541

Mojka K. Probiotyki, prebiotyki i synbiotyki – charakterystyka i funkcje

Probiotyki, prebiotyki i synbiotyki – charakterystyka i funkcje

Probiotics, prebiotics and synbiotics – characteristics and functions

Katarzyna Mojka

Katedra Technologii Żywności, Wydział Nauk o Żywności i Rybactwa, Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie

The fermented milk beverages include probiotics and prebiotics to
support the development of beneficial microflora. The most common
family of bacteria that can be found in food are Lactobacillaceae and
Bifidobacteriaceae, proven to be a positive influence in the treatment of
many diseases. To stimulate the growth of probiotic bacteria prebiotics are
used. Synbiotics are a combination of pro- and prebiotics.

Key words: probiotics, prebiotics, synbiotics

W skład mlecznych napojów fermentowanych wchodzą bakterie
probiotyczne oraz prebiotyki wspomagające rozwój pożytecznej mikroflory.
Najpopularniejszymi rodzinami bakterii, które można spotkać w produktach
spożywczych, są Lactobacillaceae i Bifidobacteriaceae. Udowodniono ich
pozytywny wpływ w leczeniu wielu chorób. Aby pobudzić wzrost bakterii
probiotycznych stosuje się prebiotyki. Synbiotyki natomiast stanowią
połączenie pro- i prebiotyków.

Słowa kluczowe: probiotyki, prebiotyki, synbiotyki

Adres do korespondencji / Address for correspondence
Katarzyna Mojka
Katedra Technologii Żywności, Wydział Nauk o Żywności i Rybactwa
Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie
ul. Papieża Pawła VI 3, 71-459 Szczecin
[e-mail]

© Probl Hig Epidemiol 2014, 95(3): 541-549

www.phie.pl

Nadesłano: 07.04.2014
Zakwalifikowano do druku: 29.07.2014

Wprowadzenie

Żywnośćmusizapewniaćkonsumentomodpo-

wiedniąjakość,bezpieczeństwo,aprzedewszystkim

wartość odżywczą. W produktach spożywczych

może rozwijać się mikroflora saprofityczna, która

jestnieszkodliwadlaczłowieka,alepowodujeduże

straty ekonomiczne. W żywności rozwija się także

flora patogenna powodująca zatrucia pokarmowe.

Natomiastbiorącpoduwagęproduktyfermentowane,

takiejak:mlekoacidofilne,kapustaczyogórki,mi-

kroorganizmysątujaknajbardziejpożądane.Biorąc

poduwagęwysokązawartośćwitaminiskładników

mineralnychwprzetworachmlecznychpowinnyone

stanowićistotnyelementpożywienia.Mlecznenapoje

fermentowanenależydodawaćjakoskładnikidowielu

potrawpodnoszącichwartośćodżywczą[1].

Pro-, pre- i synbiotyki

Bakterie fermentacji mlekowej zaczęto używać

jeszczeprzedtym,niżdowiedzianosięoichistnieniu.

Poodkryciuzostałyonezbadaneizaliczonedożyw-

nościfunkcjonalnej.WedługFunctional Food Science

in Europe

(FUFOSE):„Żywnośćmożebyćuznanaza

funkcjonalną,jeśliudowodnionojejkorzystnywpływna

jednąlubwięcejfunkcjiorganizmuponadefektodżyw-

czy.Wpływtenpoleganapoprawiestanuzdrowiaoraz

samopoczucialubzmniejszaniaryzykachorób.Żywność

funkcjonalnamusiprzypominaćswojąpostaciążywność

konwencjonalnąiwykazywaćkorzystnedziałaniena

organizmwilościach,któreoczekujesię,żebędąnor-

malniespożywanezdietą–przyczymniesątotabletki,

kapsułkianikrople,aleczęśćskładowaprawidłowej

diety.” Produkcja żywności funkcjonalnej – awtym

probiotyków,prebiotykówisynbiotyków–cieszysię

dużym zainteresowaniem społeczeństwa. Większa

świadomośćkonsumentównatematpozytywnychwłaś-

ciwościproduktówtrzeciejgeneracjidoprowadziłado

zwiększonegospożyciaiwzrostuprodukcjimlecznych

napojówfermentowanych.Nazwiększeniepopytumają

wpływchorobycywilizacyjnezwiązanezniewłaściwym

żywieniem,stresującytrybżyciaipolepszaczestosowane

dożywności.Produktymlecznezawierającewswym

składziebakteriekwasumlekowego(LAB)stanowiądo-

minującączęśćtychartykułówspożywczychnarynku.

Mlecznenapojefermentowanetom.in.:kefir,kwaśne

mleko,maślanka,jogurt,mlekoacidofilne,wktórych

główniewystępująbakteriezrodzinyLactobacillaceae

iBifidobacteriaceae [1].

Produkty zawierające szczepy probiotyczne są

nazywane poprzez dodawanie przedrostka „bio”

(jakonaturalne)np.Biojogurt,Biodrink,Biograde

lub„sano”odnoszącesiędozdrowia,czyteż„acti”,co

oznaczaproduktookreślonejaktywnościnp.Activia,

Actimel.Innemająnazwypochodzeniamikrobiolo-

gicznego,np.mlekoacidofilne,mlekobifidusowe.Aby

Probl Hig Epidemiol 2014, 95(3): 541-549

542

Probl Hig Epidemiol 2014, 95(3): 541-549

Wrazztymiodkryciamizaczętoposzukiwaćnowych

możliwościwwalcezpatogennąmikroflorą.Wtym

czasie powrócono do teorii Ili Miecznikowa, który

zauważyłzdumiewającodobrystanzdrowiachłopów

bułgarskich.Poobserwacjitego,jakżyją,stwierdził,

żeichkondycjazdrowotnajesttakdobrazasprawą

piciamlekapoddanegofermentacji,czylijogurtuza-

wierającegoszczepyLactobacillus acidophilus.Bakterie

temiałypowodowaćniszczenieszkodliwejmikroflory

wjelitach.Byłotopierwszeodkrycienatemat„walki”

probiotykówzpatogennymibakteriami.Miecznikow

zabadanianadodpornością,wktórychważnąrolę

odgrywająbakteriekwasumlekowego,dostałw1908

rokunagrodęNobla.

Probiotyk z greckiego oznacza „dla życia”. Po

razpierwszytegoterminuużyliw1965rokuLilly

iStillwellokreślającprobiotykijakosubstancjewytwa-

rzaneprzezmikroorganizmy,którestymulująwzrost

człowiekaizwierzęcia.Nazwętąuzupełniłw1989r.

Fullerdefiniując,że:„probiotykitożywe,bakteryjne

dodatkidożywności,poprawiającefunkcjonowanie

przewodupokarmowegogospodarza”[5].

Kryteria,któremusząbyćspełnione,abydany

produktnazwaćprobiotykiem,to:musionpochodzić

znaturalnejzdrowejmikrofloryjelitagrubegoczłowie-

ka,byćbezwzględnymlubwzględnymbeztlenowcem,

powinienposiadaćprzynależnośćdościśleokreślone-

gorodzajuigatunku,któryzostałmuprzypisanyza

pomocąmetodmolekularnych.Wskazanejestabybył

odpornynakwaśnedziałaniepHsokużołądkowego,

soleżółciienzymówtrawiennych.Niepowinienwy-

kazywaćwłaściwościpatogennychlubtoksycznych,

apożądanebyłoby,aby:wykazywałantagonistyczną

aktywnośćwstosunkudoszkodliwychbakteriiprze-

wodupokarmowego,posiadałzdolnośćprzytwierdza-

nia się do powierzchni i kolonizacji jelita grubego,

wytwarzałsubstancjeantybakteryjne,miałstabilność

genetyczną. Również ważny jest aktywny wzrost

ipodziałorazwysokawydajnośćkwasumlekowego

podczas fermentacji cukrów prostych, dwucukrów

icukrówzłożonych.Jegopozytywnedziałaniepowin-

nobyćpotwierdzonenaukowoorazmusizachowywać

wszystkieswojewłaściwościwprocesachprzetwarza-

niaiprzechowywania.Większośćztychcechpozwala

bakteriomprobiotycznymnaprzeżyciewprzewodzie

pokarmowym i przedostanie się do jelita grubego,

gdzie pełnią swoje funkcje (tabelaI) [2,5,6,7].

Pozytywnywpływprobiotykówmożnazauważyć

wwieludziedzinach;wykorzystywanesąonem.in.do

przywracanianaturalnejmikrofloryjelitowej(poan-

tybiotykoterapii),produkcjiżywnościfunkcjonalnej,

konserwacjiproduktówspożywczych.Mogąrównież

przeciwdziałać aktywności patogennej mikroflory

wjelitach,któraprzedostałasięwwynikunieprze-

strzegania zasad higieny z pożywieniem, „walczą”

m.in.z:Clostridium perfringens,Campylobacter jejuni,

produktbyłuznanyzaprobiotycznymusizawierać

co najmniej 10

6

aktywnych komórek bakteryjnych

namililitrproduktu.Corazczęściejwykorzystujesię

probiotykijakokulturystartowedojogurtów,mleka

spożywczego,lodów,serkówtwarogowych,czyserów

dojrzewających.Asortymenttenciąglerośniedzięki

promocjiichwpływunazdrowie.WPolscesądostęp-

neproduktyprobiotyczne,takiejak:jogurtyActivia

poprawiającetrawienie,fermentowanemlekoActimel

działającepozytywnienaodporność,mlekoacidofilne,

Jogobella,czywszelkiegorodzajujogurtyzdodatkiem

bakteriiprobiotycznych,np.BactiviBenevis.Naryn-

kueuropejskim,amerykańskim,czyazjatyckim,wybór

tenjestznaczniewiększy.Doprodukcjiżywnościfer-

mentowanejwykorzystywanychjest71gatunkówbak-

terii,20gatunkówdrożdżyi8gatunkówpleśni[1,2].

Probiotyki

Probiotykitożywedrobnoustroje,które–poda-

wanewodpowiednichilościach–wywierająkorzystne

skutkizdrowotne[3].Sątomikroorganizmy,głównie

bakteriekwasumlekowego,mogącezasiedlaćróżne

środowiska, w tym organizm człowieka. Probiotyk

możemiećwswymskładziepojedynczeszczepybak-

teriikwasumlekowego(Lactobacillusspp.,Streptococcus

spp.),szczepydrożdży(Saccharomycesspp.),kultury

pleśni(Aspergillusspp.)lubteżbakteriekwasumleko-

wegołączniezwyselekcjonowanymiszczepamidroż-

dżowymi.Wpływająonepozytywnienaczaspasażu

jelitowegoizapewniająwłaściwyrozwójmikroflory

zasiedlającejorganizm.Bakterieprobiotycznedoda-

wanesądoróżnychśrodkówspożywczych.Występują

przede wszystkim w sfermentowanych produktach

mlecznych,kiszonychwarzywachiowocach,fermen-

towanychkiełbasach,ciastachnazakwasie,kapuście

kiszonej, piwie, winie i kiszonkach spożywczych.

Nadająproduktomspecyficznysmakizapach,atakże

chroniąjeprzedrozwojemszkodliwychmikroorga-

nizmów. Można je również znaleźć w preparatach

farmaceutycznych[4].

Odkrycie drobnoustrojów datuje się na drugą

połowęXIXw.Chcączwalczaćmikroorganizmycho-

robotwórczezaczętowprowadzaćzwiązkichemiczne

doorganizmugospodarza.Pozaniszczeniembakterii

wpływałyoneniekorzystnienamakroorganizm.Prze-

łomembyłowynalezienieprzezAleksandraFleminga

w1929r.antybiotyków.Kolejnymkrokiembyłoodkry-

ciepenicylinyw1940r.przezAleksandraFleminga,

HowardaWalteraFloreyaorazErnstaBorisaChaina.

Działaniepenicylinypoleganablokowaniuenzymów

bakteryjnych, które biorą udział w syntezie ściany

komórkowejszkodliwejmikroflory,cojestjużbardzo

ukierunkowanymdziałaniem.Jednakpopewnymcza-

siezaczętozauważaćnegatywnedziałanieantybioty-

ków.Ujawnionowłaściwościtoksyczne,spadałatakże

ichefektywnośćorazpojawiałysięreakcjealergiczne.

543

Mojka K. Probiotyki, prebiotyki i synbiotyki – charakterystyka i funkcje

Salmonella enteritidis

,Escherichia coliiróżnymigatun-

kamiShigella,Staphylococcus,Yersinia.Wspomagają

procesytrawienneilecząkandydozęorazpróchnicę

zębów.Wpływajątakżepozytywniewleczeniualergii

pokarmowych,zwiększaniuwydajnościukładuim-

munologicznego,lepszemuwchłanianiuskładników

mineralnychiwitamin.Produkująwitaminyzgrupy

B(B

1

,B

2

,B

6

,B

8

=H,B

12

),PP-niacynę,kwasfoliowy,

stymulująpowstawaniekwasóworganicznychiamino-

kwasów.Wytwarzajątakżeenzymy–esterazyilipazy,

orazkoenzymA,Q,NADiNADP.Zinnychważnych

produktówmetabolizmumożnawymienićsubstancje

antybiotyczne, takie jak: acidofilina, bacytracyna,

laktacyna,związkiantykancerogenneiimmunosu-

presyjne(tabelaII)[5].

Dziękizawartemuwproduktachprobiotycznych

lewoskrętnegokwasumlekowegozmniejszasięwchła-

nialnośćsubstancjitoksycznychdokrwi–amoniaku,

amin,indoluiskatolu.Zapobiegająoneniedoborom

hormonów,neutralizujączęśćtoksynznajdującychsię

wpokarmie,produkująmetabolityzdolnedohamo-

waniadziałaniatoksynbakteryjnychorazinhibitory

(bakteriocyny)łagodząceizmniejszającenasilenia

biegunek,przeciwdziałajązaparciomiosteoporozie,

działająprofilaktyczniewzapaleniachukładumoczo-

wo-płciowego,a–cobardzoistotne–obniżajązawar-

tośćzłychfrakcjicholesteroluwekrwi.Zmniejszają

równieżrozwójkomóreknowotworowych(łagodzą

zmiany nowotworowe powstałe w jelicie grubym),

działają antykancerogennie, np. w przypadku raka

okrężnicy.ObniżająpHtreścijelitagrubegodzięki

produkcjimetabolitów,takichjakkwasy:mlekowy,

mrówkowy,propionowy,czyoctowy.Przypuszczasię,

żeprzyczyniająsiędoobniżeniaciśnieniakrwi.Uwa-

żasiętakże,żezwiększająresorpcjęlipidów,wapnia,

żelaza,fosforu,soliżelazowychiaktywująmetabolizm

aminokwasów.Lactobacillus bulgaricusjestwykorzy-

stywanywleczeniuchorób–durrzekomy,gruźlica

iczerwonka. W probiotykach widzi się możliwości

korzystnego oddziaływaniawtakichschorzeniach,

jak:cukrzyca,chorobyserca,nowotwory,miażdży-

ca,nadciśnienietętnicze,czynawetzakażeniaHIV.

Jednak by „zauważyć” działanie probiotyków nie

wystarczy ich jednorazowe spożycie. Zaleca się ich

konsumpcjęprzezdłuższyczas,abyliczbapozytywnej

mikrofloryutrzymywałasięstalenawysokimpozio-

mie(tabelaIII)[9,10].

Bakteriekwasumlekowegotozregułyheterogenne

Gram-dodatnie,katalazo-ujemneziarniakilubpałecz-

kizrodzajówLactobacillus,Lactococcus,Streptococcus,

Oenococcus,

Pediococcus, Leuconostoc, Enterococcus,

Bifidobacterium

irzadkospotykaneWeissella,Carno-

bacterium

,Tetragenococcus,Vagococcus,itp.Wspólną

ich cechą jest zdolność beztlenowej fermentacji sa-

Tabela I. Kryteria doboru szczepów probiotycznych [8]
Table I. Criteria for the selection of probiotic strains [8]

Kryterium

Wymagane właściwości

Bezpieczeństwo

• Pochodzenie od człowieka
• Izolowany z przewodu pokarmowego zdrowych osobników
• Powinien wykazywać historię bezpiecznego stosowania
• Brak umiejętności do rozszczepiania kwasów żółciowych
• Brak działań ubocznych
• Brak genów oporności na antybiotyki, które są zlokalizowane na elementach niestabilnych

Funkcjonalność

• Konkurencyjność w stosunku do mikroflory, która zasiedla ekosystem jelitowy
• Zdolność do przeżycia, aktywności metabolicznej oraz wzrostu w miejscu przeznaczenia
• Odporność na działanie soli żółci
• Odporność na kwaśne środowisko soku żołądkowego
• Konkurencyjność odnośnie blisko spokrewnionych gatunków
• Aktywność antagonistyczna do patogenów, takich jak H. pylori, Salmonella sp., Listeria monocytogenes, czy Clostridium difficile
• Odporność na bakteriocyny i kwasy produkowane przez endogenną mikroflorę, która zasiedla ekosystem jelitowy
• Przyleganie i zdolność do kolonizacji określonych miejsc w organizmie

Przydatność
technologiczna

• Łatwość produkcji dużej ilości biomasy
• Żywotność i stabilność pożądanych cech bakterii probiotycznych podczas przygotowania i dystrybucji produktów
• Wysoka przeżywalność przechowalnicza bakterii w gotowych produktach spożywczych
• Zagwarantowanie pożądanych cech sensorycznych gotowych produktów spożywczych
• Stabilność genetyczna
• Odporność na bakteriofagi

Tabela II. Substancje antybakteryjne produkowane przez probiotyki [5]
Table II. Antibacterial substances produced by probiotics [5]

Probiotyk

Substancja

Lactobacillus acidophilus

acydolina
acydofilina
laktacyna

Lactobacillus plantarum

plantacyna
plantarycyna A
plantarycyna S/K 83

Lactobacillus reuteri

reuteryna

Lactobacillus sake

sakacyna A
laktozyna S

Streptococcus

nizyna

544

Probl Hig Epidemiol 2014, 95(3): 541-549

charydów.Jakoźródłowęglawykorzystująmono-,di-,

oligo-ipolisacharydy.Ichprodukcjakwasumlekowego

wwynikufermentacjiwahasięod0,6%do3,0%.Mogą

wytwarzaćkwasL(+)mlekowy,któryjestmetabolizo-

wanyprzezczłowieka(takisamjaktenprodukowany

wmięśniach),lubkwasD(-)mlekowy.Jeślicharakte-

ryzująsięprodukcjątylkotegokwasu,zaliczanesądo

bakteriihomofermentacyjnych.Natomiast,gdypoza

pochodnymikwasumlekowegowytwarzająrównież

kwasoctowy,etanol,dwutlenekwęgla,bursztynian,

mrówczan, to są to bakterie heterofermentacyjne.

Bakteriefermentacjimlekowejnaturalniewystępują

wprzewodziepokarmowymczłowiekaizwierząt,mle-

ku,roślinachatakżewbłonachśluzowychjamyustnej

inarządówrodnych.Optymalnymśrodowiskiemdla

ichrozwojujesttemperatura20-28°C(gatunkimezo-

filne)i37-45°C(gatunkitermofilne);sądostosowane

doniskiegopH[1,7].

Korzystnezmiany,jakiezachodząworganizmie

żywicielapodwpływemprobiotykówtozwiększenie

liczbypozytywnejmikrofloryjelitowej,auosobników

chorychzmniejszenieilościfloryszkodliwejiprzy-

wrócenierównowagimiędzyszczepami.Mechanizm

obronny,abyniezostałyoneusuniętezniestrawio-

nymiresztkamipokarmowymipoleganamobilizacji

ichprzyczepnościdościanyjelita,bądźteższybszemu

namnażaniusięiwzroście.Wtensposóbtworząone

biofilmochraniającścianyjelitaprzedszkodliwymi

czynnikami poprzez wytarzanie immunoglobulin

czystymulowaniuprocesówfagocytozy(Lactobacillus

casei

). Dzięki swojej działalności probiotyki wpły-

wają pozytywnie na komórki nabłonka jelitowego

–kolonocyty.Dostarczająim70%energii,którajest

potrzebnadoregeneracjiścianyjelitawprzypadku

zanieczyszczeńpochodzącychześrodowiska.Badania

wykazały,żeistniejerównieżmożliwośćzwalczania

bakteriiHelicobacter pylori,odpowiedzialnejzachoro-

bęwrzodowążołądkaidwunastnicyprzezprobiotyki.

FunkcjętąpełniąL. acidophilusiL. casei.

Najważniejsząrolęspełniająbakterie,które–za

pomocąfimbrii–wiążąsięzreceptoramiadhezyjnymi

wprzewodziepokarmowym.Dziękitemumogąprze-

bywaćdłużejwjelitachwporównaniudomikroorga-

nizmów,któretychwłaściwościniemają.Pożyteczne

bakterienieposiadającefimbriimusząbyćdostarczane

wdużychilościachzpożywieniem.Ważnąwłaściwoś-

ciąprobiotykówjestrównieżnamnażaniesięwjelicie

grubym,copotęgujeichdziałanie;sąodpornenadzia-

łaniekwasówżołądkowych(copozwalaimprzetrwać

idotrzećdojelita)atakżeprzeżywająwśrodowisku

kwasużółciowegowdwunastnicy[11].

Wjelitachzdrowegoczłowiekapanujestanzwany

eubiozą.Oznaczato,żeok.90%bakteriitamzasied-

lającychtobakteriekwasumlekowegowytwarzające

kwasmlekowyikrótkołańcuchowekwasytłuszczowe.

Sątom.in.:S. thermophilus,L. acidophilus,B. bifidum,

1%stanowiąenterokokiiEscherichia coli.Reszta,czyli

9%,tom.in.:Clostridia,Staphylococciizarodnikigrzy-

bów.Podczasstresuszkodliwebakteriewystępujące

nielicznie,np.Escherichiacoli,namnażająsięipowo-

dująwzrostsubstancjitoksycznych,któresąprzeznie

produkowane–aminy,amoniakiazotyny.Schorzenia

takie,jak:zaparcia,biegunki,wzdęciainiestrawność

–mogąbyćpowodowaneprzezflorępatogenną.Skut-

kiemtegomogąbyćproblemyjelitowe–uszkodzenie

kosmkówjelitowych,wzrostprzepuszczalnościpły-

nówdoświatłajelitaipogrubieniaścianjelit.Wwy-

nikutegoprocesumożedochodzićdobiegunek,które

wywoływanesąprzezrotawirusy.Ajednąznajlepiej

przeciwdziałającychtemubakteriijestL. rhamnosus

Tabela III. Szczepy drobnoustrojów o właściwościach probiotycznych zastosowane w praktyce [1, 7]
Table III. Strains of probiotic micro-organisms used in practice [1, 7]

Szczep

Działania udokumentowane badaniami klinicznymi

Lactobacillus acidophilus LC1

Stymulacja odpowiedzi immunologicznej, działanie adjuwancyjne w szczepionkach doustnych, adherencja do
nabłonka jelita ludzkiego, ustalanie równowagi mikroflory jelitowej

Lactobacillus acidophilus NCFO 1748 Zapobieganie biegunkom i innym niepożądanym działaniom po radioterapii i po leczeniu antybiotykami, leczenie

zaparć, obniżanie poziomu enzymów w kale

Lactobacillus rhamnosus GG

Leczenie i zapobieganie biegunkom po zakażeniach rotawirusami. Leczenie nawrotowych biegunek spowodowanych
przez Clostridium difficile. Zapobieganie ostrym biegunkom bakteryjnym, łagodzenie przebiegów choroby Crohn’a
i dziecięcego artretyzmu reumatoidalnego, antagonista bakterii związanych z próchnicą zębów, zapobieganie
nawrotowym zapaleniom pochwy

Lactobacillus casei Shirota

Hamujący wpływ na rozwój powierzchniowego raka pęcherza i jelita grubego. Ochrona przed zaburzeniami jelitowy-
mi, leczenie biegunek rotawirusowych, utrzymywanie w równowadze mikroflory jelitowej, pozytywne efekty w lecze-
niu raka pęcherza moczowego, obniżanie aktywności enzymów fekalnych, ochrona przed mutagenami pokarmowymi

Lactobacillus johnsonii La1 (NCC533) Stymulacja układu odpornościowego, adhezja do komórek ludzkiego jelita, pozytywne efekty w leczeniu nieżytów

przewodu pokarmowego

Lactobacillus casei DN 114 001

Stymulacja układu odpornościowego, zapobieganie i leczenie infekcji jelitowych, dobra przeżywalność w żołądku
i dwunastnicy, zmniejszenie częstości i skrócenie czasu trwania ostrych biegunek u dzieci

Bifidobacterium bifidum

Leczenie biegunki rotawirusowej, przywracanie równowagi flory jelitowej, właściwości przeciwwrzodowe, eliminacja
Helicobacter pylori

Bifidobacterium breve Yakult

Właściwości przeciwwrzodowe. Ochrona przed mutagennymi pokarmowymi, utrzymanie w równowadze mikroflory
jelitowej, ochrona przed biegunkami

Lactobacillus reuteri

Obniżanie poziomu enzymów kałowych, kolonizacja przewodu pokarmowego

Saccharomyces boulardi

Zapobieganie biegunkom podróżnych, zapobieganie i leczenie biegunek spowodowanych przez C. difficile

545

Mojka K. Probiotyki, prebiotyki i synbiotyki – charakterystyka i funkcje

GG. Badania wykazały, że skraca ona czas trwania

biegunkiudzieciook.2-3dniorazzwiększaodpo-

wiedźimmunologicznąprzeciwrotawirusom.Dzięki

stosowaniuprobiotykówpozytywnamikroflorajelit

wpływanapatogennebakterie,ograniczającrozwój

np.Escherichia coli,Salmonella enteritidis,S. typhimu-

rium

,Clostridium perfringens,Helicobacter pylori,czy

Staphylococcus aureus

.Badaniawykazały,żebiegunki

podróżnych,biegunkipoterapiiantybiotykowejoraz

tewywoływaneprzezSalmonellęmogąbyćleczoneza

pomocąL. acidophilusszczepLB,L. caseiiBifidobacte-

rium

sp.Probiotykiwytwarzająkwasmlekowyidzięki

temudochodzidoneutralizacjipotencjałuelektro-

chemicznegomembrankomórkowychidenaturacji

wewnątrzkomórkowychbiałekszkodliwejmikroflory.

PonadtoniektóreszczepyLactobacillus acidophiluswy-

twarzająwdużychilościachH

2

O

2

,któryjesttoksyczny

dlapatogenów.Probiotykiniszcząpatogenywwyniku

współzawodnictwaoskładnikiodżywcze,konkurencję

oreceptorywśluzówceinabłonku;produkujątakże

bakteriocynyusuwającepatogenyzprzewodupokar-

mowego. Są to heterogenne substancje chemiczne

wytwarzanegłównieprzezLactobacillus acidophilus,

a hamujące aktywność bakterii chorobotwórczych

–Staphylococcus aureus,Salmonella enteritidis,Bacillus

cereus

,czyPseudomonas aeruginosa[4,11].

Pozytywnie działanie probiotyków na układ

immunologicznymożnawykorzystaćdoleczeniaza-

każeńjelitowychwywołanychHIV,którywnikaprzez

śluzówkę jelita grubego. Funkcję ochronną spełnia

wspomnianywcześniejbiofilmstanowiącynaturalną

barieręimmunologiczną;równieżantybiotykiprodu-

kowaneprzezmikrofloręjelitowąiwalczącyzwolnymi

rodnikamisystemlaktoperoksydazy.Probiotykimogą

stymulowaćodpowiedźimmunologicznąkomórkową

orazhumoralną.Dziejesiętozasprawąprezentacji

idegradacjiantygenów,rozwojemliniikomórekTh1

izwiększeniemliczbyfagocytów.ŻywekomórkiLac-

tobacillus acidophilus

, L. casei iBifidobacterium spp.

stymulująnamnażanieiaktywnośćlimfocytówBoraz

limfocytówT,atakżezwiększajązawartość

γ-interfe-

ronuwekrwi.LimfocytyBsąpobudzanedoprodukcji

immunoglobulinyAaktywnejwprzewodziepokarmo-

wym,którejaktywnośćpoleganaochronienabłonka

jelitpoprzezzabieganiezasiedleniuprzezszkodliwą

mikroflorę.StymulujątakżesyntezękomórekNK(na-

tural killers

)orazpotęgująnamnażaniemakrofagów.

Badanianaszczurach,doktórychdietystosowano

Lactobacillus rhamnosus

iBifidobacterium lactis,wyka-

załyzwiększonąprodukcjęIgAwjelitach.Natomiast

badania na kurczętach karmionych preparatem

zdodatkiemLactobacillus acidophilus,Bifidobacterium

bifidum

iStreptococcus faecaliswykazały,żepodwyż-

szająonepoziomimmunoglobulinklasyM,GiA.B.

breve

stymulujeprodukcjęIgAprzeciwkotoksyniecho-

lerycznej.L. rhamnosusGGpobudzaprodukcjęIFN-

γ

przezlimfocytykrwiobwodowej,hamujeprodukcję

IL-4przezproduktytrawieniakazeinyorazstymuluje

produkcjęIgAprzeciwkorotawirusom.Wszystkiete

czynnikiprzypuszczalniemogąhamowaćrozwójwi-

rusaHIViwywoływaneprzezniegobiegunki[11-13].

Prowadzonesąbadanianadwpływembakteriipro-

biotycznych,arozwojemAIDS.Probiotykimogłyby

spełniaćturolęochronnąprzezzwiększenieaktywno-

ścikomórkowejiichwpływnaprocesfagocytozy[12].

Dopowstaniastanuchorobowego,jakimjestmiaż-

dżyca,prowadziwieleczynników.Przedewszystkim:

hipercholesterolemia,cukrzyca,nadciśnienietętnicze,

stresatakżeniewłaściwysposóbodżywiania.Możeto

prowadzićdoudarumózgu,bądźzawałuserca,wtym

takżezeskutkiemśmiertelnym.Abyzniwelować,czy

teżniedoprowadzaćdozatorówtętnic,najłatwiejszym

sposobemjestzmiananawykówżywieniowych.Poza

ograniczeniem produktów wysokotłuszczowych do

dietymożnarównieżwprowadzićelementyżywności

funkcjonalnej aktywnie uczestniczące w procesach

metabolicznychorganizmu,doktórychnależąprobio-

tyki.Badaniawykazały,żepowodująonezmniejszenie

nagromadzeniacholesteroluwnaczyniachkrwionoś-

nychuszczurów[14],królików,kur,świń[15]oraz

człowieka.Możliwejesttodziękiprocesomdegradacji

iasymilacji,wktórychuczestniczą.Cholesteroljest

syntezowany w wątrobie za pomocą acetylo-Co-A;

poza tym proces ten przebiega w korze nadnerczy,

jelitach, skórze i aorcie. Ulega on przemianom do

kwasów żółciowych i sterolu, będąc prekursorem

hormonówsterydowychtakich,jak:kortyzol,estra-

diol,czyprogesteron.Większośćcholesterolu,który

jestmetabolizowanyworganizmie,ulegawydaleniu

z kałem w postaci kwasów żółciowych. Natomiast

wchłanianiecholesteroluzpokarmuzachodziwjeli-

tach.Probiotykiwytwarzającswojemetabolityhamują

tymsamymestryfikacjęwbłonieśluzowejjelitidzięki

temuobniżająpoziomjegozłychfrakcjiworganizmie

poprzezrozprzęganiekwasówżółciowychiichwytrą-

canie.Przypuszczasiętakże,żeprobiotykipowodują

zwiększeniewydalaniacholesteroluzkałempoprzez

hamowanietworzeniałatwotrawionychmicelitłusz-

czowych.Głównąrolęwspełnianiutychfunkcjiodgry-

wająLactobacillus acidophilusiBifidobacterium [16].

Probiotyki mają również swoje działanie przy

nietolerancjachlaktozy.Powstająonenaskutekbra-

kuenzymu

β-galaktozydazy,któryjestpotrzebnydo

trawienialaktozy.Jeśliniejestonatrawiona,trafia

w takiej postaci do okrężnicy i ulega przemianom

do gazów i kwasów. Wskutek czego powstają bie-

gunki,wzdęciaibólebrzucha.Okazałosię,żeosoby

z nietolerancją laktozy trawiły probiotyki zawarte

w jogurtach. Badania prowadzone na zwierzętach

potwierdziłytąteorię.Szczury,którybyłykarmione

jogurtem,zwiększałykoncentrację

β-galaktozydazy

bakteryjnegopochodzeniawjeliciecienkim.Wpływ

na to mają przede wszystkim szczepyStreptococcus

546

Probl Hig Epidemiol 2014, 95(3): 541-549

thermophilus

,Lactobacillus delbrueckii var. bulgaricus

skutecznie poprawiające trawienie laktozy u osób,

którejejnietolerują[11,12].

Inneprzeprowadzonebadaniaklinicznezudziałem

fermentowanychproduktówmlecznychwykazałyich

pozytywnedziałaniewwalcezbiegunkamiileczeniu

zaparć(główniebakteriezrodzajuLactobacillus)[10].

Raktochoroba,naktórejwpływwdużejmierze

majązwyczajeżywieniowe.Zładietajestprzyczyną

35%zgonów.Wdalszejkolejnościnarozwójchoroby

wpływa styl życia, a czynniki genetyczne to tylko

5%zgonów[17].Bakterieprobiotycznedobrzepo-

twierdzają swoje działanie w hamowaniu procesu

kancerogenezy.Dziejesiętodziękizdolnościredukcji

szkodliwychbakterii,tj.Clostridium,Peptostreptococcus

iStaphylococcus.Probiotykihamująprodukcjęwytwa-

rzanychprzezbakteriechorobotwórcze

β-glukoroni-

dazy,

β-glukozydazyinitroreuduktazy.Sątoenzymy

fekalnepro-kancerogenne,któresąodpowiedzialne

zawzrostkomórekrakowychokrężnicy.Działanieto

jestmożliwedziękichromomycynieA3isarkomycy-

nie,atakżeneokarcinostatynieiaktynomycynieD.

Probiotykiwykazująrównieżniszczącądziałalność

w stosunku do substancji kancerogennych, takich

jak:nitrozoaminyiichprekursory,atakżedziałają

destrukcyjnienanitroreduktazę,którabierzeudział

wsyntezienitrozoamin.Zwiększająoneodpowiedź

immunologiczną,wzrostirozwójszkodliwejmikro-

floryjelitowej.Pozatymodpowiadajązaprodukcję

substancji antymutagennych i produkcję kwasu

mlekowego,copowodujestymulacjęapoptozy,hamu-

ją również konwersję soli żółciowych do wtórnych

soliżółciowych.Takiewłaściwościposiadająmiędzy

innymibakteriezrodzajuLactobacillusiBifidobacte-

rium

. Badania wykazały, że spożywanie codziennie

produktów z żywymi szczepami L. casei opóźniało

nawrótnowotworupęcherzamoczowego[12].

Pożytecznamikroflorarównieżjestużywanado

walkizezwiązkamirakotwórczymiimutagennymiwy-

stępującymiwżywności,takimijak:nitrozaminy,afla-

toksyny,czyazobarwniki.Probiotykinajwiększeswe

działanieantynowotworowewykazująwprzewodzie

pokarmowymiwątrobie.Dziękitymwłaściwościom

spożywanieprobiotykówmożeprzyczynićsiędoha-

mowaniarozwojuchoróbnowotworowych[5,10,18].

Poszczególne części przewodu pokarmowego,

atakżejelit,sąpoddawaneciągłemuoddziaływaniu

czynnikówwpływającychześrodowiskazewnętrznego

wpostaciprzyjmowanegopokarmu.Wżołądkupod

wpływemkwasusolnegowiększośćbakteriijestnisz-

czona.Znajdujesiętamokoło10

3

/mldrobnoustrojów.

Natomiastwjeliciecienkimilośćmikroorganizmów

wynosi10

4

/lg.Ponownyichwwzrostnastępujewje-

liciegrubym.Napowierzchnijelitwynoszącejok.400

m

2

występujeok.10

13

-10

14

mikroorganizmów(repre-

zentowanychprzez400różnychgatunkówbakterii).

Jestto10razywięcejniżliczbawszystkichkomórek

worganizmieczłowiekaistanowi40-50%treścijelita.

Wgórnejczęścijelitaznajdująsięgłówniebakterie:

Lactobacillus acidophilus

,Bifidobakterie,paciorkow-

ce,enterokokiidrożdże.90%bakteriijelitowychto

beztlenowce. Liczebność i jakość mikroflory ulega

ciągłymzmianom,równieżwzależnościodwiekugo-

spodarza.Noworodekrodzisięzjałowymprzewodem

pokarmowym,natomiastpopewnymczasiezaczynają

wnimsięzasiedlaćbakteriezrodzajuStreptococcus

igatunkitakie,jak:Lactobacillus acidophilus,Entero-

coccus faecium

,czyEscherichia coli(poniżej1%).Wraz

zpokarmemmatki,floratazaczynasięstabilizować.

Zwiekiemzaczynajądominowaćbakteriezrodzaju

Bacteroides

isąonegatunkamidominującymiwmi-

kroflorzedorosłegoczłowieka(tabelaIV).Wjelitach

dorosłegoczłowiekaznajdująsiębakteriewzględnie

lubbezwzględniebeztlenowe[5].

Skład mikroflory jelitowej zależy głównie od

rodzajuiskładuspożywanegopokarmuorazwieku

osobniczego. Zmiana ilości bakterii w jelitach jest

procesemnormalnymdlaorganizmu.Nafloręjeli-

towąwpływająrównieżprzebyteinfekcje,stosowana

antybiotykoterapia,dostępnośćiskładsubstratówdo

wzrostumikroflory,interakcjezukłademimmunolo-

gicznym,pHtreścijelit,metabolitybakteryjne,stan

jelit(wtymprzebytechorobyukładupokarmowego),

atakżemiejscezamieszkaniaistylżycia.Negatywnie

na skład mikroflory może oddziaływać przesadna

higienawwiekuniemowlęcym,stosowanieantybio-

tyków,którewznacznymstopniuzabijaszkodliwe

jakipożytecznebakterieorazstresbędącyprzyczyną

licznychchorób.Dozniszczeniamikrofloryjelitowej

możeprowadzićrównieżradioterapiaileczenieche-

mioterapeutykami[5,19,20].

Do produkcji probiotyków wykorzystuje się

organizmy probiotyczne, które są symbiotykami:

Lactobacillus acidophilus

,L. salivarius,Bifidobacterium

bifidum

,Enterococcus faecalis,Escherichia coli,grupy

Pediococcus

,Streptococcus,Leuconostoc.Natomiastjedy-

nymorganizmemniesymbiotycznymprobiotycznym

jestSaccharomyces boulardi,pleśnieAspergillus oryzae,

A. niger

(tabelaV).Możnajespotkaćwproduktach

spożywczych(mlecznenapojefermentowane,kiszon-

kiczypieczywo),dodawanesądopasz(np.Lactacel),

robisięznichtakżepreparatyfarmaceutycznetakie,

jak:Trilac,Acidolac,Dicoflor[19].

Bakterie probiotyczne w różny sposób chronią

organizmgospodarzaprzedzaburzeniamijelitowymi.

Wśródtychmechanizmówmożnawymienić:konku-

rencjęoreceptoryadhezyjne,obniżaniewartościpH

iprodukcjęsubstancjiantybakteryjnych,detoksyka-

cję,konkurencjęoskładnikipokarmoweniezbędnedo

wzrostu,ułatwianietrawienialaktozy[19].

Probiotyki w szczególnych przypadkach mogą

równieżwykazywaćcechyniepożądane.Stwierdzono

547

Mojka K. Probiotyki, prebiotyki i synbiotyki – charakterystyka i funkcje

jeuosóbzzaburzeniamipracyukładuodpornościo-

wego.Bakterieprobiotycznemogąmiećbliskiepo-

wiązaniazmikroflorąoportunistyczną,którejmogą

przekazywaćnegatywnecechynadrodzegenetycznej.

Prowadzitodozaburzeńjelitowychuosóbzchoroba-

miimmunologicznymi[5].

Bakteriefermentacjimlekowejdodajesiędowielu

produktówspożywczychm.in.wyrobówmleczarskich,

alerównieżdokiszonekowocowychiwarzywnych,

chlebaczykiełbas.Aktywnośćbiochemicznaprobioty-

ków(będącychnaturalnymskładnikiemżywności,lub

teżdodawanejakokulturystartowe)wpływanacechy

odżywcze,dietetyczneiorganoleptyczneproduktu.

Dzieje się to dzięki obniżeniu zawartości laktozy,

zwiększeniu przyswajalności białek, wzrostem za-

wartościwolnychaminokwasów,niektórychwitamin

zgrupyBorazprzyswajalnościwielupierwiastków

(międzyinnymizCa,dziękiczemujestmożliwawalka

zosteoporozą)[18].

Podsumowującprobiotykimogąbyćstosowane

wleczeniuizapobieganiu:ostrychbiegunek,biegunek

podróżnych, biegunek poantybiotykowych, alergii

pokarmowych, karcynogenezie, zapalenia żołądka

wywołanegoprzezHelicobacter pylori,przewlekłych

zaparć,encefalopatiiwątrobowej,biegunekuchorych

naAIDS,niedoboromizomaltazysacharozy,przewle-

kłychzapaleńjelit,zespołujelitadrażliwego,próchni-

cyzębów,reumatoidalnegozapaleniastawów.Odkryto,

żewzbogaceniedietywbakterieprobiotycznemoże

powodować zwiększenie liczby komórek „natural

killer

”wsurowicykrwiorazwpływanazwiększenie

aktywnościmakrofagówilimfocytów.Badaniaprowa-

dzonenazwierzętachwykazały,żeprobiotykimogą

hamować wzrost nowotworu puchliny brzusznej,

mięsakaSarkomaibiałaczki(tabelaVI)[12].

Abystworzyćpozytywneśrodowiskodlaprobio-

tyków, można organizmowi dostarczać substancji,

jakimisąprebiotyki,którewspomagająrozwójpoży-

tecznejmikroflory.

Prebiotyki

Odniedawnadoprodukcjimlecznychnapojów

fermentowanychzudziałemprobiotykówdodawane

sąprebiotyki.Definiowanesąjakonietrawioneskład-

nikiżywności,selektywniepobudzającewzrostlub

aktywnośćjednegolubokreślonejliczbyrodzajówbak-

teriiwokrężnicy,korzystniewpływającychnazdrowie

gospodarza[21].Prebiotykimogąbyćwprowadzone

sztuczniedożywnościwcelupoprawieniawartości

odżywczejizdrowotnej,np.inulina,fruktooligosa-

charydy,laktuloza,czypochodnegalaktozyi

β-glu-

kanów.Sąonepożywkądlaprobiotyków,stymulują

ichwzrostiwprzeciwieństwiedonich,niemawich

składziemikroorganizmów.Prebiotykisąnietrawione

przezendogenneenzymyworganizmieczłowieka,

praktycznieniestrawionedocierajądookrężnicyitam

ulegającałkowitejfermentacji,rozkładająjebakterie

sacharolityczne(np.Bifidobacterium)[22].

Podstawowe kryteria, które powinny spełniać

prebiotykito:obniżaniepHtreścipokarmowej,nie

powinny ulegać hydrolizie ani wchłanianiu przez

przewód pokarmowy. Ich zadaniem jest także sty-

mulowanie wzrostu bakterii fermentacji mlekowej

ihamowaniedziałalnościszkodliwejmikrofloryjeli-

towej.Ponadtoichbudowapowinnabyćodpowiednio

udokumentowanaorazmusząbyćłatwedouzyskania

wskaliprzemysłowej.

Wbadaniachnadrakiemjelitagrubegoiodbytni-

cywykazano,żerzadziejwystępująoneuosóbczęsto

spożywającychwarzywaiowoce.Wpływnatomają

prebiotyki:inulinaioligofruktoza.Wśródichzalet

możnawymienić:obniżaniefrakcjicholesteroluLDL

we krwi, stymulowanie układu immunologicznego,

zwiększoną przyswajalność wapnia, zapewnienie

odpowiedniejwartościpHwjelitach,niskawartość

kaloryczna, łagodzenie objawów wrzodów żołądka

igrzybicypochwy.Zapobiegajątakżereakcjinowo-

tworzeniaiwspomagająleczenienietolerancjilaktozy

ipróchnicyzębów[6].

Tabela IV. Mikroflora przewodu pokarmowego człowieka [5]
Table IV. Microflora of human gastrointestinal tract [5]

Gatunki i liczby drobnoustrojów

Liczba gatunków stacjonarnych

ok. 40

– okresowo, głównie po przyjęciu żywności

ok. 400

Całkowita liczba drobnoustrojów w całym przewodzie
pokarmowym

ok. 10

14

jtk

Liczba drobnoustrojów w odcinkach przewodu pokarmowego
– żołądek w spoczynku

do 10

2

jtk/g

– żołądek po przyjęciu pokarmu

10

7

-10

8

jtk/g

– dwunastnica

10

2

jtk/g

– jelito biodrowe

10

9

jtk/g

– jelito grube

10

11

jtk/g

Tabela V. Rodzaje i gatunki drobnoustrojów stosowane do probiotyków [5]
Table V. Types and species of micro-organisms used in probiotics [5]

Lactobacillus spp.
L. acidophilus
L. casei
L. plantarum

L. brevis
L. delbrueckii
L. rhamnosus

L. bulgaricus
L. lactis
L. reuteri

Bifidobacterium spp.
B. longum
B. breve
B. thermophilus

B. adolescentis
B. animalis
B. infantis

Pediococcus spp.
P. acidilactici
P. damnosus

P. pentosaceus
Leuconostoc mesenteroides

Lactococcus spp.
L. lactis

L. lactis subsp. cremoris

Enterococcus spp.
E. faecalis

E. faecium

Streptococcus spp.
S. intermedius

S. thermophilus

548

Probl Hig Epidemiol 2014, 95(3): 541-549

Badania wykazały, że spożycie prebiotyków

wznacznym stopniu wpływa na skład mikroflory

jelitowejijejaktywnośćmetaboliczną.Dziejesięto

zasprawąmodulacjimetabolizmulipidowego,zwięk-

szonej przyswajalności wapnia, wpływu na układ

odpornościowyimodyfikacjąfunkcjijelit[22].

Prebiotkinaturalniewystępująwponad36000

produktówpochodzeniaroślinnego,m.in.wczosnku

(9-16%),cykorii(13-20%),karczochach(15-20%),

szparagach(10-15%),cebuli(2-6%),pszenicy(1-4%)

czybananach(0,3-0,7%)[23].Natomiastsztucznie

wyprodukowane to np. laktuloza, galaktooligosa-

charydy,fruktooligosacharydy,malotoligosacharydy,

cyklodekstryny, laktosacharoza i inne. Dużą część

produkowanycholigosacharydów,boażok.40%sta-

nowilaktuloza.Zanajczęściejużywaneinajbardziej

efektywneprebiotykisąuznawanefruktany–inulina

ioligofruktoza[6].

Oligofruktozatozwiązekskładającysięzod2do

5drobinfruktozy,któresąpołączonewiązaniemgliko-

zydowym.Powstajeonawwynikuczęściowejhydrolizy

inulinyzużyciemendonukleazyijestzamiennikiem

cukru.Oligofruktozędodajesiędoproduktówtypu

„light”wtymdosłodzików.Pozatymjestdodawana

domlecznychnapojówfermentowanych[13].

Inulina to dwucukier zapasowy, ma w swoim

składziecząsteczkifruktozyiglukozy.Związekten

jestszerokorozpowszechnionywświecieroślinnym,

wskaliprzemysłowejpozyskujesięgogłówniezcy-

koriiodmianykorzeniowej.Korzeniecykoriisąpod-

dawaneekstrakcjigorącąwodą,następnienastępuje

rafinacjaisuszenierozpyłowe.Inulinatrafiawstanie

nienaruszonymdojelitacienkiego,ajejspożywanienie

powodujewzrostupoziomuglukozyiinsulinywekrwi.

Dlategoteżjestdodawanawpreparatachdladiabety-

ków.Zewzględunaniskąkalorycznośćiwłaściwości

możebyćstosowanajakozamienniktłuszczu.Inulina

jestdodawanaprzedewszystkimdomlecznychna-

pojówfermentowanych,serkówtopionych,ciastek,

krakersówśmietany,lodówitp.[6,13].

Prebiotykiwykazująwiększątrwałośćiniema

problemówzichwłączaniemdoproduktówspożyw-

czych,ponieważnietrzebasięmartwićoichprzeżycie

wprzewodziepokarmowyminiższychtemperaturach.

Badania wykazały, że podawana szczurom przez

5tygodniinulinaznacznieobniżyłapoziomtriacylog-

liceroliwekrwi.Natomiastwwynikubadańprzepro-

wadzonychnaludziachokazałosię,żeprzyjmowanie

12ginulinyprzezmiesiącobniżawekrwipoziom

frakcjiVLDL(spadekstężeniatriacyloglicerolio27%,

cholesteroluo5%).Wiążesiętozwpływemnameta-

bolizmwątrobyihamowanieaktywnościkarboksylazy

acetylo-CoAidehydrogenazyglukozo-6-fosforanowej.

Przypuszczasiętakże,żeoligofruktozaprzyspiesza

katabolizmlipidów[16].

Badaniaprzeprowadzonenaszczurachwskazują,

żedieta,wktórejskładwchodząprebiotykiznacznie

zmniejszająsięwskaźnikikancerogenezy.Zwierzętom

podawanoinulinęioligofruktozęijużwfazieiniekcji

orazpromocjizauważonokorzystnezmiany.Wcałej

okrężnicyobserwowanoredukcjębiomarkerówkan-

cerogenezy.Prebiotykirównieżwykazałyobniżenie

aktywnościrozwojurakapiersi.Także,jeślichodzi

o raka wątroby, po spożyciu prebiotyków szczury

wykazywałyobniżeniekrzywejśmiertelności,niżte,

któreniebyłypoddanetakiejdiecie.Awprzypadku

przerzutówrakapłuc,zmianynowotworoweworgani-

zmieokazałysięmniejsze,zarównoilośćjakirozmiar

komórekrakowych[22].

Synbiotyki

Kombinacjapre-iprobiotykunazywanajestsyn-

biotykiemiwykazujeefektsynergistyczny.Wpływają

onenarozwójpożytecznejmikrofloryjelitowejwsku-

tekpobudzaniaprobiotykówprebiotykami,hamują

takżerozwójpatogennejflorybakteryjnejjelit.

Synbiotyki przyczyniają się do zmniejszenia

stężenianiepożądanychmetabolitówworganizmie,

unieczynnienia nitrozoamin i substancji kancero-

gennych,atakżeprzeciwdziałająprocesomgnilnym

wjelitachorazzapobiegajązaparciomibiegunkom

oróżnejetiologii.Badanianaszczurach,którychdo

dietywłączonoinulinę,oligofruktozę,Lactobacillus

rhamnosus

iBifidobacterium lactiswykazałyzwiększo-

nąilośćIgAwjelitach.Pozatym,połączenieinuliny

zBifidobacterium longumwpływapozytywnienawalkę

Tabela VI. Działanie bakterii probiotycznych [20]
Table VI. Functions of probiotic bacteria [20]

Wskazywane działanie

Gatunek

Stymulacja systemu immunologicznego

Lactobacillus acidophilus, L. casei, L. plantarum, L. delbrueckii, L. rhamnosus

Równoważenie składu mikroflory

Lactobacillus acidophilus, L. casei, Bifidobacterium bifidum

Zmniejszenie aktywności enzymów kału

Lactobacillus acidophilus, L. casei, L. gasseri, L. delbrueckii

Antynowotworowe

Lactobacillus acidophilus, L. casei, L. gasseri, L. delbrueckii, L. plantarum, B. infantis,
B. adolescentis, B. bifidum, B. longum

Przeciwdziałanie biegunkom podróżnym

Saccharomyces bulgaricus, mixture of L. acidophilus, B. bifidum, Streptococcus thermophilus,
L. bulgaricus

Przeciwdziałanie chorobom wywołującym przez wirusy

L. rhamnosus, B. bifidum

Przeciwdziałanie schorzeniom wywoływanym przez C. difficile L. rhamnosus, S. bulgaricus
Przeciwdziałanie biegunkom innego pochodzenia

L. acidophilus, L. rhamnosus, B. bifidum

549

Mojka K. Probiotyki, prebiotyki i synbiotyki – charakterystyka i funkcje

zrakiem[24,25].Synbiotykiwpływająrównieżnare-

dukcjęszkodliwejmikroflory(Clostridium perfringens

iinnychendopatogenów)przyjednoczesnymnamna-

żaniupożytecznychbakterii[26].Redukująpoziom

cholesteroluiciśnieniakrwi[16].Sąwykorzystywane

wleczeniupacjentówzchorobamiwątroby[27].Po-

prawiająwchłanianiewapnia,magnezuifosforu[28].

Narynkudostępnesąpreparaty,np.Benefloraczy

Lactoseven,którezawierająwyselekcjonowaneszcze-

pybakteriizułatwiającymikolonizacjędodatkami,

takimijakinulina,czywłóknafasoli.

Podsumowując,pozytywnejrolipro-,pre-isyn-

biotyków trudno zaprzeczyć, natomiast ważne jest

udokumentowanie wyselekcjonowanej liczby drob-

noustrojówprobiotycznych,bopozytywnedziałanie

mikroorganizmówmożebyćwywieranetylkowtedy,

gdyproduktzawieraodpowiedniodużąliczbęspecy-

ficznychbakterii[29].

Mleczne napoje fermentowane są kupowane

główniezewzględówzdrowotnych,odżywczych,die-

tetycznychczysmakowych.Chociażsąspożywaneone

dosyćczęstoprzezkonsumentów,towiedzanaichte-

matjestraczejniewielka.JakwykazałybadaniaPołon

iRejman[30]87%ankietowanychnigdyniesłyszało

określenia„żywnośćprobiotyczna”,czy„probiotyk”.

Dlategotakważnejestpromowanieproduktówmle-

czarskichzewzględunaichpozytywnewłaściwości,

szczególniewleczeniumiażdżycyczywspomaganiu

układuodpornościowego.

1. Libudzisz Z. Probiotyki i prebiotyki w fermentowanych

napojachmlecznych.PediatriaWspółczesna.Gastroenterol

HepatolŻywDziecka2002,4(1):19-25.

2. Krajewska-KamińskaE,ŚmietanaZ,BohdziewiczK.Bakterie

probiotyczne w produkcji żywności. Przem Spoż 2007,

61(5):36-41.

3. FAO/WHO 2002. Working Group Report on Drafting

GuidelinesfortheEvaluationofProbioticsInFord.London,

Ontario,Canada,April30andMay1.

4. De Vuyst L. Hamujące działanie probiotycznych bakterii

kwasu mlekowego. Probiotyki. Warsztaty zorganizowane

wramach projektu Accompanying Measure do projektu

Flair-FlowEuropeIV2002:23-27.

5. ProstE.Probiotyki.MedWet1999,02:75-79.
6. Jakubczyk E, Kosikowska M. Nowa generacja mlecznych

produktów fermentowanych z udziałem probiotyków

iprebiotyków,produktysynbiotyczne.PrzeglMlecz2000,

12:397-400.

7. StrusM,HeczkoP,KochanP.Projektowanieprobiotykówdo

zastosowańmedycznych.PostMikrobiol2008,03:11-66.

8. Czerwionka-SzaflarskaM,RomańczukB.Kiedypowinno

stosowaćsięprobiotyki?PrzewLek2009,1:142-147.

9. Kołodyński J. Właściwości terapeutyczne probiotycznych

bakterii.Aura1998,02:26.

10. SiutaA,KamińskiJ.Terapeutyczno-dietetycznewłaściwości

probiotycznychproduktówmlecznych.MedWet1998,03:

172-174.

11. Siuta A. Biomechaniczna aktywność probiotyków

worganizmie.MedWet1994,12:593-596.

12. HeczkoP,StrusM,JawieńMiwsp.Medycznezastosowanie

probiotyków.WiadLek2005,11-12:640-646.

13. ŚwiątkiewiczS,KoreleskiJ.Dodatkipaszoweodziałaniu

immunomodulacyjnymwżywieniudrobiu.MedWet2007,

11:1291-1295.

14. Pulusani S R, Rao D R. Whole Body, Liver and Plasma

Cholesterol Levels in Rats Fed Thermophilus, Bulgaricus

andAcidophilusMilks.JFoodSci1983,01:280-281.

15. Gilliland S E, Nelson C R, Maxwell C. Assimilation of

cholesterol by Lactobacillus acidophilus. Appl Environ

Microbiol1985,49:377-381.

Piśmiennictwo / References

16. Socha P, Stolarczyk M, Socha J. Wpływ probiotyków

iprebiotykównagospodarkęlipidową.Pediatriawspółczesna,

GastroenterolHepatŻywDziecka2002,04:85-88.

17. Jarosz M. Żywienie a nowotwory złośliwe. Roczniki

WarszawskiejSzkołyZdrowia,2004,RIV:37-40.

18. UsajewiczI.Probiotykiwżywieniuludzi.MedWet1999,

02:80-83.

19. GajewskaD.Probiotyki.PrzGastr2003,08:14-15.
20. ZduńczykZ.Probiotykiisynbiotykioddziaływanialokalne

isystemowe.PrzemSpoż2002,04:6-8.

21. HowlettJ.Functionalfoods–fromsciencetohealthand

claims.2009,ILSIEurope.

22. VanLooJ.Thespecificityoftheinteractionwithintestinal

bacterial fermentation by prebiotics determines their

physiologicalefficacy.NutrResRev2004,17(1):89-98.

23. Trafalska E, Grzybowska K. Probiotyki – alternatywa dla

antybiotyków?WiadLek2004,LVII,9-10:491-497

24. RafterJ,BennettM,CaderniG,etal.Dietarysynbiotics

reduce cancer risk factors in polypectomized and colon

cancerpatients.AmJClinNutr2007,85(2):488-496.

25. van Loo J, Clune Y, Bennett M, et al. The SYNCAN

project:goals,set-up,firstresultsandsettingsofthehuman

interventionstudy.BrJNutr2005,93(1S):91-98.

26. Arai S. Recent trends in functional food science and the

industry in Japan. Biosci Biotechnol Biochem 2002, 66:

2017-2029.

27. Pathmakanthan S, Walsh M, Bengmark S. Efficacy and

tolerability treating acute distal ulcerative colitis with

synbioticenemas:apilottrial(abstract).UnitedEuropean

GastroenterologyWeek,Geneva2002.

28. Pérez-ConesaD,LópezG,AbellánP,etal.Bioavailabilityof

calcium,magnesiumandphosphorusinratsfedprobiotic,

prebioticandsynbioticpowderfollow-upinfantformulas

andtheireffectonphysiologicalandnutritionalparameters.

JSciFoodAgr2006,86(14):2327-2336.

29. DefecińskaA,LibudziszZ.Bakteriefermentacjimlekowej

–wpływnafunkcjeżycioweczłowieka.PrzMlecz2000,08:

247-251.

30. Połon A, Rejman K. Preferencje konsumentów i spożycie

mlecznychnapojówprobiotycznych.PrzMlecz2006,11:

4-6.