Opracowanie szczegó

áowych zaáoĪeĔ

programu dzia

áaĔ

wodno

Ğrodowiskowych w gospodarce

rybackiej

dr in

Ī. Mirosáaw CieĞla

dr in

Ī. Jerzy ĝliwiĔski

prof.

dr

hab.

Ryszard

Wojda

Pracownia

Ichtiobiologii

i

Rybactwa

Szko

áa Gáówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

Warszawa, czerwiec 2008

2

Spis tre

Ğci

I.

Wst

Ċp.

4

II.

Podstawa formalna opracowania.

4

III.

Merytoryczna podstawa opracowania.

4

IV.

Okre

Ğlenie tradycyjnych metod chowu i hodowli ryb w Polsce, które mogą przyczyniü siĊ do ochrony i

poprawy stanu

Ğrodowiska naturalnego, zasobów naturalnych lub róĪnorodnoĞci genetycznej, a takĪe

zachowania bogactwa krajobrazu stawowego oraz tradycji prowadzenia chowu i hodowli ryb w stawach
rybnych, wraz z podaniem sposobu identyfikacji obiektów chowu i hodowli ryb stosuj

ących tradycyjne

metody, w tym wskazanie po

Īądanej powierzchni i wieku stawów stopnia intensyfikacji produkcji profilu

dzia

áalnoĞci oraz stosowanych gatunków ryb.

5

V.1. Ogólna charakterystyka metod chowu i hodowli ryb w Polsce ze wskazaniem tradycyjnej metody mog

ącej

przyczyni

ü siĊ do ochrony i poprawy stanu Ğrodowiska naturalnego, zasobów naturalnych lub róĪnorodnoĞci

genetycznej, a tak

Īe zachowania bogactwa krajobrazu stawowego oraz tradycji prowadzenia chowu i hodowli

ryb.

5

IV.2.

Zarys historii i tradycji chowu ryb w stawach karpiowych w Polsce.

9

IV.3.

Charakterystyka tradycyjnej metody produkcji ryb w stawów typu karpiowego ze wskazaniem metody chowu,
profilu dzia

áalnoĞci, poĪądanej powierzchni, wieku i intensyfikacji produkcji.

13

V.

Podstawowe zasady dobrej praktyki w dziedzinie prowadzenia chowu i hodowli ryb metodami tradycyjnymi,
odnosz

ące siĊ do zagadnieĔ zdrowotnych, weterynaryjnych, Ğrodowiskowych, stosowania dziaáaĔ

zapobiegaj

ących marnotrawieniu zasobów oraz emisji zanieczyszczeĔ, których moĪna uniknąü.

23

V.1.

Zagadnienia formalno-prawne.

23

V.2.

Zagadnienia zdrowotne i weterynaryjne.

23

V.3.

Zagadnienia

Ğrodowiskowe.

24

V.4.

Zagadnienia statystyczne.

24

V.5.

Zagadnienia zwi

ązane z zapobieganiem marnotrawieniu zasobów oraz emisji zanieczyszczeĔ, których moĪna

unikn

ąü.

24

VI.

Praktyki ( wymogi) dotycz

ące Ğrodowiska wodnego wykraczające poza podstawowe zasady dobrej praktyki w

tradycyjnym chowie ryb w stawach typu karpiowego.

25

VI.1.

Praktyki w zakresie ochrony i poprawy stanu

Ğrodowiska naturalnego.

25

VI.2.

Praktyki w zakresie ochrony i poprawy zasobów naturalnych.

26

VI.3.

Praktyki w zakresie ochrony i poprawy ró

ĪnorodnoĞci genetycznej.

26

VI.4.

Praktyki w zakresie potrzeby zachowania bogactwa krajobrazu stawowego.

27

VI.5.

Praktyki w zakresie potrzeby zachowania tradycyjnych metod produkcji.

27

VII.

Szczegó

áowe uzasadnienie potrzeby udzielenia wsparcia finansowego na realizacjĊ projektu w zakresie praktyk

hodowlanych wraz z podaniem sposobu przyznawania rekompensaty za stosowanie tych praktyk.

28

VII.1.

Szczegó

áowe uzasadnienie potrzeby udzielenia wsparcia.

28

VII.1.1.Podstawa formalna.

28

VII.1.2.Podstawa merytoryczna.

29

VII.1.3.Podstawa ekonomiczna.

30

VII.2.

Charakterystyka produkcyjnych i pozaprodukcyjnych walorów chowu i hodowli ryb w stawach typu
karpiowego metod

ą tradycyjną.

31

VII.3.

Sposób przyznawania rekompensat beneficjentom programu „Ochrona tradycyjnego charakteru chowu i
hodowli ryb w stawach typu karpiowego”.

38

VII.3. 1. Informacje podstawowe.

38

VII.3.2. Kryteria dost

ĊpnoĞci do programu „Ochrona tradycyjnego charakteru chowu i hodowli ryb w stawach

typu karpiowego”.

38

VII.3. 3. Jednostki nie obj

Ċte rekompensatami

39

VII.3. 4. Beneficjent

39

3

VII.3. 5. Rodzaje i sposoby naliczania rekompensat beneficjentom programu „Ochrona tradycyjnego
charakteru chowu i hodowli ryb w stawach typu karpiowego”.

40

VII.3. 5. 1. Pakiet 1. Tradycyjne stawy typu karpiowego.

40

VII.3. 5. 2. Pakiet 2. Zrównowa

Īona gospodarka stawowa.

41

VII.3. 5. 3. Rodzaje dzia

áaĔ ponadstandardowych i ich uzasadnienie.

42

VIII.

Sposób dokonywania oceny korzy

Ğci dla Ğrodowiska wraz z kwantyfikatorami poszczególnych elementów tej

oceny.

46

IX.

Ocena potencjalnych skutków udzielenia pomocy finansowej, w tym zagro

ĪeĔ dla zachowania równowagi

rynku produktów pochodz

ących z obiektów chowu i hodowli ryb objĊtych systemem pomocy finansowej.

49

X

X

.

.

Bibliografia.

51

Za

áącznik 1. Lista gatunków ptaków stwierdzonych w gospodarstwie stawowym „Stawinoga”. PodkreĞlono

gatunki wymienione w za

áączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG, tzw. „Dyrektywy Ptasiej”.

59

4

I. Wst

Ċp.

W strategii rozwoju akwakultury w nadchodz

ących latach szczególny nacisk poáoĪony

jest na zagadnienie tzw. „rozwoju zrównowa

Īonego”, czyli takiej formuáy chowu i hodowli

organizmów wodnych, która jest kompromisem pomi

Ċdzy aspektami ekonomicznymi,

spo

áecznymi i ekologicznymi. Produkcja taka powinna ona byü ekonomicznie opáacalna,

spo

áecznie akceptowalna oraz przyjazna Ğrodowisku naturalnemu (Code of conduct for

responsible fisheries 1995, Guidlines for responsible fisheries 1997, The Bangkok Declaration

and strategy 2000).

W krajach Unii Europejskiej ustanowiony zasta

á na lata 2007 – 2013 Europejski

Fundusz Rybacki, który jest formu

áą wsparcia finansowego m.in. dla tradycyjnych

metod chowu i hodowli ryb przyczyniaj

ących siĊ do ochrony i poprawy stanu

Ğrodowiska oraz zachowania przyrody, za dziaáania na rzecz Ğrodowiska, które ogólnie

nazywane s

ą wodnoĞrodowiskowymi.

Celem niniejszego opracowania jest okre

Ğlenie szczegóáowych zaáoĪeĔ dziaáaĔ

wodno-

Ğrodowiskowych w gospodarce rybackiej w Polsce, na podstawie których stawowe

gospodarstwa zachowuj

ące tradycyjny charakter produkcji mogą ubiegaü siĊ o wsparcie

finansowe z Europejskiego Funduszu Rybackiego. Kryteria i za

áoĪenia udzielania wsparcia

finansowego przygotowano w oparciu o art. 30 Europejskiego Funduszu Rybackiego

Rozporz

ądzenia Rady (WE) nr 1198/2006 z dnia 27 lipca 2006, opublikowanego w dniu 15

sierpnia 2006 roku, w którym przewidziano „

ĝrodki na rzecz Ğrodowiska wodnego”. Artykuá

ten znajduje si

Ċ w Osi priorytetowej nr 2, przewidującej Ğrodki na „AkwakulturĊ,

rybo

áówstwo Ğródlądowe, przetwarzanie i obrót produktami ryboáówstwa i akwakultury”.

II. Podstawa formalna opracowania.

Podstaw

ą formalną niniejszego opracowania jest umowa nr Ryb. rs – 01/2008 zawarta

w dniu 6 czerwca 2008 pomi

Ċdzy Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Szkoáą

G

áówną Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie.

III. Merytoryczna podstawa opracowania.

Niniejsze opracowanie przygotowano w oparciu o:

- rozporz

ądzenie ustanawiające Europejski Fundusz Rybacki (EFR) - Rozporządzenie Rady

WE nr 1198/2006 z dnia 27 lipca 2006 r w sprawie Europejskiego Funduszu Rybackiego,

zwanego w dalszej cz

ĊĞci „EFR” lub „Funduszem”

5

- przewodnik metodyczny do rozporz

ądzenia ustanawiającego Europejski Fundusz Rybacki i

zawieraj

ący rozwiniĊcia pojĊü i objaĞnienia zapisów zawartych w „Funduszu” (EFF

Vademecum, Brussels, 26.03.2007, Doc EFFC/10/2007), w dalszej cz

ĊĞci nazywany

„Vademecum”

- Rozporz

ądzenie Komisji (WE) nr 498/2007 z dnia 26 marca 2007r ustanawiające

szczegó

áowe zasady wykonania rozporządzenia Rady (WE) nr 1198/2006 w sprawie

Europejskiego Funduszu Rybackiego – akt wykonawczy do rozporz

ądzenia ustanawiającego

EFR, zwane dalej „Rozporz

ądzeniem”

- zakres rzeczowy stanowi

ący zaáącznik nr I do umowy nr 6.2008 zawartej pomiĊdzy

Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi a Szko

áą Gáówną Gospodarstwa Wiejskiego w

Warszawie

IV. Okre

Ğlenie tradycyjnych metod chowu i hodowli ryb w Polsce, które

mog

ą przyczyniü siĊ do ochrony i poprawy stanu Ğrodowiska naturalnego,

zasobów naturalnych lub ró

ĪnorodnoĞci genetycznej, a takĪe zachowania

bogactwa krajobrazu stawowego oraz tradycji prowadzenia chowu i

hodowli ryb w stawach rybnych, wraz z podaniem sposobu identyfikacji

obiektów chowu i hodowli ryb stosuj

ących tradycyjne metody, w tym

wskazanie po

Īądanej powierzchni i wieku stawów stopnia intensyfikacji

produkcji profilu dzia

áalnoĞci oraz stosowanych gatunków ryb

IV. 1. Ogólna charakterystyka metod chowu i hodowli ryb w Polsce ze wskazaniem

tradycyjnej metody mog

ącej przyczyniü siĊ do ochrony i poprawy stanu Ğrodowiska

naturalnego, zasobów naturalnych lub ró

ĪnorodnoĞci genetycznej, a takĪe zachowania

bogactwa krajobrazu stawowego oraz tradycji prowadzenia chowu i hodowli ryb.

Chów i hodowla ryb w Polsce obejmuje g

áównie gatunki sáodkowodne, produkowane

w stawach. Podstawowym

Ĩródáem zasilania stawów w wodĊ są wody powierzchniowe,

g

áównie páynące. Liczba gospodarstw zajmujących siĊ chowem i hodowlą ryb, jako jednego z

rodzajów dzia

áalnoĞci rolnej, szacowana jest na okoáo 10 000 ( Lirski 2007). Produkcja ryb

s

áodkowodnych w Polsce w roku 2007 wyniosáa áącznie okoáo 52 tysiące ton, z czego okoáo

6

35 tysi

Ċcy ton (67,6%) pochodziáo z chowu i hodowli. Sumaryczne zestawienie wielkoĞci

produkcji ryb s

áodkowodnych w latach 2002 – 2007 przedstawiono w tabeli 1.

Tabela 1. Wielko

Ğü produkcji konsumpcyjnych ryb sáodkowodnych w Polsce ( w tys. ton) w

latach 2002 – 2007 ( Seremag-Bulge 2008, cz

ĊĞciowo zmienione)

Rok

Karpie

towarowe

Pstr

ągi

Inne

gatunki

Razem

akwakultura

Od

áowy

jeziorowe

Od

áowy

w

Ċdkarskie

R

R

a

a

z

z

e

e

m

m

2002

20,1 -

100%

11,8 2,0

33,9 –

61,1%

3,4 18,2

5

5

5

5

,

,

5

5

2003

19,5

13,5 1,9

35,0 – 61,6%

3,4 18,3

5

5

6

6

,

,

8

8

2004

18,3

14,6 1,8

34,8 – 63,9%

3,1 16,6

5

5

4

4

,

,

5

5

2005

18,3

15,7 2,0

36,1 – 65,8%

3,0 15,9

5

5

4

4

,

,

9

9

2006

15,5

17,1 1,9

34,6 – 65,7%

2,8 15,2

5

5

2

2

,

,

7

7

2007

15,5 -

77%

17,5 2,0

35,0 – 67,6%

2,6 14,1

5

5

1

1

,

,

8

8

Chów i hodowla ryb w Polsce obejmuje dwie zasadnicze grupy ryb.

Pierwsz

ą stanowi karp i gatunki o zbliĪonych do niego wymaganiach

Ğrodowiskowych, okreĞlane mianem „ciepáolubnych”. Historia chowu i hodowli karpia i

innych gatunków ciep

áolubnych w Polsce jest bardzo dáuga, szacowana niemal na tysiąc lat.

Obecny kszta

át tej produkcji jest efektem kilkusetletniego wypracowywania rozwiązaĔ w

Ğcisáym uzaleĪnieniu i powiązaniu z warunkami Ğrodowiska naturalnego. Karp produkowany

jest w stawach ziemnych, budowanych z regu

áy w skupiskach, okreĞlanych mianem

kompleksów stawowych, zajmuj

ących znaczne powierzchnie, liczone nawet w tysiącach

hektarów. Cykl produkcyjny jest d

áugi i od wylĊgu do uzyskania ryb konsumpcyjnych trwa

minimum 2 lata, a w chwili obecnej jest to z regu

áy 3 lub sporadycznie nawet 4 lata. Chów

karpia w stawach ogólnie mo

Īna okreĞliü mianem ekstensywnego ze wzglĊdu na znaczny

udzia

á pokarmu naturalnego w uzyskiwanych przyrostach. Liczba duĪych gospodarstw typu

karpiowego, o powierzchni 50ha i wi

Ċcej, szacowana jest na okoáo 400. Ogólna powierzchnia

gospodarstw stawowych typu karpiowego szacowana jest na oko

áo 70 000ha, z czego

u

Īytkowanych jest okoáo 50 000 ha. Do powierzchni tej naleĪy dodaü jeszcze obszar

nowobudowanych ma

áych obiektów stawowych i stawów przyzagrodowych, które áącznie

szacuje si

Ċ na 16-20 tys. ha (Guziur et al.. 1995, 2003). W samym tylko województwie

Warmi

Ĕsko-Mazurskim obfitującymi licznymi jeziorami (110 tys. ha) w ostatnim 15-leciu

7

wybudowano 985 ha stawów, przy czym ilo

Ğü ich i areaá nadal dynamicznie roĞnie (Guziur et

al. 2003, 2006).

Produkcja karpia w roku 2007 wynios

áa 25,4 tysiące ton (Seremak-Bulge, 2008). Na iloĞü

t

Ċ skáada siĊ 15,5 tysiąca ton karpi handlowych (61%), 6,4 tysiące ton kroczków oraz 3,2

tysi

ące ton narybku. Oprócz karpia w stawach typu karpiowego produkowanych jest szereg

innych gatunków ryb (oko

áo 2 tys t rocznie), o zbliĪonych do niego wymaganiach

Ğrodowiskowych, których liczba wynosi okoáo 30 (Guziur 1997, Kolman 1998, Zmysáowska

et al. 2000, Lirski et al. 2007, 2008, Cie

Ğla et al. 2008). Gatunki te produkowane są do

zarybiania wód powierzchniowych oraz w celach konsumpcyjnych Ich roczn

ą produkcjĊ

faktycznie jest trudno oszacowa

ü, ze wzglĊdu na brak odpowiednich danych statystycznych.

Do

Ğü precyzyjne informacje gromadzone są jedynie przez Zarząd Gáówny Polskiego Związku

W

Ċdkarskiego, jednego z najwaĪniejszych rybackich uĪytkowników wód w Polsce, a dotyczą

one wielko

Ğci zarybieĔ materiaáem pochodzącym z chowu stawowego. W roku 2006 PZW

wypu

Ğciáo do uĪytkowanych przez siebie wód ponad 800 ton oraz materiaáu zarybieniowego,

pochodz

ącego z chowu w stawach karpiowych (dane sprawozdawcze ZG PZW, 2008).

Drug

ą grupĊ ryb bĊdących przedmiotem chowu i hodowli w stawach w Polsce stanowi

pstr

ąg tĊczowy i inne gatunki o zbliĪonych do niego wymaganiach Ğrodowiskowych, gáównie

áososiowate i lipieniowate, nazywane „zimnolubnymi”, których historia chowu i hodowli

liczy oko

áo sto lat. Produkcja gatunków zimnolubnych prowadzona jest w okoáo 200

gospodarstwach stawowych. Cech

ą charakterystyczną tej produkcji jest swoista „unifikacja

technologiczna”, metoda produkcji jest taka sama we wszystkich gospodarstwach, stosowane

s

ą gotowe, niemal identyczne rozwiązania technologiczne z wykorzystaniem do karmienia

ryb pasz przemys

áowych. Udziaá pokarmu naturalnego w uzyskiwanych przyrostach ryb nie

ogrywa

Īadnego znaczenia. Stosowanie w technologii wychowu wysokiej jakoĞci pasz

przemys

áowych oraz urządzeĔ technicznych poprawiających jakoĞü wody umoĪliwia bardzo

du

Īą koncentracjĊ produkcji. Obiekty chowu i hodowli pstrąga o powierzchni 1ha są

uznawane za bardzo du

Īe (Goryczko 2005)

Oprócz wymienionych dwóch podstawowych grup ryb produkowanych w stawach

prowadzony jest wychów tak

Īe innych gatunków ryb, takich jak jesiotry, wiosáonosy, czy

sum afryka

Ĕski, których áączną produkcjĊ szacuje siĊ na okoáo 2 000 ton rocznie. Ich chów i

hodowla odbywa si

Ċ z reguáy w zbiornikach sztucznych, nierzadko z wykorzystaniem

ciep

áych wód pocháodniczych i z dokarmianiem paszami przemysáowymi (Kolman 1998,

Szczerbowski 2005, Lirski et al. 2007,2008).

8

Spo

Ğród wymienionych metod produkcji oraz wykorzystanych gatunków ryb, metodą

chowu i hodowli ryb, która mo

Īe przyczyniü siĊ do ochrony i poprawy Ğrodowiska

naturalnego, zasobów naturalnych lub ró

ĪnorodnoĞci genetycznej oraz sáuĪy zachowaniu

bogactwa krajobrazu stawowego oraz tradycji prowadzenia chowu i hodowli ryb w Polsce,

wydaje si

Ċ byü obecnie przede wszystkim chów i hodowla ryb w stawach typu karpiowego.

Wynika to z kilku powodów, które tutaj zostan

ą tylko zasygnalizowane, a które szerzej są

opisane w kolejnych cz

ĊĞciach opracowania.

Stawy karpiowe s

ą elementem obecnym od setek lat w krajobrazie naszego kraju i

zachowa

áy do chwili obecnej swój charakter. Oprócz podstawowej funkcji, jaką jest produkcji

ryb konsumpcyjnych, stawy karpiowe posiadaj

ą szereg innych walorów, okreĞlanych mianem

pozaprodukcyjnych ( Wróbel 1973, Leopold 1981, Drabi

Ĕski et al. 1994, Guziur 1997,

2000, Kuczy

Ĕski 2007), takich jak retencja wody, ochrona terenów przylegáych przed

powodziami, stabilizacja przep

áywu wody w ciekach zasilających, wychów cennego materiaáu

zarybieniowego do obsadzania wód powierzchniowych p

áynących i stojących.

Wed

áug Leopolda (1981) i Guziura (2000) poprzez „walory pozaprodukcyjne

powszechnie rozumie si

Ċ wszystkie nieprzeliczalne wartoĞci gospodarki rybackiej, które

wprawdzie nie stanowi

ą bezpoĞrednich efektów ekonomicznych w gospodarce stawowej,

aczkolwiek s

ą tą dziaáalnoĞcią uwarunkowane”. Mają one wielowiekowe tradycje, a

prekursorami ich w Polsce by

ái w XII-XIII wieku oo. Cystersi, Benedyktyni i inne zakony,

budowniczowie wielu obiektów stawowych, m.in. stawów milickich w dolinie Baryczy

(Nyrek 1966, Szczygielski 1967, Cios 2007). Walory te, których liczba przekracza 50,

podzieli

ü moĪna na szeĞü gáównych grup odnoszących siĊ do (Leopold 1981, Guziur 2000) :

1. kompleksowej gospodarki wodnej ( g

áównie retencyjnej i przeciwpowodziowej),

2. ochrony

Ğrodowiska naturalnego (siedliska aqua fauny i flory),

3. korzy

Ğci gospodarczo-hodowlanych (pojenie i mycie zwierząt, chów kaczek i gĊsi,

pozyskiwanie trzciny, ro

Ğlin wodnych, planktonu dla akwarystów, nawadnianie dziaáek,

upraw, sadów, odmulanie dna i u

ĪyĨnianie osadami nieuĪytków i póá, napĊd máynów i

urz

ądzeĔ wodnych),

4. rekreacji, w

Ċdkarstwa i sportów wodnych (letnich i zimowych)

5. walorów estetyczno-kulturowych (stawy parkowe, pa

áacowe, klasztorne, centra

handlowe, wypoczynkowe, sakralne tp),

6. aktywizacji zawodowej i korzy

Ğci ekonomicznej w skali mikroregionu

Stawy karpiowe spe

ániają takĪe ogromnie waĪną rolĊ w ochronie róĪnorodnoĞci

biologicznej i genetycznej

Ğrodowiska naturalnego. ObecnoĞü duĪych powierzchni wody w

9

zwartych kompleksach, niewielka penetracja przez ludzi wynikaj

ące z ekstensywnego

charakteru produkcji, naturalny charakter budowli hydrotechnicznych oraz ró

ĪnorodnoĞü

siedlisk i

Ĩródeá pokarmu stwarza doskonaáe warunki do bytowania na stawach ogromnej,

liczonej nawet w tysi

ącach, liczby gatunków flory i fauny (SimiĔska et al. 1967, Wróbel

1973, Tarwid, Kajak 1988, Bieniarz et al. 2003).

Wskazanie chowu i hodowli ryb w stawach karpiowych jako metody mog

ącej

przyczyni

ü siĊ do ochrony i poprawy stanu Ğrodowiska naturalnego, zasobów naturalnych lub

ró

ĪnorodnoĞci genetycznej, a takĪe zachowania bogactwa krajobrazu stawowego oraz tradycji

prowadzenia chowu i hodowli ryb i obj

Ċcie jej programem dziaáaĔ wodno-Ğrodowiskowych

nie wyklucza innych metod z mo

ĪliwoĞci skorzystania z unijnych Ğrodków finansowych dla

tego typu aktywno

Ğci w gospodarce rybackiej. JednakĪe w chwili obecnej produkcja ryb w

stawach karpiowych jest najdok

áadniej i najlepiej udokumentowana i z tego wzglĊdu

w

áaĞciwa do jak najszybszego objĊcia rekompensatami.

IV.2 Zarys historii i tradycji chowu ryb w stawach karpiowych w Polsce.

Chów i hodowla ryb w stawach typu karpiowego na terenach Polski ma bardzo d

áugą

histori

Ċ. Wedáug niektórych Ĩródeá jej początki siĊgają zarania naszej paĔstwowoĞci (Inglot,

Nyrek 1960, Rudnicki et al. 1965, Nyrek 1966, Szczygielski 1967, Cios 2007), za

Ğ pierwsze

oficjalne zapisy mówi

ące chowie ryb w stawach typu karpiowego pochodzą z XII-XIII

stulecia (Codex Diplomaticus 1887). Rozwój stawowej produkcji ryb najprawdopodobniej

wi

ązaá siĊ z umacnianiem siĊ na ziemiach polskich religii chrzeĞcijaĔskiej. Z tego teĪ wzglĊdu

gospodarstwa stawowe pocz

ątkowo powstawaáy gáównie przy klasztorach. W krótkim jednak

czasie sta

áy siĊ popularne takĪe wĞród osób Ğwieckich, i na trwaáe wrosáy w krajobraz i Īycie

naszego kraju. Miko

áaj Rej w swoim poemacie „Zwierciadáo” z 1568 roku, w czĊĞci

zatytu

áowanej „ĩywot czáowieka poüciwego” tak pisaá:

„ Je

ĞliĪe teĪ masz sadzaweczki albo stawki jakie, to teĪ tego trzeba nie opuszczaü,

nadobnie dno przesuszywszy, a gdy ju

Ī traweczką podroĞcie, nie gáĊboko wody przystawiü,

siedm albo dziewi

Ċü karpi puĞciü, takieĪ w drugą karasków. Bo siána to lichwa z kilka ryb

pu

Ğciü, a kilkaset kop wziąü. JeĞli teĪ masz áoĔskie drobne, tedy to w staweczki rozsadziü, a

nie masz li, naby

ü albo kupiü; ali to poroĞcie, ali ty i pieniąĪki, i poĪytek z tego moĪesz mieü.

A nie

Īaáuj grzywny, któraü moĪe uczyniü dziesiĊü, i stawku posypaü, i nowy, gdzie moĪesz,

je

Ğli po temu miejsce masz, ukopaü, bo to i rozkosz, i poĪytek, i wdziĊczna krotofila. Idziesz na

przechadzk

Ċ, ano rybeczki przed oczyma twymi skaczą, pirwsza rozkosz; kaĪesz cháopiĊtom

10

zabrn

ąü, druga rozkosz; za czĊĞü weĨmiesz grzywnĊ, a drugie teĪ do panwie, trzecia rozkosz;

a snad

Ĩ ta trzecia ma coĞ naprzód przed tymi drugimi”.

Z cytatu tego

áatwo zauwaĪyü, jaką ogromną rolĊ przypisywano juĪ wówczas

obecno

Ğci stawów, zarówno ze wzglĊdów ekonomicznych, ale takĪe i dla ich przyrodniczych

walorów w krajobrazie. Obecnie zamiast o „rozkoszy, po

Īytku i

krotofili” powiedzielibyĞmy o

ekonomicznym, spo

áecznym i Ğrodowiskowych znaczeniu stawów. Zdumiewająca jest u

autora dzie

áa literackiego ostroĞü spojrzenia na zagadnienia czysto rybackie, jak dla przykáadu

konieczno

Ğü regulowania gĊstoĞci obsad czy koniecznoĞci systematycznego osuszania

stawów, co i obecnie jest podstaw

ą chowu ryb w stawach typu karpiowego.

W roku 1573 Olbrycht Strumie

Ĕski opublikowaá dzieáo „O sprawie, sypaniu,

mierzeniu i rybieniu stawów” pierwsz

ą na ziemiach polskich, i drugą w Europie, publikacjĊ

dotycz

ącą stawowej produkcji ryb. Publikacja ta zawiera niektóre ogólne wskazania

dotycz

ące budowania stawów i utrzymywania w nich ryb aktualne po dzieĔ dzisiejszy.

Swoist

ą ciekawostka jest fakt, Īe ksiąĪka Olbrychta StrumieĔskiego zostaáa wydana w jĊzyku

polskim, chocia

Ī obowiązującym wówczas jĊzykiem urzĊdowym i stosowanym powszechnie

w postaci „s

áowa drukowanego” byáa áacina. DziĊki temu podrĊcznik byá dostĊpny dla

znacznie szerszego grona odbiorców (Inglot, Nyrek 1960, Nyrek 1966, Cios 2007)

Nied

áugo po podrĊczniku Olbrychta StrumieĔskiego ukazaáa siĊ kolejna publikacja

odnosz

ąca siĊ do stawowej produkcji ryb. Byáa to ksiąĪka zatytuáowana „Opisanie porządku

stawowego”, wydana w 1609 roku przez Stanis

áawa Stroynowskiego ze Stroynowa, a bĊdąca

kontynuacj

ą myĞli poprzednika i zawierająca niewielkie uzupeánienia do dzieáa

Strumie

Ĕskiego.

Ogólnie okres od pocz

ątków stawowej produkcji ryb do przeáomu XVI i XVII wieku

by

á swoistym „okresem záotym” polskiego karpiarstwa stawowego. Polskie osiągniĊcia w

stawowej produkcji ryb by

áy wzorcami dla innych europejskich paĔstw, zaĞ polscy

budowniczowie stawów cieszyli si

Ċ powszechnym uznaniem. Powstaáe w tym czasie obiekty

stawowe w Tomicach, Osieku, Zatorze, Landeku, Go

áyszu, Miliczu, Przygodzicach czy

àyszkowicach istnieją aĪ po dzieĔ dzisiejszy (Szczygielski 1967, Nyrek 1966).

Niestety szybki rozwój chowu i hodowli ryb w stawach karpiowych uleg

á w

nast

Ċpnych latach gwaátownemu zahamowaniu. Wiek XVII i XVIII to czas zastoju a wrĊcz

recesji. Wobec szybko post

Ċpującego doskonalenia gospodarki rolnej produkcja stawowa

okaza

áa siĊ nierentowna lub nie tak efektywna i intratna jak produkcji zbóĪ, których

technologi

Ċ zaczĊto doskonaliü. JednoczeĞnie procesy szybkiego uprzemysáawiania i migracji

ludno

Ğci wiejskiej do miast w celach zarobkowych spowodowaáy znaczny wzrost popytu na

11

zbo

Īe i tym samym wiĊkszą opáacalnoĞü jego produkcji. Nie bez znaczenia z caáą pewnoĞcią

by

á takĪe fakt kolejnych wojen pustoszących nasz kraj. W tym czasie stawy zamienione byáy

na znacznie

áatwiejsze w utrzymaniu pola uprawne, zarzucono wiĊkszoĞü dziaáaĔ zalecanych

w podr

Ċczniku Olbrychta StrumieĔskiego. Dominowaáa wybitnie ekstensywna i bardzo maáo

efektywna gospodarka, polegaj

ąca na kilkuletnim zalewie stawów i przetrzymywaniu w nich

ryb bez jakiegokolwiek hodowlanego nadzoru przebiegu procesu chowu, szczególnie tar

áa i

podchowu materia

áu zarybieniowego (Nyrek 1966). Mimo tak trudnej sytuacji ukazaáa siĊ w

tym czasie bardzo interesuj

ąca publikacja ks. Krzysztofa Kluka „Zwierząt Historyi

Naturalnej, XX Scholarium Piarum, O gadzie i rybach”, dotycz

ąca charakterystyki ryb i ich

chowu w stawach.

Od

po

áowy XIX stulecia rozpoczyna siĊ kolejny okres bardzo dynamicznego rozwoju

gospodarki stawowej. G

áównym Ĩródáem tego postĊpu staáo siĊ odkrycie zasad prowadzenia

chowu karpi w stawach w oparciu o naturaln

ą produktywnoĞü stawów, dokonane przez

Tomasza Dubisza (Gasch 1911), oraz wprowadzenie dokarmiania karpi zbo

Īami, opisane

przez Josefa Sust

Ċ (1905).

Tomasz Dubisz wprowadzi

á reguáy swojej metodyki chowu karpi na terenie obecnego

gospodarstwa Landek k. Go

áysza. Za datĊ wprowadzenia tejĪe metody do praktyki przyjĊto

rok 1868 (Nowicki 1884, Nyrek 1966, Guziur 2003). Zasadnicz

ą jej ideą jest takie

przygotowanie stawu poprzez zabiegi hodowlane, aby wytworzy

ü warunki pokarmowe

odpowiednie do wymaga

Ĕ okreĞlonej grupy wiekowej karpi. Ryby w trakcie cyklu

produkcyjnego przenoszone s

ą ze stawu do stawu (niejako „przesadzane”) i stąd teĪ metoda

ta, powszechnie znana pod nazw

ą „Metody Dubisza”, czĊsto okreĞlana jest takĪe jako

„metoda przesadkowania”. W efekcie gospodarstwo stawowe sk

áada siĊ z szeregu stawów

ró

Īnych kategorii, przeznaczonych do rozrodu, wychowu narybku, odchowu i

przetrzymywania karpi towarowych. Stawy poszczególnych kategorii ró

Īnią siĊ gáĊbokoĞcią

zalewu, powierzchni

ą, okresem uĪytkowania, gĊstoĞcią obsady ryb oraz stosowanymi w nich

zabiegami hodowlano – produkcyjnymi. Wraz z rosn

ącym wiekiem i wielkoĞcią ryb stosuje

si

Ċ coraz to mniejsze zagĊszczenia i przeznacza dla nich nowe powierzchnie Īerowiskowe,

dzi

Ċki czemu w maksymalny sposób wykorzystywane są zasoby naturalne stawów (Rudnicki

et al.. 1965, Stegman 1969, Prawoche

Ĕski 1979).

Do

niew

ątpliwych osiągniĊü z tego okresu polskiej stawowej gospodarki karpiowej

nale

Īy zaliczyü wyhodowanie przez Adolfa Gascha (1911) silnie wygrzbieconej formy karpia

okre

Ğlanej wówczas mianem galicyjskiej ( póĨniej polskiej), cechującej siĊ znacznie lepszym

12

tempem wzrostu ni

Ī dotychczas utrzymywane bardziej prymitywne linie. Jest to obecnie

najpowszechniej utrzymywana w stawach forma karpia.

Okres

dwudziestolecia

mi

Ċdzywojennego byá takĪe czasem bardzo szybkiego wzrostu

powierzchni stawów karpiowych w Polsce. Na mocy ustaw z 1920 roku o zagospodarowaniu

nieu

Īytków rolnych oraz parcelacji wielkoobszarowych gospodarstw stworzono preferencje

dla tworzenia stawów karpiowych, których powierzchnia wzros

áa ponad dwukrotnie, z

37,6tys.ha do 88,8tys. ha (Szczygielski 1967, Guziur et al. 2003).

Ogromnemu wzrostowi zainteresowania stawow

ą produkcją ryb towarzyszyáy liczne

publikacje ksi

ąĪkowe o charakterze podrĊczników i poradników, dotyczących chowu ryb w

stawach ( Le

Ğniowski 1857, Gawarecki et Kohn 1860, KarpiĔski 1876, BratyĔski 1877,

Nowicki 1884, Sikorki 1899, Mizerski 1923, Meylert 1927, Okólnik Rybacki, Przegl

ąd

Rybacki) oraz powo

áanie akademickich jednostek naukowych, na SGGW w Warszawie, na

Uniwersytecie Jagiello

Ĕskim w Krakowie oraz Uniwersytecie PoznaĔskim w Poznaniu,

zajmuj

ących siĊ problematyką chowu i hodowli ryb w stawach (Szczerbowski 2005) .

W chwili obecnej stawowe gospodarstwa karpiowe w Polsce kontynuuj

ą

wielowiekow

ą tradycjĊ produkcji, w ogromnej wiĊkszoĞci prowadząc chów i hodowlĊ ryb w

oparciu o za

áoĪenia metody Dubisza. Metoda ta od momentu jej wprowadzenia do praktyki

podlega modyfikacjom, np. w zale

ĪnoĞci od iloĞci dostĊpnej wody czy teĪ spadków terenu,

celem dopasowywania jej do warunków konkretnych gospodarstw. Niemniej jednak

zasadnicze jej przes

áanki, czyli przenoszeniu ryb w coraz to mniejszym zagĊszczeniu na coraz

to nowe powierzchnie do

Īerowania, pozostają niezmienne, pomimo upáywu niemal 150 lat

od jej opracowania. Do dokarmiania ryb stosowane s

ą gáownie zboĪa w nieprzetworzonej

formie, a w ostatnich latach tak

Īe pewnych iloĞci peánowartoĞciowych pod wzglĊdem

od

Īywczym pasz przemysáowych.

Powierzchnia stawów karpiowych w Polsce szacowana jest obecnie na oko

áo 70000ha,

z czego oko

áo 50 000ha jest uĪytkowanych (Szczerbowski et al. 1995, 2005). Warunki

hodowlane pozwalaj

ą na produkowanie w nich rocznie okoáo 25 tys. ton karpi towarowych

(Krüger 1991, 1995) oraz materia

áu zarybieniowego i ryb konsumpcyjnych okoáo 30 innych

gatunków (Cie

Ğla et al. 2008), które mogą byü utrzymywane jednoczeĞnie z karpiem w

jednym stawie w obsadach wielogatunkowych tzw. polikulturze.

Jednak

Īe w ogromnej wiĊkszoĞci gospodarstw podstawowym gatunkiem,

decyduj

ącym o wyniku finansowym i kondycji ekonomicznej nadal pozostaje karp,

niezmiennie produkowany w bardzo

Ğcisáym powiązaniu z naturalną produktywnoĞcią

stawów (Wieniawski 1982, Guziur et al. 2003, Wojda 2006).

13

Nadal

te

Ī problematyce stawów i produkcji karpia towarzyszą liczne przedmiotowe

publikacje zwarte i czasopisma (np. Tuszko 1952, Go

ĞciĔski et Rudnicki 1956, Rudnicki et al.

1965, Stegman 1969, Król 1986, Prawoche

Ĕski 1979, Szczerbowski et al. 1993, Bieniarz et al.

2003, Guziur 1997, Guziur et al. 2003, Wojda 2006, Broszury IR

ĝ, Gospodarka Rybna,

Komunikaty Rybackie, Przegl

ąd Rybacki), zaĞ do poprzednich trzech akademickich jednostek

zajmuj

ących siĊ chowem i hodowlą ryb w stawach doáączyáy jeszcze Uczelnie w Olsztynie,

Wroc

áawiu, Szczecinie i Lublinie, Instytut Rybactwa ĝródlądowego w Olsztynie i Zakáad

Ichtiobiologii i Gospodarki Rybackiej Polskiej Akademii Nauk w Go

áyszu (Goryczko et

Guziur 2000, Szczerbowski, 1993, 2005).

IV.3 Charakterystyka tradycyjnej metody produkcji ryb w stawów typu karpiowego ze

wskazaniem metody chowu, profilu dzia

áalnoĞci, poĪądanej powierzchni, wieku i

intensyfikacji produkcji.

W niniejszym rozdziale przedstawiono w sposób syntetyczny opis chowu i hodowli ryb w

stawach karpiowych m. in. z opisem metod chowu, profilu dzia

áalnoĞci, poĪądanej powierzchni i wieku

oraz intensyfikacji produkcji. Cytowania literatury ograniczono do najbardziej podstawowych

opracowa

Ĕ odnoszących siĊ do omawianych zagadnieĔ, terminów, definicji i pojĊü, a tworzących

swoisty kanon literatury przedmiotu. Ze wzgl

Ċdu na ogromną iloĞü publikacji bibliograficznych ciągáe

cytowanie licznych pozycji literaturowych utrudnia

áoby odbiór tekstu. W spisie literatury zawarto

znacznie wi

Ċcej pozycji bibliograficznych odnoszących siĊ do omawianych zagadnieĔ, opisując je w

bibliografii indeksem „(rozdz. IV.3)”.

W literaturze przedmiotu brak jest jednej, prostej definicji metody chowu i hodowli

ryb zatytu

áowanej „tradycyjny sposób chowu i hodowli ryb w stawach karpiowych”. Wynika

to z faktu, i

Ī chów ryb w stawach karpiowych posiada wielowiekową tradycjĊ, a ogólne

zalecenie i rozwi

ązania byáy i są modyfikowane i dostosowywane do wymogów konkretnych

gospodarstw, efektem czego jest ich ogromna ró

ĪnorodnoĞü. JednakĪe we wszystkich

dost

Ċpnych opracowaniach literaturowych, dotyczących produkcji ryb w stawach karpiowych,

mo

Īna znaleĨü bardzo zbliĪoną i spójną charakterystykĊ tej metody produkcji, która jest

pewnym wspólnym mianownikiem dla wszystkich gospodarstw stawowych typu karpiowego.

Stawami karpiowymi okre

Ğla siĊ páytkie zbiorniki wody stojącej, lub wolno páynącej II

klasy czysto

Ğci, w iloĞciach niezbĊdnych do uzupeánienia strat wynikających z przesiąków lub

parowania, (Rudnicki et al. 1965, Szczerbowski et al. 1993, Guziur et al. 2003, Wojda 2006).

S

áuĪą one do chowu i hodowli karpia oraz innych gatunków ryb o zbliĪonych do niego

wymaganiach

Ğrodowiskowych, w których woda w sezonie letnim nagrzewa siĊ do

14

temperatury powy

Īej 20

o

C (Polska Norma PN-R-9300). Temperatura wody w granicach 20

o

C

i powy

Īej ma bardzo istotny wpáyw na osiągane wyniki produkcyjne wszystkich roczników

karpia ( Stegman 1960, Szumiec 1984)

Tradycyjny staw typu karpiowego jest sztuczn

ą budowlą ziemną, w ksztaácie niecki

lub misy, o powierzchni od kilkuset metrów kwadratowych, w przypadku tarlisk i stawów

magazynów, do kilkuset hektarów w przypadku najwi

Ċkszych stawów towarowych.

Przyjmuje si

Ċ, Īe od chwili wybudowania do osiągniĊcia biologicznej stabilizacji stawu

musz

ą upáynąü co najmniej 3 lata. Zgodnie z ustawą Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 (Dz.

U. Nr 115, poz. 1229 z pó

Ĩn. zm.) stawy rybne zaliczone są obecnie do urządzeĔ wodnych, a

wi

Ċc sama ich nazwa nie pozostawia wątpliwoĞci, Īe nie są to naturalne akweny (Radecki

2007).

Stawy

dziel

ą siĊ na spuszczalne, osuszalne i niespuszczalne. Staw spuszczalny to taki,

z którego mo

Īna po napeánieniu moĪna spuĞciü wodĊ. Dodatkowo, w wielu przypadkach, są

to stawy osuszalne, co oznacza,

Īe poziom wód gruntowych w dnie obniĪa siĊ w nich na tyle

(zwykle min. 30 cm),

Īe moĪna je uprawiaü mechanicznie. Stawy niespuszczalne to takie, z

których nie mo

Īna spuĞciü wody. PrzydatnoĞü stawów niespuszczalnych do produkcji jest

niewielka i praktycznie nie maj

ą one wiĊkszego znaczenia. W tradycyjnej gospodarce

karpiowej wykorzystuje si

Ċ jedynie stawy spuszczalne z moĪliwoĞcią osuszenia dna

stawowego (Tuszko 1952, 1972, Wieniawski 1982).

Stawy karpiowe budowane s

ą w taki sposób, aby moĪna byáo do nich grawitacyjnie

doprowadzi

ü wodĊ i grawitacyjnie równieĪ ją odprowadziü. W niektórych obiektach, gáównie

celem uzupe

ániania ubytków wody stosuje siĊ obok zasilania grawitacyjnego takĪe pompy.

Pompowanie wody ma jednak z regu

áy charakter jedynie interwencyjny w sytuacjach

awaryjnych, jak np. d

áugotrwaáa susza (Wojda 1982).

Kszta

át stawu nie ma praktycznie wiĊkszego znaczenia w produkcji, natomiast doĞü

wa

Īna jest gáĊbokoĞü. Obecnie do produkcji zaleca siĊ budowĊ gáĊbszych zbiorników, o

g

áĊbokoĞci Ğredniej okoáo 1,5-2,0m, cechujących siĊ wiĊkszą stabilnoĞcią termiczną, co

sprzyja przyrostom karpia. G

áĊbsze stawy umoĪliwiają jednoczeĞnie retencjonowanie

wi

Ċkszej iloĞci wody (Wieniawski 1982, Szumiec 1984, DrabiĔski et al. 1992). JednakĪe

wiele gospodarstwach stawowych nadal dysponuje do

Ğü páytkimi stawami, o Ğredniej

g

áĊbokoĞci w granicach 0,7 – 0,8m, które obecnie wymagają renowacji lub przebudowy.

Ka

Īdy staw karpiowy skáada siĊ kilka podstawowych elementów, do których naleĪy

zaliczy

ü przede wszystkim (Tuszko 1952, 1972, Król 1986):

- groble – wa

á ziemny utrzymujący wodĊ wewnątrz zbiornika

15

- dno stawowe – grunt otoczony grobl

ą sáuĪący utrzymaniu wody w stawie a jednoczeĞnie

teren

Īerowania dla karpi

- budowle wodne – ró

Īnego typu urządzenia wykorzystywane najogólniej do doprowadzania,

pi

Ċtrzenia i odprowadzania wody ze stawów

- rowy opaskowe – rowy biegn

ące wzdáuĪ grobli, zbierające przesiąkającą wodĊ i

odprowadzaj

ące ją do odbieralnika

Na

powierzchni

Ċ stawu skáada siĊ obszar zajĊty przez wodĊ oraz powierzchnia zajĊta

przez elementy infrastruktury tworz

ącej go. PoniewaĪ stawy z reguáy budowane są w

skupiskach (popularnie nazywanych kompleksami stawowymi) , oprócz powierzchni zaj

Ċtych

przez wod

Ċ, infrastrukturĊ gospodarstw tworzą takĪe inne elementy, takie jak drogi

dojazdowe, pomieszczenia zaplecza rybackiego, ró

Īnego typu magazyny, páuczki dla ryb i

inne. Trudno jest okre

Ğliü jednoznacznie minimalną powierzchniĊ, jaką powinno posiadaü

gospodarstwo stawowe, aby móc realizowa

ü zadania związane z chowem i hodowlą ryb.

Tradycyjnie by

áy to obiekty duĪe lub nawet bardzo duĪe, o powierzchni liczonej nawet w

tysi

ącach hektarów. Ogólnie wskazane jest, aby gospodarstwo posiadaáo co najmniej kilka

stawów o zró

Īnicowanej powierzchni, tak wiĊc minimalną powierzchniĊ tradycyjnego

gospodarstwa stawowego nale

Īy okreĞliü na 5-10ha.

Poniewa

Ī elementy infrastruktury gospodarstwa zajmują czasem znaczny obszar, dla

ka

Īdego obiektu stawowego uwzglĊdnia siĊ trzy zasadnicze rodzaje powierzchni (Polska

Norma PN-R-9300):

- powierzchnia u

Īytkowa stawów – inaczej powierzchnia lustra wody w stawach. Jest to

powierzchnia

Ğredniego zalewu, ustalana z reguáy wedáug stanu zalewu w poáowie lipca

- powierzchnia ogroblowana – powierzchnia obejmuj

ąca caáy teren stawów, áącznie z

groblami i obrze

Īami oraz z systemem rowów

- powierzchnia gospodarstwa stawowego – inaczej powierzchnia ewidencyjna stawów -

powierzchnia ogroblowana oraz tereny przyleg

áe do stawów i z nimi związane, z

zabudowaniami nale

Īącymi do danego obiektu stawowego.

W stawach typu karpiowego gospodarka wodna oparta jest na zasadzie

retencjonowania nie za

Ğ staáego przepuszczania przez stawy poza gospodarstwo do cieku

zasilaj

ącego. Pozwala to na oszczĊdne gospodarowanie i zapobiega jej marnotrawieniu.

Jedyne stawy, w których stosuje si

Ċ przepáyw wody to magazyny z rybami towarowymi

przeznaczonymi do konsumpcji. Przep

áyw wody stosuje siĊ równieĪ w sytuacjach

nadzwyczajnych, gdy zagro

Īony jest dobrostan obsady (np. na skutek przyduchy) lub, gdy

jest to zalecenie lekarza weterynarii. W trakcie sezonu produkcyjnego stosuje si

Ċ jedynie

16

uzupe

ánianie start wody wynikających z jej parowania oraz przesiąków przez groble. Z tego

te

Ī wzglĊdu Ĩródáa zasilania gospodarstw stawowych w wodĊ mogą byü bardzo róĪne. Z

regu

áy są to naturalne cieki ( rzeki, potoki), ale czĊsto wykorzystywane są takĪe Ĩródáa wody

sezonowo pojawiaj

ące siĊ w Ğrodowisku naturalnym w duĪych iloĞciach takie jak wody

opadowe czy roztopowe.

System rozprowadzenia wody w gospodarstwie mo

Īe byü trojaki (Tuszko 1952,1972):

- indywidualny – niezale

Īny – woda jest indywidualnie doprowadzana i odprowadzana z

ka

Īdego stawu. System taki jest duĪo bardziej kosztowny w budowie i utrzymaniu, jednak

daje hodowcy pe

áną swobodĊ dziaáania w procesie chowu i hodowli, jak równieĪ zabezpiecza

przed roznoszeniem wraz z wod

ą chorób ze stawu do stawu.

- paciorkowy, kaskadowy – woda przechodzi ze stawu po

áoĪonego wyĪej do stawu

po

áoĪonego niĪej. Ukáad stawów w terenie przypomina paciorki korali i stąd jego nazwa.

- mieszany – b

Ċdący kompilacją dwóch poprzednich.

System zasilania stawów karpiowych wod

ą uwarunkowany jest przez szereg

czynników takich jak po

áoĪenie, dostĊpna powierzchnia terenu, i iloĞü dyspozycyjnej wody.

Ilo

Ğü dyspozycyjnej wody oraz moĪliwoĞci jej dystrybucji są jedną z gáównych przyczyn

modyfikacji klasycznej metody chowu, opracowanej przez Dubisza, i dopasowywania jej do

wymaga

Ĕ konkretnych gospodarstw karpiowych.

Podstawowym zadaniem gospodarstw karpiowych jest produkcja ryb przeznaczonych

do konsumpcji. Charakterystyczn

ą cechą tradycyjnej metody chowu ryb w stawach

karpiowych jest jej wieloletno

Ğü, czy teĪ etapowoĞü, czyli taki sposób produkcji, w którym

ryby osi

ągają kolejne wielkoĞci kwalifikujące je do sprzedaĪy (narybek, kroczki, karpie

towarowe, Stegman 1969). Ogólnie polega ona na systematycznym od

áawianiu i przenoszeniu

rosn

ących karpi w coraz to mniejszym zagĊszczeniu na nowe Īerowiska, czyli nowe stawy.

Jednocze

Ğnie dziĊki temu hodowca posiada peáną kontrolĊ nad przebiegiem produkcji, moĪe

regulowa

ü gĊstoĞü obsady oraz zapewniü utrzymanie stanu technicznego i hodowlanego

odwodnionych stawów. W tradycyjnych chowie produkcja od momentu wyl

Ċgu do uzyskania

karpi konsumpcyjnych trwa 2 lub 3 sezony wegetacyjne, tj. od maja jednego roku do

pa

Ĩdziernika drugiego lub trzeciego roku, czyli odpowiednio 1,5 lub 2,5 roku. Sporadycznie

stosowany jest obecnie tak

Īe cykl czteroletni.

Je

Īeli w jednym stawie obsadzane są ryby tego samego rocznika to wówczas mówimy

o wychowie klasowym (klasa - rocznik). Je

Īeli natomiast w jednym stawie obsadzane są

ryby ró

Īnych roczników to wówczas chów taki nazywa siĊ mieszanym. JeĪeli obsadĊ

stanowi

ą ryby tylko jednego gatunku to jest to obsada jednogatunkowa (monokulturowa),

17

je

Īeli natomiast w jednym stawie obsadzone są razem róĪne gatunki ryb to wówczas jest to

obsada wielogatunkowa (polikulturowa). Mo

Īna mówiü o obsadach klasowych jedno- i

wielogatunkowych oraz o obsadach mieszanych jedno- i wielogatunkowych.

Cykl produkcji, zwany te

Ī obrotem towarowym lub obrotem hodowlanym, moĪe byü

pe

ány lub niepeány. Peány cykl produkcyjny polega na chowie karpi towarowych począwszy

od uzyskania wyl

Ċgu od wáasnych tarlaków. W peánym cyklu produkcyjnym wyróĪnia siĊ

nast

Ċpujące kategorie wiekowe karpi:

- i k r a – oznaczana symbolem K

0

- w y l

Ċ g – K

A

- n a ry b e k l e t n i ( wycier, lipcówka) – K

B

- n a r y b e k j e s i e n n y (lub wiosenny - po przezimowaniu)– K

1

- k r o c z k i (dwuletni materia

á zarybieniowy w cyklu trzyletnim) – K

2

- l e k k i karp t o w a r o w y ( karpie konsumpcyjne uzyskiwane w cyklu dwuletnim) – K

2

- c i

Ċ Ī k i karp to w a r o w y ( karpie konsumpcyjne uzyskiwane w cyklu trzyletnim) – K

3

Cykl

niepe

ány polega na produkcji karpi konsumpcyjnych w oparciu o materiaá

zarybieniowy pochodz

ący z zakupu. Niektóre gospodarstwa karpiowe, z bardzo róĪnych

wzgl

Ċdów, produkują jedynie materiaá zarybieniowy karpia lub innych gatunków ryb

utrzymywanych w stawach karpiowych. W takim przypadku ich cykl produkcyjny zamyka si

Ċ

w jednym roku, za

Ğ gospodarstwa takie nazywane są oĞrodkami zarybieniowymi.

W profilu dzia

áalnoĞci gospodarstwa karpiowego podstawowym gatunkiem jest karp,

za

Ğ inne gatunki, nazywane dodatkowymi, stanowią element uzupeániający. W

gospodarstwach karpiowych produkuj

ących materiaá zarybieniowy udziaá gatunków

dodatkowych mo

Īe byü bardzo duĪy. Wykaz gatunków ryb dodatkowych utrzymywanych w

stawach karpiowych przedstawiono w tabeli 2.

Tabela 2. Wykaz gatunków ryb utrzymywanych w stawach typu karpiowego wraz z

przypisaniem do poszczególnych grup.

L.p Grupa

Wykaz

gatunków

1.

drapie

Īne

szczupak, sandacz, sum europejski, pstr

ąg tĊczowy, okoĔ,

bass, bole

Ĕ, miĊtus

2.

ro

ĞlinoĪerne

amur bia

áy, toápyga biaáa, toápyga pstra

3.

niedrapie

Īne

lin, kara

Ğ pospolity, karaĞ srebrzysty, leszcz, sieja,

sielawa, ja

Ĩ, kleĔ, Ğwinka, certa, brzana,

4.

jesiotrokszta

átne

ró

Īne gatunki i mieszaĔce jesiotrów i wiosáonosów

5.

ozdobne

formy ornamentowe ró

Īnych gatunków ryb np. karp koi,

karasie ozdobne, z

áoty jaĨ czyli orfa, záoty lin i inne

18

Najbardziej klasyczny system chowu ryb w stawach karpiowych oparty jest o tzw.

metod

Ċ Dubisza (Nowicki 1884, Stegman 1969, Wolny 1976). Jej charakterystyczną cechą

jest trzykrotne przesadzanie ryb w pierwszym roku chowu.

W klasycznej metodzie Dubisza w cyklu dwuletnim wyró

Īnia siĊ nastĊpujące

kategorie stawów (Wieniawski 1982):

- tarliska wraz z ogrzewalnikiem

- przesadki I

- przesadki II

- zimochowy narybkowe

- stawy towarowe

- stawy-magazyny rybne

- stawy dla tarlaków i selektów karpia,

- stawy pomocnicze (manipulacyjne) i kwarantannowe

W trzyletnim cyklu wg metody Dubisza wyró

Īnia siĊ nastĊpujące stawy:

- tarliska wraz z ogrzewalnikiem

- przesadki I

- przesadki II

- zimochowy narybkowe

- stawy kroczkowe

- zimochowy kroczkowe

- stawy towarowe

- stawy-magazyny rybne

- stawy dla tarlaków i selektów karpia

- stawy pomocnicze (manipulacyjne) i kwarantannowe

Tarliska z ogrzewalnikiem s

áuĪą do przeprowadzania naturalnego kontrolowanego

rozrodu karpi. S

ą to bardzo maáe stawy, o powierzchni kilkuset metrów kwadratowych. Ich

udzia

á w caákowitej powierzchni gospodarstwa jest znikomy, okoáo 0,1- 0,2%. UĪytkowane są

2 - 4 tygodni w ci

ągu roku w maju i czerwcu. Obecnie bardzo wiele gospodarstw karpiowych

korzysta z wyl

Ċgu produkowanego w wylĊgarniach, przy czym zakup wylĊgu z wylĊgarni nie

umniejsza tradycyjnego charakteru produkcji.

Przesadki I to stawy s

áuĪące do produkcji letniego narybku, zwanego teĪ lipcówką lub

(dawniej) wycierem. Obsadzane s

ą wylĊgiem z tarlisk lub z wylĊgarni. Ich powierzchnia

stanowi oko

áo 5% powierzchni stawów gospodarstwa prowadzącego peány cykl produkcyjny.

Na przesadki I z regu

áy przeznacza siĊ najlepsze pod wzglĊdem technicznym i najĪyĨniejsze

19

stawy, gdy

Ī caáy przyrost ryb uzyskiwany jest tylko dziĊki pokarmowi naturalnemu. Karpie

przebywaj

ą na nich przez 4 – 5 (6) tygodni w roku w okresie maj – lipiec. WielkoĞü obsady

wyl

Ċgu na przesadkach I moĪe byü bardzo róĪna i wahaü siĊ od 50 tys. szt/ha do ponad 300

tys. szt./ha. Poniewa

Ī okres Īerowania karpi na przesadkach pierwszych jest stosunkowo

krótki, niska jest tak

Īe ich wydajnoĞü rybacka, wynosząca od okoáo 100 kg/ha do 300-

400kg/ha w bardzo

Īyznych stawach.

Przesadki II s

áuĪą do wychowu narybku jesiennego z obsad narybkiem letnim karpia.

Udzia

á przesadek II w ogólnej powierzchni gospodarstwa wynosi okoáo 15 – 20%. W

przesadkach II karpie przebywaj

ą od chwili przeniesienia z przesadek I aĪ do jesieni, odáów

tych stawów nast

Ċpuje z reguáy pomiĊdzy 15 paĨdziernika a 15 listopada. WielkoĞü obsady

mo

Īe wahaü siĊ od 5-8 tys. szt./ha aĪ do 35 000 szt./ha, zaĞ produkcja od 300 kg/ha do ponad

1 500 kg/ha.

Zimochowy

narybkowe

s

ą to stawy przeznaczone do przetrzymania przez okres zimy

wyhodowanego narybku. Zarybiane s

ą w paĨdzierniku lub listopadzie, zaĞ odáawiane w

marcu lub kwietniu nast

Ċpnego roku. Ze wzglĊdu na niskie temperatury wody oraz znaczne

zag

Ċszczenie obsady, w zimochowach nastĊpuje z reguáy ubytek zarówno w sztukach jak i

masy jednostkowej narybku, w ilo

Ğci okoáo 5 - 10%. Powierzchnia zimochowów

narybkowych z regu

áy stanowi 2 - 4% caáego gospodarstwa.

Stawy kroczkowe s

ą to stawy sáuĪące do wychowu dwuletniego materiaáu

zarybieniowego, tzw. „kroczków”. Stawy te s

ą napeániane wodą co najmniej na miesiąc przed

obsad

ą, czyli powinny byü napeánione wodą nie póĨniej niĪ do poáowy marca. Stawy

kroczkowe obsadzane s

ą do 20 kwietnia (na póánocy kraju nawet do poáowy maja), zaĞ

od

áawiane są z reguáy pomiĊdzy 15 paĨdziernika a 10 listopada. Udziaá stawów kroczkowych

w ogólnej powierzchni gospodarstwa wynosi oko

áo 15-20%. GĊstoĞü obsady wynosi od 2,5 –

3 tys. szt./ha a

Ī do ponad 15 000szt./ha, zaĞ produkcja od okoáo 400 kg/ha nawet do ponad

2500 kg/ha.

Zimochowy kroczkowe to stawy o cechach takich jak zimochowy narybkowe, tyle,

Īe

przeznaczone do zimowania kroczków karpia.

Stawy towarowe s

áuĪą produkcji karpi przeznaczonych do konsumpcji. Mogą byü

obsadzane ci

ĊĪkim narybkiem, o masie jednostkowej ponad 70-80 g/szt ( cykl dwuletni) lub

kroczkami (cykl trzyletni). Podobnie jak stawy kroczkowe powinny by

ü one napeánione wodą

na oko

áo miesiąc przed zarybieniem, które nie powinno nastąpiü póĨniej niĪ do 20 kwietnia.

Od

áowy stawów towarowych przeprowadza siĊ z reguáy pomiĊdzy 15 wrzeĞnia a 15

pa

Ĩdziernika. Stawy towarowe z reguáy są najwiĊkszymi stawami w gospodarstwie i mają

20

najwi

Ċkszy udziaá w strukturze jego powierzchni. W gospodarstwach o dwuletnim obrocie

stanowi

ą 50 - 75% powierzchni, zaĞ w gospodarstwach o trzyletnim obrocie okoáo 50-60%

powierzchni. W cyklu dwuletnim od

áawiane karpie konsumpcyjne osiagają masĊ jednostkową

nie wi

Ċkszą niĪ 1000g/szt., mniejsze karpie są z reguáy bardzo trudno zbywalne. W cyklu

trzyletnim uzyskuje si

Ċ ryby o masie jednostkowej znacznie ponad 1000 g/szt. WielkoĞü

przyrostów waha si

Ċ od okoáo 500 kg/ha do 2-3 000 kg/ha i wiĊcej. Przyrosty ryb ponad 3 000

kg/ha, obok wspomagania technicznego jak np. aeracja, wymagaj

ą stosowania przepáywu

wody przez staw i z tego wzgl

Ċdu w tradycyjnym chowie, gdzie gospodarka wodna oparta jest

na retencji nie powinno d

ąĪyü siĊ do takiej intensyfikacji. Ponadto obecnie taka forma

produkcji jest nieop

áacalna ekonomicznie (Szumiec 1966, 1986, Król 1986, Wojda 2006).

Ostatni

ą kategorią są magazyny karpiowe, sáuĪące do magazynowania karpi (lub

innych gatunków ryb) przeznaczonych do konsumpcji. S

ą to jedyne stawy, w których stosuje

si

Ċ staáy przepáyw wody ze wzglĊdu na duĪe zagĊszczenie ryb (100-300 kg/m

3

wody).

Powierzchnia magazynu z regu

áy nie przekracza kilkuset metrów kwadratowych, zaĞ ich

udzia

á w powierzchni gospodarstwa reguáy wynosi 0,5-1,0%.

Oprócz stawów przeznaczonych do masowego chowu karpi w celach konsumpcyjnych

wskazane jest, aby gospodarstwo stawowe posiada

áo oddzielne stawy dla tarlaków i selektów.

Stado rozrodcze stanowi

ą najcenniejsze ryby i aby uniknąü ich poranienia i zainfekowania

chorobami nie powinny by

ü mieszane z produkowanymi na masową skalĊ rybami

towarowymi. Na okres letni jest to z regu

áy nieduĪy, o powierzchni kilku hektarów, staw typu

towarowego, za

Ğ w okresie zimowym staw o parametrach zbliĪonych do zimochowu

kroczkowego. Udzia

á tych stawów w powierzchni gospodarstwa karpiowego wynosi ok. 0,5-

1,0%.

Oprócz chowu wed

áug klasycznej metody Dubisza stosuje siĊ w gospodarstwach

stawowych jego modyfikacje, z regu

áy polegające na áączeniu ze sobą poszczególnych etapów

wychowu w cykle tzw. jednosezonowe lub dwusezonowe (

àaban 1976, Stasiniewicz 1976,

Guziur 1997, Wojda 2006)

W przypadku wychowu narybku mo

Īe to byü wychów z pominiĊciem odáowu narybku

letniego. Staw zarybiany jest wyl

Ċgiem w iloĞci okoáo 20 – 30 tys. szt./ha i odáawiany dopiero

jesieni

ą, czyli speánia jednoczeĞnie funkcjĊ przesadki I i II. W niektórych gospodarstwach

wychów taki przed

áuĪany jest aĪ do wiosny kolejnego roku, wówczas staw taki peáni jeszcze

dodatkowo funkcj

Ċ zimochowu narybkowego. Modyfikacją takiej metody zimowania narybku

jest metoda z a t o r s k a, polegaj

ąca na opóĨnionym odáowie narybku z przesadki II,

praktycznie ju

Ī na początku lata (maj-czerwiec, Rychlicki, ĩarnecki 1955).

21

Inn

ą modyfikacją jest stosowanie tzw. obsad dwusezonowych w przypadku wychowu

kroczków. Popularnie metoda ta nazywana od nazwisk jej twórców jako metoda Malika ,

rozwini

Ċta póĨniej przez àabana (1976). Staw obsadzany jest wylĊgiem w iloĞci okoáo 10– 20

tys. szt./ha, i ryby przebywaj

ą w nim przez okres dwóch sezonów wegetacyjnych oraz jeden

zimowy. Sporadycznie w metodzie tej stosuje si

Ċ drugie zimowanie wyprodukowanych ryb

(Stasiniewicz 1976)

W zakresie zimowania ryb, oprócz wymienionych ju

Ī modyfikacji, stosuje siĊ w

niektórych gospodarstwach jesienne obsadzanie stawów towarowych narybkiem lub

kroczkami. Metoda ta stosowana jest g

áównie w gospodarstwach cierpiących na deficyty

wody, gdzie do nape

ániania stawów towarowych lub kroczkowych przystĊpuje siĊ

bezpo

Ğrednio po ich odáowieniu. CzĊsto stawy takie funkcjonują w systemie paciorkowym.

W przypadku stawów towarowych w niektórych gospodarstwach stosuje si

Ċ produkcjĊ

tzw. „lipcówki” ( nie myli

ü z narybkiem letnim karpia!), czyli karpi towarowych odáawianych

w lipcu, czasami jest to koniec czerwca lub pocz

ątek sierpnia (Stegman 1969). Tego typu

metod

Ċ produkcji karpi handlowych stosuje siĊ w stawach, w których nie moĪliwe jest

zapewnienie odpowiednich warunków chowu przez ca

áy sezon odrostowy np. na skutek

deficytów wody, zbyt ma

áej gáĊbokoĞci lub moĪliwoĞci wczeĞniejszego zbycia „handlówki”

po korzystnych cenach hurtowych (Stegman 1976, Guziur 1991, 1997 ).

Efektywn

ą modyfikacją takiego sposobu produkcji karpi handlowych byáa metoda

psarska Lecha, wypracowana w latach 70 w gospodarstwie ZRyb. Psary k/

àowicza. W

wyniku dwuetapowego (zim

ą, latem) intensywnego nawoĪenia mineralnego NPK oraz

jesiennego zalewu stawów, wiosn

ą w stawach towarowych uzyskiwano bardzo silny rozwój

fauny dennej (bentosu), co umo

Īliwiaáo zastosowanie wiosną silnie zagĊszczonych obsad

kroczka, w ilo

Ğci 1800-3600 szt/ha W wyniku letniego przeáawiania stawów (na peánej

wodzie) cz

ĊĞci wyroĞniĊtej handlówki, w jesieni uzyskiwano produkcjĊ w wysokoĞci 2800-

4000 kg/ha (Lech et al. 1977, Guziur 1991, 1997).

W chowie ryb w stawach karpiowych ogromnie istotn

ą rolĊ odgrywa pokarm

naturalny, czyli organizmy ro

Ğlinne i zwierzĊce naturalnie, namnaĪające siĊ w stawach i

bezpo

Ğrednio lub poĞrednio, stanowiące pokarm hodowanych w stawie ryb (Grygierek 1962,

Szumiec 1966). Ilo

Ğü tego pokarmu, nazywana wydajnoĞcią naturalną stawu, zaleĪna jest od

szeregu czynników takich jak temperatura wody w sezonie,

ĪyznoĞü wody zasilającej stawy,

ĪyznoĞü dna stawowego, gĊstoĞü obsady, wiek i gatunek ryb, warunków wodno-

melioracyjnych i wielu innych. W cykl produkcji pokarmu naturalnego w stawach w

áączone

zostaj

ą zarówno substancje biogenne juĪ znajdujące siĊ w stawie jak i dostające siĊ do

22

stawów wraz z dop

áywającą wodą. W rezultacie w kaĪdym stawie powstaje bardzo

skomplikowana sie

ü powiązaĔ i interakcji pomiĊdzy czynnikami oĪywionymi i

nieo

Īywionymi, a obfitoĞü i róĪnorodnoĞü zasobów pokarmowych sprawia, Īe mogą byü one

wykorzystane przez ró

Īne gatunki ryb jednoczeĞnie (Stegman 1969, Guziur et al. 2003,

Wojda 1979, 1998, 2006)

Przedstawiony w niniejszym rozdziale syntetyczny opis charakterystycznych cech

metody produkcji w tradycyjnych stawach karpiowych absolutnie nie opisuje wszystkich

stosowanych rozwi

ązaĔ w przypadku konkretnych gospodarstw. Ogromna liczba obiektów

zajmuj

ących siĊ chowem i hodowlą ryb w stawach, szacowana na ok. 10000 podmiotów, oraz

licz

ąca setki lat tradycja sprawia, Īe cechują siĊ one duĪą róĪnorodnoĞcią. Najbardziej

klasyczne podr

Ċczniki, obejmujące caáoĞciowo problematykĊ chowu i hodowli ryb w stawach

karpiowych (Rudnicki et al. 1956, Rudnicki et al. 1965, Guziur et al. 2003, Wojda 2006) s

ą

opracowaniami licz

ącymi setki stron. Ze zrozumiaáych wzglĊdów niniejszy rozdziaá musi

zawiera

ü jedynie syntetyczne ujĊcie najbardziej podstawowych cech, charakterystycznych dla

wszystkich gospodarstw prowadz

ących chów i hodowlĊ ryb tradycyjną metodą w stawach

typu karpiowego i które stanowi

ą doĞü áatwo identyfikowalny „wspólny mianownik”.

Podsumowuj

ąc, aby uznaü gospodarstwo stawowe za obiekt stosujący tradycyjny

sposób chowu i hodowli ryb w stawach karpiowych musi ono cechowa

ü siĊ

nast

Ċpującymi parametrami:

- produkcja odbywa si

Ċ w stawach ziemnych

- stawy s

ą spuszczalne

- woda w stawach jest retencjonowana, nie stosuje si

Ċ przepáywu

- produkcja odbywa si

Ċ w sposób cykliczny wg schematu „napeánienie stawu ĺ zarybianie i

wychów okre

Ğlonej grupy wiekowej ryb ĺ spuszczenie wody poáączone z odáowem ryb ĺ

przesuszenie stawu” zgodne z normami dla stawów karpiowych (np. Wieniawski 1982,

Guziur et al. 2003, Wojda 1998, 2006)

- stawy u

Īytkowane są minimum od trzech sezonów produkcyjnych

- powierzchnia gospodarstwa wynosi minimum 5ha

- podstawowym gatunkiem produkowanym jest karp

- produkcja i przyrosty ryb zgodne z normami dla stawów karpiowych (np. Stegman 1969,

Wieniawski 1982, Guziur et al. 2003, Wojda 1998, 2006)

- w przyrostach karpia zachowany jest znacz

ący udziaá pokarmu naturalnego zgodnie z

normami dla stawów karpiowych (np. Szumiec 1966, Wieniawski 1982, Guziur 1991, Guziur

et al. 2003, Wojda 1998, 2006)

23

- wraz z karpiem produkowane mog

ą byü gatunki dodatkowe (wymienione w tabeli 2),

- w trakcie wychowu zachowuje si

Ċ wieloletnoĞü (etapowoĞü) chowu

- wykorzystanie w toku produkcji klasycznej metody Dubisza lub jej modyfikacji

V. Podstawowe zasady dobrej praktyki w dziedzinie prowadzenia chowu i

hodowli ryb metodami tradycyjnymi, odnosz

ące siĊ do zagadnieĔ

zdrowotnych, weterynaryjnych,

Ğrodowiskowych, , stosowania dziaáaĔ

zapobiegaj

ących marnotrawieniu zasobów oraz emisji zanieczyszczeĔ,

których mo

Īna uniknąü.

Warunkiem uzyskania wsparcia finansowego z mocy ust

Ċpu 3 art. 30 EFR jest

spe

ánienie nastĊpującego wymogu (cytat):

„beneficjenci musz

ą zobowiązaü siĊ do przestrzegania przez okres co najmniej 5 lat wymogów

dotycz

ących Ğrodowiska wodnego, które wykraczają poza zwykáe stosowanie dobrych praktyk

w dziedzinie akwakultury”.

Zgodnie art. 11 ust. 5 Rozporz

ądzenia Komisji (WE) nr 498/2007 z dnia 26 marca

2007, ustanawiaj

ącym szczegóáowe zasady rozporządzenia Rady (WE) nr 1198 /2006 w

sprawie Europejskiego Funduszu Rybackiego, „dla celów art. 30 ust. 3 rozporz

ądzenia

podstawowego(EFR) poj

Ċcie „zwykáej dobrej praktyki w sektorze akwakultury” oznacza

zgodno

Ğü z obowiązującym prawem w odniesieniu do kwestii zdrowotnych i weterynaryjnych

jak i zwi

ązanych ze Ğrodowiskiem, oraz stosowanie protokoáów produkcji zapobiegających

marnotrawieniu zasobów oraz emisji zanieczyszcze

Ĕ, której moĪna uniknąü”.

Poni

Īej przedstawione są dziaáania, które zdaniem autorów powinny stanowiü dla

potrzeb niniejszego opracowania podstawowe zasady dobrej praktyki w dziedzinie

prowadzenia chowu i hodowli ryb metod

ą tradycyjną w stawach typu karpiowego.

V.1. Zagadnienia formalno-prawne.

1. Gospodarstwo musi posiada

ü aktualne pozwolenie wodnoprawne wraz z instrukcją

gospodarowania wod

ą, jeĪeli jest ono konieczne, wydane przez wáaĞciwy Urząd Powiatowy.

V.2. Zagadnienia zdrowotne i weterynaryjne.

1. Gospodarstwo musi posiada

ü nadany weterynaryjny numer identyfikacyjny.

2. Nale

Īy prowadziü kontrolĊ stanu zdrowotnego ryb.

24

3. Nale

Īy w gospodarstwie przestrzegaü zasad dotyczących dobrostanu ryb, rozumianych

jako zapewnienie rybom odpowiednich warunków fizykochemicznych

Ğrodowiska

wodnego, odpowiedniego pokarmu oraz unikania dzia

áaĔ mogących wywoáywaü

niepotrzebny stres

.

4. Wszelkiego rodzaju dzia

áania farmakologiczne mogą byü podejmowane tylko na

zlecenie i pod nadzorem lekarza weterynarii.

V.3. Zagadnienia

Ğrodowiskowe.

5. Produkcj

Ċ naleĪy prowadziü z zachowaniem tradycyjnego charakteru chowu i hodowli

ryb w stawach karpiowych, opisanego szczegó

áowo w rozdziale IV.3.

6. Zabronione jest ponadnormatywne nape

ánianie stawów wodą. Dopuszcza siĊ takie

dzia

áania, jeĪeli sáuĪą one zapobieganiu powodzi na terenach przylegáych do

gospodarstwa.

7. Na stawach, w których prowadzone jest dokarmianie ryb, nale

Īy wyznaczyü karmiska

poprzez odpowiednie ich oznakowanie i prowadzi

ü staáą kontrolĊ wyjadania karmy

celem ograniczenia nadmiernego obci

ąĪania Ğrodowiska biogenami, pochodzącymi z

nie wyjadanej przez ryby paszy.

V.4. Zagadnienia statystyczne.

8. Nale

Īy skáadaü corocznie formularz RRW – 22, dotyczący sprawozdania z wielkoĞci

produkcji ryb w danym roku w gospodarstwie.

9. Nale

Īy skáadaü corocznie do wáaĞciwego UrzĊdu Marszaákowskiego sprawozdanie

dotycz

ące wielkoĞci opáat za korzystanie ze Ğrodowiska.

10. Nale

Īy prowadziü podstawową dokumentacjĊ produkcji dotyczącą dat obsad i

od

áowów ryb oraz sumaryczne zestawienia masy i wieku obsadzonych i odáowionych

w gospodarstwie ryb oraz ilo

Ğci i rodzaju skarmianej paszy.

V.5. Zagadnienia zwi

ązane z zapobieganiem marnotrawieniu zasobów oraz emisji

zanieczyszcze

Ĕ, których moĪna uniknąü.

11. Nale

Īy stosowaü róĪnego rodzaju rozwiązania techniczne uniemoĪliwiające

dostawanie si

Ċ do stawów ryb „dzikich” oraz ucieczkĊ ryb poza gospodarstwo do

cieków zasilaj

ących stawy.

12. Nale

Īy zapewniü wáaĞciwy stan techniczny oraz funkcjonalnoĞü budowli

hydrotechnicznych pi

Ċtrzących wodĊ w stawach celem ograniczenia jej

marnotrawienia oraz niedopuszczenia do awarii mog

ących powodowaü

niekontrolowany odp

áyw wody poza gospodarstwo.

13. Zabronione jest stosowanie przep

áywu wody przez stawy za wyjątkiem sytuacji:

25

- gdy jest to konieczne do uzupe

ániania jest stanu

- uzasadnionych pomiarami przypadków drastycznego pogorszenia jako

Ğci wody w stawie

i zagro

Īenia dobrostanu obsady

- gdy jest to pisemne zalecenie lekarza weterynarii

VI. Praktyki ( wymogi) dotycz

ące Ğrodowiska wodnego wykraczające poza

podstawowe zasady dobrej praktyki w tradycyjnym chowie ryb w stawach

typu karpiowego.

Poni

Īej przedstawione zostaáy propozycje praktyk oraz wymogów dotyczących

Ğrodowiska wodnego, które zdaniem autorów opracowania wykraczają poza stosowanie

podstawowych zasad dobrej praktyki w chowie i hodowli ryb w stawach karpiowych

tradycyjn

ą metodą, i które dotyczą:

a) ochrony i poprawy stanu

Ğrodowiska naturalnego

b) ochrony i poprawy zasobów naturalnych

c) ochrony i poprawy ró

ĪnorodnoĞci genetycznej

d) potrzeby zachowania bogactwa krajobrazu stawowego

e) potrzeby zachowania tradycyjnych metod produkcyjnych

VI. 1. Praktyki w zakresie ochrony i poprawy stanu

Ğrodowiska naturalnego.

1. W trakcie rocznego cyklu produkcyjnego przyrost ryb w ca

áym gospodarstwie nie

powinien by

ü wiĊkszy niĪ 1 500 kg/ha.

Kontrola wykonania: bezpo

Ğrednio w gospodarstwie w oparciu o dokumentacjĊ danego toku

produkcji.

2. Stosowanie tlenku wapnia i/lub soli potasowej zgodnie z normami lub zaleceniami

lekarza weterynarii w ilo

Ğciach odpowiednio co najmniej 0,5 t/ha tlenku wapnia oraz

0,15t/ha soli potasowej.

Kontrola wykonania: bezpo

Ğrednio w gospodarstwie w oparciu o dokumentacjĊ zakupu

wymienionych

Ğrodków.

3. Bie

Īąca konserwacja rowów doprowadzających wodĊ ( doprowadzalników) oraz

rowów zrzutowych odbieraj

ących wodĊ w czasie odáowów ( odprowadzalników i/lub

rowów opaskowych).

Kontrola wykonania: bezpo

Ğrednio w gospodarstwie.

26

VI. 2. Praktyki w zakresie ochrony i poprawy zasobów naturalnych.

4. Nale

Īy usuwaü szkody i zniszczenia struktury terenu i urządzeĔ wodnych w

gospodarstwie powodowanych przez zwierz

Ċta bytujące na stawach ( np. przez bobry,

wydry, pi

Īmaki itp.)

Kontrola wykonania: bezpo

Ğrednio w gospodarstwie.

5. Nale

Īy uĪywaü nie agresywnych metod páoszenia zwierząt chronionych i bytujących

na stawach.

Kontrola wykonania: bezpo

Ğrednio w gospodarstwie.

6. Nale

Īy prowadziü produkcjĊ rodzimych gatunków ryb dodatkowych.

Kontrola wykonania: bezpo

Ğrednio w gospodarstwie w oparciu o ksiĊgi stawowe oraz

dokumentacj

Ċ produkcji i sprzedaĪy wyprodukowanych ryb.

7. Nale

Īy przestrzegaü zasady „nie mieszania obsad”

Kontrola wykonania: bezpo

Ğrednio w gospodarstwie w oparciu o zapisy w ksiĊgach

stawowych oraz dokumentacj

Ċ produkcji.

8. Nale

Īy przestrzegaü zasady „staáych nurtów”.

Kontrola wykonania: bezpo

Ğrednio w gospodarstwie w oparciu o ksiĊgi stawowe oraz

dokumentacj

Ċ produkcji.

VI. 3. Praktyki w zakresie ochrony i poprawy ró

ĪnorodnoĞci genetycznej.

9. Je

Īeli staw odáowiony zostaá pomiĊdzy 15 lipca a 15 wrzeĞnia, zaleca siĊ nie

nape

ánianie go przez okres 1 miesiąca od daty odáowu (

wyjątek: gospodarstwa

cierpi

ące na chroniczny brak wody, stosujące z koniecznoĞci jesienne napeánianie

stawów !)

Kontrola wykonania: bezpo

Ğrednio w gospodarstwie i w oparciu o zapisy w ksiĊgach

stawowych.

10. Usuwanie wynurzonej ro

ĞlinnoĞci naczyniowej, aby nie porastaáa ona wiĊcej niĪ 20%

powierzchni

Kontrola wykonania: bezpo

Ğrednio w gospodarstwie.

11. Utrzymywanie zró

Īnicowanych wysp lub odkosów ziemnych grobli lub terenów

przyleg

áych wchodzących w skáad powierzchni ewidencyjnej gospodarstwa pokrytych

traw

ą, roĞlinnoĞcią zielną, krzewami lub drzewami lub zakáadanie sztucznych siedlisk

co najmniej na 30% powierzchni ewidencyjnej kompleksu stawowego.

Kontrola wykonania: bezpo

Ğrednio w gospodarstwie.

27

VI. 4. Praktyki w zakresie potrzeby zachowania bogactwa krajobrazu stawowego.

12. W trakcie produkcji, jak równie

Ī podczas remontów, konserwacji i/lub przebudowy

gospodarstwa nale

Īy utrzymywaü co najmniej jeden staw napeániony przez caáy rok

wod

ą, na którym co najmniej 10% powierzchni zajĊta jest przez wynurzoną roĞlinnoĞü

przybrze

Īną szuwarowo - oczeretową lub roĞlinnoĞü o liĞciach páywających z grupy

nimfeidów.

Kontrola wykonania: bezpo

Ğrednio w gospodarstwie i w oparciu o zapisy w ksiĊgach

stawowych.

13. Wykaszanie koron grobli stawów.

Kontrola wykonania: bezpo

Ğrednio w gospodarstwie.

14. Zachowanie po remoncie gospodarstwa na co najmniej 10% powierzchni

ewidencyjnej zró

Īnicowanych wiekowe drzew i krzewów (w stosunku do stanu

sprzed remontu)

Kontrola wykonania: bezpo

Ğrednio w gospodarstwie.

VI. 5. Praktyki w zakresie potrzeby zachowania tradycyjnych metod produkcji.

15. Zabronione jest wprowadzanie do gospodarstwa ryb towarowych przeznaczonych do

konsumpcji, za wyj

ątkiem produkcji wáasnej z innych obiektów.

Kontrola wykonania: bezpo

Ğrednio w gospodarstwie w oparciu o dokumentacjĊ produkcji i

ksi

Ċgi stawowe.

16. Nale

Īy prowadziü peáną dokumentacjĊ toku produkcji rybackiej w stawach w formie

ksi

Ċgi stawowej oraz Īywienia ryb w formie ksiĊgi Īywieniowej (np. zgodnie z

wzorami takich ksi

ąg i protokóáów wg Wojdy 2006) z wyliczeniem wszystkich

elementów, indywidualnie dla ka

Īdego stawu kaĪdej kategorii.

Kontrola wykonania: bezpo

Ğrednio w gospodarstwie, hodowca musi posiadaü wypeánione

ksi

Ċgi stawowe i Īywieniowe.

17. Nale

Īy corocznie przeprowadzaü konserwacjĊ áowisk i koĔcowych odcinków rowów

g

áównych (30 – 50m, w zaleĪnoĞci od wielkoĞci stawu), uchodzących bezpoĞrednio do

áowiska celem poprawiania warunków przepáywu wody, odáowu ryb i stopnia

osuszalno

Ğci stawów.

Kontrola wykonania: bezpo

Ğrednio w gospodarstwie i w oparciu o zapisy w ksiĊgach

stawowych.

28

18. Wykonanie

ĞcieĪek edukacyjnych, wieĪ obserwacyjnych, tarasów widokowych itp.

dzia

áaĔ umoĪliwiających obserwacje stawów i ich piĊkna i tym samym promowanie

tradycyjnych stawów typu karpiowego.

Kontrola wykonania: bezpo

Ğrednio w gospodarstwie.

VII. Szczegó

áowe uzasadnienie potrzeby udzielenia wsparcia finansowego

na realizacj

Ċ projektu w zakresie praktyk hodowlanych wraz z podaniem

sposobu przyznawania rekompensaty za stosowanie tych praktyk.

VII. 1. Szczegó

áowe uzasadnienie potrzeby udzielenia wsparcia.

VII.1.1. Podstawa formalna.

W preambule do „Funduszu” (punkty nr 29 i 30) przedstawiono zasadnicze cele, do

realizacji których zosta

á on ustanowiony. Stwierdza siĊ tam, Īe:

(29) „Istotn

ą rolą dla sektora rybactwa jest osiągniĊcie trwaáej równowagi pomiĊdzy

zasobami wodnymi i ich eksploatacj

ą z naleĪytym uwzglĊdnieniem oddziaáywania na

Ğrodowisko. NaleĪy zatem przyjąü stosowne Ğrodki nie tylko w celu chronienia áaĔcucha

Īywieniowego, ale i w zakresie akwakultury oraz przemysáu przetwórczego”

(30)

„Nale

Īy okreĞliü szczegóáowe zasady udzielania pomocy na rzecz akwakultury,

rybo

áówstwa Ğródlądowego, przetwórstwa i obrotu produktami ryboáówstwa oraz

akwakultury, zapewniaj

ąc jednoczeĞnie ekonomiczną ĪywotnoĞü tych sektorów. W tym celu

nale

Īy okreĞliü ograniczoną liczbĊ priorytetowych celów w zakresie pomocy oraz skupiü siĊ

na pomocy strukturalnej w zakresie akwakultury, przetwórstwa i obrotu produktami

rybo

áówstwa oraz akwakultury nakierowanej na mikroprzedsiĊbiorstwa, maáe i Ğrednie

przedsi

Ċbiorstwa ze szczególnym uwzglĊdnieniem mikroprzedsiĊbiorstw i maáych

przedsi

Ċbiorstw”.

Z

powy

Īszych zapisów wynika, Īe zadaniem „Funduszu” jest finansowe wspieranie

mikroprzedsi

Ċbiorstw i maáych przedsiĊbiorstw dziaáających m. in. w obszarze akwakultury.

Definicja akwakultury zapisana jest w art. 3 lit d EFR oraz Vademecum w p 1.1. Pod

poj

Ċciem „akwakultury” naleĪy rozumieü:

„Hodowl

Ċ lub chów organizmów wodnych przy pomocy technik opracowanych w celu

zwi

Ċkszenia produkcji tych organizmów powyĪej naturalnej zdolnoĞci Ğrodowiska; organizmy

takie pozostaj

ą wáasnoĞcią osoby fizycznej lub prawnej w ciągu caáego stadium hodowli lub

chowu, do od

áowu wáącznie”

29

Definicje „mikroprzedsi

Ċbiorstwa” oraz „maáego przedsiĊbiorstwa” zawarte są w

zaleceniach Komisji 2003/361/WE z dnia 6 maja (2003 Dz.U. L 124 z 20.05.2003 str. 36 art.

2 ust. 2 i 3). W my

Ğl zawartych tam zapisów pod pojĊciem „mikroprzedsiĊbiorstwa” oraz

„ma

áego przedsiĊbiorstwa naleĪy rozumieü:

- przedsi

Ċbiorstwo maáe – definiuje siĊ jako przedsiĊbiorstwo zatrudniające mniej niĪ 50

pracowników i którego roczny obrót i/lub ca

ákowity bilans roczny nie przekracza 10

milionów EUR.

- mikroprzedsi

Ċbiorstwo – definiuje siĊ jako przedsiĊbiorstwo zatrudniające mniej niĪ 10

pracowników i którego roczny obrót i/lub ca

ákowity bilans roczny nie przekracza 2 milionów

EUR.

Zgodnie z powy

Īszymi zapisami chów i hodowla ryb w stawach jest formą

akwakultury, gdy

Ī odbywa siĊ w zbiornikach wodnych, które w polskim ustawodawstwie

okre

Ğlone są jako „urządzenia wodne”, czyli specjalnie budowanych do tego celu sztucznych

zbiornikach wodnych (stawach). Uzyskiwane w stawach karpiowych wyniki produkcyjne s

ą

oko

áo 10 – 15 razy wyĪsze od wydajnoĞci z wód Ğródlądowych páynących i stojących

(Szczerbowski et al. 1993).

Jednocze

Ğnie stawowe gospodarstwa karpiowe naleĪy uznaü w ogromnej

wi

ĊkszoĞci za „mikroprzedsiĊbiorstwa”. SpoĞród okoáo 10 tys. podmiotów deklarujących

podczas ostatniego spisu GUS prowadzenie dzia

áalnoĞci „chów i hodowla ryb” zaledwie kilka

procent mo

Īe speániü kryteria „maáego lub Ğredniego przedsiĊbiorstwa” (Lirski 2007).

Maj

ąc powyĪsze na uwadze naleĪy stwierdziü, Īe chów i hodowla ryb w

stawach karpiowych prowadzona tradycyjnymi metodami spe

ánia wszystkie

wymogi formalne, stawiane dla dzia

áaĔ, jakie mogą byü finansowane ze Ğrodków

Europejskiego Funduszu Rybackiego.

VII.1.2. Podstawa merytoryczna.

Zasadniczym celem chowu i hodowli ryb w stawach karpiowych jest produkcja ryb

przeznaczonych do konsumpcji. Poniewa

Ī produkcja ta odbywa siĊ w bardzo Ğcisáym

po

áączeniu i uzaleĪnieniu od warunków naturalnych i ksztaátowana byáa w tym zakresie przez

setki lat cechuje si

Ċ wieloma bardzo istotnymi walorami, które ogólnie okreĞla siĊ mianem

pozaprodukcyjnych ( Leopold 1981, Drabi

Ĕski et al. 1994, Guziur 1997, 2000, KuczyĔski

30

2007), które szczegó

áowo opisano w rozdz.. VII. 2. Ponadstadardowe praktyki hodowlane,

wymienione w rozdz. VI i przewidziane do obj

Ċcia wsparciem ze Ğrodków EFR mają sáuĪyü

dodatkowym dzia

áaniom w ramach tradycyjnego chowy ryb w stawach typu karpiowego,

dodatkowo pot

Ċgując pozytywny wpáyw tej formy produkcji na ochronĊ Ğrodowiska

naturalnego, ochron

Ċ i poprawĊ bioróĪnorodnoĞci a takĪe zachowanie tradycyjnego

krajobrazu.

Ogromnie istotna rola stawów karpiowych dla

Ğrodowiska naturalnego dostrzeĪona

zosta

áa takĪe przez organ ustanawiający Fundusz. W Vademecum EFR, stanowiącym

przewodnik metodyczny do Europejskiego Funduszu Rybackiego i zawieraj

ącym wskazówki

jak nale

Īy rozumieü i interpretowaü jego zapisy, chów oraz hodowla ryb w stawach typu

karpiowego i w lagunach zosta

áy literalnie wskazane jako metody chowu i hodowli ryb, które

powinny zosta

ü objĊte rekompensatami z EFR.

VII.1.3. Podstawa ekonomiczna.

Seremak-Bulge ( 2008) i Lirski (2008) podaj

ą, Īe produkcja karpia w latach 2002 –

2007 spad

áa w Polsce z ok. 20 tysiĊcy ton do okoáo 15,5 tysiĊcy ton. Woáos et al. (2006)

przeprowadzi

á w roku 2006 analizĊ opáacalnoĞci rybackiej produkcji Ğródlądowej. Byáy to

pierwsze tego typu badania wykonane od czasu transformacji gospodarczej i ustrojowej

pocz

ątków lat 90.ubiegáego stulecia. Wyniki analizy wykazaáy, Īe gospodarstwa stawowe

typu karpiowego odnotowa

áy w roku 2005 ujemny wynik finansowy. Ich rentownoĞü

wynios

áa -2,98%, wobec 18,0% dla gospodarstw typu pstrągowego, 10,39% dla gospodarstw

stawowo-jeziorowych oraz 6,97% dla gospodarstw jeziorowych.

Poniewa

Ī charakter chowu i hodowli ryb w tradycyjnych stawach typu karpiowego nie daje

Īadnej innej moĪliwoĞci ich rybackiego wykorzystania, gospodarstwa te mogą zaprzestaü

swojej dzia

áalnoĞci ze wzglĊdów ekonomicznych.

Zagro

Īona jest ekonomiczna ĪywotnoĞü tej metody produkcji, co z kolei grozi utratą

wszelkich jej produkcyjnych i pozaprodukcyjnych walorów, ogromnie cennych dla

Ğrodowiska naturalnego. Artykuá 30 preambuáy do EFR stanowi, Īe jego zadaniem jest m.in.

„zapewnienie e k o n o m i c z n e j

ĪywotnoĞci dla zrównowaĪonych form akwakultury”.

Obj

Ċcie chowu i hodowli ryb w stawach typu karpiowego z zachowaniem jej tradycyjnego

charakteru ze wzgl

Ċdu na koniecznoĞü zachowania ĪywotnoĞci ekonomicznej sektora jest w

pe

áni uzasadnione.

31

Bior

ąc pod uwagĊ powyĪsze stwierdzenia i przesáanki naleĪy stwierdziü, Īe chów i

hodowla ryb w stawach karpiowych z zachowaniem jej tradycyjnego charakteru spe

ánia

wszelkie wymogi obj

Ċcia rekompensatami z Europejskiego Funduszu Rybackiego.

Celem

áatwiejszej identyfikacji, programowi wsparcia finansowego dla stawów typu

karpiowego proponuje si

Ċ nadaü tytuá „Ochrona tradycyjnego charakteru chowu i hodowli

ryb w stawach typu karpiowego”, w dalszej cz

ĊĞci nazywanego „Programem”.

VII. 2. Charakterystyka produkcyjnych i pozaprodukcyjnych walorów chowu i hodowli

ryb w stawach typu karpiowego metod

ą tradycyjną.

Staw karpiowy to urz

ądzenie wodne sáuĪące do produkcji karpia lub innych gatunków

ryb o zbli

Īonych wymaganiach Ğrodowiskowych, dla celów konsumpcyjnych lub

zarybieniowych. Pomimo swojej „sztuczno

Ğci” pod wzglĊdem biologicznym tradycyjne stawy

karpiowe zachowuj

ą siĊ jak w peáni naturalne ekosystemy. Wynika to z faktu, Īe są budowane

z materia

áu ziemnego, czyli w peáni naturalnego substratu. DziĊki temu, jak w kaĪdym

naturalnym ekosystemie odbywa si

Ċ w nich produkcja pierwotna (Grygierek1962, Tarwid,

Kajak 1988, Krebs 2001), któr

ą w przypadku stawów nazywa siĊ wydajnoĞcią naturalną.

Wydajno

Ğü naturalna moĪe byü z kolei stymulowana przez hodowcĊ, gáównie poprzez gĊstoĞü

zarybienia, osuszanie stawów, upraw

Ċ rolniczą dna, prace melioracyjne czy regulowanie

wzrostu wy

Īszej roĞlinnoĞci naczyniowej (LeĞniowski 1857, Walter 1929, Stegman 1952,

1969).

Przyrosty ryb produkowanych w stawach karpiowych w du

Īej mierze oparte są na

wydajno

Ğci naturalnej stawu. Podawana rybom pasza, z reguáy w postaci ziarna zbóĪ, sáuĪy

jedynie ich dokarmianiu, albowiem udzia

á pokarmu naturalnego w ogólnym przyroĞcie jest

bardzo znaczny i mo

Īe wynosiü nawet do 100%. W tradycyjnym chowie, dominującym w

naszym kraju, z regu

áy jest to 30% – 70% caákowitego przyrostu (Staff 1930, Stegman 1960,

1969, Szumiec 1966, Wieniawski 1982). Poniewa

Ī cykl przemian naturalnych w áaĔcuchu

pokarmowym jest d

áugi, dáugi jest takĪe cykl produkcji karpia w tradycyjnych stawach i trwa

w Polsce minimum dwa, a z regu

áy trzy lata. Przy takim systemie produkcji konieczne staje

si

Ċ stosowanie bardzo maáych zagĊszczeĔ obsady i pozostawianie duĪej powierzchni do

Īerowania, wynoszącej przykáadowo w przypadku karpi towarowych na 1 sztukĊ 8 – 10m

2

dna stawowego (Stegman 1969, Wieniawski 1982, Wojda 1981, 1982, 2004.

Chów i hodowla ryb w stawach typu karpiowego mo

Īna okreĞliü mianem

„zrównowa

Īony” (ang. „sustainable”). Jest to rodzaj produkcji, przyjazny utrzymywanym

zwierz

Ċtom i Ğrodowisku naturalnemu. To metoda przyjazna Ğrodowisku, gdyĪ nie obciąĪa go

32

Ğciekami z hodowli, a wrĊcz przeciwnie (co zostanie szerzej omówione w dalszej czĊĞci

rozdzia

áu), ale takĪe bardzo przyjazna rybom, które przy tak maáych zagĊszczeniach i dáugim

cyklu produkcji maj

ą peáną swobodĊ ekspresji swoich naturalnych zachowaĔ. Ekologiczny

charakter chowu ryb w tradycyjnych stawach karpiowych

áatwo dostrzec, porównując go z

innymi rodzajami produkcji zwierz

Ċcej (Leopold 1981). Produkcja karpi towarowych w

tradycyjnych stawach w Polsce oscyluje ok. 0,6 – 1,0t/ha (Lirski et Myszkowski 2008). W

przypadku pstr

ąga tĊczowego jest to wielkoĞü rzĊdu 100t/ha (Goryczko 2005, KuĨmiĔski

2006). W produkcji zwierz

ąt ciepáokrwistych ( z przeliczenia norm zootechnicznych) w

przypadku brojlerów kurzych jest to oko

áo 100t/ha, zaĞ trzody chlewnej okoáo 200t/ha.

Wymaga to oczywi

Ğcie stosowania bardzo duĪych zagĊszczeĔ utrzymywanych zwierząt,

czego efektem jest uci

ąĪliwoĞü Ğrodowiskowa ferm i trudnoĞci z utylizacją odchodów z

produkcji (Kulisiewicz et al. 1998).

Stawy

karpiowe

maj

ą takĪe szereg cech nieprodukcyjnych, które jednak wynikają z

charakteru tej

Īe produkcji. Stanowią one swoistą „wartoĞü dodaną”, a powszechnie nazywane

walorami pozaprodukcyjnymi ( Drabi

Ĕski et al. 1994, Guziur 1997, 2000, KuczyĔski 2007).

System gospodarowania wod

ą, polegający na jej retencjonowaniu, sprawia, Īe stawy

typu karpiowego maj

ą bardzo pozytywny wpáyw na jakoĞü wody w zlewni, w której są

po

áoĪone. Biogenny dostające siĊ do stawu wraz z wodą podczas jego napeániania zostają

w

áączone w cykl przemian biologicznych w stawie. DziĊki temu stawy zatrzymują w ciągu

cyklu produkcyjnego bardzo du

Īe iloĞci azotu i fosforu oraz zawiesiny, gáównych czynników

odpowiedzialnych za eutrofizacj

Ċ wód (Tarwid,Kajak 1988, Kolasa-JamiĔska 1999).

Tucholski (1994) stwierdzi

á bardzo duĪą retencjĊ fosforu w stawach zasilanych

oczyszczonymi

Ğciekami do poziomu poniĪej 1mg/dm

3

wody. Knösche et. al. (2000), na

podstawie bada

Ĕ przeprowadzonych w Niemczech i na WĊgrzech podaje, Īe w regionach,

gdzie dominuj

ą uprawy rolnicze 1ha stawów akumuluje w ciągu sezonu produkcyjnego 3,8-

8,36kg fosforu, 96,5-559,8 kg azotu i a

Ī 1100kg-1600 kg zawiesiny przy produkcji ryb nawet

do 1500 kg/ha. Zygmunt (2006) wykaza

á, Īe w Polsce, w przypadku stawów ulokowanych w

zlewni

Ğredniej wielkoĞci rzeki nizinnej 1ha stawów zatrzymuje Ğrednio 2,6kg fosforu, 4,9kg

azotu oraz 186,5kg zawiesiny. Niepe

ána retencja biogenów nastĊpuje tylko przy bardzo duĪej

intensyfikacji chowu, przy obsadach kroczków na ryby towarowe rz

Ċdu 4tys./ha, które nigdy

nie s

ą stosowane w Polsce w chowie tradycjom (Kolasa-JamiĔska 1999)

Przyjmuj

ąc, Īe w Polsce wykorzystywanych jest ponad 50 000ha stawów moĪna

szacowa

ü, Īe dziĊki obecnoĞci gospodarstw prowadzących chów i hodowlĊ ryb w stawach

typu karpiowego z wód p

áynących redukowane jest rocznie okoáo 130 000kg azotu,

33

245 000kg fosforu oraz 8 425 000kg zawiesiny. Tym samym stawy spe

ániają niezmiernie

istotn

ą rolĊ systemowego narzĊdzia przeciwdziaáania zanieczyszczeniu wód i zapobiegania

ich eutrofizacji ( Kajak 1979, Tarwid, Kajak 1988, Zalewski 2002).

Obecno

Ğü stawów bardzo pozytywnie wpáywa nie tylko na jakoĞü, ale takĪe na

przep

áyw wody w cieku. Im mniejszy jest stosunek powierzchni zlewni do powierzchni

stawów tym ten efekt jest korzystniejszy (Drabi

Ĕski et Wieniawski 1992). Cykl produkcyjny

w stawach karpiowych metod

ą tradycyjną wymaga napeánienia zasadniczej powierzchni

ka

Īdego kompleksu stawowego, tj. stawów kroczkowych i towarowych, stanowiących 50% –

75% kompleksu, w okresie stycze

Ĕ – marzec, a w niektórych przypadkach nawet jesienią roku

poprzedniego (Wieniawski 1982, Guziur 1991, 1997, Guziur et al. 2003, Wojda 2006). W tym

czasie ilo

Ğü wody w Ğrodowisku jest z reguáy bardzo duĪa na skutek opadów lub roztopów

Ğniegu. Stawy dziaáają wówczas jako zbiorniki retencyjne o charakterze

przeciwpowodziowym, zapobiegaj

ąc jednoczeĞnie gwaátownemu spáywowi duĪych mas

wody. Stanowi

ą element tzw. „maáej retencji” wód, rozproszonych na powierzchni caáego

kraju, zmniejszaj

ąc roczny indeks odpáywu terenów, na których są zlokalizowane (DrabiĔski

et al. 1994, Kaca et Lipi

Ĕski 2008). Przy szacunkowej powierzchni 50 tys. ha i Ğredniej

g

áĊbokoĞci 1,0 – 1,5m moĪna szacowaü, Īe w misach stawów gromadzone jest rocznie ok.700

mln m

3

wody. Uwzgl

Ċdniając wodĊ akumulowaną przez dno stawowe iloĞü ta moĪe wynosiü

oko

áo 1000mln m

3

. Jest to ilo

Ğü równowaĪna kilku Zbiorników ZegrzyĔskich.

Bardzo

wa

Īne jest to, Īe woda zgromadzona w stawach w okresie gwaátownych

wezbra

Ĕ wraca do Ğrodowiska w sposób znacznie bardziej wyrównany. Zygmunt (2006)

wykaza

á, Īe 63% oddawane jest do Ğrodowiska w trakcie caáego sezonu produkcyjnego,

g

áównie w postaci przesiąków i parowani. Tylko 37% masy wody zrzucanych jest w okresie

od

áowów stawów do odbiornika. DziĊki temu w okolicy stawów powstaje swoisty

mikroklimat, za

Ğ cieki zasilające stawy posiadają staáy dopáyw czystej wody, co ma

szczególnie istotn

ą rolĊ w okresie tzw. letnich niĪówek w rzekach.

Poniewa

Ī chów i hodowla karpia i innych gatunków ryb o podobnych jemu

wymaganiach nie wymaga stosowania przep

áywu wody, stawy typu karpiowego mogą byü

zasilane z bardzo ró

Īnorodnych Ĩródeá wody, staáych, takich jak rzeki, potoki, ale teĪ

okresowych jak wody opadowe czy roztopowe (Rudnicki et al. 1965, Guziur 1997, Guziur et

al. 2003, Wojda 2006). Dzi

Ċki temu mogą byü lokowane w bardzo zróĪnicowanych

warunkach, na obszarze ca

áego kraju na terenach zalesionych, w sąsiedztwie áąk, pól

uprawnych czy te

Ī duĪych skupisk ludzkich, speániając rolĊ swoistych enklaw dających

schronienie dla wielu gatunków zwierz

ąt, gáównie ptaków (Dobrowolski et al. 1995,

34

Barszczewski et Barszczewska 2008). Dla przyk

áadu kompleks „Stawy RaszyĔskie” poáoĪony

jest zaledwie 5km od centrum Warszawy.

Patrz

ąc na strukturĊ rozmieszczenia stawów karpiowych na terenie Polski áatwo

zauwa

Īyü, Īe najwiĊkszy udziaá (2/3) w ogólnej powierzchni mają one w regionach, gdzie

brak jest naturalnych zbiorników wody stoj

ącej. NajwiĊcej stawów znajduje siĊ w

po

áudniowej i centralnej czĊĞci Polski, najmniej natomiast w Polsce póánocno-wschodniej i

pó

ánocno-zachodniej, czyli w rejonie Pojezierzy Pomorskiego oraz WarmiĔsko- Mazurskiego

i Suwalskiego. Z tego te

Ī wzglĊdu stawy karpiowe są bardzo cennym komponentem

Ğrodowiska naturalnego, szczególnie dla awifauny, w regionach, gdzie brak jest naturalnych

siedlisk tego typu. Równie

Ī na obszarach, gdzie na skutek regulacji rzek oraz prac

melioracyjnych brakuje terenów dogodnych do gniazdowania stawy sta

áy siĊ ostojami

ptactwa (Boche

Ĕski 1960, Borowiec 1981, BukaciĔski et BukaciĔska 1991). Liczba gatunków

ptaków wyst

Ċpujących na stawach pozostaje w Ğcisáej zaleĪnoĞci z powierzchnią kompleksu

stawowego. Na stawach mniejszych, poni

Īej 50ha wystĊpowaáo mniej gatunków ptaków

l

Ċgowych i przelotnych niĪ na stawach powyĪej 100ha (Dobrowolski et al. 1995), chociaĪ, jak

podaje Bukaci

Ĕski et BukaciĔska (1991) wpáyw wielkoĞci kompleksu stawowego na skáad

gatunkowy jest w pewnym przedziale wielko

Ğci niewielki ze wzglĊdu na bardzo zbliĪony

charakter zabiegów hodowlanych, prowadzonych na stawach (Bukaci

Ĕski et BukaciĔska

1991, Borowiec 1981). Dopiero bardzo du

Īe kompleksy stawowe, ponad 500ha,

charakteryzuj

ą siĊ znacznie wiĊkszą liczebnoĞcią wystĊpujących tam gatunków ptaków.

Istotna jest tak

Īe obecnoĞü w jednym kompleksie stawów róĪniących siĊ pod wzglĊdem

g

áĊbokoĞci i powierzchni, czyli róĪnych kategorii tradycyjnych stawów wg metody Dubisza

(Bukaci

Ĕski et BukaciĔska 1991, Dobrowolski et al. 1996, Wasilewski et Huflejt 2003)

Niestety, wyst

Ċpowanie ptaków na stawach pociąga doĞü powaĪne konsekwencje dla

hodowców karpi w postaci masowego wyjadania paszy przez ptaki reprezentuj

ące grupĊ

fitofagów (np.

áabĊdzia niemego i krzykliwego, kaczkĊ krzyĪówkĊ, áyskĊ czy gáowienkĊ) oraz

ryb przez ptaki reprezentuj

ące grupĊ ichtiofagów ( np. kormorana czarnego, czaplĊ siwą,

mew

Ċ, perkoza dwuczubego, Dobrowolski et Halba 1982, BukaciĔski et BukaciĔska 1991,

Cie

Ğlak et Jankowski 1992, Wasilewski et Huflejt 2003).

Obszerna literatura dokumentuj

ąca ogromnie pozytywną funkcjĊ stawów karpiowych

jako siedlisk s

áuĪących zachowaniu awifauny, której przedstawiono tutaj zaledwie niewielki

fragment, , pozwala postawi

ü generalne stwierdzenie, Īe sam fakt prowadzenia chowu ryb w

stawach karpiowych metod

ą tradycyjną jest gwarancją zachowania okoáo 1/3 awifauny

naszego kraju. Jak podaje Dobrowolski et al. (1995) na 59 kompleksach stawowych

35

rejestrowano

Ğrednio okoáo 130 gatunków ptaków, których ogólna liczba w Polsce szacowana

jest na 435 gatunków (

www.ptaki.polski.pl

). U

Īytkownik stawów, bĊdąc dosáownie i w

przeno

Ğni „straĪnikiem” tego od wieków ustalonego sposobu produkcji, sam bĊdąc

ekonomicznie zainteresowanym jego zachowaniem, jest jednocze

Ğnie gwarantem zachowania

stawów jako unikatowych habitatów s

áuĪących ochronie wielu bardzo cennych gatunków

ptaków Polski, w tym wielu gatunków chronionych. Obszerna lista ptaków stwierdzonych na

stawach karpiowych znajduje si

Ċ w opracowaniu pt. ”Przyrodniczo – ekonomiczna

waloryzacja stawów rybnych w Polsce” pod redakcj

ą A. Dobrowolskiego z 1995 roku. W

za

áączniku I przedstawiono listĊ gatunków ptaków, których obecnoĞü stwierdzono na stawach

typu karpiowego w jednym z gospodarstw. Nale

Īy jednak pamiĊtaü, Īe zachowanie tych

wspania

áych siedlisk jest moĪliwe jedynie przy zapewnieniu ekonomicznej

samowystarczalno

Ğci gospodarstw (Dobrowolski et al.1995). Fakt, Īe stawy karpiowe są

obecnie siedliskami najbogatszej awifaunie (Dobrowolski et al. 1995) dowodzi,

Īe tradycyjny

chów karpia w stawach jest wybitnie przyjazny

Ğrodowisku naturalnemu bez koniecznoĞci

wprowadzania dodatkowych ogranicze

Ĕ celem ochrony gatunków na nich wystĊpujących.

Warto tutaj skorzysta

ü z doĞwiadczeĔ innych krajów, a przykáad Niemiec z caáą pewnoĞcią

jest cenny, albowiem w kraju tym od wielu lat tradycyjne stawy karpiowe korzystaj

ą z

ró

Īnego rodzaju subwencji, podobnie jak w Czechach i na Sáowacji (Guziur et al. 2003).

Geldhauser et Gerstner ( 2002, w t

áumaczeniu) podają, Īe nadmierne obciąĪanie stawów

przepisami ochrony przyrody jest b

á Ċ d e m, i naleĪy im przywróciü ich podstawową

funkcj

Ċ, czyli produkcjĊ ryb, a wszystkie inne walory zostaną zachowane.

Walory przyrodnicze tradycyjnych stawów karpiowych cenione s

ą nie tylko przez

ptaki, ale wiele innych gatunków ro

Ğlin i zwierząt (, Zysk et al. 1999, Bieniarz et al. 2003).

Siemi

Ĕska et SiemiĔska (1967) podają, Īe w kompleksie stawów goáyskich (PAN Goáysz) i

ich bezpo

Ğrednim sąsiedztwie wystĊpowaáo 2105! gatunków roĞlin i zwierząt. Na liĞcie tej

jest bardzo du

Īo gatunków chronionych obecnie prawem, chociaĪ oczywiĞcie nie wszystkie

wyst

Ċpują kaĪdym gospodarstwie. Walory te próbowano chroniü i wspomagaü ze Ğrodków

rolno

Ğrodowiskowych (Báaszkowska 2005), lecz jak dotychczas bezskutecznie.

Buduj

ąc stawy wprowadzamy do kaĪdego Ğrodowiska duĪą iloĞü retencjonowanej

wody, bardzo znacznie podnosz

ąc w ten sposób jego pojemnoĞü Ğrodowiskową i tym samym

daj

ąc podstawy do wytworzenia wiĊkszej bioróĪnorodnoĞci. Wynika to m. in. z faktu, Īe

biologiczna ró

ĪnorodnoĞü (bioróĪnorodnoĞü) organizmów zamieszkujących dane siedlisko

zale

Īy w duĪej mierze od jego pojemnoĞci Ğrodowiskowej (ang. carrying capacity), a jednym

z podstawowych czynników limituj

ących pojemnoĞü Ğrodowiskową jest woda. UwzglĊdniając

36

fakt,

Īe stawy z reguáy budowane są na ugorach lub nieuĪytkach (Rudnicki et al. 1965, Guziur

2003, Turkowski 2003, Wojda 2006 ), gdzie z przyczyn naturalnych ilo

Ğü wody i tym samym

bioró

ĪnorodnoĞü zamieszkujących organizmów jest niewielka, rola stawów karpiowych w

takich rejonach jest wr

Ċcz nieoceniona.

Zachowaniu

bioró

ĪnorodnoĞci sáuĪy takĪe mozaikowatoĞü siedliska (Zalewski 2002,

Krebs 1991). W przypadku tradycyjnych stawów typu karpiowego chów karpia pozostaje w

bardzo

Ğcisáej zaleĪnoĞci z naturalną (pierwotną) produkcją stawu (Nordquist 1928, Walter

1929, Staff 1930, Stegman 1960, 1969, Grygierek 1962, Wojda 1979, Wieniawski 1982). W

zwi

ązku z tym, celem zapewnienia hodowanym karpiom odpowiedniej w sensie jakoĞciowym

i ilo

Ğciowym bazy pokarmowej, w cyklu produkcyjnym wystĊpuje szereg kategorii

stawowych, ró

Īniących siĊ pomiĊdzy sobą gáównie pod wzglĊdem powierzchni, gáĊbokoĞci i

czasu u

Īytkowania. Są one systematycznie odwadniane i przesuszane, co przyspiesza procesy

mineralizacji zgromadzonych osadów i zapewnia wysok

ą ĪyznoĞü, gdyĪ biogeny powracają

do

áaĔcucha pokarmowego. Taka formuáa gospodarowania na stawach zostaáa

wypracowana oko

áo 150 lat temu, i znana jest pod nazwą klasycznej metody Dubisza,

modyfikowanej wraz z rozwojem bada

Ĕ nad chowem i hodowlą karpia, dopasowywanej

w ci

ągu kolejnych lat do wymogów konkretnych gospodarstw. Sprawia ona, Īe dziĊki

systematycznym zabiegom hodowlanym sztucznie wybudowane stawy karpiowe ulegaj

ą w

pe

áni naturalnym procesom szybkiego i efektywnego samooczyszczania siĊ i regeneracji

zdolno

Ğci produkcyjnych. Osobom nieznającym zasad funkcjonowania stawów

karpiowych wydaje si

Ċ to byü zjawiskiem samoistnym, nie wymagającym interwencji

cz

áowieka, co paradoksalnie moĪe staü siĊ powaĪnym zagroĪeniem dla istnienia stawów.

Ró

Īnorodnych siedlisk jest charakterystyczna nie tylko dla caáego kompleksu stawów,

ale tak

Īe dla kaĪdego pojedynczego stawu. Pod wzglĊdem hydrobiologicznym staw karpiowy

jest rozwini

Ċciem strefy litoralnej jeziora, najĪyĨniejszej i najbardziej cennej pod wzglĊdem

przyrodniczym, ale i ekonomicznym (Szczerbowski 1981). W stawie karpiowym nie

wyst

Ċpuje w lecie peána stratyfikacja termiczna, woda jest przeĞwietlana od powierzchni do

dna zapewniaj

ąc wzrost roĞlinnoĞci nie tylko przy brzegu, ale równieĪ niemal na caáym dnie.

Jest to ro

ĞlinnoĞü zanurzona, táocząc tlen bezpoĞrednio do wody. Ponadto woda jest

systematycznie mieszana, a wiatr powoduje „przewietrzanie” ka

Īdego, nawet najwiĊkszego,

stawu od powierzchni a

Ī do dna. W rezultacie w stawach sporadycznie obserwowane są

deficyty tlenu. Jest to kolejny powód, sprawiaj

ący, Īe stawy są tak doskonaáymi siedliskami

(Bieniarz et al. 2003). Powierzchnia, która na jeziorach ograniczona jest do w

ąskiego pasa

przybrze

Īnego, na stawach jest jedną wielką strefą litoralną. Przyjmując, Īe strefa litoralna

37

zajmuje przeci

Ċtnie 20% powierzchni jeziora, stawy karpiowe są swoistym „ekologicznym

równowa

Īnikiem” okoáo 250 000 – 300 000ha jezior, czyli niemal caákowitej ich powierzchni

w naszym kraju. Ponadto, w przypadku jezior praktycznie nie ma mo

ĪliwoĞci prowadzenia

na masow

ą skalĊ efektywnych dziaáaĔ zmierzających do trwaáej poprawy jakoĞci ich wód pod

wzgl

Ċdem ekologicznym metodami tzw. biomanipulacji ( Szczerbowski et al. 1991,1993). W

przypadku stawów zabiegi tzw. utrzymania kultury stawów, znanej i stosowanej od lat

(Le

Ğniowski 1857, Sikorski 1899, Gasch 1911, Stegman 1952, 1960) są niczym innym jak

w

áaĞnie rodzajem biomanipulacji, dający trwaáy i pozytywny skutek, gdyĪ niektóre

kompleksy stawowe istniej

ą niemal w niezmienionej postaci nawet setki lat np. Milicz,

Go

áysz, àyszkowice, Zator (Nyrek 1966. Szczygielski 1967, Cios 2007) .

Obfito

Ğü i róĪnorodnoĞü bazy pokarmowej umoĪliwia chów nawet kilku gatunków ryb

w jednym stawie. S

ą to tzw. ryby dodatkowe, które mogą zostaü wykorzystane do zarybiania

powierzchniowych wód p

áynących i stojących. Bardzo waĪną cechą materiaáu

zarybieniowego, produkowanego w stawach jest ich jako

Ğü i przydatnoĞü do zarybiania. Ryby

od najwcze

Ğniejszych stadiów rozwojowych hodowane są czterech w warunkach zbliĪonych

do naturalnych, dzi

Ċki czemu ich zdolnoĞci adaptacyjne, a tym samym efektywnoĞü zarybieĔ,

wi

Ċksze (Rudnicki et al. 1965, Huet 1986, Naslund 1992). Dla przykáadu w ciągu ostatnich lat

do wód u

Īytkowanych przez Polski Związek WĊdkarski trafiáo 28 milionów sztuk narybku

oraz 150 ton starszego materia

áu zarybieniowego ryb reofilnych.

Charakterystyk

Ċ pozaprodukcyjnych cech tradycyjnych stawów karpiowych naleĪy

uzupe

ániü o kilka jeszcze, praktycznie niewymiernych walorów. A są to: piĊkno, urok,

doznania estetyczne, mo

ĪliwoĞü relaksu czy teĪ obserwacji natury (Leopold 1981). Z

rozmieszczenia stawów na terenie Polski mo

Īna wnioskowaü, Īe znaczna czĊĞü mieszkaĔców

naszego kraju mieszka stosunkowo blisko stawów, cz

Ċsto nie zdając sobie nawet z tego

sprawy. W przeciwie

Ĕstwie do stawów, o obecnoĞci nawet niewielkiego zakáadu

przemys

áowego z reguáy doskonale wiadomo. Oznacza to, Īe uciąĪliwoĞü stawów z

„ludzkiego” punktu widzenia jest praktycznie

Īadna, stawy powszechnie uwaĪane są wrĊcz za

naturalny element

Ğrodowiska, którym oczywiĞcie nie są. NaleĪy pamiĊtaü, Īe wszystkie

opisane w niniejszym rozdziale walory tradycyjnych stawów karpiowych s

ą efektem pewnego

logicznego, wypracowanego od setek lat ci

ągu przyczynowo – skutkowego dziaáaĔ

stosowanych w tradycyjnej metodzie chowu ryb w stawach karpiowych. Mo

Īna opisaü go

nast

Ċpującym schematem: „ staw jako specyficzny rodzaj ekosystemu ļ ryby zamieszkujące

ten ekosystem

ļ hodowca sterujący procesem chowu i utrzymujący siĊ z niego ”, chociaĪ

bardziej adekwatny by

áoby przedstawienie tych zaleĪnoĞci w ukáadzie koáowym, wzajemnych

38

powi

ązaĔ i interakcji. Niejako efektem ubocznym, jak tlen w procesie fotosyntezy, są liczne

pozaprodukcyjne walory stawów, wymienione w niniejszym rozdziale. Walory te b

Ċdą istnieü

tak d

áugo, jak dáugo chów ryb bĊdzie ekonomicznie opáacalny. Jak wskazują dane

opublikowane przez Wo

áosa (1998, 2008) nawet przy wprowadzaniu do stawowej produkcji

karpi towarowych bardzo rozbudowanych aktywno

Ğci dodatkowych jak chów i hodowla

materia

áu zarybieniowego, turystyka, rekreacja, áowisko komercyjne, gastronomia itp. udziaá

produkcji karpia w stawach typu karpiowego jest praktycznie nie do wyeliminowania. Przy

najbardziej rozbudowanej formule, gdzie na stawach zorganizowano nawet centrum

konferencyjne z hotelem (Varadi, informacja ustna), karp konsumpcyjny stanowi

á ponad 50%

przychodu. Oczywistym staje si

Ċ, Īe tylko z uzyskiwanej produkcji moĪna „napĊdzaü” caáy

mechanizm, jakim jest staw karpiowy, niby tak prosty, bo zbudowany ze zwyk

áej ziemi, jakĪe

skomplikowany, bo funkcjonuj

ący wedáug zasad naturalnych przemian biologicznych.

VII. 3. Sposób przyznawania rekompensat beneficjentom programu „Ochrona

tradycyjnego charakteru chowu i hodowli ryb w stawach typu karpiowego”.

VII.3. 1. Informacje podstawowe

Kryteria i za

áoĪenia sposobu przyznawania rekompensat z EFR dla stawów

karpiowych prowadz

ących chów i hodowlĊ ryb metodą tradycyjną w ramach programu

„Ochrona tradycyjnego charakteru chowu i hodowli ryb w stawach typu karpiowego”

przygotowano w oparciu o art. 30 Europejskiego Funduszu Rybackiego Rozporz

ądzenia Rady

(WE) nr 1198/2006 z dnia 27 lipca 2006, opublikowanego w dniu 15 sierpnia 2006 roku, w

którym przewidziano „

ĝrodki na rzecz Ğrodowiska wodnego”. Artykuá ten znajduje siĊ w Osi

priorytetowej nr 2, przewiduj

ącej Ğrodki na „AkwakulturĊ, ryboáówstwo Ğródlądowe,

przetwarzanie i obrót produktami rybo

áówstwa i akwakultury”.

VII.3.2. Kryteria dost

ĊpnoĞci do programu „Ochrona tradycyjnego charakteru chowu i

hodowli ryb w stawach typu karpiowego”.

1. Przyst

ąpienie do programu jest dobrowolne

2. Rekompensaty z tytu

áu przystąpienia do programu są dostĊpne dla wszystkich

u

Īytkowników (fizycznych, prawnych lub nie posiadających osobowoĞci prawnej)

stawów karpiowych, po

áoĪonych w granicach Rzeczpospolitej Polskiej

39

3. Minimalna powierzchnia ewidencyjna gospodarstwa stawowego zg

áaszanego do

programu musi wynosi

ü 5ha, zaĞ produkcja ryb trwa w nim od co najmniej 3 sezonów

wzrostowych. W przypadku, gdy zg

áaszany kompleks stawowy posiada szczególnie

cenne walory przyrodnicze kryteria te mog

ą byü obniĪone.

4. Przyst

Ċpując do programu moĪna nim objąü obszar caáego gospodarstwa lub co

najmniej jeden staw o powierzchni nie mniejszej ni

Ī 1ha, przy czym zasady dobrej

praktyki obowi

ązują w caáym gospodarstwie stawowym.

5. Rekompensata przys

áuguje tylko do tej powierzchni, na której stosowane są praktyki

hodowlane wymienione w rozdz. VI, wykraczaj

ące poza zasady dobrej praktyki w

chowie i hodowli ryb metoda tradycyjn

ą w stawach karpiowych.

6. Dla zg

áaszanego gospodarstwa stawowego naleĪy przygotowaü „Plan chowu i

hodowli ryb w stawach typu karpiowego” opisuj

ący tok produkcji i dokumentujący,

Īe gospodarstwo speánia wymogi chowu i hodowli ryb w stawach karpiowych

tradycyjnymi metodami. Plan sporz

ądza sam uĪytkownik zgáaszanego gospodarstwa

stawowego lub mo

Īe zleciü jego przygotowanie osobom trzecim. Plan taki musi

zosta

ü pozytywnie zaopiniowany przez jednostki naukowe lub instytuty branĪowe,

zajmuj

ące siĊ rybactwem stawowym. Wykaz jednostek uprawnionych powinien

ustali

ü Minister Rolnictwa.

VII.3. 3. Jednostki nie obj

Ċte rekompensatami.

Rekompensaty w ramach niniejszego programu nie dotycz

ą:

1. Akwenów innych ni

Ī stawy typu karpiowego. Podstawą do identyfikacji obiektu

jest wa

Īne Pozwolenie wodno-prawne oraz pozytywnie zaopiniowany „Plan

chowu i hodowli ryb w stawach typu karpiowego”.

2. Stawów karpiowych, w których chów i hodowla karpia lub innych gatunków,

które mo

Īna hodowaü w stawach typu karpiowego nie jest poáączona z ich

ca

ákowitym wprowadzaniem na rynek.

VII.3. 4. Beneficjent

1. Beneficjentem jest osoba fizyczna, prawna lub nie posiadaj

ąca osobowoĞci prawnej,

która prowadzi chów i hodowl

Ċ ryb w stawach typu karpiowego metodą tradycyjną.

2. Beneficjent sk

áada wniosek, w którym zobowiązuje siĊ do przestrzegania przez okres

co najmniej pi

Ċciu lat wymogów programu „Ochrona tradycyjnego charakteru chowu i

40

hodowli ryb w stawach typu karpiowego”, w tym zasad dobrej praktyki w zakresie

chowu i hodowli ryb w stawach typu karpiowego.

3. W trakcie realizacji programu utrzymuje powierzchni

Ċ ewidencyjną gospodarstwa

stawowego obj

Ċtego programem nie mniejszą niĪ w záoĪonym wniosku.

4. W trakcie realizacji programu nie pope

áni wykroczenia i/lub przestĊpstwa w stosunku

do przepisów dotycz

ących rybactwa Ğródlądowego, zwalczania i zapobiegania

chorobom ryb, ochronie przyrody, ochronie

Ğrodowiska i prawa wodnego.

VII.3. 5. Rodzaje i sposoby naliczania rekompensat beneficjentom programu „Ochrona

tradycyjnego charakteru chowu i hodowli ryb w stawach typu karpiowego”.

Rekompensaty

s

ą dostĊpne tylko za praktyki (wymogi) dotyczące Ğrodowiska

wodnego wykraczaj

ące poza podstawowe zasady dobrej praktyki w tradycyjnym chowie ryb

w stawach typu karpiowego. Powinny by

ü naliczane w stosunku do caákowitej powierzchni

gospodarstwa, czyli powierzchni ewidencyjnej, przy czym wskazane wydaje si

Ċ

zró

Īnicowanie stawki rekompensaty w zaleĪnoĞci od zakresu dziaáaĔ na rzecz Ğrodowiska

wodnego, jakich podejmie si

Ċ beneficjent.. Sugeruje siĊ przyznawanie ich w postaci dwóch

pakietów. Zgodnie z sugesti

ą zawartą w otrzymanym „Protokóle odbioru opracowania

wdro

Īeniowego”, ustalając zasady udzielania wsparcia wzorowano siĊ na rozwiązaniach juĪ

istniej

ących, stosowanych w dziaáaniach rolnoĞrodowiskowych. Zrezygnowano takĪe z

przedstawiania jakichkolwiek kwot dotycz

ących rekompensat. Pozostawiono natomiast

sugestie autorów odno

Ğnie sposobu ich ustalania.

VII.3. 5. 1. Pakiet 1. Tradycyjne stawy typu karpiowego.

Pakiet podstawowy. W pakiecie tym, aby uzyska

ü rekompensatĊ gospodarstwo musi

spe

ániü wszystkie nastĊpujące wymogi:

x

roczny przyrost ryb w gospodarstwie nie mo

Īe byü wiĊkszy niĪ 1500 kg/ha

x

je

Īeli staw odáowiony zostaá pomiĊdzy 15 lipca a 15 wrzeĞnia zaleca siĊ nie napeániaü

go przez okres 1 miesi

ąca od daty odáowu

x

nale

Īy usuwaü szkody i zniszczenia struktury terenu i urządzeĔ wodnych w

gospodarstwie powodowanych przez zwierz

Ċta bytujące na stawach

x

nale

Īy prowadziü peáną dokumentacjĊ toku produkcji rybackiej w stawach w formie

Ksi

Ċgi stawowej oraz Īywienia ryb w formie KsiĊgi Īywieniowej (np. zgodnie z

41

wzorami takich ksi

ąg i protokóáów wg. Wojdy 2006), z wyliczeniem wszystkich

elementów, indywidualnie dla ka

Īdego stawu kaĪdej kategorii.

x

zabronione jest wprowadzanie do gospodarstwa ryb towarowych przeznaczonych do

konsumpcji, za wyj

ątkiem produkcji wáasnej z innych obiektów

x

nale

Īy przeprowadzaü corocznie konserwacjĊ áowisk i koĔcowych odcinków (30-

50m) rowów g

áównych uchodzących bezpoĞrednio do áowiska, celem poprawiania

warunków od

áowu ryb i stopnia osuszalnoĞci stawów.

x

w trakcie produkcji jak równie

Ī podczas remontów, konserwacji i/lub przebudowy

nale

Īy utrzymywaü co najmniej jeden staw napeániony wodą przez caáy rok

Za

wype

ánienie wymogów podstawowego pakietu „Tradycyjne stawy typu

karpiowego” beneficjent powinien otrzyma

ü podstawową czy teĪ lepiej standardową stawkĊ

rekompensaty. Wielko

Ğü tej rekompensaty zaleĪna bĊdzie oczywiĞcie od Ğrodków

finansowych przeznaczonych na program. Zdaniem autorów za podstaw

Ċ do okreĞlenia

wysoko

Ğci standardowej stawki rekompensaty moĪna przyjąü opracowanie pt. „Opracowanie

wytycznych (standardów) do naliczania dop

áat wodnoĞrodowiskowych w gospodarstwach

karpiowych” wykonane w grudniu 2006r przez Instytut Rybactwa

ĝródlądowego w Olsztynie

na zlecenie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi przez zespó

á w skáadzie: prof. UWM dr

hab. Konrad Turkowski, dr in

Ī. Andrzej Lirski, doc. dr hab. Arkadiusz Woáos oraz mgr inĪ.

Anna Daczka.

VII.3. 5. 2. Pakiet 2. Zrównowa

Īona gospodarka stawowa.

Pakiet ponadstandardowy. Pakiet obejmuje dzia

áania dodatkowe

(ponadstandardowe), jakich podejmuje si

Ċ uĪytkownik zgáaszający gospodarstwo do projektu.

S

ą one odpowiednikiem „wariantów” w obrĊbie „pakietów” dziaáaĔ rolnoĞrodowiskowych.

Dzia

áania te mogą byü podejmowane dobrowolnie, jednakĪe dopiero po wypeánieniu

kryteriów pakietu podstawowego. Za realizacj

Ċ dziaáaĔ ponadstandardowych przysáugiwaü

powinna ponadstadardowa stawka rekompensaty. Przy ka

Īdym z dziaáaĔ

ponadstandardowych zawarto sugesti

Ċ na ile, zdaniem autorów, jest istotna dana aktywnoĞü,

wyra

Īając jej wagĊ w procentach w stosunku do standardowej stawki rekompensaty.

Jednocze

Ğnie przedstawiono merytoryczne uzasadnienie dla celowoĞci danej aktywnoĞci

ponadstadardowej.

Dzia

áania objĊte ponadstadardową stawką rekompensaty powinny sumowaü siĊ,

beneficjent wybiera aktywno

Ğci, które zechce wprowadziü w swoim gospodarstwie.

Wskazane jest okre

Ğlenie maksymalnej sumarycznej wielkoĞci

42

ponadstandardowej rekompensaty. Sugeruje si

Ċ, aby stawka rekompensaty

ponadstandardowej nie by

áa wiĊksza aniĪeli 100% - 150% wielkoĞci rekompensaty

wyliczonej dla standardowej stawki rekompensaty.

Niewype

ánienie podjĊtych ponadstandardowych dziaáaĔ nie powinno pozbawiü

wnioskodawcy rekompensaty standardowej, a jedynie kwoty ponadstandardowej

rekompensaty za powierzchnie, na których dzia

áalnoĞü ta nie zostaáa zrealizowana.

VII.3. 5. 3. Rodzaje dzia

áaĔ ponadstandardowych i ich uzasadnienie.

1. Usuwanie porostu ro

ĞlinnoĞci wynurzonej ( tzw. „twardej), aby nie pokrywaáa ona wiĊcej a

ni

Īeli 20% lustra wody stawu – 25% standardowej stawki rekompensaty

Uzasadnienie: Przyjmuje si

Ċ, Īe pokrycie lustra wody stawów karpiowych ponad 20%

stanowi realne zagro

Īenie dla ich optymalnego funkcjonowania. Nadmierne zarastanie

stawów przez wynurzon

ą roĞlinnoĞü naczyniową sprzyja procesom lądowacenia na skutek

bardzo intensywnej transpiracji, produkcji du

Īej iloĞci trudno rozkáadającej siĊ biomasy

(Rudnicki et Giera

átowski 1956, Podbielkowski et Tomaszewski 1996), ogranicza Īerowiska

dla ptactwa wodnego (Dobrowolski et al. 1995), ogranicza procesy rozk

áadu kumulowanych

osadów pogarszaj

ąc warunki Ğrodowiskowe w wodzie, obniĪa wyniki produkcyjne, co

utrudnia zapewnienie op

áacalnoĞci chowu (Wojda 1981), a w konsekwencji grozi caákowitym

ich zanikni

Ċciem (Pokorny et al. 1992).

Ca

ákowite wykaszanie szuwarowej roĞlinnoĞci przybrzeĪnej jest takĪe niewskazane,

gdy

Ī jest to siedlisko dla wielu gatunków zwierząt, gáównie awifauny. Zaleca siĊ, aby na

stawach towarowych i kroczkowych, co najmniej 1/3 grobli posiada

áa strefĊ brzegową

poro

ĞniĊtą roĞlinnoĞcią wynurzoną. Koszenie naleĪy prowadziü od miejsc najgáĊbszych w

kierunku grobli. Po wykoszeniu, szeroko

Ğü pasa roĞlinnoĞci przybrzeĪnej pozostawionej w

stawie (wliczaj

ąc caáą skarpĊ odwodną grobli) na stawach o powierzchni do 10ha powinna

wynosi

ü do 5m , a na stawach o powierzchni powyĪej 10 ha pas roĞlinnoĞci powinien byü

poszerzony do 10-15m.

2. Produkcja ryb dodatkowych cennych rodzimych gatunków. S

ą to nastĊpujące gatunki:

szczupak, sandacz, sum europejski, bole

Ĕ, miĊtus, lin, karaĞ pospolity, sieja, sielawa, jaĨ, orfa,

kle

Ĕ Ğwinka, certa, brzana - w iloĞci nie mniejszej niĪ 3% Ğredniej wydajnoĞci naturalnej dla

karpia na stawach, na których produkowane s

ą te ryby. Wymóg ten nie dotyczy stawów, na

43

których produkowany jest narybek letni (lipcówka) tych gatunków – 30% standardowej

stawki rekompensaty.

Podstaw

ą uzyskania rekompensaty jest posiadanie materiaáów

Ĩródáowych,

dokumentuj

ących tok produkcji w ksiĊdze stawowej oraz posiadania dokumentu

potwierdzaj

ącego sprzedaĪ takich ryb ( np. kopia faktury)

Uzasadnienie: Ryby dodatkowe, produkowane w stawach s

ą bardzo cennym

materia

áem zarybieniowym dla sáodkich wód páynących i stojących w naszym kraju. Ponadto

stanowi

ą one materiaá bardzo wysokiej jakoĞci, albowiem odchowywane są w warunkach

zbli

Īonych do naturalnych, przez co ich przeĪywalnoĞü i tym samym przydatnoĞü do

zarybiania jest wi

Ċksza ( Rudnicki 1965, Huet 1986, Naslund 1992). Są to niemal bez wyjątku

gatunki o wy

Īszych wymaganiach Ğrodowiskowych niĪ karpie ( za wyjątkiem lina i karasia

pospolitego) i bez wyj

ątku wymagają wiĊkszej ostroĪnoĞci podczas prowadzonych podczas

od

áowów prac manipulacyjnych. JednoczeĞnie ich chów zwiĊksza efektywnoĞü wykorzystania

zasobów pokarmu naturalnego stawów.

3. Stosowanie tlenku wapnia i/lub soli potasowej w ilo

Ğci odpowiednio co najmniej 0,5t/ha

tlenku wapnia oraz 0,15t/ha soli potasowej– 20% standardowej stawki rekompensaty

Warunkiem uzyskania rekompensaty jest posiadanie dokumentu potwierdzaj

ącego zakup

wapna i/lub soli potasowej w odpowiednich ilo

Ğciach do powierzchni objĊtych rekompensatą

(np.faktury zakupu).

Uzasadnienie: Wapno tlenkowe i sól potasowa, poza dzia

áaniem higieniczno-

sanitarnym, przyspieszaj

ą procesy mineralizacji osadów dennych, i tym samym odnawiania

si

Ċ stawów, oraz ograniczają zakwity glonów, które przyspieszają procesy eutrofizacjĊ i

pogarszaj

ą jakoĞü wody (Stegman 1952, Rudnicki et al. 1965, Wojda 1981, Guziur 1991).

4. Bie

Īąca konserwacja rowów doprowadzających wodĊ ( doprowadzalników) oraz rowów

zrzutowych odbieraj

ących wodĊ w czasie odáowów ( odprowadzalników i/lub rowów

opaskowych) doprowadzaj

ących wodĊ – 25% standardowej stawki rekompensaty.

Uzasadnienie: Stawy s

ą odbieralnikami bardzo duĪych iloĞci zawiesiny nanoszonej

wraz z wod

ą (Knosche et al. 2000, Zygmunt 2006). Systematyczne usuwanie zawiesiny

odk

áadającej siĊ w rowach doprowadzających i odprowadzających wodĊ dodatkowo potĊguje

zdolno

Ğci retencyjne stawów w tym zakresie. Na odprowadzalnikach nastĊpuje bardzo duĪe

polepszenie jako

Ğci wody odprowadzanej ze stawów ( Zygmunt 2006). JednoczeĞnie poprawa

44

warunków odprowadzania wody sprzyja

ü bĊdzie zachowaniu tradycyjnego krajobrazu

stawów poprzez popraw

Ċ osuszalnoĞci stawów (Wojda 2006).

5. Wykaszanie koron grobli – 5% standardowej stawki rekompensaty.

Uzasadnienie: Wykaszanie koron grobli poprawia zró

Īnicowanie siedlisk, albowiem

pasy wolnej przestrzeni pomi

Ċdzy zaroĞlami wysokiej roĞlinnoĞci zielnej, trzcinowisk lub

krzewów rosn

ących na odkosach grobli stwarzających dogodne warunki do Īerowania, zaĞ

znajduj

ące siĊ tuĪ obok zaroĞla dają doskonaáe schronienie (KuczyĔski 2007). Dodatkowo

koszenie sprzyja tak

Īe zachowaniu róĪnorodnoĞci gatunków roĞlin, albowiem zapobiega

powstawaniu zwartych, monogatunkowych ugrupowa

Ĕ roĞlin, trudnych do zwalczenia innymi

metodami i uniemo

Īliwiających rozwój innym gatunkom flory. Jest to jednoczeĞnie dziaáanie

sprzyjaj

ące zachowaniu

6. Przestrzeganie zasady „sta

áych nurtów” – 30% standardowej stawki rekompensaty.

Warunkiem jest utrzymanie co najmniej jednego nurtu w ca

áym zgáoszonym kompleksie

stawowym. Schemat „ nurtów” musi by

ü opisany w „Planie chowu i hodowli ryb w

tradycyjnych stawach typu karpiowego”, do

áączonym do wniosku. Dziaáania tego nie wolno

áączyü z dziaáaniem „nie mieszanie obsad”, albowiem zasada „nurtów” jest jego

udoskonalona wersj

ą (Stegman 1969, Wojda 2006).

Uzasadnienie: W przypadku stawów karpiowych, maj

ących bardzo duĪe

powierzchnie nie ma mo

ĪliwoĞci zapobieĪenia przynoszeniu chorób przez ptaki np. poprzez

siatkowanie stawów. Jednak

Īe moĪna ograniczaü ewentualne negatywne skutki takiego

wp

áywu ptactwa poprzez wytypowanie kolejno nastĊpujących po sobie kategorii stawowych i

nie mieszanie w nich obsad ( za wyj

ątkiem magazynów), co zapobiega masowemu

rozprzestrzenieniu si

Ċ potencjalnej jednostki chorobowej. Wprowadzenie „nurtów” stanowi

jednak bardzo powa

Īne ograniczenie w produkcji (Stegman 1969), gdyĪ w przypadku

wyst

ąpienia ĞniĊü materiaáu zarybieniowego nie ma moĪliwoĞci uzupeánienia brakującej

liczby ryb z innych stawów.

7. Nie mieszanie obsad – 15% standardowej stawki rekompensaty. Dzia

áania tego nie wolno

áączyü z zasadą „staáych nurtów”, która z zaáoĪenia polega na nie mieszaniu obsad.

Uzasadnienie: Uzasadnienie jest identyczne jak przy zasadzie „sta

áych nurtów”, z tą

ró

Īnicą, Īe hodowca nie moĪe jedynie mieszaü w jednym stawie ryb z dwóch innych stawów

( za wyj

ątkiem magazynów, w których jest to dopuszczalne). Nie ma natomiast koniecznoĞci

45

Ğcisáego okreĞlenia kolejnoĞci przechodzenia ryb przez poszczególne kategorie stawów

kompleksu. Poniewa

Ī ograniczenia produkcyjne są nieco mniejsze oraz mniejsze jest ryzyko

strat z tytu

áu wprowadzenia metody równieĪ stawka rekompensaty jest niĪsza.

8. Wykonanie

ĞcieĪek edukacyjnych, wieĪ obserwacyjnych, tarasów widokowych itp. dziaáaĔ

umo

Īliwiających obserwacje stawów i ich piĊkna i tym samym promowanie tradycyjnych

stawów typu karpiowego – 25% standardowej stawki rekompensaty.

Uzasadnienie: Stawy karpiowe s

ą obecnie przedmiotem bardzo intensywnej

penetracji przez osoby zainteresowane obserwowaniem przyrody, g

áównie awifauny,

wyst

Ċpującej na stawach karpiowych. Osoby takie informują siĊ wzajemnie o ciekawych

miejscach przy pomocy Internetu, a przy powszechnym dost

Ċpie do systemu nawigacji

satelitarnej GPS odnalezienie w terenie stawów czy wr

Ċcz stanowisk obserwatorskich juĪ

bezpo

Ğrednio na konkretnych stawach nie nastrĊcza trudnoĞci. Prowadzi to jednak do

nieporozumie

Ĕ czy wrĊcz konfliktów pomiĊdzy hodowcami a odwiedzającymi, gdyĪ niestety

nie podawana jest cz

Ċsto informacja, Īe przed wejĞciem na stawy naleĪy porozumieü siĊ z

gospodarzem obiektu. Dlatego te

Ī finansowe wsparcie dla przedsiĊwziĊü umoĪliwiających

powstanie sta

áych punktów widokowych czy teĪ ĞcieĪek edukacyjnych powinno doprowadziü

do „ucywilizowania” problemów zwi

ązanych z obserwowaniem przyrody na stawach, a

jednocze

Ğnie sáuĪyü bĊdzie promowaniu piĊkna stawów.

9. Utrzymanie zró

Īnicowanych wysp lub odkosów ziemnych grobli, pokrytych trawą,

ro

ĞlinnoĞcią zielną krzewami lub drzewami lub zakáadanie sztucznych siedlisk na co najmniej

50% powierzchni ewidencyjnej kompleksu stawowego – 20% standardowej stawki

rekompensaty.

Uzasadnienie: Zachowanie takich siedlisk sprzyja zwi

Ċkszeniu bioróĪnorodnoĞci,

szczególnie awifauny, co dotychczas szczegó

áowo juĪ dokumentowano w innych czĊĞciach

opracowania. Prowadzi jednak do strat w produkcji na skutek ograniczenia powierzchni

Īerowania karpi oraz utrudnia proces produkcji, wymaga dodatkowych nakáadów, gáównie

najemnej pracy r

Ċcznej, na utrzymanie takich miejsc.

10. Zachowanie po remoncie co najmniej 10% zró

Īnicowanych wiekowe drzew i krzewów (w

stosunku do stanu sprzed remontu) – 30% standardowej stawki rekompensaty.

Uzasadnienie: Pozostawione w niezmienionej formie powierzchnie remontowanych

stawów stanowi

ü bĊdą „enklawy spokoju” i wielu gatunkom zwierząt umoĪliwią przetrwanie

46

czasu prac renowacyjnych, g

áownie ptactwu związanego ze Ğrodowiskiem wodnym.

Wymaga

ü bĊdzie jednak ponoszenia kosztów związanych ze stosowaniem specjalnych

technik podczas remontu i ogranicze

Ĕ z tym związanych jak równieĪ pewne powierzchnie

pozostan

ą nieuĪytkami, na których nie bĊdzie moĪliwe prowadzenie chowu ryb.

11. Stosowanie nie agresywnych metod p

áoszenia zwierząt chronionych bytujących na

stawach – 25% standardowej stawki rekompensaty.

Uzasadnienie: W

Ğród gatunków chronionych, bytujących na stawach typu

karpiowego znajduj

ą siĊ takie, które mogą powodowaü istotne szkody zarówno w budowlach

i urz

ądzeniach hydrotechnicznych jak i w obsadzie ryb ( np. bóbr, wydra, czaple, kormoran).

Tolerowanie ich obecno

Ğci i páoszenie poprzez stosowanie nieagresywnych metod wymaga

znacznych

Ğrodków finansowych na zakup odpowiedniego wyposaĪenia. JednoczeĞnie

zwierz

Ċta te w pewnej czĊĞci bĊdą pozostawaü na stawach powodując istotne szkody

(Dobrowolski et al. 1998)

12. Dla gospodarstw obj

Ċtych siecią NATURA 2000 lub jakąkolwiek inną formą ochrony

przyrody – 20%.

Uzasadnienie: W programach rolno

Ğrodowiskowych jest to powszechnie stosowana

formu

áa dodatkowej rekompensaty dla gospodarstw tego typu.

VIII. Sposób dokonywania oceny korzy

Ğci dla Ğrodowiska wraz z

kwantyfikatorami poszczególnych elementów tej oceny.

Ocena

korzy

Ğci dla Ğrodowiska, wynikających z udzielenia wsparcia finansowego

gospodarstwom stawowym typu karpiowego i prowadz

ącym chów i hodowlĊ ryb metodą

tradycyjn

ą, przeprowadzana bĊdzie metodą parametryczną, przedstawioną w tabeli nr 3.

W kolumnie pierwszej tabeli, zatytu

áowanej „Parametr korzystnego wpáywu na

Ğrodowisko”, przedstawiono jakiego typu pozytywny wpáyw na Ğrodowisko naturalne

mo

Īliwy jest do osiągniĊcia dziĊki realizacji programu wdroĪenia dziaáaĔ

wodno

Ğrodowiskowych w gospodarstwach stawowych typu karpiowego prowadzących chów

i hodowl

Ċ ryb metodą tradycyjną.

W kolumnie drugiej zestawiono kwantyfikatory danego parametru, których

wype

ánienie jest koniczne, aby zakáadany efekt pozytywnego oddziaáywania zostaá osiągniĊty.

W kolumnie trzeciej przedstawiono form

Ċ dokumentacji i/lub weryfikacji czy dany

parametr pozytywnego wp

áywu na Ğrodowisko naturalne zostaá osiągniĊty.

Tabela 3.

Ocena korz

y

Ğci dla

Ğr

o

d

o

wi

sk

a

, wy

n

ik

a

ją

cy

ch z

udz

ielenia w

sparcia finansow

ego gospodarstw

om staw

ow

ym typu karpiow

ego

prow

adz

ą

c

y

m chów i hodow

lĊ

ryb metod

ą

tradycyjn

ą

oraz

forma dokumentacji osi

ą

gni

Ċcia z

a

k

áadanego parametru pr

ze

z gospodarstw

o

obj

Ċte reko

mpensat

ą

.

Param

etr korzystnego wp

áywu na

Ğrodowisko

Kwantyfikator param

etru

Form

a dokum

entacji i/lub weryfikacji

osi

ągni

Ċcia korzystnego wp

áywu na

Ğrodowisko

Popra

wa jako

Ğci wód

po

wierzchn

iowych po

przez

retenc

jĊ

biogenów w stawac

h

Retencjonowanie wody w stawach

Ogra

niczenie przyrostów

ry

b do

1500kg/ha

Konse

rwac

ja rowów doprowadzaj

ących i

odprowa

dza

ją

cych wod

Ċ

Zakaz st

os

owa

nia prze

pá

ywu wod

y

p

rzez

stawy

Kontr

o

la bezpo

Ğr

edn

io

w

go

sp

od

ar

stw

ie

Dokum

entacja wielko

Ğci

produkc

ji w ksi

Ċg

ach

stawowych

Popra

wa jako

Ğci wód

po

wierzchn

iowych po

przez

zwi

Ċksze

nie r

etencji zawies

iny ogólne

j

w obr

Ċbi

e

gospodarst

wa

Retencjonowanie

wody w stawach

Zacho

wan

ie trad

ycyj

n

ego

charak

teru

produk

cj

i

Konse

rwac

ja

áowi

sk

i

ro

w

ó

w

g

áównych

Konse

rwac

ja rowów doprowadzaj

ących i

odprowa

dza

ją

cych wod

Ċ

Kontr

o

la bezpo

Ğr

edn

io

w

go

sp

od

ar

stw

ie

Dokum

entacja wielko

Ğci

produkc

ji w ksi

Ċg

ach

stawowych

Przeciwdzia

áan

ie po

wo

dz

iom

i och

ro

na

przeci

wpowodziowa te

renów

przyleg

áych

Poz

wole

nie wodno-prawne

wraz z instrukc

ją

gos

podar

o

wa

ni

a

w

o

dą

Nape

ánianie

st

awów w okresi

e

jesie

nnyc

h

i wiose

nnych wezbra

Ĕ

rzek

Zacho

wan

ie trad

ycyj

n

ego

charak

teru

produk

cj

i

Zape

wnie

n

ie w

áa

Ğciwe

go st

anu technicznego oraz

funkcjonalno

Ğci

budowli hydrot

echnicz

nych

Zakaz st

os

owa

nia prze

pá

ywu wod

y

p

rzez

stawy

Kontr

o

la bezpo

Ğr

edn

io

w

go

sp

od

ar

stw

ie

Dokum

entacja wielko

Ğci

produkc

ji w ksi

Ċg

ach

stawowych

Sporz

ądze

nie „Planu ch

ow

u i ho

do

wli ry

b w

stawach ty

pu

kar

piowe

go”

Posia

danie prz

ez hodowc

Ċ

p

o

zw

olenia w

o

dn

o p

ra

w

ne

g

o

wraz

z inst

rukc

ją

gospodar

ow

ania

w

o

dą

Stabilizacja przep

áywów

wo

dy ciek

u

zasilaj

ącego

W

y

ko

rz

ystan

ie do

p

rod

uk

cj

i staw

ów

ziem

n

y

ch

Zacho

wan

ie trad

ycyj

n

ego

charak

teru

produk

cj

i

Kontr

o

la bezpo

Ğr

edn

io

w

go

sp

od

ar

stw

ie

Sporz

ądze

nie „Planu ch

ow

u i ho

do

wli ry

b w

stawach ty

pu

kar

piowe

go”

Wsp

ieran

ie g

at

u

nkó

w

obj

Ċtych ochr

o

ną

gat

unkow

ą

Stosowa

nie ni

eagresy

wnyc

h

m

etod p

áoszenia gatunków c

h

ro

nionych

by

tu

ją

cyc

h na stawach

Zacho

wan

ie trad

ycyj

n

ego

charak

teru

produk

cj

i

Usuwa

nie sz

kód i z

n

iszcze

Ĕ

stru

kt

ury

tere

nu

i

urz

ądze

Ĕ

wo

dn

ych

pow

o

dowanyc

h

przez

bytuj

ąc

e na

stawac

h

Kontr

o

la bezpo

Ğr

edn

io

w

go

sp

od

ar

stw

ie

Sporz

ądze

nie „Planu ch

ow

u i ho

do

wli ry

b w

stawach ty

pu

kar

piowe

go”

Och

rona

bi

or

óĪ

n

o

ro

dno

Ğci

Zacho

wan

ie trad

ycyj

n

ego

charak

teru

produk

cj

i

Poz

osta

wianie

bez na

pe

ániania przez

jede

n m

iesi

ąc s

ta

w

ó

w

od

áowi

ony

ch

p

o

m

iĊ

dzy 15 lipca a 15

wrze

Ğnia

Kontr

o

la bezpo

Ğr

edn

io

w

go

sp

od

ar

stw

ie

Sporz

ądze

nie „Planu ch

ow

u i ho

do

wli ry

b w

stawach ty

pu

kar

pio

w

ego”

Obec

no

Ğü

na st

awach ró

Īn

y

ch g

atunk

ów

ro

Ğlin i zwierz

ąt

48

Tworze

nie siedlisk ze szcze

gól

nym

uwzgl

Ċdni

en

ie

m

awifa

uny

Zacho

wan

ie trad

ycyj

n

ego

charak

teru

produk

cj

i

Zachowa

nie po rem

oncie

co

najm

niej 10% zró

Īnicowanyc

h

w

ieko

wo

drzew

i

k

rzewó

w (

w

stosunk

u do

stan

u sprzed

rem

o

n

tu

)

Utrzym

ywanie zró

Īnicowany

ch wys

p

lub

odkos

ó

w ziem

nych gr

obli,

p

okrytych

traw

ą, r

oĞ

linn

oĞ

ci

ą zieln

ą, krze

wam

i lub drz

ewam

i lub

zak

áada

nie sztucznyc

h siedli

sk co

na

jm

niej na

50% powie

rzchni

ewid

en

cyjn

ej

go

spod

arst

wa st

awoweg

o

Utrzym

ywanie w trakcie

produkcji ja

k równie

Ī podcza

s rem

ontów ,

ko

nse

rwac

ji i/

lub

p

rzeb

u

d

o

w

y

g

o

sp

oda

rst

wa c

o

na

jm

niej

je

dne

g

o

stawu na

pe

áni

onego w

o

dą

prz

ez

ca

áy

ro

k,

na

któ

ry

m

co najm

n

iej 10%

powierzc

hni zaj

Ċta j

est

p

rzez wynu

rzon

ą ro

Ğlinno

Ğü

przybrze

Īn

ą

szuwarowo-oc

zeretow

ą lub

ro

Ğlinn

oĞü

o

li

Ğciach p

áyw

aj

ących

z grup

y

nife i

d

ów.

Poz

ostawia

nie bez na

pe

ániania przez

jede

n m

iesi

ąc stawów

od

áowi

ony

ch

p

o

m

iĊ

dzy 15 lipca a 15

wrze

Ğnia

Kontr

o

la bezpo

Ğr

edn

io

w

go

sp

od

ar

stw

ie

Sporz

ądze

nie „Planu ch

ow

u i ho

do

wli ry

b w

stawach ty

pu

kar

piowe

go”

Obec

no

Ğü

na

st

awach ró

Īny

ch

gat

un

k

ó

w

r

oĞ

lin i zwierz

ąt

w tym

ró

Īnor

o

dnyc

h

gatunków ptaków

Ogra

niczenie

ryzyka rozprzes

trzeniania c

h

orób ry

b

Wprowa

dze

nie zasady „

nie

mieszania obsa

d”

Wprowa

dze

nie zasady „

nie

mieszania obsa

d”

N

ie w

p

ro

w

adzan

ie do

go

sp

od

arstw

a ry

b k

o

n

su

m

p

cyj

nych

, po

za

p

rod

uk

cj

ą w

áasn

ą z i

nnyc

h

gospoda

rstw

Stosowa

nie

ró

Īnego ro

d

zaju ro

zwi

ąza

Ĕ

technicznych

uniem

oĪ

liwiaj

ących dostawa

nie si

Ċ do sta

wów

ryb ‘dzi

kich”

oraz

ucieczk

Ċ ryb poza

gospodarst

wo

Nada

ny wetery

nary

jny num

er

identyfikacy

jny

Kon

tro

la stanu zdrowo

tn

eg

o

Rb

Kontr

o

la bezpo

Ğr

edn

io

w

go

sp

od

ar

stw

ie

D

oku

m

en

tacj

a

p

rod

uk

cj

i w k

si

Ċgach stawowych

Posia

danie przez

hodowc

Ċ niez

bĊ

dn

ych dok

u

m

en

tó

w

pot

wierdzaj

ący

ch nada

nie

weteryna

ryjnego num

er

u

identyfikacy

jnego oraz prowadzenia kontroli

stan

zdrowot

nego ryb.

Aktywna

ochrona cennych,

rzadkich i zagro

Īon

ych

gatunków rodzi

m

ej

ichtiofauny

Ch

ów i

ho

dowla ryb

cenn

ych

, rzad

k

ich

i zagro

Īon

ych

g

atun

ków

Kontr

o

la bezpo

Ğr

edn

io

w

go

sp

od

ar

stw

ie

Wzrost s

p

oá

ecznej

Ğwiadom

oĞü

o

ro

li p

rod

uk

cj

i

ryb

ack

iej

i stawów

d

la

Ğrodowiska nat

u

ralnego

W

y

k

ony

wanie

Ğ

cie

Īek eduka

cyjnych, wie

Ī obs

erwacyjnych,

taras

ów

wido

kowych

i

tp

.

d

zia

áa

Ĕ

um

oĪ

liwiaj

ących obse

rwa

cj

Ċ stawów i

zapoz

na

wanie

ze s

p

ecyfik

ą

p

rod

uk

cj

i ryb w

stawach typ

u

kar

pio

w

ego

Kontr

o

la bezpo

Ğr

edn

io

w

go

sp

od

ar

stw

ie

Wzrost

Ğwia

dom

oĞ

ci u

Īytk

o

w

n

ików stawów typ

u

kar

pio

w

ego

o

ich r

o

li i od

p

o

wie

d

zia

lno

Ğci za

Ğr

odo

w

isk

o natu

ra

ln

e i

je

go

och

ron

Ċ

Z

áo

Īenie c

o

roc

znie form

ularz

a RR

W

2

2

Z

áo

Īenie c

o

rocznie spra

woz

dania

dotycz

ącego wielko

Ğci o

pá

at za

korzystanie ze

Ğ

rodo

w

isk

a

W

y

liczen

ie przyro

stów

ryb i

w

spó

áczynn

ików

zu

Īycia pasz

Kontr

o

la bezpo

Ğr

edn

io

w

go

sp

od

ar

stw

ie

Posia

danie przez

hodowc

Ċ pe

án

ej

d

okumen

tacj

i

to

ku

p

rod

uk

cj

i

ryb

ack

iej

w po

staci

k

si

ąg

stawowych

IX. Ocena potencjalnych skutków udzielenia pomocy finansowej, w tym
zagro

ĪeĔ dla zachowania równowagi rynku produktów pochodzących z

obiektów chowu i hodowli ryb obj

Ċtych systemem pomocy finansowej.

Wdro

Īenie do realizacji wsparcia finansowego dla stawowych gospodarstw

karpiowych prowadz

ących chów i hodowlĊ ryb tradycyjną metodą moĪe mieü

wielowymiarowy efekt.

Jednym z najwa

Īniejszych bĊdzie z pewnoĞcią pozytywny wpáyw na Ğrodowisko

naturalne, który zosta

á szczegóáowo opisany, a w postaci syntetycznej przedstawiony w

rozdziale VIII.

W

p

áaszczyĨnie ekonomicznej nie zachodzi praktycznie ryzyko zwiĊkszenia

potencja

áu produkcyjnego sektora. ZdolnoĞci produkcyjne istniejących powierzchni stawów

karpiowych szacowane s

ą 20 – 25 tysiĊcy ton (Kruger 1993), natomiast produkcja karpia

systematycznie spada od kilku lat ( tabela 1) i w roku 2007 wynios

áa okoáo 15-16 tysiĊcy ton.

Do grupy wa

Īnych czynników mających wpáyw na spadek produkcji zaliczany jest

m.in. coraz wi

Ċkszy negatywny wpáyw bytujących na stawach karpiowych dzikich zwierząt

rybo

Īernych, wyjadających paszĊ podawaną karpiom oraz niszczących budowle stawowe.

Bardzo powa

Īnym problemem są takĪe choroby karpi, obniĪające przeĪywalnoĞü i

tym samym uzyskiwane wyniki produkcyjne. Aktualnie najwi

Ċkszym problemem to choroba

KHV, od 5-8 lat dziesi

ątkująca obsady karpi w najwiĊkszych gospodarstwach kraju (Siwicki

et al. 2005, W

áasow et Guziur 2008 - w druku).

Przedstawiony program nie zak

áada zwiĊkszania powierzchni produkcyjnej stawów

karpiowych. Co wi

Ċcej, dla gospodarstw, które przystąpią do niego okreĞla górny puáap

wielko

Ğci produkcji poprzez wyznaczenie maksymalnego rocznego przyrostu ryb w stawach.

Daje natomiast mo

ĪliwoĞü rekompensowania strat powstających na skutek negatywnego

oddzia

áywania dzikich zwierząt oraz mitygowania strat powodowanych przez ĞniĊcia ryb. Bez

ryzyka zwi

Ċkszania potencjaáu produkcyjnego daje moĪliwoĞü zahamowania procesu

dekapitalizacji sektora, zachowania tradycyjnej formy produkcji i najbardziej chyba

tradycyjnego produktu sektora rybackiego, jakim jest karp.

Dzi

Ċki utrzymaniu produkcji karpia moĪliwe bĊdzie utrzymanie wszystkich

pozaprodukcyjnych walorów stawów karpiowych, które s

ą niezmiernie cenne dla Ğrodowiska

naturalnego, a które mog

ą zaniknąü w krótkim czasie wraz z zaprzestaniem produkcji nich

ryb. Program daje mo

ĪliwoĞü dywersyfikacji produkcji poprzez promowanie wprowadzania

do hodowli wychowu rodzimych gatunków ryb dodatkowych.

50

Nie sposób oczywi

Ğcie wykluczyü negatywnego wpáywu wsparcia finansowego na

rynek produktów rybnych. Uzyskane

Ğrodki finansowe mogą zostaü wykorzystane do

nieuczciwej konkurencji i wywo

áaü destabilizacjĊ rynku. JednakĪe doĞwiadczenia z innych

krajów jak W

Ċgry czy Niemcy (informacje ustne uzyskane podczas X i XI krajowej

konferencji producentów karpia) wskazuj

ą, Īe ryzyko takiego zjawiska jest niewielkie.

Spadek cen oferowanego na rynku karpia mia

á z reguáy wymiar lokalny i krótkotrwaáy.

W wymiarze spo

áeczno-ekonomicznym pomoc finansowa udzielona stawowym

gospodarstwom karpiowym powinna zapewni

ü ĪywotnoĞü sektora, zahamowanie spadku

op

áacalnoĞci produkcji i utrzymanie miejsc pracy osób w nim zatrudnionych. Wedáug

Wo

áosa et al. (2006) gospodarstwa karpiowe zatrudniają przeciĊtnie 4 osoby na 100ha

powierzchni, co oznacza,

Īe w produkcji zatrudnionych jest bezpoĞrednio okoáo 2000

osób. Nale

Īy pamiĊtaü, Īe stawy karpiowe bardzo czĊsto zlokalizowane są w rejonach o

bardzo wysokim bezrobociu, i stanow

ą dla lokalnych spoáecznoĞci jedyną formĊ zatrudnienia.

Co wi

Ċcej w stawach karpiowych pracĊ znajdują zarówno mĊĪczyĨni jak i kobiety,

szczególnie podczas prac sezonowych np. do sortowania ryb podczas od

áowów. Bardzo

cz

Ċsto są to niewielkie rodzinne przedsiĊwziĊcia, gáównie mikroprzedsiĊbiorstwa, gdzie

produkcja rybacka stanowi jedyne

Ĩródáo utrzymania, zaĞ charakter produkcji w stawach typu

karpiowego nie daje mo

ĪliwoĞci innej dziaáalnoĞci rybackiej.

Bardzo istotny jest tak

Īe wymiar edukacyjny programu. Powinien on przynieĞü

znacz

ący wzrost ĞwiadomoĞci samych hodowców o roli chowu i hodowli ryb dla Ğrodowiska

naturalnego i tym samym wzrost ich odpowiedzialno

Ğci za to Ğrodowisko. Z drugiej strony

powinna wzrosn

ąü takĪe ĞwiadomoĞü szeroko pojĊtego spoáeczeĔstwa o zasadach produkcji

ryb w stawach karpiowych, gdy

Ī obecnie bardzo wiele osób uwaĪa stawy karpiowe za

naturalne ekosystemy takiej jak jeziora. Umo

Īliwienie odwiedzania stawów, budowa ĞcieĪek

edukacyjnych i informowanie spo

áeczeĔstwa jak wiele czynników hodowlanych skáada siĊ na

prawid

áowo funkcjonujący staw, ale teĪ jak cennym i wartoĞciowym produktem spoĪywczym

i od

Īywczym jest wyhodowany w tradycyjny sposób karp.

Dlatego te

Ī, biorąc pod uwagĊ cele, zadania i misje, jakie ma do speánienia

Europejski Fundusz Rybacki oraz unikatow

ą i wielowymiarową funkcjĊ, jaką w Polsce

odgrywaj

ą stawy typu karpiowego wydaje siĊ celowe uznaü tradycyjny chów i hodowlĊ

ryb w stawach karpiowych za cel priorytetowy, który w pe

áni zasáuguje na objĊcie

wsparciem finansowym ze

Ğrodków Funduszu.

51

X

X

.

. Bibliografia

1. Adamek Z., Guziur J., 1992. Sk

áad pokarmu kormorana czarnego (Phalacrocorax

carbo L.) ze zbiorników dolinowych i stawów Nove Mlyny (Moravy). Acta

Acad. Agricult. Techn. Olst., 19 : 109 – 120.

2. Barszczewski J., Barszczewska J. 2008. Stawy rybne jako ptasi rezerwat przyrody

na przyk

áadzie Stawów RaszyĔskich. Mat. Konf. Nauk. „Innowacyjne rozwiązania

wodo-

Ğrodowiskowe w hodowli ryb karpiowatych”, Falenty 2008; 39 – 48.

3. Bieniarz K., Kownacki K., Epler P. 2003. Biologia stawów rybnych. Wyd. IR

ĝ.

Olsztyn.

4. B

áaszkowska B. 2005. Program rolno-Ğrodowiskowy moĪe byü szansą dla

rybactwa stawowego. Prz. Ryb, 2; 39 – 42.

5. Boche

Ĕski Z. 1960. Próba analizy populacji ptaków stawów rybnych w Goáyszu.

Ekol. Pol. B 6; 269 – 280.

6. Borowiec M. 1981. Próba ornitologicznej klasyfikacji zbiorników wodnych

Polski. Prz. Zool. 25; 543 – 559.

7. Bukaci

Ĕski D., BukaciĔska M. 1991. Awifauna stawów rybnych w Raszynie w

latach 1977 – 1986. Not. Ornitol. 32, 3 – 4.

8. Cie

Ğlak M., Jankowski W. 1992. Wpáyw kormorana i czapli siwej na wysokoĞü

strat w produkcji rybackiej i metody przeciwdzia

áania stratom. AR Wrocáaw

(maszynopis).

9. Cios St., 2007. Ryby w

Īyciu Polaków od X do XIX w. Wyd. IRS Olsztyn,s.251

10. Code of conduct for responsible fisheries. 1995. FAO, Rome; 1 – 41.

11. Codex Diplomaticus Majoris Poloniae, 1877. Tom I, nak

áadem Biblioteki

Kórnickiej, drukiem J.I. Kraszewskiego (Dr W.

àebiĔski) PoznaĔ.

12. Dobrowolski A., Bukaci

Ĕska M., BukaciĔski D., Cygan P., Karczmarek W. 1995.

Przyrodniczo-ekonomiczna waloryzacja stawów rybnych w Polsce. Fund. IUCN

Poland, Warszawa.

13. Drabi

Ĕski A., Sasik J., SzamaĔski J., Wieniawski J. 1994. Pozaprodukcyjne

warto

Ğci stawów rybnych. Zesz. Nauk. AR Wrocáaw 246 (2): 73 – 82. (rozdz.IV.3)

14. Drabi

Ĕski A., Wieniawski J. 1992. Zlewnie chronione jako czynnik umoĪliwiający

chów ryb w stawach w warunkach post

Ċpującej degradacji Ğrodowiska

przyrodniczego. Wyd. AR Wroc

áaw.

52

15. Gasch A. 1911. Die Teichwitschawff. Johan, Carl Handel. Bielitz.

16. Gawarecki Z., Kohn A. 1860. Polskie stawowe gospodarstwo. Herbach S.H.

Warszawa.

17. Geldhauser F., Gertner P. 2002. Der Teichwirt. Wyd. Ulmer GmbH & Co,

Stuttgart (w t

áumaczeniu z niem. i przygotowana do druku w 2008).

18. Goryczko K., 2005 - Pstrag t

Ċczowy. Chów i hodowla. IRS Olsztyn, s.241

19. Goryczko K., Guziur J., 2000 - Bilans otwarcia i propozycja sposobu dzia

áania

polskich nauk rybackich w pocz

ątku nowego XXI wieku. Przegl. Ryb. PoznaĔ, 4 :

8-14

20. Grygierek E. 1962. Wp

áyw zagĊszczenia narybku karpi na faunĊ skorupiaków

planktonowych. Roczn. Nauk Roln. 81-B, 189. (rozdz. IV.3).

21. Grygierek E., Okoniewska G., 1979 . Regulowanie

Īywienia karpia w stawach w

zale

ĪnoĞci od iloĞci pokarmu naturalnego. Brosz. IRS Olsztyn, 120 : 18

22. Guidlines for responsible fisheries. 1997. FAO, Rome; 1 – 36.

23. Guziur J. 1991 - Analiza wieloczynnikowej intensyfikacji produkcji karpi

towarowych (K

2-3

) oraz jej wp

áyw na ryby i Ğrodowiska (praca habilitacyjna),

Wyd. MIR Gdynia, s. 142.

24. Guziur J., Bachry Z. Cilak L., 1995 - Aktualny stan a

áych ferm rybackich I stawów

przyzagrodowych w woj. olszty

Ĕskim i suwalskim. Meter. WODR w Olsztynie

(maszynopis), s. 15.

25. Guziur J. 1997. Chów ryb w ma

áych stawach. Oficyna Wyd. HoĪa, Warszawa.

(rozdz. IV.3)

26. Guziur J. 2000. Znaczenie pozaprodukcyjnych walorów ma

áych zbiorników

Ğródlądowych. Materiaáy V. Konferencji Naukowej Rzeszowsko-Lwowsko-

Koszyckiej „Aktualne problemy budownictwa i in

Īynierii Ğrodowiska.” Rzeszów

25-26.IX.2000, Cz.II : 101-111

27. Guziur J., Bia

áowąs, H., Milczarzewicz W. 2003. Rybactwo stawowe. Oficyna

Wyd. Ho

Īa, Warszawa. (rozdz.IV.3)

28. Guziur J., Wo

Ĩniak M. M. 2006a. Produkcja ryb w maáych zbiornikach. Oficyna

Wyd. Ho

Ī

a

, Warszawa.

29. Guziur J. 2006b. Opinia zasadno

Ğci racjonalnego uĪytkowania rybackiego stawów

obiektu Tylkówek (Kompania Mazurska w Pasymiu), pod wp

áywem

przekszta

ácenia ich na Uzytek ekologiczny dziko Īyjących zwiĊrząt. Mater.

Agencji Rynku Rolnego, oddzia

á w Olsztynie, s. 8 (niepublikowane)

53

30. Huet M. 1986. Textbook of Fish culture. Breeding and cultivation of Fish.

London.

31. Inglot S., Nyrek A., 1960. Jana Dubraviusa i Olbrychta Strumie

Ĕskiego dzieáa o

gospodarce rybnej. Studium porównawcze. Uniw. Wroc

áaw, T-I.

32. Kaca E., Lipi

Ĕski J. 2008. Stawy rybne jako obiekty retencyjne w Ğwietle bilansu

wodnego. Mat. Konf. Nauk. „Innowacyjne rozwi

ązania wodo-Ğrodowiskowe w

hodowli ryb karpiowatych”, Falenty 2008; 80 - 90.

33. Kajak Z. 1979. Eutrofizacja jezior. PWN Warszawa.

34. Kolasa-Jami

Ĕska B. 1999. Wpáyw stopnia intensyfikacji chowu ryb w stawach na

jako

Ğü wody odprowadzanej w czasie odáowu. Rozprawa doktorska wykonana w

AR w Szczecinie. Biblioteka Pracowni Ichtiobiologii i Rybactwa SGGW.

35. Kolman R., 1998 - Chów ryb Jesiotrowatych. Broszura IRS Olsztyn 177: 16.

36. Krebs J. Ch. 2001. Ekologia. Wyd. PWN Warszawa.

37. Król Cz. 1986. Budownictwo rybackie. PWRiL Warszawa. (rozdz.IV.3)

38. Krüger A. 1991. Technologie chowu karpia konsumpcyjnego. Broszura IRS

Olsztyn, 154 : 17

39. Krüger A. 1993a. Karp. W: Szczerbowski J (red.) Rybactwo

Ğródlądowe. Wyd.

IRL., Olsztyn.(rozdz. IV.3)

40. Krüger A. 1993b. Zastosowanie herbicydu ROUNDUP

®

w rybactwie stawowy.

Broszura IRS Olsztyn, nr 158 : 20.

41. Krüger A. 2000. QUO VADIS polskie rybactwo stawowe? Wyd. Irl. Olsztyn

(rozdz.IV.3)

42. Kuczy

Ĕski M. 2007. Pozaprodukcyjne walory stawów karpiowych. W: red. Lirski

A., Siwicki A., Wolnicki J. „Wybrane zagadnienia dobrostanu karpia”. Wyd. IR

ĝ

Olsztyn; 43 – 54.

43. Kulisiewicz J. (red.) 1998. Chów i hodowla zwierz

ąt. Wyd. EWES Warszawa.

44. Ku

ĨmiĔski H. 2006. Pstrągarstwo. Hodowla, manipulacje genetyczne, zagadnienia

prawne, ochrona zdrowia. Wyd. IR

ĝ Olsztyn.

45. Lech M., Guziur J., Dembi

Ĕski W. 1977. Próby uzyskania wydajnoĞci 3-4 ton

karpi z 1ha stawów towarowych. Gosp. Ryb. 12; 33-35.

46. Le

Ğniowski P.E. 1857. Rybactwo krajowe czyli historyja naturalna ryb krajowych i

kalendarz rybacki. Zawadzki i W

Ċcki, Warszawa.

47. Leopold M., 1981, Walory chowu ryb w porównaniu z innymi formami produkcji

zwierz

Ċcej. Instrukcja IRS Olsztyn, 7 : 13.

54

48. Lirski A. 2007. Wp

áyw stawów karpiowych na Ğrodowisko przyrodnicze. Mat

szkoleniowe „Hodowla karpia wa

Īnym elementem akwakultury”, Rytwiany 21-

22.07.2007.

49. Lirski A., Myszkowski L. 2008. Problemy w handlu karpiem – uwagi po sezonie

2007 roku. Mat. Szkoleniowe, S

áok k. Beáchatowa, 31.01 – 1.02. 2008; 5-12.

50. Turkowski K., Lirski A., Wo

áos A., Daczka A. 2006. Opracowanie wytycznych

(standardów) do naliczania dop

áat wodno-Ğrodowiskowych w gospodarstwach

karpiowych. Wyd. IRS Olsztyn.

51.

àaban J., 1976 - Obsady dwusezonowe karpi K

0(w)

-K

2

w Pa

Ĕstwowym

Gospodarstwie Rybackim Milicz. Broszura IRS Olsztyn, nr 96 : 15

52. Meylert L/J/ 1927. Zak

áadanie i urządzanie stawowych gospodarstw rybnych.

Wyd. Ko

áa Rolników, Warszawa.

53. Mizerski M. 1923. Gospodarka stawowa i zak

áadanie stawów. KW CTR,

Warszawa.

54. Naslund I. 1992. Survival and distribution of pond- and hatchery-reared 0+ brown

trout, Salmo trutta, in Swedish stream. Aquaculture and Fisheries Management,

23; 477 – 488.

55. Nordquist H. 1928. Nyare ron pa dammhusnallningens omrade. Skifter utgivana av

Sodra Sveriges Fiskerifodering, Lund. (rozdz. IV.3)

56. Nowicki M.S. 1884. O wzorowym sposobie hodowania karpia w stawach

zaproponowanym przez Tomasza Dubisza. Druk W

á. Anczyca i sp, Kraków.

57. Nyrek A.,1966 - Gospodarka rybna na Górnym

ĝląsku od poáowy XVI do poáowy

XIX wieku. Prace Wroc

áaw. Tow. Nauk., seria A, zeszyt 111: 328,

58. Piotrkowska-Opuszy

Ĕska W. 1989. Wpáyw ryb na ekosystem stawów. Mat. XIV

Zjazdu Hydrobiologów Polskich, Olsztyn 18-2209.1989. Wyd. Irl. Olsztyn:169.

59. Podbielkowski Z., Tomaszewski H. 1996. Zarys hydrobotaniki. Wyd. PWN

Warszawa.

60. Pokorny J., Pechar L., Koutikova J., Dufkova V., Schlott G, Schlott K. 1992. The

effect on the aquatic environment of fish pond management practices. W:

“Integrated management and conservation of wetlands in agricultural and

forested landscapes”. Mat. Symp. Trebon, CS.

61. Polska norma PN-R-93000. (rozdz.IV.3)

62. Prawoche

Ĕski R. 1979. Rybactwo. Wyd. PWN Warszawa.

55

63. Program rozwoju obszarów wiejskich na lata 2007-2013 (PROW 2007-2013),

materia

á informacyjno-promocyjny. Warszawa, wrzesieĔ 2007r.

64. Radecki W., 2008 – Kompendium Prawa Rybackiego. Wyd. Pol. Tow. Ryb.

Pozna

Ĕ, wyd. III, s. 313

65. Rozporz

ądzenie Komisji (WE) nr 498/2007 z dnia 26 marca 2007r ustanawiające

szczegó

áowe zasady wykonania rozporządzenia Rady (WE) nr 1198/2006 w

sprawie Europejskiego Funduszu Rybackiego.

66. Rozporz

ądzenie Rady (WE) nr 1198/2006 z dnia 27 lipca 2006r w sprawie

Europejskiego Funduszu Rybackiego.

67. Rudnicki A. (red.). 1965. Hodowla ryb w stawach. Wyd. PWRiL Warszawa.

(rozdz.IV.3),

68. Rychlicki Z.

ĩarnecki S., 1955. Zatorska metoda chowu karpi i jej wpáyw na

opanowanie posocznicy. Roczn. Nauk Roln. B-70, 1 : 69 - 106

69. Seremak - Bulge J. 2008. Krajowa produkcja ryb i owoców morza. Cz. 2.

Rybactwo

Ğródlądowe. Rynek Ryb; 9; 14 -16.

70. Sikorki W. 1899. Gospodarstwo rybne. Drukiem W. Szulca, Warszawa.

71. Simi

Ĕska A., SimiĔska J. 1967. Flora i fauna w rejonie zespoáu Gospodarstw

Do

Ğwiadczalnych PAN i Zbiornika Goczaákowickiego na ĝląsku. Acta Hydrobiol.

9: 1 – 109.

72. Siwicki K.,W. Szweda (red.), 2005 - Ochrona zdrowia ryb - aktualne problemy

profilaktyki i terapii, Wyd. IRS Olsztyn, s. 119

73. Staff Fr. 1930. Metoda szacowania rybackiej wydajno

Ğci terenów stawowych.

Przegl. Ryb., 3; 533. (rozdz. IV.3)

74. Stasiniewicz K. 1976. Praktyczne efekty stosowania obsad dwu-sezonowych

systemu Malika i Mi

ączyĔskiego w PGRyb. Kraków. Broszura Irl. Nr 97, Olsztyn.

(rozdz.IV.3)

75. Stegman 1960. Uprawy i obsiewy dna stawowego w gospodarce przemiennej.

Zesz. Nauk. SGGW, Warszawa, Zoot.2, Ryb. 1; 107. (rozdz. IV.3)

76. Stegman K. 1952. Kultura stawu rybnego. PWRiL, Warszawa. (rozdz. IV.3)

77. Stegman K. 1957. Wp

áyw terminów odáowów na produkcjĊ karpi. Gosp. Ryb, 6; 5

(rozdz. IV.3).

78. Stegman K. 1960. Wp

áyw temperatury Ğrodowiska w granicach optimum

fizjologicznego na wzrost karpi. Zeszyty Nauk. SGGW,2: 1 – 107.

79. Stegman K. 1969. Obsady stawów karpiowych. PWRiL, Warszawa. (rozdz.IV.3)

56

80. Strategia Rozwoju Rybo

áówstwa 2007 – 2013. Ministerstwo Gospodarki Morskiej,

Warszawa, maj 2007.

81. Stroynowski S. 1609. Opisanie porz

ądku stawowego. w: Polskie stawowe

gospodarstwo. Gawarecki Z, Koln A. 1860. Wyd. S.H. Merzbacha, Warszawa.

82. Strumie

Ĕski O. 1573. O sprawie, sypaniu, wymierzaniu i robieniu stawów,

Kraków.

83. Strzelecki A., Braty

Ĕski L. 1877. Gospodarstwo rybne i urządzanie stawów. Wyd.

J. Sikorskiego, Warszawa.

84. Susta J. 1905. Die Ernärhrung des Karpfens und seiner Teichgenwossen ???.

Herrcke und Lebeling Stettin, wyd. II.

85. Szczerbowski J.A. 1981. Rybactwo jeziorowe. PWRiL Warszawa.

86. Szczerbowski J. A. (red.). 1993. Rybactwo

Ğródlądowe. Wyd. IRĝ Olsztyn.

87. Szczerbowski J. A. 2005. Podstawy rybactwa. Wyd. IRS Olsztyn, s.188.

88. Szczygielski W. 1967. Zarys dziejów rybactwa

Ğródlądowego w Polsce. PWRil,

Warszawa. (rozdz.IV.3)

89. Szumiec J. 1966. Udzia

á pokarmu naturalnego przy Īywieniu karpi. Acta

Hydrobiol. 8 (1): 193 – 253.(rozdz.IV.3)

90. Szumiec J. 1986. Porównanie efektywno

Ğci chowu dwuletniego karpia na trzech

poziomach intensyfikacji produkcji, cz. I. Gosp. Ryb. 10; 3-6. (rozdz. IV.3)

91. Szumiec J. 1986. Porównanie efektywno

Ğci chowu dwuletniego karpia na trzech

poziomach intensyfikacji produkcji, cz. II. Gosp. Ryb. 11/12; 3-6. (rozdz. IV.3),

92. Tarwid K, Kajak Z.1988. Ekologia wód

Ğródlądowych. PWN Warszawa, s.287

93. The Bangkok Declaration and strategy. 2000. Conference on aquaculture in the

Third Millennium, 20 – 25 February 2000, Bangkok, Thailand; 1 – 23.

94. Tucholski S. 1994. Chów ryb w stawach zasilanych biologicznie oczyszczanymi

Ğciekami. Broszura IRĝ nr 167, Olsztyn.

95. Turkowski K., 2003 Wycena wód i gruntów pod wodami. Wyd. EDUCATERRA

sp.z o.o. Olsztyn, s.210,

96. Tuszko A. 1952. Budowa stawów rybnych. PWRiL Warszawa.

97. Tuszko A., 1972. Hydrotechnika rybacka. PWRiL Warszawa, s.556

98. Vademecum EFR, EFF Vademecum, Brussels, 26.03.2007, Doc EFFC/10/2007

99. Walter E. 1929. Beitrage zur fischereilichen Produktionslehre. Fisch. Zeit. Bd 22:

100.

Wasilewski A., Huflejt B. 2003. Rola zgrupowania ptaków wodno-b

áotnych w

ekosystemach stawów rybnych. w: Kszta

átowanie siĊ elementów obiegu materii w

57

systemach stawów o funkcji gospodarczej i ekologicznej. red. Dobrowolski-

Pawlik J. et

àempicka A. Wyd. MUZ Falenty; 41 – 67.

101.

Wieniawski J.,1983.

ĩywienie karpi. Gosp. Ryb. 6:10 – 14. (rozdz. IV.3)

102.

Wieniawski J. 1982. Projektowanie stawów rybnych. Wyd. IMUZ Falenty.

(rozdz. IV. 3)

103.

W

áasow T., Guziur J., (w druku). Higiena ryb i Ğrodowiska hodowlanego.

Oficyna Wydaw. „Ho

Īa”, Warszawa, s. 275

104.

Wojda R. 1979. Ilo

Ğü i jakoĞü wody jako kryterium gĊstoĞci obsad stawów

karpiowych. Rozprawa habilitacyjna, Zesz. SGGW-AR, Warszawa. (rozdz. IV.3)

105.

Wojda R. 1982. Projektowanie stawów. Wyd. MUZ Falenty (rozdz. IV.3)

106.

Wojda 1994. Profilaktyka ogólna w chowie i hodowli karpia. W: Siwicki A,

Antychowicz J., Waluga J. (red.) Choroby ryb hodowlanych; 343-348.

(rozdz.IV.3)

107.

Wojda R. 1998. Wp

áyw wybranych czynników na wzrost wydajnoĞci

naturalnej stawów karpiowych. Mat. III Konf. Hodowców Karpia, Kazimierz

Dolny 12–14 marca 1998 ; 15-23 (rozdz.IV.3)

108.

Wojda R. 2006. Karp – chów i hodowla. Wyd. IR

ĝ Olsztyn. (rozdz.IV.3)

109.

Wolny P. 1976. Karp. PWRiL Warszawa (rozdz. IV.3),

110.

Wolny P.,Grygierek M., Lanuszko D.,, Kruger A., Trzoch-Szalkiewicz G.,

Wójcik-Miga

áa I., 1978 . PrzydatnoĞü wody amoniakalnej, wĊglanu amonu i

innych nawozów azotowych do u

ĪyĨniania stawów karpiowych. Roczn. Nauk.

Roln. 91-H, 2 : 451 - 489.

111.

Wo

áos A., Wojda R, 1998 - àowiska specjalne. Organizacja i zarządzanie.

Wyd. IRS Olsztyn, s.77

112.

Wo

áos A., Mickiewicz M., Lirski A., Myszkowski L. 2006. OpáacalnoĞü

Ğródlądowej produkcji rybackiej w 2005 roku. IRĝ Olsztyn-ĩabieniec, maj 2006.

113.

Wróbel S., 1973 – Korzy

Ğci ze stawów. Kraków, Aura, 9 : 22-23,

114.

Zakaszewski Cz. 1930 - Melioracje rolne. T I i II. Warszawa

115.

Zalecenie Komisji Europejskiej 2003/361/WE z dnia 6 maja 2003 roku (Dz.

UL 124 z 20.05.2003), dotycz

ące definicji mikro-przedsiĊbiorstw oraz maáych i

Ğrednich przedsiĊbiorstw.

116.

Zalewski M. (red.). 2002. Guidelines for the integrated management of the

watershed. Freshwater Management Series no. 5.

58

117.

Zmys

áowska I., Guziur J., Lewandowska D. 2000 – Microbiological study of

Ide (Leuciscus idus L.) from ponds of different trophy. Arch. Ryb. Pol. vol. 8, 2 :

259-269

118.

Zygmunt G. 2006. Wp

áyw stawów karpiowych na bilans wodny zlewni.

Rozprawa doktorska wykonana w Pracowni Ichtiobiologii i Rybactwa SGGW.

(rozdz.IV.3)

119.

Zysk A., Stawarz R., Wojta

Ğ W. 1999. Struktura morfologiczna populacji Rana

esculenta L. W: Mat. Symp. „Bioró

ĪnorodnoĞü, zasoby i potrzeby ochrony fauny

Polski”, S

áupsk 20-23.09.1999 : 110-111.

59

Za

áącznik 1. Lista gatunków ptaków stwierdzonych w gospodarstwie stawowym

„Stawinoga” (wg. Dobrowolskiego et. al 1995, dane cz

ĊĞciowo zmodyfikowane).

Podkre

Ğlono gatunki wymienione w zaáączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG, tzw.

„Dyrektywy Ptasiej”.

1. Gavia arctica

2. Podiceps cristatus

3. Podiceps griseigena

4. Podiceps nigricollis

5. Tachybabtes rufficollis

6. Phalacrocorax carbo

7. Botaurus stellaris

8. Ixobrychus minutus

9. Ardea cinerea

10. Ciconia ciconia

11. Ciconia nigra

12. Cygnus olor

13. Anser fabalis

14. Anser albifrons

15. Anser anser

16. Anas penelope

17. Anas strepera

18. Anas crecca

19. Anas platyrhynchos

20. Anas acuta

21. Anas querquedula

22. Anas clypeata

23. Aythya ferina

24. Aythya nyroca

25. Aythya fuligula

26. Bucephala clangula

27. Mergus albellus

28. Mergus merganser

29. Milvus migrans

30. Milvus milvus

31. Haliaeetus albicilla

32. Circus aeruginosus

33. Circus pygargus

34. Accipiter gentilis

35. Accipiter nisus

36. Buteo buteo

37. Pandion heliaetus

38. Falco tinnunculus

39. Falco vespertinus

40. Falco subbuteo

41. Perdix perdix

42. Phasianus colchicus

43. Rallus aquaticus

44. Porzana porzana

45. Crex crex

46. Gallinula chloropus

47. Fulica atra

48. Grus grus

49. Charadrius dubius

50. Charadirus hiaticula

60

51. Pluvialis apricaria

52. Vanellus vanellus

53. Calidris alpina

54. Philomachus pugnax

55. Gallinago gallinago

56. Scopolax rusticola

57. Limosa limosa

58. Numenius arquata

59. Tringa erythropus

60. Tringa totanus

61. Tringa nebularia

62. Tringa ochropus

63. Tringa glareola

64. Actitis hypoleucos

65. Larus minutus

66. Larus ridibundus

67. Larus canus

68. Larus marinus

69. Larus fuscus

70. Larus argentatus

71. Sterna hirundo

72. Sterna albifrons

73. Chlidonias niger

74. Columba palumbus

75. Streptopelia decaocto

76. Streptopelia turtur

77. Cuculus canorus

78. Strix aluco

79. Asio otus

80. Caprimulgus europaeus

81. Apus apus

82. Alcedo atthis

83. Coracias garrulus

84. Upupa epops

85. Picus viridis

86. Dryocopus martius

87. Dendrocopos major

88. Dendrocopos medius

89. Dendrocopos minor

90. Lullula arborea

91. Alauda arvensis

92. Riparia riparia

93. Hirundo rustica

94. Delichon urbica

95. Anthus trivialis

96. Anthus pratensis

97. Motacilla flava

98. Motacilla alba

99. Troglodytes troglodytes

100. Prunella modularis

101. Erithacus rubecula

102. Luscinia luscinia

103. Luscinia svecica

104. Saxicola rubetra

105. Saxicola torquata

61

106. Turdus merula

107. Turdus philomelos

108. Turdus iliacus

109. Turdus viscivorus

110. Locustella naevia

111. Locustella fluviatilis

112. Locustella luscinioides

113. Acrocephalus schoenobaenus

114. Acrocephalus palustris

115. Acrocephalus scirpaceus

116. Acrocephalus arundinaceus

117. Hippolais icterina

118. Sylvia curruca

119. Sylvia communis

120. Sylvia borin

121. Sylvia atricapilla

122. Phylloscopus sibilatrix

123. Phylloscopus collybita

124. Phylloscopus trochilus

125. Muscicapa striata

126. Ficedula albicollis

127. Panurus biarmicus

128. Aegithalos caudatos

129. Parus palustris

130. Parus montanus

131. Parus cristatus

132. Parus ater

133. Parus caeruleus

134. Parus major

135. Sitta europaea

136. Certhia brachydactyla

137. Remiz pendulinus

138. Oriolus oriolus

139. Lanius collurio

140. Lanius excubitor

141. Garrulus glandarius

142. Pica pica

143. Corvus monedula

144. Corvus frugilegus

145. Corvus corone cornix

146. Corvus corax

147. Sturnus vulgaris

148. Passer domesticus

149. Passer montanus

150. Fringilla coelebs

151. Serinus serinus

152. Carduelis chloris

153. Carduelis carduelis

154. Carduelis spinus

155. Carduelis cannabina

156. Carpodacus erythrinus

157. Pyrrhula pyrrhula

158. Coccothraustes coccothraustes

159. Emberiza citrinella

160. Emberiza schoeniclus

62

Fot. 1. Pierwsze ogniwo, to decyzja o przekszta

áceniu nieuĪytków lub gruntów

nieprzydatnych rolniczo w staw karpiowy.

Fot. 25. Faza budowy stawu karpiowego, kszta

átowania dna oraz grobli, przypomina nieco

krajobraz ksi

ĊĪycowy.

63

Fot. 3. Staw budowany jest jednak w pe

áni z naturalnego substratu, ziemi, dziĊki czemu pod

wzgl

Ċdem biologicznym funkcjonuje tak jak naturalny ekosystem.

Fot. 4. Ju

Ī w pierwszym roku po wybudowaniu staw karpiowy staje siĊ siedliskiem dla wielu

ró

Īnorodnych gatunków fauny i flory.

64

Fot. 5. Zdj

Ċcia lotnicze stawów typu karpiowego nie pozostawiają najmniejszych

w

ątpliwoĞci, Īe muszą one byü tworem ludzkiej rĊki.

Fot. 6.

ĝwiadczą o tym regularne, geometryczne ksztaáty zbiorników tworzących kompleks

stawowy.

65

Fot. 7. Utrzymanie odpowiedniej kultury stawu karpiowego m. in. poprzez wykaszanie
nadmiernie rozwijaj

ącej siĊ wynurzonej roĞlinnoĞci naczyniowej jest jednym z istotniejszych

elementów zapewnienia optymalnych warunków wzrostu produkowanych ryb, ekonomicznej
op

áacalnoĞci produkcji i tym samym istnienia stawów karpiowych w ogóle.

Fot. 8. W przypadku stawów o ograniczonej roli produkcji rybackiej, nadmiernie
poro

ĞniĊtych wynurzoną roĞlinnoĞcią naczyniową, ich wartoĞü produkcyjna, ale i ekologiczna

tak

Īe, jest znacznie mniejsza. Stawy takie w ciągu kilku lat z reguáy ulegają przeksztaáceniu w

nieu

Īytki pokryte zwartym porostem roĞlinnoĞci szuwarowej np. trzciny pospolitej.

66

Fot. 9. Staw karpiowy o wysokiej kulturze zapewnia ekonomiczn

ą opáacalnoĞü produkcji.

ĝwiadomoĞü o pierwszoplanowej roli produkcji rybackiej w utrzymaniu tego jakĪe cennego
dla

Ğrodowiska ekosystemu ani na moment nie powinna zniknąü z centrum naszej uwagi.

Fot. 10. Prawid

áowo utrzymany staw karpiowy jest siedliskiem bardzo cenionym przez ptaki.

Na stawach karpiowych stwierdzono obecno

Ğü ok. 1/3 wszystkich gatunków ptaków

wyst

Ċpujących Polsce.

.