249

Lubecki M. Rola ośrodków rehabilitacyjno-ortopedycznych w polskim modelu rehabilitacji medycznej ...

Rola ośrodków rehabilitacyjno-ortopedycznych w polskim

modelu rehabilitacji medycznej w drugiej połowie XX wieku

The role of orthopedic-rehabilitation centers in the Polish model

of rehabilitation in the second half of the twentieth century

Mariusz Lubecki

Katedra i Zakład Historii Nauk Medycznych Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Medical rehabilitation is a branch of medicine that emerged around

the middle of the twentieth century. Its development was connected

with the increasing number of handicapped as the result of WW II

along with the epidemic of the Heine-Medine disease. It was Professor

Ireneusz Wierzejewski, an orthopedic surgeon of Poznań.
After WW II the two first rehabilitation centers were founded in Poland

and in the USA, and were in Bellevue hospital in New York and in the

Clinics of Orthopedics in Poznań. Their founders were Howard Rusk

and Wiktor Dega – the world’s two pioneers of modern rehabilitation.

According to Rusk’s idea, rehabilitation is the third stage of treatment

(the first is the diagnosis, the second – the main treatment). According

to Dega, rehabilitation must enter the second stage of treatment and

thus become an integral part of the main treatment.
In the case of Poland the rehabilitation emerged from orthopedic

surgery. Dega is the author of scientific strain of rehabilitation in Poland

and the founder of the first scientific and educational centre for medical

cadres. At the same time he struggled to introduce rehabilitation

throughout the whole country. Bearing in mind a huge demand on

rehabilitation from WWII casualties, including children, in the 1950’s

Dega founded and supervised orthopedic-rehabilitation centers

throughout the country. The rehabilitation in Poland was developing

according to a common program which claimed that rehabilitation must

be widely available, early introduced, be complex and persistent – these

are the four principles of the polish model of rehabilitation. Until the

1970’s the orthopedic-rehabilitation centers were the only institutions

in Poland where complex rehabilitative treatment was available.
During 60 years of their existence the orthopedic-rehabilitation

centers played an important role in treatment of patients. With the

cooperation with the Clinics of Poznań those centers have had many

scientific achievements and contributions to Poland’s and world’s

medicine. They also played an important role as teaching and tutorial

centers both in the field of orthopedic surgery and rehabilitation and

special education. The profile of orthopedic-rehabilitation centers

was changing over the years.

Key words: orthopedic surgery, complex medical rehabilitation,

congenital hip dysplasia, orthopedic and rehabilitation centre, disability,

Ministry of Health

Rehabilitacja medyczna jest dziedziną medycyny wyodrębnioną

w połowie XX wieku. Jej rozwój związany był ze wzrostem liczby

osób niepełnosprawnych po II wojnie światowej, a następnie epidemią

choroby Heinego Medina. W Polsce prekursorem rehabilitacji był

prof. Ireneusz Wierzejewski – poznański ortopeda.
Po II wojnie światowej dwa pierwsze ośrodki rehabilitacji

kompleksowej powstały w Polsce i w USA (szpital Bellevue

w Nowym Yorku i Klinika Ortopedii w Poznaniu). Ich twórcami byli

Howard Rusk i Wiktor Dega – pionierzy nowoczesnej rehabilitacji

medycznej na świecie. Rusk określił rehabilitację jako III etap

leczenia (pierwszy to rozpoznanie, drugi – leczenie podstawowe).

W koncepcji Degi rehabilitacja ma wkraczać w leczenie podstawowe

i być jego integralną częścią.
W Polsce rehabilitacja wywodzi się z ortopedii. Dega stworzył

podstawy naukowe rehabilitacji medycznej oraz pierwszy ośrodek

naukowo-szkoleniowy. Działał w kierunku upowszechnienia

rehabilitacji w całym kraju. Wraz z potrzebą leczenia dużej liczby

kalek wojennych, w tym dzieci, Dega zakładał na początku lat 50.

ośrodki rehabilitacyjno-ortopedyczne. Rehabilitacja rozwijała

się zakładając, iż ma ona być powszechnie dostępna, wcześnie

zapoczątkowana, kompleksowa i ciągła – jest to istota polskiego

modelu rehabilitacji medycznej. Do lat 70. ośrodki rehabilitacyjne

były jedynymi placówkami zajmującymi się kompleksowym

usprawnianiem leczniczym. Następnie rehabilitacja w oparciu

o obowiązujący model została ustawowo wprowadzona jako

integralny element leczenia podstawowego.
Przez 60 lat swojego istnienia ośrodki rehabilitacyjno-ortopedyczne

odegrały istotną rolę przywracając niepełnosprawnych do

optymalnego funkcjonowania w społeczeństwie. Współpracując

z kliniką ortopedii i rehabilitacji wniosły szereg osiągnięć naukowych

w dorobek polskiej i światowej medycyny. Odegrały rolę jako

placówki szkoleniowe w zakresie ortopedii i rehabilitacji oraz

pedagogiki specjalnej. Profil leczonych w ośrodkach schorzeń

zmieniał się wielokrotnie na przestrzeni lat.

Słowa kluczowe: chirurgia narządu ruchu, kompleksowa rehabilitacja

medyczna, wrodzona dysplazja biodra, ośrodek rehabilitacyjno-

ortopedyczny, dysfunkcja narządu ruchu, Ministerstwo Zdrowia

Adres do korespondencji / Address for correspondence
Dr n. med. Mariusz Lubecki

tel. [phone], e-mail: [e-mail]

©

Hygeia Public Health 2011, 46(2): 249-255

www.h-ph.pl

Nadesłano: 01.04.2011

Zakwalifikowano do druku: 11.04.2011

Wybrane fragmenty rozprawy na stopień doktora nauk medycznych

pt. „Rola ośrodków rehabilitacyjno-ortopedycznych w polskim modelu

rehabilitacji medycznej w drugiej połowie XX wieku”; promotor: prof.

UM dr hab. med. Roman K. Meissner.

Hygeia Public Health 2011, 46(2): 249-255

250

Hygeia Public Health 2011, 46(2): 249-255

Rehabilitacja medyczna na świecie i w Polsce

Rehabilitacja medyczna – jest pojęciem dziś

rozumianymniemalintuicyjnie–postrzeganajako

wszechobecna, powszechna, ogólnodostępna. Za-

pewnedlatego,żeprogramnauczanianawydziałach

lekarskichwPolsceodIIpołowyXXwiekuobejmował

zajęciazdziedzinyrehabilitacjimedycznej.Lekarz

każdejspecjalnościznałwięczasadydziałaniapod-

stawowychzabiegówfizykalnych,rozumiałpodstawy

biomechaniczneifizjologiczneusprawnianianarządu

ruchudrogąkinezyterapii.Zgłębiająchistorięmedy-

cynydowiadujemysię,żekompleksowarehabilitacja

medycznajakooddzielnaspecjalizacjaijakointegral-

naczęśćkażdegoleczenia[1]jestdziedzinątkwiącą

swymikorzeniamijużwIpołowieXXstulecia.

Kompleksowarehabilitacjamedycznajakodział

medycynyklinicznejjestpojęciem,którepojawiłosię

dopierowlatach1946-1947.Zostałaonazdefinio-

wanaiwprowadzonaprzezpoznańskiegoortopedę

WiktoraDegęiamerykańskiegointernistęHowarda

Ruska.

Nauką, z której w Polsce wyodrębniła się re-

habilitacja była ortopedia, nazywana przez prof.

Wierzejewskiego ,,najmłodszą córą chirurgii” [2].

Rehabilitacja medyczna w Polsce wywodząca się

zortopediiwkoncepcjiprof.Degistałasiędziedziną

interdyscyplinarną.Wedługpoznańskiegoortopedy

rehabilitacjanarząduruchuwrazzneurochirurgią,

reumatologią,neurologiąiortopedią[3]stanowijeden

komplekswzajemnieuzupełniającychsiędyscyplin

klinicznych.

Powszechniewiadomo,żerehabilitacjamedycz-

nadotyczyłapierwotnieleczeniaschorzeńnarządu

ruchu.Sukcesyrehabilitacjinarząduruchuspowodo-

wałyjejpenetracjęwwieleinnychdziałówmedycyny.

Trudnojestdziśznaleźćmedycznągałąźkliniczną,

wktórejniebyłabystosowanarehabilitacja[4].

Wybitnie rozwinęła się rehabilitacja kardiolo-

giczna.Modelrehabilitacjikardiologicznejudosko-

naliłwPolsceprof.StanisławRudnicki(1929-)[5]

oddelegowany z Katedry Rehabilitacji AM w War-

szawiedopracywzespoleprof.ZdzisławaAskanasa

(1910-1974).Rehabilitacjakardiologicznastałasię

naturalnąkonsekwencją:dużejzapadalnościnacho-

robyukładusercowo-naczyniowegoorazogromnego

rozwojuinwazyjnychmetodintensywnegoleczenia

chorobyniedokrwiennejmięśniasercowego.Maona

naceluadaptacjęukładusercowo-naczyniowegodo

funkcjonowania m.in. po zabiegach przezskórnej

angioplastykinaczyńwieńcowychbądźpochirurgicz-

nejrewaskularyzacji(metodąpomostowanianaczyń

wieńcowych)iprzystosowaniemięśniasercowegodo

pracywwarunkachzmniejszonejkurczliwości.Rów-

nieważnymjejcelemjestpsychiczneprzygotowanie

pacjentadożyciapoincydenciewieńcowym,m.in.by

zaakceptowałonnarzuconemuprzezchorobęogra-

niczeniaimimotychograniczeństarałsiępowrócić

naswojemiejscewżyciuiwspołeczeństwie.Powyższy

kanonznakomicieodzwierciedlamyśliDegi,którybę-

dąclekarzem-humanistą[6]staleprzywoływałznane

stwierdzenie,iżniepowinnosięleczyćchorobyczy

konkretnegoobjętegoniąnarząduaczłowieka–jako

całość[1].

Należy uznać, iż rehabilitacja jest podstawową

metodą leczenia w neurologii po udarach mózgo-

wych.Samoleczeniefarmakologicznenadzisiejszym

etapiewykazujeniezadowalającąskuteczność.Inten-

sywnaiwcześniezapoczątkowanakinezyterapiapo

incydentachmózgowychdajenatomiastpozytywne

efektywykorzystującm.in.plastycznośćpozostałych

sprawnychobszarówcentralnegoukładunerwowego.

Podkreślanotoszczególniewdobiekońcadekadylat

90-tych uznanej za dekadę mózgu [4]. Przykłady

możnabymnożyć.Rehabilitacjajestwedlekoncepcji

Degipowszechnaijejniestosowaniewlecznictwiejest

wpoważnymnaruszeniemzasaddeontologiilekar-

skiej.Pracaniniejszanatomiastdotyczywpewnym

sensiepierwotnegozastosowaniarehabilitacjimedycz-

nej,czylitej,którawywodzisięzortopedii,ajakjuż

wspomnianodotyczydysfunkcjinarząduruchu.

Należypodkreślićżewyodrębnieniesięrehabili-

tacjimedycznejjakosamodzielnejspecjalizacji,zdefi-

niowanietejdziedzinyprzezWiktoraDegęiHowarda

Ruska,nastąpiłowielewiekówpóźniejodpierwszych

działańmedyków,czywogóleludzi,mającychnacelu

usprawnianiechorychzdysfunkcjąnarząduruchu.

Procedurywpostacizabiegów,któredziśmieszczą

sięwpojęciukinezyterapiiifizykoterapiiznanebyły

wstarożytności(gimnastyka,masaż,bodźcowedzia-

łanieciepła,zimna,światłasłonecznegoitp.).Można

uznać,iżrodzajpierwotnej,empiryczniestosowanej

kinezyterapiiifizykoterapii,czylirodzajrehabilitacji

jestprawdopodobniejednąznajstarszychdziedzin

medycyny[4].

Najwcześniejsze–opartenawiarygodnychbada-

niach–daneostosowaniuprotezorazunieruchamia-

niuuszkodzonychkończyndatująsięnaczasy2000

latp.n.e.[7].

Kinezyterapiaorazćwiczeniaoddechowestosowa-

nebyływstarożytnejGrecji.WczasachHippokratesa

dokonywanoamputacjikończynorazwykonywano

podpórczeaparatyortopedyczneawięcconajmniejjuż

wówczasprotezowano.Stosowanoobuwiekorekcyjne

na:stopępiętową,stopęwydrążoną,stopękoślawą

ikońsko-szpotawą.Wprowadzanodoleczeniazłamań

metodywyciągowe.StarożytniHellenirozwinęlipoję-

cieruchujakośrodkaterapeutycznego.Wprzypadku

porażeństosowalim.in.ćwiczeniaoporoweorazćwi-

czeniabierne,agenialnyGalenwprowadziłobowią-

251

Lubecki M. Rola ośrodków rehabilitacyjno-ortopedycznych w polskim modelu rehabilitacji medycznej ...

zującedodziśmianownictwowadpostawy:lordosis,

kyphosis

,scoliosis,genu valium,itp.

Kolejnymbardzoznaczącymmedykiemwhistorii

leczeniaschorzeńnarząduruchubyłAmbrożyParé

(ok.1510-1590).Określanymianemojcafrancuskiej

chirurgii rozwinął protezowanie po amputacjach,

(podczasktórychwprowadziłpodwiązywanienaczyń,

wmiejscedotychczasowegozalewaniaranwrzącym

olejem);zastosowałblaszanegorsetydoleczeniawad

kręgosłupa;obuwiekorekcyjnedoleczeniazniekształ-

ceństóp.Paréwswojejdziałalnościdążyłnietylkodo

przywróceniapacjentomsprawnościleczrównieżdo

umożliwienia im powrotu do pełnowartościowego

życiawspołeczeństwie.Możnabezprzesadyprzyjąć,

żetawielokierunkowadziałalnośćParé’gobyłaprapo-

czątkiemkompleksowejrehabilitacji.Kolejnąistotną

postaciąwomawianejtudyscypliniemedycznejbył

FrancisGlisson(ok.1597-1677)–anatomifizjolog

angielski, który wprowadził ćwiczenia w leczeniu

zniekształceńklatkipiersiowejikręgosłupaorazza-

stosowałpętlęwyciągową(zagłowę)stosowanądziś

(nazywaną pętlą Glissona [8]). Używana jest ona

m.in.przyzakładaniugorsetówkorekcyjnychnaramie

Cotrelawprzypadkubocznychskrzywieńkręgosłupa

ichorobyScheuermanna.

Akceleracjarozwojurehabilitacjinastępowałapo

wydarzeniachskutkującychgwałtownymwzrostem

liczbyosóbniepełnosprawnych.Takimiprzełomami

byłym.in.:

–wzrostliczbyinwalidówwojskowychpopierwszej

wojnieświatowej[9]

1/

,

–tragicznenastępstwaIIwojnyświatowejwpostaci

milionówkalek[9],

–epidemiechorobyHeinego-Medina[6]

2/

.

Naszczególnąuwagęwrozwojurehabilitacjiza-

sługujeosobaPher’aHendrikaLinga(1766-1839)

–Szweda,któryopracowałiwprowadziłsystemćwi-

czeńleczniczych,głównieczynnych,prowadzonych

przezterapeutę.Ling,uważanyzatwórcęnowoczes-

nejgimnastykileczniczej,woparciuoswójsystem

szkoliłpierwszychkinezyterapeutów[10].Zkolei

jegokrajanJonasGustavZander(1835-1920)wpro-

wadziłsystemćwiczeńzużyciemaparatówimaszyn

[10].Wartotododać,żeprekursornowoczesnejre-

habilitacjiwPolsce–prof.IreneuszWierzejewskibył

zwolennikiem zarówno systemu ćwiczeń Linga jak

ićwiczeńaparaturowychZandera(przypominających

późniejszybodybuilding).SzwecjazdaniemDegibyła

państwemwzorcowymwzakresieleczeniadysfunkcji

narządu ruchu przy pomocy ćwiczeń. Wzwiązku

zciężkąepidemiąpoliomyelitisnapoczątkuXXwieku

/

W USA wprowadzono w 920 r. ustawę o zawodowej rehabilitacji

inwalidów żołnierzy (Vocational Rehabilitation Act).

2/

W Szwecji miała ona miejsce w 890 r. W Polsce epidemia Polio

wystąpiła w roku 95 i 959.

stworzonowtymkrajuośrodkiopartenasystemie

ćwiczeńczynnychwgLinga[11].Ćwiczeniaruchem

wprowadzano u osób dotkniętych chorobą Heine-

go-Medina natychmiast po ustąpieniu ostrej fazy

infekcji.

Natomiast po pierwszej wojnie światowej em-

pirycznie stosowano w usprawnianiu leczniczym

różnorodnemetodyfizjoterapiim.in.:helioterapię,

elektroterapię,masaże.

Wrozwojurehabilitacjiruchowejdużąrolęode-

grałaAmerykankaElizabethKenny,którawprowa-

dziłametodyleczeniaporażeńpopoliomyelitisoparte

napołączeniućwiczeńbiernych,redresji,reedukacji

inaukichodzeniawprzypadkachporażeńwiotkich.

MetodaKennybyławdrażanaprzezDegęwPolsce

wrazzpojawieniemsięepidemiipolio[6,str.146]

3/

wroku1951.MetodawgKennypoleganastosowaniu

ćwiczeńwspomaganych,wyłączniezudziałemkine-

zyterapeuty.Tenostatniprowadzącruchwykonywał

dodatkowopewnedrżeniastymulującepropriocepcję

[5,str.141].

NaterenieziempolskichjużwXIXwiekuistniało

kilkaośrodkówstosujących,zdobywającąwówczasna

świecie uznanie, gimnastykę leczniczą wg systemu

opartegoodoświadczeniaPheraHendrikaLinga.Były

tom.in.pierwszenaziemiachpolskichzakłady–po-

znańskidramed.TeofilaMateckiego(1810-1886),

następnie krakowski prof. chirurgii UJ Ludwika

Bierkowskiego(1801-1860)–urodzonegowPozna-

niu,orazdr.med.JózefaJagielskiego(1792-1865)

wPoznaniu,apóźniejwkolejności:warszawskieza-

kładygimnastyczno-ortopedyczneRobertaEichlerai

GustawaMannaatakżezakładgimnastykiszwedzkiej

HelenyKuczalskiej(wktórymkształcilisiępierwsi

polscykinezyterapeuci)[12,13].

Terminrehabilitacjaupowszechniłsięokołoroku

1918kiedytowNowymJorkuInstytutCzerwonego

KrzyżadlaInwalidówpodjąłsiędziałańmającychna

celuusprawnianieofiarpierwszejwojnyświatowej,

tworzącSzkołęreedukacjiirehabilitacjiinwalidów

wojennych[12,13].Wokresietymprzypuszczalnie

porazpierwszyrehabilitacjęzaczętopostrzegaćwjej

obecnym–,,kompleksowym”znaczeniu.Wiadomo,

żewlatachwcześniejszychośrodkileczniczo-reha-

bilitacyjne miały charakter instytucji charytatyw-

nychizajmowałysięgłównieopiekąnadkalekami,

awmniejszymstopniuichusprawnianiem.Dopiero

w latach 30-tych zaczęto wprowadzać do leczenia

narządu ruchu elementy reedukacji, rehabilitacji

zawodowej i rehabilitacji społecznej mając na celu

umożliwienieniepełnosprawnymuzyskaniapewnej

/

Na wniosek Degi w 95 r. wydelegowano grupę lekarzy i kinezyte-

rapeutów do Czechosłowacji w celu zapoznania się z metodą Kenny.

Czechosłowacja posiadała wówczas roczne doświadczenie w stoso-

waniu ćwiczeń Kenny. W tej grupie była Kazimiera Milanowska.

252

Hygeia Public Health 2011, 46(2): 249-255

sprawnościfizycznejizawodowej[14].Jakopierwszy

takimodelnowoczesnejkompleksowejrehabilitacji

wPolsce międzywojennej sformułował poznański

ortopedaprof.IreneuszWierzejewski[15].

W okresie międzywojennym rolę wiodącą

wrozwojurehabilitacjimedycznejwPolsce,zasprawą

IreneuszaWierzejewskiego,pełniłośrodekpoznań-

ski nazywany przez historyków ortopedii kolebką

nowoczesnejpolskiejrehabilitacji[5,str.380].Roli

prof.Wierzejewskiegowtworzeniupodstawpolskie-

gomodelurehabilitacjipoświęconoosobnyrozdział

niniejszejpracy.

pokwitania.Wprzypadkustwierdzeniawadypostawy

udzieckapoddawałjećwiczeniomkorekcyjnympro-

wadzonymprzezwyszkoloneprzezsiebieasystentki

mgr Ansionową i Pilarską. Równocześnie badania

pediatrycznedzieciwykonywała,małżonkaprof.Degi,

drMariaŻelewska-Deżyna(1906-1996)–specjalista

pediatra[6,str.93].Wspomnianyprogrambadań

orazćwiczeńkorekcyjnychrozwijałsięznakomicie

ażdomomentuwyjazduDegidoBydgoszczywroku

1937[11,str.15].Należypodkreślić,żewzorującsię

nadoświadczeniachDegijegosystemzostałwprowa-

dzonywośrodkuwarszawskim[16]

4/

.

Będączałożycielemiwlatach1937-1939ordyna-

toremoddziałuortopediiwBydgoszczyDega,według

własnegooryginalnegoprojektustworzyłjednostkę,

którawpełniodpowiadałajegowszechstronnieprze-

myślanejnowatorskiejkoncepcji,łączącejchirurgię

narząduruchuzrównoczesnymleczeniemuspraw-

niającym[6,str.100].

Jużodroku1930Degamocnopodkreślał,iżko-

niecznościąjestobowiązkoweprzesiewowebadanie

noworodkówwkierunkuwykrywaniawrodzonejdys-

plazjistawubiodrowego.Wówczasudziecipourodze-

niuklinicznemetodyocenystawówbiodrowychnie

byłydocenianeitylkosporadyczniestosowaneprzez

światlejszychpediatrów.DegęuznajesięwPolsceza

pioniera,któryzczasemdziękiwnikliwymswoimba-

daniomnaukowymzostałnajwybitniejszymautoryte-

temwdziedzinieetiopatogenezy,diagnostyki,leczenia

zachowawczegoioperacyjnegowrodzonejdysplazji

biodra.JemuteżprzypadazasługastworzeniawPo-

znaniuwroku1932,pierwszejwPolsceporadnipre-

luksacyjnejanastępniewprowadzeniasystemubadań

skriningowychnatereniekraju[17].Zapoczątkowane

iupowszechnioneprzezDegębadaniawkierunku

dysplazjibiodrazakończyłysięolbrzymimsukcesem

–byłybowiempierwszymwpolskiejmedycyniezna-

komitymprzykłademmożliwościstosowaniaprostej

i bardzo skutecznej profilaktyki kalectwa narządu

ruchuwprzypadkuomawianejwadyrozwojowej.

PrzełomemdlarozwojurehabilitacjiwPolsceina

świeciestałasięIIwojnaświatowa.Jejskutkiembyła

dużaliczbakalekwśródludnościcywilnej,szczególnie

dzieci[5,str.5-9].Byłytogłównieofiaryokaleczeń

wojennych,zobrażeniamiostopniuznaczniecięższym

niżkiedykolwiekwdziejachmedycynyobserwowano,

w80%dotyczącyminarząduruchu[18].Jednocześ-

nie„przypadki”tenależałydobardzozaniedbanych.

W wielu krajach powstały wówczas liczne ośrodki

lecznicze,gdziepoterapiichirurgicznejkierowano

pacjentównausprawnianieruchowe–prowadzone

podopiekąlekarza.

/

Kurs organizowany przez Poradnię Wychowania Fizycznego przy II

Klinice Chorób Wewnętrznych UW.

Ireneusz Wierzejewski

Taksięzłożyło,żenapogłębieniezainteresowań

Wiktora Degi sprawami rehabilitacji medycznej

wpłynęły m.in. jego osobiste przeżycie związane

zzłamaniemmiednicypoupadkuzkoniaorazjego

zajęciazgimnastykileczniczejimasażuprowadzone

wlatach1926-1937wStudiumWychowaniaFizycz-

negoUniwersytetuPoznańskiego.Jegostażenaukowe

wwiodącychośrodkacheuropejskich(Francja,Wło-

chy,Szwecja)umożliwiłymuzapoznaniesięzaktual-

nymitendencjamiwświatowejkinezyterapii[11,str.

9-12].NiemalrównocześnieDegapodjąłnowatorskie

działaniawkierunkuleczeniawadpostawyudzieci.

Zorganizowałwszkołachpoznańskichszerokie,do-

tychczasniespotykanewpolskiejmedycynie,,profi-

laktyczne” badania ortopedyczne dzieci w okresie

253

Lubecki M. Rola ośrodków rehabilitacyjno-ortopedycznych w polskim modelu rehabilitacji medycznej ...

Pierwsze na świecie oddziały kompleksowej

rehabilitacji

Dwapierwszenanaszymglobieoddziałykom-

pleksowej rehabilitacji uruchomiono niemal rów-

nocześnie.Wroku1947wNowymYorkupowstał

OddziałRehabilitacjiiMedycynyFizykalnejzłożony

przezHowardaRuska.

Powyżejwspomnianym,rokpóźniej,Degaotwo-

rzyłwPoznaniupierwszywPolsceidruginaświecie,

oddziałrehabilitacjinarząduruchu[11,str.26-30]

wedługwłasnegoprojektu,instalującgowbudynku

KlinikiOrtopedycznej(któraprzejściowomieściłasię

wlatach1945-1948przyulDługiej,aodroku1948

na Wildzie, gdzie wcześniej, w latach 1935-1939,

funkcjonowałaKlinikaOrtopedycznakierowanaprzez

uczniaIreneuszaWierzejewskiego,prof.Franciszka

Raszeję).

Samnadzorująciprojektującprogramrozbudowy

gmachu na Wildzie Dega stworzył w nim interdy-

scyplinarnecentrumleczeniachoróbnarząduruchu

[6,str.137],którewswojejorganizacjiistrukturze

wpewnejmierzeodpowiadałyprojektowizasugerowa-

nemu20latwcześniejprzezprof.IreneuszaWierze-

jewskiego.Wskładwspomnianegocentrumwchodzi-

ły:ortopedyczneporadniespecjalistyczne,warsztaty

ortopedyczne, poradnie psychologiczno-socjalne,

szkoładladzieci,salegimnastyczne,pomieszczenia

dofizykoterapii,pomieszczeniadiagnostyczne.

zostaławprowadzonawroku1958dziękidziałalności

Degi. Pierwszymi lekarzami specjalistami w reha-

bilitacjimedycznejwpełnymtegosłowaznaczeniu

wPolscebyłydoc.Milanowskaidoc.Tomaszewska

(mianowane przez Ministerstwo Zdrowia i Opieki

Społecznejwroku1953).PierwszymwPolscecentrum

badawczo-szkoleniowymzzakresurehabilitacjibył

utworzonywroku1959OśrodekSzkoleniowywKli-

niceOrtopedycznejAkademiiMedycznejwPoznaniu.

Co najważniejsze – w roku 1960 została w stolicy

Wielkopolskiutworzonapierwszanaświecieakademi-

ckaKatedraMedycynyRehabilitacyjnej,anastępnie

wroku 1965 Klinika Medycyny Rehabilitacyjnej.

DrugimobokPoznanianajważniejszymuniwersyte-

ckimklinicznymośrodkiemnaukowoszkoleniowym

wdziedzinierehabilitacjimedycznejwPolscestałsię

Konstancin,wktórymwewspółpracyzStołecznym

CentrumRehabilitacji(STOCER)kierowanymprzez

prof.MarianaAllanaWeissa(1921-1981),utworzono

(rokpoKlinicePoznańskiej)KlinikęRehabilitacjiAM

wWarszawie[14,str.19].

Nowoczesna rehabilitacja medyczna w Polsce

wskaliświatowejposiadaswójoryginalnyrodowód,

bowiemwyodrębniłasięzortopediiigłówniedzięki

Dedzestałasięintegralnączęściąpodstawowegolecze-

nia.Powszechniepowtarzanejestznamiennezdanie

Degiiż:nieludzkimjesturatowanieczłowiekowiżycia

anastępniepozostawieniegosamemusobie[21].

RehabilitacjawedługkoncepcjiDegipolegałana

możliwie jak najwcześniejszym zapoczątkowaniu,

równolegle z leczeniem operacyjnym, postępowa-

niaukierunkowanegonamaksymalneodtworzenie

czynności narządu ruchu, eksploracji pozostałych

upacjentaczynnościtegożnarządu,orazszereguin-

nychbardzoistotnychdziałańuwzględniającychm.in.

rehabilitacjęzawodową,społecznąipsychologiczną,

mających na celu nie tylko umożliwienie powrotu

pacjentadopracy,leczrównieżdosamodzielnejeg-

zystencjiwspołeczeństwie.

PojęcierehabilitacjaprzedDegąiRuskiembyło

pojmowaneinaczejiużywanezwyklewodniesieniu

doopiekinadkalekami,prowadzonejprzezośrodki

charytatywne,imającejniewielewspólnegoznowo-

czesnym intensywnym kompleksowym leczeniem

umożliwiającymchoremupowrótdospołeczeństwa

[5,str.5-9].

Rehabilitacjawlatachprzedwojennychniespeł-

niałakryteriumkompleksowości–byłatowięcalbo

rehabilitacja czysto funkcjonalna (usprawnianie

uszkodzonegoelementunarząduruchu)bądźreha-

bilitacjazawodowagłówniewprzypadkuinwalidów

wojennych.

Nie ulega wątpliwości, że twórcą nowoczesnej

rehabilitacjimedycznejwPolsceijednymznajważ-

niejszych projektodawców i realizatorów polskiego

Wiktor Dega w czasie opisywania przeprowadzonej operacji

FilaramistworzonegoprzezDegęOddziału,od

początkujegoistnienia,byłydrJaninaTomaszewska

(1911-1998)idrKazimieraMilanowska(1926-)

[19]. Obie oprócz studiów lekarskich dodatkowo

ukończyły studia wychowania fizycznego i według

koncepcjiDegimiałypełnekwalifikacjedokierowania

DziałemLeczniczegoUsprawniania[20].

Podsumowując historię rozwoju rehabilitacji

w Polsce należy mocno podkreślić iż rehabilitacja

medycznajakoodrębnadwustopniowaspecjalizacja

254

Hygeia Public Health 2011, 46(2): 249-255

modelurehabilitacjimedycznejbyłprof.WiktorDega.

Obiektywniejednaknależystwierdzić,żepełnypro-

jektsprawnegokompleksowegosystemurehabilitacji

werbalizowałdużowcześniejnauczycielDegi,założy-

cielpoznańskiejszkołyortopediiipioniernowoczesnej

chirurgiinarząduruchu,zwanyteż,,ojcempolskiej

ortopedii” – prof. Ireneusz Wierzejewski, któremu

przedwczesnaśmierćniepozwoliłanawprowadzenie

wżycieswojegoprojektu[5,str.381].Zatwórców

współczesnej nowoczesnej rehabilitacji medycznej

naświecieuważasięchirurga–ortopedęprof.Degę

orazamerykańskiegointernistęprof.HowardaRuska.

Stworzylionidwieszkołyróżniącesięm.in.tym,iż

innyjestwnichetapwprocesieleczenia,wktórym

należywłączyćrehabilitację.WmodeluHowardaRu-

skarehabilitacjajestIIIetapemleczenia(pierwszym

jestrozpoznanie,drugimzabiegoperacyjnyadopiero

trzecimrehabilitacjaprowadzonawodrębnymcen-

trumrehabilitacji).WedługDegileczeniepodstawowe

irehabilitacjęnietylkonależałopołączyć[24],lecz

równieżwdrażaćmożliwiejaknajprędzej,jużnaeta-

piestawianiarozpoznania,czyteżwtrakciepocząt-

ku leczenia podstawowego. Natomiast rehabilitacja

pooperacyjna miała być rozpoczynana w następnej

dobiepozabiegu,bezpośrednioprzyłóżkuchorego

lubnawetjużnasalipooperacyjnej.

DegaopróczpracywZakładzieim.B.S.Gąsio-

rowskiegopodkierownictwemprof.Wierzejewskiego,

dziękiolbrzymiejżyczliwościtegoostatniego,odbył

przedrokiem1939licznestudiazagranicznem.in.

wLyonieuprof.GabrielaNové-Josseranda,wBolonii

uprof.VittoriaPutti’ego,wSztokholmieuprof.Patri-

caHaglunda,mającznakomitąmożliwośćzaznajomie-

niasięzaktualnyminaoweczasymetodamileczenia

operacyjnegoikinezyterapii,zsystemamipostępo-

waniaiorganizacjąpracywwiodącycheuropejskich

ośrodkachortopedycznychirehabilitacyjnych-stano-

wiącychwówczaswtymzakresieświatowączołówkę.

Zdobytewokresiemiędzywojennymdoświadczenia

Degipołączoneztalentemorganizatorskimipraco-

witościąorazprzysłowiowąpoznańskąsumiennością

pozwoliłymunastworzeniepoIIwojnieświatowej

polskiejszkołyrehabilitacji,którąroboczonazwano

polskim modelem rehabilitacji [25]. Opis ewolucji

polskiegomodelurehabilitacjijesttematemdalszego

oddzielnegorozdziałuniniejszejpracy.

Dr Howard Rusk

Klinika Ortopedii w Poznaniu, 966 rok. Od strony lewej w drugim

rzędzie w białych fartuchach: doc. Kazimiera Milanowska,

doc. Janina Tomaszewska, prof. Wiktor Dega

1. MilanowskaK.ProfesorDega–twórcapolskiejrehabilitacji

[w:]ŁempickiA(red):90latPoznańskiejortopedii.Oddział

PoznańskiPTOiT,Poznań2003,s.62.

2. Fragment wykładu I. Wierzejewskiego. [w:] 90 lat

Poznańskiejortopedii.ŁempickiA(red.).OddziałPoznański

PTOiT,Poznań2003:30.

3. Dega W. O polskim modelu rehabilitacji w okresie jego

powstawania[w:]WiktorDegaznanyinieznany.Stasiewicz-

JasiukowaI(red.).WydAkademiiMedycznej,Poznań2000:

137.

Piśmiennictwo / References

4. KwolekA.PerspektywyrehabilitacjiuproguXXIwieku[w:]

OrtopediaTraumatologiaiRehabilitacja2004:3.

5. GałkowskiT,KiwerskiJ(red).Encyklopedycznysłownik

rehabilitacji.PZWL,Warszawa1986:265-265.

6. Stasiewicz-JasiukowaI.WiktoraDegialchemiamyśliisłowa

[w:]WiktorDegaznanyinieznany.Stasiewicz-JasiukowaI

(red.).AM,Poznań2000:19.

7. Ambros Z. Podstawy ortopedii. PZWL, Warszawa 1970:

8-10.

255

Lubecki M. Rola ośrodków rehabilitacyjno-ortopedycznych w polskim modelu rehabilitacji medycznej ...

8. Milanowska K. Rozwój rehabilitacji w świecie [w:]

Kinezyterapia.PZWL,Warszawa1985,s.11-15.

9. ŻukT,DziakA.Propedeutykaortopedii.PZWL,Warszawa

1977:39.

10. MichalikM(red.).Kronikamedycyny.PZWL,Warszawa

1994:348,366,398.

11. BogutynH.WiktorMarianDega,eingrosserOrthopäde

und Mittler zwischen deutscher und polnischer

Orthopädie-VersucheinerBiographie.Dissertationausder

OrthopädischenKlinikdesSt.Vincenz-HospitalsBrakel/

Westfalen1985,s.11.

12. Milanowska K. Rozwój rehabilitacji w Polsce [w:]

Kinezyterapia.PZWL,Warszawa1970,1981,1985:16.

13. Meissner RK, Góral RT. Pierwsze polskie lecznice

ortopedyczne[w:]Zarysdziejówchirurgiipolskiej.Noszczyk

W(red.).PWN,Warszawa1989:240-.

14. MilanowskaK,DegaW.Rehabilitacjamedyczna.PZWL,

Warszawa2001:11.

15. KalinowskiS.IreneuszWierzejewski1881-1930.Rozprawa

doktorska 1999. Katedra Nauk Społecznych Akademii

MedycznejwPoznaniu,promotor:prof.drhab.Mieczysław

Stański.

16. DegaW,MilanowskaK.Rehabilitacjamedyczna.PZWL,

Warszawa1994:17.

17. MarciniakW.ŻycieidziełoWiktoraDegi(1896-1995)[w:]

90latpoznańskiejortopedii.ŁempickiA(red.).Oddział

PoznańskiPTOiT,Poznań2003:53.

18. MeissnerR.TheKnownandtheUnknownWiktorDega

[w:]WiktorDegaznanyinieznany.Stasiewicz-JasiukowaI

(red.).WydAkademiiMedycznej,Poznań2000:163.

19. StryłaW.Rehabilitacjapoznańska1948-1989[w:]90lat

Poznańskiejortopedii.ŁempickiA(red.).OddziałPoznański

PTOiT,Poznań2003:103.

20. Dega W. O polskim modelu rehabilitacji w okresie jego

powstawania[w:]WiktorDegaznanyinieznany.Stasiewicz-

JasiukowaI(red.).WydAkademiiMedycznej,Poznań2000:

138.

21. DegaW.IlustrowanyKurierPolskizdnia10.05.1959r.
22. Milanowska K. Teoria rehabilitacji [w:] Kinezyterapia.

PZWL,Warszawa1981:19-30.

23. Kasior-SzerszeńA.WiktorDegaandHowardRusk–Pioneers

ofRehabilitation.Oryginałreferatuwzbiorachpromotora.

24. MilanowskaK.ProfesorDega–twórcapolskiejrehabilitacji.

[w:]90latpoznańskiejortopedii.ŁempickiA(red.).Oddział

PoznańskiPTOiT,Poznań2003:62.

25. DegaW.ThePolishModelofMedicalRehabilitationDuring

thePeriodofitsEmergence[w:]TheFoundersofPolish

SchoolsandScientificModelsWriteAboutTheirWorks.

Stasiewicz-JasiukowaI(red.).Ossolineum,Warszawa1989:

81-112.