Roman Jakobson „Poetyka w świetle językoznawstwa”

:

 Każdy akt mowy składa się z konstytutywnych czynników charakterystycznych dla każdego przypadku komunikacji

językowej. Nadawca kieruje komunikat do odbiorcy. Aby komunikat był efektywny, musi odnosić się do kontekstu
(czyli musi coś oznaczać) uchwytnego dla odbiorcy i albo zwerbalizowanego, albo takiego, który da się zwerbalizować.
Konieczny jest kod, w pełni lub przynajmniej w części wspólny dla nadawcy i dla odbiorcy (dla tego, kto „koduje” i tego,
kto „dekoduje” komunikat). Musi zaistnieć również kontakt – fizyczny kanał i psychiczny związek między nadawcą i
odbiorcą, umożliwiający im obu nawiązanie i kontynuowanie komunikacji. Wszystkie te czynniki, nieodłącznie związane
z komunikacją słowną, mogą być przedstawione na schemacie w następujący sposób:

KONTEKST

KOMUNIKAT

NADAWCA .............................................................ODBIORCA

KONTAKT

KOD

 Każdy z sześciu czynników dzieła literackiego determinuje inną funkcję języka. Odmienność każdorazowego aktu mowy

polega nie na monopolu którejś z tych funkcji, ale na odmiennym porządku hierarchicznych funkcji. Struktura słowna
komunikatu zależy przede wszystkim od funkcji dominującej.

REFERENCYJNA

POETYCKA

EMOTYWNA KONATYWNA

FATYCZNA

METAJĘZYKOWA

Ҩ funkcja referencyjna (oznaczająca, poznawcza):

- nakierowana na kontekst,
- realizuje się w przekazywaniu informacji,
- odzwierciedla rzeczywistość,
- jest zasadniczym celem licznych komunikatów,

Ҩ funkcja emotywna (ekspresywna):

- ześrodkowana na adresacie,
- wskazuje na bezpośrednie wyrażenie postawy mówiącego wobec tego, o czym on mówi,
- chodzi o wywarcie wrażenia pewnej emocji, prawdziwej lub udanej,
- czysty element emotywny w języku stanowią wykrzykniki,
- obnażona w wykrzyknikach, zabarwia do pewnego stopnia wszystkie nasze wypowiedzi w płaszczyźnie

fonicznej, gramatycznej i leksykalnej,

Ҩ funkcja konatywna:

- orientacja na odbiorcę,
- prezentuje najczystszą ekspresję gramatyczną w formach wołacza i rozkaźnika,

Ҩ funkcja fatyczna:

- nastawiona na kontakt,
- przejawia się przede wszystkim w usiłowaniu rozpoczęcia, przedłużenia lub podtrzymania komunikacji,

- wspólna ptakom i ludziom,
- pierwsza funkcja słowna, którą opanowują dzieci

(zdradzają one skłonność do komunikowania zanim są zdolne nadawać

lub odbierać komunikat zawierający informację)

,

Ҩ funkcja metajęzykowa:

- nastawiona na kod,
- wypowiedź przybiera funkcję metajęzykową ilekroć nadawca lub odbiorca chcą sprawdzić, czy posługują się

jednakowym kodem,

- każdy

proces nauki języka

(szczególnie proces przyswajania sobie przez dzieci języka ojczystego) posługuje się na szeroką

skalę operacjami metajęzykowymi,

Ҩ

funkcja poetycka (estetyczna, autoteliczna):

- nastawienie na sam komunikat, skupienie na komunikacie dla niego samego,
- nie jest jedyną funkcją w zakresie sztuki słowa, jest wszakże jej dominantą, funkcją determinującą,
- w pozostałych aktach językowych występuje jako element podrzędny, akcesoryjny,
- funkcja ta, przez wysunięcie wyczuwalności znaku, pogłębia podstawową dychotomię: znak-przedmiot,
-

jest projekcją zasady ekwiwalencji z osi wyboru na oś kombinacji

: ekwiwalencja staje się

konstytutywnym chwytem szeregu,

- jest zawsze implikowana przez wiersz,
- skutkiem jej istoty jest panowanie paralelizmu na wszystkich poziomach organizacji tekstu,
- jej nieodłącznym elementem jest wieloznaczność,



poetyka:

→ przedmiotem jej rozważań jest zagadnienie, co przekształca komunikat językowy w dzieło sztuki,

→ jest predestynowana do tego, by zajmować czołowe miejsce w literaturoznawstwie,

→ integralna część lingwistyki,

→ zajmuje się funkcją poetycką nie tylko w poezji,



doszło do pomieszania terminów „literaturoznawstwo” i „krytyka”, co skłania badaczy literatury do zastępowania opisu wewnętrznych
walorów dzieła literackiego subiektywnymi cenzorskimi wyrokami,



literaturoznawstwo składa się z dwóch serii problemów:



z synchronii (produkcja literacka epoki i ta część tradycji, która jest dla tej epoki żywotna lub została w niej przywrócona do życia),



z diachronii,



funkcja magiczna (np. Niech mu ręka uschnie!),



metafora jest zjawiskiem językowym, niemającym nic wspólnego z wyobraźnią,



u podstaw przypadku wersowego (poszczególnej linijki wersowej) leży wzorzec wersowy,



średniówka nie musi łączyć się z pauzą, nie musi być uchwytna dla ucha,



rytm – swobodna wariacja przypadków wersowych,



rym nieuchronnie pociąga za sobą zależności semantyczne między jednostkami rymowymi, jest szczególnym przypadkiem paralelizmu.