1

Program kursu rocznego 2006/2007

Główne kierunki filozofii

Główne kierunki filozofii

Główne kierunki filozofii

Główne kierunki filozofii

Wykład i ćwiczenia dr Stefan Klemczak IR

UJ

Ul. Grodzka 52

Wykład: poniedziałek 13’15-14’45 s.7

Dyżur: środa 11’30-12’30 s.18

Kiedy książę Hamlet w pierwszym akcie mówi do przyjaciela:

There are more

things in haven and earth Horatio/Than are dreamt of your philosophy

, wyraża

zwątpienie w rozum, możliwości poznawcze, w sprawiedliwość świata. W następnych

aktach «hamletyzując» również «filozofuje». Wahając się i wątpiąc wkraczamy już na krętą

ścieżkę filozofii i nie są to bynajmniej leśne ścieżki (

Holzwege

) ani «polna droga» (

Der

Feldweg

), jak śnił jeden z współczesnych filozofów. Nie wydeptały jej dzikie zwierzęta lub

pasterze czy drwale. Filozofia, pomimo licznych porażek, a może dzięki nim, jest

rozwijającym się, uporczywym dążeniem do poznawania zasad «rzeczy» przy pomocy

wyostrzonych krytycznie władz rozumowych. Posiada też, jak przekonamy się wkrótce,

wiele innych definicji, określeń, historycznych postaci, które łączy, upraszczając sprawy,

chęć kierowania rozumnie życiem i dążenie do wiedzy. Żeby słowo

filozofia

«nabrało

ciała», dobrze jest zapoznać się z historią filozofii. To sprawdzony sposób na zdobycie

orientacji w zagadnieniach filozoficznych, jak i pogłębieniu wiedzy na temat kultury

Zachodu.

Podczas całorocznych spotkań mogą Państwo poznać wybrane problemy filozofii w

porządku chronologicznym: począwszy od jej narodzin około VI wieku p.n.e. w Grecji, a

skończywszy na filozofii najnowszej sięgającej «naszego» czasu.

Podczas wykładów i ćwiczeń prześlizgniemy się przez niemal 27 wieków mniej lub

bardziej metodycznej refleksji poświęconej najważniejszym zagadnieniom nurtującym

ludzi: skąd się wziął i jakie prawa kierują światem, w którym przyszło nam żyć? Kim jest

człowiek? Co i dlaczego możemy poznawać? Skąd zło? Czy życie ludzkie ma jakiś sens?

Dlaczego często mylimy się, poznając? Czy rzeczywiście istnieją jakieś «istoty rzeczy», czy

to tylko nasze konstrukcje? Co to jest «natura» i czy życie tzw. «zgodne z naturą» nie

byłoby nazbyt niebezpieczne? Na czym polega relacja pomiędzy słowami a rzeczami? Cóż

to jest «prawda»?

Etc.

Problemy stawiane przez filozofów, głoszone teorie oraz toczone wokół nich dyskusje

miały i mają istotny wpływ na rozwój myśli europejskiej, co więcej, decydowały o

2

powstaniu tego, co moglibyśmy nazwać duchowością europejską.

Tak zwane problemy filozoficzne odnajdą Państwo ucząc się «socjologii religii»,

«struktury

sacrum

» czy historii chrześcijaństwa, innych nauk humanistycznych, czy w

ogóle ucząc się czegokolwiek. Platon określał człowieka jako

Anthropos manthanon

(człowiek uczący się). Być «człowiekiem» wedle tej «definicji» to posiadać zdolność do

uczenia się, w opozycji do tych «żyjących», którzy (które) tego nie potrafią. Nauka filozofii

poza rozbudzaniem ciekawości jest jednym z najlepszych sposobów opanowywania metod

zdobywania wiedzy.

Co nie mniej ważne, cotygodniowe spotkania, są próbą zwrócenia uwagi na problemy

codzienne, zbyt «bliskie» by zostały zauważone bez filozoficznego treningu, często

traktowane jedynie emocjonalnie. Filozofia podobnie jak powieść nowożytna jest również

sztuką refleksji nad tym, co «zdarza się na co dzień» – w «świecie życia» – mówiąc

językiem filozoficznym. Tak zwane dylematy filozoficzne, od których nie ma ucieczki

(chyba że w bezmyślność), poza aspektem teoretycznym posiadają również nieusuwalny

wymiar praktyczny.

Ograniczeni czasem musimy wybierać spośród autorów, tematów oraz sposobów ich

ujęcia. Ruch myśli filozoficznej, jej bogactwo (na filozofię składają się między innymi tak

rożne dziedziny jak ontologia, etyka, logika, epistemologia, filozofia polityczna, filozofia

religii, estetyka, filozofia nauki, antropologia filozoficzna, filozofia umysłu, filozofia

języka i inne), różnorodność metod (dialektyczna, fenomenologiczna, hermeneutyczna,

analityczna etc.) oraz rozpiętość czasowa utrudnia systematyczne uchwycenie choćby

wybranych dziedzin.

Dzieje zapisywania poglądów filozoficznych mają długą tradycję. Historia filozofii jako

samodzielna dyscyplina jest znacznie młodsza. Podobnie jak nauki tzw. «ścisłe»

(laboratoryjne) i humanistyczne (hermeneutyczne), jest «dzieckiem» nowożytności.

Wtedy to «na dobre» zaczęto kształtować tzw. «naukowe», krytyczne (badające uważnie

metody, źródła, język teorii, swoją historię, reflektujące sposoby poznawania etc.)

podejście do zagadnień, które jest nadal doskonalone.

Historie filozofii pisane są i były z różnych, często sprzecznych perspektyw. Klasycznych

autorów, starych mistrzów, próbuje się czytać poszukując coraz to nowych dróg

rozumienia. Problem «recepcji» myśli jest tematem zasadniczym. Poświęcimy mu wiele

uwagi, odwołując się w ramach naszego kursu do możliwie najnowszych, krytycznych

interpretacji, których przykładem (dostępnym po polsku) jest amerykański podręcznik z

1999 roku:

Historia filozofii zachodniej

, wydany pod redakcją wybitnego znawcy

sceptycyzmu nowożytnego, zmarłego w 2005 roku, Richarda H. Popkina (wyd. polskie

2003). Z tekstów obcojęzycznych szczególnie ważną pozycję stanowi 14-tomowy słownik

filozoficzny:

Historische Wörterbuch der Philosophie

, pod redakcją J. Rittera i K.

Gründera (Basel/Stuttgart 1971-2005).

3

Głównym celem wykładów jest: 1) przedstawienie dominujących prądów filozoficznych

oraz naszkicowanie wybranych «portretów» ich twórców w kontekście historycznym; 2)

przeprowadzenie periodyzacji dziejów filozofii i wyjaśnienie jej kryteriów, połączone z

próbą rozpoznania najistotniejszych zjawisk teoretycznych; 3) Wskazanie głównych

związków łączących poszczególne idee, akcentując wpływy, nawiązania, powracające

wariacje tematów.

Podczas cotygodniowych spotkań będziemy czytali teksty klasyczne należące do kanonu:

znajomość źródeł jest podstawą proponowanych zajęć. Podczas wykładów wspomaganych

ćwiczeniami studenci winni w zamierzeniu opanować biegle język filozoficzny (wraz z

elementami

retoryki),

nauczyć

się

posługiwać

historycznymi

kategoriami

umożliwiającymi późniejszą samodzielną lekturę tekstów, dyskutować, argumentować,

dbać o precyzję wypowiedzi, zapoznać się z głównymi metodami filozoficznymi, nauczyć

syntetycznie i jasno zapisywać przemyślenia.

Nieobecność filozofii jako przedmiotu obowiązkowego w polskich liceach, żałosne

dziedzictwo minionego systemu pożenione z ignorancją władz oświatowych po przełomie

1989 roku, stanowi ewenement w programach edukacyjnych Unii Europejskiej. Zmusza

do większego wysiłku, «pracy u podstaw», systematycznego uczenia się.

Kilka uwag na temat historii filozofii.

«Kiedy Bóg przywiódł ptaka jednego do Hume’a i rzekł:

«Nazwij go»!, Hume wskazał palcem ku swej własnej czaszce i

powiedział «Gęś». Kiedy Bóg przywiódł ptaka do Berkeleya i

rzekł: «Nazwij go»!, Berkeley wskazał palcem Boga i

powiedział «Gęś», ale kiedy Bóg przywiódł ptaka do Adama i

rzekł: «Nazwij go»!, Adam wskazał palcem ptaka, którego Bóg

przywiódł do niego i powiedział: «Gęś».”

Stefan

Themerson

«Filozofia», co świetnie uchwycił S. Themerson, lubi i musi podważać to, co wydaje

się oczywiste.

1

Konflikt pomiędzy nastawieniem zdroworozsądkowym i intuicyjnym, a

teoretycznym i metodycznym opowiada juz «pierwsza» anegdota o Talesie

kontemplującym niebo, który wpadł do studni, obśmiany następnie przez dziewczynę

1

M. Shermer, Pułapki myślenia naiwnego w: «Świat Nauki» nr 9, wrzesień 2006, s.19.

4

tracką.

2

Historia filozofii ma nieco inne zadania od tych, jakich podejmuje się «filozofia

sama».

Historię filozofii można uprawiać na wiele sposobów, podobnie jak filozofię.

Stosować różne «przekroje» («tomografie problemów» od gr.

tomos

i

graphe

) historyczne,

zależnie od badanego zagadnienia, użytych metod, kontekstu w jakim poruszamy się,

teoretycznego warsztatu. Na prowadzonych przez historyka poszukiwaniach, czas, w

którym przyszło mierzyć się z zadaniem, nieuchronnie pozostawia liczne ślady, chociaż

badacz broni się przed tym uciekając w «neutralność», w dystans badawczy.

Jedną z wielu interesujących trudności, na którą warto zwrócić uwagę, jest rosnąca

różnorodność dziedzin-metod, którymi posługują się historycy filozofii. W samej historii

odróżnia się skrupulatnie makro-historię i mikro-historię. Do tego dochodzi młoda

dyscyplina nazywana pamięcią kulturową. Historycy coraz częściej uprawiają semantykę

historyczną, która zbliża się do tak użytecznej dla historii filozofii historii pojęć i historii

idei. Poza tym nie można lekceważyć historii mentalności i tzw. archeologii wiedzy.

Problem

Philosophy and History

, by odwołać się do tytułu

Festschriftu

dedykowanego Ernstowi Cassirerowi (Ed. R. Klibansky and H. J. Paton, 1936), jest sam w

sobie tematem historycznym. Złożone relacje pomiędzy obiema rozległymi dziedzinami

sięgają starożytnej Grecji. «Filozofia» długo wydawała się sama sobie niezależna od

wpływów historii. Gdy zaś narodziły się nowoczesne dziedziny historyczne, filozofia za

wszelką cenę dążyła do emancypacji, uciekając przed nieuchronnie relatywizującą jej

rezultaty historią. Wydaje się, że próby ahistorycznego uprawiania filozofii są już

niepopularne, chociaż nadal spotykane (wśród metafizyków, ontologów, niektórych

filozofów analitycznych, fenomenologów etc.).

Historia filozofii jest dyscypliną nowożytną, a właściwie nowoczesną. Za umowną datę

powstania przyjmuje się niekiedy rok wydania przez Johannesa Bruckera, ucznia G. W.

Leibniza, kompendium historii filozofii (1742). Ważna jest nie tyle sama data, co raczej

okres, na który wskazuje: połowa XVIII stulecia. R. Koselleck twierdził, że właśnie wtedy

«przekroczyliśmy przełęcz» Nowożytności.

3

Wtedy też, w «czasie progowym», zaczyna

raczkować lub w niektórych wypadkach kwitnąć wiele nowożytnych nauk, które

pozwoliły nam w stosunkowo krótkim czasie zmienić perspektywę widzenia świata i

rozumienia samych siebie.

Co prawda już w starożytności powstawały próby systematycznego ujęcia myśli

poprzedników (Arystoteles), porządkujące opowieści o żywotach i poglądach filozofów

(Diogenes Laertios), ale nie była to historia filozofii w dzisiejszym znaczeniu. Zaledwie jej

przed-krytyczny zaczyn, który odnajdujemy także w starożytnym Rzymie (Cyceron), w

myśli średniowiecznej, renesansowej i oświeceniowej. Historia filozofii mogła pojawić się

2

H. Blumenberg, Das Lachen der Thrakerin. Eine Urgeschichte der Theorie, Franfurt am Main, 1987.

3

R. Koselleck, Semantyka historyczna, przeł. W. Kunicki, Poznań 2001 s. 328-348.

5

dopiero wtedy, gdy pojawiła się nowoczesna refleksja nad historią.

4

Poznanie «niewzruszonej prawdy» było celem filozofów począwszy co najmniej od

Parmenidesa po metafizyków (

philosophia perennis

), w nowożytnej wersji: ontologów

(1613), dalej w początkach nowoczesnej myśli między innymi heglistów (G.W.F. Hegel

twierdził: «filozofia zamierza bowiem poznać to, co niezmienne, wieczne, istniejące samo

w sobie i dla siebie»), marksistów, później pozytywistów, scjentystów, fenomenologów

etc. Roszczenia do uchwycenia w refleksji filozoficznej prawdy pozaczasowej,

niezmiennej, uległy w XX wieku ozdrowieńczej krytyce między innymi dzięki rozwojowi

historii filozofii.

Filozofia, co świetnie ilustrują teksty klasyków, jest sama dla siebie problemem.

Ciągle dopytuje się o swój status, potrzebuje auto-legitymizacji. Na przemian podważa i

utwierdza swoje miejsce, oscylując pomiędzy naukami a tzw. «mądrością». Do trudności

filozofii dokładają się problemy teoretyczne historii.

5

«Opowiadanie historii» jest zajęciem

«naukowo» kłopotliwym i roi się od pułapek. Historia filozofii to połączenie dwóch serii

problemów w nową, podniesioną do kwadratu.

Czym różni się historia filozofii od historii idei, historii pojęć? Od «samej» filozofii? W. V.

Quine uważał, że filozofią interesują się dwie kategorie ludzi. Zainteresowani filozofią

samą oraz ci, których pasjonuje historia filozofii. Oczywiście przedstawiciele obu kategorii

czasami się spotykają. Ale, jak twierdzi P. Rossi, tylko po to, by utwierdzić się w swoich

wyborach przynależenia do pierwszej lub drugiej kategorii. Wielcy nowożytni filozofowie

nierzadko uprawiali historię filozofii. Ale zazwyczaj (wyjątkiem jest na przykład E.

Cassirer) historia była traktowana przez nich jako

ancilla

. Służyła jedynie za tło eksplikacji

ich własnych poglądów. Nie odkrywała lecz przeważnie zakrywała przeszłość cieniem

rzucanym przez «nagą prawdę» filozofa. Znanymi przykładami owego podejścia, które

będziemy niejednokrotnie odnajdywać podczas zajęć, są

Wykłady z historii filozofii

G. W.

F. Hegla lub pisana na antypodach teoretycznych, błyskotliwa

Historia filozofii zachodu

B. Russella.

Wielu filozofów, jak się wydaje, nie zdaje sobie sprawy z tego, że historycy filozofii

mogą już nie potrzebować ich pomocy do prowadzenia swoich badań. Podobnie jak

naukowcom – co zauważył już P. Feyerabend – nie potrzeba w ich badaniach pomocy

«racjonalistów, intelektualistów, humanistów, marksistów i innych podobnych ruchów

religijnych». Historyk filozofii posiadający dobry warsztat historyczny, filologiczny i

wyposażony w dostatecznie duży bagaż

curiositas

, jest w stanie sprawnie poruszać się po

dziejach filozofii nie dysponując żadną ważką doktryną filozoficzną. Autonomicznie

rozwijająca się dyscyplina pozwala na krytyczną ocenę dorobku filozofów w kontekście

historycznym, tak potrzebną, jak okazało się, dla rozwoju filozofii. Problemy stawiane

4

W. Küttler, Poznanie i forma. Podstawy rozwoju nowoczesnej historiografii, przeł. J. Kałążny, w: Opowiadanie historii, Poznań

2003, s. 259-272.

5

K. Pomian, Historia. Nauka wobec pamięci. Lublin 2006.

6

przez historyków filozofii różnią się od tych stawianych przez filozofów. Tzw. wielkie

zagadnienia związane z problemem kondycji ludzkiej, pytania typu: kim jestem? co tutaj

«w życiu» robię, skąd przychodzę i dokąd zmierzam, skąd zło? jaki jest sens życia? co to

jest «bycie bytu» lub czy różni się «bycie» od «nicości» etc. mniej interesują filozofów jako

historyków. Tym bardziej, że skutecznie z wieloma niegdyś filozoficznymi problemami

radzą sobie inne nauki. Zagadnienia typu: co to jest umysł? wolna wola? Czy jesteśmy

zdeterminowani biologicznie i społecznie w naszych działaniach? Jak może słowo, dźwięk

lub ciąg liter na papierze znaczyć cokolwiek? Czy naprawdę wiesz, co dzieje się w umyśle

kogoś innego? Skąd wiemy o czymkolwiek? – też nie są głównymi problemami

zaprzątającymi historyków filozofii, którzy omijają zazwyczaj tzw. pytania esencjalne i

egzystencjalne.

Bardziej istotne dla historyka są próby zrozumienia, dlaczego tego typu pytania

pojawiają się częściej w pewnych okresach, u różnych myślicieli, stawiane w zmiennych

kontekstach, za pomocą charakterystycznych dla danej epoki pojęć. Jakie mają

konsekwencje filozoficzne? Kto i jak wpływał na myśl drugiego? Czy pod wpływem

rozwoju nauk problemy filozoficzne pojawiają się, znikają, czy też ulegają

przeformułowaniu? Jak nazywać linie demarkacyjne dzielące dyskusje filozoficzne, nie

poddając się przy tym językowi danej epoki, którym posługują się dyskutanci

reprezentujący pewne prądy ideowe? Jak odróżnić pewne typy, sposoby działalności

filozoficznej i umiejscowić je w kontekście ogólnych przemian zachodzących w kulturze?

etc.

Historycy filozofii potrafią stawiać ciekawe, odkrywcze pytania. Paolo Rossi, którego eseje

(

Un altro presente. Saggi sulla storia della filosofia

) inspirują niniejsze uwagi, zajmował się

miedzy innymi takimi kwestiami: jak i z jakimi konsekwencjami teoretycznymi pojawiło

się określenie «filozofia naturalna»?, jak narodziło się określenie «prehistoria»?, dlaczego

Leibniz określa swoje pojęcia uniwersalne jako

niewinna magia

lub

niechimeryczna

kabała

?, czy i jak badał Leibniz relacje pomiędzy logiką a magią?, co Kartezjusz rozumie

przez pamięć, co czytał na ten temat i jak oceniał dzieła poprzedników?, dlaczego w jego

tekstach, podobnie jak u Bacona, istnieją odniesienia do «sztuki pamięci» i jakie mają

znaczenie dla «kartezjanizmu», dla odkrycia

cogito

?, kiedy «odkryto czas», skoro jeszcze

Kartejusz i Bacon uważali, że czas historyczny (wiek ziemi wraz z inwentarzem) liczy

około 6000 lat, a już Kant pisze o miliardach milionów lat?, u kogo i w jaki sposób doszło

w filozofii do tak zwanego «odkrycia czasu» i jak uwidoczniło się w jego myśli?, jakie były

główne mechanizmy powstania nowych czasów (nowożytności) i jak były pojmowane, z

pomocą jakich metafor? Lista problemów stawiana przez jednego tylko historyka jest

znacznie dłuższa. Odpowiedzi pozwalają czasami przeżyć przygodę, «mącącą baśnie

filozofom», jak powiada P. Rossi.

Odpowiedzi na pytania historyczno-filozoficzne niejednokrotnie zmieniają akcenty,

7

perspektywę, wagę «starych» problemów. Obaliły co najmniej kilka przesądów.

Spowodowały krytyczne uporządkowanie problemów, szczególnie w kwestii orientacji

w przełomach, zwrotach, poprzez rozbicie ustalonych, ahistorycznych schematów.

Napisanie całościowej historii filozofii przez jednego autora jest coraz mniej

prawdopodobne ze względu na rozwój szczegółowych, cząstkowych dziedzin historii

filozofii. Większym powodzeniem i poważaniem cieszą się prace zbiorowe, omawiające

filozofie wybranych okresów, prezentowane przez badaczy (historyków filozofii)

wyspecjalizowanych w danej, wąskiej dziedzinie. Dobrym przykładem jest powstała pod

redakcją Charlesa B. Schmitta i Quentina Skinnera

The Cambridge History of

Renaissance

Philosophy

(1988), zawierająca szczegółowe studia znanych «specjalistów», znawców

Renesansu, takich jak: A. Grafton, E. Kessler, B. P. Copenhaver, P. O. Kristeller, C. Vasoli

czy Q. Skinner i R. Popkin. Autorskie syntezy historyczno-filozoficzne pełnią głównie

zadania dydaktyczne, popularyzatorskie.

W badaniach historycznych konieczne jest odrzucenie na wstępie myślenia

teleologicznego, finalizmu historii; rezygnacja z iluzji rozumienia «sensu dziejów».

Świadomość walki, sporu teorii, poszukiwania, niewiedzy, konkurencji poglądów, którą

ujawniają w swoich pracach historycy filozofii, nie pozwala na zbyt układną wizję dziejów

filozofii. Dokładnie pasujący schemat – jak puzzle z jednej układanki – nie powstanie jeśli

popatrzymy na filozofię uzbrojonym historycznie okiem. Ważną rolę w badaniach

historycznych odgrywa umiejętna lektura retoryki tekstu przynależącego do danej

tradycji, świadomość historyczności języka filozoficznego, argumentacji, metafor

charakterystycznych dla pewnego typu myśli, stale powracających lub przekształcających

się pod wpływem zmian zachodzących w panującym «klimacie opinii». Zagadnienia

ledwie tutaj zasygnalizowane mają służyć dociekliwym, gdyby się tacy znaleźli, za szkolny

kompas, ostrzegać przed naiwnością teoretyczną, którą łatwo się zarazić także na

uniwersytecie.

Krzysztof Pomian zauważył, że «przeszłość jest uobecniana nie tylko w zabytkach

widomych, ale wbudowana jest w naszą cielesność i wrażliwość oraz w dążenia,

zachowania, nawyki, wierzenia, przekonania, pojęcia, rozumowania i wyobrażenia, i

wywiera przeto na nasze teraźniejsze poczynania wpływ zazwyczaj nieuświadomiony

przez tych, którzy mu ulegają». Także studiując historię filozofii zajmujemy się naszym

życiem

hic et nunc

.

8

W. K. C. Guthrie,

Filozofowie greccy od Talesa do Arystotelesa

, Znak, Kraków, 1996;

P. Hadot,

Czym jest filozofia starożytna

?, Aletheia, Warszawa 2000;

W. Seńko,

Jak rozumieć filozofię średniowieczną

, Warszawa 1993;

Najważniejsze podręczniki do historii filozofii i wydania tekstów pomocne w

opanowywaniu materiału:

o

Historia Filozofii Zachodniej

red. R. H. Popkin, Poznań 2003 (bibliografia

bibliografia

bibliografia

bibliografia!);

o

O. Höffe

, Mała historia filozofii,

Warszawa 2004

o

Oksfordzka ilustrowana historia filozofii,

red. A. Kenny, Poznań 2001.

Wybrane pozycje, pomocne w przygotowaniu do zajęć:

o

W.K.C. Guthrie –

Filozofowie Greccy od Talesa do Arystotelesa

o

P. Hadot –

Czym jest filozofia starożytna

?

o

G. Reale –

Historia Filozofii Starożytnej

t.1-5

o

R. Heinzmann,

Filozofia średniowiecza

o

W. Seńko –

Jak rozumieć filozofię średniowieczną

o

E. Gilson –

Historia Filozofii Chrześcijańskiej w Wiekach Średnich

o

B. Russell –

Dzieje Filozofii Zachodu

o

F. Copleston –

Historia Filozofii

t. 1-9

o

E. Gilson, T. Langan, A..A. Maurer –

Historia Filozofii Współczesnej

o

E. Coreth, P. Ehlen, G. Haeffner, F. Ricken,

Filozofia XX wieku

.

o

E. Coreth, P. Ehlen, J. Schmidt,

Filozofia XIX wieku

o

Przewodnik po literaturze filozoficznej XX wieku

t. 1-5, red. B. Skarga

o

Encyklopedia Filozofii

, red. Ted Honderich t.1-2

o

Atlas filozofii

P. Kunzmann, F-P. Burkard, F. Wiedmann przeł. B. A. Markiewicz,

Warszawa 1999.

o

Kenny,

Krótka historia filozofii zachodniej

, przeł. W. Popowski, Warszawa 2005

s.13-265

Sprawa publicznego dostępu do książek jest katastrofalna. Jest odbiciem

notorycznego niedofinansowania uczelni oraz (nieświadomości?) bierności jej władz. Na

szczęście studenci nie mają czasu na czytanie.

Wszystkie książki (czasopisma) wymienione w bibliografii znajdują się w słabo

zaopatrzonych, nieprzygotowanych do pełnienia swoich zadań bibliotekach krakowskich.

Najgorsza ocena należy się kompromitującej uniwersytet nie tylko «pieczą» nad zbiorami

Bibliotece Jagiellońskiej – zorganizowanej wedle zasad, które oddaje hasło: «jesień

9

średniowiecza». Biblioteki poszczególnych instytutów (zwłaszcza I. Filozofii i I.

Religioznawstwa), Biblioteka Pedagogiczna (ul. Focha), Biblioteka Wojewódzka (ul.

Rajska), dzielnicowe, PAU (ul. Sławkowska), zawierają najczęściej podobnie jak BJ jeden,

trudno dostępny, egzemplarz. Proszę zaglądać do Goethe Institut (Rynek Główny),

Instytutu Kultury Włoskiej, Francuskiej, Hiszpańskiej itd. Proszę wytrwale poszukiwać i

protestować!

HISTORIA FILOZOFII: OD TALESA DO BLUMENBERGA

I. Starożytność

Filozofia zrodziła się w Grecji. Rozprzestrzeniała z prędkością

curiositas

na całym

obszarze Śródziemnomorskim, tworząc charakterystyczny pejzaż intelektualny kultury

europejskiej. Wpływała i wpływa na jej klimat duchowy, niepowtarzalny jak środowisko

geograficzno-historyczne, które ją powiło około VI wieku przed n.e.

Zadaniem pierwszych spotkań jest naszkicowanie w możliwie szerokim kontekście

kultury Grecji i Rzymu najważniejszych zagadnień filozofii starożytnej od jej narodzin

około 600 roku p.n.e. do 529 n. e., kiedy to zamknięto Akademię Platońską. Daty są

umowne, ale wydarzenie jakim było w historii Europy postawienie pytań i szukanie

odpowiedzi– nie jest. Śledząc postawione przez filozofów problemy i ich rozwiązania

będziemy zagłębiać się w archeologię myśli europejskiej, starając się wydobyć na kruchą

«powierzchnię czasu», po której się poruszamy, to, co nadal żywo nas dotyczy lub było

istotne dla naszych poprzedników, co jest trwałym fragmentem dyskursu filozoficznego.

Przewodnikami po myśli starożytnej będą zachowane teksty klasyczne komentowane

m.in. przez historyków filozofii, znawców kultury antycznej, takich jak H. Fraenkel, W.

K. C. Guthrie, P. Hadot, J-P. Vernant, P. Vidal-Naquet, F. Hartog, O. Gigon, B. Snell, E. R.

Dodds, M. Cornford, G. E. R. Lloyd, J. Brunschwig, L. Brisson, G. Colli i innych. Na

pierwszych spotkaniach spróbujemy poruszyć możliwie wszechstronnie podstawowe dla

dalszego kursu zagadnienia: czym jest filozofia, gdzie i dlaczego powstała, czemu służyła

jej uprawa, czym charakteryzowały się poszczególne próby zrozumienia «rzeczywistości»

począwszy od «proto-filozofa» Talesa, poprzez Sokratesa, Platona, Arystotelesa, Plotyna,

Lukrecjusza po Marka Aureliusza i schyłek myśli starożytnego Rzymu. Szczególnie

polecaną lekturą jest książka P. Hadot,

Filozofia jako ćwiczenie duchowe

, przeł. P.

Domański, Warszawa 1992 ( i późniejsze wydania).

Wybrane lektury pomocne do studiowania filozofii starożytnej dostępne po polsku:

10

A. Krokiewicz,

Zarys filozofii greckiej

, Warszawa 1995.

I. Dąbska,

Zarys historii filozofii greckiej

, Lublin, 1993.

P. Hadot,

Czym jest filozofia starożytna

?, Warszawa 2000.

P. Hadot,

Filozofia jako ćwiczenie duchowe

, Warszawa 1992.

P. Hadot,

Plotyn, albo prostota spojrzenia

, Kęty 2004.

P. Hadot,

Twierdza wewnętrzna. Wstęp do Rozmyślań Marka Aureliusza

, Kęty 2004.

W. K. C. Guthrie,

Sokrates

, Warszawa 2000.

W. K. C. Guthrie,

Filozofowie greccy od Talesa do Arystotelesa

, Kraków, 1996

J-P Vernant,

Źródła myśli greckiej

, Gdańsk 1996

G. Reale,

Historia Filozofii Starożytnej

, t. 1 - 5 Lublin, 2002.

R. Calasso,

Zaślubiny Kadmosa z Harmonią

, Kraków 1995.

G. Colli,

Narodziny Filozofii

, Kraków, 1991.

O. Gigon,

Główne problemy filozofii starożytnej

, Warszawa1996.

W. Jaeger,

Paideia

, Warszawa 2001.

E. R. Dodds,

Grecy i irracjonalność

, Bydgoszcz 2002.

J. Brun,

Arystoteles i Liceum

, Warszawa 1999.

J. Brun,

Sokrates

, Warszawa 1999.

T. A. Szlezak,

Czytanie Platona

, Warszawa 1997.

K. Albert,

O Platońskim pojęciu filozofii

, Warszawa 1991.

Człowiek Grecji

, red: J-P Vernant, Warszawa 2000.

«Przegląd Filozoficzno-Literacki» nr 3, Warszawa 2003 (Grecja)

Teksty filozofów starożytnych: w wyborze G.S. Kirk, J.E. Raven, M. Schofield,

Filozofia

przedsokratejska

, Warszawa1999 oraz teksty klasyczne np. wydane w serii BKF

począwszy od dialogów Platona po rozwój myśli chrześcijańskiej.

Dla zainteresowanych szczegółowe informacje dotyczące literatury polskiej i

obcojęzycznej.

Dla zainteresowanych: zagadnienia wstępne dotyczące filozofii.

Pierwsze podpowiedzi na temat: co to jest filozofia? Wprowadzenie do zajęć. Prezentacja

programu kursu.

J. Domański,

Metamorfozy pojęcia filozofii

, 1996, s. 3-24; K. Jaspers,

Wprowadzenie do filozofii

,

przeł. A. Wołkowicz Wrocław 1995 s. 5-25, 43-50,75-89; T.

Nagel,

Co to wszystko znaczy?

Bardzo krótkie wprowadzenie do filozofii

, przeł. M.

Szczubiałka, Warszawa 1998, s. 5-22 i 95-109;

A; Deleuze / Guattari,

Co to jest

filozofia?

s/o/t, Gdańsk s.8-20; P. Hadot,

Filozofia jako ćwiczenie duchowe

IfiS PAN, Warszawa; J.

Pieper,

W

obronie filozofii

, PAX, Warszawa ; M. Merleau-Ponty,

Pochwała filozofii

BP,

Kraków ; R. Scruton,

Przewodnik po filozofii dla inteligentnych

, PWN, Warszawa 2000, J.

11

Domański,

Scholastyczne i humanistyczne pojecie filozofii

, Kęty 2005; U. Nicola,

Filozofia

, przeł. M. Salwa, Warszawa 2006 etc.

Konstrukcja hasła ćwiczeniowego:

-

lektura obowiązkowa – tekst omawiany na zajęciach

-

lektury uzupełniające (teksty autora lektury obowiązkowej, które przybliżają jego

sylwetkę i które można przygotować dodatkowo)

-

mini hasła zajęć – nurt, jaki zapoczątkowuje lub w jaki wpisuje się autor, nazwa

szkoły, tło twórczości, kategorie itp.

-

ewentualna bibliografia dodatkowa – pomocna w nauce do egzaminu i w dalszych

poszukiwaniach (teksty źródłowe innego autorstwa oraz opracowania)

Pomiędzy hasłami znajdują się mini-wprowadzenia do kolejnych «epok» filozofii, wraz z

mini- bibliografiami.

1.

1.

1.

1. Presokratycy – każdy student prezentuje jedną z wymienionych kategorii:

arche

,

physis,

psyche, logos, kosmos

,

ethos, polis, harmonia, atomos, stoicheia, zoe, historia ,bios,

idea, anthropos

oraz przygotowuje opowieść o poglądach jednego z filozofów żyjących

przed Sokratesem. Posługując się wyborami fragmentów myśli Talesa, Anaksymenesa,

Anaksymandra, Heraklita, Ksenofanesa, Parmenidesa, Empedoklesa, Demokryta,

Anaksagorasa etc. dostępnymi w bibliotece wybiera także jedną z zachowanych

«sentencji» i komentuje. Zob. G.S. Kirk, J.E. Raven, M. Schofield,

Filzofia przedsokratejska

PWN; Diogenes Laertios,

Żywoty i poglądy słynnych filozofów

BKF (od Talesa do

Sokratesa s.21-86); Heraklit z Efezu,

Zdania

, przeł. A. Czarniawski, Łódź 1992;

Filozofia

starożytna Grecji i Rzymu

, red. J. Legowicz, PWN, Warszawa 1970 lub korzystając z

innych pozycji.

Hasła: Początki filozofii. Fragmentaryczne źródła. Pierwsze teoretyczne próby

wyjaśniania zasad, reguł świata. Grecja i jej polis (basen Morza Śródziemnego) pomiędzy

VI a IV wiekiem p.n.e. Pre-sokratycy, Tales, Anaksymander, Anaksymenes, Heraklit,

Parmenides, Zenon z Elei, Pitagoreizm, Empedokles, Anaksagoras, Demokryt, Sofiści etc..

2.

2.

2.

2. [Sokrates], Platon,

Uczta

(

Symposion

) [w:] tenże,

Uczta. Eutyfron. Obrona Sokratesa.

Kriton. Fedon

, przeł. W. Witwicki, BKF, PWN, Warszawa 1982 i inne wydania lub inne

przekłady- dla ambitnych: Platon,

Biesiada

(

Symposion

), przeł. E. Zwolski, Kraków 1993.

Dodatkowe lektury sokratyczne: Platon,

Obrona Sokratesa

, [w:] tenże,

Uczta. Eutyfron.

Obrona Sokratesa. Kriton. Fedon

, przeł. W. Witwicki, BKF, PWN, Warszawa 1982, s. 245-

288. lub Platon,

Obrona Sokratesa

, przeł. R. Legutko, Księgarnia Akademicka, Kraków

2002.

12

Teksty uzupełniające: Ksenofont,

Pisma sokratyczne

, przeł. L. Joachimowicz, BKF,

PWN, Warszawa 1967; Arystofanes,

Chmury

, przeł. J. Ławińska-Tyszkowska, [w:] tenże,

Komedie

, t. 1, Warszawa 2001.

Hasło: Sokrates. «Zwrot antropologiczny». Żywot i poglądy najsławniejszego z filozofów.

Spór o Sokratesa. Sokrates i Sofiści. Śmierć Sokratesa. Sokrates i Platon. Problemy z

pismem. Metoda sokratyczna.

Bibliografia dodatkowa: Diogenes Laertios,

Żywoty i poglądy słynnych filozofów

BKF

(rozdział o Sokratesie); Platon,

Fedon

, przeł. R. Legutko, Kraków 1995.

J. Brun –

Sokrates

P. 1999; J. Gajda,

Sofiści

MiL Warszawa 1989; W. K. C. Guthrie,

Sokrates

, Aletheia; I. Krońska,

Sokrates

, MiL, Warszawa 1964; G. Vlastos,

Socrates: Ironist

and Moral Philosopher

, Cambridge 1991; R. Hunter,

Plato’s Symposium

, Oxford 2004;

3.

3.

3.

3. Platon,

Państwo

, (

Politeia

) ks. VI i VII (metafora jaskini) Warszawa 1958 s. 305- 408

lub inne wydania.

Teksty uzupełniające:

Platon,

Timajos

II (mit Atlantydy) s.24-32; Platon

Eutyfron

, przeł. R. Legutko, Kraków

1998 lub inne wydania w przekładzie W. Witwickiego. Inne dialogi Platona:

Fajdros

,

Fedon, Menon, Obrona Sokratesa, Sofista, Parmenides, Państwo, Prawa

,

Timajos etc.

.

Hasło: Platon. «Akademia». Ustanowienie pojęcia filozofii. Najważniejsze mity

platońskie. Filozofia jako przypisy do Platona. Platon a platonizm i neoplatonizmy.

Główne zagadnienia filozofii Platona. Dialog. Problem

polis

. Idea. Paideia. Pojęcie

filozofii.

Bibliografia dodatkowa: T. A. Szlezak,

Czytanie Platona

IfiS PAN; K. Albert,

O platońskim

pojęciu filozofii

IFiS PAN; P. Hadot,

Filozofia jako ćwiczenie duchowe

, IfiS PAN,

Warszawa 1992 (Platon); G. Vlastos,

Platon

, przeł. P. Paliwoda, Warszawa 1994; I.

Dąmbska,

Dwa studia o Platonie

, Wrocław 1972; P. Friedländer,

Dialog u Platona

, przeł.

P. Masłowski, „Przegląd Filozoficzno-Literacki”, 2003 nr 3 (5), s. 161-176;

The Cambridge

Companion to Plato

, ed. R. Kraut, Cambridge 1993; W. Burkert,

Weisheit und

Wissenschaft. Studien zu Pythagoras, Philolaos und Platon

, Nürnberg 1962; H. Krämer,

Ku nowej interpretacji Platona

, «Studia Filozoficzne» nr 8 1987, s. 3-18;

4.

4.

4.

4. Arystoteles,

Metafizyka

, przeł. K. Leśniak, BKF, PWN, Warszawa 1984, ks. I (A) (s. 3-

39) i XI (K) (s. 267-300).

Arystoteles,

Zachęta do filozofii

, przeł. K. Leśniak, Warszawa 1988 s.3-33 lub inne

wydania albo inne wydania. lub Arystoteles,

Poetyka

, przeł. H. Podbielski, Warszawa

1988 s. 315-368 lub inne wydania i przekłady,

Retoryka

ks.1.

13

Teksty uzupełniające: Arystoteles,

Metafizyka

ks. 2, Arystoteles

Etyka Nikomachejska

ks.1; Arystoteles

O duszy

ks. I; Arystoteles

Zachęta do filozofii

BKF 1988 (s.3-36);

Arystoteles, Dzieła wszystkie t. 1-7;

Hasło: Arystoteles. «Liceum». Filozofia perypatetycka. Działy filozofii starożytnej.

Główne kategorie. Neo-arystotelizmy. Arystoteles a Platon. Dziedzictwo myśli

arystotelesowskiej. «Byt».

Bibliografia dodatkowa: J. Brun,

Arystoteles i Liceum

P. 1999; K. Leśniak,

Arystoteles

MiL

1989; W. Tatarkiewicz,

Układ pojęć w filozofii Arystotelesa

; Wybrane problemy z

Poetyk

i

i

Retoryki

;

The Cambridge Companion to Aristotle

, ed. J. Barnes, Cambridge 1996; D.

Ross,

The Development of Aristotle’s Thought

, Oxford University Press, London 1957.

5

55

5. Plotyn,

Enneady

, ks. I przeł. A. Krokiewicz, BKF Warszawa 1959 (lub późniejsze

wydania) s. 43-141. wyd. z 2000 roku, ks. I, str. 90-158.

Marek Aureliusz,

Rozmyslania

(Do siebie samego) przeł M. Reiter, Warszawa 1984 ks. I,

II, III, IV s. 3-43 lub inne wydania.

Teksty uzupełniające: Sekstus Empiryk,

Przeciw logikom

, przeł. I. Dąmbska, Warszawa

1970.

Hasło: Filozofia hellenistyczna Szkoły filozoficzne pomiędzy III w p.n.e. a II w n. e.

Stoicy, sceptycy, cynicy, epikurejczycy, neoplatonicy. Grecja a Rzym.

Bibliografia dodatkowa: Epikur,

Być szczęśliwym

, przeł. L. Staff, Wrocław 1999; Plotyn,

Enneady

(wybór t. I-III); Diogenes Laertios,

Żywoty i poglądy słynnych filozofów

,

BKF

(cynicy i stoicy s. 309-468). Sekstus Empiryk,

Zarysów Pirrońskich księga pierwsza, druga

i trzecia

, przeł. A. Krokiewicz, Warszawa 1998.

P. Hadot,

Czym jest filozofia starożytna

? A;

Filozofia starożytna Grecji i Rzymu.

Wybrane teksty z historii filozofii

, wyb. J. Legowicz, Warszawa 1970 (s. 239-275); P.

Hadot,

Plotyn, albo prostota spojrzenia

, Kęty 2004.

6.

6.

6.

6. Seneka,

O krótkości życia

, [w:] tenże,

Dialogi

, przeł. L. Joachimowicz, PAX, Warszawa

1998, s. 119-156 lub inne wydania (

De brevitate vitae

).

Seneka,

O opatrzności

, (De providentia) przeł. L. Jachimowicz, Warszawa 1998, s.514-539

lub inne wydania albo lub Seneka,

O życiu szczęśliwym

, ibidem, s. 157-202 albo

Lukrecjusz,

O naturze rzeczy

, przeł. G. Żurek, Warszawa 1994, ks. I s. 53-82 lub inny

przekład i wydania

Hasło: Filozofia rzymska. Epiktet, Lukrecjusz i Seneka, Cyceron i inni. Eklektyzm

filozofii rzymskiej?

Translatio

. Problemy etyczne i kosmologiczne.

Epiktet,

Encheiridion

, przeł. L. Joachimowicz, WL Kraków 1997 (s. 47-88); Epiktet,

Być

14

wolnym

, Wrocław 1999; Lukrecjusz,

O naturze wszechrzeczy

, przeł. E. Szymański, BKF,

PWN, Warszawa 1957; Apulejusz z Madaury,

O bogu Sokratesa

, przeł. K. Pałowski,

Warszawa 2002 (BKF) s.8-39 lub112-152 (O świecie), H. Elzenberg,

Z historii filozofii

Z

Kraków 1995 (Etyka Marka Aureliusza s. 94-213); L. Joachimowicz,

Seneka

, MiL 1977; K.

Leśniak,

Lukrecjusz

MiL 1985; Cyceron

, Pisma filozoficzne

BKF (Sen Scypiona s. 174-187

lub inne fragmenty), K. Kumaniecki,

Cyceron i jego współcześni

etc.;

II Filozofia Chrześcijańska, myśl arabska i żydowska w Średniowieczu

«Średniowiecze» jest epoką rozległą czasowo, na dodatek niejednorodną. Myśl

średniowiecza rozciąga się pomiędzy schyłkiem starożytności (IV, V w n.e.?) a mniej

więcej XIV wiekiem. Z szczegółową charakterystyką epoki zapoznają się Państwo podczas

wykładów oraz przygotowując na kolokwium semestralne książkę W. Seńki

Jak rozumieć

filozofię średniowieczną

.

Obraz świata powstający w myśli średniowiecza jest wynikiem

spotkania dwóch

podstawowych porządków kultury europejskiej: biblijno-patrystycznego oraz klasyczno-

retorycznego. Z jednej strony jest kontynuacją greckiego obrazu kosmosu (zdobnego ładu)

opisanego przez Platona i nie bezkrytycznie kontynuowanego przez Arystotelesa. Z

drugiej strony pojawienie się teologii chrześcijańskiej, rozwój metafizyki, spowodowały

istotne zmiany w dziejach filozofii. Konfrontacja obu wspomnianych «światów» owocuje

szczególnym podejściem do filozofii, charakterystycznym (teologicznym) sposobem

stawiania problemów i ich rozwiązywania, który jak się okazało miał duże znaczenie dla

dalszych losów kultury europejskiej. Chrystianizacja filozofii, wpływy myśli arabskiej,

filozofii żydowskiej, hierarchizacja struktur,

lingua franca

niemało przyczyniły się do

tworzenia struktur mentalnych

unio europea

.

Szczególnie polecaną lekturą jest: E. R. Doddsa,

Pogaństwo i chrześcijaństwo w

epoce niepokoju

, przeł. J. Partyka, Kraków 2004.

R. Heinzmann,

Filozofia średniowiecza

, przeł. P. Domański, Kęty 1999.

W. Seńko,

Jak rozumieć filozofię średniowieczną

, IfiS PAN, Warszawa 1993 (wznowienie:

Antyk, Kęty, 2001).

J. Le Goff,

W poszukiwaniu średniowiecza

, przeł. M. Żurowska, Warszawa 2005.

E. Gilson

Historia Filozofii Chrześcijańskiej w Wiekach Średnich

, przeł. S. Zalewski,

Warszawa 1966 (wznowienie: 1987).

E. R. Curtius,

Literatura europejska i łacińskie średniowiecze

, przeł. A. Borowski, Kraków

1997.

J. Ochman,

Historia filozofii żydowskiej

, t. 2:

Średniowieczna filozofia żydowska

, Kraków

1995.

E. Granta,

Średniowieczne podstawy nauki nowożytnej

, przeł. T. Szafrański, Warszawa

15

2005

7.

7.

7.

7. św. Augustyn,

O Państwie Bożym

, przeł. W. Kornatowski, Warszawa 1977 księga VIII

s. 372-412 lub inne wydania (ks. VIII)

Wyznania

, przeł. Z Kubiak, PAX, Warszawa 1982, ks. XI, s. 218-242. (lub inny przekład)

Teksty uzupełniające: Augustyn,

O Państwie Bożym

, przeł. W. Kornatowski, Warszawa

1977 (część do wyboru); Augustyn,

Dialogi filozoficzne

, Kraków 1999 (np.

O życiu

szczęśliwym

,

Przeciw akademikom

,

O wolnej woli

); Augustyn,

O Trójcy Świętej

, przeł.

M. Stokowska, Kraków 1996.

Hasło: Filozofia chrześcijańska. «Zmiana paradygmatu». Religia a filozofia.

Objawienie a wiedza. Nowe problemy i nowe rozwiązania. Ojcowie kościoła.

Bibliografia dodatkowa: Boecjusz,

O pocieszeniu jakie daje filozofia

, przeł. W. Olszewski,

BKF, PWN, Warszawa 1962; Pseudo-Dionizy Areopagita,

Teologia mistyczna

, [w:] tenże,

Pisma teologiczne

t. 1, przeł. M. Dzielska, Kraków 1997, s. 161-170.

C. S. Lewis,

Odrzucony obraz

PAX; E. Gilson,

Wprowadzenie do filozofii św.

Augustyna

, przeł. W. Jakimiak, PAX, Warszawa 1953; P. Brown,

Augustyn z Hippony

,

przeł. W. Radwański, Warszawa 1993; P. Böhner, E. Gilson,

Historia filozofii

chrześcijańskiej od Justyna do Mikołaja Kuzańczyka

, przeł. S. Stomma, Warszawa 1962;

M. Kurdziałek,

Średniowiecze w poszukiwaniu równowagi pomiędzy arystotelizmem a

platonizmem

, Lublin 1996;

The Cambridge History of later Greek and early medieval

philosophy

, Cambridge 1980;

The Cambridge Companion to Christian doctrine

, ed. C. E.

Gunton, Cambridge 1997.

8.

8.

8.

8. R. Bacon,

Dzieło większe

, przeł. T. Włodarczyk, Kęty 2006, s. 25-57 (Ogólne przyczyny

niewiedzy ludzkiej).

R. Bacon,

Opus tertium

i

List brata Rogera Bacona

… w:

Wszystko to ze zdziwienia

.

Antologia tekstów filozoficznych z XIII wieku, przeł. T. Włodarczyk, Warszawa 2002, s.

64-97.

S. Tempier, Artykuły Paryskie potępione przez S. Tempier w:

Wszystko to ze zdziwienia

.

Antologia tekstów filozoficznych z XIII wieku, przeł. T. Włodarczyk, Warszawa 2002, s.

298-318.

Anzelm z Canterbury,

Proslogion

, [w:] tenże,

Monologion. Proslogion

, przeł. T.

Włodarczyk, BKF, PWN, Warszawa 1992, s. 135-150 (do rozdziału VII). lub P. Abelard,

Rozprawy

, przeł. L. Joachimowicz, Pax, Warszawa 1969, s. 629-677 (

Rozprawa o pojęciach

ogólnych

).

Teksty uzupełniające: P. Abelard,

Rozmowa pomiędzy filozofem, Żydem i

16

chrześcijaninem

,

Tak i Nie

, [w:]

Pisma wybrane

, przeł. L. Joachimowicz, Warszawa 1968-

70; P. Abelard,

Historia moich niedoli,

Warszawa 1952.

Hasło: Pomiędzy IX a XII stuleciem. Rozkwit myśli w XII stuleciu. Myśl arabska i

żydowska w Europie. Dowód Anzelma. Bogactwo kierunków i sporów w XII wieku.

Miłość Abelarda.

Bibliografia dodatkowa: Awicenna,

Księga wiedzy

, przeł. B. Składanek, BKF, PWN,

Warszawa 1974; M. Boczar,

Grosseteste

, Warszawa 1994 (jeden z tekstów z wyboru);

Wszystko to ze zdziwienia. Antologia tekstów filozoficznych z XIII wieku

, red. K.

Krauze-Błachowicz, PWN, Warszawa 2002.

Awicenna

, red. A. Zajączkowski, Warszawa 1953; W. Beierwaltes,

Platonizm w

chrześcijaństwie

K. 2003; E. Gilson,

Heloiza i Abelard

, PAX 2000; S. Flanagan,

Hildegarda

z Bingen. Żywot wizjonerki

, przeł. R. Sudół, Warszawa 2002.

9.

9.

9.

9. W. Ockham,

O nauce w ogóle

w:

Wszystko to ze zdziwienia

. Antologia tekstów

filozoficznych z XIV wieku, przeł. E. Jung-Palczewska, Warszawa 2000, s. 212-224.

Tomasz z Akwinu,

Kwestie dyskutowane o prawdzie

, Wyd. Antyk, Kęty 1998, t. 1, s. 13-

63 (

O prawdzie

) lub 147-175 (

O ideach

) lub J. D. Szkot,

Wiedza człowieka o Bogu

w:

Wszystko to ze zdziwienia

. Antologia tekstów filozoficznych z XIV wieku, przeł. E. Jung-

Palczewska, Warszawa 2000, s. 33-51.

Teksty uzupełniające: Tomasz,

Traktat o wieczności świata

, [w:]

Dzieła wybrane

, Poznań

1984, s. 277-281 lub inne wydania; Tomasz,

Traktat o człowieku

, przeł. S. Swieżawski

(Artykuł 1-7) Kraków 2002; Tomasz,

Suma

(fragment o Bogu);

O duszy

(wybór).

Hasło: Scholastyka. System św. Tomasza, Albert Wielki i zainteresowania

przyrodą; Uniwersytety. Ukoronowanie myśli chrześcijańskiego średniowiecza. Tomasz i

tomizm. Dante i ostatni pełny «obraz świata». Kres scholastyki. Nominalizm. Początki

Nowożytności.

Bibliografia dodatkowa: Jan Duns Szkot,

Traktat o Pierwszej zasadzie

, przeł. T.

Włodarczyk, BKF, PWN, Warszawa 1988;

S. Swieżawski,

Człowiek średniowieczny

IfiS PAN , J. Piper,

Tomasz z Akwinu

,

Kraków 1966 Z; S. Swieżawski,

Święty Tomasz na nowo odczytany

, Kraków 1983; J. P.

Weisheipl,

Tomasz z Akwinu. Życie myśl i dzieło

. Poznań 1985; T. Gregory,

Filozofia i

teologia w dobie kryzysu XIII wieku

, w: «Studia Mediewistyczne» 8 (1967) s. 3-18; E.

Gilson,

Tomizm

, przeł. J. Rybałt, Warszawa 1960; J. D. Szkot,

Traktat o pierwszej zasadzie

BKF 1988;

Wszystko to ze zdziwienia. Antologia tekstów filozoficznych z XIV wieku

, red.

E. Jung-Palczewska, PWN, Warszawa 2000, s. 212-224 (W. Ockham,

O nauce w ogóle, a

nauce przyrodniczej w szczególności

);

The Cambridge Companion to Aquinas

, ed. N.

Kretzmann, E. Stump, Cambridge 1994.

17

III Myśl Nowożytna

Nowożytność stanowi przełom w dziejach człowieka, jak się okazuje, nie tylko

europejskiego. Kiedy miała miejsce, na skutek jakich przyczyn, jest sprawą sporną.

Niewątpliwie po rewolucji neolitycznej, kiedy to społeczeństwa zaczęły się wyraźnie

różnicować kulturowo (pomiędzy 11 ooo a 8 ooo pne.), kolejną przełomową cezurę w

porównywalnej skali stanowi okres nowożytny. Społeczeństwa europejskie na skutek

gwałtownych przemian cywilizacyjnych zainicjowanych odkryciami naukowymi,

geograficznymi, specyfiką geopolityczną gospodarki Europy okresu pomiędzy XII?, XIV a

XVIII wiekiem, kwestiami historycznymi i wieloma innymi czynnikami, «odskoczyły» od

pozostałych społeczności zdobywaną wiedzą, militarnie, technologicznie i cywilizacyjnie

(w rozumieniu N. Eliasa), stopniowo przekształcając całą naszą kulturę. Będziemy śledzić

ten proces na przykładach myśli filozoficznej, próbując odpowiedzieć na pytanie jak do

tego mogło dojść i jakie to ma konsekwencje dla nas. Lektura dodatkowa szczególnie

polecana:

R. Koselleck,

Semantyka historyczna

, przeł. W. Kunicki, Poznań 2001 s. 303-358.

(«Nowożytność»).

D. Folscheid,

Wielkie daty filozofii nowożytnej i współczesnej

, Warszawa 2000.

E. Cassirer,

The Philosophy of the Enlightenment

, transl. F. C A. Koelln, J. P. Pettegrove,

Princeton 1951 (oryg. niem. 1932), s. 3-36 (

The Mind of the Enlightenment

).

E. Eisenstein,

Rewolucja Gutenberga

, przeł. H. Hollender, Prószyński, Warszawa 2004.

P. Rossi,

Filozofowie i maszyny (1400-1700)

, przeł. A. Kraisberg, Warszawa 1978.

P. Rossi,

Zatonięcie bez świadka. Idea postępu

, przeł. A. Dudzińska-Facca, Warszawa

1998.

H. Blumenberg, Die

Legitimität der Neuzeit

, Frankfurt a. M. 1966.

S. Shapin,

Rewolucja naukowa

, przeł. S. Amsterdamski, Warszawa 2000.

A. Koyré,

Od zamkniętego świata do nieskończonego wszechświata

, przeł. O. i W.

Kubińscy, Gdańsk 1998

N. Elias,

Przemiany obyczajów w cywilizacji Zachodu

, przeł. T. Zabłudowski, PIW,

Warszawa 1980.

S. Toulmin,

Kosmopolis

, przeł. T. Zarębski, Wrocław 2005.

10.

10.

10.

10. M. de Montaigne,

Próby

, t.1 rozd. XX, przeł. T. Żeleński (Boy), Warszawa 1985, s.

201-216 (Jak filozofować znaczy uczyć się umierać) lub inne wydania.

Mikołaj z Kuzy,

O oświeconej niewiedzy

, przeł. I. Kania, Kraków 1998, s. 45-69 (rozdziały

1-11)

18

Erazm z Rotterdamu,

Zachęta do filozofii (chrześcijańskiej)

w:

Trzy rozprawy

, przeł. J.

Domański, PAX 1960 s. 41-61(lub inne wydania).

Teksty uzupełniające: Mikołaj z Kuzy,

O Bogu ukrytym. Rozmowa dwóch, z których

jeden jest poganinem, drugi zaś chrześcijaninem

, przeł. I. Kania, „Znak”, 1996 nr 491.

Hasło: Filozofia Nowożytna (wybrane kwestie – Renesans – «rewolucja

kopernikańska»). Zmany w sztuce, architekturze i myśli w XIV wieku.

Bibliografia dodatkowa: P. Pomponazzi,

O nieśmiertelności duszy

, BKF 1980 (s. 33-55 i

112-158); Pico della Mirandola,

Mowa o godności człowieka

, przeł. L. Kuczyński,

«Przegląd Tomistyczny», V/1992; M. de Montaigne,

Próby

, PIW 1985 t.1 s.201-216, s.

335-345, t.2 s.128-279; N, Machiavelli,

Książe

; Erazm z Rotterdamu inne teksty.

E. Garin,

Filozofia Odrodzenia we Włoszech

PWN Warszawa 1969; E. Garin,

Powrót filozofów starożytnych

Ifis PAN; E. Garin,

Zodiak życia

IfiS PAN; M. Ciliberto,

Wstęp do Bruna

IfiS PAN; G. Ernst,

Profecja, natura i polityka. Studia nad myślą T.

Campanelli

IfiS PAN; W. Billig,

Rewolucja kopernikańska na tle epoki

, [w:]

Mikołaj

Kopernik

WP 1965; G. Ernst,

Profecja, natura i polityka. Studia nad myślą Tommaso

Campanelli

, przeł. A. Dudzińska-Facca, IfiS PAN, Warszawa 2003, s. 11-28 (

Życie i

twórczość Tommaso Campanelli

); S. Swieżawski,

Dzieje filozofii europejskiej w XV wieku

t.1-6 Warszawa 1974-1982; J. Delumeau,

Cywilizacja Odrodzenia

, przeł. E. Bąkowska,

Warszawa 1987 (wznowienie: 1993); E. Cassirer,

Individuum und Kosmos in der

Philosophie der Renaissance

, 1927.

11

11

11

11. F. Bacon,

Novum organum

, przeł. J. Wikarjak, Warszawa 1955, s. 57-90 (księga

«aforyzmów» od (I do LXVIII s. 57-90) lub inne wydania: «aforyzmy» 1-68.

F. Bacon,

Nowa Atlantyda

, przeł. W. Kornatowski i J. Wikarjak, Warszawa 1995 ( inne

wydania).

Teksty uzupełniające: F. Bacon,

Eseje

, przeł. Cz. Znamierowski, BKF, PWN, Warszawa

1959;

Bibliografia dodatkowa: P. Rossi,

Filozofowie i maszyny (1400-1700)

, przeł. A. Kraisberg,

Warszawa 1978; P. Rossi,

Zatonięcie bez świadka. Idea postępu

, przeł. A. Dudzińska-

Facca, Warszawa 1998; Lisa Jardine,

Francis Bacon.

Discovery and the Art. of Discourse

,

Cambridge UP, 1974; Charles Whitney,

Francis Bacon and modernity

, Yale University

Press, New Haven – London 1986.

12

12

12

12.... Kartezjusz,

Rozprawa o metodzie

, przeł. W. Wojciechowska, BKF, PWN, Warszawa

19

1981 lub inne wydania (przekłady).

Kartezjusz,

Medytacje o pierwszej filozofii

, przeł. M. i K. Ajdukiewiczowie, Wyd. Antyk,

Kęty 2001, s. 42-72 (

Medytacje

I-III)

Teksty uzupełniające: Kartezjusz,

Człowiek, Opis ciała ludzkiego

, przeł. A. Bednarczyk,

BKF, PWN, Warszawa 1989; Kartezjusz,

Prawidła kierowania umysłem

, przeł. L. Chmaj,

BKF, PWN, Warszawa 1958; Kartezjusz,

Listy do księżniczki Elżbiety

, przeł. J. Kopania,

BKF, PWN, Warszawa 1995; Kartezjusz,

Listy do Regiusa. Uwagi o pewnym pisemku

,

przeł. J. Kopania, BKF, PWN, Warszawa 1996, s. 67-96 (

Uwagi o pewnym pisemku

).

Hasło: Kartezjusz i narodziny filozofii podmiotu. Metafizycy XVII stulecia.

Kartezjusz i kartezjanizm. Cogito.

Bibliografia dodatkowa:

Filozofia XVII wieku

, red. L. Kołakowski, PWN, Warszawa 1959,

s. 275-290 (N. Malebranche,

Nie ma w świecie, prócz Boga, żadnych przyczyn

rzeczywistych, są tylko okazjonalne

), s. 370-381 (Grotius,

Prawo naturalne

,

Posłuszeństwo

wobec władzy

,

Pochodzenie własności

); G. Rodis-Lewis,

Kartezjusz i racjonalizm

, P.

Warszawa 2000;

The Cambridge Companion to Descartes

, ed. J. Cottingham, Cambridge

1992; opór przeciw kartezjanizmowi: Fontenelle,

Rozmowy

zmarłych

, przeł. J. German,

Warszawa 1961, (wstęp: K. Pomian, s. 5-28);

13.

13.

13.

13. T. Hobbes,

Elementy filozofii

, t. 1 przeł. Cz. Znamierowski, Warszawa 1956, s. 78-105

(O metodzie).

T. Hobbes,

Lewiatan

, przeł. Cz. Znamierowski, Warszawa 1954, s. 34-59 (rozdział V, VI,

VII) albo G. W. Leibniz,

Główne pisma metafizyczne

, przeł. S. Cichowicz, J. Domański,

Comer, Toruń 1995, s. 113-134 (

Zasady filozofii, czyli monadologia

). (lub inne przekłady,

wydania np. H. Elzenberg

Z historii filozofii

Leibniz,

Monadologia

s. 349-371 Kraków

1995.)

Teksty uzupełniające: Leibniz,

Teodycea

BKF 2001; G. W. Leibniz,

Pisma z teologii

mistycznej

Z; G. W. Leibniz,

Główne pisma metafizyczne

, Toruń 1995, s. 5-12 (

Prawdy

pierwotne metafizyki

), s. 85-94 (

O ostatecznym źródle rzeczy

).

Hasło: Spinoza, Pascal i Leibniz. Panteizm, systemy metafizyczne i opór

indywidualistyczny. Rozwój nauk a myśl filozoficzna. Myśl religijna. Zakład Pascala.

Bibliografia dodatkowa: Spinoza,

Traktat o poprawie rozumu

, [w:] tenże,

Traktaty

, przeł.

I. Halpern-Myślicki, Wyd. Antyk, Kęty 2000, s. 425-462; Pascal,

Cechy wielkości

człowieka

, [w:] tenże,

Rozprawy i myśli

, przeł. T. B.-Żeleński, PAX, Warszawa 1962, s.

106-124 (lub inne wydania).

L. Kołakowski,

Bóg nam nic nie jest dłużny. Krótka uwaga o religii Pascala i o duchu

jansenizmu

, przeł. I. Kania, Znak, Kraków1994; J. Brun,

Pascal

, przeł. A. Chodorowska-

20

Kłosińska

Prószyński i S-ka, Warszawa 2000; W. Tatarkiewicz,

Porządek dóbr. Studium z

Pascala

, [w:] tenże,

Droga do filozofii i inne rozprawy filozoficzne

, Warszawa 1971, s.

339-365; L. Kołakowski,

Jednostka i nieskończoność. Wolność i antynomie wolności w

filozofii Spinozy

, Warszawa 1958; E. Cassirer,

Leibniz’ System in seinen

wissenschaftlichen Grundlagen

, 1902. H. Elzenberg,

Podstawy metafizyki Leibniza

, w:

Z

historii filozofii

, Kraków 1995, s. 9-93; A. Nadler,

Spinoza

, przeł. W. Jeżewski, Warszawa

2002;

14.

14.

14.

14. D. Hume,

Badania dotyczące rozumu ludzkiego

przeł. J. Łukasiewicz i K. Twardowski,

Warszawa 1977, s. 3-50 i s. 181-200 rozdz. I,II,III, IV i XII lub inne wydania.

J. Locke,

Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego

, przeł. B. Gawecki, BKF, PWN,

Warszawa 1955, t. 1, s. 119-141 (ks. II, rdz. 1:

O ideach w ogólności i ich pochodzeniu

)

albo D. Hume,

Badania dotyczące rozumu ludzkiego

, przeł. J. Łukasiewicz i K.

Twardowski, BKF, PWN, Warszawa 1977, s. 3-23 (rozdziały I i II).

Teksty uzupełniające: J. Locke,

Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego

, BKF, Warszawa

1955; J. Locke,

Dwa traktaty o rządzie

, BKF, Warszawa 1992; J. Locke,

List o tolerancji

,

przeł. L. Joachimowicz, Warszawa 1963; J. Locke,

Myśli o wychowaniu

, przeł. F.

Wronowski, Wrocław 1959.

Hasło: Spór empiryzmu (Locke, Berkeley) i racjonalizmu (Leibniz). Inne spory

XVII wieku.

Bibliografia dodatkowa: G. Berkeley,

Traktat o zasadach poznania ludzkiego

, BKF,

Warszawa 1956 lub G. Berkeley,

Traktat o zasadach ludzkiego poznania

, przeł. J. Salamon,

Zielona Sowa, Kraków 2004; G. Berkeley,

O tym, co nieskończone

, przeł. E. Kobyłecka,

«Principia», 2001 tom 30-31, s. 9-13. Z. Ogonowski,

Locke

, Książka i Wiedza, Warszawa

1972; M. Ayers,

Locke: idee i rzeczy

, przeł. S. Stecko, Warszawa 1998;

John Locke.

Symposium Wolfenbüttel 1979

, ed. R. Brandt, Walter de Gruyter, Berlin&New York

1981, s. 74-89 (L. Krüger,

The Concept of Experience in John Locke

); J. L. Mackie,

Problems from Locke

, Oxford 1976; D. Berman,

George Berkeley: Idealism and the Man

,

Oxford 1994.

D. Hume,

Traktat o naturze ludzkiej

, przeł. Cz. Znamierowski, BKF, Warszawa 1963; D.

Hume,

Eseje z dziedziny moralności i literatury

, przeł. T. Tatarkiewiczowa, Warszawa

1952; D. Hume,

Dialogi o religii naturalnej. Naturalna historia religii

, przeł. A.

Hochfeldowa, BKF, Warszawa 1962; D. Hume,

Wybór esejów

, przeł. M. Filipczuk,

«Principia», 2002 tom 32-33, s. 25-76.

Hasło: Filozofia na wyspach brytyjskich. Hobbes i Hume. Empiryzm. Myśl polityczna.

Bibliografia dodatkowa: T. Hobbes,

Lewiatan

, BKF (Człowiek. O różnych sposobach bycia,

Religia, Stan przyrodzony ludzkości s. 84-112); T. Hobbes,

Elementy filozofii

, przeł. Cz.

21

Znamierowski, Warszawa 1956;

R. Tokarczyk,

Hobbes

, Warszawa 1987; R. Piotrowski,

Od materii Świata do materii

Państwa. Z filozofii Tomasza Hobbesa

, Universitas, Kraków 2000; W. Wudel,

Filozofia

strachu i nadziei. Teoria społeczna T. Hobbesa

, Warszawa 1971;

S. Jedynak,

Hume

, Myśli i

Ludzie, Warszawa 1974;

The Cambridge Companion to Hume

, ed. D. F. Norton,

Cambridge 1995.

15.

15.

15.

15. Wolter,

Kandyd

czyli optymizm

, przeł. T. Żeleński (Boy), Kraków 2003 lub inne

wydania.

J. J. Rousseau,

Trzy rozprawy z filozofii społecznej

, przeł. H. Elzenberg, BKF, PWN,

Warszawa 1956, s. 9-44 (Rozprawa o naukach i sztukach) albo Monteskiusz,

O duchu

praw

, przeł. T. Boy-Żelenski, Kraków 2003 s. 11- 44 (ks. I, II, III, IV ) lub inne wydania.

Teksty uzupełniające: J. J. Rousseau,

Umowa społeczna

, Warszawa 1966; J. J. Rousseau,

Wyznania

, BKF, Warszawa 1956; J. J. Rousseau,

Szkic o pochodzeniu języków

, Kraków

2001.

Hasło: Oświecenie. Encyklopedyzm. Wiara w postęp. Przełom nowożytny.

Edukacja. Filozofia społeczna i polityczna.«Narodziny» historii. Filozofia i literatura.

Pesymizm i optymizm.

Bibliografia dodatkowa: Voltaire,

Elementy filozofii Newtona

, BKF, Warszawa 1956;

Voltaire,

Powiastki filozoficzne

, Warszawa 1998; Voltaire,

O życiu, miłości i śmierci

,

Warszawa 1961; Holbach,

System przyrody czyli Prawa świata fizycznego i moralnego

,

BKF, Warszawa 1957; D. Diderot,

Wybór pism filozoficznych

, Warszawa 1953; D.

Diderot,

Kubuś fatalista i jego pan

, Kraków 1996; La Mettrie,

Człowiek-maszyna

,

Warszawa 1984; Herder,

Myśli o filozofii dziejów

, t. 1-2, BKF, Warszawa 1988; G. Vico,

Nauka nowa

, BKF, t.1-2, Warszawa 1966.

M. Skrzypek,

Diderot

, Myśli i Ludzie, Warszawa 1980; J. Starobinski,

Jean-Jacques

Rousseau. Przejrzystość i przeszkoda

, przeł. J. Wojcieszak, Warszawa 2000; B. Baczko,

Rousseau: samotność i wspólnota

, Warszawa 1964; B. Baczko,

Hiob, mój przyjaciel

Warszawa 2001; E. Adler, J. G.

Herder i idea człowieczeństwa. Przyczynek do historii

niemieckiego Oświecenia

, Warszawa 1961; S. Krzemień-Ojak,

Vico

, Myśli i Ludzie,

Warszawa 1971; P. De Man,

Alegorie czytania. Język figuralny u Rousseau, Nietzschego,

Rilkego i Prousta

, przeł. A. Przybysławski, Kraków 2004; P. Hazard,

Myśl europejska w

XVIII wieku

, przeł. H. Suwała, Warszawa 1972; M. Horkheimer, Th. Adorno,

Dialektyka

oświecenia

, Warszawa 1994; A. Maurois,

Wolter

, przeł. M. Iwańska-Feliksowa, Kraków

1996; J. Oriieux,

Wolter

, przeł. K. Arustowicz, Warszawa 1986;

22

II Semestr

II Semestr

II Semestr

II Semestr

IV Filozofia Nowoczesna

Kiedy rozpoczyna się nowoczesność i czym się charakteryzuje? Niektórzy historycy tacy

jak niedawno zmarły R. Koselleck, uważają, że na przełomie XVIII i XIX stulecia.

Wyraźnie już w połowie XIX stulecia obserwujemy nowe zjawiska społeczne, duchowe,

artystyczne, naukowe etc. Dobrze jest zapamiętać cezurę, wyraźnie odróżniając w ramach

nowożytności (początek XV w [XVI w] chociaż to też sprawa sporna) nowoczesność jako

okres «przyspieszenia» przemian nowożytnych, wpływających na zmianę naszego

rozumienia świata, przewartościowujący dotychczasowy «obraz świata», głównie z

powodu rozwoju nauk. «Filarami» stojącymi «u wejścia» do myśli, filozofii nowoczesnej,

jak spostrzegł to G. Simmel, są twórczość Goethego i filozofia Kanta. Szczególnie ważną

rolę dziejach filozofii odgrywa «transcendentalizm» jako nowa, odkrywcza propozycja

teoretyczna utwierdzająca np. pojęcie światopoglądu (

Weltanschauung

). Niemal wszyscy

będą się później odnosić do myśli Kanta polemizując lub rozwijając jego koncepcje.

Nowożytna opozycja pomiędzy (jednym) obrazem świata i (licznymi) modelami świata,

nieprzystawalność «czasu życia» do «czasu świata», rodzi w «nowoczesności» coraz to

nowe odpowiedzi na stare filozoficzne pytania. Napięcie pomiędzy «substancjalnym»,

«esencjalnym» pojmowaniem świata, a «nominalnym» przecina niemal wszystkie prądy

filozoficzne epoki. Wydaje się, że odnajdywanie tego napięcia jest jednym z głównych

zdań historyka.

Ch. Taylor,

Źródła podmiotowości

.

Narodziny tożsamości nowoczesnej

, oprac. T. Gadacz,

Warszawa 2001, s. 837- 909.

H. Schnädelbach,

Filozofia w Niemczech 1831-1933

, przeł. K. Krzemieniowa, PWN,

Warszawa 1992.

M. H. Abrams,

Zwierciadło i lampa

, przeł. M. B. Fedewicz, Gdańsk 2003.

H. R. Jauss,

Tradycja literacka a dzisiejsza świadomość nowoczesności

w:

Historia

literatury jako prowokacja

, przeł. M. Łukasiewicz, Warszawa 1999, s. 9-58.

1.

1.

1.

1. I. Kant,

Krytyka czystego rozumu

, przeł. R. Ingarden, PWN, Warszawa 1986, t. 1, s. 26-

55 (Przedmowa do drugiego wydania)

I. Kant,

Pisma okresu krytycznego

s. 151-176 lub od 176-199 do

Co to jest oświecenie

?

włącznie w: Z. Kuderowicz,

Kant

, Warszawa 2000 (na końcu wybór tekstów).

Teksty uzupełniające: I. Kant,

Religia w obrębie samego rozumu

Z; I. Kant,

Encyklopedia

filozoficzna

BP Kraków 2003; Z. Kuderowicz,

Kant

, Warszawa 2000, str. 151-153

23

(«przełom kopernikański» KCR) Str. 183- 189 dalej Str.194-199 («co to jest Oświecenie»),

str.188-189 («niebo gwiaździste» KPR) str.183-187 (imperatyw i wolność UMM); I. Kant,

Antropologia w ujęciu pragmatycznym

, Przeł. E. Drzazgowska, P. Sosnowska, Warszawa

2005, s. 241-311; I. Kant,

Spór fakultetów

, przeł. M. Żelazny, Toruń 2003; I. Kant,

Przypuszczalny początek ludzkiej historii i inne pisma historiozoficzne

, przeł. M. Żelazny,

I. Krońska, A. Landman, Toruń 1995; I. Kant,

Uzasadnienie metafizyki moralności

, przeł.

M. Wartenberg, Warszawa 1984; I. Kant,

Pomysły do ujęcia historii powszechnej w

aspekcie światowym

, przeł. I. Krońska, [w:] Z. Kuderowicz,

Kant

, Myśli i Ludzie,

Warszawa 2000, s. 199-209. I. Kant,

Co to znaczy orientować się w myśleniu?,

przeł. A.

Banszkiewicz, w: «Principia» XXXV-XXXVI Kraków 2003/2004 s. 5-22; I. Kant,

Logika

,

przeł. A. Banszkiewicz, Gdańsk, 2005, s. 20-112;

Hasło: Transcendentalizm. Kant i filozofia krytyczna. Rewolucja kopernikańska.

Kategorie. Epistemologia. Kant a idealizm niemiecki. Wpływ Hobbsa, Huma i innych.

Kant i kantyzm.

Bibliografia dodatkowa: Ch. Garve,

Rozprawy popularnofilozoficzne

, przeł. i oprac. R.

Kuliniak, T. Małyszek, Wrocław 2002, s. 177-191 (recenzja

Krytyki czystego rozumu

oraz

list do Kanta); Th. De Quincey,

Ostatnie dni Immanuela Kanta

, przeł. A. Przybysławski,

Kraków 1999.

E. Bieńkowska,

W poszukiwaniu królestwa człowieka

, Warszawa 1981 (s.18-95); H.

M. Baumgartner,

Kantowska Krytyka czystego rozumu – fundamentalne działo filozofii

nowożytnej

w: «Edukacja Filozoficzna» 13 1992; O. Höffe,

I. Kant

, A. M. Kaniowski,

Warszawa 1995; M. Siemek,

Idea transcendentalizmu u Fichtego i Kanta

, 1977;

Dziedzictwo Kanta

, red. J. Garewicz, Warszawa 1976; E. Wolicka,

Rozważania wokół

Kanta

, Lublin 2002;

Filozofia transcendentalna

, red. M. Siemek, Warszawa 1994, s. 3-74;

Kant in der Diskussion der Moderne

, hrgb. G. Schönrich, Y. Kato, Frankfurt am M., 1997;

M. Geier,

Kants Welt. Eine Biographie

, Hamburg 2004; E. Cassirer,

Kant’s Life and

Thought

, transl. J. Haden, New Haven&London: Yale University Press, 1981; S. Dietzsch,

Immanuel Kant

, przeł. K. Krzemieniowa, Warszawa 2005; M. Frank,

Główna myśl Kanta

,

przeł. Z. Zwoliński s. 61-75 oraz Ch. Asmuth,

Przełom transcendentalny w filozofii Kanta

,

przeł. P. Piszczatowski s. 77-86 w: «Przegląd Filozoficzny», 4 (52) [Kant], Warszawa 2004;

2.

2.

2.

2. G. W. Hegel,

Wykłady z historii filozofii

, przeł. Ś. F. Nowicki, Warszawa 1994 s. 23-70

(wstęp do historii filozofii - pojęcie historii filozofii do 3c)

G. W. Hegel,

Fenomenologia ducha

, przeł. Ś. F. Nowicki, Warszawa 2002, s. 59-70

(Wstęp) i 285-288 (Duch) lub inne wydania.

G W. F. Hegel,

Encyklopedia nauk filozoficznych

, przeł. Ś. F. Nowicki, PWN, Warszawa

1990, s. 59-80 (

Wstęp

) lub inne wydania. albo

Encyklopedia nauk filozoficznych

, przeł. Ś.

24

F. Nowicki, PWN, Warszawa 1990, s. 557-584 (duch absolutny) albo G. W. F. Hegel,

Fichte

w: Wykłady z historii filozofii, przeł. Ś. F. Nowicki, Warszawa 2002, s. 568-606

albo G. W. F. Hegel,

Schelling

w: Wykłady z historii filozofii, przeł. Ś. F. Nowicki,

Warszawa 2002, s. 607-648.

Teksty uzupełniające: G. W. F. Hegel,

Nauka Logiki

, tom I s. 92-93,137-140,148-158

(BKF); G. W. F. Hegel,

Fenomenologia ducha

, Aletheia, Warszawa 2002.

Hasło: Idealizm niemiecki – Hegel, Fichte, Scheling. Historia. System filozoficzny.

Język Hegla. Heglizm. promieniowanie myśli Hegla na filozofie XIX i XX wieku. Lewica i

prawica heglowska.

Bibliografia dodatkowa: Schelling,

System idealizmu transcendentalnego

, BKF, Warszawa

1979; Fichte,

Powołanie człowieka

, BKF, Warszawa 1956.

T. Kroński,

Hegel

, str. 90-102, («przedmowa do

Fenomenologii ducha

); M. Siemek,

Idea transcendentalizmu u Fichtego i Kanta

, PWN 1977; M. J. Siemek,

Hegel i filozofia

,

Terminus 15, Oficyna Naukowa, Warszawa 1998, s. 35-49 (

Heglowskie pojęcie

podmiotowości

); R. Panasiuk,

Schelling

, Myśli i Ludzie, Warszawa 1987; A. Kojève,

Wstęp

do wykładów o Heglu

, przeł. Ś. F. Nowicki, Warszawa 1999; K. Löwith,

Od Hegla do

Nietzschego. Rewolucyjny przełom w myśli XIX wieku

, przeł. S. Gromadzki, Wyd. KR,

Warszawa 2001; I. Berlin,

Korzenie romantyzmu

, red. H. Hardy, Zysk i S-ka, Poznań

2004.

3.

3.

3.

3. A. Schopenhauer,

Świat jako wola i przedstawienie

t.1, przeł. J. Garewicz, Warszawa

1994, s. 3 -45 (przedmowa do 1,2,3 wydania i 4 pierwsze rozdziały z księgi pierwszej).

A. Schopenhauer,

O metafizycznej potrzebie człowieka

w:

Świat jako wola i

przedstawienie

t.2, przeł. J. Garewicz, Warszawa 1995 s. 226-269 (rozdział 17) lub

W

poszukiwaniu mądrości życia. Parerga i paralipomena

, przeł. J. Garewicz, BKF, Warszawa

2002, s. 253-283 (

Transcendentna spekulacja

).

Teksty uzupełniające: A. Schopenhauer,

W poszukiwaniu mądrości życia. Parerga i

paralipomena

, przeł. J. Garewicz, BKF, Warszawa 2002 s.509-603 (

Wskazówki i

maksymy

); A. Schopenhauer,

O samobójstwie i inne pisma pomniejsze

, Kraków 2000, s.

15-35 («o filozofii i jej metodzie»), str.75-89 («o samobójstwie»); J. Garewicz,

Schopenhauer

, Warszawa 1988, s. 187-200 (pesymizm); A. Schopenhauer,

Świat jako wola

i przedstawienie

I-II, przeł. J. Garewicz, BKF, Warszawa 1995

Hasło: Odwet indywidualistyczny. Outsider Schopenhauer i S. Kierkegaard.

«Pesymizm» i «optymizm». Filozofowie «indywidualiści». Myśl religijna XIX i XX wieku.

Bibliografia dodatkowa: M. Stirner,

Jedyny i jego własność

, BKF, Warszawa 1995; S.

Kierkegaard,

Pojęcie lęku

, przeł. A. Djakowska, Warszawa 1996; S. Kierkegaard,

Powtórzenie. Przedmowy

, przeł. B. Świderski, Aletheia, Warszawa 2000; S. Kierkegaard,

25

Albo-albo

, przeł. J. Iwaszkiewicz, Warszawa 1976; S. Kierkegaard,

Bojaźń i drżenie.

Choroba na śmierć

, Warszawa 1969 s. 146- 163; S. Weil,

Wybór pism

, przeł. Cz. Miłosz,

Kraków 1991; S. Weil,

Świadomość nadprzyrodzona. Wybór myśli

, PAX Warszawa 1986

(s. 29-77 lub 133-147 lub 148-186).

J. Marzęcki,

A. Schopenhauer wobec filozofii Indii

, PWN;

Tożsamość

Kierkegaarda

, «Principia» t. XXIII (1999); P. P. Rohde,

Soren Kierkegaard

, Wrocław 2001.

4.

4.

4.

4. W. James,

Pragmatyzm

, przeł. M. Filipczuk, Kraków 2004, s. 9-57 i 86-103 (trzy

pierwsze wykłady i V- pragmatyczna koncepcja prawdy) lub inne wydania.

A. Comte,

Rozprawa o duchu filozofii pozytywnej

, przeł. J.K, Kęty 2001, paragraf:

1,2,3,4,5,6,7 s. 15-31 lub inne wydania albo W. Dilthey,

O istocie filozofii

, przeł. E.

Paczkowska- Łagowska, Warszawa 1987, s. 3-48.

Teksty uzupełniające: K. Marks, F. Engels,

Dzieła

, tom 3 str.6-8 (tezy o Feuerbachu);

Hasło: Pragmatyzm. Pozytywizm. Marksizm. Myśl społeczna, ekonomiczna,

polityczna. Od Marksa i Engelsa do Szkoły Frankfurckiej. Przełom pozytywistyczny.

Utopia a filozofia. Nurty filozofii drugiej połowy XIX wieku i początku XX.

Bibliografia dodatkowa: L. Feuerbach,

Wykłady o istocie religii

, Warszawa 1953; L.

Feuerbach,

O istocie chrześcijaństwa

, Warszawa 1959; T. Adorno,

Sztuka i sztuki. Wybór

esejów

, Warszawa 1990; M. Horkheimer, T. Adorno,

Dialektyka oświecenia

, Warszawa

1994 s.60-97; T. Adorno,

Minima moralia. Refleksje z poharatanego życia

, Kraków 1999;

W. Benjamin,

Anioł historii

, Poznań 1996 (O pojęciu historii s. 413-425). A. Comte,

Metoda pozytywna w szesnastu wykładach

, Warszawa 1961; A. Comte,

Rozprawa o

duchu filozofii pozytywnej. Rozprawa o całokształcie pozytywizmu

, Warszawa 1973.

I. Berlin,

Karol Marks jego

ż

ycie i środowisko

, Warszawa1999; L. Kołakowski,

Główne nurty marksizmu

, Londyn 1978, str. 281-315; K. Popper,

Społeczeństwo otwarte i

jego wrogowie

, przeł. T. Korczyc, Warszawa 1987; K. Sauerland,

Od Diltheya do Adorna.

Studia z estetyki niemieckiej

, Warszawa 1986; W. James,

Pragmatyzm

, przeł. M.

Filipczuk, Kraków 2004, s. 86-103 (pragmatyczna koncepcja prawdy); B. Skarga,

Comte

(MiL);

5.

5.

5.

5. F. Nietzsche,

Ecce homo. Jak się staje, czym się jest

, przeł. B. Baran, Wyd. Baran i

Suszczyński, Kraków 1996 s. 13-135 (od przedmowy do «dlaczego jestem

przeznaczeniem») lub inne przekłady i wydania..

F. Nietzsche,

O pożytkach i szkodliwości historii dla życia

w:

Niewczesne rozważania

,

przeł. M. Łukaszewicz, Kraków 1996 s. 84-168.

F. Nietzsche,

Ecce homo. Jak się staje, czym się jest

, przeł. B. Baran, Wyd. Baran i

26

Suszczyński, Kraków 1996, s. 68-116 (od

Narodzin tragedii

do

Zmierzchu bożków

). (lub,

w innym wydaniu: F. Nietzsche,

Ecce homo

, przeł. G. Sowinski, Wyd. A, Kraków 2002, s.

74-111.)

Teksty uzupełniające: F. Nietzsche,

To rzekł Zaratustra

, Warszawa 1999, str.9-51; F.

Nietzsche,

Wola mocy

, Warszawa. 1910, str. 7-38 (nihilizm europejski), str.97-175 (religia

jako wyraz dekadentyzmu) str.475-536 (poza dobrem i złem); F. Nietzsche,

Ludzkie,

arcyludzkie,

Warszawa 1984.

Hasło: Nihilizm. Bunt filozoficzny. Nietzsche. Sztuka. Nadczłowiek. Filozofia życia

(H. Bergson, W. Dilthey, G. Simmel i inni).

Bibliografia dodatkowa: H. Bergson,

Myśl i ruch, dusza i ciało

, Warszawa 1963, s. 51-68

(

Wstęp do metafizyki

); H. Bergson,

Pamięć i życie

PAX 1988 (s. 76-106); H. Bergson,

Śmiech. Esej o komizmie

, Kraków 1977; I. Wojnar,

Bergson

, str. 190-197 (śmiech) i 276-

286 («świadomość i życie»), (o znaczeniu życia s. 236-246); G. Simmel,

Filozofia

Pieniądza

, Poznań 1997; S. Magala –

Simmel

(MiL) – (Konflikt w kulturze współczesnej i

Filozofia mody); W. Dilthey,

O istocie filozofii

BKF 1987 (Życie i światopogląd s.120-175);

W. Dilthey,

Pisma estetyczne

BKF 1982 (powstanie hermeneutyki s. 290-311). M. Weber,

Rozważania między tekstami. Teoria szczebli i kierunków religijnej negacji świata

w:

Racjonalność, władza, odczarowanie

, przeł. M. Holana, Poznań 2004, s. 98-132.

R. Safranski,

Nietzsche. Biografia myśli

NS; Z. Kuderowicz,

Nietzsche

, Warszawa

1979, str.173-180 (błędy filozofii);

Nietzsche 19oo-2ooo

, B. «Principia» 1997; K. Jaspers,

Nietzsche

KR Warszawa 1997; L. Kołakowski,

Bergson

, Warszawa 1997; B. Skarga,

Czas i

trwanie. Studia o Bergsonie

, Warszawa 1982; E. Paczkowska-Łagowska,

Logos życia.

Filozofia hermeneutyczna w kręgu Wilhelma Diltheya

, Gdańsk 2000.

V Filozofia (współczesna) XX i XXI wieku

Filozofia współczesna to myśl zrodzona po pierwszej wojnie światowej rozwijająca się w

lat trzydziestych, czterdziestych do początku lat 70. Z braku należytego dystansu trudno

jest ogarnąć bogactwo prądów, dyskusji, postaci. Wybór padł na kierunki, które

dynamicznie rozwijały się, «rokując na przyszłość». Między innymi filozofię języka,

filozofię nauki, epistemologię uprawianą w ramach analizy języka (przechodząca w

filozofię umysłu, łącząca się z kognitywizmem), fenomenologię poszerzająca swoje pole

teoretyczne na przykład w kierunku teorii literatury, socjologii etc.. Niewątpliwie ważną

rolę odgrywa hermeneutyka filozoficzna obejmująca swoim zasięgiem niemal wszystkie

rejony humanistyki, rozwijająca się antropologia filozoficzna. Interdyscyplinarność,

otwartość metod filozoficznych, krytyczne podejście do osiąganych wyników, respekt dla

osiągnięć nauk laboratoryjnych pozwala wspomnianym nurtom cieszyć się zdrowiem

teoretycznym, podczas gdy inne prądy takie jak np. marksizm (neomarksizm) czy tomizm

27

(neotomizm) odchodzą już nieodwałalnie do lamusa (słowo pochodzi od niemieckiego

Lehmhaus, które oznacza dom z gliny, dawniej budynek służący do przechowywania

zapasów spiżarnianych, starych dokumentów etc.). Osobną kwestię stanowią nowe nurty

takie jak postmodernizm, feminizm etc. Spór o postmodernizm jest wyrazem bezradności

teoretycznej. Nowoczesność przechodząca w ponowoczesność? jako okres akceleracji

życia, polityki, idei, nauk, sztuk i techniki, zmusza nas do refleksji nad «miejscem», w

którym się obecnie znajdujemy. Lektura zalecana: Habermas, Rorty, Kołakowski,

Stan

filozofii współczesnej

, opracowanie J. Niżnik, Warszawa 1996.

W. Welsch,

Nasza postmodernistyczna moderna

, przeł. R. Kubicki, A. Zeidler-

Janiszewska, Warszawa 1998.

Sheppard,

Problematyka modernizmu europejskiego

, w:

Odkrywanie modernizmu

red. R.

Nycz, Kraków 1998, s. 71-140.

J. Ortega y Gasset,

Bunt mas i inne pisma socjologiczne

, przeł. P. Niklewicz i H.

Woźniakowski, Warszawa 1982, s. 3-135.

Historia życia prywatnego

, t.5 red. A. Prost, G. Vincent; red. całości Ph. Ariès, G. Duby,

Wrocław 2000.

6

66

6.... L. Wittgenstein,

Tractatus logico-philosophicus

, przeł. B. Wolniewicz, BKF, PWN,

Warszawa 2000, s. 1-21 i s. 80-83 (od 1 do tezy 4.011 oraz od tezy 6.41 do7) lub inne

wydania.

L. Wittgenstein,

Dociekania filozoficzne

, przeł. B. Wolniewicz, Warszawa 1972 str. 7-37

(od 1 do 47 włącznie) (inne wydania).

Teksty uzupełniające: L. Wittgenstein,

Dociekania filozoficzne

, przeł. B. Wolniewicz,

BKF, PWN, Warszawa 1972, s. 243-269 (Część druga, rozdziały I-X), s. 270-324 (Część

druga, rozdziały XI-XIV); L. Wittgenstein,

Uwagi o religii i etyce

Z (Uwagi różne s.108-

206); L. Wittgenstein,

O pewności

, przeł. M. i W. Sady, Aletheia, Warszawa 1993.

Hasło: Filozofia (języka) analityczna. Koło Wiedeńskie, Wittgenstein, Russell.

Rozwój neopozytywizmu. Filozofia a nauka. Analiza logiczna. Spór o prawdę.

Bibliografia dodatkowa: B. Russell,

Śmiertelnicy i inni

2000; B. Russell,

Szkice sceptyczne

(o wartości sceptycyzmu s.1-12 i filozofia w XX wieku s.37-57); B. Russell,

Problemy

filozofii

PWN; B. Russell,

ABC teorii względności

A.;); W. V. O. Quine,

Granice wiedzy i

inne eseje filozoficzne

, przeł. B. Stanosz, PIW, Warszawa 1986, s. 17-26 (

Granice wiedzy

);

W. V. O. Quine,

Różności. Słownik prawie filozoficzny

, przeł. C. Cieśliński, Aletheia,

Warszawa 1995; D. Davidson,

Szaleństwo prób definiowania prawdy

, przeł. P. Łuków w:

Dyskusje z Donaldem Davidsonem o prawdzie języku i umyśle

(red. U. Żegleń) Lublin

1996, s. 33- 52; D. Davidson,

Eseje o prawdzie języku i umyśle

, (red. B. Stanosz),

28

Warszawa 1992, s. 234-250 (zwierzęta racjonalne); D. Davidson,

Komunikacja i

konwencje

, przeł. G. Kurczewski, «Principia», 1997 tom 18-19, s. 95-113;

D. Pears,

Wittgenstein

, Warszawa 1999, str.9-38, 167-184; W. Sady,

Wittgenstein.

Życie i dzieło, Lublin 1993; R. Monk, Ludwig Wittgenstein. Powinność geniusza, przeł. A.
Lipszyc, Ł. Sommer, Wyd. KR, Warszawa 2003; D. Edmonds, J. Eidinow, Pogrzebacz
Wittgensteina, przeł. L. Niedzielski, Wyd. Muza, Warszawa 2002;; T. Nagel, Co to
wszystko znaczy?, przeł. M. Szczubiałka, Aletheia, Warszawa 1998; A. Ambrose, Moore i
Wittgenstein jako nauczyciele w: «Edukacja Filozoficzna» Warszawa, nr 11 1991, s. 145-
151;

7.

7.

7.

7. E. Husserl,

Idea fenomenologii. Pięć wykładów

, przeł. J. Sidorek, BKF, PWN,

Warszawa 1990, s. 9-36 (Dyspozycja wykładów i wykład pierwszy)

E. Husserl,

Podstawowe zagadnienia fenomenologii

w: K. Święcicka, Husserl, Warszawa

1993, s. 134- 159 lub

Idea fenomenologii. Pięć wykładów

, przeł. J. Sidorek, BKF, PWN,

Warszawa 1990, s. 9-25 (

Dyspozycja wykładów

) lub E. Husserl,

Kryzys europejskiego

człowieczeństwa a filozofia

, przeł. J. Sidorek, Warszawa 1993, s.9-51 lub inne wydania.

Teksty uzupełniające:; E. Husserl,

Filozofia jako nauka ścisła

B A Warszawa 1992.

Hasło: Fenomenologia. Metoda. Ruch fenomenologiczny. E. Husserl, M. Scheler,

Schütz, R. Ingarden. Wariacje fenomenologii.

Bibliografia dodatkowa: L. Kołakowski,

Husserl i poszukiwanie pewności

B. A. 1990; R.

Ingarden,

Wstęp do fenomenologii Husserla

, Warszawa 1974 str. 7-29, 47-77; M. Scheler,

Pisma z antropologii

filozoficznej i teorii wiedzy

BKF 1987 (o idei człowieka, stanowisko

człowieka w kosmosie s. 3-149) ; M. Scheler,

Cierpienie, śmierć, dalsze życie

BKF 1994 (o

sensie cierpienia s. 3-60); M. Scheler,

Problemy socjologii wiedzy

BKF (

W kręgu socjologii

religii

s. 101-130); E. Husserl,

Fenomenologia i antropologia

, przeł. S. Walczewska, w:

«Archiwum Historii filozofii i myśli społecznej», nr 32 1987, s.333-346;

K. Swięcicka,

Husserl

,

MiL 1993. (Świat życia codziennego s.179-195);

Fenomenologia i socjologia

red. Z. Krasnodębski (zbiór tekstów) PWN 1989 etc.;

«Fenomenologia» 2003 nr 1, s. 155-167 (Th. Rolf,

Redukcja transcendentalna w

«Mulholland Drive» D. Lyncha

); M. Moryń,

Wyczulenie i subiektywność. O nowej

fenomenologii Hermanna Schmitza

, Wyd. Naukowe Instytutu Filozofii UAM, Poznań

2004.

8.

8.

8.

8. M. Heidegger,

Bycie i czas

, przeł. B. Baran, BWF, PWN, Warszawa 2004 s. 420-441

paragraf 67 do 69 (czasowość i powszedniość) i s.468-491 paragraf 72 do76 (czasowość i

dziejowość)

29

M. Heidegger,

Bycie i czas

, przeł. B. Baran, BWF, PWN, Warszawa 2004 s. 3-19

(

Konieczność, struktura i prymat kwestii bycia

) lub

Czasowość i dziejowość

w:

Bycie i

czas

, rozd.V str. 469-505.

Teksty uzupełniające: M. Heidegger,

Znaki drogi

, Warszawa 1999, s. 89-96 (

Czym jest

metafizyka? Posłowie

), s. 271-312 (

List o humanizmie

); M. Heidegger

, Odczyty i

rozprawy

, Kraków 2002 (s. 165-181 lub 127-143). M. Heidegger,

Rzecz

, przeł. J. Mizera,

w: «Principia» XVI-XVII Kraków 1996-1997, s. 7-24;

Hasło: Egzystencjalizm niemiecki. Heidegger i Jaspers. «Egzystencja przed esencją».

Sein

.

Dasein

. Sytuacje graniczne.

Bibliografia dodatkowa: K. Jaspers,

Filozofia egzystencji

, Warszawa 1990, str.81-162; K.

Jaspers,

Wprowadzenie do filozofii

, przeł. A. Wołkowicz, Wrocław 1995; E. Ettinger,

Hannah Arendt – Martin Heidegger

, przeł. E. Wolicka, Kraków 1998.

Drogi Heideggera

, red. J. Mizera, «Principia» t. XX (1998); O. Pöggeler,

Droga

myślowa Martina Heideggera

, Warszawa 2003; C. Wodziński,

Heidegger i problem zła

,

Warszawa 1994; K. Michalski,

Heidegger i filozofia współczesna

, Warszawa 1998; J.

Young,

Heidegger, filozofia, nazizm

, przeł. H. Szłapka, Warszawa-Wrocław 2000, s. 61-

85, s. 86-113 (

Bycie i czas

– krytyka); H. Otto,

Martin Heidegger. W drodze ku biografii

,

przeł. J. Sidorek, Warszawa 1997; B. Baran,

Saga Heideggera

, Kraków 1990;

Heidegger

dzisiaj

, red. P. Marciszuk, C. Wodziński, «Aletheia» 1(4)/1994.

9.

9.

9.

9. P. Ricoeur,

Zadanie hermeneutyki

i

Hermeneutyczna funkcja dystansu

w:

Język, tekst,

interpretacja

przeł. P. Graff i K. Rosner, Warszawa 1989, s. 191-245.

H-G. Gadamer,

Rozum, słowo, dzieje

, przeł. K. Michalski, M. Łukasiewicz, Warszawa

2000, str.32-46 («cóż to jest prawda»), 57-78 (historia pojęć jako filozofia) albo

wcześniejsze wydanie.

Teksty uzupełniające:

Dekonstrukcja a hermeneutyka

w:

Gadamer i Wrocław

, przeł. P.

Dehnel, Wrocław 1997, s. 152-162, pierwodruk «Odra» 1996, nr 1 s.40-46H-G. Gadamer,

Prawda i metoda

, przeł. B. Baran, Kraków 1993 str. 42-7, 121 – 128; H-G. Gadamer,

Język

i rozumienie

, przeł. P. Dehnel i B. Sierocka, Aletheia, Warszawa 2003; P. Ricoeur,

Język,

tekst, interpretacja

, Warszawa 1989, str. 191-245 («zadania hermeneutyki»); P. Ricoeur,

Filozofia Osoby

PAT 1992 s.15-63; P. Ricoeur,

Interpretacja a refleksja: konflikt

hermeneutyczny

, przeł. S. Ciechowicz w: «Studia Filozoficzne» nr 9 1986, s. 137-161; H.

G. Gadamer,

Poetica

, przeł. M. Łukasiewicz, Warszawa 2001, s. 68-85.

Hasło: Hermeneutyka. Gadamer i Ricoeur. Metoda hermeneutyczna. Język a

historia. Rozumienie, koło hermeneutyczne etc.

Bibliografia dodatkowa:

Uniwersalny wymiar hermeneutyki

(red. A. Przyłębski) Poznań

30

1997; R. Wiehl,

Fenomenologia, dialektyka, hermeneutyka

IF UAM 1996; G. Funke,

Hermeneutyka i język

IF UAM 1994; M. Szulakiewicz,

Filozofia jako hermeneutyka

,

Wyd. UMK, Toruń 2004. A, Bronk,

Rozumienie, dzieje, język

, Lublin 1984 i następne

wydania,

10.

10.

10.

10. K. R. Popper,

O źródłach wiedzy i niewiedzy

w:

Droga do wiedzy

, przeł. S.

Amsterdamski, Warszawa 1999, s. 11-57.

Wiedza obiektywna. Ewolucyjna teoria epistemologiczna

, przeł. A. Chmielewski, BWF,

PWN, Warszawa 1992, s. 148-170 (część 3, rozdziały 1-4).

Teksty uzupełniające: K. Popper,

Droga do wiedzy

, W-wa1999, str. 117-207 («natura

problemów filozoficznych»); K. Popper,

W poszukiwaniu lepszego świata

, Warszawa

1997, str.15-46 («poznanie»).

Hasło: Filozofia nauki. Pomiędzy K.Popperem a P. K. Feyerabendem i dalej. Status

nauk. Spór o prawdę. Problem wiedzy. Nauki laboratoryjne a hermeneutyczne. Filozofia a

nauki. Problem metody.

Bibliografia dodatkowa: T. Kuhn –

Struktura rewolucji naukowych

,

Postęp poprzez

rewolucje

, Warszawa 2001, s. 277-299.; P K Feyerabend,

Krytyka naukowego rozumu

w:

Racjonalność i styl myślenia

(red. E. Mokrzycki) s. 162-217; P. K. Feyerabend,

Jak być

dobrym empirystą

, przeł. K. Zamiara, PWN, Warszawa 1979; I. Lakatos,

Pisma z filozofii

nauk empirycznych

, przeł. W. Sady, BWF, PWN, Warszawa 1995; H. Putnam,

Wiele

twarzy realizmu i inne eseje

, przeł. A. Grobler, BWF, PWN, Warszawa 1998, s. 475-496

(

Cóż po filozofie?

); T. S. Kuhn,

Droga po strukturze

, przeł. S. Amsterdamski, Sic!,

Warszawa 2003 s. 17-56; K. R. Popper,

Mit schematu

pojęciowego. W obronie nauk i

racjonalności

, przeł. B. Chwedeńczuk, Warszawa 1997; G. Bachelard,

Kształtowanie się

umysłu naukowego

, przeł.D. Leszczyński, Gdańsk 2002;

B. Magge,

Popper

, Warszawa 1998; A. Chmielewski,

Filozofia Poppera. Analiza

krytyczna

, Wrocław 2003.; J. Losee,

Wprowadzenie do filozofii

nauki,

przeł. T. Bigaj,

Warszawa 2001; A. Motycka,

Relatywistyczna wizja nauki. Filozoficzny spór o

naukę

,

Wrocław 1984; Olaf Jäkel,

Metafory w abstrakcyjnych domenach dyskursu

, przeł. M.

Banś, B. Drąg, Kraków 2003, 271-305. (Historia konceptualizacji nauki; R. Dubnar,

Kłopoty z nauką

, przeł. P. Amsterdamski, Gdańsk -Warszawa 1996 s.9-49;

11.

11.

11.

11. O. Marquard,

Pytanie o pytanie, na które odpowiedzią jest hermeneutyka

w:

Rozstanie

z filozofią pierwszych zasad

, przeł. K. Krzemieniowa, Warszawa 1994, s. 120-150

O. Marquard,

O nieodzowności utartych praktyk

, [w:] tenże,

Szczęście w nieszczęściu

,

przeł. K. Krzemieniowa, Terminus 23, Oficyna Naukowa, Warszawa 2001.

31

Teksty uzupełniające: O. Marquard,

Szczęście w nieszczęściu

, Warszawa 2001 s.147-161;

O. Marquard,

Rozstanie z filozofią pierwszych zasad

, Warszawa 1994; O. Marquard,

Apologia przypadkowości

, Warszawa 1994; S. Dietzsch,

Krótka historia kłamstwa

, przeł.

K. Krzemieniowa, Warszawa 2000;

12.

12.

12.

12. W. Welsch,

Epoka nowożytna – nowoczesność – ponowoczesność

w:

Nasza

postmodernistyczna moderna

, przeł. R. Kubicki, A. Zeidler-Janiszewska, Warszawa 1998,

s. 92-120.

R. Rorty,

Solidarność czy obiektywność

? w:

Obiektywność, relatywizm i prawda

, (pisma

filozoficzne t.1) przeł. J. Margański, Warszawa 1999, s. 35-54; M

.

Foucault

, Słowa i rzeczy,

przeł. T. Komendant, Gdańsk 2005, s. 8-19 (przedmowa) lub M. Foucaullt,

Theatrum

Philosophicum

w :

Filozofia, Historia, Polityka

, przeł. D. Leszczyński, Warszawa 2000, s.

51- 77.

G. Deleuze,

Foucault

, przeł. M. Gusin, Wrocław 2004; D. Leszczyński, K. Szlachcic,

Wprowadzenie do francuskiej filozofii nauki

, (Od Comte’a do Foucaulta) Wrocław 2003.

Hasło: Postmodernizm? R. Rorty,

Zmierzch prawdy ostatecznej i narodziny kultury

literackiej

, przeł. A.Szachaj, w: «Teksty Drugie» nr. 6 Warszawa 2003, s. 113-13o albo R.

Rorty,

Przygodność języka

w:

Postmodernizm a filozofia

, red. A. Szachaj, Warszawa 1996,

s. 113-140.

Hasło: Spór o postmodernizm. Po-nowoczesność i co potem? Filozofia a literatura.

Filozofia kontra nauki. Co dalej z filozofią? Dekonstrukcja: od Nietschego przez

Heideggera po Derridę; Co po «dekonstrukcji»?

Bibliografia dodatkowa: J. Derrida,

Marginesy filozofii

, przeł. A. Dziadek, J. Margański, P.

Pieniążek, Wyd. KR, Warszawa 2002, s. 29-56 (

Różnia

), s. 151-182 (

Kres człowieka

), s.

377-404 (

Sygnatura, zdarzenie, kontekst

); J. Derrida,

Pismo filozofii

, przeł. B. Banasiak,

Inter esse, Kraków 1992, s. 129-160 (

Kres człowieka

), s. 225-240 (

Sygnatura, zdarzenie,

kontekst

); M. Foucault,

Filozofia, historia, polityka. Wybór pism

, przeł. D. Leszczyński, L.

Rasiński, PWN, Warszawa-Wrocław 2000, s. 43-49 (

Przedmowa do angielskiego wydania

«Słów i rzeczy»

).

Postmodernizm a filozofia. Wybór tekstów

, red. S. Czerniak, A. Szahaj, IfiS PAN,

Warszawa 1996; M. P. Markowski,

Efekt inskrypcji. Jacques Derrida i literatura

, Homini,

Kraków 2003; B. Baran,

Postmodernizm i końce wieku

, Inter esse, Kraków 2003;

Habermas, Rorty, Kołakowski.

Stan filozofii współczesnej

, oprac. J. Niżnik, IfiS PAN,

Warszawa 1996; P. Sloterdijk,

Pogarda mas

, przeł. B. Baran, Warszawa 2003; S. Morawski,

Postmodernizm – co to za zwierz?

, «Principia», 1992 tom 6, s. 33-44.

R. Rorty,

Filozofia i przyszłość

, przeł. M. Kwiek, «Principia», 2004 tom 37-38, s. 11-20.

32

13.

13.

13.

13. J. R. Searle,

Co się stało z filozofią umysłu?

i

Nieświadomość i jej relacja do

świadomości

w:

Umysł na nowo odkryty

, przeł. T. Baszniak, Warszawa 1999, str. 15-49 i

203-231.

D. C. Dennett,

Jakie istnieją rodzaje umysłów

? w:

Natura umysłów

, przeł. W. Turoplski,

Warszawa 1997, s. 11-29.

J. R. Searle,

Umysł, język społeczeństwo

, Warszawa 1999 str.13-67 («rzeczywistość i

prawda»)

S. Pinker,

Jak działa umysł

?, Warszawa 2002 oraz S. Pinker,

Tabula rasa

, Gdańsk, 2005.

Hasło: filozofia umysłu.

14

14

14

14.... H. Blumenberg,

Pamięci Ernsta Cassirera

, w:

Rzeczywistości w których żyjemy

, przeł.

W. Lipnik, Warszawa1997, s.154-163.

Antropologia filozoficzna:

H. Plessner,

Zadanie antropologii filozoficznej

, przeł. E. Paczkowska-Łagowska, [w:]

Studia z Filozofii Niemieckiej, t. 4,

Antropologia filozoficzna

, red. S. Czerniak, J. Rolewski,

Toruń 2004, s. 23-42.

Teksty uzupełniające: H. Plessner,

Pytanie o conditio humana

, oprac. Z. Krasnodębski, s.

29-106 (

Pytanie o «conditio humana»

), 107-121 (

Homo absconditus

).

Hasło: Antropologia filozoficzna. Rozwijająca się od czasów Kanta, jedna z

najmłodszych gałęzi filozofii nowożytnej. Interdyscyplinarność. Człowiek pojmowany nie

esencjalnie. Problem historii. Antynomie. Ponowne «odkrywanie człowieka».

Bibliografia dodatkowa: E. Cassirer,

Esej o człowieku. Wstęp do filozofii kultury

, przeł. A.

Staniewska, Warszawa 1971; G. Böhme,

Antropologia filozoficzna

, przeł. P. Domański,

Wyd. IfiS PAN, Warszawa 1998; A. Gehlen,

W kręgu antropologii i psychologii

społecznej

, przeł. K. Krzemieniowa, Czytelnik 2001, s. 75-122 (

Obraz człowieka

,

Obraz

człowieka w świetle nowoczesnej antropologii

,

Człowiek i instytucje

). P. Ricoeur,

O sobie

samym jako innym

, przeł. B. Chełstowski, PWN, Warszawa 2003. M. Scheler,

Pisma z

antropologii filozoficznej i teorii wiedzy

, przeł. S. Czerniak i A. Węgrzycki, PWN,

Warszawa 1987, s. 3-237. C. Geertz,

Zastane światło. Antropologiczne refleksje na tematy

filozoficzne

, przeł. Z Pucek, Kraków 2003; H. Blumenberg,

Rzeczywistości w których

żyjemy

, przeł. W. Lipnik, Warszawa 1997, s. 98-129 (o aktualności retoryki w wymiarze

antropologicznym). H. Plessner,

Władza a natura ludzka

, przeł. E. Paczkowska-Łagowska,

PWN, Warszawa 1994; J. Ritter,

Wielkie miasto

, przeł. E. Paczkowska-Łagowska, w:

«Kwartalnik Filozoficzny», t. XXII, z. 4 (1994) s. 147-160;

Egzystencjalizm francuski a «kondycja ludzka».

33

A. Camus,

Eseje

(«Mit Syzyfa» lub «Człowiek zbuntowany»), Warszawa 1973; W.

Natanson,

Szczęście Syzyfa

, Kraków 1980;; J.-P. Sartre,

Egzystencjalizm jest humanizmem.

Marksizm i egzystencjalizm

, Warszawa 1983; J.-P. Sartre,

Drogi wolności

, Warszawa

1957-1958; L. Kołakowski,

Filozofia egzystencji i porażka egzystencji

, [wstęp do:]

Filozofia

egzystencjalna

, Warszawa 1965. H. Arendt,

Kondycja ludzka

A Warszawa 2000, s. 11-26 ;

H. Arendt,

Między czasem minionym a przyszłym

, przeł. M. Godyń i W. Madej,

Warszawa 1994 (A) (Podbój kosmosu a ranga człowieka s. 309-326); V. Jankelevitch,

To,

co nieuchronne

.

Rozmowy o śmierci

, przeł. M. Kwaterko, Warszawa 2005;

Filozofia dialogu. M. Buber, E.Levinas etc.

E. Levinas

Całość i nieskończoność

, Warszawa 1998 str.219-261 (twarz); E. Levinas,

Imiona własne

A s. 21-45; F. Rosenzweig

Gwiazda zbawienia

, Kraków 1998 str.51-77 («o

możliwości poznania wszystkiego»); M. Buber,

Problem człowieka.

Istniej możliwość zoorganizowania ostatnich zająć na tematy szczególnie interesujące

uczestników kursu. Wspólne czytanie tekstów należących do nurtów, trendów jak: szkoła

frankfurcka (i Walter Benjamin), egzystencjalizm, filozofia dialogu, antropologia

filozoficzna, filozofia nauki, feminizm czy kognitywizm etc..

Pytania/tezy pomocne w przygotowaniu do egzaminu z «Głównych kierunków filozofii»

Pytania/problemy powstały na kanwie podręcznika O. Höffe,

Mała historia filozofii

, PWN, Warszawa 2004.

Bardzo dobre opanowanie całości książki jest minimum programowym kursu. Jeśli ktoś z Państwa chciałby

otrzymać na egzaminie ocenę dobrą lub wyższa winien rozszerzyć odpowiedzi o wiedzę pochodzącą z

34

przeczytanych na ćwiczeniach klasycznych tekstów i wykładów, podręczników i książek wymienionych

(sugerowanych) w konspekcie, omawianych na wykładzie i ćwiczeniach. Proszę nie lekceważyć chronologii

oraz wzajemnych «wpływów» i «antagonizmów» pomiędzy poszczególnymi filozofiami. Ważne są także:

sposób odpowiedzi, sprawność w posługiwaniu się językiem filozoficznym, rozumienie pojęć. Po 100

pytaniach naprowadzających, znajduje się minimalny zestaw pojęć do opanowania.

Proszę na początek zastanowić się:

1. Jaki filozof i jaka filozofia zrobiła na Panu/Pani szczególne wrażenie? Proszę przedstawić szczegółowo

jakie teksty filozoficzne przeczytał Pan/Pani dodatkowo, pogłębiając zainteresowanie?

Jakie opracowania poza podręcznikami pomogły «ułożyć» sobie poglądy, dopomogły w zrozumieniu? Proszę

przedstawić dokładnie najważniejsze tezy i je skomentować.

2. Gdzie znajduje się kolebka filozofii europejskiej? W jakim okresie oraz z jakiego rodzaju zainteresowań

powstają pierwsze znane nam poglądy filozoficzne? Proszę wymienić najważniejszych filozofów,

charakteryzując szczegółowo co najmniej cztery główne pojęcia wprowadzone przez wczesnych myślicieli

do historii filozofii.

3. Proszę przedstawić, scharakteryzować i porównać poglądy Talesa, Anaksymandra i Anaksymenesa.

4. Na czym polega krytyka religii dokonana przez Ksenofanesa? Kiedy i gdzie żył? Czy zna Pan/Pani inne

krytyki dokonywane przez filozofów?

5. Proszę narysować

tetraktys

, wyjaśnić nazwę, konstrukcję i na tej podstawie przedstawić poglądy

pitagorejczyków.

6. Proszę wymienić heraklitejskie opozycje, wyjaśnić przyczynę ich ruchu, przedstawić koncepcję

arche

efeskiego filozofa.

7. Jakie rodzaje ludzkiego poznania wyróżnia Parmenides? Co to jest i jak poznajemy

to on

według filozofa

pochodzącego z Elei?

8. Jakie żywioły (elementy) wyróżnia Empedokles jako tworzywo świata? Co nimi porusza? I dlaczego?

9. Proszę przedstawić koncepcję rzeczywistości, etyki a także poglądy dotyczące

polis

według Demokryta.

10. Kim byli sofiści? Proszę wymienić co najmniej czterech przedstawicieli tego ruchu, scharakteryzować

ich poglądy, opowiedzieć jaki mieli wpływ na rozwój filozofii.

35

11. Proszę wymienić trzy główne źródła wiedzy o Sokratesie. Scharakteryzować jego postawę i poglądy,

odwołując się także do jednego ze znanych z zajęć dialogów Platona.

12. W jakim dialogu Platon definiuje filozofię jako sztukę umierania? Proszę przedstawić co najmniej trzy

argumenty pojawiające się tam, przemawiające za koncepcją «nieśmiertelnej duszy».

13. Proszę przedstawić co najmniej pięć głównych tematów z dialogów Platona i ich tytuły. Następnie

szczegółowo wyjaśnić na czym polega sugerowany nie tylko przez O. Höffe hierarchiczny charakter wiedzy

w filozofii Platona.

14. Proszę wyjaśnić możliwie wszechstronnie platońskie pojęcie

idea

. Jak je poznajemy, co oznacza etc. Czy

potrafi Pan/Pani przedstawić dalsze filozoficzne losy

idei

?

15. Proszę przypomnieć spór o koncepcję

Erosa

, jaki ma miejsce w dialogu

Sympozjon

(

Uczcie

,

Biesiadzie

)

Platona. Kto jeszcze z filozofów podejmował temat miłości?

16. Proszę opowiedzieć, na czym polega koncepcja sprawiedliwości przedstawiona w

Państwie

(

Politei

)

Platona. Jaka jest w tym dialogu relacja pomiędzy

psyche

i

polis

?

17. Proszę scharakteryzować cztery maksymy metodyczne Stagiryty wg O. Höffe.

18. Proszę wyjaśnić czym jest sylogizm (

syllogismus

), logika (formalna) i dialektyka dla Arystotelesa.

19. Co kryje teoria «hylemorfizmu»? Proszę o szczegółowe wyjaśnienie.

20. Czym zajmuje się

metafizyka

Arystotelesa? Proszę wyjaśnić możliwie wszechstronnie pojęcie oraz

problematykę «filozofii pierwszej».

21. Jakie są główne problemy «etyki» i «polityki» Arystotelesa?

22. Aby osiągnąć prawdziwą

hedone

(przyjemność) Epikur uprawiał filozofię. Dlaczego? Jaka jest koncepcja

szczęścia epikurejczyków? Proszę porównać odpowiedź z innymi koncepcjami szkół hellenistycznych.

23. Kim byli starożytni sceptycy? Dlaczego sceptycy posługiwali się tropami (

tropoi

)? Proszę przedstawić

kilka z nich i «zastosować».

24. Proszę scharakteryzować szczegółowo trzy działy filozofii stoickiej. Kto prezentował poglądy stoickie w

starożytnym Rzymie?

36

25. Na przykładzie myśli Plotyna proszę omówić neoplatońską koncepcję rzeczywistości.

26. Proszę przedstawić i skomentować osiem modeli relacji pomiędzy chrześcijaństwem a filozofią

«pogańską», wyróżnionych przez O. Höffe.

27. Jak można podzielić filozofię średniowiecza? Proszę przyporządkować każdemu wyróżnionemu

okresowi najwybitniejszych filozofów/teologów, krótko charakteryzując ich myśl.

28. Proszę wyjaśnić, jak człowiek może poznawać idee w filozofii św. Augustyna, gdzie są idee oraz jaka jest

relacja między łaską Bożą a wolnością ludzką.

29. Jaką koncepcję «państwa» i w jakim dziele zaprezentował św. Augustyn? Proszę spróbować porównać ją

z koncepcją platońską, zawartą w

Państwie

(

Politei

) i

Prawach

(

Nomoi

) a także późniejszymi koncepcjami.

30. Proszę wyjaśnić pojęcie: «scholastyka». Określić czas jej powstania, zasięg geograficzny oraz dokładnie

omówić zagadnienie

artes

, sztuk wyzwolonych, wymieniając je i charakteryzując w kolejności.

31. Jakie zagadnienia porusza Anzelm z Canterbury w rozprawach:

Monologion

,

Proslogion

oraz

Cur deus

homo

?

32. Proszę wymienić główne różnice w rozumieniu filozofii przez Piotra Abelarda i Bernarda z Clairvaux.

33. Proszę scharakteryzować okres i obszar działalności oraz myśl filozoficzną Ibn Sina (Awicenny) i Ibn

Ruszda (Awerroesa).

34. Proszę scharakteryzować możliwie wyczerpująco myśl filozoficzną Mojżesza Ben Majmona, Salomona

Ibn Gabriola oraz Abrahama Ibn Dawida.

35. Proszę opowiedzieć, na czym polega chrześcijański arystotelizm i czym się różni od chrześcijańskiego

(neo)platonizmu. Kiedy się pojawił?

36. Proszę przedstawić metodę i rozwinąć opowieść na temat trojakich dziedzin badań filozoficznych jakimi

zajmował się

doctor universalis

– Albert Wielki. Co to są

Libri quattuor sententiarum

i kto jest ich autorem?

37. Czego dotyczy polemika św. Tomasza z Awicenną i Awerroesem zawarta w

De ente et essentia

?

38. Proszę podać definicję tzw. korespondencyjnej teorii prawdy św. Tomasza zawartej w

De veritate

oraz

przedstawić szczegółowo tak zwane drogi (dowody) wiodące do poznania Boga.

37

39. Proszę scharakteryzować koncepcję szczęścia oraz etykę cnót św. Tomasza.

40. Na czym polega

via moderna

i czym rożni się

od via antiqua

?

41. Proszę na przykładach przedstawić główne stanowiska sporu o uniwersalia. Omówić debaty wokół

rozumienia języka w średniowieczu.

42. Proszę porównać myśl filozoficzną Jana Dunsa Szkota z myślą św. Tomasza. Co to jest

haecceitas

?

43. Na czym polega nominalizm (konceptualizm) głoszony przez Wilhelma Ockhama? Proszę wyjaśnić

«zasadę ekonomii» przez niego głoszoną.

44. Na czym polega «radykalne myślenie» Mistrza Eckharta?

45. Proszę omówić myśl polityczną średniowiecza, filozofię instytucji politycznych, uwypuklając dokonania

Dantego Alighieri oraz Marsyliusza z Padwy.

46. Proszę scharakteryzować Odrodzenie (Renesans) - czas, miejsce, przedstawicieli, dokonania, znaczenie

dla filozofii, uwzględniając spór szkoły padewskiej i Akademii Florenckiej .

47. Jakie zapatrywania na problem wiedzy posiadał Mikołaj z Kuzy? Na czym polega

novum

filozoficzne

coincidentia oppositorum

?

48. Czym charakteryzowała się myśl polityczna Renesansu? Proszę opowiedzieć na przykładzie dzieł Nicolo

Machiavellego, Erazma z Rotterdamu i Tomasza Morusa.

49. Proszę omówić znaczenie propozycji dotyczących «rewolucji naukowej», zawartych w dziele

Novum

organum

Francisa Bacona. O czym opowiada powieść podróżnicza

Nowa Atlantyda

?

50. Jak przebiega droga poszukiwań niepowątpiewalnej wiedzy rozpoczęta przez Kartezjusza

rozumowaniem:

Je pense, donc je suis

;

cogito ergo sum

? Na czym polega jego metoda?

51. Co to jest

mathesis universalis

i

genius malignus

? Na czym polega próba pokonania sceptycyzmu przez

Kartezjusza?

52. Jakie miejsce w myśli Kartezjusza zajmuje Bóg? Proszę porównać koncepcję Boga Kartezjusza z

poglądami Gassendiego, Pascala, Spinozy i Leibniza.

38

53. Kiedy powstało i co zawiera dzieło Thomasa Hobbesa

Lewiatan

? Proszę odnieść się do przedstawienia

(miedziorytu) otwierającego dzieło.

54. Jak możliwe jest przejście pomiędzy dwoma maksymami:

homo homini lupus

i

homo homini deus

w

myśli Th. Hobbesa?

55. Czy Baruch Spinoza był panteistą?

56. Proszę scharakteryzować «pochodzenie, pewność i zakres ludzkiego poznania» według Johna Locke’a. Co

to jest

empiryzm

na przykładzie

Rozważań dotyczących rozumu ludzkiego

?

57. Jakie tezy zawierają

Dwa traktaty o rządzie

i

List o tolerancji

J. Locke’a?

58. «Co to jest oświecenie?» Proszę rozwinąć pytanie Immanuela Kanta z roku 1783.

59. Proszę omówić poglądy Gottfrieda Wilhelma Leibniza, akcentując koncepcję «monadologii».

60. Jakie kwestie były poruszane w sporze pomiędzy G. W. Leibnizem a I. Newtonem (S. Clarke’iem). Jak

wyglądała relacja pomiędzy filozofią a naukami w XVII wieku?

61. Co oznacza pojęcie «teodycei» (1710)? Proszę spróbować porównać wcześniejsze odpowiedzi filozofów

na pytanie

unde malum

? z odpowiedzią G. W. Leibniza.

62. Proszę omówić najistotniejsze kwestie oświecenia francuskiego uwypuklając poglądy Charlesa-Louisa

Montesquieu, Voltaire’a, Jana Jakuba Rousseau. Kim byli encyklopedyści?

63. Na czym zasadza się empiryzm Davida Hume’a? Co poznajemy w doświadczeniu wg Hume’a?

64. Proszę wyjaśnić pojęcie sceptycyzmu pojawiające się w filozofii D. Hume’a. Jakie konsekwencje dla

pojmowania religii mają poglądy tego filozofa?

65. Jakie pytania postawił Immanuel Kant i jak próbował na nie odpowiedzieć? Co to jest

transcendentalizm?

66. Proszę szczegółowo wyjaśnić kiedy, gdzie i jak dokonała się «rewolucja w sposobie myślenia»

przeprowadzona przez I. Kanta.

39

67. Jakie poglądy na temat moralności i prawa prezentował I. Kant?

68. W jaki sposób rozwija się historia ludzka wedle I. Kanta i czym była dla niego religia?

69. Jakie są główne zagadnienia

Krytyki władzy sądzenia

I. Kanta?

70. Kim był Johann Gottlieb Fichte i jaką teorię

Ja

(podmiotu) przedstawił w filozoficznej

Teorii Wiedzy

? Co

to jest idealizm niemiecki?

71. Proszę scharakteryzować myśl filozoficzną Friedricha Wilhelma Josepha Schellinga. Co to jest idealizm

niemiecki?

72. Jak rozumie «fenomenologię», kiedy i gdzie przedstawia swoją koncepcję Georg Wilhelm Friedrich

Hegel?

73. Jak dialektyka Hegla odnosi się do transcendentalnej krytyki Kanta? Jak

Nauka

Logiki

spaja (zawiera)

«dialektykę» i «fenomenologię» w filozofii Hegla?

74. Dlaczego filozofię Artura Schopenhauera nazywana bywa pesymistyczną? Jak się kształtuje relacja

pomiędzy «wolą» i «przedstawieniem», i w której ze sztuk A. Schopenhauer upatruje pocieszenia?

75. Na czym polega filozofia egzystencji Sørena Kierkegaarda?

76. Proszę przedstawić poglądy filozoficzne, polityczne, i etyczne Johna Stuarta Milla i Augusta Comte’a.

77. Co to jest «naukowy socjalizm» Karola Marksa? Na czym zasadza się marksowska krytyka ekonomii? Co

postuluje?

78. Co to jest «filozofia życia»?

79. Na czym polega «przewartościowanie wszystkich wartości» w filozofii Fryderyka Nietzschego?

80. Dlaczego według F. Nietzschego historia szkodzi życiu i jak «nadczłowiek» może osiągnąć «wielkie

zdrowie»?

81. Co to są «nauki o duchu» według Wilhelma Diltheya?

82. Proszę wyjaśnić najważniejsze zagadnienia pojawiające się filozofii pragmatycznej, zaproponowanej

40

przez Charlesa S. Pierce’a?

83. Proszę porównać stanowiska dwóch przedstawicieli pragmatyzmu: Williama Jamesa i Johna Deweya z

propozycjami Ch. S. Pierce’a.

84. Proszę spróbować scharakteryzować koncepcję czasu Henri Bergsona. Czy potrafi Pan/Pani podać inne,

wcześniejsze koncepcje czasu głoszone przez filozofów?

85. Na czym polega różnica pomiędzy «fenomenologią» (ducha) Hegla a «fenomenologią» Edmunda

Husserla? Proszę scharakteryzować szczegółowo metodę filozoficzną zaproponowaną przez E. Husserla.

86. Proszę krótko scharakteryzować najważniejsze wątki pojawiające się w myśli filozoficznej lat

dziesiątych, dwudziestych i trzydziestych XX wieku, uwzględniając dokonania Franza Brentano, Maxa

Schelera, Ernsta Cassirera i Alfreda Schütza.

87. Na czym polega propozycja «ontologii fundamentalnej» zaproponowana przez Martina Heideggera w

dziele

Bycie i czas

? Jaką koncepcję podmiotu przedstawił Heidegger? Kto to jest

Dasein

?

88. Proszę wymienić przedstawicieli oraz scharakteryzować poglądy filozofów należących do nurtu

egzystencjalizmu francuskiego oraz fenomenologów i strukturalistów francuskich. Poczynając od Jean-Paul

Sartre’a i A. Camusa a kończąc na myśli Emmanuela Levinasa i Jacques’a Derridy.

89. Jakie problemy porusza hermeneutyka Hansa-Georga Gadamera? Jakie zagadnienia hermeneutyczne

podjęli filozofowie niemieccy: Hans Joachim Ritter i Hans Blumenberg?

90. Co to jest filozofia analityczna? Kiedy, gdzie i dlaczego powstała?

91. Jakie są najważniejsze dokonania Gottloba Frege w dziedzinie logiki filozoficznej?

92. Edward Moore i Bertrand Russell poszukiwali wiedzy pewnej tworząc nowe koncepcje, m.in.

«logicznego atomizmu». Proszę rozwinąć temat i wyjaśnić, na czym polegał wkład do historii myśli obu

angielskich filozofów.

93. Kto i kiedy założył

Koło Wiedeńskie

? Jakimi problemami zajmowali się początkowo autorzy skupieni

wokół pisma

Erkenntnis

?

94. Proszę nazwać i scharakteryzować dwa główne dzieła napisane przez Ludwiga Wittgensteina.

41

95. Jakie poglądy na temat języka prezentował Willard Van Orman Quine? Proszę spróbować porównać je z

poglądami B. Russella, poglądami wiedeńczyków i L. Wittgensteina. Jak rozwijały się badania nad logiką

formalną i logiką nieformalną w drugiej połowie XX wieku?

96. Proszę scharakteryzować poglądy na rozwój nauki Thomasa Kuhna. Czy potrafi Pan/Pani porównać je z

poglądami Karla Poppera?

97. Proszę wyjaśnić, kto bierze udział w dyskusji na temat tzw. filozofii umysłu (

philosophy of mind

) i

szczegółowo opowiedzieć, czego dotyczą spory. Jak wygląda stosunek filozofii umysłu do neurobiologii i

teorii poznania?

98. Proszę scharakteryzować przedstawicieli (co najmniej trzech) i opowiedzieć o poglądach twórców i

kontynuatorów tzw. «szkoły frankfurckiej».

99. Jakich zagadnień dotyczą spory rozpoczęte pod koniec XX wieku podejmujące kwestie z zakresu etyki,

filozofii politycznej, filozofii prawa i etyki stosowanej. Proszę nie zapomnieć uwzględnić stanowiska Niklasa

Luhmanna.

100. Jakie są perspektywy filozofii wedle O. Höffe?

Lista wybranych «terminów technicznych» została sporządzona na podstawie książki U. Nicola,

Filozofia

, przeł. M. Salwa, Warszawa 2006. Bez zrozumienia pojęć nie będą Państwo mogli

swobodnie opanować historii. Bez znajomości historii, pojęcia mogą być nie zrozumiałe. Przy

uczeniu się dobrze jest łączyć oba obszary: historię z rozumieniem pojęć, ćwiczyć posługiwanie się

językiem filozoficznym.

ORFIZM, DUSZA, POLIS, EROS, KALOKAGATIA, ARCHE, AGONY, PARADOKS/ANTYNOMIA, KOSMOLOGIE, PARADOSKY

ZENONA, DOZNANIA ZMYSŁOWE, ŻYWIOŁY, HUMORY, ATOM, DETERMINIZM, SOFIŚCI, SOKRATYCZNY HUMANIZM,

MAJEUTYKA, IRONIA, IDEA, MIMEZIS, SUBSTANCJA, SYLOGIZM, PLENUM -VACUUM, WŁADZE DUSZY, RETORYKA,

FIGURY RETORYCZNE, HELLENIZM, AUTARKIA, STOICYZM, WIECZNY POWRÓT, PNEUMA, EPIKUREIZM,

NEOPLATOZNIM, HIPOSTAZA, EMANACJA, GNOZA, CZAS CYKLICZNY-LINEARNY, ESCHATOLOGIA, FUNDAMENTALIZM,

TRANSCENDENCJA, PESYMIZM ANTROPOLOGICZNY, ŁASKA, TEOLOGIA NEGATYWNA, MISTYCYZM, AUCTORITAS,

AWERROIZM, TOMIZM, KWADRAT LOGICZNY, OŚWIECONA NIEWIEDZA, MATHESIS, JEDNOŚĆ PRZECIWIEŃSTW,

MIKROKOSMOS-MAKROKOSMOS, COPULA MUNDI, CORPORIS FABRICA, IMMANENTYZM, ARYSTOTELIZM-PLATONIZM,

HERMETYZM, SZTUKA KOBINATORYJNA, ARS INVENIENDI, SZTUKA PAMIĘCI, PREDESTYNACJA, SOLA SCRIPTURA.

UTOPIA,

UMOWA

SPOŁECZNA,

PRZEWRÓT

KOPERNIKANSKI,

EKSPERYMENT,

DOŚWIADCZENIA-DOWODY,

STAROŻYTNOŚĆ A NOWOŻYTNOŚĆ, RACJONALIZM, RES COGITANS- RES EXTENSA, PROBLEM CIAŁO-UMYSŁ,

KARTEZJAŃSKI DEDUKCJONIZM, MECHANICYZM, LOGIKA BINARNA, EMPIRYZM: TABULA RASA, ASOCJACJONIZM,

42

INDUKCJA/DEDUKCJA, SMAK, OŚWIECENIE, DEIZM, ENYCKLOPEDYŚCI, OPTYMIZM, MATERIALIZM, NEWTONIZM,

FORMY

SYNTETYCZNE

A

PRIORI,

FENOMENALIZM,

PRZESTRZEŃ

A

PRIORI,

TRANSCENDENTALIZM,

PRZYCZYNA/SKUTEK, WZNIOSŁOŚĆ, ROMANTYZM, KLASYCZNA FILOZOFIA NIEMIECKA, ABSOLUT, DIALEKTYKA

HEGLOWSKA, SYSTEM HEGLOWSKI, WOLA ŻYCIA, JEDNOSTKA.

MATERIALIZM DIALEKTYCZNY, ALIENACJA, ANTROPOMORFIZM, POZYTYWIZM, SCJENTYZM, EWOLUCJONIZM,

POSTĘP, CZAS-TRWANIE, FENOMENOLOGIA, EPOCHE, REDUKCJA EJDETYCZNA, SYMBOL, FORMY SYMBOLICZNE,

DASEIN, PRAGMATYZM, EGZYSTENCJALIZM, INTERAKCJONIZM, TEORIA TRZECH ŚWIATÓW, HOLIZM, IRRACJONALIZM,

FILOZOFIA ŻYCIA, NIHILIZM, NADCZŁOWIEK, LOGICYZM, FORMALIZM, WZGLĘDNOŚĆ, PRZYPADEK, WERYFIKACJA-

FALSYFIKACJA, HISTORYCZNOŚC NAUKI, PARADYGMAT, ODKRYCIE- UZASADNIENIE, ANARCHIZM METODOLOGICZNY.

ETOLOGIA, NATYWIZM, SOCJOBIOLOGIA, ALTRUIZM, EPISTEMOLOGIA GENETYCZNA, STRUKTURALIZM, DIACHRONIA –

SYNCHRONIA,

ANTROPOLOGIA

STRUKTURALNA,

TRÓJKĄT

SEMIOTYCZNY,

ODNIESIENIE

SEMANTYCZNE,

LINGWISTYKA, ID, NIEŚWIADOMOŚĆ, SUBLIMACJA, GESTALT, INSIGHT, KOGNITYWIZM, UMYSŁ, ZDROWY ROZSĄDEK,

POSTMODERNIZM.