Autorzy:

Agnieszka Adamska-Karska, Jacek Bąbikowski, Dorota Bieniasz, Anna Bilmin,
Stanisława Błachowska, Anna Błaszczak, Barbara Błońska, Anna Bogucka,
Małgorzata Chmielewska, Kinga Dękierowska, Anna Figurniak, Kamilla
Dołowska, Anna Dobiecka, Tomasz Gellert, Joanna Godlewska, Adam Graczek,
Krzysztof Jabłoński, Joanna Jamroziak, Agnieszka Jarzębska, Marta Junk,
Przemysław Kazimirski, Marta Kolendowska, Sylwia Krasowicz, Justyna
Krawczyńska, Monika Król, Dorota Krzysztoń, Michał Kubalski, Joanna
Lipnicka, Katarzyna Łakoma, Marcin Makowski, Maria Mączko, Piotr
Mierzejewski, Lesław Nawacki, Monika Nowak, Tomasz Oklejak, Jan Pasieka,
Katarzyna Pietrzyk, Marek Przystolik, Waldemar Rybak, Tomasz Schabowski,
Dorota Siwiec, Krzysztof Sokół, Anna Sosińska, Marcin Sośniak, Jolanta Staniak,
Anna Szałek, Maciej Szcząska-Wójcik, Jacek Świeca, Danuta Uchymiak, Marcin
Warchoł, Agnieszka Wołyniec-Ostrowska, Mirosław Wróblewski, Janusz Zagórski,
Artur Zalewski, Dorota Żmijewska

Redaktor naukowy
prof. dr hab. Marek Zubik

Sekretarz redakcji

Jan Podkowik

WYDAWNICTWO C. H. BECK

WARSZAWA 2009

Redaktor naczelny

Rzecznik Praw Obywatelskich

Janusz Kochanowski

Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o.

ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa

Skład i łamanie: Wydawnictwo C. H. Beck

Druk i oprawa: P.W.P. INTERDRUK, Warszawa

ISBN 978-83-255-1112-8

Redakcja:

Anna Łubińska-Bujak

Rysunki:

Szczepan Sadurski

© Wydawnictwo C. H. Beck 2009

„Żyjemy wśród prawa i dzięki niemu. Czyni ono nas tym, kim jesteśmy: obywatelami,
pracownikami, lekarzami, małżonkami i właścicielami rzeczy. Jest mieczem, tarczą
i groźbą: żądamy naszej płacy, odmawiamy zapłaty czynszu, jesteśmy zmuszeni zapłacić
grzywnę czy zamykani w więzieniu w imię rozporządzeń naszego (...) suwerena, prawa
(...) Jesteśmy poddanymi imperium prawa...”

Ronald Dworkin

VII

Spis treści

Wstęp .................................................................................................................... XXV

Wprowadzenie do polskiego systemu prawnego ................................................ XXVII

PORADNIK PRAWNY.....................................................................................................

1

I. Człowiek jako osoba ..............................................................................................

3

1. Narodziny ............................................................................................................... 3

1. Czy człowiek przed narodzinami ma jakieś prawa? .............................................

4

2. Jakiej pomocy może oczekiwać kobieta ciężarna od ojca dziecka? ......................

4

3. Co zrobić, aby zarejestrować narodziny dziecka?.................................................

5

4. Co to jest PESEL? ................................................................................................

5

5. W jaki sposób nadaje się oraz zmienia imię lub nazwisko? ...................................

6

6. Jakie uprawnienia przysługują rodzicom w związku z narodzeniem się dziecka?

8

7. Noworodek w domu – o czym, od strony prawnej, warto pamiętać? ....................

8

2. Pełnoletność ........................................................................................................... 9

8. Osiągnięcie jakiego wieku ma znaczenie prawne? .............................................

9

9. Co według prawa oznacza pełnoletność?........................................................... 11
10. Czy pełnoletność to jedynie przywilej? .............................................................. 11

3. Ubezwłasnowolnienie ............................................................................................ 12

11. Co to jest ubezwłasnowolnienie? ....................................................................... 13
12. Kiedy może dojść do ubezwłasnowolnienia? ..................................................... 13
13. Kto decyduje o ubezwłasnowolnieniu? .............................................................. 14
14. Jakie skutki prawne łączą się z ubezwłasnowolnieniem? .................................. 14
15. Kto może być kuratorem lub opiekunem? .......................................................... 15
16. Jakie relacje prawne łączą kuratora lub opiekuna z ubezwłasnowolnionym? ..... 16

4. Obywatelstwo ......................................................................................................... 17

17. W jaki sposób nabywa się obywatelstwo polskie? .............................................. 17
18. W jaki sposób nadaje się obywatelstwo polskie? ............................................... 18
19. Na czym polega procedura stwierdzenia obywatelstwa polskiego? ................... 20
20. W jaki sposób dochodzi do uznania osoby za repatrianta? ................................. 21
21. Co to jest „Karta Polaka”? .................................................................................. 22
22. W jaki sposób można zrzec się obywatelstwa polskiego i jakie są tego
konsekwencje? ........................................................................................................

25

5. Dobra osobiste ........................................................................................................ 26

23. Co to są dobra osobiste? .................................................................................... 26
24. W jaki sposób można chronić własne dobra osobiste? ........................................ 27

Spis treści

VIII

6. Dane osobowe ......................................................................................................... 28

25. Co to są dane osobowe? .................................................................................... 28
26. W jaki sposób można chronić dane osobowe? .................................................... 29

7. Śmierć ..................................................................................................................... 30

27. W jaki sposób urzędowo stwierdza się śmierć osoby? ........................................ 30
28. Jakie świadczenia przysługują w związku z pogrzebem? .................................. 31

II. Rodzina .................................................................................................................... 33

29. Kto to jest krewny i powinowaty? ...................................................................... 33

1. Macierzyństwo i ojcostwo ........................................................................................ 34

30. Kto według prawa jest ojcem dziecka? Na czym polega domniemanie
ojcostwa oraz zaprzeczenie ojcostwa? ..................................................................... 34
31. Na czym polega ustalenie macierzyństwa? ........................................................ 35
32. Na czym polega zaprzeczenie macierzyństwa? .................................................. 36
33. Na czym polega sądowe ustalenie ojcostwa? Co można zrobić, gdy biologiczny
ojciec nie chce uznać dziecka? ................................................................................ 37
34. Czy można doprowadzić do ustalenia bezskuteczności uznania ojcostwa? ......... 38
35. Czy fakt śmierci ojca przed urodzeniem dziecka ma znaczenie prawne? ............ 38
36. Co zrobić, by doszło do urzędowego stwierdzenia ojcostwa dziecka
urodzonego w nieformalnym związku? ................................................................... 39
37. Co to jest adopcja (przysposobienie)? ............................................................... 39
38. Gdzie osoba adoptowana może uzyskać informacje o swoich biologicznych
rodzicach? ..............................................................................................................

41

2. Władza rodzicielska ................................................................................................. 42

39. Jakie są podstawowe prawa i obowiązki rodziców? ........................................... 42
40. W jakiej sytuacji sąd może zadecydować o władzy rodzicielskiej? ...................... 43
41. Czy dopuszczalne jest ograniczenie możliwości widywania się z dzieckiem
przez jednego z rodziców lub dziadków? ................................................................ 46

3. Opieka nad dzieckiem .............................................................................................. 48

42. Czym jest rodzina zastępcza? ............................................................................ 48
43. W jaki sposób można zostać rodziną zastępczą? ................................................ 50
44. Co to jest placówka opiekuńczo-wychowawcza? ................................................ 51
45. Kiedy może dojść do umieszczenia dziecka w placówce
opiekuńczo-wychowawczej? ...................................................................................

51

46. Jakie są rodzaje całodobowych placówek opiekuńczo-wychowawczych? ........... 52
47. Co to są opiekuńczo-wychowawcze placówki wsparcia dziennego? ................... 53

4. Obowiązek alimentacyjny ........................................................................................ 54

48. Co to są alimenty i kto jest zobowiązany do ich płacenia? .................................. 54
49. Czy istnieje obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dzieci pochodzących
z nieformalnego związku? ...................................................................................... 56
50. Czy obowiązek alimentacyjny zależy od posiadania władzy rodzicielskiej
bądź stałej pracy zarobkowej? ................................................................................ 56
51. W jakich sytuacjach obowiązek alimentacyjny przejdzie z rodziców
na dziadków dziecka? ............................................................................................. 57
52. W jakiej sytuacji może dojść do zweryfikowania wysokości
orzeczonych alimentów? ........................................................................................ 58

Codziennik prawny

IX

53. W jaki sposób można dochodzić wykonania zasądzonych alimentów? .............. 58
54. Jakie sankcje grożą za niepłacenie zasądzonych alimentów? ............................ 60
55. W jaki sposób realizowana jest pomoc społeczna na rzecz dziecka i rodziny? .... 61

5. Małżeństwo ............................................................................................................... 62

56. W jaki sposób prawo definiuje małżeństwo? ...................................................... 62
57. W jaki sposób zawiera się małżeństwo? ............................................................ 62
58. Jakie prawa i obowiązki wynikają z zawarcia małżeństwa? ............................... 64
59. W jaki sposób prawo reguluje sytuację majątkową małżonków? ........................ 64

5.1. Separacja ................................................................................................................ 66

60. Co to jest separacja? .......................................................................................... 67
61. Jakie są przesłanki orzeczenia separacji? .......................................................... 67
62. Jakie skutki prawne wywołuje orzeczenie separacji? ......................................... 68
63. Jakie skutki powoduje orzeczenie separacji wobec władzy rodzicielskiej? ......... 68
64. Jakie skutki prawne wywołuje zniesienie separacji? ......................................... 69

5.2. Rozwód .................................................................................................................. 70

65. Co to jest rozwód? ............................................................................................. 70
66. Jakie są przesłanki orzeczenia rozwodu?........................................................... 71
67. Jakie skutki prawne wywołuje orzeczenie rozwodu? ......................................... 71

6. Związki partnerskie .................................................................................................. 72

68. Co to jest związek nieformalny? ........................................................................ 73
69. Jak prawo reguluje stosunki majątkowe osób pozostających w związku
nieformalnym? ....................................................................................................... 73
70. Czy osoby pozostające w związku nieformalnym mogą dziedziczyć po sobie? .... 75
71. Czy są prawne regulacje związków osób tej samej płci? ..................................... 75

7. Przemoc w rodzinie .................................................................................................. 76

72. Jak prawo odnosi się do przemocy w rodzinie? .................................................. 76
73. Czy wszystkie przejawy przemocy w rodzinie wyczerpują się
w definicji przestępstwa znęcania? ......................................................................... 77
74. Co należy zrobić, gdy staniemy się ofiarami lub jesteśmy świadkami
znęcania? ............................................................................................................... 78
75. Do kogo można się zwrócić w przypadku zetknięcia się z przemocą
w rodzinie? ............................................................................................................ 79
76. Czego można wymagać od Policji i innych instytucji w przypadku
zawiadomienia o przypadku znęcania? ................................................................... 81
77. Jakiej pomocy społecznej może oczekiwać osoba dotknięta przemocą
w rodzinie? ............................................................................................................ 82
78. Jakiej pomocy zdrowotnej może oczekiwać osoba dotknięta przemocą
w rodzinie? ............................................................................................................ 84
79. Co robić, kiedy znęcanie trwa, mimo zawiadomienia o znęcaniu właściwych
organów władzy publicznej? ................................................................................... 85
80. Jak zareagować, gdy znęcaniu towarzyszą inne, negatywne zachowania
sprawcy? .................................................................................................................

86

81. Na czym polega interwencja kryzysowa? ........................................................... 86

III. Edukacja .................................................................................................................. 89

1. Żłobki i przedszkole ............................................................................................... 90

82. Od kiedy następuje objęcie obowiązkiem przedszkolnym?................................. 90

Codziennik prawny

Spis treści

Spis treści

X

2. Szkoła ..................................................................................................................... 91

83. Na czym polega obowiązek szkolny? ................................................................. 91
84. Jakie są podstawowe prawa i obowiązki uczniów? ............................................. 92
85. Czy pełnoletni uczeń może sam usprawiedliwiać nieobecność w szkole? ........... 93
86. Co zobowiązane są zapewniać uczniom szkoły i inne placówki oświatowe? ....... 94
87. Kto i kiedy może złożyć egzamin maturalny? ..................................................... 95
88. Czy można poprawiać wynik egzaminu maturalnego? ....................................... 96

3. Studia ........................................................................................................................ 97

89. Jaki jest tryb ubiegania się o przyjęcie na studia w publicznej szkole wyższej? ... 97
90. Czy dopuszczalne jest pobieranie opłat za studia? ............................................ 98
91. Jakie formy pomocy finansowej dla studentów przewiduje prawo? ................... 99
92. Jakie uprawnienia przysługują doktorantom? ................................................... 100

IV. Udział w życiu społecznym i politycznym ............................................................. 103

93. Na czym polega wolność zgromadzeń? .............................................................. 104
94. Czemu służą fundacje, stowarzyszenia i partie polityczne? ................................ 105
95. Jak założyć fundację, stowarzyszenie lub partię polityczną? .............................. 106
96. Jak realizuje się wolność sumienia i wyznania? ................................................. 109
97. Kto ma prawo do udziału w wyborach i referendum? Na czym polega czynne
i bierne prawo wyborcze? ....................................................................................... 110
98. Jakie sprawy mogą rozstrzygać obywatele w referendum? ................................ 112
99. Czemu służy prawo obywateli do wniesienia projektu ustawy
lub złożenia wniosku o zarządzenie referendum? ................................................... 113
100. W jaki sposób obywatele mogą odwołać organy gminy? .................................. 113
101. Jak realizuje się prawo do informacji publicznej? ............................................ 114

V. Obywatel przed organami państwa ......................................................................... 117
1. Postępowanie administracyjne ................................................................................ 117

102. W jaki sposób doręcza się pisma urzędowe w postępowaniu
administracyjnym? ................................................................................................. 118
103. W jaki sposób doręcza się pisma w postępowaniu
przed sądem administracyjnym? ............................................................................ 119
104. Kiedy przysługuje odwołanie od decyzji organu administracyjnego? ............... 120
105. Kiedy przysługuje zażalenie w postępowaniu administracyjnym? .................... 121
106. W jakiej sytuacji można wnieść skargę na organ administracyjny? ................... 121
107. W jakiej sytuacji można wnieść skargę na bezczynność organu administracji? . 122
108. Co może być powodem do wniesienia skargi do sądu administracyjnego? ....... 123
109. W jaki sposób można zaskarżyć orzeczenie sądu administracyjnego? .............. 124
110. Kiedy przysługuje zażalenie do Naczelnego Sądu Administracyjnego?............. 124
111. Co to jest skarga kasacyjna do Naczelnego Sądu Administracyjnego? .............. 125

2. Postępowanie przed sądami powszechnymi ........................................................... 126

112. Jakie są wymogi formalne każdego pisma procesowego
w postępowaniu cywilnym? .................................................................................... 126
113. W jaki sposób doręcza się pisma urzędowe w postępowaniu sądowym? .......... 127
114. Jakie są konsekwencje prawne odmowy przyjęcia przesyłki? ........................... 129
115. Czemu służy ustanowienie kuratora dla osoby nieznanej z miejsca pobytu? .... 129
116. Jakie obowiązki stron postępowania sądowego wiążą się ze zmianą miejsca
zamieszkania? ........................................................................................................ 130
117. Co można zrobić, gdy termin dokonania danej czynności procesowej upłynął? 131
118. Czy można zaskarżyć odrzucenie wniosku o przywrócenie terminu? .............. 132

Codziennik prawny

XI

3. Zaskarżanie orzeczeń sądowych ............................................................................ 133

119. Co oznacza dwuinstancyjność postępowania sądowego? ................................. 134
120. Jakie środki zaskarżania orzeczeń sądowych przewiduje prawo? .................... 134
121. W jakich sytuacjach można wnieść apelację? ................................................... 135
122. Czy wniesienie apelacji podlega opłacie? ........................................................ 136
123. W jaki sposób wnosi się apelację? .................................................................... 136
124. Jakie wymogi formalne powinna spełniać apelacja? ........................................ 137
125. W jakich sytuacjach można wnieść zażalenie? ................................................. 138
126. W jakich okolicznościach można wnieść sprzeciw od wyroku zaocznego? ....... 140
127. Jakie są warunki wnoszenia zarzutów od nakazu zapłaty w postępowaniu
nakazowym?........................................................................................................... 140
128. Jakie są warunki wnoszenia sprzeciwu od nakazu zapłaty w postępowaniu
upominawczym? ..................................................................................................... 141
129. W jaki sposób można wnieść skargę na orzeczenie referendarza? .................... 142
130. Na czym polega wznowienie postępowania sądowego? ................................... 143

4. Sądowe postępowanie egzekucyjne ....................................................................... 147

131. Kiedy można wszcząć postępowanie egzekucyjne? .......................................... 148
132. Jakie są rodzaje egzekucji? .............................................................................. 149
133. Czy istnieje możliwość ograniczenia egzekucji?............................................... 150
134. Czy można zaskarżyć czynności komornika? ................................................... 151
135. Na czym polega powództwo przeciwegzekucyjne? .......................................... 152
136. Kiedy może dojść do umorzenia postępowania egzekucyjnego?....................... 153

VI. Obowiązki obywateli .............................................................................................. 155

1. Obowiązek obrony Rzeczypospolitej ....................................................................... 155

137. Na czym polega rejestracja? ............................................................................ 156
138. Na czym polega obowiązek kwalifikacji wojskowej? ........................................ 156
139. Co należy zrobić w przypadku niestawienia się do kwalifikacji wojskowej? ..... 157
140. Czy służbę wojskową mogą pełnić kobiety? ..................................................... 157
141. Jak należy zachować się w przypadku zagubienia wojskowego dokumentu
osobistego? ............................................................................................................. 158
142. W jaki sposób przebiega postępowanie przed komisją lekarską? ...................... 158
143. Czy od orzeczenia powiatowej komisji lekarskiej przysługuje odwołanie? ....... 158
144. Czy istnieje możliwość zmiany kategorii ustalonej zdolności do czynnej
służby wojskowej? .................................................................................................. 159
145. Czy można nie zgłosić się do kwalifikacji wojskowej? ...................................... 159
146. Czy można zostać żołnierzem kontraktowym (zawodowym), posiadając
podwójne obywatelstwo? ........................................................................................ 160
147. Jakie warunki należy spełniać, aby ubiegać się o przyjęcie do służby
wojskowej? ............................................................................................................. 160
148. Czy obywatel polski może pełnić służbę wojskową w armii innego państwa? ... 161
149. Czy żołnierz kontraktowy może uzyskać prawa emerytalne? ........................... 161
150. W jaki sposób można zwolnić się ze służby terminowej? .................................. 161

2. Obowiązki w czasie stanów nadzwyczajnych .......................................................... 162

151. Co to są stany nadzwyczajne? .......................................................................... 162
152. Jakie ograniczenia dla obywateli przynosi wprowadzenie stanu
nadzwyczajnego? .................................................................................................... 163

Codziennik prawny

Spis treści

Spis tresci.indd XI

2009-08-12 10:10:24

Spis treści

XII

VII. Płacenie podatków................................................................................................. 165

153. Co to jest podatek? ......................................................................................... 166
154. Co to jest NIP? ................................................................................................. 167
155. Co to jest podatek dochodowy od osób fizycznych? ......................................... 167
156. Na czym polega możliwość wspólnego opodatkowania małżonków
podatkiem dochodowym od osób fizycznych? ........................................................ 169
157. Na czym polega rozliczenie podatku dochodowego od osób fizycznych
przez osoby samotnie wychowujące dzieci? ............................................................ 170
158. Co to jest podatek od czynności cywilnoprawnych? ........................................ 171
159. W jaki sposób jest opodatkowana umowa sprzedaży? ...................................... 172
160. W jaki sposób jest opodatkowana umowa pożyczki? ........................................ 173
161. Co to jest podatek od nieruchomości? ............................................................. 174
162. Co to jest podatek od spadków i darowizn?...................................................... 176
163. Co to jest opłata abonamentowa? .................................................................... 177

VIII. Praca ..................................................................................................................... 179

164. Na co warto zwrócić uwagę przed rozpoczęciem kariery zawodowej? ............. 179
165. Gdzie szukać pomocy w sprawie zatrudnienia? .............................................. 181
166. Co to są agencje zatrudnienia? ........................................................................ 181

1. Stosunek pracy ......................................................................................................... 183

167. Kto to jest pracodawca? ................................................................................... 183
168. Na czym polega równe traktowanie w zatrudnieniu? ....................................... 183
169. W jaki sposób nawiązuje się stosunek pracy? .................................................. 186
170. Jakie rodzaje umów o pracę przewiduje polskie prawo? .................................. 187
171. Na czym polega zatrudnianie pracowników w formie telepracy? ..................... 188
172. Na czym polega nawiązanie stosunku pracy na podstawie powołania? ............ 190
173. Na czym polega nawiązanie stosunku pracy na podstawie wyboru? ................. 191
174. Na czym polega nawiązanie stosunku pracy na podstawie mianowania? ......... 191
175. Na czym polega nawiązanie stosunku pracy na podstawie spółdzielczej
umowy o pracy? ...................................................................................................... 192
176. W jaki sposób określane są warunki rozwiązania umowy o pracę
za wypowiedzeniem? .............................................................................................. 192
177. W jaki sposób określone są warunki rozwiązania umowy o pracę
bez wypowiedzenia? .............................................................................................. 193
178. Co zrobić w przypadku niezgodnego z prawem wypowiedzenia
lub rozwiązania umowy o pracę? ........................................................................... 194
179. Czy w okresie wypowiedzenia pracownikowi przysługuje zwolnienie
na poszukiwanie pracy? .......................................................................................... 195

2. Wynagrodzenie za pracę .......................................................................................... 196

180. Według jakich zasad określa się kryteria wynagradzania? .............................. 196
181. Kiedy pracodawca ma obowiązek wydania regulaminu wynagradzania? ......... 197
182. W jakim terminie pracodawca powinien dokonywać wypłaty wynagrodzenia? 197
183. Na jakich zasadach pracodawca może dokonywać potrąceń z wynagrodzenia
za pracę? ................................................................................................................ 198
184. Jakie sądy rozstrzygają spory ze stosunku pracy? ........................................... 199
185. Jakie są koszty postępowania przed sądem pracy? .......................................... 200
186. Jakie zasady dotyczące czasu pracy określa polskie prawo? ............................. 200
187. Jakie są zasady dotyczące pracy w godzinach nadliczbowych? ........................ 201
188. Jakie są zasady urlopów pracowniczych? ........................................................ 202

Codziennik prawny

XIII

3. Obowiązki pracodawców i pracowników ................................................................ 204

189. Jakie obowiązki ciążą na pracodawcy? ........................................................... 204
190. Co to jest mobbing? ......................................................................................... 205
191. Co to jest świadectwo pracy? .......................................................................... 206
192. Jakie obowiązki ciążą na pracowniku? ........................................................... 206
193. Na czym polega odpowiedzialność porządkowa pracowników? ....................... 207
194. Jakie uprawnienia związane z rodzicielstwem przysługują pracownikom? ...... 207
195. Kiedy i w jakim wymiarze przysługuje urlop macierzyński bądź ojcowski? ...... 209
196. Kiedy i w jakim wymiarze przysługuje urlop okolicznościowy
z tytułu urodzenia się dziecka? ............................................................................... 210
197. Kiedy i w jakim wymiarze przysługuje urlop wychowawczy? ........................... 211
198. Czy pracodawca ma obowiązek wysłać pracownika na szkolenie? ................... 212
199. Co to jest samozatrudnienie? .......................................................................... 212
200. Kiedy i w jakiej wysokości przysługuje odprawa pośmiertna? .......................... 213

4. Zatrudnienie za granicą ........................................................................................... 214

201. Jak szukać zatrudnienia za granicą? ................................................................ 214
202. O czym warto pamiętać, podejmując pracę za granicą? ................................... 215

5. Wypadki przy pracy i choroby zawodowe ............................................................... 217

203. Co to jest wypadek przy pracy? ....................................................................... 217
204. Co to jest choroba zawodowa? ........................................................................ 219
205. Jakie świadczenia przysługują z tytułu wypadku przy pracy
lub choroby zawodowej? ........................................................................................ 219
206. Jakie są zasady ubiegania się o świadczenia z tytułu wypadku przy pracy
lub choroby zawodowej? ........................................................................................ 221

6. Bezrobocie ............................................................................................................... 222

207. Kto to jest bezrobotny? .................................................................................... 222
208. Kiedy przysługuje zasiłek dla bezrobotnych? ................................................... 224
209. W jaki sposób ustala się wysokość zasiłku dla bezrobotnych? .......................... 225

IX. Świadczenia społeczne ........................................................................................... 227
1. System ubezpieczeń społecznych ............................................................................ 227

210. Kto podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalno-rentowym? ............... 228
211. Czy można podlegać ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu dobrowolnie? ..... 228
212. Kto podlega obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu?.............................. 229
213. Kto podlega ubezpieczeniu chorobowemu? .................................................... 229
214. Kto finansuje składki na ubezpieczenia społeczne? .......................................... 230
215. Jakie są zasady opłacania składek na ubezpieczenia społeczne? ...................... 230
214. Jakie są konsekwencje nieopłacania składek? ................................................. 231

2. Świadczenia przysługujące z tytułu choroby .......................................................... 232

217. Komu przysługuje zasiłek chorobowy? ............................................................ 233
218. Kiedy przysługuje świadczenie rehabilitacyjne? .............................................. 235
219. Komu przysługuje zasiłek wyrównawczy? ....................................................... 235
220. Komu przysługuje zasiłek macierzyński? ......................................................... 235
221. Jakie są zasady przyznawania zasiłku macierzyńskiego? ................................. 237
222. Komu przysługuje zasiłek opiekuńczy? ........................................................... 239
223. Jakie są zasady przyznawania zasiłku opiekuńczego? ..................................... 239
224. Jaka jest podstawa wymiaru zasiłków pieniężnych z ubezpieczenia
chorobowego? ........................................................................................................ 241

Codziennik prawny

Spis treści

Spis treści

XIV

3. Pomoc społeczna ...................................................................................................... 241

225. Kto i kiedy ma prawo ubiegania się o pomoc społeczną? .................................. 242
226. Jakie są formy pomocy społecznej? ................................................................ 243
227. Co to jest świadczenie z funduszu alimentacyjnego? ....................................... 245
228. Komu przysługuje świadczenie z funduszu alimentacyjnego? .......................... 245
229. W jaki sposób przyznaje się i wypłaca świadczenie z funduszu
alimentacyjnego? ................................................................................................... 246

4. Świadczenia rodzinne ............................................................................................. 248

230. Jakie są formy oraz komu przysługują świadczenia rodzinne? ......................... 248
231. Kto i kiedy ma prawo ubiegania się o zasiłek rodzinny? ................................... 249
232. Kto ma prawo do zasiłku rodzinnego i dodatków? .......................................... 250
233. Co to jest dodatek z tytułu urodzenia dziecka? ................................................ 251
234. Co to jest dodatek z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania
z urlopu wychowawczego? ..................................................................................... 251
235. Co to jest dodatek z tytułu samotnego wychowywania dziecka? ...................... 252
236. Co to jest dodatek z tytułu wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej? . 252
237. Co to jest dodatek z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka? ......................... 253
238. Co to jest dodatek z tytułu podjęcia przez dziecko nauki w szkole
poza miejscem zamieszkania? ................................................................................. 253
239. Co to jest dodatek z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego? .................................. 254
240. Co to jest jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka? ................... 254
241. Co to jest zasiłek pielęgnacyjny? ..................................................................... 255
242. Co to jest świadczenie pielęgnacyjne? ............................................................. 255
243. Kto i kiedy ma prawo ubiegania się o świadczenia rodzinne? .......................... 256

5. Emerytury i renty...................................................................................................... 258

244. Kiedy przysługuje świadczenie emerytalno-rentowe? ..................................... 258
245. Od czego zależy wysokość świadczenia emerytalnego? ................................... 259
246. Na czym polega obowiązek zawarcia umowy z otwartym funduszem
emerytalnym? ......................................................................................................... 260
247. Jakie są konsekwencje niezawarcia umowy z otwartym funduszem
emerytalnym? ......................................................................................................... 260
248. Kiedy przysługuje renta z tytułu niezdolności do pracy? ................................. 261
249. Co to jest niezdolność do pracy? ...................................................................... 262
250. Kiedy przysługuje renta? ................................................................................ 262
251. Jakie są rodzaje rent z tytułu niezdolności do pracy? ....................................... 263
252. W jaki sposób ustala się wysokość renty z tytułu niezdolności do pracy? .......... 264
253. W jaki sposób ustala się niezdolność do pracy do celów rentowych? ................ 264
254. Co to jest renta rodzinna? ............................................................................... 265
255. W jaki sposób ustala się wysokość renty rodzinnej? ........................................ 266
256. Co to jest renta socjalna? ................................................................................ 267
257. W jaki sposób ustala się wysokość renty socjalnej? .......................................... 269
258. Kiedy dochodzi do zawieszenia prawa do świadczeń emerytalnych
i rentowych? ........................................................................................................... 269

6. Ubezpieczenie społeczne w Unii Europejskiej ......................................................... 270

259. W jakich krajach można korzystać z zasad koordynacji systemów
zabezpieczenia społecznego? .................................................................................. 270
260. Na czym polega koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego? ............ 271
261. W jakim kraju jest ubezpieczona osoba działająca na terenie UE? .................... 272

Codziennik prawny

XV

262. Jakie świadczenia podlegają koordynacji? ....................................................... 274
263. W jaki sposób ustala się rentę z tytułu niezdolności do pracy? ......................... 275
264. W jaki sposób ustala się świadczenia emerytalne? ........................................... 276
265. W jaki sposób ustala się świadczenia z tytułu wypadków przy pracy
i chorób zawodowych? ............................................................................................ 277
266. W jaki sposób ustala się rentę rodzinną? .......................................................... 277
267. W jaki sposób ustala się świadczenia z tytułu choroby i macierzyństwa?.......... 278
268. W jaki sposób ustala się świadczenia rodzinne? ............................................... 279
269. W jaki sposób ustala się zasiłek pogrzebowy? .................................................. 280
270. W jaki sposób ustala się świadczenia medyczne? ............................................. 280
271. Jakie są zasady wypłaty świadczeń z tytułu ubezpieczenia społecznego? ........ 281

X. ZDROWIE .................................................................................................................. 283

1. Ubezpieczenie zdrowotne ........................................................................................ 284

272. Na czym polega prawo do ochrony zdrowia? ................................................... 284
273. Co się dzieje w przypadku nieuiszczania składki na ubezpieczenie
zdrowotne? ............................................................................................................. 286
274. Jak wygląda prawo do opieki zdrowotnej członków rodziny osoby
ubezpieczonej? ....................................................................................................... 286

2. Prawa pacjenta i ich ochrona ................................................................................... 287

275. Gdzie szukać informacji o prawach pacjenta? ................................................. 287
276. Gdzie może kierować skargi w przypadku ograniczenia lub naruszenia
praw pacjenta? ....................................................................................................... 288

3. Prawa kobiet w ciąży i kobiety rodzącej ................................................................. 290

277. Na czym polega szczególna ochrona zdrowia kobiet w ciąży? .......................... 290
278. Rodzić „po ludzku” – podstawowe prawo kobiety rodzącej .............................. 291

4. Przeszczepy ............................................................................................................... 292

279. Jakie są podstawowe zasady pobierania narządów? ........................................ 293
280. Czy pobranie organów od zmarłego wymaga zgody? ....................................... 294

XI. Gdy zawieramy umowy .......................................................................................... 295

281. Co reguluje prawo cywilne? ............................................................................ 296
282. Co warto wiedzieć, zawierając umowy? .......................................................... 297
283. Kto to jest konsument? .................................................................................... 299
284. Co to są umowy konsumenckie? ...................................................................... 299
285. Co to jest sprzedaż konsumencka? .................................................................. 300
286. Czy konsumentom przysługuje rękojmia za wady fizyczne
rzeczy sprzedanej? ................................................................................................. 301
287. W jaki sposób prawo określa zasady odpowiedzialności za niezgodność
z umową towarów konsumpcyjnych? ..................................................................... 302
288. W jaki sposób prawo określa zasady odpowiedzialności z tytułu rękojmi
za wady fizyczne rzeczy sprzedanej w przypadku umów, które
nie są umowami konsumenckimi? .......................................................................... 304
289. Czy konsumentowi przysługuje gwarancja na towar konsumpcyjny? ............... 306
290. Na czym polega odpowiedzialność z tytułu gwarancji jakości za wady
towarów niekonsumpcyjnych? ............................................................................... 307
291. Na czym polega umowa zawierana poza lokalem przedsiębiorcy? ................... 308
292. Na czym polega umowa zawierana na odległość oraz drogą elektroniczną? ..... 308
293. Co to jest kredyt konsumencki? ...................................................................... 309

Codziennik prawny

Spis treści

Spis treści

XVI

294. Gdzie można się udać po pomoc w ochronie swoich praw konsumenta? ......... 310
295. Co to jest weksel i jakie skutki wiążą się z jego podpisaniem? ......................... 312
296. Jakie są skutki upływu terminu przedawnienia roszczenia? ............................ 314
297. Co to jest upadłość konsumencka? .................................................................. 315

XII. Mieszkanie ............................................................................................................. 317

1. Mieszkania i lokatorzy ............................................................................................. 318

298. Jakie obowiązki ciążą na władzach publicznych w zakresie zaspokajania
potrzeb mieszkaniowych obywateli? ....................................................................... 318
299. Co to jest odrębna własność lokalu? ............................................................... 319
300. W jaki sposób powstaje odrębna własność lokalu? .......................................... 320
301. Co to jest samodzielny lokal mieszkalny? ........................................................ 320
302. Co to jest wspólnota mieszkaniowa? ............................................................... 321
303. W jaki sposób prawo definiuje nieruchomość wspólną? ................................... 322
304. Jakie prawa i obowiązki przysługują właścicielowi lokalu? .............................. 322
305. Jakie są zasady zarządu nieruchomością wspólną?.......................................... 323
306. Na czym polega uczestniczenie w kosztach zarządu nieruchomością
wspólną? ................................................................................................................ 324
307. W jaki sposób ustala się zaliczki na pokrycie kosztów zarządu
nieruchomością? .................................................................................................... 325
308. Jakie mogą być konsekwencje długotrwałego zalegania z zapłatą
należnych opłat? ..................................................................................................... 325
309. Kto jest uprawniony do zaskarżania uchwał właścicieli lokali? ........................ 326
310. Jakie środki prawne chronią przed uciążliwym sąsiadem? ............................... 326

2. Prawo odrębnej własności lokalu w spółdzielni mieszkaniowej ........................... 327

311. W jaki sposób nabywa się prawo odrębnej własności lokalu
w spółdzielni mieszkaniowej? ................................................................................. 328
312. Jakie prawa i obowiązki posiada właściciel lokalu w spółdzielni
mieszkaniowej? ...................................................................................................... 328
313. Kiedy następuje utrata prawa odrębnej własności lokalu w spółdzielni
mieszkaniowej? ...................................................................................................... 330

3. Najem ....................................................................................................................... 331

314. Jakie są główne zasady dotyczące umowy najmu? ........................................... 331
315. W jaki sposób przepisy prawa odnoszą się do zawarcia umowy najmu? ........... 332
316. Jak można uregulować czas trwania umowy najmu? ....................................... 332
317. Jakie są prawa i obowiązki wynajmującego i najemcy? .................................... 333
318. Czemu służy kaucja w przypadku umowy najmu? .......................................... 334
319. W jaki sposób prawo kształtuje obowiązki najemcy i wynajmującego
w zakresie remontów i napraw? .............................................................................. 334
320. Czy podnajem wymaga zgody wynajmującego? ............................................... 336
321. W jaki sposób prawo kształtuje kwestię czynszu i opłat związanych
z użytkowanym lokalem? ........................................................................................ 336
322. Czy tylko najemca ponosi odpowiedzialność za płacenie czynszu?................... 337
323. W jaki sposób ustala się wysokość czynszu? ..................................................... 338
324. W jaki sposób prawo odnosi się do podwyżek wysokości czynszu? ................... 338
325. Jakie uprawnienia przysługują lokatorowi w przypadku podwyżki czynszu? ... 340
326. Kiedy następuje ustanie stosunku najmu? ........................................................ 340
327. Co można zrobić, gdy wynajmujący nie wywiązuje się ze swoich obowiązków? 341

Codziennik prawny

XVII

4. Rozwód i separacja a majątkowe kwestie mieszkaniowe ....................................... 341

328. Jakie skutki prawne wywiera rozwód na wspólnie zajmowane mieszkanie? ... 342
329. Co dzieje się po rozwodzie ze wspólnym prawem najmu mieszkania? .............. 344
330. W jaki sposób wpływa rozwód na dotychczasowe wspólne spółdzielcze
lokatorskie prawo do lokalu .................................................................................... 344
331. W jaki sposób rozwód wpływa na dotychczasowe spółdzielcze własnościowe
prawo do lokalu? .................................................................................................... 346
332. W jaki sposób separacja wpływa na dotychczasowe wspólne prawo
do mieszkania? ....................................................................................................... 346
333. Jak prawo reguluje sprawy mieszkaniowe w związkach nieformalnych? .......... 348

5. Utrata uprawnień do mieszkania ............................................................................. 350

334. Kiedy może dojść do utraty prawa do dalszego zajmowania mieszkania
w przypadku najmu? .............................................................................................. 350
335. Kto może wystąpić o rozwiązanie umowy najmu przez sąd? ............................ 352
336. Kiedy wygasa umowa najmu? .......................................................................... 353
337. Kiedy dochodzi do utraty prawa do lokalu w spółdzielni mieszkaniowej? ........ 353
338. Co to jest dodatek mieszkaniowy i komu przysługuje? .................................... 354
339. W jaki sposób można ubiegać się o przyznanie dodatku mieszkaniowego? ..... 354

6. Eksmisja .................................................................................................................... 355

340. Co lokator powinien wiedzieć o eksmisji? ........................................................ 355
341. Co o eksmisji powinien wiedzieć eksmitujący? ................................................ 358
342. Jakie okoliczności stanowią podstawę do eksmisji małżonka? ......................... 360

7. Zameldowanie .......................................................................................................... 362

343. Co to jest meldunek? ....................................................................................... 362

XIII. Komunikacja, sport i turystyka ............................................................................ 365

344. Jak nabywa się uprawnienie do prowadzenia roweru
i pojazdów mechanicznych? .................................................................................... 366
345. Jakie uprawnienia są wymagane do kierowania quadem? ............................... 367
346. W jaki sposób zarejestrować i wyrejestrować samochód?................................. 368
347. Komu przysługują bezpłatne przejazdy komunikacją krajową? ....................... 369
348. Komu przysługują bezpłatne przejazdy komunikacją miejską? ........................ 370
349. Komu przysługują ulgi w przejazdach komunikacją krajową? .......................... 371
350. Komu przysługują ulgi w przejazdach komunikacją miejską? ......................... 374
351. W jakim celu i jak zakłada się klub sportowy, w tym uczniowski
klub sportowy? ....................................................................................................... 375
352. Jakie dokumenty należy posiadać, idąc na imprezę masową? ......................... 376
353. Jakie uprawnienia w trakcie trwania imprezy masowej (imprezy sportowej)
posiadają służby porządkowe i informacyjne? ......................................................... 376
354. Jakie są obowiązki uczestnika imprezy masowej (imprezy sportowej)? ........... 377
355. Kiedy osoba niepełnosprawna może uzyskać stypendium sportowe? ............... 378
356. Czy alpinista ma obowiązek się ubezpieczyć? .................................................. 379
357. Jakie wymogi należy spełnić, aby uprawiać alpinizm jaskiniowy? ................... 380
358. Jakie kwalifikacje są wymagane do uprawiania płetwonurkowania? ............... 381
359. Jakie działania należy podjąć w przypadku utraty dokumentu tożsamości
podczas wyjazdu za granicę? .................................................................................. 382
360. Jakie prawa przysługują obywatelowi polskiemu w przypadku zatrzymania
lub tymczasowego aresztowania za granicą? .......................................................... 384

Codziennik prawny

Spis treści

Spis treści

XVIII

361. Czy wyjeżdżając za granicę obywatel polski powinien się ubezpieczyć ? ......... 385
362. Dodatkowe ubezpieczenia, które warto rozważyć przy wyjazdach za granicę: . 385
363. Jakie działania podejmowane są przez polską placówkę dyplomatyczno-
konsularną w przypadku śmierci lub choroby obywatela polskiego za granicą ? ...... 386
364. Jakie uprawnienia ma konsument w sytuacji upadku biura podróży? .............. 387
365. Jakie uprawnienia ma konsument w przypadku odwołania/opóźnienia
odlotu samolotu? .................................................................................................... 388
366. Jakie uprawnienia ma konsument w przypadku zgubienia/zniszczenia
bagażu w transporcie lotniczym? ............................................................................ 390

XIV. Działalność gospodarcza ...................................................................................... 393

367. W jakich formach można prowadzić działalność gospodarczą? ........................ 394
368. Jak rejestruje się prowadzenie działalności gospodarczej
przez osoby fizyczne? ............................................................................................. 394
369. Co to jest REGON? .......................................................................................... 395
370. Jakie obowiązki wiążą się z prowadzeniem działalności gospodarczej? ........... 395
371. Czym charakteryzują się spółki prawa handlowego? ....................................... 396

XV. Odpowiedzialność cywilna .................................................................................... 399

372. Na czym polega odpowiedzialność deliktowa? ................................................ 400
373. Czemu służy ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej? .......................... 401
374. Na czym polega ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej posiadaczy
pojazdów mechanicznych? ..................................................................................... 401
375. W jaki sposób przepisy prawne regulują obowiązki właścicieli psów? .............. 403
376. Jak prawo reguluje zasady ponoszenia odpowiedzialności przez organy
władzy publicznej? ................................................................................................. 404

XVI. Odpowiedzialność karna i dyscyplinarna ............................................................ 407

1. Uwagi ogólne ............................................................................................................ 408

377. Co to jest przestępstwo? .................................................................................. 408
378. Od jakiego wieku ponosi się odpowiedzialność karną? .................................... 409
379. Jakie kary i środki karne może orzec sąd? ...................................................... 410
380. Na czym polega kara grzywny? ....................................................................... 411
381. Na czym polega kara ograniczenia wolności? .................................................. 411
382. Na czym polega kara pozbawienia wolności?................................................... 412
383. Na czym polega pozbawienie praw publicznych? ............................................. 412
384. W jakiej sytuacji sąd może orzec zakaz zajmowania stanowiska, wykonywania
zawodu lub prowadzenia określonej działalności? .................................................. 412
385. Na czym polega zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem,
leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi? ........................................... 413
386. W jakiej sytuacji sąd może orzec obowiązek powstrzymania się od przebywania
w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi
osobami, zakaz opuszczania miejsca pobytu bez zgody sądu? ................................. 413
387. W jakiej sytuacji sąd może orzec zakaz prowadzenia pojazdów? ...................... 414
388. W jakiej sytuacji sąd orzeka przepadek przedmiotów? ..................................... 414
389. W jakiej sytuacji sąd może orzec o obowiązku naprawienia szkody? ................ 415
390. Co to jest nawiązka? ........................................................................................ 415
391. W jakiej sytuacji sąd może orzec świadczenie pieniężne? ................................ 416
392. W jakiej sytuacji sąd może orzec o podaniu wyroku do publicznej wiadomości? 416
393. Na czym polega warunkowe umorzenie postępowania karnego? ..................... 417

Codziennik prawny

XIX

394. Na czym polega warunkowe zawieszenie wykonania kary? ............................. 417
395. Jakie okoliczności musi uwzględnić sąd orzekając karę?.................................. 418
396. W jakiej sytuacji sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary? ......... 419
397. Czy oskarżony może mieć wpływ na wysokość kary? ....................................... 420
398. Na czym polega ugoda z prokuratorem w kwestii wymiaru kary? .................... 420
399. Na czym polega dobrowolne poddanie się karze na rozprawie? ....................... 421
400. W jakiej sytuacji następuje wyłączenie odpowiedzialności karnej? .................. 421
401. Co to jest obrona konieczna? ........................................................................... 422
402. Co to jest stan wyższej konieczności? .............................................................. 422
403. Czy osoba niepoczytalna lub osoba mająca ograniczoną poczytalność może
popełnić przestępstwo? ........................................................................................... 423
404. Czy w Polsce można być sądzonym za przestępstwo popełnione za granicą? ... 423

2. Omówienie wybranych przestępstw uregulowanych w Kodeksie karnym ............ 425

405. Jak kodeks opisuje przestępstwo spowodowania wypadku drogowego? .......... 425
406. Jak kodeks opisuje przestępstwo prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwości? 426
407. Jak kodeks opisuje przestępstwo zabójstwa? ................................................... 426
408. Jak kodeks opisuje przestępstwo uszkodzenia ciała? ....................................... 427
409. Jak kodeks opisuje przestępstwo nieudzielenia pomocy .................................. 427
410. Jak kodeks opisuje przestępstwo udziału w bójce lub pobiciu? ........................ 428
411. Jak kodeks opisuje przestępstwo kradzieży? .................................................... 428
412. Jak kodeks opisuje przestępstwo kradzieży z włamaniem? .............................. 428
413. Jak kodeks opisuje przestępstwo rozboju? ....................................................... 429
414. Jak kodeks opisuje przestępstwo fałszerstwa dokumentów? ............................ 429
415. Jak kodeks opisuje przestępstwo używania nielegalnego oprogramowania
komputerowego? .................................................................................................... 430
416. Jak kodeks opisuje przestępstwo groźby karalnej? ........................................... 430
417. Jak kodeks opisuje przestępstwo zgwałcenia? ................................................. 431
418. Jak kodeks opisuje przestępstwo prezentowania treści pornograficznych?....... 431

3. Pokrzywdzony .......................................................................................................... 432

419. Kto to jest pokrzywdzony? ............................................................................... 432
420. Jakie prawa przysługują pokrzywdzonemu w postępowaniu
przygotowawczym? ................................................................................................ 432
421. Jakie prawa przysługują pokrzywdzonemu w postępowaniu sądowym? .......... 434
422. Jakie są pozasądowe procedury, z których może skorzystać pokrzywdzony? ... 435
423. Czy pokrzywdzony przestępstwem może otrzymać wsparcie finansowe
od innych podmiotów niż sprawca przestępstwa? .................................................... 438

4. Świadek .................................................................................................................... 440

424. Kto to jest świadek? ......................................................................................... 440
425. Jakie są obowiązki i prawa świadka? .............................................................. 441

5. Oskarżony ................................................................................................................. 442

426. Kto to jest oskarżony? ..................................................................................... 442
427. Jakie są podstawowe gwarancje procesowe oskarżonego? ............................... 442
428. Jakie inne prawa przysługują oskarżonemu? ................................................... 443
429. Jakie są obowiązki oskarżonego? .................................................................... 444
430. Kto i w jakich okolicznościach może dokonać zatrzymania? ............................ 445
431. Na czym polega tymczasowe aresztowanie? .................................................... 445
432. Na czym polega możliwość poręczenia majątkowego lub osobistego? .............. 446

Codziennik prawny

Spis treści

Spis tresci.indd XIX

2009-08-12 10:11:29