Mnożenie kar wobec przedsiębiorców nie wyeliminuje
patologii

Ostatnio niepokój Lewiatana budzą m.in. prezydenckie projekty ustaw: o PIP oraz o

odpowiedzialności za czyny przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową.

Tym bardziej, że drugi projekt dubluje przepisy ustawy o odpowiedzialności podmiotów

zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, które w 2003 r. Trybunał

Konstytucyjny zakwestionował na wniosek PKPP Lewiatan.

Z niepokojem obserwujemy, że zaledwie po kilku miesiącach od rozpoczęcia na forum

Komisji Trójstronnej prac nad Umową Społeczną pojawiają się projekty regulacji, które w

sposób jednoznaczny osłabiają pozycję jednej ze stron dialogu społecznego -

pracodawców. Decydenci proponują rozwiązania przestarzałe i nieefektywne, grożące

zwiększeniem kosztów pracy. Katalog niekorzystnych dla przedsiębiorców rozwiązań jest

pokaźny. W sejmie toczą się prace nad projektami zmian w kodeksie pracy, które

zwiększają dodatki za godziny nadliczbowe, zakazują handlu w niedzielę, wydłużają

ochronę stosunku pracy po urlopie macierzyńskim i wychowawczym. PKPP Lewiatan

bezskutecznie proponuje inne metody osiągania tych celów, które przyświecają

projektodawcom, ale dialog w tej sprawie nie wychodzi.

Ponadto mnożone i zaostrzane są kary dla przedsiębiorców. W nowelizacji ustawy o

swobodzie działalności gospodarczej proponuje się rozszerzenie katalogu wykroczeń

związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, a także wprowadza do ustaw

typowo gospodarczych (ustawa o swobodzie działalności gospodarczej i ustawa o KRS)

nieuzasadnione rygory w stosunku do przedsiębiorców.

1

Niepokój Lewiatana budzą też prezydenckie projekty ustaw: o Państwowej Inspekcji

Pracy oraz o odpowiedzialności za czyny przeciwko prawom osób wykonujących pracę

zarobkową.

Swoboda działalności gospodarczej

W propozycjach zmian w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej wprowadza się

rygory związane ze składaniem oświadczeń. Projekt proponuje na przykład, aby

przedsiębiorca składający oświadczenia o wpisie do książki kontroli lub o zawieszeniu

działalności gospodarczej do KRS składał je pod rygorem odpowiedzialności karnej za

złożenie fałszywego oświadczenia. Ustawy gospodarcze dotychczas były wolne od tego

typu zapisów, a do ścigania przypadków łamania prawa wykorzystywano kodeks karny.

Projekt zawiera też nieuzasadnione rozszerzenie katalogu przesłanek umożliwiających

wyłączenie spod zasad ogólnych kontroli związanych na przykład ze zwrotem podatku

akcyzowego przed dokonaniem takiego zwrotu, mimo iż przedsiębiorcy postulowali

raczej ograniczenie tych przesłanek.

W rezultacie otrzymaliśmy projekt nowelizacji nie satysfakcjonujący przedsiębiorców i

psujący system.

PIP i odpowiedzialność pracodawców

Projekty ustaw o Państwowej Inspekcji Pracy oraz o odpowiedzialności za czyny

przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową także zmierzają do zwiększenia

restrykcyjności prawa wobec pracodawców.

Wspólne cechy obydwu projektów to:

- poszerzenie zakresu odpowiedzialności pracodawcy

2

- podniesienie wysokości kar, których adekwatność zarówno do popełnionego

wykroczenia, jak i rodzaju oraz wielkości przedsiębiorstwa budzi wątpliwości

- odejście od określenia przejrzystych zasad i procedur kontroli na rzecz poszerzenia

uznaniowych kompetencji PIP

- powielanie przesłanek odpowiedzialności w stosunku do już istniejącego katalogu

przestępstw i wykroczeń

- zerwanie z postulowaną przez środowiska gospodarcze zasadą prymatu działalności

prewencyjnej nad represyjną.

Drugi z projektów ustanawia ponadto odpowiedzialność karną pracodawcy nie za jego

własne czyny, ale też za czyny zabronione popełnione przez jego pracownika.

Zwracamy uwagę, iż projekt ten dubluje przepisy przyjęte w przepisach ustawy z 28

października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione

pod groźbą kary i powiela błędy tej regulacji. Na skutek wniesienia w 2003 r. przez

Polską Konfederację Pracodawców Prywatnych Lewiatan skargi konstytucyjnej, Trybunał

Konstytucyjny uznał wiele z przepisów ustawy o odpowiedzialności karnej za niezgodne

z Konstytucją RP. Tymczasem prezydencki projekt oparty jest na tych samych

założeniach i zawiera przepisy, co do których Trybunał Konstytucyjny miał szereg

wątpliwości i które też zakwestionował.

W przeciwieństwie do ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych, której

uchwalenie uzasadnione było koniecznością dostosowania polskiego ustawodawstwa do

prawa unijnego, wprowadzenie kolejnej regulacji przewidującej odpowiedzialność

pracodawców za naruszenie przepisów kodeksu pracy jest niczym nie uzasadnione. W

żadnym z państw należących do Unii Europejskiej podobna regulacja nie obowiązuje, a

pracodawcy nie ponoszą tego typu odpowiedzialności karnej. Wprowadzenie takich

3

przepisów może grozić osłabieniem pozycji polskich przedsiębiorców i wpłynąć

niekorzystnie na ich konkurencyjność wobec zagranicznych podmiotów. Może to mieć

także niekorzystny wpływ na podejmowanie przez zagranicznych inwestorów decyzji o

lokowaniu w Polce swoich inwestycji, co w następstwie spowoduje spadek liczby miejsc

pracy. W skrajnych przypadkach regulacje zawarte w ustawie mogą spowodować

niewypłacalność pracodawców, a tym samym doprowadzić do zwolnień pracowników.

Konfederacja zwraca uwagę, iż projekt ten narusza art. 2, 32, 42 Konstytucji RP

(wątpliwości co do zapewnienia pracodawcy prawa do obrony w postępowaniu przeciwko

pracownikowi, przenoszenie odpowiedzialności pracodawcy opartej na zasadzie ryzyka

do prawa karnego, gdzie naczelną zasadą jest zasada winy, proporcjonalność kar

określonych w projekcie (celem kary nie powinno być unicestwienie podmiotu

prowadzącego działalność gospodarczą, kara powinna być efektywna, proporcjonalna i

odstraszająca, ale powinna pozostawać we właściwej proporcji do potencjału

ekonomicznego pracodawcy), definicja wąska pracodawcy oraz naruszenie zasady

domniemania niewinności w prawie karnym). Projekt narusza również art. 6 i 7

Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz jest sprzeczny z

zasadami sprawiedliwości społecznej i zasadami współczesnego prawa karnego.

Projektodawca nie uzasadnił, czym kierował się przyjmując w obu projektach tak wysokie

kary. Ich wysokość jest nie do przyjęcia, ponieważ nie uwzględnia ani ciężaru

wykroczeń, ani kondycji ekonomicznej pracodawców, zagraża natomiast

konkurencyjności i prowadzi do nierównego traktowania podmiotów gospodarczych.

PKPP Lewiatan nie jest przeciwna karaniu pracodawców, którzy łamią przepisy prawa

pracy. Uważamy jednak, iż tak radykalne zaostrzenie kar może się zwrócić przeciwko

4

pracownikom, ponieważ zniechęci pracodawców do tworzenia nowych i utrzymywania

dotychczasowych miejsc pracy. Jest to niebezpieczne dla całej gospodarki, w

szczególności jednak dla sektora MŚP, który stanowi 99,8% ogólnej liczby

przedsiębiorstw w Polsce. W rezultacie zaostrzenie kar wpłynie negatywnie na sytuację

rynku pracy, utrwalając zjawisko bezrobocia i szarej strefy.

Naszym zdaniem samo podwyższenie kar niewiele zmieni. Konieczne są zmiany

systemowe i działania prewencyjne.

Postulaty Lewiatana

Jak pokazują statystyki PIP, z roku na rok poprawia się stan przestrzegania przepisów

prawa pracy, w szczególności terminowość wypłaty wynagrodzenia za pracę. PIP

przyznaje, że u podstaw zalegania z wypłatą wynagrodzeń leży trudna sytuacja

ekonomiczna, nie zaś zła wola pracodawców. Wraz z poprawą sytuacji gospodarczej od

2004 roku obserwujemy z roku na rok spadek odsetka kontrolowanych pracodawców, u

których wykryto ten rodzaj naruszenia.

NASZ POSTULAT: Jeżeli przyczyny nieprawidłowości po stronie pracodawców mają

charakter ekonomiczny, to zabezpieczenia przed nimi powinny być adekwatne. Należy

się zwłaszcza skoncentrować na mechanizmie ochrony roszczeń pracowniczych.

Pracodawcy od 1994 roku z własnych składek finansują Fundusz Gwarantowanych

Świadczeń Pracowniczych, który pokrywa koszty roszczeń pracowniczych w przypadku

niewypłacalności pracodawcy. Obecnie wspólnie ze związkami zawodowymi i rządem

pracujemy nad mechanizmem uruchomienia części środków z nadwyżki FGŚP na

pożyczki dla pracodawców, którzy z powodu niezawinionych przejściowych trudności

mają problemy z wypłatą wynagrodzeń.

5

Kolejnym krokiem, który przyczynić się może do poprawy stanu przestrzegania prawa

pracy, są działania prewencyjne i informacyjne PIP, MPiPS oraz urzędów pracy. Duża

część wykroczeń związanych z ewidencją czasu pracy, dodatkami za godziny

nadliczbowe, urlopami, czy dokumentacją pracowniczą jest bowiem spowodowana

błędami w interpretacji nie dość czytelnych przepisów.

NASZ POSTULAT: Pierwsza kontrola powinna w takich sprawach mieć zawsze

charakter instrukcyjno-prewencyjny, a informacje o zasadach stosowania przepisów

muszą być powszechnie dostępne na stronach internetowych PIP, ministerstw i innych

organów kontrolnych.

W projekcie ustawy o PIP zaproponowano katalog kar, który nie uwzględnia realiów

gospodarczych, nie uzależnia dotkliwości kar ze względu na wielkość i kondycję

przedsiębiorstwa, wreszcie lekceważy adekwatność kary do rodzaju wykroczenia.

NASZ POSTULAT: Kary w sytuacjach, w których muszą być stosowane, powinny być

adekwatne do przewinienia. Ponadto powinny uwzględnić wielkość zakładu pracy oraz

dotychczasowy poziom przestrzegania prawa.

2006-08-17

6