophy and electrical

remodeling. Circulation 1998, 98, 1125-1135.

33.Zipes D. P., DiMarco J. P., Gillette P. C., Jackman W. M., Myerburg R. J.,

Rahimtoola S. H., Ritchie J. L., Cheitlin M. D., Garson A., Gibbons R. J.,

Lewis R. P., O’Rourke R. A., Ryan T. J., Schlant R. C.: Guidelines for clinical

intracardiac electrophysiological and catheter ablation procedures. J. Am.

Coll. Cardiol. 1995, 26, 555-573.

34.Yu Y., Bilezikian J.: Tachycardia-induced cardiomiopathy secundary to

thyrotoxicosis: a young man with previously unrecognized Graves’ disease.

Thyroid 2000, 10, 923-927.

Adres autora: dr Agnieszka Noszczyk-Nowak, pl. Grunwaldzki 47,

50-366 Wroc³aw; e-mail: [e-mail]