PEDAGOGIKA KRYTYCZNA
Nazwa tej orientacji myślenia o edukacji odwołuje się do kategorii myślenia krytycznego, a szczególnie do tej postaci
Nazwa tej orientacji myślenia o edukacji odwołuje się do kategorii myślenia krytycznego, a szczególnie do tej postaci
znanej pod nazwą TEORIA KRYTYCZNA i wiąże się przede wszystkim z dokonaniami filozoficznej szkoły frankfurckiej.
znanej pod nazwą TEORIA KRYTYCZNA i wiąże się przede wszystkim z dokonaniami filozoficznej szkoły frankfurckiej.
 Krytyczność teorii krytycznej ma kilka poziomów:
 Krytyczność teorii krytycznej ma kilka poziomów:
- po pierwsze  wyrasta z niezgody na niesprawiedliwość istniejącego świata (świat nie jest taki, jaki powinien być),
- po pierwsze  wyrasta z niezgody na niesprawiedliwość istniejącego świata (świat nie jest taki, jaki powinien być),
- po drugie  aby poznać uwarunkowania rozmaitych procesów społecznych, posługuje się interpretacją uwzględniającą
- po drugie  aby poznać uwarunkowania rozmaitych procesów społecznych, posługuje się interpretacją uwzględniającą
kontekst badanych zjawisk,
kontekst badanych zjawisk,
- po trzecie  w swych interpretacjach zmierza do przekroczenia myślenia uprawianego z jednej tylko pozycji (myślenia
- po trzecie  w swych interpretacjach zmierza do przekroczenia myślenia uprawianego z jednej tylko pozycji (myślenia
ideologicznego) i dąży do konstruowania wyjaśnień, które mogą być uznane za bardziej adekwatne od myślenia
ideologicznego) i dąży do konstruowania wyjaśnień, które mogą być uznane za bardziej adekwatne od myślenia
potocznego czy zideologizowanych programów politycznych.
potocznego czy zideologizowanych programów politycznych.
Pedagogika krytyczna  podstawowe założenia.
Pedagogika krytyczna  podstawowe założenia.
Ped. krytyczna może być rozumiana jako wykorzystanie filozoficznej teorii krytycznej w analizach i przy projektowaniu
Ped. krytyczna może być rozumiana jako wykorzystanie filozoficznej teorii krytycznej w analizach i przy projektowaniu
działań edukacyjnych. Do jej zadań należy:
działań edukacyjnych. Do jej zadań należy:
1. Musi określić jakąś wizję człowieka i społeczeństwa  i to zarówno realną, jak i idealną; musi określić jaki świat
1. Musi określić jakąś wizję człowieka i społeczeństwa  i to zarówno realną, jak i idealną; musi określić jaki świat
jest i jaki powinien być. Musi poddać obserwacji i analizie rozgrywające się w społeczeństwie procesy edukacyjne i te
jest i jaki powinien być. Musi poddać obserwacji i analizie rozgrywające się w społeczeństwie procesy edukacyjne i te
społeczne, które mają na nie wpływ. Musi też określić, w jakim kierunku powinny podążać zmiany tego świata. Zakłada
społeczne, które mają na nie wpływ. Musi też określić, w jakim kierunku powinny podążać zmiany tego świata. Zakłada
się, że społeczeństwo powinno być otwarte na dialog, a jednostka przygotowana do życia, tak by w dialogu
się, że społeczeństwo powinno być otwarte na dialog, a jednostka przygotowana do życia, tak by w dialogu
odpowiedzialnie uczestniczyć. Konkretny kształt społeczeństwa jest już natomiast kwestią przebiegu owego dialogu,
odpowiedzialnie uczestniczyć. Konkretny kształt społeczeństwa jest już natomiast kwestią przebiegu owego dialogu,
powstaje w wyniku społecznego dyskursu.
powstaje w wyniku społecznego dyskursu.
2. Konieczne jest określenie sposobów działania umożliwiających choćby nieznaczne zbliżenie się tego, co jest, do tego,
2. Konieczne jest określenie sposobów działania umożliwiających choćby nieznaczne zbliżenie się tego, co jest, do tego,
co być powinno. Konieczne jest zaprojektowanie określonych działań pedagogicznych.
co być powinno. Konieczne jest zaprojektowanie określonych działań pedagogicznych.
Kiedy próbujemy działać  sam ów proces musi być krytycznie kontrolowany, analizowany i monitorowany;
Kiedy próbujemy działać  sam ów proces musi być krytycznie kontrolowany, analizowany i monitorowany;
musimy wiedzieć jakie skutki przynosi nasze  wtrącanie się w rzeczywistość.
musimy wiedzieć jakie skutki przynosi nasze  wtrącanie się w rzeczywistość.
Jak wygląda świat aktualny w perspektywie pedagogiki krytycznej? (pytanie o diagnozę)
Jak wygląda świat aktualny w perspektywie pedagogiki krytycznej? (pytanie o diagnozę)
W warstwie diagnozy pedagogika krytyczna ujmuje edukację jako element systemu społecznego ściśle związany z jego
W warstwie diagnozy pedagogika krytyczna ujmuje edukację jako element systemu społecznego ściśle związany z jego
funkcjami politycznymi.
funkcjami politycznymi.
EDUKACJA ZNIEWALA, ale WYZWOLENIE WYMAGA EDUKACJI.
EDUKACJA ZNIEWALA, ale WYZWOLENIE WYMAGA EDUKACJI.
Ped. Krytyczna szuka jak najbardziej adekwatnej diagnozy mechanizmów dominacji i przemocy wpisanych w
Ped. Krytyczna szuka jak najbardziej adekwatnej diagnozy mechanizmów dominacji i przemocy wpisanych w
funkcjonowanie instytucji edukacyjnych oraz projektuje takie działania edukacyjne, jakie miałyby szansę
funkcjonowanie instytucji edukacyjnych oraz projektuje takie działania edukacyjne, jakie miałyby szansę
przyczynić się do zwiększenia zakresu indywidualnej i zbiorowej wolności.
przyczynić się do zwiększenia zakresu indywidualnej i zbiorowej wolności.
Szkoła funkcjonuje wg  logiki systemu społecznego , narzucając zgodny z nią sposób postrzegania świata jako oczywisty
Szkoła funkcjonuje wg  logiki systemu społecznego , narzucając zgodny z nią sposób postrzegania świata jako oczywisty
i nie podlegający dyskusji. Dobór treści kształcenia, kryteria egzaminowania i selekcji szkolnych czy obowiązujące
i nie podlegający dyskusji. Dobór treści kształcenia, kryteria egzaminowania i selekcji szkolnych czy obowiązujące
w szkole przepisy dyscyplinarne powodują, że istniejące społeczeństwo (wraz z podziałami na grupy
w szkole przepisy dyscyplinarne powodują, że istniejące społeczeństwo (wraz z podziałami na grupy
uprzywilejowane i podporządkowane) traktowane jest jako coś oczywistego i naturalnego. Dzięki takiej ukrytej
uprzywilejowane i podporządkowane) traktowane jest jako coś oczywistego i naturalnego. Dzięki takiej ukrytej
indoktrynacji struktura społeczeństwa jest akceptowana i może być powielana z pokolenia na pokolenie
indoktrynacji struktura społeczeństwa jest akceptowana i może być powielana z pokolenia na pokolenie
JEDNYM Z PODSTAWOWYCH ZADAC
PEDAGOGIKI KRYTYCZNEJ JEST ODSA
ANIANIE TEGO RODZAJU
JEDNYM Z PODSTAWOWYCH ZADAC
PEDAGOGIKI KRYTYCZNEJ JEST ODSA
ANIANIE TEGO RODZAJU
MECHANIZMÓW DOMINACJI WPISANYCH W INSTYTUCJE I PRAKTYKI EDUKACYJNE ORAZ  SZERZEJ  W
MECHANIZMÓW DOMINACJI WPISANYCH W INSTYTUCJE I PRAKTYKI EDUKACYJNE ORAZ  SZERZEJ  W
PRAKTYKI KULTUROWE.
PRAKTYKI KULTUROWE.
Na tym tle od lat 60-tych XX wieku rozwijane są badania nad  ukrytym programem szkolnym, stanowiącym
Na tym tle od lat 60-tych XX wieku rozwijane są badania nad  ukrytym programem szkolnym, stanowiącym
nieudokumentowany w oficjalnych założeniach system wpływów wychowawczych (często o charakterze rytualnym,
nieudokumentowany w oficjalnych założeniach system wpływów wychowawczych (często o charakterze rytualnym,
niekoniecznie uświadamianym przez samych nauczycieli) przystosowujących jednostki i grupy do ram systemu
niekoniecznie uświadamianym przez samych nauczycieli) przystosowujących jednostki i grupy do ram systemu
społecznego
społecznego
Analizy i badania nad ukrytym programem obejmują:
Analizy i badania nad ukrytym programem obejmują:
-  symboliczną przemoc kultur dominujących nad zdominowanymi (dzieci z niższych klas społecznych, o innej kulturze
-  symboliczną przemoc kultur dominujących nad zdominowanymi (dzieci z niższych klas społecznych, o innej kulturze
czy wyznaniu, posługujące się innym kodem językowym wobec ogólnie obwiązujących standardów),
czy wyznaniu, posługujące się innym kodem językowym wobec ogólnie obwiązujących standardów),
- całość swoistej kultury szkoły (nie tylko tego, co zostało zapisane oficjalnie w wymaganiach programowych,
- całość swoistej kultury szkoły (nie tylko tego, co zostało zapisane oficjalnie w wymaganiach programowych,
podręcznikach i poradnikach metodycznych, ale i te nie dyskutowane z uczniami kryteria ich doboru),
podręcznikach i poradnikach metodycznych, ale i te nie dyskutowane z uczniami kryteria ich doboru),
- wymagania regulaminowe (ubiór, wymagania dotyczące punktualności, system kar i nagród),
- wymagania regulaminowe (ubiór, wymagania dotyczące punktualności, system kar i nagród),
- obyczaje (np.: kto komu się kłania?),
- obyczaje (np.: kto komu się kłania?),
- architektoniczną organizację przestrzeni (np.: dlaczego nauczyciele mają odrębne toalety?) usytuowanie pomieszczeń,
- architektoniczną organizację przestrzeni (np.: dlaczego nauczyciele mają odrębne toalety?) usytuowanie pomieszczeń,
wejście do szkoły, klatki schodowe,
wejście do szkoły, klatki schodowe,
- architekturę klasy szkolnej (np.: gdzie jest biurko nauczyciela? Kto kogo widzi i czyjej twarzy nie można zobaczyć?)
- architekturę klasy szkolnej (np.: gdzie jest biurko nauczyciela? Kto kogo widzi i czyjej twarzy nie można zobaczyć?)
Edukacja pełni swoje ideologiczne funkcje maskowania i przeinaczania rzeczywistości, posługując się ukrytymi
Edukacja pełni swoje ideologiczne funkcje maskowania i przeinaczania rzeczywistości, posługując się ukrytymi
programami szkolnymi, symboliczną przemocą i całą serią rytualnych praktyk przyzwyczajających ludzi do życia w
programami szkolnymi, symboliczną przemocą i całą serią rytualnych praktyk przyzwyczajających ludzi do życia w
bezkrytycznym posłuszeństwie. Jednocześnie jednak ta sama edukacja stanowi warunek życiowego powodzenia
bezkrytycznym posłuszeństwie. Jednocześnie jednak ta sama edukacja stanowi warunek życiowego powodzenia
jednostki. Edukacja jest też koniecznym warunkiem zmiany społeczeństwa.
jednostki. Edukacja jest też koniecznym warunkiem zmiany społeczeństwa.
Cele i kierunki interwencji.
Cele i kierunki interwencji.
Skoro zmiana społeczeństwa wymaga zmiany edukacji, to edukacja uwzględniająca powyższą krytykę powinna przede
Skoro zmiana społeczeństwa wymaga zmiany edukacji, to edukacja uwzględniająca powyższą krytykę powinna przede
wszystkim:
wszystkim:
1 Dostrzegać i akceptować różnice społeczne,
1 Dostrzegać i akceptować różnice społeczne,
2 Dopuszczać różnorodność wypowiedzi i uczuć młodych ludzi aktywnego zabierania głosu we własnych sprawach,
2 Dopuszczać różnorodność wypowiedzi i uczuć młodych ludzi aktywnego zabierania głosu we własnych sprawach,
3 Uczyć aktywnego działania na rzecz zmiany nieakceptowanych cech życia społecznego.
3 Uczyć aktywnego działania na rzecz zmiany nieakceptowanych cech życia społecznego.
STRATEGIA RADYKALNEJ EDUKACJI.
STRATEGIA RADYKALNEJ EDUKACJI.
Amerykańscy teoretycy pedagogiki krytycznej nazywają te obszary działań odpowiednio:  polityką różnicy ( politics of
Amerykańscy teoretycy pedagogiki krytycznej nazywają te obszary działań odpowiednio:  polityką różnicy ( politics of
difference ),  polityką głosu ( politics of voice ),  upełnomocnieniem ( empowerment ).
difference ),  polityką głosu ( politics of voice ),  upełnomocnieniem ( empowerment ).
Te trzy elementy to:
Te trzy elementy to:
- akceptacja różnic w miejsce ujednolicenia
- akceptacja różnic w miejsce ujednolicenia
- skłanianie do wyrażania zróżnicowanych poglądów w miejsce narzucania kultury elit i narzucania milczenia
- skłanianie do wyrażania zróżnicowanych poglądów w miejsce narzucania kultury elit i narzucania milczenia
mniejszościom,
mniejszościom,
- kształcenie kompetencji do kierowania własnym życiem w miejsce bierności i podporządkowania.
- kształcenie kompetencji do kierowania własnym życiem w miejsce bierności i podporządkowania.
Decydującą rolę ma tu kształtowanie krytycznej postawy wobec społecznej rzeczywistości. Polega ona na
Decydującą rolę ma tu kształtowanie krytycznej postawy wobec społecznej rzeczywistości. Polega ona na
kwestionowaniu oczywistości zastanego świata. Punktem wyjścia jest w tego rodzaju pracy stawianie pytań, które
kwestionowaniu oczywistości zastanego świata. Punktem wyjścia jest w tego rodzaju pracy stawianie pytań, które
prowokują do dostrzegania problemów tam, gdzie dominowała oczywistość. Problemy muszą być odpowiednio nazwane i
prowokują do dostrzegania problemów tam, gdzie dominowała oczywistość. Problemy muszą być odpowiednio nazwane i
poddane krytycznej refleksji. To dopiero prowadzi do działania na rzecz zmiany sytuacji.
poddane krytycznej refleksji. To dopiero prowadzi do działania na rzecz zmiany sytuacji.
Szczególnego znaczenia nabiera tu postać nauczyciela. Jest on spostrzegany jako sprzymierzeniec słabszych grup
Szczególnego znaczenia nabiera tu postać nauczyciela. Jest on spostrzegany jako sprzymierzeniec słabszych grup
społecznych, jako osoba działająca wspólnie z nimi na rzecz zmiany ich sytuacji życiowej. Taki nauczyciel powinien być
społecznych, jako osoba działająca wspólnie z nimi na rzecz zmiany ich sytuacji życiowej. Taki nauczyciel powinien być
 TRANSFORMATYWNYM INTELEKTUALIST
 , kimś w rodzaju tłumacza pośredniczącego między człowiekiem i złożonym
 TRANSFORMATYWNYM INTELEKTUALIST
 , kimś w rodzaju tłumacza pośredniczącego między człowiekiem i złożonym
światem społecznym, umożliwiającego krytyczne rozumienie rzeczywistości.
światem społecznym, umożliwiającego krytyczne rozumienie rzeczywistości.