MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Izabela Rosiak
Wykorzystywanie środków transportu w przemyśle
spożywczym 321[09].Z1.03
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Zbigniew Iwasiuk
mgr inż. Apolonia Lewandowska
Opracowanie redakcyjne:
Izabela Rosiak
Konsultacja:
mgr inż. Maria Majewska
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 321[09].Z1.03
 Wykorzystanie środków transportu w przemyśle spożywczym , zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu technik technologii żywności.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Środki transportu dalekiego zasięgu 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 13
4.1.3. Ćwiczenia 13
4.1.4. Sprawdzian postępów 15
4.2. Środki transportu wewnętrznego 16
4.2.1. Materiał nauczania 16
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 23
4.2.3. Ćwiczenia 23
4.2.4. Sprawdzian postępów 25
4.3. Zasady bhp w transporcie 26
4.3.1. Materiał nauczania 26
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 31
4.3.3. Ćwiczenia 32
4.3.4. Sprawdzian postępów 33
5. Sprawdzian osiągnięć 34
6. Literatura 38
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten może okazać się dla Ciebie pomocny w przyswojeniu zagadnień związanych
z wykorzystaniem środków transportu w przemyśle spożywczym. Poradnik zawiera
wiadomości dotyczące budowy, działania, zastosowania oraz obsługi środków transportu.
Dużą uwagę zwrócono na zastosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy
związanych z eksploatacją środków transportu. Opisano warunki transportu produktów
spożywczych. Sklasyfikowano i omówiono środki transportu dalekiego zasięgu oraz środki
transportu wewnętrznego
W poradniku zamieszczono:
- wymagania wstępne, jakie są konieczne byś mógł przystąpić do realizacji tej jednostki
modułowej;
- cele kształcenia, które opanujesz podczas kształcenia w tej jednostce modułowej;
- materiał nauczania (podzielony na trzy rozdziały) umożliwiający samodzielne opanowanie
materiału i przygotowanie się do wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianu. W celu
poszerzenia wiedzy powinieneś zapoznać się ze wskazaną literaturą oraz innymi z
ródłami
informacji np. katalogami, Dokumentacją Techniczno-Ruchową maszyn i urządzeń;
- pytania sprawdzające  przed przystąpieniem do ćwiczeń w celu sprawdzenia stopnia
opanowania materiału powinieneś udzielić odpowiedzi na zawarte pytania;
- ćwiczenia po każdym z rozdziałów, które pozwolą osiągnąć umiejętności praktyczne
związane z tą jednostką modułową;
- sprawdzian postępów, który umożliwi Ci sprawdzenie poziomu wiedzy po wykonaniu
ćwiczeń;
- sprawdzian osiągnięć, który pozwoli Ci na sprawdzenie wiadomości i umiejętności
opanowanych podczas realizacji programu jednostki modułowej. Sprawdzian podany jest
w formie testu;
- wykaz literatury.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
321[09].Z1
Maszyny i urządzenia stosowane w przemyśle spożywczym
321[09].Z1.01
Eksploatowanie maszyn i urządzeń elektrycznych
321[09].Z1.02
Eksploatowanie maszyn i urządzeń ogólnego zastosowania
321[09].Z1.03 321[09].Z1.04 321[09].Z1.05
Wykorzystanie środków Eksploatowanie maszyn Eksploatowanie maszyn
transportu i urządzeń do obróbki i urządzeń do obróbki
w przemyśle spożywczym mechanicznej termicznej
321[09].Z1.06
Eksploatowanie maszyn i urządzeń stosowanych w procesach dyfuzyjnych,
fizykochemicznych i biotechnicznych
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- korzystać z różnych z
ródeł informacji m.in.: norm, instrukcji, dokumentacji technicznej
i technologicznej,
- czytać rysunki w dokumentacji technicznej,
- wykonywać rysunki prostych części maszyn i urządzeń,
- stosować uproszczenia i oznaczenia umowne w rysunku technicznym,
- opisywać budowę części maszyn, ich działanie i zastosowanie,
- organizować stanowisko pracy w zakładzie przetwórstwa spożywczego zgodnie
z wymaganiami ergonomii, przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony
przeciwpożarowej,
- dobierać maszyny i urządzenia stosowane w przemyśle spożywczym,
- stosować przepisy bezpieczeństwa, higieny pracy i ochrony przeciwpożarowej podczas
eksploatacji instalacji elektrycznej, wodnokanalizacyjnej, gazowej i cieplnej w przemyśle
spożywczym,
- posługiwać się programami komputerowymi do wykonania rysunku technicznego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- sklasyfikować środki transportu stosowane w przemyśle spożywczym,
- określić środki dalekiego zasięgu przeznaczone do transportu żywności,
- scharakteryzować budowę i zasadę działania przenośników, dz
wignic i wózków,
- dobrać środki transportu dla surowców, półproduktów i produktów,
- obsłużyć środki transportu wykorzystywane w przemyśle spożywczym,
- skorzystać z instrukcji serwisowych i Dokumentacji Techniczno-Ruchowej dotyczącej
eksploatacji środków transportu,
- zastosować zasady bezpieczeństwa i higieny pracy podczas obsługi środków transportu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Środki transportu dalekiego zasięgu
4.1.1. Materiał nauczania
Transport, który odbywa się między różnymi instytucjami (przedsiębiorstwami, zakładami
itp.) bez względu na odległość między nimi określa się mianem transportu zewnętrznego lub
transportem dalekiego zasięgu.
Często w ramach transportu zewnętrznego wykorzystuje się transport wewnętrzny np. na
terenie portu, przy przeładunku towaru ze statku na wagony kolejowe lub samochody.
środki transportu dalekiego zasięgu
wodne lÄ…dowe powietrzne
statki kolej samoloty
np.
-drobnicowce
-kontenerowce
samochody śmigłowce
-masowce
np.
-zbiornikowce
-sam. ciężarowe
-chłodnicowce
-sam. do
transportu
zwierzÄ…t
barki -sam. chłodnie
rurociÄ…gi
Rys. 1. Środki transportu dalekiego zasięgu
Dobór odpowiedniego środka transportu zależy od wielu czynników m.in. od kosztów
transportu, na który mają wpływ koszty: eksploatacji środków transportu (obsługi, paliwa,
konserwacji) załadunku i wyładunku, amortyzacyjne (koszt środka transportu podzielony przez
całkowity czas eksploatacji) oraz koszty związane z urządzeniami towarzyszącymi (lotniskami,
dworcami kolejowymi, portami itp.).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Rys. 2. Zależność kosztów transportu dalekiego zasięgu od odległości [4, s. 163]
Często w ramach transportu zewnętrznego wykorzystuje się transport wewnętrzny np. na
terenie portu, przy przeładunku towaru ze statku na wagony kolejowe lub samochody.
Transport wodny
Transport wodny śródlądowy wykorzystywany jest do przewozu towarów masowych
(zboże, żwir, drewno, węgiel) po rzekach, kanałach, jeziorach i zalewach. Głównym środkiem
taboru są barki, wyróżnia się również: statki towarowe, holowniki, tratwy.
Transport morski zajmuje się masowymi przewozami ładunku na duże odległości po
określonych morskich szlakach komunikacyjnych. Wyróżnia się żeglugę liniową i trampową.
- żegluga liniowa odbywa się na ustalonych trasach, według ustalonych rozkładów
rejsów, służy głównie do przewozu ładunków drobnicowych;
- żegluga trampowa (tramping) odbywa się według potrzeb, bez określonych rozkładów
rejsów, przedmiotem żeglugi są głównie ładunki całostatkowe o charakterze
masowym.
Rodzaj przewożonego ładunku, ładowność, trasy pływania mają olbrzymi wpływ na wybór
środka transportu. Do najbardziej rozpowszechnionych należą:
- Drobnicowce  służą do przewożenia zróżnicowanych ładunków takich jak: artykuły
żywnościowe, maszyny, samochody. Posiadają dużą liczbę urządzeń przeładunkowych
w postaci żurawi, zwanych bomami.
- Kontenerowce  są stosunkowo nową grupą statków handlowych, wypierających
drobnicowce w klasycznej postaci. Są one wyposażone w urządzenia przeładunkowe,
specjalizowane do przeładunku kontenerów.
- Masowce  są przeznaczone do transportu ładunków jednego rodzaju np. zboża,
drewna, rudy metali, węgla. Posiadają małą liczbę lub wcale nie posiadają urządzeń
przeładunkowych. Załadunek i rozładunek masowców odbywa się najczęściej
w portach przy pomocy tzw. mostów przeładunkowych.
- Zbiornikowce (tankowce)  sÄ… przeznaczone do przewozu ropy naftowej, paliw lub
innych ciekłych substancji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
- Chłodnicowce  wyposażone są w agregaty chłodnicze i izotermiczne ładownie
umożliwiające przewożenie łatwo psujących się produktów żywnościowych. Odmianą
tego typu statków są trawlery  przetwórnie. Są one wyposażone w urządzenia do
połowu ryb i ich przerobu bezpośrednio po złowieniu (również na konserwy).
Przetworzone ryby umieszcza się w chłodni, z odpadów wytwarza się mączkę rybną
wykorzystywaną jako składnik pasz.
Transport lÄ…dowy
Transport lądowy głównie opiera się na transporcie kolejowym i samochodowym.
Transport kolejowy polega na przewozie Å‚adunku po trasie wyznaczonej torem
szynowym lub linowym za pomocą taboru kolejowego (wagony ciągnięte przez lokomotywę
elektryczną lub spalinową). Przewóz artykułów spożywczych odbywa się za pomocą
specjalizowanych wagonów:
- cystern do przewozów trudno psujących się produktów (oleju jadalnego, spirytusu,
octu itd.)
- chłodni umożliwiających przewozy mięsa, ryb, produktów nabiałowych itp.
- do przewozu sypkich produktów spożywczych, wyposażonych w pneumatyczne
układy do załadunku i wyładunku przewożonych artykułów.
Zaletami tego transportu sÄ…:
- zdolność przewożenia ładunków masowych,
- znaczna szybkość przewozu,
- regularność,
- stosunkowo niskie koszty przewozu na dalekich odległościach.
Wadą jest mniejsza możliwość manewrowania (ograniczona układem torów) oraz
potrzeba budowy bocznic kolejowych w celu bezpośredniego dostarczenia ładunku do
odbiorcy.
Transport samochodowy polega na przewozie ładunków na drogach publicznych
pojazdami samochodowymi. Szczególnie stosowany do przewozu towarów, które wymagają
szybkiej i terminowej dostawy oraz towarów łatwo psujących się. Jest również niezastąpiony
w przewozie ładunków w małych ilościach i na krótkie odległości. Zaletą transportu
samochodowego jest szybkość przewozu oraz możliwość dostarczenia towarów od dostawcy
do odbiorcy bez dokonywania przeładunków.
W użyciu są specjalizowane pojazdy przeznaczone do przewozu określonego rodzaju
produktów, zapewniające odpowiednie warunki przewozu, nie powodujące pogorszenia
właściwości towarów oraz wygodny i szybki załadunek i rozładunek.
- Samochody ciężarowe ogólnego zastosowania - skrzyniowe (np. do transportu
pieczywa, mięsa) lub z otwartą przestrzenią ładunkową (np. do transportu surowców
brylastych tj. buraki, ziemniaki lub towarów w opakowaniu  skrzynkach, workach)
- Samochody izotermiczne  wyposażone są w izolowane skrzynie ładunkowe,
w których dzięki utrzymaniu stałej temperatury można przewozić produkty łatwo
psujÄ…ce.
- Samochody chłodnie  są wyposażone w izolowane termicznie skrzynie ładunkowe,
jednak z możliwością obniżania temperatury np. przez stosowanie agregatów
chłodniczych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Rys. 3. Samochód chłodnia [9, s. 39]
1  skraplacz czynnika chłodniczego, 2  sprężarka z wentylatorem, 3  chłodnica powietrza, 4  obudowa
z izolacjÄ…, 5  kierunek cyrkulacji powietrza wewnÄ…trz samochodu
- Samochody do transportu materiałów sypkich  służą do przewożenia materiałów
luzem, takich jak cukier, sól, mąka. Wyposażone są w urządzenia (układ
pneumatyczny) do załadunku i rozładunku.
Rys. 4. Samochód do transportu sypkich produktów spożywczych z pneumatycznym układem
rozładunkowym [4, s. 171]
1  rury zasypowe, 2  dmuchawa zasilająca układ rozładunkowy, 3  filtr powietrza, 4  pokrywy silosów,
5  kładka, 6  rura rozładunkowa, 7  silos
- Samochody do transportu materiałów ziarnistych  często wyposażone w zbiornik
podzielony na mniejsze komory (silosy). Samochody często posiadają hydrauliczny
układ podnoszenia oaz grawitacyjne urządzenie rozładunkowe.
Rys. 5. Samochód do przewozu zboża z grawitacyjnym urządzeniem rozładunkowym [4, s. 170]
1  siłowniki hydrauliczne do pochylania skrzyni ładunkowej, 2  skrzynia ładunkowa, 3  otwory zasypowe
silosów, 4  pokrywa silosów, 5  otwory zsypowe
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
- Samochody do przewozu materiałów płynnych  to cysterny jedno- lub
wielokomorowe. Transportuje siÄ™ w nich m.in. wodÄ™, mleko, piwo, wino. Mleko
i inne substancje nietrwałe można przewozić w specjalnie izolowanych termicznie
cysternach. Samochody te posiadajÄ… specjalne pompy do pompowania cieczy w czasie
załadunku i rozładunku.
Rys. 6. Samochód cysterna [7, s. 8]
- Samochody do transportu zwierząt - są wyposażone w skrzynie ładunkowe
o szczególnej konstrukcji dostosowane do rodzaju zwierząt oraz do odległości
transportowych. Nadwozie musi chronić zwierzęta przed wpływem zjawisk
atmosferycznych, zapewnić łatwy dopływ powietrza i dostęp w celu udzielenia
pomocy. Konstrukcja powinna także uwzględniać gromadzenie odchodów
zwierzęcych i jednocześnie powinna być odporna na ich działanie oraz umożliwiać
przeprowadzenie skuteczności dezynfekcji. Budowane są również skrzynie
wielopiętrowe do przewozu małych zwierząt. W większości takich samochodów są
też urządzenia do załadunku i rozładunku zwierząt.
Rys. 7. Skrzynia pojazdu samochodowego do przewozu zwierzÄ…t rzez
nych [4, s. 172]
1  pomost załadunkowy niższego poziomu, 2  pomost załadunkowy wyższego poziomu, 3  bariera ochronna,
4  otwory wentylacyjne
W celu ułatwienia załadunku i rozładunku materiałów stosuje się następujące urządzenia:
- żurawie samochodowe,
- podnośniki przyburtowe,
- podnośniki skrzyń wywrotek,
- ślimaki wyładowcze i przenośniki pneumatyczne,
- przenośniki podłogowe w formie taśmy lub łańcuchowo  listwowe,
- urządzenia ułatwiające rozładunek grawitacyjnie,
- urządzenia do załadunku i rozładunku kontenerów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Rys. 8. Przykłady urządzeń do załadunku i rozładunku samochodów [1, s. 110]
Do podstawowych środków transportu kołowego poza samochodami można zaliczyć
ciągniki, które służą do transportu surowców i towarów na niewielkie odległości przy
ograniczonej prędkości.
Transport powietrzny
Transport lotniczy odznacza się dużą szybkością i możliwością przewozu ładunków
w miejsca trudno dostępne dla innych środków transportu. Wadą transportu lotniczego jest
wysoki koszt eksploatacji samolotów oraz uzależnienie lotów od warunków atmosferycznych
w związku z tym nie każdy towar nadaje się do transportu powietrznego. Korzysta się z niego
przede wszystkim przy przewożeniu przedmiotów o dużej wartości lecz małej objętość.
Środkami transportu głównie są samoloty odrzutowe lub śmigłowe. Transport lotniczy
odbywa się z reguły określonymi korytarzami powietrznymi.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie czynniki mają wpływ na dobór środka transportu zewnętrznego?
2. Jak wpływa odległość transportu na dobór środka transportu?
3. Jakie płyną korzyści z doboru środków wodnych?
4. Jakie płyną korzyści z doboru środków lądowych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
5. Jakie płyną korzyści z doboru środków powietrznych?
6. Czym można transportować produkty spożywcze, łatwo psujące się na krótki dystans?
7. Czym można transportować produkty spożywcze, łatwo psujące się na długi dystans?
8. Czym można transportować produkty spożywcze ziarniste?
9. Czym można transportować zwierzęta rzez
ne?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Uporządkuj wskazane rodzaje środków transportu dalekiego zasięgu (transport morski,
rzeczny, samochodowy, kolejowy i lotniczy) pod względem czasu transportu na dystansie
1000 km.
Rys do ćwiczenia 1.
Zależność kosztów transportu dalekiego zasięgu od odległości [4, s. 163]
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wpisać do tabeli wskazane środki transportu, w kolejności odpowiadającej wysokości
kosztów transportu na dystansie 1000 km (dane odczytać z wykresu),
środek transportu czas [godz.]
2) obliczyć na podstawie danych z wykresu czas transportu dla danego środka na dystansie
1000 km (nad krzywymi ilustrującymi zależność między kosztem transportu a odległością
dla różnych rodzajów środków podano w nawiasach średnie prędkości w km/h),
3) zapisać wyniki w tabeli w odpowiedniej kolumnie,
4) porównać otrzymane wyniki i zapisać wnioski,
5) zaprezentować wnioski.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Wyposażenie stanowiska pracy:
- foliogramy,
- podręcznik [4],
- przymiar liniowy,
- zeszyt,
- przybory do pisania.
Ćwiczenie 2
Określ wady i zalety wybranych środków transportu zewnętrznego tj.: statki, samochody,
pociÄ…gi, samoloty.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z cechami charakterystycznymi dla środków transportu zewnętrznego,
2) wypełnić tabelkę:
rodzaj środków
wady zalety
transportu
statki
samochody
pociÄ…gi
samoloty
3) porównać wady i zalety poszczególnych środków transportu,
4) zaprezentować wnioski.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- film dydaktyczny dotyczący rodzajów środków transportu zewnetrznego,
- katalogi i prospekty środków transportu zewnętrznego,
- zeszyt,
- przybory do pisania.
Ćwiczenie 3
Dobierz środki transportu dalekiego zasięgu do przewozu:
a) nabiału z zakładu mleczarskiego do sklepu znajdującego się w tym samym mieście,
b) bananów z Ameryki do hurtowni artykułów spożywczych w Polsce,
c) ziarna kukurydzy z Ameryki Południowej do zakładu przetwórczego w Polsce,
d) zwierzÄ…t rzez
nych z gospodarstwa rolnego do punktu skupu na terenie Polski.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z rodzajami środków dalekiego zasięgu,
2) dokonać analizy przydatności danych środków transportu ze względu na rodzaj surowca
i zasięg transportu,
3) przypisać wybrany środek transportu do danego towaru,
4) zaprezentować wnioski.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Wyposażenie stanowiska pracy:
- film dydaktyczny dotyczący przewozu różnych towarów,
- katalogi i prospekty środków transportu zewnętrznego,
- zeszyt,
- przybory do pisania.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) zdefiniować pojÄ™cie transportu zewnÄ™trznego? ð ð
2) sklasyfikować Å›rodki transportu zewnÄ™trznego? ð ð
3) wskazać główne Å›rodki transportu wodnego? ð ð
4) wskazać główne Å›rodki transportu lÄ…dowego? ð ð
5) wskazać główne Å›rodki transportu powietrznego? ð ð
6) określić czynniki mające wpływ na dobór środka transportu
zewnÄ™trznego? ð ð
7) wyjaÅ›nić wady i zalety transportu morskiego? ð ð
8) wyjaÅ›nić wady i zalety transportu samochodowego? ð ð
9) wyjaÅ›nić wady i zalety transportu kolejowego? ð ð
10) wyjaÅ›nić wady i zalety transportu lotniczego? ð ð
11) dobrać środek transportu zewnętrznego do transportu materiału:
płynnego, sypkiego, łatwo psującego się oraz zwierząt rzez
nych na
krótki dystans? ð ð
12) dobrać środek transportu zewnętrznego do transportu materiału:
płynnego, sypkiego, łatwo psującego się oraz zwierząt rzez
nych na
dÅ‚ugi dystans? ð ð
13) określić urządzenia wykorzystywane do rozładunku i załadunku
Å›rodków transportu zewnÄ™trznego? ð ð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
4.2. Środki transportu wewnętrznego
4.2.1. Materiał nauczania
Transport, który odbywa się na terenie jednego zakładu przemysłowego
(przedsiębiorstwa) to transport wewnątrzzakładowy (wewnętrzny).
Odległości pokonywane przez przenoszone ładunki są niewielkie. W transporcie
wewnątrzzakładowym stosuje się środki transportu zmechanizowane, niekiedy z napędem
ręcznym.
środki transportu wewnętrznego
wózki przenośniki dz
wignice
z platformą cięgnowe suwnice
np.
stałą
-taśmowe
-czerpakowe
żurawie
-zgrzebłowe
z platformÄ…
-segmentowe
ruchomÄ…
(podnośnikwe)
wciÄ…garki
bezcięgnowe
np.
-ślimakowe
-rolkowe
-hydrauliczne
-pneumatyczne
-wibracyjne
Rys. 9. Środki transportu wewnętrznego
Wózki
Wózki służą do przewozu ładunków na niewielkie odległości, stosowane głównie
w pomieszczeniach oraz w obrębie zakładów produkcyjnych. Wózki mogą mieć: napęd ręczny,
elektryczny lub spalinowy.
Wózki z platformą stałą są podstawowym wyposażeniem transportowym każdego zakładu
produkcyjnego. Charakteryzują się tym, że ładunki są na nie nakładane ręcznie lub za pomocą
urządzeń mechanicznych, nie wchodzących w skład wyposażenia wózków.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Występują w różnych wersjach  ręczne lub z napędem:
Rys. 10. Wózki z platformą stałą [7, s. 29], [3, s. 76]
a) dwukołowy b) czterokołowy c) czterokołowy z napędem elektrycznym
Uniwersalnym urządzeniem transportowym są wózki podnośnikowe widłowe. Wózek taki
wyposażony jest w podnoszoną platformę w postaci wideł, które (przesuwane wzdłuż
prowadnic) mogą unieść ładunek na wysokość kilku metrów. Wózki widłowe umożliwiają
samoczynny załadunek towaru, przewiezienie go, a następnie podniesienie lub opuszczenie
wraz z platformą np. na podłogę magazynu lub rampę przeładunkową. Najczęściej ładunek
umieszcza się na paletach lub w pojemnikach, tak aby umożliwić swobodny dostęp urządzenia
podnośnikowego wózka.
Wśród wózków widłowych rozróżniamy:
- wózki ręczne z hydraulicznym układem do podnoszenia i opuszczania platformy
wózka;
- wózki elektryczne (akumulatorowe) lub spalinowe z hydraulicznym podnośnikiem
widłowym; tego typu wózki są zwrotne, szybkie, posiadają możliwość szybkiego
załadunku i rozładunku oraz wysokiego podnoszenia materiałów składowanych
często piętrowo.
Rys. 11. Wózki widłowe a) ręczne z hydraulicznym układem podnoszenia [2, s. 138]
b) wózki elektryczne (akumulatorowe)
Wózki z napędem akumulatorowym nie zanieczyszczają powietrza , można z nich korzystać w
pomieszczeniach zamkniętych, w których pracują ludzie. Wózki spalinowe powinny być zasilane
paliwem gazowym ze względu na ograniczenie produktów spalania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Przenośniki
Przenośniki to urządzenia mechaniczne o działaniu ciągłym, służą do przenoszenia
materiałów sypkich, grubo- i drobnoziarnistych oraz ładunków jednostkowych.
Wśród przenośników można wyróżnić:
Przenośniki cięgnowe - transport odbywa się przy wykorzystaniu cięgna (taśmy, liny lub
łańcucha). Przenośniki umożliwiają transport ładunku o dowolnej postaci, poziomo, pionowo
lub pod niewielkim kątem. Bezpośrednio na cięgnie - jak w przenośniku taśmowym lub nie
stykając się z cięgnem, jeżeli do cięgna przymocowane są uchwyty lub czerpaki - jak
w przenośniku kubełkowym. Wśród przenośników cięgnowych rozróżnia się:
- przenośnik taśmowy  taśma najczęściej tekstylno-gumowa lub wykonana
z segmentów metalowych, o zamkniętym obwodzie przewija się przez bębny:
napędzający i napędzany; taśma jest podtrzymywana na ułożyskowanych wałkach,
napędzana silnikiem nadającym jej prędkość do kilku m/s;
Rys.12. Przenośnik taśmowy a) widok ogólny b) widok powierzchni nośnej [4, s. 174]
1  kanał odbioru ładunku, 2  bęben napędowy, 3  taśma, 4  lej zasypowy,
5  bęben napinający, 6  kołki prowadzące
- przenośnik zgrzebłowy  wzdłuż nieruchomej rynny (zamkniętej lub otwartej) ładunek
jest przesuwany za pomocą poprzeczek (płyt wyposażonych w zęby) zwanych
zgrzebłami, umocowanych do łańcucha napędowego; używany do transportu
materiałów w postaci brył np. buraków cukrowych, warzyw, owoców lub materiałów
sypkich powodujących duże zapylenie np. mąki;
Rys.13. Przenośnik zgrzebłowy [4, s. 175]
1  zgrzebło, 2 - łańcuch, 3 - koło napędowe, 4  rynna, 5 - materiał transportowany
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
- przenośnik podwieszony  wzdłuż szyny nośnej poruszają się wózki napędzane za
pomocą łańcucha poruszanego kołem zębatym; ładunki umieszczane są na specjalnych
zaczepach podwieszanych do wózków; w ten sposób transportowane są pojedyncze
elementy o dużych rozmiarach np. tusze zwierzęce;
Rys. 14. Przenośnik podwieszony [4, s. 175]
1 - szyna nośna, 2  wózek, 3 - łańcuch napędzany, 4 - zaczep, 5 - koło napędowe, 6  ładunek przenoszony
- przenośnik czerpakowy (kubełkowy) - cięgno z umocowanymi czerpakami rozpięte
jest między kołami w pozycji pionowej; czerpaki (kubełki) nabierają sypki materiał
z kosza zasypowego, przenoszą go następnie na wyższy poziom i wysypują w chwili
zmiany kierunku; prędkość cięgna 0,25  3 m/s; przenośnik stosowany jest do
transportu materiałów sypkich;
Rys. 15. Przenośnik czerpakowy [4, s. 175]
1  kanał zasypowy, 2  czerpak, 3 - mechanizm napędowy, 4 - koło napinające
Przenośniki bezcięgnowe  materiał przenoszony jest bez użycia cięgna. Transport
odbywa się za pomocą takich elementów jak: śruby, wałki, krążki lub czynnika
pośredniczącego (powietrza lub wody). Transport może odbywać się w kierunku poziomym,
pionowym lub pod pewnym kątem. Wśród przenośników bezcięgnowych rozróżnia się:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
- przenośnik ślimakowy  głównym elementem jest wał ze ślimakiem, które tworzą
powierzchnię śrubową; w korycie przenośnika z jednej strony znajduje się kosz
zasypowy, z drugiej lej wylotowy materiału; prędkości obrotowe ślimaków wynoszą
od kilkudziesięciu do 2000 obr/min; przenośnik umożliwia transport materiałów
sypkich lub półpłynnych, używany do transportu na krótkie odcinki;
Rys. 16. Przenośnik ślimakowy [2, s. 143]
1  koryto, 2  wał, 3  człon śrubowy, 4  kosz zasypowy, 5  lej wylotowy, 6  napęd
- przenośnik wałkowy (lub krążkowy) tzw. bieżnia rolkowa  przenośniki wałkowe
i krążkowe mają zbliżoną budowę, różnią się tylko elementami przenoszącymi; wałki
rozmieszcza się w odpowiedniej odległości i łożyskuje (rzadko są one napędzane);
transport ładunków odbywa się ręcznie lub przez pchanie za pomocą dodatkowego
mechanizmu napędzającego; służą do transportu materiałów opakowanych
w skrzynie, kartony lub worki;
Rys. 17. Przenośnik rolkowy a) wałkowy [4, s. 173], b) krążkowy [2, s. 143]
1  poręcz zabezpieczająca, 2  rolki
- przenośnik pneumatyczny  strumień powietrza porywa i przenosi materiał
transportowany w przewodach (rurociągach zamkniętych) do miejsca wyładunku;
wyróżnia się przenośniki pneumatyczne: ssący (pracuje na zasadzie podciśnienia),
tłoczący (działa dzięki sprężonemu powietrzu) i ssąco-tłoczący; warunkiem
prawidłowego działania jest duża szczelność urządzeń oraz mały stopień wilgotności
materiałów; stosowany do transportu materiałów sypkich, lekkich np. mąki, ziarna;
Rys. 18. Przenośnik pneumatyczny (tłoczący) [4, s. 176]
1  sprężarka wirowa, 2  lej zasypowy, 3  napęd stawidła, 4  przewód transportujący
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
- przenośnik hydrauliczny  materiał za pomocą wody unoszony jest rurami lub korytami
(spławiakami); niezbędne są pompy wytwarzające odpowiednie ciśnienie wody;
przenoszony materiał nie powinien być rozpuszczalny i nie może reagować
z wodą; stosowany do transportu jak i również płukania, segregacji płodów rolnych
np. buraków cukrowych, warzyw;
Rys. 18. Przenośnik hydrauliczny [4, s. 177]
1  strumień cieczy nośnej, 2  otwór zasypowy, 3  kanał transportowy, 4 - krata
Dz
wignice
Dz
wignice to urządzenia pracujące okresowo służące do podnoszenia, opuszczania lub
przenoszenia ładunków na bliskie odległości. Najczęściej stosowanymi dz
wignicami sÄ…:
suwnice, żurawie i wciągarki.
Charakterystycznymi parametrami dz
wignic jest udz
wig i zasięg.
Suwnice stanowią typowe wyposażenie hal produkcyjnych, magazynów i są przeznaczone
do podnoszenia oraz przenoszenia towarów w obrębie jednego obszaru przeładunkowego.
Umożliwiają transport w przestrzeni określonej przez wysokość podnoszenia chwytaka, drogę
jazdy wózka i pomostu suwnicy. Udz
wig suwnic zawiera się od kilku tysięcy (dla małych
suwnic z napędem ręcznym) do setek tysięcy. Główny ich zespół, zwany mostem stanowi
konstrukcję wsporczą suwnicy. Na moście porusza się wózek wraz z wciągnikiem
wyposażonym w zespół chwytający. Suwnice mogą być wyposażone w napęd elektryczny,
sterowany zdalnie z kabiny operatora lub pulpitu sterowniczego zawieszonego pod suwnicÄ….
Rys. 19. Suwnica z napędem ręcznym [4, s. 179]
1  koła jezdne pomostu, 2  koło napędu pomostu, 3  tablica z podanym udz
wigiem suwnicy, 4  wózek,
5  koło napędu podnoszenia, 6  koło napędu wózka, 7  pomost, 8  szyny stałe, 9  zblocze z hakiem
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Żurawi używa się często do podnoszenia ładunków na terenach otwartych. Mogą to być
niewielkie konstrukcje umocowane na stałe do ścian budynków (stacjonarne) lub żurawie
przewoz
ne (przejezdne), zainstalowane na podwoziach samochodowych lub torowisku.
Żurawie samochodowe są wyposażone w wysięgniki rozstawiane przed użyciem dla
bezpieczeństwa podczas pracy. Udz
wig żurawi jest najczęściej związany z zasięgiem, przy
większym zasięgu udz
wig maleje. Żurawie przenoszą ładunek wzdłuż łuku kołowego - mogą
obsłużyć przestrzeń objętą walcem (lub połową walca w przypadku gdy nie wykonują pełnego
obrotu), którego wysokość jest wysokością podnoszenia, a promień podstawy wysięgiem
ramienia.
Rys. 20. Żuraw a) stały z napędem ręcznym, b) samojezdny [4, s. 178]
1  obrotowe mocowanie żurawia do ściany budynku, 2  ramię, 3  ogranicznik ruchu wózka,
4  zblocze hakowe, 5  łańcuch napędowy, 6 - wózek
WciÄ…garki  dz
wignice proste. Za pomocÄ… odpowiedniego uchwytu (haka, chwytaka)
przymocowanego do cięgna (liny, łańcucha) umożliwiają przesuwanie lub podnoszenie
ładunku. Mogą pracować jako przyścienne (zamocowane w płaszczyz
nie pionowej) lub
stojakowe (zamocowane w płaszczyz
nie poziomej). Składają się z bębna linowego
sprzężonego z przekładnią zębatą ślimakową lub walcową. Mogą posiadać napęd ręczny lub
elektryczny. OdmianÄ… wciÄ…garki jest dz
wig towarowy potocznie zwany windÄ….
Rys. 21. Wciągarki przyścienne a) z przekładnią ślimakową, b) z przekładnią zębatą walcową [2, s. 130]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Które ze środków transportu wewnętrznego umożliwiają transport materiałów
w kierunku poziomym?
2. Które ze środków transportu wewnętrznego umożliwiają transport materiałów
w kierunku pionowym?
3. Które ze środków transportu wewnętrznego przystosowane są do transportowania
materiałów sypkich?
4. Które ze środków transportu wewnętrznego przystosowane są do transportowania
materiałów brylastych?
5. Które ze środków transportu wewnętrznego przystosowane są do transportowania
materiałów w opakowaniach?
6. Z jakich głównych elementów zbudowany jest przenośnik taśmowy?
7. Które z elementów budowy przenośnika taśmowego są stałe, a które ruchome?
8. Z jakiego materiału może być wykonana taśma przenośnika?
9. Jak zbudowany jest przenośnik hydrauliczny?
10. Jaki czynnik pośredniczący wykorzystywany jest w transporcie materiałów za pomocą
przenośnika hydraulicznego?
11. Jaki rodzaj materiału można transportować przy pomocy przenośnika hydraulicznego?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaproponuj po dwa środki transportu wewnętrznego, przy pomocy których można
przenosić materiał:
a) sypki w kierunku poziomym,
b) brylasty w kierunku poziomym,
c) w opakowaniu w kierunku pionowym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z rodzajami środków transportu wewnętrznego,
2) określić rodzaj materiału jaki można transportować danymi środków transportu
wewnętrznego,
3) dobrać odpowiedni środek transportu wewnętrznego do rodzaju materiału, wg ćwiczenia,
4) przedstawić propozycje doboru środków transportu,
5) przedstawić rozwiązania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- film dydaktyczny prezentujący rodzaje środków transportu wewnętrznego,
- katalogi i prospekty środków transportu zewnętrznego,
- zeszyt,
- przybory do pisania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Ćwiczenie 2
Wykonaj schemat budowy przenośnika taśmowego. Zaznacz główne elementy jego
budowy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z budową przenośnika taśmowego,
2) określić główne elementy składowe jego budowy,
3) narysować schemat budowy przenośnika taśmowego,
4) zaznaczyć główne elementy jego budowy,
5) zaprezentować narysowany schemat.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- model przenośnika taśmowego,
- plansze lub foliogramy,
- zeszyt,
- przybory do rysowania.
Ćwiczenie 3
Wyjaśnij zasadę działania przenośnika hydraulicznego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z budową przenośnika hydraulicznego,
2) wskazać czynnik pośredniczący w transporcie hydrauliczny,
3) określić rodzaj materiału jaki można transportować przy pomocy przenośnika
hydraulicznego,
4) przeanalizować schemat budowy przenośnika hydraulicznego,
5) zapisać kolejne etapy działania przenośnika,
6) przedstawić opis działania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- plansze lub foliogramy dotyczące budowy i działania przenośnika hydraulicznego,
- zeszyt,
- przybory do pisania.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) zdefiniować pojÄ™cie transportu wewnÄ™trznego? ð ð
2) sklasyfikować Å›rodki transportu wewnÄ™trznego? ð ð
3) zidentyfikować podstawowe rodzaje wózków? ð ð
4) zidentyfikować podstawowe rodzaje przenoÅ›ników? ð ð
5) zidentyfikować podstawowe rodzaje dz
wignic? ð ð
6) określić czynniki mające wpływ na dobór środka transportu
wewnÄ™trznego? ð ð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
7) zidentyfikować główne elementy budowy wybranego środka
transportu wewnÄ™trznego? ð ð
8) wyjaśnić zasadę działania wybranego środka transportu
wewnÄ™trznego? ð ð
9) scharakteryzować czynności obsługi wybranego środka transportu
wewnÄ™trznego? ð ð
10) określić czynniki mające wpływ na dobór środka transportu
wewnÄ™trznego? ð ð
11) wskazać wady i zalety wybranego Å›rodka transportu wewnÄ™trznego? ð ð
12) dobrać środek transportu wewnętrznego do transportu materiału
sypkiego, brylastego, półpÅ‚ynnego lub materiaÅ‚u w opakowaniu? ð ð
13) wskazać wady i zalety wybranego Å›rodka transportu wewnÄ™trznego? ð ð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
4.3. Zasady bhp w transporcie
4.3.1. Materiał nauczania
Wykorzystanie środków transportu wymaga zwrócenia uwagi na możliwości wypadków
i opracowania odpowiednich przepisów zapewniających bezpieczeństwo pracy.
Przepisy bhp przy urzÄ…dzeniach dz
wigowo  transportowych przewidują zarówno
stosowanie urządzeń zabezpieczających w konstrukcjach maszyn transportowych, jak i zasady
bezpiecznej obsługi tych maszyn.
Ogólne zasady bhp przy obsłudze środków transportu bliskiego zasięgu przewidują:
- sprawdzanie urządzeń hamujących i zatrzymujących spadanie ciężarów,
- stosowanie urządzeń zabezpieczających obsługę przed porażeniem prądem
elektrycznym,
- oznaczenie miejsc niebezpiecznych,
- przestrzeganie maksymalnego obciążenia itp.
Przepisy bhp zabraniają m. in.: przechodzenia pod pracującą suwnicą albo żurawiem,
ponadto:
- w wózkach z napędem elektrycznym obsługa powinna mieć pod nogami gumowe
dywaniki,
- silniki elektryczne urządzeń dz
wigowo  transportowych powinny mieć osłony,
- przewody dostępne dla obsługi powinny być izolowane,
- w przenośnikach wałkowych powinny być instalowane listwy zabezpieczające przed
wyrzuceniem przedmiotów przesuwanych itp.
Przed przystąpieniem do obsługi środków transportu należy się dobrze zapoznać ze
szczegółowymi przepisami bhp dla danego urządzenia oraz z instrukcją obsługi.
Szczegółowe informacje o prawidłowym użytkowaniu dopuszczanych do eksploatacji
urządzeń są opracowane w Dokumentacji Techniczno-Ruchowej (DTR). Zawiera ona
szczegółowe opisy ich budowy i działania, parametry techniczne i metody ich badań, zasady
użytkowania, sposoby uruchamiania, kontroli przebiegu pracy, zatrzymania, obsługi i napraw.
Każde urządzenie posiada DTR, niektóre z nich dodatkowo podlegają nadzorowi
technicznemu.
Bezpieczeństwo i higiena pracy przy eksploatacji wózków jezdniowych
Kontrola stanu
Współczesne wózki jezdniowe są powszechnym i niezastąpionym narzędziem pracy
używanym do przemieszczania ładunków. Jednak ich eksploatacja związana jest
z koniecznością przestrzegania wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy, które obowiązują
zarówno pracodawców, jak i pracowników.
Uprawnienie do kierowania wózkiem jezdniowym
Operatorzy wózków jezdniowych muszą mieć kwalifikacje uprawniające do kierowania
tymi pojazdami, zgodnie z RozporzÄ…dzeniem Ministra Gospodarki z dnia 10 maja 2002 r.
w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy eksploatacji wózków jezdniowych z napędem
silnikowym (Dz. U. Nr 70, poz. 650). Aby więc zostać kierowcą wózka, trzeba być osobą
pełnoletnią, nie mieć przeciwwskazań lekarskich oraz uzyskać uprawnienia kierowcy
(operatora) lub imienne zezwolenie do obsługi wózka wystawione przez pracodawcę (ważne
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
tylko na terenie zakładu pracy tego pracodawcy). Powyższe zezwolenie może być wydane
pracownikowi dopiero po ukończeniu - z wynikiem pozytywnym  szkolenia dla kierowców
wózków, zorganizowanego przez pracodawcę (lub zewnętrzną firmę szkoleniową) według
programu opracowanego albo zatwierdzonego przez jednostkÄ™ organizacyjnÄ… wyznaczonÄ…
przez ministra właściwego ds. gospodarki.
Kontrola stanu technicznego wózka
Przed przekazaniem kierowcy wózka do użytkowania pracodawca powinien zapewnić
kontrolę stanu technicznego, w tym kontrolę elementów, układów i mechanizmów.
W szczególności należy sprawdzić prawidłowość działania układu kierowniczego,
hamulcowego i napędowego, mechanizmów podnoszenia oraz osprzętu. Zadbać należy
również o sprawność oświetlenia i sygnalizacji, prawidłowość działania urządzeń pomiarowo-
kontrolnych oraz elementów i urządzeń zabezpieczających kierowcę, a także osoby
współuczestniczące w czynnościach transportowych.
Zabrania się wprowadzania przez użytkownika zmian konstrukcyjnych lub demontażu
urządzeń zabezpieczających i sygnalizacyjnych.
Przegląd stanu technicznego wózka powinien być odnotowany w dokumentach
eksploatacyjnych wózka. Poza tym w każdym zakładzie eksploatującym wózki jezdniowe
powinna być opracowana i wydana instrukcja określająca bezpieczną organizację transportu
wewnątrzzakładowego, ustalająca zwłaszcza dopuszczalne prędkości wózków na
poszczególnych odcinkach dróg, uwzględniająca nasilenie ruchu, rodzaj przewożonych
ładunków, szerokość i stan dróg oraz widoczność.
Wymagania dotyczące oznakowania wózków
Na wózku jezdniowym powinny być umieszczone - w widocznym miejscu, w sposób
czytelny (w formie niezakodowanej) i nieusuwalny - następujące informacje:
- nazwa i adres producenta,
- znak "CE",
- dopuszczalna wartość (wartości) obciążenia,
- oznaczenie serii lub typu,
- numer fabryczny (jeżeli producent stosuje numery fabryczne),
- rok budowy.
Stanowisko kierowcy wózka powinno być zaopatrzone w tablicę obciążeń (np. w formie
wykresu lub tabeli), określającą nominalne obciążenie zależnie od sposobu podnoszenia
ładunku. Wartość udz
wigu nominalnego zależy, w odniesieniu do wózków widłowych, od
odległości środka ciężkości ładunku od masztu.
Wymagania dozoru technicznego
Rada Ministrów rozporządzeniem z dnia 16 lipca 2002 r. w sprawie urządzeń
technicznych podlegających dozorowi technicznemu (Dz.U. Nr 120, poz. 1021) włączyła
wózki jezdniowe podnośnikowe z mechanicznym napędem podnoszenia pod dozór Urzędu
Dozoru Technicznego. UDT przeprowadza trzy rodzaje badań technicznych: badania
odbiorcze, okresowe i doraz
ne. Pełnemu badaniu dozoru technicznego, przeprowadzanemu co
rok podlegają wózki jezdniowe z wysięgnikiem, z osobą obsługującą podnoszoną wraz
z ładunkiem oraz wózki jezdniowe podnośnikowe podestowe lub z siedziskiem dla operatora.
Natomiast podnośniki prowadzone i zdalnie sterowane podlegają badaniu ograniczonemu co
dwa lata.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Dozór techniczny nie obejmuje wózków przeznaczonych do transportu poziomego,
a więc takich, które nie mają możliwości odstawienia ładunku wyżej niż poziom z którego
został on pobrany.
Instrukcja bhp dla wózka jezdniowego i podnośnikowego
Uwagi ogólne
Pracę operatora wózka może wykonywać osoba, która:
- ukończyła 18 lat życia
- posiada odpowiedni stan zdrowia,
- posiada wykształcenie co najmniej w zakresie szkoły podstawowej,
- posiada prawo jazdy oraz ukończony kurs operatorów wózków widłowych,
- posiada upoważnienie zakładu pracy do obsługi wózka.
Zezwolenie jest ważne na terenie zakładu pracy, który je wystawił. Zezwolenie na
kierowanie wózkiem powinno być cofnięte w razie stwierdzenia, że kierowca nie przestrzega
bezpiecznej eksploatacji wózka, a w szczególności gdy spowodował zagrożenie zdrowia lub
życia ludzi. Klucz umożliwiający uruchomienie wózka posiada wyłącznie wyznaczona osoba.
Czynności przed rozpoczęciem pracy
Przed rozpoczęciem pracy operator obowiązany jest dokonać bieżącego przeglądu wózka.
W szczególności musi on sprawdzić stan:
- mechanizmu kierowniczego,
- mechanizmu podnoszenia,
- urządzeń kontrolno-pomiarowych,
- działanie sygnału dz
więkowego,
- urządzeń do oświetlenia i sygnalizacji,
- osprzętu,
- hamulców,
- układu napędowego.
Przed uruchomieniem silnika należy sprawdzić czy dz
wignia zmiany biegów znajduje się
w położeniu jałowego biegu.
Czynności podczas pracy
- operator wózka powinien przed podniesieniem ładunku znać jego masę oraz wzrokowo
określić jego środek ciężkości,
- wysokość podnoszenia oraz udz
wig wózka wyposażonego w pomost nie mogą
przekraczać wielkości podanych przez producenta,
- przewożenie i podnoszenie osób na wózkach lub przyczepach jest dopuszczalne tylko
wtedy, gdy wózki lub przyczepy są do tego przystosowane przez producenta
i zamocowanych zgodnie z dokumentacjÄ…,
- jazda z ciężarem dozwolona jest wyłącznie przy przechylonych do tyłu prowadnicach
i widłach podniesionych na wysokość 30 cm od jezdni,
- w czasie pracy nikt nie powinien znajdować się na wózku oprócz operatora,
- maksymalna prędkość wózka wynosi 5km/h,
- w przypadku "sklejania" się styków styczników wyłączyć odłącznik awaryjny,
- zatrzymać wózek i usunąć drobną usterkę,
- koła należy zakładać nie napompowane,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
- w czasie przerwy w pracy silniki wózków spalinowych, znajdujących się
w pomieszczeniach produkcyjnych powinny być wyłączone,
- uruchamianie silników w tych pomieszczeniach jest zabronione, jeżeli może to
spowodować zanieczyszczenie powietrza szkodliwymi substancjami wydalanymi
z silników,
- używanie wózków spalinowych z silnikiem wysokoprężnym lub napędzanym gazem
w pomieszczeniach produkcyjnych jest dopuszczalne, pod warunkiem, że substancje
szkodliwe wydalane z silnika nie spowodują przekroczenia najwyższych
dopuszczalnych stężeń substancji szkodliwych w powietrzu.
Czynności zabronione:
- podnoszenie ciężarów powyżej określonej w dokumentacji nośności,
- podnoszenie lub opuszczanie w czasie jazdy wideł oraz przechylanie mechanizmu
podnoszenia,
- wykonywanie ostrych zakrętów na pochyłościach jezdni,
- przewożenie osób na pomoście, niezależnie od jego położenia (zakaz ten nie dotyczy
wózków specjalistycznych sterowanych z pomostu lub przystosowanych przez
producenta do pracy na pomoście),
- udostępnianie prowadzenia wózka osobom do tego nieupoważnionym,
- pozostawienie wózka z nie zaciągniętym hamulcem ręcznym oraz z podłączoną baterią
akumulatorów,
- używanie w pomieszczeniach produkcyjnych wózków spalinowych napędzanych
benzynÄ… etylizowanÄ… lub podobnym paliwem,
- używanie wózków do ciągnięcia wózków doczepnych, jeżeli ich liczba lub ciężar
ładunku przekraczają wielkości określone przez producenta, oraz do pchania innych
pojazdów,
- pozostawianie wózka z podniesionymi widłami,
- jazda bez widoczności /na ślepo/,
- dokonywanie przez użytkownika zmian konstrukcyjnych lub demontażu urządzeń
zabezpieczających i sygnalizacyjnych oraz tabliczek informacyjnych określonych
w normach,
- przebywanie pod podniesionymi widłami,
- dokonywanie jakichkolwiek napraw podczas pracy silnika.
Czynności po zakończeniu pracy
Po zakończeniu pracy operator obowiązany jest wykonać:
dla wszystkich wózków:
- sprawdzić stan napompowania kół,
dla wózków elektrycznych:
- sprawdzić poziom elektrolitu,
- podłączyć ładowanie baterii akumulatorów do prostownika oraz określić czas
Å‚adowania.
Uwagi końcowe
- eksploatacja wózka powinna być przerwana w razie stwierdzenia, że nie są zachowane
warunki bezpiecznej eksploatacji,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
- bezpieczne wykonywanie czynności transportowych przy użyciu wózka jest
obowiązkiem zarówno kierowcy, jak i osób współuczestniczących w tych
czynnościach,
- kierowca wózka powinien dbać o należyty stan techniczny wózka, przestrzegać
postanowień instrukcji obsługi wózka i jego osprzętu oraz instrukcji z zakresu
bezpieczeństwa pracy obowiązujących w danym zakładzie pracy,
- osoby współuczestniczące w czynnościach transportowych przy użyciu wózka powinny
przestrzegać zasad bezpiecznej pracy oraz stosować się do wskazówek kierowcy i osób
nadzorujÄ…cych prace transportowe,
- kierowca i osoby bezpośrednio uczestniczące w czynnościach transportowych powinni
pracować w kaskach ochronnych.
Rys. 22. Sytuacje, w których mogą wystąpić zagrożenia wypadkowe [5, s. 154, 155]
a) nieodpowiednio dobrany środek transportu do rodzaju przewożonego materiału, b) zjeżdżanie wózkiem
ze zbyt stromych pochylni
Na podstawie art. 210 K.P. pracownik ma prawo - w razie gdy warunki pracy nie
odpowiadają przepisom bhp i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia
pracownika lub gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym
osobom  powstrzymać się od wykonywanej pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie
przełożonego.
Åšrodki ochrony indywidualnej i zbiorowej
ObowiÄ…zek zapobiegania wypadkom przy pracach transportowych spoczywa na samych
pracownikach. Powinni oni bezwzględnie przestrzegać zasad poprawnej obsługi
zmechanizowanych urządzeń transportowych oraz zwracać uwagę na wszelkie
nieprawidłowości ich działania. Zauważone usterki należy niezwłocznie zgłaszać pracownikom
nadzoru technicznego lub służbom bhp.
Nie zawsze udaje się usunąć wszystkie czynniki zagrożeń. Należy jednak ich wpływ
zmniejszyć do minimum przez zmiany konstrukcyjne urządzeń produkcyjnych, stosowanie
zabezpieczeń w postaci środków ochrony indywidualnej lub zbiorowej, instruktaż załogi,
oznakowania ostrzegawcze itp.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Środkami ochrony indywidualnej przy pracach transportowych są najczęściej:
- kaski ochronne, zapobiegające przed urazami głowy przez spadające przedmioty,
- obuwie o metalowych noskach, umożliwiające ochronę stóp przygniecionych
Å‚adunkiem,
- rękawice skórzane zmniejszające niebezpieczeństwo skaleczenia dłoni ładunkami
o ostrych krawędziach,
- okulary i maski ochronne przy transporcie towarów wytwarzających pył,
- kombinezony o jaskrawych barwach, sygnalizujące obecność ludzi,
- kamizelki ratunkowe ( kapoki ) przy pracach transportowych w środowisku wodnym.
Środki ochrony zbiorowej spełniają swoje zadania bez względu na to, czy pracownik chce
z nich skorzystać, czy nie. Podzielić je można na kilka grup, w zależności od sposobu
zapobiegania wypadkom i przyjętych rozwiązań konstrukcyjnych. Większość współczesnych
urządzeń technicznych (w tym środków transportu) wyposaża się w środki ochrony zbiorowej
(np. poduszki powietrzne).
Do najczęściej stosowanych środków ochrony zbiorowej przy pracach transportowych
należą:
- osłony zapobiegające dotknięciu ruchomych części urządzeń (np. przenośników
zgrzebłowych, ślimakowych) lub elementów znajdujących się pod napięciem wyższym
niż 40V,
- urządzenia sygnalizujące stan ruchu wózków i suwnic,
- niskonapięciowe urządzenia elektryczne do oświetlenia i napędu urządzeń
transportowych,
- oznaczenia dopuszczalnego obciążenia suwnic i żurawi umieszczenie w widocznych
miejscach oraz oznaczenie zasięgu działania tych urządzeń,
- urządzenia łączności bliskiego i dalekiego zasięgu (np. pomiędzy operatorem żurawia a
pracownikami mocujÄ…cymi Å‚adunek).
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Kto może kierować wózkiem widłowym podnośnikowym z napędem silnikowym?
2. Jakie czynności należy wykonać przed rozpoczęciem pracy wózka widłowego
podnośnikowego?
3. Jakie czynności należy wykonać by prawidłowo obsługiwać wózek widłowy
podnośnikowy?
4. Jakie czynności należy wykonać po pracy wózka widłowego podnośnikowego?
5. Jakie zagrożenia mogą wystąpić przy obsłudze wózka widłowego podnośnikowego?
6. Jakie znasz środki ochrony indywidualnej stosowane przy pracach transportowych?
7. Jakie znasz środki ochrony zbiorowej stosowane przy pracach transportowych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie przedstawionego wydarzenia wskaż zaniedbania w organizacji pracy
i eksploatacji wózka widłowego podnośnikowego z napędem silnikowym, a następnie
przedstaw prawidłowe rozwiązania.
 W zakładzie przetwórstwa owocowego kierownik działu polecił pracownikowi, który
pracuje przy urządzeniach chłodniczych, by wywiózł z magazynu kilka beczek produktów.
Kierownik zaznaczył, że pracownik magazynu jest na urlopie, a pracę należy wykonać
natychmiast gdyż po towar przyjechał odbiorca i nie może długo czekać. Pracownik chcąc
szybko wywiązać się z polecenia wziął jeden z wózków widłowych, mimo iż nie posiadał
uprawnień na wózek widłowy. W czasie podnoszenia beczki, gdy znajdowała się ona na
widłach na wysokości 1m stoczyła się nagle. Przycisnęła swoim ciężarem do ściany lewą nogę
pracownicy, która przechodziła w tym czasie w pobliżu wózka, powodując złamanie nogi .
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z eksploatacją wózka widłowego podnośnikowego z napędem silnikowym,
2) wskaż zaniedbania w organizacji pracy i eksploatacji wózka,
3) zapisać nieprawidłowości,
4) zaproponować rozwiązania,
5) przedstawić swoje uwagi i wnioski.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- dokumentacja techniczna dla wózka podnośnikowego z napędem silnikowym,
- zeszyt,
- przybory do pisania.
Ćwiczenie 2
Na podstawie instrukcji obsługi dla wózka podnośnikowego z napędem silnikowym
przygotuj instrukcję obsługi wózka dwukołowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją obsługi dla wózka podnośnikowego z napędem silnikowym,
2) przeanalizować instrukcją obsługi dla wózka podnośnikowego z napędem silnikowym,
3) zaproponować kolejne czynności obsługi wózka dwukołowego,
4) zapisać instrukcję obsługi wózka dwukołowego,
5) przedstawić instrukcję obsługi wózka dwukołowego.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- dokumentacja techniczna dla wózka podnośnikowego z napędem silnikowym,
- zeszyt,
- przybory do pisania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Ćwiczenie 3
Dobierz środki ochrony osobistej i zbiorowej jakie należy stosować przy obsłudze:
a) wózków,
b) przenośników,
c) dz
wignic.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się ze środkami ochrony osobistej i zbiorowej przy pracach transportowych,
2) dobrać środki ochrony osobistej i zbiorowej konieczne przy obsłudze wózków,
3) dobrać środki ochrony osobistej i zbiorowej konieczne przy obsłudze przenośników,
4) dobrać środki ochrony osobistej i zbiorowej konieczne przy obsłudze dz
wignic,
5) zapisać dobrane środki ochrony do wybranych środków transportu,
6) zaprezentować dobrane środki ochrony.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- dokumentacja techniczna dla wózków, przenośników i dz
wignic,
- podręcznik [4],
- film dydaktyczny dotyczący środków ochrony osobistej i zbiorowej stosowanych podczas
prac transportowych,
- zeszyt,
- przybory do pisania.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wykorzystać przepisy bhp zwiÄ…zane z obsÅ‚ugÄ… Å›rodków transportu? ð ð
2) przedstawić informacje zawarte w dokumentacji techniczno-ruchowej? ð ð
3) określić warunki jakie trzeba spełnić by zdobyć uprawnienia do kierowania
wózkiem widÅ‚owym podnoÅ›nikowym z napÄ™dem silnikowym? ð ð
4) wyjaÅ›nić symbole w oznakowaniu wózków podnoÅ›nikowych? ð ð
5) określić warunki przeprowadzenia kontroli stanu technicznego wózków
podnoÅ›nikowych? ð ð
6) wskazać wózki podlegajÄ…ce dozorowi technicznemu? ð ð
7) określić czynności jakie należy wykonać przed rozpoczęciem pracy wózka
widÅ‚owego podnoÅ›nikowego? ð ð
8) wyjaÅ›nić zasady prawidÅ‚owej obsÅ‚ugi wózków podnoÅ›nikowych? ð ð
9) określić czynności jakie należy wykonać po pracy wózka widłowego
podnoÅ›nikowego? ð ð
10) wskazać główne zagrożenia jakie są związane z obsługą wózków
podnoÅ›nikowych? ð ð
11) określić czynności jakie należy wykonać po pracy wózka widłowego
podnoÅ›nikowego? ð ð
12) skorzystać z dokumentacji techniczno  ruchowej dotyczącej środków
transportu? ð ð
13) dobrać środki ochrony indywidualnej stosowane przy pracach
transportowych? ð ð
14) dobrać środki ochrony zbiorowej stosowane przy pracach
transportowych? ð ð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań wyboru (tylko jedna odpowiedz jest prawidłowa).
5. Test składa się z zadań o różnym stopniu trudności: pytania od 1do 15 są z poziomu
podstawowego, zadania od 16 do 20 z poziomu ponadpodstawowego.
6. Odpowiedzi udzielaj na załączonej karcie odpowiedzi. Prawidłową odpowiedz
zakreśl
 X .
7. W przypadku pomyłki dotyczącej wyboru odpowiedzi poprzednio zaznaczoną odpowiedz

zakreśl  kółkiem i zaznacz ponownie  X właściwą odpowiedz
.
8. Przestrzegaj podanej przez nauczyciela normy czasowej (40 min).
9. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
10. Porozumiewanie się z innymi uczniami lub korzystanie ze  środków pomocy wiąże się
z otrzymaniem oceny niedostatecznej.
11. Jeżeli masz jakieś wątpliwości dotyczące testu spytaj nauczyciela.
12. Po skończonej pracy test wraz z kartą odpowiedzi oddaj nauczycielowi.
Życzę powodzenia
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Masowce przeznaczone sÄ… do transportu:
a) zróżnicowanych ładunków,
b) ładunków jednego rodzaju,
c) substancji ciekłych,
d) maszyn lub pojazdów.
2. Pływające przetwórnie ryb to:
a) trawlery,
b) kontenerowce,
c) drobnicowce,
d) zbiornikowce.
3. ZaletÄ… transportu kolejowego jest:
a) wyposażenie w urządzenia rozładunkowe,
b) zdolność przewożenia ładunków masowych,
c) ograniczona układem torów dostawa towarów,
d) niskie koszty przewozu na krótkich dystansach.
4. Do załadunku i rozładunku drobnicowców przystosowane są:
a) żurawie zwane bomami,
b) mosty przeładunkowe,
c) systemy hydrauliczne,
d) urządzenia do przeładunku kontenerów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
5. Najlepszym spośród samochodów transportowych do przewożenia materiału sypkiego jest
samochód wyposażony w:
a) otwartą przestrzeń ładunkową,
b) silos,
c) skrzynie Å‚adunkowe,
d) cysternÄ™.
6. Do przemieszczania ładunków w płaszczyz
nie pionowej nie można zastosować:
a) wózków dwukołowych,
b) wózków widłowych,
c) suwnic,
d) przenośnika czerpakowego.
7. Dz
wig towarowy to odmiana:
a) suwnic,
b) wciÄ…garek,
c) żurawi,
d) widlaków.
8. Transport pneumatyczny polega na przemieszczaniu materiału za pomocą:
a) przenośnika ślimakowego,
b) sprężonego powietrza,
c) przenośnika hydraulicznego,
d) cieczy o odpowiednim ciśnieniu.
9. Który z przenośników nie jest obudowany korytem:
a) zgrzebłowy,
b) rolkowy,
c) czerpakowy,
d) taśmowy.
10. W przenośniku cięgnowym do transportu ładunków wykorzystywane są:
a) czerpaki,
b) wałki,
c) ślimak,
d) rolki.
11. Aby wykonywać pracę operatora wózka widłowego podnośnikowego trzeba:
a) ukończyć 21 lat,
b) posiadać wykształcenie co najmniej zawodowe,
c) posiadać upoważnienie zakładu pracy,
d) posiadać uprawnienia do pracy na wysokościach.
12. Do środków ochrony indywidualnej stosowanych przy pracach transportowych należą:
a) urzÄ…dzenia sygnalizacyjne,
b) urządzenia łączności bliskiego i dalekiego zasięgu,
c) niskonapięciowe urządzenia elektryczne do oświetlenia urządzeń transportowych,
d) okulary i maski ochronne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
13. Dozorowi technicznemu podlega wózek:
a) widłowy podnośnikowy z napędem,
b) widłowy ręczny,
c) platformowy ręczny,
d) dwukołowy.
14. Informacja dotycząca wózka jezdniowego nie musi zawierać:
a) oznaczenia serii lub typu,
b) znaku  CE ,
c) numeru fabrycznego,
d) daty ostatniego przeglÄ…du.
15. Dokumentacja Techniczno  Ruchowa nie zawiera:
a) instrukcji obsługi urządzenia,
b) tabliczki znamionowej,
c) opisu sposobu konserwacji,
d) opisu budowy urzÄ…dzenia.
16. Który z przenośników działa bez napędu:
a) rolkowy,
b) ślimakowy,
c) podwieszony,
d) zgrzebłowy.
17. Przy większym zasięgu udz
wig maleje w:
a) suwnicach,
b) żurawiach,
c) wciÄ…garkach,
d) wózkach.
18. Pole obsługiwane przez suwnicę ma kształt:
a) elipsy,
b) trójkąta,
c) prostokÄ…ta,
d) pierścienia.
19. Nieprawidłowa praca przenośnika hydraulicznego może być spowodowana:
a) awarią zaworu dławiącego,
b) uszkodzeniem cięgna,
c) nieodpowiednim rodzajem transportowanego materiału,
d) zbyt małym natężeniem przepływu powietrza.
20. Maksymalna prędkość wózka jezdnego wynosi:
a) 5 km/h,
b) 5 m/s,
c) 15 km/h,
d) 15 m/s.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko..........................................................................................
Wykorzystanie środków transportu w przemyśle spożywczym
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
6. LITERATURA
1. Błaszkiewicz Z.: Podstawy techniki. Cz.1. eMPi2, Poznań 2002
2. Bożenko Lech.: Maszynoznawstwo. WSiP, Warszawa 1996
3. Dąbrowski A.: Aparatura i urządzenia techniczne w przemyśle spożywczym, WSiP,
Warszawa 1996
4. Dąbrowski A.: Podstawy techniki w przemyśle spożywczym. WSiP, Warszawa 1999
5. Hansen A.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 1993
6. Potyński A.: Podstawy technologii i konstrukcji mechanicznych. WSiP, Warszawa 1995
7. Reński A.: Aparatura i urządzenia techniczne w piekarstwie. WsiP, Warszawa 1987
8. Warych J.: Aparaty i urządzenia przemysłu chemicznego i przetwórczego. WSiP,
Warszawa 1996
9. Zajączkowska A. (red.): Podstawy przetwórstwa spożywczego. Format  AB. Warszawa
1998
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38