N

O W O C Z E S N Y

T

E C H N I K

D

E N T Y S T Y C Z N Y

76

P R A C A

I

Z D R O W I E

Techniku uważaj na zakażenia

lic. tech. dent. Damian Budny

W

ielu z nas otrzymuje
z gabinetu wyciski

oraz prace protetyczne pobru-
dzone i niezdezynfekowane,
z krwią i śliną pacjentów.

Warto wiedzieć, jakie zagroże-

nia niosą ze sobą takie prace.

W pracy przedstawię nieco bliżej jedną
z wielu chorób, jakie mogą przytrafić
się technikowi dentystycznemu, je-
śli nie zachowa właściwych środków
ostrożności podczas pracy z potencjal-
nym źródłem zakażenia.

E

TIOLOGIA

Wystąpienie zachorowań na WZW
wiąże się z zakażeniem wirusami nale-
żącymi do wirusów hepatotropowych.
Można wyróżnić pięć typów wiruso-
wego zapalenia wątroby. Do zakażeń
związanych z typem A i E dochodzi
na drodze pokarmowej, natomiast ty-
pami B, C oraz D przez naruszenie cią-
głości powłok skórnych oraz kontakt
z krwią osoby zakażonej lub nosiciela.
Wśród wymienionych typów jedynie
typ B posiada materiał genetyczny
w postaci kwasu DNA, natomiast u po-
zostałych typów materiał genetyczny
stanowi kwas RNA.

W

IRUSOWE

ZAPALENIE

WĄTROBY

TYPU

A

I

E

Typ A wirusowego zapalenia wątroby
zwany jest również żółtaczką pokar-
mową. Do zakażenia dochodzi przez
spożycie wody pitnej zanieczyszczo-
nej wirusami, zjedzenie produktów
spożywczych umytych w takiej wodzie,

a także przez kontakt z wydzielinami
osoby chorej. Czas wylęgania to 2-6 ty-
godni. Początkowo wirus namnaża się
w przewodzie pokarmowym, następ-
nie trafia do krwi i dalej do wątroby,
powodując jej zapalenie i wystąpienie
objawów chorobowych.

Od 1997 roku Narodowy Instytut

Zdrowia Publicznego prowadzi rejestr
zachorowań na WZW typu A, wcze-
śniej wyróżniano jedynie zachorowa-
nia na WZW typu B. W roku 2010 od-
notowano w Polsce około 150 przypad-
ków zachorowania na WZW typu A,
a w okresie od stycznia do lipca 2011
roku około 35 przypadków. W Polsce
wzrost zachorowań na WZW typu A
można powiązać m.in. z okresami wy-
stępowania powodzi czy ze stopnio-
wym w ostatnich latach zanikiem od-
porności na tę chorobę wśród dzieci.
Szczególnie duże ryzyko towarzyszy
wyprawom do krajów Afryki, Amery-
ki Południowej i Środkowej, Azji oraz
wysp na Pacyfiku. Największa świa-
towa epidemia miała miejsce w Szan-
ghaju w 1988 roku, przynosząc 300 000
przypadków zachorowań i 47 zgo-
nów z powodu ostrej niewydolności
wątroby.

Naturalny rezerwuar i źródło zakaże-

nia stanowi człowiek wydalający wirus

4

/ 2 0 1 1

77

P R A C A

I

Z D R O W I E

HAV wraz z kałem. Wirus wykazuje wrażliwość na kwas
solny i formalinę, ginie podczas autoklawowania, gotowa-
nia oraz pod wpływem promieniowania UV. Przechorowa-
nie WZW typu A powoduje uodpornienie danej osoby, nie
stwierdzono nosicielstwa wirusa HAV powodującego tę cho-
robę. Powikłaniem WZW typu A, rzadko występującym, jest
piorunujące zapalenie wątroby, z którym wiąże się bardzo
poważne rokowanie co do życia chorego.

Grupy podwyższonego ryzyka
• dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym;
• osoby podróżujące do krajów, gdzie występuje duża zapa-

dalność na WZW typu A;

• personel medyczny;
• chorzy na hemofilię oraz na przewlekłe choroby wątroby

(głównie WZW typu B i C);

• osoby zatrudnione przy produkcji i rozprowadzaniu żyw-

ności;

• osoby z terenów zagrożonych wybuchem epidemii;
• pracownicy służb miejskich (wodociągi, kanalizacja,

oczyszczanie), a także służby skoszarowane, jak wojsko
czy policja.
WZW typu E powodowane jest wirusem HEV, który

w środowisku rozprzestrzenia się podobnie jak wirus HAV.
Te same obszary na świecie, dla których występuje podwyż-
szona zapadalność na WZW typu A, są miejscami, gdzie wy-
stępuje dużo zachorowań na WZW typu E. Czas wylęgania
to 3-8 tygodni, zapadalność jest większa u osób młodych
i w średnim wieku. U kobiet w ciąży zachorowanie na WZW
typu E może wiązać się z przedwczesnym porodem lub po-
ronieniem. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego nie
prowadzi odrębnej statystyki dla zachorowań na WZW
typu E w Polsce.

W

IRUSOWE

ZAPALENIE

WĄTROBY

TYPU

B, C, D

Wirusowe zapalenie wątroby typu B zwane jest również żół-
taczką wszczepienną. Do zakażenia wirusem HBV docho-
dzi przez kontakt z krwią oraz wydzielinami osoby chorej
lub nosiciela w połączeniu z naruszeniem ciągłości powłok
ciała. Do zakażenia może dojść m.in. podczas zabiegów ko-
smetycznych, fryzjerskich, stomatologicznych, tatuażowa-
nia, przy transfuzji krwi i produktów pochodnych, przez
kontakty seksualne (bez prezerwatywy), a przy porodzie
dziecko może zarazić się od matki. Okres wylęgania wynosi
od 6 tygodni do 6 miesięcy. Znakomita większość (około
90%) przypadków zakażenia kończy się samoistnym wyle-
czeniem.

Powikłaniami przewlekłej postaci wirusowego zapalenia

wątroby typu B są marskość, niewydolność i rak pierwotny
wątroby oraz zgon. Rejonami na świecie, w których notuje
się wysoki poziom zakażeń, są kraje Afryki, Azji, pewne
obszary obu Ameryk, dużą ostrożność należy zachować, od-
wiedzając kraje basenu Morza Śródziemnego. Wirus HBV
jest około 50-100 razy bardziej zakaźny niż wirus HIV, rów-
nież w porównaniu z wirusem zapalenia wątroby typu C
wirus HBV wykazuje większą zakaźność.

Według danych WHO na świecie żyje około 2 biliony

osób zainfekowanych wirusem HBV, a około 350 milionów
to przewlekli nosiciele. Wirus HBV ginie w procesie autokla-
wowania. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego publikuje
dane dotyczące zachorowań na WZW typu B od 1995 roku.
W okresie od 1995 r. do 2009 r. prowadzono rejestr łączny,
a od 2010 roku wyszczególniono w statystykach przypadki
ostre i przewlekłe. W ciągu 2010 roku odnotowano w Polsce
150 ostrych i 1484 przewlekłe przypadki, a w okresie od stycz-
nia do lipca 2011 roku 71 ostrych i 721 przewlekłych przy-
padków WZW typu B. Regularny spadek liczby zachorowań
na WZW typu B następuje dzięki wprowadzeniu obowiązko-
wego szczepienia i tym samym zwiększanie odporności popu-
lacji. Jak pokazują dane epidemiologiczne, obecnie w Polsce
liczba rejestrowanych przypadków zachorowań na WZW
typu B utrzymuje się na stały poziomie około 1500 rocznie.

Wirusowe zapalenie wątroby typu C zwane jest również

żółtaczką potransfuzyjną. Choroba rozprzestrzenia się przez
kontakt osoby zdrowej z krwią chorego przy jednoczesnym
naruszeniu ciągłości powłok ciała (m.in. badania endosko-
powe, zabiegi chirurgiczne, stomatologiczne). Zakażenia
na drodze matka–noworodek występują sporadycznie.

Ryzyko zakażenia wirusem HCV jest stosunkowo wyższe

u osób zarażonych wirusem HIV. W większości przypadków
(wg WHO 4 na 5) organizm nie jest w stanie unieszkodli-
wić wirusa i po upływie wielu lat (nawet 30) od zakażenia
może dojść do upośledzenia czynności wątroby, a w dalszej

N

O W O C Z E S N Y

T

E C H N I K

D

E N T Y S T Y C Z N Y

78

P R A C A

I

Z D R O W I E

konsekwencji może (choć raczej rzad-
ko) pojawić się marskość lub nowotwór
wątroby.

Wirus HCV został poznany dopiero

w 1989 roku, a badania dawców krwi
na jego obecność wykonuje się dopiero
od połowy 1992 roku. W roku 2009 miała
miejsce zmiana definicji przypadku za-
chorowania na WZW typu C. Według da-
nych WHO na świecie jest około 130-170
milionów ludzi zarażonych HCV, a rocz-
nie około 350 000 umiera z powodu cho-
rób wątroby spowodowanych przez ten
wirus. Narodowy Instytut Zdrowia Pu-

blicznego prowadzi rejestr zachorowań
na WZW typu C w Polsce. W roku 2010
według definicji przypadku z 2005 roku
było 1941 zachorowań, a według defini-
cji przypadku z 2009 roku – 2178 zacho-
rowań. W okresie od stycznia do lipca
2011 roku wg definicji z 2005 roku od-
notowano 1073 przypadki, a wg defini-
cji z 2009 roku 1061 przypadków. Za-
chorowania na WZW typu C ze wzglę-
du na skąpoobjawowy przebieg bywają
również określane mianem cichej epide-
mii. Wirus HCV ginie w temperaturze
140°C, w procesie sterylizacji, jest także

wrażliwy na większość środków dezyn-
fekcyjnych, np. chlor.

Grupy podwyższonego ryzyka
• osoby poddane transfuzji krwi i jej

produktów lub przeszczepom przed
wprowadzeniem badań krwi dawców
na obecność wirusa HCV;

• osoby używające zakażonych narzędzi

(np. igły);

• osoby poddawane przez długi czas he-

modializie;

• personel medyczny;
• osoby zarażone wirusem HIV.

Liczba zachorowań na WZW typu B, C oraz WZW B+C w latach 1995-2010 w Polsce

Liczba zachorowań na WZW typu A w latach 1997-2010 w Polsce

10000

8000

6000

4000

2000

0

1995

1997

1997

9034

6435

4830

998

66

1024

2011

4045

3921

1560

262

149

3356

1836

738

152

2695

1954

338

130

2280

1839

150

114

1938 1892

95

83

1694 2137

118

1473

2059

109

95

1725

2995

42

92

1688

2933

209

59

1453

2751

652

60

1337

2355

156

38

1475

1939

40

1634 1941

39

1999

1999

2001

2001

2003

2003

2005

2005

2007

2007

2009

2009

WZW B

WZW C

WZW B+C

54

4500
4000
3500
3000
2500
2000
1500
1000

500

0

4

/ 2 0 1 1

Wirus HDV, aby móc się namnażać,

potrzebuje obecności wirusa HBV. Za-
tem do zakażenia tym wirusem może
dojść w dwojaki sposób. Pierwsza
możliwość to jednoczesne zakażenie
wirusami HBV i HDV, druga to nadka-
żenie wirusem HDV przy istniejącym
już zakażeniu wirusem HBV. Droga
szerzenia tego wirusa jest podobna jak
w przypadku wirusa zapalenia wątro-
by typu B. Obecnie szacuje się, iż około
18 milionów nosicieli HBV jest zakażo-
nych również wirusem HDV. W Polsce
nie prowadzi się żadnego rejestru, który
wyszczególniałby zakażenia wirusem
HDV.

P

ROFILAKTYKA

Szczepienia przeciw WZW typu A nie
znajdują się w zestawie szczepień obo-
wiązkowych. Są one jednak zalecane
przez Główny Inspektorat Sanitarny.
Szczepienie może odbyć się jedynie
przeciw WZW typu A lub być skoja-
rzone ze szczepieniem przeciw WZW
typu B. Pełne szczepienie monowalent-
ne (tylko przeciw WZW typu A) składa
się z dwóch dawek podanych w odstę-
pie 6-12 miesięcy. W kraju mamy za-
rejestrowane trzy szczepionki przeciw
WZW typu A. Szczepionka przeciw
WZW typu A powstała w 1992 roku.
Profilaktykę zakażeń wirusem HAV na-
leży również rozumieć jako spożywanie
wody i pożywienia z pewnych źródeł,
zwłaszcza w czasie pobytu w rejonach
świata szczególnie zagrożonych wystę-
powaniem WZW typu A.

Nie powstała dotychczas szczepionka

przeciw WZW typu E, a jedynym spo-
sobem zapobiegania zachorowaniu jest
uważne przestrzeganie zasad higieny za-
równo osobistej, jak i żywności.

Szczepienia przeciw WZW typu B

na początku lat 90. były jedynie szcze-
pieniami zalecanymi. Początkowo
szczepiono wybrane grupy osób (m.in.
niemowlęta matek zarażonych HBV,
personel medyczny, osoby z zaplano-
wanymi zabiegami operacyjnymi).
Od 1994 roku zaczęto masowe szczepie-
nia niemowląt i noworodków, począw-
szy od województw z najgorszą sytuacją
epidemiologiczną w zakresie WZW
typu B. Obecnie szczepienia przeciw
wirusowemu zapaleniu wątroby typu B

znajdują się w kalendarzu szczepień
obowiązkowych i zaczynają się w pierw-
szej dobie życia. Szczepienia przeciw
WZW typu B są również obowiązkowe
dla pracowników służby zdrowia oraz
uczniów szkół medycznych. Wykonuje
się też szczepienie pacjentów (o ile nie
byli wcześniej szczepieni) przed pla-
nowanymi zabiegami chirurgicznymi.
Pełne szczepienie obejmuje trzy dawki
podawane w schemacie 0-1-6 miesięcy.
Szczepionka przeciw WZW typu B jest
dostępna od 1981 roku. Mówiąc o pro-
filaktyce WZW typu B, należy również
pamiętać o zachowaniu należytych
środków bezpieczeństwa i ochrony oso-
bistej (stosowanie rękawiczek jednora-
zowych, dezynfekcja wycisków).

W przypadku WZW typu C nie zostały

jeszcze opracowane szczepionki dające
odporność na zachorowanie. Zakażenie
jednym typem wirusa HCV nie daje od-
porności na zakażenie innymi szczepa-
mi. Niezmiernie ważna jest zatem dba-
łość o ochronę osobistą oraz właściwą
sterylizację sprzętu medycznego, a tam
gdzie to możliwe, stosowanie narzędzi
jednorazowych.

Zazwyczaj zakażeniu wirusem nie to-

warzyszą wyraźne objawy, co powoduje
trudności w rozpoznaniu choroby. Skie-
rowanie na refundowane przez NFZ
badanie serologiczne, mające określić
obecność wirusa HCV, można otrzymać
od lekarza chorób zakaźnych, jak rów-
nież można zgłosić się do laboratorium
analitycznego i wykonać takie badanie
odpłatnie.

Profilaktyka zakażeń wirusem HDV

możliwa jest poprzez szczepienia
ochronne przeciw WZW typu B.

W przypadku szczepień ochronnych,

które mają dotrzeć do szerokiej masy
społeczeństwa, co roku organizowana
jest ogólnopolska akcja profilaktyczna
„Żółty tydzień”. Cel akcji to uświadomie-
nie społeczeństwu, jakie zagrożenia dla
zdrowia i życia wiążą się z wirusowym
zapaleniem wątroby typu A i B. W cza-
sie akcji można również rozpocząć
szczepienie ochronne przeciw WZW
typu A i B. Lista placówek biorących
udział w akcji znajduje się na stronie
www.zoltytydzien.pl.



Piśmiennictwo dostępne w redakcji.