POKUTA-NAWRÓCENIE

Bóg wzywa ludzi do wej

ścia we wspólnotę z Nim. Lecz ten apel jest skierowany do ludzi, którzy są grzesznikami

na mocy samego urodzenia

(Ps 51,7)

; z winy ich pierwszego prarodzica *grzech wszed

ł na świat

(Rz 5,12)

i od tego

czasu przebywa on w najg

łębszych pokładach ludzkiego „ja"

(Rz 7,20)

. Wszyscy s

ą grzesznikami z tytułu ich

osobistej winy, bo ka

żdy z nich, „zaprzedany we władanie grzechowi"

(Rz 7,14)

, przyj

ął dobrowolnie owo jarzmo

grzesznych po

żądliwości

(por. Rz 7,5)

. Odpowied

ź na apel Boży będzie się więc domagać od nich na samym wstępie

nawrócenia, a potem przez ca

łe życie postawy skruefay. Dlatego właśnie nawrócenie i. pokuta zajmują tak ważne

miejsce w objawieniu biblijnym.
Lecz terminy wyra

żające te dwie rzeczywistości bardzo stopniowo nabierały pełnego znaczenia, w miarę jak

pog

łębiało się pojęcie grzechu. Niektóre spośród formuł biblijnych nawiązują do postawy ludzi świadomie

podporz

ądkowujących się Bogu: „szukać Boga"

(Am 5,4

;

Oz 10,12)

, „szuka

ć Jego oblicza"

(Oz 5,15

;

Ps 24,6

;

Ps

27,8)

, „uni

żać się przed Nim"

(1Krl 21,29

;

2Krl 22,19)

, „utkwi

ć w Nim swoje serce"

(1Sm 7,3)

... Ale s

łowo

najcz

ęściej używane, czasownik śub, wyraża ideę zmiany drogi, powrotu, zawrócenia z drogi. W kontekście

religijnym znaczy to,

że człowiek odwraca się od zła, a zwraca się do Boga. W tym właśnie wyraża się istota

nawrócenia, zak

ładającego zmianę postępowania i nową orientację w całym sposobie życia. W epoce późniejszej

odró

żniano staranniej aspekt wewnętrzny pokuty od pewnych zewnętrznych aktów przez nią nakazanych. Dlatego

Biblia grecka u

żywa równocześnie czasownika epistrephein, który oznacza powrót do Boga, czego rezultatem jest

zmiana post

ępowania praktycznego, oraz słowa metanoein, wyrażającego ideę nawrócenia wewnętrznego (metanoia

— znaczy „skrucha", „pokuta"). Analizuj

ąc teksty biblijne, należy mieć na uwadze te dwa różne, lecz wzajemnie się

uzupe

łniające aspekty.

STARY TESTAMENT

I. POCZ

ĄTKI LITURGII POKUTY

1. Od najdawniejszych czasów wiadomo by

ło, choćby dzięki nauce o *przymierzu, że więzy łączące Boga ze

spo

łecznością narodu wybranego mogły być zerwane z winy ludzi wskutek ich *grzechów zbiorowych lub z racji

upadków indywidualnych co prawda, lecz anga

żujących całą społeczność. Dlatego też każde nieszczęście narodowe

jest okazj

ą do uświadomienia sobie popełnionych grzechów

(Joz 7

;

1Sm 5—6)

. To prawda,

że idea grzechu bywa

cz

ęsto dość niewyraźna, gdyż ludzie są przekonani, że wszelkie uchybienia materialne w wypełnianiu wymagań

Bo

żych mogą wywołać gniew Jahwe. Pragnąc na nowo nawiązać kontakt z Bogiem i uzyskać utracone względy,

spo

łeczność ma przede wszystkim ukarać winnych, stosując przy tym nawet karę śmierci

(Wj 32,25-28

;

Lb 25,7nn

;

Joz 7,24nn)

, chyba

że dokonano by wykupu winowajcy

(1Sm 14, 36-45)

. Winny mo

że zresztą sam poddać się *karze

Bo

żej, zaoszczędzając w ten sposób cierpień całej społeczności

(2Sm 24,17)

.

2. Poza tym, jak d

ługo trwa Boże doświadczenie — albo w celu niedopuszczenia do jego przyjścia — błaga się o

przebaczenie Bo

że za pomocą praktyk ascetycznych lub liturgii pokutnych: a więc uprawia się *posty

(Sdz 20,26

;

1Krl 21,8nn)

, rozdziera si

ę szaty, przywdziewa na siebie wory pokutne

(1Krl 20,31 n

;

2Krl 6,30

;

2Krl 19,1n

;

Iz

22,12

; por.

Jon 3,5-8)

, le

ży się w *popiele

(Iz 58, 5

; por.

2Sm 12,16)

. Podczas zebra

ń liturgicznych daje się słyszeć

zawodzenia i p

łacze żałosne

(Sdz 2,4

;

Jl 1,13

;

Jl 2,17)

. S

ą przewidziane specjalne formularze lamentacji i próśb,

których liczne

ślady zachowały się w naszym psałterzu

(por. Ps 60

;

Ps 74

;

Ps 79

;

Ps 83

;

Lm 5 itd

.). Nawi

ązuje się do

obrz

ędów i ofiar *ekspiacyjnych

(Lb 16,6-15)

. Nade wszystko jednak *wyznaje si

ę wspólnie grzechy

(Sdz 10,10

;

1Sm 7,6)

i ewentualnie prosi si

ę o wstawiennictwo wodza albo proroka, jak np. Mojżesza

(Wj 32,30 nn)

.

3. Praktyki tego rodzaju stosowano we wszystkich czasach. Prorok Jeremiasz sam bierze udzia

ł w liturgii

pokutnej, wyst

ępując tam w roli wstawiającego się u Boga

(Jr 14,1 — 15,4)

. Po niewoli praktyki te stan

ą się bardzo

popularne. Istnia

ło przy tym niebezpieczeństwo, że mogą one przybrać charakter czysto zewnętrzny, bez

zaanga

żowania się w nie sercem i bez wyrażania przez nie uczuć prawdziwej pokuty. Temu niebezpieczeństwu

powierzchownego rytualizmu prorocy b

ędą przeciwstawiali nauki o nawróceniu.

II. NAUKA PROROKÓW O NAWRÓCENIU

W czasach Dawida interwencja Natana u króla cudzo

łożnika stanowiła zapowiedź nauki proroków o pokucie: Dawid

wyznaje w ko

ńcu swoje winy

(2Sm 12,13)

, a potem czyni pokut

ę zgodnie z ówczesnymi zwyczajami i wreszcie

przyjmuje z poddaniem si

ę karę Bożą

(2Sm 12,14-23)

. Lecz nawo

ływanie do pokuty kierują prorocy, od VIII w.

poczynaj

ąc, w pierwszym rzędzie do całego narodu. Izrael złamał przymierze, „opuścił Jahwe i wzgardził Świętym

Izraela"

(Iz 1,4)

. Jahwe b

ędzie więc miał prawo opuścić naród, jeśli się on nie nawróci. Tak więc nawoływanie do

pokuty b

ędzie stanowić jeden z istotnych aspektów nauczania prorockiego

(por. Jr 25,3-6)

.

1.

Amos,

prorok sprawiedliwo

ści, nie ogranicza się do samego tylko potępienia grzechów współczesnych sobie

ludzi. Kiedy mówi,

że trzeba *„szukać Boga"

(Am 5,4

;

Am 5,6)

, to s

łowa jego nie mają charakteru jedynie formuły

kultycznej. Znacz

ą one, że należy szukać dobra, a nie zła, że trzeba '"nienawidzić zła, a kochać *dobro

(Am 5,14n)

.

Wymaga to zmiany post

ępowania i lojalnej praktyki sprawiedliwości. Tylko tak pojęte nawrócenie może skłonić

Boga do „ulitowania si

ę nad *Resztą pokolenia Józefa"

(Am 5,15)

. Ozeasz domaga si

ę podobnie całkowitego

porzucenia nieprawo

ści, a zwłaszcza bałwochwalstwa. Przyrzeka on, że w zamian za to Bóg okaże swoją życzliwość

i odwróci gniew

(Oz 14,2-9)

. Pot

ępiając nawrócenia powierzchowne, nie mogące przynieść żadnych owoców,

podkre

śla charakter wewnętrzny prawdziwego nawrócenia, inspirowanego przez *miłość (hesed) i *znajomość Boga

(Oz 6,1-6

; por.

Oz 2,9)

.

2.

Izajasz

pot

ępia wszystkie grzechy mieszkańców Judei: gwałcenie sprawiedliwości i dewiacje kultyczne,

opieranie si

ę na czysto ludzkiej polityce itp. Tylko prawdziwe nawrócenie może przynieść *zbawienie. Sam kult nic

nie znaczy

(Iz 1,11-15

; por.

Am 5,21-25)

, tam gdzie nie ma praktycznego poddania si

ę woli Bożej: „Obmyjcie się,

czy

ści bądźcie! Usuńcie zło uczynków waszych sprzed moich oczu! Przestańcie czynić zło! Zaprawiajcie się w

dobrem! Troszczcie si

ę o sprawiedliwość, uciśnionego wspomagajcie, oddajcie słuszność sierocie!"

(Iz 1,16n)

. „Je

śli

wasze grzechy b

ędą jak szkarłat, jak śnieg wybieleją; jeśli czerwone jak purpura, staną się jak wełna"

(Iz 1,18)

.

Niestety, Izajasz wie dobrze,

że jego wołanie będzie się rozbijać o *zatwardziałość serc ludzkich

(Iz 6,10)

: „W

nawróceniu i pokoju jest wasze ocalenie... Ale wy

ście tego nie chcieli!"

(Iz 30,15)

. Dramat Izraela zmierza wi

ęc ku

katastrofalnemu rozwi

ązaniu. Izajasz wyraża tylko przekonanie, że *„Reszta wróci... do Boga mocnego"

(Iz 10,21

;

por.

Iz 7,3)

. Lud, maj

ący ostatecznie korzystać z dóbr zbawienia, będzie się składał z samych nawróconych.

3. Podkre

ślenie konieczności zdobycia się na pewne dyspozycje wewnętrzne, kiedy się zamierza wrócić do Boga,

sta

ło się tematem wspólnym nauczania wszystkich proroków: *sprawiedliwość, *pobożność i *pokora, mówi

Micheasz

(Mi 6,8)

; pokora i szczero

ść — powtarza niczym echo Sofoniasz

(So 2,3

;

So 3,12n)

. Lecz przede

wszystkim

Jeremiasz

jest tym, który zgodnie z kierunkiem zapocz

ątkowanym przez Ozeasza rozwija w sposób

szczegó

łowy temat nawrócenia. Jeżeli prorok zapowiada nieszczęścia, które zagrażają mieszkańcom Judy, to w tym

celu, aby „zawrócili ka

żdy ze swej złej drogi i aby Jahwe mógł im przebaczyć ich winę i grzech"

(Jr 36,3)

.

Nawo

ływania do powrotu przewijają się poprzez całą księgę, określając zawsze warunki, którym powinien

odpowiada

ć tego rodzaju powrót. Izrael-buntownik powinien uznać swoją winę, jeśli chce, żeby Jahwe nie okazywał

mu ju

ż swego surowego oblicza

(Jr 3,11n

; por.

Jr 2,23)

. Zbuntowani synowie nie powinni si

ę ograniczyć do samego

p

łaczu, do błagania o miłosierdzie i do wyznawania własnych grzechów

(Jr 3,21-25)

; powinni zmieni

ć swoje

post

ępowanie i *obrzezać swoje serca

(Jr 4,1-4)

.

Prorok nie zapomina równie

ż o następstwach praktycznych, wynikających ze zmiany postępowania

(por. Jr 7,3-

11)

. Obserwuj

ąc owe następstwa poczyna wątpić, czy prawdziwe nawrócenie jest w ogóle możliwe. Ci, do których

zwraca si

ę ze swym apelem, wolą trwać nadal w zatwardziałości swych serc przewrotnych

(Jr 18,11n

; por.

Jr

2,33nn)

. Zamiast op

łakiwać zło swego zepsucia, pogrążają się w nim jeszcze bardziej

(Jr 8,4-7)

. Dlatego

Jerozolimie, niezdolnej do nawrócenia si

ę, prorok może zapowiadać jedynie *karę

(Jr 13,20-27)

. A mimo to

perspektywy przysz

łości tego miasta też nie są pozbawione nadziei. Przyjdzie taki dzień, kiedy to naród powalony na

ziemi

ę przyjmie z poddaniem się zesłaną nań karę i będzie błagał o nawrócenie serca, jak o specjalną łaskę: „Daj

wróci

ć mi — a chętnie powrócę!"

(Jr 31,18n)

. I odpowie Jahwe na t

ę pokorną prośbę, gdy zawierając nowe

*przymierze, „wpisze swoje prawo w sercach ludzi"

(Jr 31,33)

: „Dam im rozum, by mnie poznali,

że Ja jestem

Jahwe, i b

ędą mym ludem, a Ja będę im Bogiem, gdy się do mnie nawrócą całym sercem swoim"

(Jr 24,7)

.

4. Wierny tej samej tradycji prorockiej

Ezechiel,

żyjąc w czasach urzeczywistniania się gróźb Bożych, skupia całe

swoje nauczanie na temacie konieczno

ści nawrócenia: „Odrzućcie od siebie wszystkie grzechy i stwórzcie sobie

*nowe serce i nowego ducha. Dlaczego mieliby

ście umrzeć, o Izraelici? Ja nie mam żadnego upodobania w śmierci

— wyrocznia Jahwe Pana. Zatem nawró

ćcie się, a żyć będziecie"

(Ez 18,31n)

. Przedstawiaj

ąc szczegółowo

wymagania Bo

że, prorok poświęca przepisom kultucznym o wiele więcej miejsca niż jego poprzednicy

(Ez 22,1-31)

;

lecz wyra

źniej także niż oni podkreśla charakter ściśle osobowy nawrócenia: każdy otrzyma zapłatę zgodnie ze

swym post

ępowaniem

(Ez 3,16-21

;

Ez 18

;

Ez 33,10-20)

. Izrael jest niew

ątpliwie plemieniem zbuntowanym

(Ez 2,4-

8)

. Lecz Bóg tym ludziom o twardym sercu mo

że dać jako *łaskę to, czego się od nich tak stanowczo domaga: w

chwili zawierania z nimi nowego przymierza da im nowe *serce i tchnie w nich w

łasnego *Ducha. Wówczas

przylgn

ą do Jego prawa i będą żałować swego złego postępowania

(Ez 36,26-31

; por.

Ez 11,19n)

.

5. Tak wi

ęc od czasów Amosa do czasów Ezechiela nauka o nawróceniu pogłębia się coraz bardziej w sposób

paralelny do coraz g

łębszego pojmowania grzechu. Pod koniec niewoli

s

łowa pocieszenia

świadczą o rzeczywistym

nawróceniu ca

łego Izraela lub przynajmniej jego *Reszty. *Zbawienie zapowiadane w tych „konsolacjach" mają

posi

ąść ci, „co domagają się sprawiedliwości i szukają Jahwe"

(Iz 51,5)

, ci, co „maj

ą prawo w sercu"

(Iz 51,7)

. Oni

mog

ą być pewni, że „czas służby już się skończył, że nieprawość ludu odpokutowana"

(Iz 40, 2)

. Jahwe mówi do

s

ługi swego, Izraela: „Usunąłem twe grzechy jak chmurę i twoje wykroczenia jak obłok. Powróć do mnie, bom cię

odkupi

ł"

(Iz 44,22)

. W tej nowej sytuacji, ukazuj

ącej lud Boży w całej jego *wierności, prorok przedstawia

niezwyk

łe rozmiary obietnic zbawienia. Po Izraelu nawrócą się kolejno wszystkie *narody: porzucą swoje bóstwa i

zwróc

ą się wszystkie do Boga żywego

(Iz 45,14n

;

Iz 45,23n

; por.

Jr 16,19nn)

.

Ta my

śl będzie rozwijana dalej. Nie tylko judaizm z czasów po niewoli stanie się dostępny dla prozelitów

nawróconych z poga

ństwa

(Iz 56,3

;

Iz 56, 6)

. W wizjach eschatologicznych b

ędą się znajdowały wzmianki o tym

uniwersalizmie religijnym

(por. Ps 22,28)

. Ksi

ęga Jonasza proroka jest zbiorem pouczeń skierowanych wprost do

pogan, „aby si

ę nawrócili i żyli". Pod koniec takiego rozwoju doktrynalnego widać już wyraźnie, jak pogłębiało się

coraz bardziej poj

ęcie pokuty; jest się daleko od czystego rytualizmu, który zajmował jeszcze tyle miejsca w

dawnym Izraelu.

III. LITURGIA POKUTY I NAWRÓCENIE SERCA

1. Nawrócenie Izraela jako narodu stanowi

ło podwójny owoc: nauczania proroków i doświadczeń związanych z

pobytem w niewoli. Niewola by

ła okazją wprost opatrznościową do uświadomienia sobie grzechów i do szczerego

ich wyznania, jak na to wskazuj

ą jedno zgodnie teksty późniejsze z kręgu tradycji deuteronomicznych

(1Krl 8,46-51)

i kap

łańskich

(Kp

ł 26,39n)

.

Otó

ż po niewoli poczucie pokuty zakorzeniło się tak bardzo w umysłach ludzi, że poczęło dominować nad całą

duchowo

ścią żydowską. Dawne obrzędy pokutne przetrwały

(por. Jl 1—2)

, a nauczanie proroków odnowi

ło ich

tre

ść. Księgi pochodzące z tego czasu zachowały formularze stereotypowe, w których ukazują się całe społeczności

ludzi *wyznaj

ących grzechy popełnione przez naród jako taki od samego początku i błagających Boga o

*przebaczenie oraz o zes

łanie zbawienia

(Iz 63,7 — 64,11

;

Ezd 9,5-15

;

Ne 9

;

Dn 9,4-19

;

Ba 1,15 — 3,8)

. Wszystkie

lamentacje zbiorowe znajduj

ące się w dzisiejszym Psałterzu ukazują ten sam schemat

(Ps 79

;

Ps 106)

, a

przypomnienia dawnego braku pokuty powtarzaj

ą się jeszcze częściej

(por. Ps 95,8-11)

. Czuje si

ę, jak Izrael trwa w

ci

ągle na nowo podejmowanym wysiłku dokonania głębokiego nawrócenia. Jest to epoka, w której liturgie pokutne

przybieraj

ą szczególnie wielkie rozmiary. Odczuwa się bowiem bardzo dotkliwie ciężar grzechu

(Kp

ł 4—5

;

Kp

ł 16)

.

2. Na nie mniejsze wysi

łki zdobywają się także poszczególne jednostki. Dobrze bowiem zrozumiano lekcję daną

przez Ezechiela. Psalmy mówi

ące o *chorych i *prześladowanych zmieniają się co chwila w wyznanie grzechów

(Ps

6,2

;

Ps 32

;

Ps 38

;

Ps 103,3n

;

Ps 143,1 n)

, a poeta z Ksi

ęgi Hioba wykazuje nieprzeciętną znajomość bardzo głęboko

zakorzenionej nieczysto

ści człowieka

(Hi 9,30n

;

Hi 14,4)

. Najpe

łniejszym wyrazem tych odczuć jest psalm

(Ps 51)

Miserere, w którym ca

ła nauka proroków o nawróceniu zamienia się w modlitwę, w ramach specyficznego dialogu z

Bogiem

(por. Ps 51,6)

: wyznanie grzechów

(Ps 51,5nn)

, modlitwa o wewn

ętrzne oczyszczenie

(Ps 51,3n

;

Ps 51,9)

,

odwo

łanie się do łaskawości Boga, bo tylko On jest w stanie odmienić *serce ludzkie

(Ps 51,12nn)

, gotowo

ść

o

żywienia w sobie pełnej gorliwości

(Ps 51,15-19)

. W liturgii pokutnej dominuje teraz ofiara „serca skruszonego"

(Ps 51,18n)

. Nic dziwnego,

że członkowie sekty z Qumran, uformowani w szkole opartej na takich tekstach i

korzystaj

ący z całej poprzedzającej ją tradycji, postanowili wycofać się na pustynię, by móc szczerze nawrócić się na

prawo Bo

że i przygotować drogę Bogu. Chociaż wysiłki ich noszą piętno swoistego legalizmu, to jednak nie są zbyt.

odleg

łe od tej ascezy, którą odnajdziemy w Nowym Testamencie.

NOWY TESTAMENT

I. OSTATNI PROROK

Na progu Nowego Testamentu nawo

ływanie proroków do nawrócenia odnajdujemy w jego najczystszej postaci w

katechezie Jana Chrzciciela, ostatniego z proroków.

Łukasz tak oto charakteryzuje zwięźle misję *Jana Chrzciciela:

„Wielu spo

śród dzieci Izraela nawróci do Pana, Boga ich"

(

Łk 1,16n

; por.

Ml 2,6

;

Ml 3,24)

. Ca

łe zaś nauczanie Jana

streszcza si

ę doskonale w tym zdaniu: „Nawróćcie się, bo bliskie jest Królestwo niebieskie"

(Mt 3,2)

. Przyj

ście

Królestwa otwiera perspektywy pewnej nadziei. Lecz Jan ukazuje przede wszystkim *s

ąd przyszły, który ma

poprzedzi

ć spełnienie się tych nadziei. Nikt nie będzie w stanie ukryć się przed *gniewem Bożym, który się ujawni

w *dniu Jahwe

(Mt 3,7

;

Mt 3,10

;

Mt 3,12)

. Przynale

żność do rodu *Abrahama nie przyda się na nic

(Mt 3,9)

.

Wszyscy ludzie powinni si

ę uznać za grzeszników, wydawać *owoce godne pokuty

(Mt 3,8)

; wszyscy powinni si

ę

zdoby

ć na postępowanie, odpowiadające sytuacji, w jakiej się znajdują

(

Łk 3,10-14)

. Na znak tego nawrócenia Jan

chrzci wod

ą, co ma przygotować pokutujących na przyjęcie *chrztu ognia i Ducha Świętego, którego będzie udzielał

Mesjasz

(Mt 3,11 paral.)

.

II. NAWRÓCENIE I WEJ

ŚCIE DO KRÓLESTWA BOŻEGO

1. Jezus nie ogranicza si

ę do samego ogłaszania, że przybliża się *Królestwo Boże. On właśnie sprawia, że

przybli

ża się Królestwo: On wprowadza i otwiera Królestwo, mimo że ciągle jeszcze zdąża ono ku tajemniczemu

wype

łnieniu się. Lecz wezwanie do nawrócenia rzucone przez Chrzciciela nie traci nic na swej aktualności. Jezus

podejmuje je na swój sposób zaraz na pocz

ątku publicznej działalności

(Mk 1,15

;

Mt 4,17)

. Je

żeli przyszedł, to po to,

żeby „nawoływać grzeszników do nawrócenia"

(

Łk 5,32)

. W tym w

łaśnie ukazuje się główny aspekt Dobrej Nowiny

o Królestwie Bo

żym. Człowiek, który sobie uświadamia to, że jest grzesznikiem, może zresztą z całą ufnością

zwróci

ć się do Jezusa, bo „*Syn Człowieczy ma władzę na ziemi odpuszczać grzechy"

(Mt 9,6 paral.)

. Lecz

nawo

ływanie do nawrócenia natrafia na ludzkie poczucie samowystarczalności pod wszystkimi jego postaciami —

od przywi

ązania *bogaczy do dóbr materialnych

(Mt 10,21-25)

a

ż do pełnego zarozumiałości zadufania w sobie

*faryzeuszy

(

Łk 18,9)

. Jezus powstaje jako „znak Jonasza" po

środku *plemienia złego, usposobionego względem

Boga gorzej ni

ż ongiś Niniwa

(

Łk 11,29-32 paral.)

. Dlatego tak cz

ęsto ostrzega Jezus i grozi Izraelitom: będą ich

pot

ępiać w dzień sądu mieszkańcy Niniwy

(

Łk 11,32)

; Tyr i Sydon spotka los mniej srogi ni

ż miasta znad Jeziora

(

Łk 10,13nn paral.)

. Obecny brak skruchy u Izraela jest w rzeczywisto

ści oznaką *zatwardziałości jego serca

(Mt

13,15 paral.

; por.

Iz 6, 10)

. Je

śli nie zmienią swego postępowania ci grzeszni słuchacze Jezusa, zginą

(

Łk 13, 1-5)

niczym owa figa nie rodz

ąca owoców

(

Łk 13,6-9

; por.

Mt 21,18-22 paral.)

.

2. Nawo

łując do nawrócenia, Jezus nie czyni najmniejszych aluzji do obrzędów pokutnych. Nie ma zaufania nawet

do zbyt widocznych oznak tej pokuty

(Mt 6,16nn)

. Najwa

żniejsza jest przemiana, która się dokonuje w sercu i która

sprawia,

że człowiek staje się znów niczym małe *dziecko

(Mt 18,3 paral.)

. Ma potem nast

ępować, powtarzany

ci

ągle na nowo wysiłek „szukania Królestwa [Boga] i Jego *sprawiedliwości"

(Mt 6,33)

. Ma to by

ć, inaczej mówiąc,

życie kierowane zasadami nowego *prawa. Sam akt nawrócenia dochodzi do głosu w najbardziej wymownych

przypowie

ściach. Chociaż nawrócenie owo zakłada postanowienie moralnej poprawy, to jednak w pierwszym

rz

ędzie jest ono pokorną prośbą i aktem ufności: „Boże, miej litość dla mnie, grzesznika"

(

Łk 18,13)

. Nawrócenie

jest *

łaską, poprzedzaną zawsze inicjatywą Bożą: *Pasterz sam wychodzi na poszukiwanie zaginionej owieczki

(

Łk

15,4nn

; por.

Łk 15,8)

. Odpowied

ź człowieka na tę łaskę jest analizowana konkretnie w przypowieści o synu

marnotrawnym, w tej przypowie

ści, która tak dosadnie ukazuje ogrom ojcowskiego *miłosierdzia

(

Łk 15,11-32)

.

Dobra Nowina o Królestwie zawiera bowiem t

ę zaskakującą prawdę: „W niebie większa będzie radość z jednego

grzesznika, który si

ę nawraca, niż z dziewięćdziesięciu dziewięciu sprawiedliwych, którzy nie potrzebują

nawrócenia"

(

Łk 15,7

;

Łk 15,10)

. Jezus sam za

ś tak traktuje grzeszników, że gorszy swoją postawą faryzeuszy

(Mt

9,10-13 paral.

;

Łk 15,2)

, lecz równocze

śnie powoduje nawrócenia wielu. Łukasz lubuje się w swej Ewangelii

szczegó

łowym opowiadaniem tych nawróceń, jak np. jawnogrzesznicy

(

Łk 7,36-50)

lub Zaeheusza

(

Łk 19, 5-9)

.

III. NAWRÓCENIE I CHRZEST

Przebywaj

ąc na ziemi Jezus rozesłał swoich *apostołów, ażeby głosili nawrócenie, opowiadając przy tym Dobrą

Nowin

ę o Królestwie

(Mk 6,12)

. Po zmartwychwstaniu ponawia nakaz *misyjny: pójd

ą, by głosić w Jego imieniu

pokut

ę wszystkim narodom w celu dostąpienia odpuszczenia grzechów

(

Łk 24,47)

. Grzechy bowiem rzeczywi

ście

zostan

ą odpuszczone tym, którym oni je odpuszczą

(J 20,23)

. Dzieje Apostolskie i listy Paw

ła przedstawiają dowody

na spe

łnienie się tej zapowiedzi. Same nawrócenia przybierają rożną formę w zależności od tego, czy chodzi o

Żydów czy o pogan.

1. Od

Żydów wymagane jest przede wszystkim nawrócenie moralne, do którego już ich zresztą wzywał Jezus. Na

skruch

ę (metanoia) z ich strony Bóg odpowie *darowaniem im grzechów

(Dz 2,38

;

Dz 3,19

;

Dz 5,31)

. Skrucha ta

b

ędzie przypieczętowana przyjęciem *chrztu i otrzymaniem darów Ducha Świętego

(Dz 2,38)

. Temu nawróceniu

moralnemu powinien towarzyszy

ć pozytywny akt *wiary w Chrystusa: Żydzi zwrócą się (epistrephein) ku Panu

(Dz

3,19

;

Dz 9,35)

. Otó

ż to przylgnięcie do Chrystusa — jak tego doświadcza sam św. Paweł — jest najtrudniejsze do

osi

ągnięcia. Żydzi mają ciągłe jeszcze zasłonę na sercu. Gdyby się nawrócili, spadłaby zasłona

(2Kor 3,16)

. Lecz ich

*zatwardzia

łość — zgodnie z tym, co mówi Izajasz

(Iz 6,9n)

— prowadzi ich do *niewiary

(Dz 28,24-27)

. B

ędąc

grzesznikami tak samo jak poganie i tak jak oni nara

żając się na *gniew Boży, Żydzi nie rozumieją, że Bóg daje

dowody swojej *cierpliwo

ści, byle tylko nakłonić ich do pokuty

(Rz 2,4)

. Tylko niewielka *Reszta odpowiada

pozytywnie na g

łoszoną przez apostołów naukę

(Rz 11,1-5)

.

2. Lepiej przyjmuj

ą Ewangelię poganie. Od chwili przyjęcia chrztu przez setnika Korneliusza chrześcijanie

pochodzenia

żydowskiego stwierdzają ze zdziwieniem: „A więc i *poganom udzielił Bóg [łaski] nawrócenia, aby

żyli"

(Dz 11,18

; por.

Dz 17, 30)

. W rzeczywisto

ści potrzeba pokuty jest głoszona z bardzo dobrym skutkiem w

Antiochii i gdzie indziej

(Dz 11,21

;

Dz 15,3

;

Dz 15, 19)

; nawo

ływanie do pokuty jest nawet specjalnym

przedmiotem misjonarskiej dzia

łalności św. Pawła

(Dz 26,18

;

Dz 26,20)

. Skrucha moralna (metanoia) domaga si

ę

jednak równocze

śnie odejścia od *bożków pogańskich po to, by się zwrócić (epistrephein) do Boga żywego

(Dz

14,15

;

Dz 26,18

;

1Tes 1, 9)

zgodnie z tym modelem nawrócenia, który jest przedstawiony ju

ż w drugiej części

proroctwa Izajasza. Zrobiwszy raz ten pierwszy krok, poganie, podobnie jak

Żydzi, będą już w stanie „nawrócić się

do Pasterza i Stró

ża ich dusz"

(1P 2,25)

.

IV. GRZECH I POKUTA W KO

ŚCIELE

1. Nawrócenie przypiecz

ętowane chrztem św. dokonuje się raz na zawsze; nie ma możliwości jakiegoś

ponowienia

łaski nawrócenia

(Hbr 6,6)

. Tymczasem ochrzczeni mog

ą ponownie popaść w grzech; w społeczności

apostolskiej przekonano si

ę o tym bardzo wcześnie. W tej sytuacji pokuta jest znów konieczna, jeśli się chce, mimo

wszystko, uczestniczy

ć w dobrach zbawienia. Do skruchy zachęca Piotr Szymona Czarnoksiężnika

(Dz 8,22)

; Jakub

bardzo usilnie nastaje na co gorliwszych chrze

ścijan, żeby sprowadzali grzeszników z ich bezdroży

(Jk 5,19n)

; Pawe

ł

raduje si

ę na wiadomość, że Koryntianie okazali skruchę

(2Kor 7,9n)

, l

ękając się przy tym, że niektórzy spośród

trwaj

ących w grzechach mogą tego nie uczynić

(2Kor 12,21)

. Poleca Tymoteuszowi karci

ć opornych, mając

nadziej

ę, że Bóg udzieli im łaski skruchy

(2Tm 2,25)

. Wreszcie w listach do siedmiu Ko

ściołów na początku

Apokalipsy

św. Jana znajdują się bardzo wyraźne wezwania do pokuty. Wezwania te każą się domyślać, że wierni

owych Ko

ściołów nie trwają już w pierwotnej gorliwości

(Ap 2,5

;

Ap 2,16

;

Ap 2,21 n

;

Ap 3,3

;

Ap 3,19)

. Nie

mówi

ąc wyraźnie o sakramencie pokuty, teksty te pouczają, że cnota pokuty powinna zajmować właściwe miejsce w

życiu chrześcijańskim, jako przedłużenie nawrócenia dokonującego się przed chrztem świętym.

2. Tylko pokuta bowiem przygotowuje cz

łowieka dobrze do stawienia się na *sądzie Bożym

(por. Dz 17,30n)

.

Otó

ż całe dzieje ludzkości zmierzają nieuchronnie do tego sądu. Jeżeli przyjście sądu zdaje się opóźniać, to jedynie

dlatego,

że Bóg „jest *cierpliwy w stosunku do nas i nie chce niektórych zgubić, ale wszystkich doprowadzić do

nawrócenia"

(2P 3,9)

. Lecz jak Izrael trwa

ł z uporem w swym braku skruchy w czasach Chrystusa mimo

apostolskiego przepowiadania, tak te

ż, zgodnie z tym, co mówi Apokalipsa, ludzie nie zechcą zrozumieć znaczenia

*kl

ęsk przewijających się przez historię i zapowiadających *dzień gniewu: ci ludzie również uporczywie będą

odsuwa

ć od siebie myśl o pokucie

(Ap 9,20n)

; b

ędą *bluźnić imieniu Bożemu, zamiast, pokutując, chwałę mu

oddawa

ć

(Ap 16,9

;

Ap 16,11)

. Nie chodzi tu o

żywe członki Kościoła, lecz o pogan i odstępców

(por. Ap 21,8)

. Oto

ciemne perspektywy, które si

ę zamkną w chwili sądu Bożego. Tak więc sprawą niesłychanie pilną jest to, ażeby

chrze

ścijanie, pokutując, „ratowali się z tego przewrotnego *pokolenia"

(Dz 2,40)

.