Prosty sposób na wyliczenie osi elektrycznej serca

22.01.2014

lek. med. Marcin Waligóra, dr n. med. Grzegorz Kopeć
Klinika Chorób Serca i Naczyń UJ CM w Krakowskim Szpitalu Specjalistycznym im. Jana Pawła II

Co to jest oś elektryczna serca?

W czasie depolaryzacji poszczególne chwilowe wektory fali depolaryzacji zmieniają swoje kierunki i zwroty. Zorientowane są one w przestrzeni trójwymiarowej (ich rozchodzenie się opisano poprzednio w odcinkach dotyczących zaburzeń przewodnictwa śródkomorowego). W celu uproszczenia sposobu postrzegania wypadkowych sił zaproponowano zsumowanie tych wektorów – zarówno w czasie, jak i przestrzeni. Zatem oś elektryczna serca jest wypadkowym wektorem depolaryzacji komór wyrażonym w płaszczyźnie czołowej.
Klasyczne położenie elektrod tworzących odprowadzenia kończynowe (dwubiegunowe) pozwala na wyznaczenie wektorów poszczególnych odprowadzeń (ryc. 1). Wektory poszczególnych odprowadzeń posiadają punkt przyłożenia w elektrodzie ujemnej i zwrócone są w kierunku elektrody dodatniej. Dzięki mnogości odprowadzeń możliwe jest rejestrowanie wektorów chwilowych w różnych osiach.

Ryc. 1. Wektory poszczególnych odprowadzeń kończynowych

Jeśli przyłożymy poszczególne wektory odprowadzeń kończynowych na osi współrzędnych w punkcie (0,0), otrzymamy tzw. koło Cabrery (ryc. 2).

Ryc. 2. Koło Cabrery

Dokonując pomiaru kąta zawartego pomiędzy wektorem osi elektrycznej a osią poziomą (X, reprezentowaną umownie przez odprowadzenie kończynowe I), otrzymujemy wartość odchylenia osi elektrycznej.

W jaki sposób wyznaczana jest oś elektryczna serca?

Oś elektryczną serca można wyznaczyć w sposób manualny – najczęściej za pomocą pomiarów amplitudy poszczególnych załamków zespołu QRS w odprowadzeniach I (oś x na kole Cabrery) i aVF (oś y na kole Cabrery).
Wypadkową oś elektryczną można wyznaczyć z dwóch dowolnie wybranych odprowadzeń kończynowych. Wynika to z czynnościowej (i matematycznej) współzależności pomiędzy nimi.
Obliczenie takie polega na zsumowaniu poszczególnych amplitud załamków zespołu QRS (a więc załamka q,R,S) z uwzględnieniem ich położenia względem linii izoelektrycznej (załamki q i S posiadają ujemną wartość). Następnie uzyskaną liczbę należy odłożyć na linii reprezentującej odpowiednie odprowadzenie (autorzy polecają w tym celu przerysowanie koła Cabrery na papier milimetrowy). Przez uzyskany punkt należy przeprowadzić prostopadłą do osi. Analogicznie postępujemy w drugim odprowadzeniu, z którego będziemy wyznaczać oś elektryczną serca. Przez punkt przecięcia obu prostopadłych oraz przez punkt 0,0 na kole Cabrery („środek”) przeprowadzamy linię. Jej nachylenie w stosunku do osi x (I odprowadzenie) to wartość odchylenia osi elektrycznej serca. Sposób obliczania tego kąta wynika z umowy i tradycji opisywania osi elektrycznej i jest inny niż w klasycznej matematyce (wartości przedstawione są na ryc. 2).

W jaki sposób należy interpretować otrzymane kąty nachylenia?

Po odczytaniu wartości kąta nachylenia wypadkowej osi elektrycznej serca należy zinterpretować otrzymany wynik. Na rycinie 3. przedstawiono poszczególne warianty osi elektrycznej serca. W przypadku osi serca pośredniej (nieodchylonej) kąt nachylenia mieści się pomiędzy -30^o a +90^o (kolor fioletowy). W przypadku odchylenia osi elektrycznej serca w lewo kąt nachylenia mieści się pomiędzy -31^o a -90^o (kolor żółty), a w prawo – pomiędzy +91^o a +180^o (kolor niebieski). O osi serca nieokreślonej mówimy, gdy kąt nachylenia jest zawarty pomiędzy -91^o a -179^o (lub inaczej, pomiędzy +181^o a -91^o; kolor zielony).

Ryc. 3. Oś elektryczna serca: kolorami oznaczono odpowiednie interpretacje poszczególnych kątów nachylenia (wyjaśnienie w tekście)

Piśmiennictwo

1. Macfarlane Peter W.: Comprehensive Electrocardiology, Volume 4; 496–499. Springer, Londyn 2011,.
2. Baranowki R., Wojciechowski D., Maciejewska M. i wsp.: Zalecenia dotyczące stosowania rozpoznań elektrokardiograficznych. Dokument opracowany przez Grupę Roboczą powołaną przez Zarząd Sekcji Elektrokardiologii Nieinwazyjnej i Telemedycyny Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego pod patronatem Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego. Kardiol. Pol. 2010; 68 (suppl. IV): S335–S389.