1)Sokratejska koncepcja pa stwa.

Sokrates( 469- 399r.p.n.e). Jego zało enia:

- ostra krytyka rz dów tyranów i demokracji (krytyka demokracji wynika z przekonania, e
rz dy
nieo wieconych, tworzone na podstawie przypadkowych wyników losowania, nie mog by
skuteczne;
- rz dy w pa stwie musz si opiera na władzy, a nie na pozorach czy przypadku;
- demokracja to ustrój oparty na pozorach, w tym pozorach wiedzy. Wg Sokratesa nie chodzi
o
zniesienie demokracji tylko nale y j zreformowa . Naprawi ustrój ma praca ludzi nad
własnym
doskonaleniem moralnym;
- Sokrates zakwestionował wszystko to co powszechnie uznane w Atenach za podstaw
ustroju;
- negatywna ocena losowania stanowisk (przypadkowo w obsadzie urz dów w pa stwie)
oraz
odpłatnego sprawowania funkcji publicznych;
- posługiwał si metod elenktyczn wła ciw dla demaskowania wiedzy pozornej,
u wiadamiania
ludziom ich faktycznej niewiedzy i protetyk .
- sprawiedliwo zawiera si w znajomo ci dwu rodzajów praw: praw pa stwa i praw
wy szych.
- prawa wy sze to prawa bogów, obowi zuj ce niezale nie od granic pa stwa i wła ciwe
wszystkim
ludziom;
- sokrates wyra a poczucie istnienia wiecznych i bezwzgl dnie obowi zuj cych praw- praw
wy szych
od stanowionych. W imi tych praw człowiek powinien podda si wyrokom,
niedoskonałych praw i
s dów ludzkich.
- tre ci praw wy szych s warto ci moralne.

2)Filozoficzne podstawy plato skiej koncepcji pa stwa i prawa.

Koncepcja pa stwa jest logiczn konsekwencj nauki Platona o ideach, ich hierarchii, duszy
i jej elementach składowych. Plato ska nauka o duszy, jej cz ciach i cnotach oraz
sprawiedliwo ci jest przeniesiona przez niego na jego nauk o pa stwie.
- Ontologi Platona jest idealizm obiektywny, który wyra a si w nauce o ideach. Byt w tym
uj ciu
jest dwojaki:

Prawdziwy, wieczny- to jest absolutny wiat idei

Nietrwały, złudny, nieprawdziwy, który narzuca si bezpo rednio naszym

zmysłom, wiat materialny;

- Poznanie ma dwoist posta :

Charakter rozumowy: dzi ki rozumowi mo emy zbli y si do prawdziwego

człowieka wiata idei. Istotne znaczenie ma dusza. Przebywaj c przed

urodzeniem człowieka w wiecie idei i powracaj c do niego po mierci,
jest ona niezb dna w procesie poznawania.

Poznanie intuicyjne: wy szy rodzaj poznania ni rozumowe. Platon uwa ał,

e badanie praktyki i poznanie umysłowe nie mog da wiedzy i s

jedynie jej złudn namiastk . Ucz si jedynie mniema , a nie prawdy;

- DUSZA- jest czym innym od materii, jest substancj niematerialn , maj c zdolno
samodzielnego
działania, a wi c czym aktywnym;
- człowiek to ciało i nie miertelna dusza. Nie miertelna dusza włada miertelnym ciałem;
- twórca wiata Demiurg zbudował go na wzór idei. Najni ej znajduje si materia, pierwiastek
bezkształtny i bierny . Dusza wyprzedza materie.
-najpierw powstały dusze potem niedoskonałe ciała;
- Platon odrzucał relatywizm etyczny;
- zło ony charakter duszy, z ka dej jej cz ci wywiedziona odpowiednia cnota: z cz ci
rozumnej-
cnota m dro ci, z impulsywnej- cnota m stwa, z cz ci po dliwej- cnota rozs dku.
Wszystkie trzy
ł czy cnota sprawiedliwo ci.
- na szczycie stoi idealne dobro, czyli idea dobra- warto absolutna. Dobro jest wieczne,
stanowi
pocz tek i cel, przyczyn i zasad sensu istnienia;
- Idea sprawiedliwo ci- w praktyce realizuje si wtedy gdy ka dy z ludzi czyni to do czego
jest
przeznaczony.
- odrzucenie demokracji. Forma dekadencka, nieuchronnie prowadz ca do Tyranii.

ROZWA ANIA PLATONA NAD PA STWEM:
Platon dokonuje rzetelnej analizy istniej cych form ustrojowych i zgodnie ze swoim
zało eniem i
dominuj c jest tendencja przechodzenia do coraz gorszych form ustrojowych. W
przemianach form
ustrojowych istotny jest czynnik wiadomo ciowy. Ka demu ustrojowi odpowiada pewien typ
psychiki dominuj cej w nim grupy społecznej. Za formy najlepsze uwa ał Platon monarchi i
arystokracj . Bli ej zajmuj si formami gorszymi: timokracj , oligarchi , demokracj i
tyrani . Kolejno jest istotna, gdy obserwujemy przechodzenie z form lepszych do
gorszych.

TIMOKRACJA- ustrój oparty na odwadze, odwaga nie jest szlachetna, ska ona jest

kłótliwo ci i arogancj . Człowiek tej formy ustroju swe pretensje do władzy
wywodziłby ze swoich zasług wojennych. Stopniowo pod wpływem gorszych ludzi
zaczynaj przewa a w jego charakterze inne cechy np. chciwo .

OLIGARCHIA- Ustrój oparty na cenzusie maj tkowym. W Oligarchii rz dz bogaci,

ubodzy nie maj udziału w rz dach. Odwaga przestaje by w cenie. Podział

społecze stwa na dwie antagonistyczne grupy, dwa pa stwa w jednym: pa stwo

bogatych i pa stwo biednych. Skupianie maj tku w r kach coraz mniejszej grupy

ludzi.

DEMOKRACJA- Wszechobecna wolno . Prowadzi ona jednak do anarchii.

Obywatele robi co chc i nic nie robi dobrze. Wolno i przywódcy prowadz do

upadku tej formy. Z przywódcy rodzi si tyran. Lud popada z absolutnej wolno ci w

absolutn niewol .

Platon podkre la wi pa stwa i prawa. Dobry ustrój charakteryzuje si tworzeniem dobrego
prawa albo posłusze stwa wobec prawa. Stan bezprawia wynika mo e z obowi zuj cych
złych praw. Prawo dzieli si na pisane i niepisane. Prawo pisane okre la obowi zki
obywatelskie w pa stwie, prawo niepisane jest zwyczajem wprowadzaj cym powszechne
reguły zachowania tam, gdzie prawo pisane nie okre la nakazów b d zakazów. Platon nie
hierarchizuje tych praw.

3)Plato skie koncepcje idealnego pa stwa:

Platon proponował tak reform pa stwa, która zbli ałaby si do stanu idealnego.
Zreformowane pa stwo stałoby si rozumnie ukształtowanym tworem m drców, kreatorów.
Pa stwo jest tworem powstałym spontanicznie, bez dominuj cej w nim idei sprawiedliwo ci.
T ide mog swiadomie wprowadzi do pa stwa tylko filozofowie. Dwie Plato skie wizje
idealnego pa stwa:
- koncepcja pa stwa pierwszego stopnia, przedstawiona w dziele Platona pt. „Pa stwo”;
- koncepcja pa stwa praworz dnego (koncepcja drugiego stopnia), przedstawiona w dziele
„Prawo”;

4)Plato ska koncepcja pa stwa pierwszego stopnia:

- Pa stwo idealne ma by społecznie zró nicowane;
- Oparte jest na hierarchii: na szczycie znajduj si filozofowie, pó niej wojownicy. Na
samym dole
drabiny społecznej pozostaj wytwórcy (t grup zasadniczo Platon si nie zajmował);
- Filozofowie i wojownicy yj w komunizmie konsumpcyjnym (konsumuj dobra wytworzone
przez
wytwórców np. wy ywienie, mieszkanie, odzie );
- Filozofowie i wojownicy nie posiadaj rodzin i prywatnej własno ci. Słu y to ma
uzupełnianiu
warstwy filozofów bez nepotyzmu i przywilejów. S to dla niego najwa niejsze gwarancje
jedno ci
pa stwa.
- Model kształcenia przyszłych rz dz cych nastawiony przede wszystkim na poł czenie
wiedzy
teoretycznej z umiej tno ciami praktycznymi i miał trwa do osi gni cia wieku 35 lat;
- Rz dzi mog jedynie Ci, których poziom moralny jest najwy szy, cnota m dro ci
dominuje, a oni
sami zbli aj si do idei miło ci. Mo liwe jest to dopiero po uko czeniu 50 lat ycia.
- Głosz c pochwał rz dów filozofów. Platon nie uwa ał i maj oni prawo do dowolnego
narzucania
formy pa stwa.

5)Plato ska koncepcja pa stwa praworz dnego:

W dziele „ Prawa” Platon daje pochwał władzy totalitarnej, opartej na zasadach surowej
dyscypliny obywatelskiej i wyizolowaniu si od innych pa stw. Pogl dy wyra one w
„Prawach” Platona s pozbawione w znacznym stopniu elementów utopizmu. Autor

kontynuuj ide rz dów elitarnych opartych na władzy filozofów, reformuj jednak swe
pogl dy na gwarancj tych rz dów.
- Podstaw pa stwa ma by : własno , rodzina, prawo i szczególny system organów;
- System organów centralnych i lokalnych szczegółowo reguluj cych ycie obywateli;
- ORGANY CENTRALNE:

•

37 Stra ników Praw- stoj na stra y praw, sprawuj nadzór nad wykazami mienia,

karaj tych którzy zataj swoje dochody.

•Rada- Składaj ca si z 360 członków, grupuj cych po 90 radnych, przedstawicieli

czterech grup maj tkowych. Stale ma urz dowa jedna dwunasta ich składu, która

przez miesi c ma prowadzi polityk zagraniczn i zapobiega ewentualnym

przewrotom. Ma kompetencje zwoływania i rozwi zywania wszelkich zgromadze

przewidzianych prawem jak i pojawiaj cych si ad hoc.

•Zgromadzenie- składaj ce si z kapłanów.
•10 najstarszych stra ników praw, naczelny kierownik wychowania młodzie y i jego

poprzednicy, oraz po jednej osobie towarzysz cej w wieku od 30- 40 lat, któr uzna za

wła ciw zabra ze sob .

•Organy wojskowe- z urz dem stratega na czele.

-ORGANY LOKALNE: ( w miastach)

•

Stra e pod nadzorem strategów, taksiarchów, naczelników konnych oddziałów

poszczególnych fyl i partyzantów;

•Urz dy zarz dców miasta, zarz dców rynku i kapłanów;
•Stra nicy i zwierzchnicy obszarów wiejskich;
•Tworzenie organów pa stwa, poszczególnych jego urz dów miało nast powa drog

wyborów cenzusowych i by oparte na zasadzie kadencyjno ci.

Nowy Plato ski ideał pa stwa to pa stwo zamkni te, które mo na opuszcza dopiero po
uko czeniu 40 lat i wył cznie w urz dowej sprawie, poddane rygorom cenzury co do swej
historii, literatury, sztuki, oparte na surowym prawie. Jego zasad ma by dyscyplina i
sykonomia. Cało ycia obywateli poddana jest jednemu celowi: jedno ci pa stwa. Czuwa
nad tym ma zwłaszcza Zgromadzenie grupuj ce ludzi (oprócz zwykłych cnót obywatelskich
pojmuj pierwsze stwo i nie miertelno duszy oraz fakt istnienia bytuj cego w ród gwiazd i
wszechogarniaj cego umysłu). To jedynie oni mogli poj tajniki wiedzy, tylko oni potrafi
rozumowo uzasadni to, co da si rozumowo uzasadni . Nie mo e posi

cnoty ten , który

nie jest pełen bo ego ducha i nie zabiega o poznanie praw boskich. Tylko ludzie którzy
osi gn li pełne wykształcenie, mog czuwa nad bezpiecze stwem pa stwa.

6)Arystotelesowska koncepcja genezy pa stwa.

- Pa stwo jako zbiór indywidualno ci czyli poł czenie jednostek;
- Pa stwo składa si z rodziny i samo jest jakby rodzin . Rodzina składa si z: kobiety,
dzieci,
niewolników i maj tku. Własno jest zasadniczym składnikiem rodziny, bez narz dzi jest
jednak
nieu yteczna , st d niewolnictwo jest normalne i konieczne. ródeł powstania własno ci
jest kilka:

prawo, rolnictwo i grabie , dwa rodzaje warto ci rzeczy: u ytkowa i wymienna. Niszczenie
własno ci
równa si zdradzaniem natury człowieka. ona i dzieci podlegaj władzy ojca. To natura
wprowadziła władz m a i ojca rodziny. Władza ojcowska jest wzorem pierwszych rz dów;
- Pa stwo wyłoniło si z rodziny i jest urz dzone na jej wzór. Nast pnie poł czenie wielu
rodzin
utworzyło gmin . Pewna liczba gmin tworzy pa stwo. Wraz ze wzrostem zorganizowania
wzrasta
stopie autorkii (samowystarczalno ci). Ka de pa stwo powstaje w drodze naturalnego
rozwoju,
podobnie jak pierwsze wspólnoty. Pa stwo nale y do twórców natury bowiem człowiek z
natury
stworzony jest do ycia w pa stwie. Tylko człowiek ma mo liwo rozró nienia dobra i zła,
sprawiedliwo ci i niesprawiedliwo ci. Wspólnota istot zdolnych do poj cia sprawiedliwo ci
staje si
podstaw rodziny i pa stwa. Pa stwo jest wa niejsze ani eli rodziny i ka dy człowiek z
osobna.
Cało musi by pierwsza w stosunku do jej cz ci.

7)Filozoficzne podstawy arystotelesowskiej koncepcji pa stwa i prawa.

- podej cie empiryczne i sensualistyczne;
- materia to trwałe, niezniszczalne tworzywo wszelkiej substancji. Z niej bierze si
ró norodno
wszelkich rzeczy, a form t ró norodno kształtuje i nadaje jej ruch. Forma kształtuje
materi jako
jej przyczyna i cel.
- Poznanie: zmysłowe i rozumowe. Poznanie zmysłowe wyprzedza rozumowe. Najpierw
nale y fakty
gromadzi , potem porz dkowa i analizowa , by w ko cu formułowa ostro ne wnioski,
aby
nast pnie sformułowa konkluzj w postaci s du teoretycznego.
- Arystoteles preferuje metod indukcyjn . Badacz mo e analizowa zarówno materi jak i
form ,
przyczyn i cel zjawiska.
- Homo politicus- okre lenie to jest przesłank filozoficzn bada nad wszelkimi zjawiskami
Społecznymi.
- Polityka jest wiedz zasadnicz , naczeln maj c na celu najwy sze dobro ludzkie tj.
szcz cie.
- Dobrem najwy szym jest szcz cie (eudajmonia). Przedmiotem moralno ci jest zawsze
najwy sze
dobro człowieka.
- Materia to okre lone bierne, wieczne tworzywo. Działanie nadaje mu jak form . Ka da
istota d y
do osi gni cia doskonało ci w dost pnej sobie formie, tej w której si spełni całkowicie.

- Szcz cie na ni szym i wy szym poziomie. ni sze- moralna samorealizacja człowieka i
wy sze-
kontemplacyjne, zbli one do boskiego.

- Bez działania nie ma szcz cia ani cnoty;
- Rozró nienie przyjemno ci czystych i mieszanych;
- Paul Janet wyró niał dwa podstawowe elementy Arystotelesowskiej teorii szcz cia:

•

Wolna wola i odpowiedzialno osobista;

•Oddziaływanie, wiczenia i nawyknienia na rozwój cnót.

- Ten kto czyni wła ciwie po pierwsze: musi wiedzie co czyni, po drugie musi chcie tego
dla
samych czynów i nie traktowa ich jako rodka do innych celów, po trzecie musi działa z
przekonania nieczynienia nigdy inaczej.
-Dwa rodzaje cnót intelektualne i moralne;
- Sprawiedliwo :

•

Ogólna- polega na wykonywaniu obowi zuj cego prawa niezale nie od jego tre ci.

•Szczególna- przybiera posta formuły prostego egalitaryzmu: „ka demu po równo”.

•Wyrównuj ca b d wymierzaj ca - to taka której formuła brzmi : „ka demu tyle ile mu

si nale y, stosownie do je jego warto ci jednostkowej.

- Arystoteles wyró niał:

•

Prawo naturalne- bardziej konkretne ni stanowione. Głos wewn trzny , poczucie

słuszno ci s wyrazem prawa naturalnego. Arystoteles przyjmował nadrz dno
prawa natury w stosunku do prawa pa stwa.

•Prawo stanowione- narzucane, jest czym zewn trznym tzn. heteronomicznym.

Najcz ciej składa si ono z przepisów pisanych o pewnym stopniu ogólno ci,

systemem dynamicznym, zaopatrzonym sankcj . Nie wszyscy s wystarczaj co

rozumni, st d potrzeba prawa stanowionego.

8)Arystotelesowska klasyfikacja form ustrojowych.

-W pa stwach demokratycznych rz dzi lud, w oligarchii grupa ludzi, w monarchii jednostka;
- Wszystkie ustroje podzieli mo na na:

•

Wła ciwe- To te, które sprawowane s dla dobra ogółu. ( królestwo, arystokracja,

politeja);

•Niewła ciwe- To te które słu osi ganiu korzy ci przez jednostki, grupy b d tylko lud

(tyrania, demokracja, oligarchia)

- We wszystkich pa stwach istniej trzy grupy obywateli: bardzo bogaci, bardzo ubodzy i
trzecia klasa
po rednia;
- Najlepszym ustrojem jest ten który zapewnia pa stwu najwi cej szcz cia. Obywatel nie
mo e w
nim prowadzi ycia prostego człowieka, rolnika ani handlowca bo ycie takie nie jest
szlachetne;
- Jedyn miar warto ci obywatela jest cnota polityczna, czyli po wi cenia dla pa stwa.
- Definicja obywatela prowadzi do problemu zwierzchnictwa w pa stwie. Arystoteles
analizował:
zwierzchnictwo jednostki, zwierzchnictwo ludzi wybitnych, zw. biednych i zw. bogatych.
- Najlepszy ustrój to taki, w którym panuj ludzie reprezentuj cy redni własno , poniewa
stan
redni najpełniej kieruje si rozumem. Bogaci łatwo popadaj w pych i przewrotno na
wielk
miar , ubodzy podobnie lecz na mał miar ;

- Politeja jest najlepsz form rz dów ze wzgl du na realizowan przez ni zasad złotego

rodka.

- Najcz ciej spotykanymi formami rz dów s oligarchia i demokracja( rz dy ubogich).
- Arystoteles postrzegał: 4 arystokracje, 4 demokracje, 4 oligarchie.
- Władz w pa stwie dzielił na: ustawodawcze, wykonawcze i s dowe.

9)Sofi ci. Ogólna charakterystyka koncepcji filozoficznych oraz polityczno

prawnych.

a)SOFI CI STARSI:

Sofi ci w najszerszym zakresie realizowali postulat harmonijnego wykształcenia. Wiedza ich
było gł boko osadzona w rzeczywisto ci, z niej bowiem wynikała i jej miała słu y . Sofi ci
zerwali z elitarn koncepcj nauki, a ich uczniem mógł zosta ka dy, kogo sta było na
zapłacenie za ni . Sofistów ł czy zdecydowany pragmatyzm, relatywizm, w ujmowaniu
zagadnie prawa, etyki, pa stwa. Działalno ci ich sprzeciwiali si najwybitniejsi filozofowie
epoki Sokrates i Platon. Platon atakował Sofistów za koncepcje przedmiotu bada i brak
metafizycznego uzasadnienia tez. Posługiwali si oni wg niego wiedz pozorn . Nie mog c
w istocie dotrze do warto ci dobra i sprawiedliwo ci zasługuj jedynie na okre lenie
„twórców mniema ”, których działalno jest kramarsk sprzeda nauk i sztuk zwodzenia.
Innym powodem niech ci do nich był pobieranie przez sofistów wynagrodzenia za prac .
Konwencjonalny charakter prawa, pa stwa, etyki nie musi jednak by w sprzeczno ci z
porz dkiem naturalnym. Tak zdeterminowana refleksja nad najwa niejszymi Swoje sympatie
polityczne umieszczali po stronie rozmaitych re imów politycznych. Byli w ród nich
zwolennicy demokracji, byli równie sympatycy monarchii, arystokracji czy te oligarchii.

b)SOFI CI MŁODSI:

Do Sofistów młodszych zaliczamy: Hippiasza, Antyfona, Alkidamasa, Likafrona, Trazymacha,
Kalliklesa, Kritiasa, Likofrona, ucze Gorgiasza, uwa ał pa stwo za twór umowny , którego
celem jest zapewnienie ludziom wzajemnego bezpiecze stwa. W skutek tej umowy ka dy
cz ciowo rezygnuje ze swoich subiektywnych praw. Alkidamas równie uwa ał prawo za
wynik umowy. Pojawia si w ród sofistów młodszych przekonanie, e umownemu prawu
mo na przeciwstawi niespisane prawo natury. Sofi ci dostrzegaj , e stosunki społeczne (w
tym stosunek władcy) opieraj si na nierówno ci, na prawie silniejszych. Wprawdzie to
umowa kształtuje stosunki, ale stan taki nie musi by oceniany jako wła ciwy. Prawo
naturalne bowiem to prawo równo ci, st d pojawia si tendencja do krytyki nierówno ci
społecznych.

10)Sofi ci starsi. Ogólna charakterystyka koncepcji filozoficznych oraz polityczno-

prawnych.

Pogl dy najwybitniejszych przedstawicieli „ Sofistów starszych”:

a)Protagoras z Abdery- Znany jest z bada j zyka, wiemy tak e o jego wykładach z

erystyki. Filozofi tego sofisty przenika przekonanie, e wszystko jest relatywne.
Człowiek stanowi w istocie miar wszystkich rzeczy i zjawisk. Zmysły informuj o tym
co istnieje, ale to co istnieje jest ró nie postrzegane. Rzeczywisto jest ró norodna.
Rozum pozwala wybra człowiekowi to co dla niego najbardziej u yteczne. Mo liwe
do poznania jest to, co narzuca si zmysłom człowieka. Teorie poznania Protagorasa
z charakteryzuj wi c sensualizm i relatywizm. Konsekwencj relatywizmu jest

przekonanie Protagorasa o konwencjonalizmie wszystkich zjawisk. Podstaw
pa stwa jest warto jego obywateli. Od ich umiej tno ci ycia w społeczno ci zale y
pomy lno i stabilno pa stwa. Człowiek posiada zaledwie poczucie wstydu i
poczucie prawa, cnoty obywatelsko ci mo e i musi si nauczy . Cnota
obywatelsko ci obowi zuje tak długo jak długo istnieje zgoda na jej obowi zywanie.
Umowa jest podstaw rozumienia cnoty obywatelsko ci , której tre ci obowi zuj do
czasu a zmieni si nast pna umowa. (+ pytanie 12)

b)Gorgiasz- Najwi ksze zasługi osi gn w sztuce oratorskiej. Pogl dy jego ulegały

ewolucji. Wyró nia si trzy okresy filozofii Gorgiasza , w ostatnim retorycznym ,

sprowadzaj si one do nast puj cych zalu e :

- człowiek jako element społecze stwa jest przedmiotem bada ;
-rzeczywiste jest to co jest poznawalne dzi ki zmysłom, rzeczywisto jest obiektywna;
- wynikiem poznania jest wiedza, czym innym od wiedzy s mniemania. Wiedza jest

wynikiem
prawidłowo ci indywidualnego i społecznego post powania;
- człowiek ze strony przyrodniczej ulega dwóm pop dom: d eniu do korzy ci i unikaniu
Cierpie . Społecze stwo ogranicza te pop dy.
Byt społeczny wymaga od ludzi cnoty dzielno ci obywatelskiej. Wiedza powoduje i

człowiek staje si silniejszy, prawo natury za , i słabszy podporz dkowuje si silniejszemu.

Siła jednych, a słabo drugich nie wynikaj z natury, poniewa wobec niej wszyscy s a

równi, dopiero wiedza dzieli ludzi. Gorgiasz nie wypowiada bezpo rednio pogl dów na temat

istoty pa stwa, to jednak mo e wiadczy o przekonaniu o umownym charakterze tej

instytucji. Silniejsi, posiadaj cy wiedz , narzucaj wol słabszym, którzy wiedzy nie maj .

c)Prodikos- Interesował si on natur człowieka. Człowiek stanowi cz

przyrody.

Umowa poprzedza wszystkie zjawiska społeczne. Ludzie z wdzi czno ci do

wszystkiego co ich otacza nadaj zjawiskom cechy boskie. W wierzeniach bogowie

przyjmuj ludzkie cechy. Wiara wpływa na ludzkie post powanie. Nie ma ycia po

mierci. Poznanie natury jednostki jest kluczem do poznania społecze stwa. Pa stwo

powstaje jako rezultat umowy, a jego pomy lne funkcjonowanie zapewnia

samopoznanie człowieka i poznanie natury ludzi. Pa stwo jest wówczas dobre , gdy

jest zgodne z natur człowieka, najbardziej za naturze ludzkiej odpowiada

demokracja.

11)Sofi ci młodsi. Ogólna charakterystyka koncepcji filozoficznych oraz polityczno

prawnych.

Pogl dy najwybitniejszych przedstawicieli sofistów młodszych:

a)Hippiasz z Elidy- Przewaga praw natury, które s dziełem ludzi w stosunku do

umownych instytucji społecznych, które s narzucone. Prawa ludzkie to prawa
tyra skie cz sto skierowane przeciw samym ludziom, krzywdz ce, niesprawiedliwe i
niedoskonałe. Prawa natury działaj skuteczniej, przekroczenie praw natury przynosi
człowiekowi negatywne skutki. Prawo natury przes dza o tym, e ludzie s równi ,
natomiast wolno i niewola, panowanie i podda stwo wyst puj ce w
społecze stwie, s z prawem natury sprzeczne.

b)Kallikles- Prawa stanowione s po to, aby hamowa silne i zdecydowane jednostki.

Ludzie silni nie potrzebuj adnych formalnych praw. Prawem jest ich jednostkowy

interes. Sprawiedliwie jest to aby wła nie oni mieli wi cej ni słaby, jak i to aby

silniejszy panował nad słabszym. Wi zi tego prawa musz ulega naturze. Przyroda z

natury preferuje jednostki silniejsze. Słabi przeszkadzaj w gromadzeniu maj tku

silniejszym, jest ich wi cej. Prawo stanowione jest gwałtem słabszych na silniejszych.

Umown równo wprowadzaj pa stwa niweluj ce naturalne ró nice mi dzy lud mi.

c)Trazymach- Zawsze sprawiedliwe jest to, co chce pot niejszy. Niesprawiedliwo w

istocie panuje nad poczciwcami i sprawiedliwymi. Człowiek sprawiedliwy ma mniej

ni nie sprawiedliwy. Trazymach jest zwolennikiem prawa stanowionego. Rz dz cy

stanowi o tym, co powinien czyni rz dzony. Władza stanowi i spełnia interesy

rz dzonych. Rz dzeni spełniaj wole stanowionych poniewa s silniejsi. Korzy ci

otrzymaj silnie. Ludzie sprawiedliwi nawet pełni c urz d ponosz straty.

Niesprawiedliwi zawsze lepiej wychodz ni sprawiedliwi. Sprawiedliwsze jest

czynienie krzywdy ni jej doznawanie. Korzy silniejszego jest wyrazem prawa

natury.

12)Relatywizm Protagorasa z Abdery.

12) Relatywizm Protagorasa z Abdery.

Zmysły informuj nas o tym, co istnieje, ale to co istnieje jest ró nie postrzegane.
Rzeczywisto jest ró norodna. Rozum pozwala człowiekowi wybra z tej ró norodno ci to,
co dla niego jest najbardziej u yteczne, a granice poznania wyznacza jednostkowa zdolno
postrzegania. Mo liwe do poznania jest to co narzuca si zmysłom człowieka. Konsekwencj
relatywizmu jest przekonanie Protagorasa o konwencjonalizmie wszystkich zjawisk. Taki
charakter maj pa stwo, prawo i moralno . Nie odbijaj one jakich warto ci lub cnót o
idealnym, absolutnym charakterze, maj wył cznie umowny charakter. Człowiek ma rozum i
to odró nia go od zwierz t. Rozum mówi mu co jest korzystne i dzi ki temu osi ga to co jest
do ycia potrzebne. Poprzez rozum ludzie odkrywaj bogów zaczynaj si ł czy w
uprawianiu kultu, dalej jednak yj w rozproszeniu, brakuje im m dro ci aby poł czy si w
trwały sposób. M dro otrzymali dopiero od Zeusa, który wyposa ył ich w poczucie prawa i
wstyd. Pa stwo jest tworem rozumnym i u ytecznym, ma umowny charakter.

13) Szkoły hellenistyczne ogólna charakterystyka.

Wyró niamy 3 główne nurty: epikureizm, cynizm oraz stoicyzm. Wszystkie 3 szkoły
charakteryzuje:

•

Poło enie nacisku na problematyk etyczn ;

•Pochwała postawy dystansu w stosunku do ycia, zwłaszcza w jego politycznym

wymiarze;

•Elektyzm;
•Brak pogł bionych rozwa a w odniesieniu do problematyki pa stwa i prawa.

Najcz ciej traktowane s jako twory nienaturalne, sztuczne, a wi c w konsekwencji

złe;

•Odrzuca si współprace z pa stwem w ogóle b d dopuszcza si j w pewnych

warunkach.

•Filozofia przestaje ju by jedyn nauk , wyodr bniaj si z niej: logika, fizyk i etyka.

14) Szkoła cyników. Analiza podstawowych zało e .

Przedstawiciele: Antystenes, Diogenes, Krates.

•

W pogl dach etycznych głosili pochwał wiadomego egoizmu;

•Człowiek jest naturalnie woln jednostk maj c y zgodnie z natur . Jedyn rzecz

potrzebn mu do ycia jest cnota;

•Głosili program minimalizmu yciowego, prostoty ycia wr cz ascezy, apologia

prymitywizmu i surowo ci wychowania;

•SZCZ CIE- polega wył cznie na praktykowaniu cnoty, ta za zale y tylko od woli

człowieka.

•Prawdziwie wolnym człowiekiem jest ten, który potrafi powstrzyma swe nami tno ci.
•Głosili ideał społeczno ci ludzi wolnych. Mieli oni y bez własno ci, pieni dzy wojska

i pa stwa, było to bliskie anarchizmowi.

•Odrzucali prawo stanowione podobnie jak wszystkie konwencje (zwyczaje, obyczaje)
•Głosili idee skrajnego egalitaryzmu proponuj c zrównanie w prawach niewolników oraz

kobiet;

•Człowiek ma kształtowa przede wszystkim swoj osobowo , niezale nie od reguł

post powania zalecanych przez pa stwo, a wyra onych w prawie czy etyce.

•Przył czyli si do krytyków demokracji, uwa ali e osi gni cie cnoty nie jest zale ne od

ustroju, tylko od człowieka.

Antystenes: (436r.p.n.e – 366r.p.n.e)- Był wyrazicielem pogl dów dolnych warstw
społecze stwa. Uwa ał, e ludzie s z natury równi. Natura nie dzieli si bowiem na
bogatych i biednych, wolnych i niewolnych. Jedyn miar wolno ci człowieka jest wi c tylko
jego praca. Pa stwo jest złe, stanowi bowiem twór nienaturalny. Człowiek jest obywatelem

wiata. Ojczyzn ludzi cnotliwych jest cały wiat. Głosił kult wiedzy równowa nej dla z

cnot . Człowiek nie powinien d y do bogactwa. Cenny jest jedynie spokój i równowaga.
Antystenes odwoływał si do autorytetu praw natury przeciwstawiaj c je prawom pisanym.
Uwa ał, e natura wytworzyła w człowieku poczucie równo ci, wolno ci i prawa
zaspokojenia ludzkich potrzeb. Krytykował demokracj .

DIOGENES- Uwa ał, e kobiety powinny by wspólne. S dził, e jedynym pa stwem dobrze
urz dzonym byłoby to, które obj łoby cały wiat. Pa stwo w tradycyjnym kształcie, jako twór
nienaturalny jest złe z zało enia.

KRATES- pochodził z Teb. Był uczniem Diogenesa. Wraz z on i członkami rodziny nale ał
do szkoły cyników. Był pierwszym w ród cyników, który posiadaj c maj tek i stanowisko
porzucił je, aby praktycznie realizowa zało enia szkoły cynickiej.

15)Stoicy. Ogólna charakterystyka szkoły.

Stoicyzm datuje si pomi dzy 300r.p.n.e a 200r.n.e (jest to czas upadku polis greckiego).
-Wyró nia si 3 okresy w funkcjonowaniu tej szkoły: klasyczny grecki, redni- przełom
republiki i
cesarstwa w Rzymie, oraz najmłodszy-czasu wielkich szkół prawniczych w Rzymie;

- Przedstawicielami i twórcami tego kierunku s : stoicy starsi (Zenon z Kition, Chryzyp z
Cylicji,
Kleantes), stoicy redni (Panajtios, Posejdonios), stoicy młodsi w republika skim Rzymie
(Panecjusz,
Polibiusz, Cycero, Seneka, cesarza Marek Aureliusz);
- Filozofie stoicy dziel na: logik , etyk i fizyk .
- Logika- na ni składa si głównie teoria poznania. Poznanie wg Stoików ma charakter
zmysłowy.
- Fizyka- poznaje problemy wszech wiata, dotyczy miejsca człowieka w wiecie. wiat
zło ony jest z
Materii, ta za z dwóch elementów: biernego tworzywa i aktywnej pneumy. Wola boska
przenika
cały wszech wiat. Rozum zbli a ludzi do bogów.
- Etyka- W centrum zainteresowania znalazł si człowiek i jego społeczne otoczenie. Nie
ka dy
człowiek jest m drcem. Wszyscy ludzie posiadaj potencj stania si m drymi. Cnota jest
warto ci
absolutn , dla wszystkich jednakow , nie poddaje si stopniowaniu. Cnota jest wiedz ,
ludzie zatem
s albo głupi, albo m drzy.
- M dro jest to wiedza o rzeczach ludzkich i boskich. Moralno jest oparta na wysiłku i
czynieniu
Dobra. Cnota to w istocie posiadanie m dro ci.
- Wolnym mo e by jedynie człowiek m dry. Wolno jest stanem ducha a nie stanem
fizycznym.
- Podstawow ide stoicyzmu jest idea prawa naturalnego i jego naturalnej sprawiedliwo ci.
- Pogl dy etyczne wi zały si przede wszystkim z ide cnoty (to warto absolutna,
niepodzielna i
niestopniowalna)
- ycie zgodne z rozumem to ycie zgodne z natur .
- Cnot okre lali jako wewn trzn sił człowieka, pozwalaj c na zachowanie umiaru i
opanowania.
- Cnot dzielili na kardynalne i podporz dkowane. Do kardynalnych zaliczali: przezorno ,
dzielno ,
sprawiedliwo i umiarkowanie, za głupot , tchórzostwo, niesprawiedliwo traktowali jako
wady
kardynalne.
- Ideał człowieka to m drzec pełen wyniosłego dystansu do innych: surowy, wolny od
prze ywania
uczu , skromny, oboj tny na sław , nie pragnie rozkoszy, nie unosi si , pozostaje w stanie
apatii, a
zarazem wolny jest od smutku nieomylny;
- Społecze stwo jest to wg Stoików zbiór jednostek znajduj cych si jednocze nie w
pewnych
grupach. Z natury człowiek przeznaczony jest do ycia w społecze stwie. Idea równo ci
mi dzy
lud mi.
- Udział w polityce nie jest czym złym, warunkiem jednak było działanie pa stwa zgodne z

programem stoików;
- Władca powinien wiedzie co jest dobre a co złe, jednak e nie mo e on by zbyt lito ciwy.
Kara jest
narz dziem wychowania;
- Nie ma ustrojów z góry złych . Najlepszy jest ustrój mieszany, ł cz cy elementy monarchii,
arystokracji i demokracji;
- W pa stwie nie s te potrzebne pieni dze. Wszyscy powinni tworzy rodzin m drców
poł czonych wi zami krwi;
- Pierwszorz dne znaczenie prawa: wskazuje ono co nale y czyni a co nie. Prawo pa stwa
jest
podporz dkowane wy szemu prawu natury. Wy szo prawa naturalnego wynika z faktu,

e jest to

prawo uniwersalne, z niego wynika społeczna natura człowieka nakazuj cego mu y w
grupie.

STOICY OKRESU REDNIEGO-

Stoicy rzymscy dokonuj recepcji stoicyzmu greckiego,

wzbogacaj go o własne idee, zwi zane przede wszystkim z pa stwem rzymskim.
Odrzucono sceptyzm grecki. Ni sze warstwy społeczne aprobowały cynizm. Obok tego
rozwija si diatryba ludowa. System Zenona i Chryzypa został zmodyfikowany i
wprowadzono do wiele elementów z filozofii Platona oraz Arystotelesa. Zmiany polegały
przede wszystkim na tym e:

13)W miejsce tezy o samowystarczalnej jednostce pojawia si ideał o słu by pa stwu.

Odrzucono postaw dystansu do spraw publicznych;

14)Głoszono, e rozum jest czynnikiem, który wprowadza ład i prawo do zró nicowanego

społecze stwa, ustalaj c wła ciwe miejsce, zarówno dla ludu jak i optymatów.

16) Epikureizm. Zało enia doktryny.
Epikureizm wyra a si w hedonistycznej etyce, materialistycznej fizyce i sensualistycznej
teorii poznania.
- etyka epikureizmu objawia si w wyznawaniu kultu ycia i szcz cia jako dobra
zasadniczego;
- od samego człowieka zale y jego szcz liwy byt, powinien poszukiwa go tylko w samym
sobie;
- człowiek mo e osi gn szcz cie we wewn trznym spokoju. Osi ga je poprzez rozum i
cnot ;
- ycie jest przyjemne je li człowiek post puje m drze pi knie i sprawiedliwie;
- dzi ki cnocie osi ga si przyjemno i spokój;
- człowieka unieszcz liwiaj : obawa przed niemo no ci osi gni cia szcz cia, obawa
przed
cierpieniem, przed bogami i mierci ;
- zalecane jest umiarkowanie w ka dym działaniu;
- człowiek winien uwolni si od trosk, uwalniaj c si od potrzeb. Mo e wówczas osi gn
stan
ataraksji, czyli całkowitego uspokojenia.
-potrzeby ludzi podzielił Epikur na naturalne i konieczne, naturalne i niekonieczne oraz
nienaturalne i
niekonieczne. Do ostatnich zaliczał: ambicje, dze władzy i maj tku;

- Bogowie s oboj tni na losy ludzi. Niewiedza i strach przed niewytłumaczalnymi s ródłem
religii;
- pa stwo i prawo s form ycia społecze stwa miejskiego. Epikurejczycy niech tnie
odnosili si do
pa stwa, zalecaj c postaw oboj tno ci, a nawet okazuj c niech ;
- przyja jest nakazem natury i wolnym wyborem człowieka;
- w działalno ci politycznej człowiek powinien zachowa umiar, y z daleka od polityki i
wydarze
politycznych;
-Epikur uwa ał e pa stwo powstało w wyniku umowy społecznej, a jego bezpo rednim
celem jest
przede wszystkim obrona obywateli przed innymi pa stwami i przed innymi lud mi;
- niesprawiedliwo m ci spokój, człowiek bowiem odczuwa strach przed kar ;
- prawo jest odej ciem od wolno ci pierwotnej, która była stanem walki i niepewno ci oraz
wzajemnych wyrz dzaniem krzywd;
- prawo jest wynikiem umowy społecznej na podstawie której ludzie wyrzekli si samowoli;
- norma prawna jest rezultatem swoistej umowy okre laj cej co jest naganne i jaka grozi
konsekwencja;

17) Polibiusz. Zało enia doktryny polityczno prawnej.
- Koncepcja cyklicznego rozwoju pa stwa. Ka de pa stwo przechodzi etap rozwoju, osi ga
szczyty a
nast pnie upada;

c)Ludzie s słabi w wi kszo ci, władze osi gaj silne jednostki;

d)Władza wodzów staj si stopniowo władz królów;
e)Pocz tkowo władza królów jest do ywotnia. Najlepsi z poddanych obalaj

jedynowładztwo i miejsce królestwa zajmuje forma arystokratyczna;

f)Arystokracje zast puje oligarchia- skutek naruszenia sprawiedliwo ci pogoni za

korzy ciami;

g)W demokracji rozpowszechniaj si chciwo , brak skrupułów i przymus. Na czele

tłumu staje tyran, który szybko lud ujarzmia;

Ten proces powtarza si .
- Polibiusz wyró niał trzy prawidłowe formy pa stwa: królestwo, arystokracj i demokracj ;
- królestwo tym ró ni si od Tyranii, e rz dy w nim oparte s na rozumie i rozwadze oraz na
poparciu poddanych;
- do arystokracji zbli ona jest oligarchia. S to najbardziej odległe od siebie formy rz dów;
- w oligarchii rz dzi elita, lecz jest to tylko elita najbogatszych;
- w arystokracji rz dz najrozumniejsi i najsprawiedliwsi powołani drog wyborów;
- demokracja jest form pa stwa polegaj c na poszanowaniu ustanowionych przez
wi kszo praw;
- do form niewła ciwych zalicza si : jedynowładztwo, oligarchi i ochlokracj .
- najlepszy jest ustrój mieszany, ł czy elementy jedynowładztwa, arystokracji i demokracji.
Ustrój taki nie podlega zwyrodnieniu;
- najtrwalsze jest pa stwo, w którym władza podzielona jest pomi dzy senat (element
arystokratyczny), zgromadzenie ludowe (element demokratyczny) i konsula (element
jedynowładztwa). Zasad
musi by równowaga poszczególnych cz ci ustroju.

- władze powinny si wzajemnie hamowa i współpracowa . Usposobienie takiego
doskonałego rozwi zania ustrojowego był Rzym.

18) Cyceron. Zało enia doktryny polityczno- prawnej.
- niezb dnym elementom ka dego pa stwa jest wi prawna ł cz ca obywateli. Pa stwo
powstało przez poł czenie wielu jednostek i za ich zgod ;
- trzy główne formy pa stwa: królestwo, arystokracja i demokracja, istnieje równie forma
czwarta (mieszana);
- ka da forma ma swoje zalety i wady. Forma rz dów, w której za wybitnych uwa a si
najbogatszych, jest zdecydowanie zła;
- najlepsz form jest forma mieszana, zapewnia ona stabilno rz dów. Struktura władz
oparta jest na zasadzie kadencyjno ci a tak e powszechnym i ugruntowanym poczuciu
równo ci ludzi wolnych;
- prawo wywodzi si z rozumu. ródłem prawa jest natura. Jest to prawo wieczne,
wyprzedzaj ce pa stwo;
- wiadomo istoty czynu powinna przes dza o zachowaniu si ludzi;
- ludzi i bogów ł czy rozum. Cały wiat jest wspólnym pa stwem bogów i ludzi;
- prawo dobre to te, które wywodzi si z natury;
- prawa sprawiedliwe to te, które opieraj si na prawnym rozumie nakazuj cym dobro, a
zakazuj cym zła.
- prawo stanowione jest ograniczon terytorialnie, czasowo i podmiotowo konkretyzacj
prawa naturalnego;
- Hierarchia praw: na szczycie stoi prawo natury- którego ródło le y we wszechnaturze.
Ni ej znajduje si prawo naturalne- wywiedzione z natury ludzkiej. Najni ej stoi prawo
stanowione- produkt
działalno ci legislatora.
- prawa ludzkie dzielił Cycero na ius gentium i ius civile;
- prawem mo na nazwa jedynie prawo stanowione wyprowadzone z prawa naturalnego;
- porz dek naturalny zgodny z nakazami rozumu wyra a idee słuszno ci i sprawiedliwo ci;
- prawa stanowione s sprawiedliwe, karz złych a chroni dobrych, prawa niezgodne-
przeciwne sprawiedliwymi nie s ;
- sprawiedliwo :

Teoretyczna- d enie do tego, aby zachowa to, co w wietle prawa i słuszno ci nale y

si człowiekowi;

Praktyczna- zachowanie si ludzi sprawuj cych władz , takie aby kierowali lud mi w

granicach swoich uprawnie , karali złych i nagradzali prawych;

- niesprawiedliwo ma dwie postacie. Mo e wyrz dza krzywd lub nie reagowa na cudz
krzywd ;
- najgorszym rodzajem niesprawiedliwo i jest post powanie gdy ludzie dopuszczaj si
niesprawiedliwo ci staraj si sprawia wra enie ludzi uczciwych.

19) w. Augustyn. Zało enia doktryny polityczno- prawnej.
- celem jego przemy le jest poznanie Boga i duszy;
- etyczne pogl dy: człowiek z natury dobry, jest ska ony grzechem pierworodnym;
- cnota miło ci- w pierwszym rz dzie jest to miło Boga. Człowiek ma wolny wybór drogi:
mo e przyj drog miło ci lub drog po dliwo ci;
- dwojako rozumie wolno :

•

Wolno formalna- mo liwo działania zgodnie z własn wiadomo ci jest ona

wówczas wyrazem woli człowieka;

•Wolno istotna- to wolno moralna, która polega na wewn trznej konieczno ci dobra i

zale na jest od łaski bo ej. Jest to najwy sza forma wolno ci;

- wolna wola człowieka jest narz dziem w r kach Boga;
- bóg decyduje, kto jest mieszka cem pa stwa bo ego, a kto pa stwa ziemskiego- pa stwa
szatana;
- ludzko dzieli si na bo ych wybra ców, członków civitas dei i grzeszników, bezbo nych
obywateli civitas terrena;
- pa stwo bo e to niewidzialny ko ciół z Chrystusem jako królem. Jego ojczyzn jest niebo.
Pa stwo bo e przenika gł boka miło do Boga. Stworzył je Abel;
- pa stwo ziemskie przenika egoizm i ziemska po dliwo . Stworzył je Kain;
- u podstawy pa stwa znajduje si rodzina, która jest zacz tkiem pa stwa;
- podziela przekonanie Cycerona i pa stwo jest wspólnot obywateli zawart ku wspólnemu
po ytkowi, poł czonych wspólnym prawem;
- pa stwo istnieje, gdy jest dobrze i sprawiedliwie rz dzone przez króla, grup optymatów
b d przez cały lud. Tyrania b d brak praw w ogóle jest złe;
- obok sprawiedliwo ci pa stwo d y do zapewnienia pokoju. W pa stwie ziemskim pokuj
cechuje nietrwało . Sprawiedliwo ziemska nie jest pełna;
- w. Augustyn był zwolennikiem małych pa stw, a nie pa stwa wiatowego;
- celem pa stwa jest porz dek, jedno i pokój oraz obowi zek dodany przez Augustyna:
obowi zek pa stwa w zakresie karania herezji;
- władza jest to zbiór obowi zków;
- władza dobrych jest dobrodziejstwem dla ludzko ci, władza złych przynosi szkod przede
wszystkim samym sprawuj cym władz ;
- Augustyn wyró nia władców tyranów i władców opiekunów;
- władca Tyran jest dopustem bo ym, kar dla ludzi za ich grzechy. Nale y mu okazywa
posłusze stwo dla pokuty i osi gni cia królestwa niebieskiego;
- Hierarchia prawa:
1) Prawa wieczne- które jest bosk wol i rozumem. Przenika cały wszech wiat;
2) Prawo naturalne- prawo intymne. Jest ono norm uniwersaln zapisan przez Boga w
duszy człowieka;
3) Prawo ludzkie- doczesne, wywodz ce si z prawa naturalnego;
- prawo hamuj c grzeszników nie tylko ka e ich, ale tak e ma wychowywa ;
- celem prawa jest zapewnienie pokoju w rodzinie i pa stwie;

20) w. Tomasz z Akwinu. Zało enia doktryny polityczno- prawnej.
- Akwinata przyjmował za Arystotelesem główne idee dotycz ce pa stwa. Podzielał on
pogl d o społecznej naturze człowieka;
- zgodnie z natur człowiek musi y w społecze stwie;
- niebiosa rz dz calym wszech wiatem, natomiast dusza ciałem, rozum panuje nad
uczuciami i po daniem;
- pa stwo zapewnia wszystkim jedno zbiorowo ci (pokój) i porz dek (hierarchi ). Unitas
ordinis- powstałe przez poł czenie wielu ludzi do osi gni cia wspólnego celu;
- podstaw i celem pa stwa jest: PAX, ordinis, iustitia. Społecze stwo składa si z 3 grup:
optymaci wieccy i duchowni, ludzie honoru i ludzie biedni;

- władza pochodzi od Boga. Rz dy mog by sprawiedliwe b d niesprawiedliwe ( gdy
władza jest le nabyta b d gdy jest nadu ywana);
- wyst pi przeciwko władcy mo na gdy wyst puje on przeciwko prawom bo ym i
podstawowym normom moralnym, przekracza granice swoich uprawnie ;
- przychylał si Arystotelesowskiej koncepcji form pa stwa. Wyró nia ustroje dobre (taki, w
którym wolna społeczno kierowana jest przez panuj cego ku osi gni ciu wspólnego
dobra) i złe ( nie d y
Do osi gni cia dobra wspólnego);
- w. Tomasz był zwolennikiem monarchii. Najlepsze s rz dy królewskie, najgorsze
tyra skie;
- przeciwie stwem Politem jest demokracja, natomiast arystokracji- oligarchia;
- władza sprawiedliwa jest skuteczniejsza im bardziej jest jednolita;
- władza nie sprawiedliwa jest szkodliwsza tym bardziej im bardziej zbli one s do jedno ci;
- władza Tyrena jest najbardziej niesprawiedliwa;
- tyrania sprawowana jest w interesie panuj cego, oligarchia w interesie grupy, demokracja
za to rz dy niesprawiedliwe, sprawowane przez wielu i dla wielu;
- trzy rodzaje sprawiedliwo ci:

d)Zmienna- okre laj ca stosunki pomi dzy jednostkami;

e)Rozdzielcza- to zespół praw i obowi zków pomi dzy społeczno ci a jednostk ;
f)Prawna- legalis, wyra aj ca si stosunkiem jednostki do zbiorowo ci, inaczej wyra a si

ona w obowi zkach jednostki wobec pa stwa.

- prawo jest dla norm post powania: reguł i miar czynów, który ka dy jest obowi zany
zachowa ;
- Cechy prawa:

Jest ono rozporz dzeniem rozumu

Ma na celu dobro powszechne
Zostało ustanowione przez panuj cego suwerena
Promulgował je panuj cy

- nieodł cznym elementem prawa jest sankcja, która jest oczywistym efektem złamania
prawa. Prawo czyni ludzi dobrymi;
- podział prawa na per Se i per participationem;
- najwy szym rodzajem prawa jest prawo wieczne ( lex aeterna). Rozumiał przez nie normy
boskiego rozumu odnosz ce si do całego wiata. Jest to prawo per Se. Normy wieczne to
prawo najwy sze.
normy te decyduj o ruchach i inklinacjach wszystkich istot. Trzeci kategori inklinacji s
te, które wła ciwe s tylko człowiekowi, jest to pragnienie poznania Boga oraz d enia
społeczne;
- lex naturalis- prawo naturalne- rodzaj prawa per partipationem. Prawo naturalne to
intelektualne współuczestnictwo człowieka w prawie wiecznym. Wyra a ono inklinacje
wła ciwe ludziom, wynikaj cej z
rozumnej natury człowieka. Lex naturalis pozwala na odró nienie dobra i zła;
- lex Humana- jest drugim prawem per partipationem. Wywodzi si ono z prawa wiecznego
za po rednictwem prawa naturalnego. Prawa ludzkie dzieli w. Tomasz na: prawo
pozytywne narodów (ius
gentium) i prawo cywilne (ius cuvile);
- prawa ludzkie wyst puj w formie prawa pisanego, stanowionego lub zwyczaju;

- prawo bo e (lex divina)- czwarty rodzaj prawa per partipationem. Człowiek musi si nim
kierowa jego cele wykraczaj poza cele doczesne. Zawarte jest w pi mie wi tym;
- Bóg jest jedynym wła cicielem z punktu widzenia istoty własno ci, jednak z punktu
widzenia u ytku człowiek posiada naturalne władanie rzeczami;
- społecze stwo winno opiera si na pracy ludzi. Praca powinna by sprawiedliwa, powinna
gwarantowa pracownikowi mo liwo utrzymania siebie i rodziny, opiera si na umowie, a
wi c wolno ci i
równo ci stron;
- wyró niał pokój: doskonały, niedoskonały i niepełny.

Zagadnienie- 20-40.

20. w. Tomasz z Akwinu

w. Tomasz z Akwinu (1225-1274)

Pochodził z rodziny arystokratycznej Akwinu w ksi stwie neapolita skim, przez matk

spokrewniony z ksi

tami normandzkimi, a przez wuja z rodzin cesarza Fryderyka II. Był

najbli szym doradc papie y oraz przyjacielem francuskiego monarchy. Po studiach w

klasztorze Monte Cassino wst pił Tomasz do zakonu dominikanów, gdzie pracuj c pod

kierunkiem Alberta Wielkiego studiował filozofi Artysotelesa.

Najwa niejsze dzieła: „Summa teologiczna”, „Komentarz do sentencji Piotra Lombarda”.

Zało enia metodologiczne opierały si na wizji hierarchii i harmonii wiata, pozostaj cego w

jedno ci ze sferami duchowymi i Bogiem. Wszech wiat przypomina wielka piramid , u której

podstaw le y materia zło ona z czterech ywiołów: wody, ziemi, powietrza i ognia. Ponad t

sfer wznosi si wiat ro lin i zwierz t, a dalej jako istota doskonalsza znajduje si człowiek,

stanowi cy ogniwo po rednie mi dzy wiatem materialnym a duchowym. Nast pnie znajduj

si istoty niebieskie, a wszystko wie czy Bóg.

B – Bóg
IN – istoty niebieskie
CZ - człowiek
R i Z – ro liny i zwierz ta

- ywioły

Hierarchiczna i harmoniczna wizja wiata składaj si na wewn trzn harmoni osobowo ci

człowieka. Dusza z ciałem powinny i musz dla dobra prawidłowego rozwoju pozostawa w

jedno ci. Sprawy materialne nie s dla Akwinaty drugorz dne, odgrywaj rol równie

doniosł . Byt składa si z istoty (essentia) jako idealnej zasady, okre laj cej jedno zjawisk,

oraz z istnienia (existentia), to jest materialnego i dostrzegalnego przez nas czynnika bytu.

Poprzez to nawi zanie do arystotelesowskiej teorii formy i substancji dochodzi w. Tomasz

do wniosku o konieczno ci istnienia istoty ka dego zjawiska, a wi c konieczno ci istnienia

istoty wiata – to jest Boga.

Pi słynnych dowodów istnienia Boga:

15)ruchem;

16)niesamodzielno ci wiata,

17)jego przypadkowo ci ,

18)stopniami doskonało ci,

19)celowo ci przyrody.

w. Tomasz z Akwinu odró niaj c wiedz od wiary twierdził, i poznanie rozumowe i akt

wiary stanowi dwie zupełnie ró ne płaszczyzny poznania. Poszukiwanie jednej na zasadzie

drugiej wydaje si niecelowe; akt „wiedzy” jest dziełem rozumu, dalekim od poznania

idealnego i zupełnego, akt „wiary” funkcjonuje natomiast w płaszczy nie emocji psychicznej,

wyra aj cej okre lon dyspozycj całej osobowo ci.

Pogl dy społeczne Akwinaty opieraj si na zało eniu naturalnego uczestnictwa człowieka w

społeczno ci organizuj cej si na zasadzie ogólnego porz dku wiata, w racjonalnie

pomy lanej strukturze wzorców hierarchicznych. Proces uspołecznienia zawiera wi c dwie

cechy : celowo (rozumn wolno ) oraz porz dek (organizacj ).

Tomaszowy wykład filozofii społecznej odszedł od tradycyjnego wówczas podziału na stan

duchowie stwa, szlachty i chłopstwa.

Zaproponował wyró nienie trzech grup społecznych:

optymatów (optimes), to jest wieckich i duchownych feudałów nie pracuj cych w

swych maj tkach, lecz czerpi cych najwi ksze korzy ci;

ludzi honoru (populus honorabilis), posiadaczy znacznie mniejszych fortun, pracuj cych

ju bezpo rednio w swoich warsztatach produkcyjnych;

biednych ludzi (populus villis), nie posiadaj cych maj tku, a wiadcz cych jedynie sw

prac na rzecz dwóch poprzednich grup.

Idea pracy ulega w my li w. Tomasza rozwini ciu i pogł bieniu. Praca jest naturaln

potrzeb człowieka, poniewa stworzono człowieka do ycia godnego i szcz liwego, praca

jest drog prowadz c do tych celów.

Organizatorem pracy w najwy szej instancji jest pa stwo, posiadaj ce obowi zek rozumnego

i rzeczowego jej zorganizowania. Z tej dojrzałej filozofii pracy wyprowadza w. Tomasz

teori słusznej pracy. Sprawiedliwa zapłata za rzeteln prac jest mo liwa na zasadzie

zawarcia umowy o wiadczenie pracy.

Teoria pa stwa opiera si na zało eniu, i jedynie sama zasada i idea władzy pochodzi od

Boga.

U podstaw organizacji pa stwa le idee fundamentalne, wyznaczaj ce podstawowe cele i

d enia, jak równie stanowi ce kryterium jego organizacji wewn trznej. S to idee:

•porz dku (ordo),

•pokoju (pax),

•sprawiedliwo ci (iustitia).

Teoria prawa

Porz dkiem najwy szym jest prawo boskie (lex aeterna), opiera si na nim prawo natury (lex

naturalis), dalej idzie prawo ustanowione przez ludzi w stosunkach społecznych i

pa stwowych (lex humana) oraz prawo kanoniczne, w jakim zakresie obowi zuj ce tak e

wobec pa stwa (lex divina).

Ogólnie mówi c, w. Tomasz wyszczególnia trzy poj cia sprawiedliwo ci:

•zmienn (commutativa), okre laj c stosunek mi dzy poszczególnymi jednostkami w

społecze stwie;

•rozdzielcz (distributiva), zawieraj c zespół praw i obowi zków przyznanych

społeczno ci w jej współdziałaniu z jednostk ;

•prawn (legalis), b d c odwrotno ci poprzedniej, a wi c opieraj c si na stosunku

jednostki i jej praw do zbiorowo ci.

21, 22. Marsyliusz z Padwy.

Marsyliusz z Padwy (ok. 1275-1343r)

Wła ciwie Marsilio Mainardini, z wykształcenia był lekarzem z zamiłowania i talentu

filozofem, pisarzem oraz my licielem politycznym.

Najwa niejsze dzieła : „Obro ca pokoju”, ”Defensor minus” .

Marsyliusz był odkrywc teorii „suwerenno ci ludu”. Sama definicja „ludu” posiadała u

Marysliusza tre ci zgoła demokratyczne; obejmowała wszystkich ludzi zamieszkuj cych

pa stwo z całkowitym odrzuceniem ró nic stanowych, przywilejów urodzenia czy

zamo no ci.

Suwerenno ludu staje si jedn z podstawowych zasad organizacji nowoczesnego pa stwa.

Marsyliusz wychodził z zało enia społecznej natury człowieka, skłaniaj cej jednostk do

ycia w zbiorowo ci, oraz skutecznego zabezpieczenia przez zbiorowo indywidualnych

praw poszczególnych jej członków.

Władza pa stwowa powinna wspiera si na woli suwerennego ludu, nazwanego przez

Marsyliusza prawodawc (legislator). Jedynie w takim wypadku spodziewa si mo na

spokojnego i trwałego funkcjonowania pa stwa oraz poszanowania ustanowionych w nim

praw. Suwerenno ludu oznacza udział wszystkich obywateli w powoływaniu organów

pa stwowych.

Idea suwerenno ci ludu staje si gwarancj wolno ci obywatelskich. Idea suwerenno ci

pomy lana była na tyle szeroko, i lud powinien wybiera hierarchi ko cieln wraz z

urz dem papie a.

Organizacja pa stwowa

Jest dziełem woli ludu, powstałym jednak w procesie nieco dłu szej ewolucji.

Ze wzgl du na zdolno ci oraz wykonywany zawód zarysowuje si podział społecze stwa na

sze grup:

g)sprawuj cych władz ,

h)rolników,

i)rzemie lników,

j)finansistów,

k)wojskowych,

l)kapłanów

Ka da grupa posiada swój twórczy udział w funkcjonowaniu pa stwa, lecz wyró niaj si

rz dz cy, na których spoczywa szczególna odpowiedzialno .

Teoria prawa zawiera silne zabarwienie ju pozytywistyczne. Marsyliusz zarzuca

dotychczasowe poj cia i struktury, hierarchizuj c ródła prawa pocz wszy od :

•prawa bo ego,

•przez prawo natury,

•do prawa pisanego.

Jan z Salisbury

Jan z Salisbury (Joannis Saresberiensis) urodził si ok. r. 1120.

Metodologia:

Jana z Salisbury zalicza si do grona twórców pó no redniowiecznej wersji organicznej

koncepcji pa stwa, rozumianego jako ciało polityczne poł czone w złem wspólnego prawa,

ufundowane na wyznawanej przez wszystkich członków społeczno ci religii rzymskiej,

okre laj cej sposób pojmowania Boga jako Stwórcy wszechrzeczy, ujawniaj cej cel

stworzenia, zasadnicz tre sprawiedliwo ci oraz wzorce prawego post powania członków

wspólnoty chrze cija skiej. Istotnie, chrze cija sk wspólnot polityczn traktował on na

podobie stwo swoistego ciała-makrokosmosu, o strukturze analogicznej do posiadanej przez

organizmy o ywione, w szczególno ci ludzkie ciało, tak e opisywane mianem

mikrokosmosu.

W centrum uwagi problem sprawiedliwo ci. Z jednej strony, postrzegał sprawiedliwo w

kontek cie "strukturalnym", jako zasad funkcjonowania wspólnoty-organizmu, nakazuj c

rozpozna i uzna miejsce zajmowane we wspólnocie oraz spełnia powinno ci zwi zane z

pełnion funkcj .

- zabójstwo tyrana usprawiedliwione,

- princeps: ka dy kto sprawuje władz , pa stwo

- pochodzenie władzy od Boga

- teoria organiczna (poł czone prawem, ksi

-głowa, serce-doradcy, oczy,uczy,j zyk-

s dziowie i namiestnicy, plecy-słu cy, oł dek-urz dnicy skarbowi)

Paweł Włodkowic i Stanisław ze Skarbimierza

Stanisław ze Skarbimierza i Paweł Włodkowic - prawnicy z Uniwersytetu Jagiello skiego

prekursorzy my li tego okresu.
STANISŁAW w dziele " De bellis iustis" twierdzi, e wojny sprawiedliwe, to tylko wojny

obronne. Uzasadniaj one zawieranie sojuszy, a nawet korzystanie z pomocy pogan.

Obiektywne przesłanki prowadzenia wojny: obrona ojczyzny; walka o jej terytorium.
Prawo do samoobrony jest naturalne i podstawowe. Niedopuszczalna jest wojna z poganami

w imi szerzenia wiary ( mo na nawraca , ale nie prowadzi wojn grabie cz ).
PAWEŁ WŁODKOWIC - przedstawia teoretyczne uzasadnienie wojen i pokoju w elaboracie

przygotowanym specjalnie na sobór w Konstancji (1415r.). Doktryn formułuje bardzo

precyzyjnie : Istniej naturalne prawa dla całej przyrody, w ród nich prawo walki o

zachowanie swego istnienia (nawet obowi zek). Rozszerza prawo do samoobrony, z którego

wynika prawo do zachowania pokoju (jako antytezy niszczenia). Istniej prawa naturalne

jednakowe dla wszystkich ludzi na wiecie. Nale do nich: własno i wolno przekona

(tak wi c nie mo na narzuca komu wiary), a tak e władza pa stwowa bez której nie mo e

istnie społecze stwo (musi ona jednak pochodzi od Boga, a poddani musz godzi si na

ni ). S prawa natury, które reguluj współistnienie społeczno ci ludzkich. Podstawow

zasad stanowi tu miło (bli niego). Zasada wojen sprawiedliwych tak e wywodzi si z

prawa natury i prawa boskiego.

25, 26, 27. Machiavelli.

Machiavelli Niccolo (1469-1527), pisarz społeczny i polityczny odrodzenia, historyk i

dyplomata florencki. W 1498 został sekretarzem w tzw. Drugiej Kancelarii zajmuj cej si

sprawami wojny i administracji. Odbywał liczne podró e i misje dyplomatyczne: spotkał si z

Ludwikiem XII, królem Francji, Maksymilianem I władc wi tego Cesarstwa Rzymskiego

Narodu Niemieckiego a tak e papie em Juliuszem II. Po doj ciu do władzy rodu Medyceuszy

i upadku Republiki Florencji w 1512 usuni ty z ycia publicznego, oskar ony o spisek,

uwi ziony i torturowany. Po wyj ciu z wi zienia skoncentrował swoje pasje polityczne na

pisaniu traktatów, z których wi kszo wydano po miertnie.

Do najgło niejszych nale : O sztuce wojennej (1521), Historia Florencji (1532) oraz Ksi

(1532), gdzie przedstawił teori skutecznego sprawowania władzy (makiawelizm). Według

Machiavellego o yciu ludzkim decyduj

: los (fortuna), przedsi biorczo człowieka, jego

zdolno ci i aktywno (virtu). Tylko ludzie odwa ni i energiczni mog uwolni si spod

wpływu fortuny i samodzielnie kierowa swoim yciem. Takie osoby s predysponowane do

rz dzenia. Władca musi te jednak pami ta , e ludzie z natury s egoistami, li i

niewdzi czni. Porz dek i poszanowanie prawa mo e
zagwarantowa tylko silna władza. Dla dobra kraju i społecze stwa władca mo e zastosowa

nawet przemoc, gdy dobry rz dz cy wzbudza zarówno strach, jak i miło .

Machiavellizm- zespół działa politycznych i społecznych opieraj cy si na podst pie,

surowo ci, przebiegło ci i oszustwie. Synonim bezwzgl dnego post powania w my l hasła

“cel u wi ca rodki”. Makwiawelizm jako doktryna polityczna głosi, i dobra i skuteczna

polityka musi by nastawiona na osi gni cie wyznaczonych celów. Podst p, brutalna siła,

terror i obłuda to metody sprawowania władzy. Machiavelli uwa ał, e polityk musi by

przede wszystkim skuteczny. Wychodz c z zało enia, e ludzie z natury s li, zawistni i

niesprawiedliwi, władca powinien dba o pozory łaskawo ci i prawo ci, łami c je w razie

potrzeby.

Według Machiavellego republika ska forma rz dów jest najlepsza, gwarantuje bowiem nie

tylko stabilno i praworz dno sprawowania władzy, ale te wolno , równo i mo liwo

nieustannego bogacenia si poddanych. Fundamentem takiej formy rz dów s prawa, st d siła

i przemoc nie odgrywa szczególnej roli. W praktyce jednak jest to trudne do osi gni cia, gdy

wymaga wiedzy, do wiadczenia i politycznego talentu władcy. Makiawelizm był wielokrotnie

wykorzystywany dla uzasadnienia antydemokratycznych rz dów faszystowskich (faszyzm) i

totalitarnych (totalitaryzm).

Koncepcja dyktatury okresu przej ciowego

- Absolutyzm monarchy mo e przynie ład.

Dyktatura jest jedynie przej ciowa i ma doprowadzi do republiki.

Uwa a, e na okres

kryzysu niezb dna jest władza jednostki, która obdarzona du ilo ci władzy,
potrafiłaby znale wyj cie z trudnej sytuacji. Dyktator nie oznacza tyrana. Kieruje si
on zawsze nadrz dnym celem, którym nie jest ani władza, ani ch osi gni cia

własnych korzy ci. Co wi cej jego działania w efekcie ko cowym, maj doprowadzi
do znikni cia dyktatury.

28,29,30,31,32. J. Bodin

Uwa ał, e tylko silna władza, reprezentowana przez monarch i podległy mu aparat
urz dniczy, mo e wyprowadzi kraj z kryzysu, zapewniaj c stabilno i najlepsze warunki
rozwoju. Wiedza prawnicza i polityczna powinny słu y praktyce pa stwowej. Teoria
pa stwa opiera si na zało eniu konieczno ci istnienia naturalnych zwi zków, jakimi s
rodziny. Bodinus opracował definicj pa stwa jako sprawiedliwego rz du nad rodzinami z
władz suwerenn na czele, która jest samodzielna i nieograniczona. Teoria prawa: Prawo
posiada form rozkazodawcz , adresowan przez monarch do poddanych. Prawo
pozytywne powinno by sprawiedliwe na zasadzie zgodno ci z prawem boskim i natury.

Sformułował

teori władzy suwerennej

. Władza suwerenna jest samodzielna i

nieograniczona. Teoria ta miała du y wpływ na umacnianie si doktryny absolutyzmu
królewskiego. Nie sprecyzował, kto ma by suwerenem, lud czy monarcha, raczej wiadomo,

e skłaniał si ku temu ostatniemu. Istotne było, i suwerenno oznaczała niezale no w

polityce wewn trznej oraz w odniesieniu do polityki zewn trznej. Suweren nie był
skr powany ani tradycj , ani adnymi innymi zobowi zaniami. Sam stanowił sprawiedliwe
prawa dla poddanych. Poddani nie mogli kwestionowa poczyna i praw władcy. Obowi zek
wobec monarchy nie zna granic. Nawet, je li król naruszał prawa, nie mo na go pozbawi
władzy ani ycia; co najwy ej zastosowa bierny opór. Legalny władca nigdy nie mógł by
tyranem dla poddanych.
Twórczo J. Bodinusa wywarła wielki wpływ nie tylko na umacnianie doktryny
absolutyzmu (

teoretyk absolutyzmu

- zwolennik teorii, dowodz cy tej teorii). Jest on twórc

nowo ytnego poj cia suwerenno ci, które stało si jednym z kluczowych elementów definicji
pa stwa czy ustroju demokratycznego.

Definicja i geneza pa stwa-

powstaje zwykle w wyniku gwałtu i przemocy, przez co

dokonuje si legitymacja władzy. Mo e by jednak i tak, e pa stwo rodzi si gdy jedni
dobrowolnie podporz dkowuj si innym. Zanim powstanie pa stwo istniej pewne formy
organizacji np. rodzina. Gdy mowa o pa stwie Bodin posługuje si poj ciem republika " czyli
sprawiedliwy rz d nad wieloma rodzinami i tym co jest im wspólne z władz suwerenn na
czele.

33. T. Morus

Thomas More twierdził, e podstaw zła jest istnienie własno ci prywatnej. Oburzał go

absolutyzm w ustroju. Ideałem dla niego był ustrój fikcyjnej wyspy Utopii opisanej w

ksi eczce wydanej w 1516 roku.
Na Utopii nie ma własno ci indywidualnej. Komunizm mieszka ców zakłada rygorystyczne

przestrzeganie zasada równo ci. Ustrój polityczny jest hierarchiczny i demokratyczny

zarazem – ka de 30 rodzin wybiera swoich urz dników (filarchów), ci z kolei spo ród siebie

wyłaniaj swoich szefów (protofilarchów). Na czele stoi ksi

wybrany z grona czterech

kandydatów wysuni tych przez lud na zgromadzeniu filarchów i protofilarchów. Ksi

ma

władz do ywotni , ale w przypadku ujawnienia skłonno ci do tyranii mo e zosta usuni ty.

Główn zasad polityki zagranicznej jest troska o zachowanie równowagi politycznej na

pobliskim kontynencie. Prawa na Utopii s proste i nieliczne. Zasad jest powszechna

tolerancja.

h)T. Campanella

Tommaso Campanella, - włoski filozof, teolog i poeta. Propagował kult pracy, równo

społeczn , wspólnot dóbr i likwidacj rodziny. Uznany za heretyka, 30 lat sp dził w

wi zieniach.
W „Pa stwie Sło ca” Campanella wzoruje si na „Utopii” Morusa. Podobnie jak Morus,

Campanella zakłada w idealnym społecze stwie umiejscowionym dla odmiany w nieznanej

wówczas Australii wspóln własno nie tylko rodków produkcji, lecz i dóbr

konsumpcyjnych. Praca fizyczna jest obowi zkiem wszystkich obywateli. Trwa tylko 3 lub 4

godziny dziennie, co wystarcza dla zapewnienia obfito ci dóbr. Campanella zreszt w

przeciwie stwie do Morusa nie zajmuje si bli ej problemami produkcji i pracy.
Campanella uwa a wynalazek druku, broni palnej i magnesu, za czynniki, które maja

doprowadzi do zjednoczenia w jedno pa stwo mieszka ców całego wiata.

i)F. Bacon

Bacon Francis, baron of Verulam (1561-1626), angielski filozof, prawnik i m stanu.

Wielokrotny członek parlamentu, od 1618 lord kanclerz, 1621 wicehrabia Saint Albans - w

tym e roku utracił urz dy oskar ony o łapownictwo; reszt ycia sp dził w odosobnieniu.

Nawi zywał do my li staro ytnej, zwłaszcza Demokryta i empirycznych tradycji Oksfordu.

W rozwoju nauki widział najskuteczniejszy rodek opanowania przyrody. Podzielił wiedz

wg władz umysłu na: teori (domena rozumu obejmuj ca teologi oraz nauki o przyrodzie i o

człowieku), histori (domena pami ci obejmuj ca dzieje religii, histori naturaln i histori

społeczn ) oraz poezj (domena wyobra ni). Prekursor metody indukcji eliminacyjnej

( kanony Milla). Podkre lał rol eksperymentu przy ustalaniu faktów. Zestawił złudzenia

umysłu, tzw. idola, stanowi ce przeszkod w poznaniu. W filozofii przyrody zwolennik

mechanicyzmu. Uznawał istnienie wiata nadprzyrodzonego i duszy. Odrzucał kopernika ski

obraz wiata, przemilczał odkrycia Galileusza i W. Harleya.

j)Jan Ostroróg

Ostroróg Jan (1565-1622), kasztelan pozna ski od 1600, wojewoda pozna ski od 1610,

pisarz. Wychowany w luteranizmie, 1857 przeszedł na katolicyzm. Zwolennik kanclerza J.

Zamoyskiego, uczestnik bitwy pod Byczyn .

Wielokrotnie wybierany na deputata Trybunału Koronnego, po otrzymaniu godno ci

kasztelana senator. Opowiadał si za tolerancj religijn i reform prawa, przeciwnik liberum

veto. W czasie rokoszu sandomierskiego 1606-1609 poparł króla Zygmunta III Waz i

walczył po jego stronie w bitwie pod Guzowem. Popierał polityk królewsk wobec Szwecji,

przeciwny wyprawom na Moskw , z wyj tkiem wyprawy 1617-1618 królewicza Władysława

w celu obj cia tronu carskiego.

k)F. Kallimach

Kallimach, Callimachus (1437-1496), włoski humanista, działaj cy głównie w Polsce.

Jeden z prekursorów polskiego renesansu.

Wi kszo utworów Kallimacha wydano dopiero po jego mierci. Kallimach wywarł du y

wpływ na rozwój polskiego renesansu oraz na polityk pa stwa.

38,39,40. A. Frycz Modrzewski

Modrzewski był typowym humanist , człowiekiem wszechstronnie wykształconym. Jego

studia obejmowały teologi , filozofi , prawo oraz widz staro ytn . Najbardziej znacz cym

dziełem w działalno ci Modrzewskiego był niew tpliwie pi cioksi g "O Naprawie

Rzyczypospolitej".
Interesowały go kwestie społeczne a tak e zagadnienia z dziedziny prawa, teologii i filozofii.

Jego traktat osi gn ł bardzo wysoki poziom, wprowadzaj c czytelnika w sprawy najbardziej

istotne, pal ce, cz sto bolesne. Modrzewski, zastanawiaj c si nad „popraw

Rzeczypospolitej” stworzył program reform, nie znajduj cy jednak poparcia i zrozumienia w

ówczesnych szlachcicach, zadufanych, nietolerancyjnych i zarozumiałych.

Program naprawy Rzeczpospolitej:
"pa stwo to rzeczpospolita zł czona prawem ku yciu szcz liwemu"

- monarchia, oligarchia i politea

- reforma instytucji zabójstwa

- rz dy: umiarkowane, sprawiedliwe, hojne i m skie

- wzmocnienie władzy króla, ograniczenie roli sejmików, urz dy "dozorców"

- o szlachectwie ma decydowa zasługa

- przeciwnik wojen

- koncyliaryzm, opodatkowanie duchowie stwa, koszty za edukacj ponosz klasztory

Program reform systemu prawnego i wymiary sprawiedliwo ci:
Ułomno systemu prawnego oraz wymiaru sprawiedliwo ci za czasów Modrzewskiego

skłoniła go do rozmy la nad ich popraw .

Przykładowo Modrzewski zastanawia si czy kara za m obójstwo grzywn czy mierci .

Za kar grzywny przemawiaj nast puj ce argumenty:

- rodzina zmarłego uzyska finansow rekompensat

- skoro zgin ł jeden obywatel to drugi musi y by słu y RP i wynagrodzi swój bł d

- nale y mie na wzgl dzie zasługi stanu szlacheckiego

Modrzewski krytykował prawo zabraniaj ce mieszczanom nabywania ziemi, a nawet

nakazuj ce w ci gu kilku lat sprzedanie ziemi ju kupionej. Z rozpacz musiał patrze na to

człowiek, który obserwował rozkwit miast i mieszcza stwa w Europie.
Rozwa ania nad organizacj pa stwa. Modrzewski twierdzi, e: - ka dy mieszkaniec jest

obywatelem i pa stwo powinno mu zapewni szcz cie, - o warto ci człowieka nie decyduje

urodzenie, - ka dy człowiek powinien by prawnie przygotowany do pracy, a lud mi

niezdolnymi do niej powinno opiekowa si pa stwo, - nale y ustanowi urz dy nadzoruj ce

wszystkie dziedziny ycia (urz dy miar, urz d do zwalczania ebractwa

HISORIA DOKTRYN POLITYCZNO – PRAWNYCH

Najwybitniejsi przedstawiciele w ruchu aria skim pierwszego okresu (nurt
radykalny):

- Piotr Giezek (Piotr Gi ka) z Goni dza, Marcin Czechowic, Jan Niemojewski,
Jakub z Kalinówki, Paweł z Wizny

Najwybitniejsi przedstawiciele w ruchu aria skim drugiego okresu (nurt
umiarkowany):

- Faust Socyn, Jan Crell, Jan Stegmann, Stanisław Przypkowski, Jan
Szlichtyng, Andrzej Wiszowaty

41. Zało enia doktryny społeczno-politycznej Braci Polskich

- pa szczyzna i podda stwo chłopów jest niedopuszczalne (nawoływanie
wła cicieli do wyrzeczenia si maj tków i utrzymywania z własnej pracy)

- niedopuszczalne jest tak e u ywanie or

a i udział w wojnie (pogl d

radykalnego skrzydła arian; umiarkowani przedstawiciele dopuszczali udział
w wojnie obronnej)

- posłusze stwo nakazom władzy pa stwowej (arianie płacili podatki i
szanowali przedstawicieli władzy); nie mogli jednak obejmowa

adnych

urz dów, z którymi wi

e si obowi zek karania „na gardle” (umiarkowani

przedstawiciele dopuszczali wykonywanie przez arian funkcji pa stwowych,
które nie kolidowałyby z zasadami etyki aria skiej)

- w latach trzydziestych XVII wieku, my liciele aria scy drugiego okresu
stworzyli i uzasadnili nowoczesn koncepcj stosunków mi dzy pa stwem i
Ko ciołem; stosunki mi dzy pa stwem i Ko ciołem miałby by oparte na
zasadzie tolerancji i cisłego rozgraniczenia kompetencji

- istotnymi aspektami doktryny, tym samym pod

aj cymi za duchem epoki,

były: domaganie si realizacji w praktyce zasad tolerancji, podkre lanie
konieczno ci krytycznego interpretowania Biblii, obrona prawa do bł du

Najwa niejsze dzieła Grocjusza (1583-1645):

•

Dzieje oswobodzenia Holandii

•

Mare liberum (Wolno

mórz)

•

De iure belli ac pacis libri tres (O prawie wojny i pokoju)

42. Grocjusz. Zało enia doktryny polityczno-prawnej

- pa stwo (civitas) zostaje powołane do ycia przez ludzi, na podstawie
odpowiedniej umowy - umowy społecznej

- ów umowa społeczna wyst puje w trzech aktach

•

contractus societatis

•

contractus subiectioni

•

contractus pacta sunt servanda

- moc umowy ludzie zrzekaj si swoich praw na rzecz suwerena (którym mo e
by monarcha, senat lub lud); powstałe wówczas zwierzchnictwo stanowi
istot pa stwa i jest efektem kontraktu (prawa cywilnego), którego
przedmiotem mo e by nawet oddanie si w niewol

- jako, e jeden człowiek mo e odda si w niewol drugiemu, mo liwe jest,
by lud in corpore oddał si równie w niewol (usprawiedliwienie dla
ustroju absolutnego; przesłanka ku akceptacji tego ustroju w

wietle

argumentacji prawniczej)

- s dwie drogi ustanowienia suwerennego zwierzchnika

o

wskutek kontraktu (pojawia si zwierzchnictwo w ogóle)

o

w drodze wojny (jedno zwierzchnictwo ustaje, a pojawia si drugie)

- zasad pa stwa staje si samo zwierzchnictwo, nie za dobro ogółu (chyba

e za cel społeczny zostanie uznane bogacenie si )

43. Grocjuszowska doktryna prawa natury

- Grocjusz reprezentuje wieck i racjonaln koncepcj prawa natury

- prawo naturalne wi

e si z prawem ludzkim; towarzyszy ono człowiekowi od

zawsze, ponad wszystko

- ludzie powinni

y w społecze stwie (co wyra a pop d społeczny -

appetitus societatis) w sposób pokojowy i zorganizowany; tylko rozum ich
informuje, które czyny s dobre, a które złe w zwi zku ze społeczn natur
człowieka; nawet Bóg nie mo e sprawi , aby czyn zły stał si dobrym

- normy praw natury s niezale ne od tre ci religijnych i powi zane z
natur człowieka; „sam Bóg nie mo e go zmieni [prawa natury]”, tak jak i
nie jest wstanie sprawi , „aby dwa razy dwa nie było cztery”

- podstaw porz dku społecznego, do którego człowiek d

y, jest umowa

(mi dzy lud mi; umowa społeczna)

- prawo natury istniałoby nawet wówczas, gdyby Boga nie było, jednak e to
On jest twórc natury i nie ma powodu przypuszcza , i Boga nie ma (takie
my lenie byłoby zbrodni )

- Grocjusz podzielił prawo na naturalne i stanowione; podczas gdy prawa
naturalne s uniwersalne i ponadczasowe, wieczne, poznawalne rozumem
człowieka, prawa stanowione cechuje zmienno

, ograniczono

- cztery podstawowe zasady prawa natury, których przestrzeganie jest,
według Grocjusza, przesłank zorganizowanego ycia społecznego:

d)obowi zek poszanowania cudzej własno ci (alieni abstinentia)
e)obowi zek wynagrodzenia szkód z własnej winy przyczynionych (dammi

culpa, dati reparatio)

f)obowi zek dotrzymywania umów (pacta sunt servanda)
g)obowi zek poniesienia kary za popełnione przest pstwa (poenae inter

homines meritum)

- niewolnictwo to stan dopuszczalny, wr cz naturalny

-

w

prawie

mi dzynarodowym

publicznym

wyst pował

Grocjusz

za

podporz dkowaniem pa stw naturalnemu prawu narodów, a tak e propagował ide
humanitaryzacji ycia mi dzynarodowego

44. Grocjuszowska koncepcja praw podmiotowych

- własno

nabywa si trzeba sposobami, poprzez:

m)zawładni cie
n)podział
o)prac

- pierwotnym sposobem zawładni cia własno ci jest zagarni cie rzeczy
niczyjej

- własno

na rzeczach wspólnych powstaje tak e:

20)drog umowy
21)przez podział

- praca jako ródło powstania własno ci

ten, kto nadaje rzeczy kształt ostateczny, staje si jej współwła cicielem

(mimo i niekoniecznie był wła cicielem materiałów, z których j
wykonano – zasada proporcjonalno ci udziału władzy)

- powstanie stanu niewoli (stan dopuszczalny przez Grocjusza):

drog umowy (nie dotyczy umowy b d cej podstaw stosunku władzy, któr

prawa człowieka nie mog by naruszane przez panuj cego – pod rygorem
wypowiedzenia posłusze stwa przez jednostk )

wskutek łaski w czasie wojny (dla zwyci

onych)

- w literaturze prawniczej uwa a si Grocjusza za teoretyka praw
podmiotowych;

prawo

podmiotowe

to

okre lony

zakres

uprawnie

przysługuj cych konkretnej osobie; prawa podmiotowe mog by , według
Grocjusza, pełne i mniej pełne, a inny ich podział to:

•

uprawnienia, czyli władza w stosunku do siebie (potestas in se), inaczej

„wolno ci”

•

prawa w stosunku do innych (potestas in alios)

•

prawa nad rzeczami

- prawa podmiotowe wynikaj z prawa przedmiotowego

Najwa niejsze dzieła T. Hobbesa (1588-1679):

a)The Elements of Law: Natural and Politics, De corpore, De homine, De

cive

b)Lewiatan
c)Behemot

45. T. Hobbes. Zało enia doktryny polityczno-prawnej

- Hobbes był zwolennikiem władzy absolutnej, twierdził i wymaga jej stan
równowagi społecznej, utrzymanie stanu bezpiecze stwa; za najwa niejsze
uwa ał, aby pa stwo było wystarczaj co silne, aby było zdolne do realizacji
wszelkich zada

- władza pa stwowa jest najwy sza, nie mo e by niczym i przez nikogo
ograniczona

- tre

prawa pa stwowego okre la wola suwerena (nadana wol ludzi, czyli

tak jakby wola ludzi)

- wyró niał trzy rodzaje ustroju pa stw (był przeciwnikiem ustroju
mieszanego):

•

demokracj

•

arystokracj

•

monarchi

- najwy sza władza, absolutna, nie mo e narusza praw prywatnych jednostki
ani stosunków rodzinnych

- Ko ciół musi by podporz dkowany pa stwu; wiar traktował Hobbes jako
przydatn dla utrzymania stabilno ci pa stwa, wobec czego to władza
decyduje o kulcie, jaki w pa stwie b dzie sprawowany

- ródła prawa Hobbes dzielił na:

edykty
konstytucje
listy panuj cego
dekrety całego narodu
zwyczaje niepisane

- prawa dzielił na:

o

naturalne (niepisane)

o

pozytywne (pisane)

ludzkie

dystrybutywne

karne

boskie

46. Stan natury w doktrynie T. Hobbesa

-

Hobbes

prezentuje

pesymistyczne

przekonanie

o

egoistycznym,

antyspołecznym charakterze natury człowieka

- uwa a, e z natury wszyscy ludzie s równi; nierówno

jest skutkiem

prawa pa stwowego

- człowiekiem kieruj : naturalna po

dliwo

i naturalny strach przed

mierci (ka dy człowiek jest s dzi i indywidualnie decyduje, jakiego
rodka u y , który pozwoli mu zachowa swe ycie i unikn

cierpie )

- ka dy człowiek mo e wszystko czyni i posiada (miar prawa natury jest
u yteczno

); jednocze nie według norm prawa natury niemo liwy jest taki

stan, w którym wszyscy maj do wszystkiego równe uprawnienia

- stan natury jest okresem swobody, kiedy ludzie yj zgodnie ze swoj
natur a wi c w stanie całkowitej anarchii i nieustannej wojny wszystkich
ze wszystkimi, która nie mo e zako czy si niczyim zwyci stwem (z uwagi na
fakt, i wszyscy ludzie s równi)

- prawa natury s niezmienne i wieczne; w stanie natury, gdzie dominuje
przemoc i anarchia, nie jest mo liwe zawarcie umowy prawnie skuteczne

47. T. Hobbesa koncepcja umowy społecznej

- umowa społeczna polega na przekazaniu praw jednostki na rzecz jednostki
lub ciała zbiorowego przy jednoczesnym przekazaniu im prawa rz dzenia; jest
to wi c umowa mi dzy jednostk (zbiorem jednostek) i suwerenem

- jest ona jednoetapowa tzn. na mocy jednej umowy powstaj zarazem
społecze stwo i pa stwo

- istota umowy wyra a si w podporz dkowaniu swojej indywidualnej woli woli
innego człowieka; w efekcie powstaje „zjednoczenie” jednostek i władzy,
czyli pa stwo (gdzie działania i decyzje upowa nionego s działaniami i
decyzjami nie tylko upowa niaj cej wi kszo ci, ale wszystkich głosuj cych i
nie tylko); powstaje władza absolutna

- pomimo „jednocz cej” umowy nie ka da osoba publiczna jest pa stwem, ale
ka de pa stwo jest osob publiczn i posiada ono najwy sze kompetencje

- celem umowy społecznej jest d

enie ludzi do osi gni cia stanu pokoju,

który nie był mo liwy w stanie natury; pokój jest mo liwy jedynie wówczas,
gdy pojawi si aparat przymusu – pa stwo (umow społeczn traktował Hobbes
jako hipotez powstania pa stwa) i tylko wtedy umowy w wietle prawa s
wa ne, jako e jednostki pod przymusem musz ich przestrzega

48. Pa stwo i jego rola w doktrynie T. Hobbesa

- Hobbes wyró nia dwa rodzaje pa stw (ze wzgl du na sposób ich powstania):

pa stwo naturalne – panuj cy sprawuje władz „ojcowsk i despotyczn ”,

za obywateli zdobywa

pa stwo polityczne – panuj cy obj ł władz poprzez umow z lud mi,

którzy wyrazili w niej swoj wol do nadania panuj cemu władzy
najwy szej oraz poddaniu swojej woli jego woli – powstał organizm
suwerenny z władz absolutn

- pomimo i Hobbes uwa a pa stwo za zło konieczne, malum necessarium, to
jednak spełnia ono według niego szereg istotnych cech:

o

ratuje ludzi od zła jeszcze wi kszego (stan natury – anarchia,
zagro enie ycia i zdrowia)

o

ludzie zyskuj bezpiecze stwo (cho trac przyrodzon im wolno

)

o

ludzie uzyskuj mo liwo

ycia w społecze stwie zorganizowanym (gdzie

szanowane s posiadanie i własno

, post powanie ludzi jest wyznaczone

przez normy prawa obowi zuj cego)

o

prawo prowadzenia wojny i zawierania pokoju

o

prawo wymierzania sprawiedliwo ci

o

ustalanie reguł prawa pa stwowego oraz ich ogłaszanie (warunkiem jego
obowi zywania jest promulgacja); pa stwo samo nie jest zwi zane prawami
pa stwowymi

o

prawo okre lania obowi zuj cej doktryny religijnej; prawo zakazywania
doktryn niebezpiecznych dla pokoju

Najwa niejsze dzieła J. Locke’a (1632-1704):

a)

List o tolerancji

b)

Dwa traktaty o rz dzie

c)

Rozwa ania dotycz ce rozumu ludzkiego i My li o wychowaniu

d)

Racjonalno

chrze cija stwa

e)

Dalsze rozwa ania na temat podniesienia warto ci pieni dza

49. J. Locke. Zało enia doktryny polityczno-prawnej

- preferował ustrój umiarkowanej monarchii, w której władza byłaby
podzielna pomi dzy ró ne jej organy – celem zapobie enia władzy absolutnej;
władza miała by jedynie, tak jakby, zarz dem powierniczym powołanym przez
społecze stwo

- w razie niewykonywania przez rz d swoich obowi zków, społecze stwo ma
prawo do jego zmiany b d obalenia; suweren jest nie tyle powoływany, co ze
społecze stwa zostaj wyłonione władze: ustawodawcza, wykonawcza i
federatywna (władze te otrzymuj prawo reprezentacji, lecz nie jest im
przekazywana wolno

jak u Hobbesa na rzecz suwerena)

- Locke był przekonany, e równo

wszystkich ludzi nie wykracza poza

powszechno

ich praw naturalnych, tote opatował za wyborami cenzusowymi

- sfer wieck stawiał na równi z duchown i rozró niał pa stwo jako
organizacj przymusow od Ko cioła – organizacji dobrowolnej; nie powinny
one nawzajem ingerowa w swoje kompetencje

50. Stan natury w doktrynie J. Locke’a

- brak istnienia społecze stwa i władzy politycznej; Locke traktował stan
natury jako udany okres historyczny

- ludzie ciesz si pełn wolno ci naturaln (której miar jest ludzki
rozum), posiadaj równie naturalne prawo do własno ci, ycia i równo ci

- ka demu człowiekowi powierzone jest wykonywanie prawa natury, a wi c brak
jest zwierzchnika – s dziego – nieuchronnie nadci ga stan wojny (dlatego
człowiekowi potrzebny jest niezale ny zwierzchnik, s dzia i prawo; patrz
pyt. 51 – chodzi m.in. o zabezpieczenie prawa do korzystania z wolno ci)

51. J. Locke’a koncepcja umowy społecznej

- jej celem jest zagwarantowanie i zabezpieczenia najwa niejszych dla
człowieka praw, takich jak wolno

, własno

, równo

, ycie

- umowa społeczna (porozumienie mi dzy lud mi) jest dwuetapowa tzn.
pierwszy etap polega na utworzeniu społecze stwa (wymaga jednomy lno ci),
na mocy aktu drugiego powstaje konkretna władza pa stwowa (wymaga
wi kszo ci)

- na jej podstawie wolno

naturalna przekształca si w wolno

prawn ;

wolno

= własno

- zawieraj c umow społeczn , ka dy człowiek kieruje si własnym interesem,
chodzi bowiem o lepsz ochron swych praw przez władz publiczn (której
moc umowy ludzie deklaruj dobrowolnie podległo

)

52. J. Locke jako prekursor liberalizmu politycznego

- uwa ał, e ka dy człowiek posiada z natury fundamentalne prawa, takie jak
prawo do wolno ci, własno ci, równo ci, ycia

- adna władza według Locke’a nie jest w stanie odebra człowiekowi jego
naturalnych praw; mimo to był przekonany, e równo

wszystkich ludzi nie

wykracza poza powszechno

ich praw naturalnych, tote opatował za wyborami

cenzusowymi

- kompetencje rz du były wi c skr powane konieczno ci nienaruszania praw
naturalnych człowieka

- chocia u Locke’a przebijaj si pierwsze zało enia liberalne, to
niekiedy jeszcze znacznie odbiegaj one od zało e pó niejszych my licieli
zajmuj cych si t doktryn

53. Koncepcja podziału władz w doktrynie J. Locke’a

Locke wyró niał:

a) władz ustawodawcz (najwa niejsza)

- miała nale e do dwuizbowego parlamentu: Izby Lordów i Izby Gmin
(reprezentowały interesy ró nych grup społecznych), o ci le okre lonych
kompetencjach

b) władz wykonawcz

- miała nale e do króla i jego ministrów

- mie ciły si w niej tak e kompetencje s dowe

- król posiada m.in. tzw. prawo prerogatywy – pozwalaj ce na osłabienie
zbyt restrykcyjnego prawa stanowionego przez parlament (pierwsze kroki ku
równowadze władz)

c) władz federatywn

-

miała

by

rodzajem

władzy

wykonawczej

i

dotyczy

stosunków

mi dzynarodowych

54. T. Hobbes i J. Locke – dwie koncepcje umowy społecznej. Analiza

porównawcza.

- patrz pyt. 47 i 51

Najwa niejsze dzieła Benedykta Spinozy (1637-1677):

•

Traktat krótki o Bogu, człowieku i szcz

liwo ci

•

Traktat o poprawie rozumu

•

Zasady filozofii Kartezjusza w porz dku geometrycznym dowiedzione

•

Traktat teologiczno-polityczny

•

Etyka w porz dku geometrycznym dowiedziona

55. Stan natury, koncepcja umowy społecznej i wizja pa stwa w doktrynie

Barucha Spinozy

Stan natury:

- okres wojny wszystkich ze wszystkimi (ka dy mo e mie wszystko o ile jest
wystarczaj co silny, aby to zdoby ); panuje anarchia

- normy prawa s wyznaczane przez ka dego człowieka osobno, st d ka dy
podlega własnemu prawu dopóty, dopóki mo e unikn

cudzego nacisku; prawo

natury wyst puje tylko tam, gdzie ludzie posiadaj wspólne prawa, zajmuj
wspólne terytorium, mog wspólnie si broni i prowadzi swe ycie według
wspólnych, ustalonych zasad

Koncepcja umowy społecznej:

- na mocy umowy ludzie jednocz si w pa stwo, aby wolno

pop dów stanu

natury zamieni na wolno

w ramach pa stwa

- umowa społeczna ma na celu zabezpieczenie indywidualnych interesów,
dopuszczaj c posłu enie si przymusem w celu zmuszenia oponenta do
dotrzymania warunków umowy

- za nieprzestrzeganie umów zostaj wprowadzone konieczne sankcje, o czym
nie mogło by mowy w stanie przedpa stwowym

- na mocy umowy społecznej, pa stwo staje si całkowitym dysponentem prawa
natury i przejmuje (bezwarunkowo) wszelkie indywidualne uprawnienia swoich
członków

Wizja pa stwa:

- jako niech tny do mas ludowych uwa ał, e władz powinna sprawowa elita
intelektualna (rz dy „najlepszych”)

- był zwolennikiem monarchii reprezentacyjnej, gdzie prawa okre lałyby
precyzyjnie prawo publiczne (dobro publiczne stoi ponad dobrem prywatnym
rz dz cych); powinna ona chroni wolno

ludzi

- liczne ciała rz dz ce zapewniaj równowag sił; ka da forma władzy musi
mie wypracowany system równowagi

- Ko ciół jest odsuni ty od spraw publicznych; monarcha jest wył cznym
podmiotem integruj cym społecze stwo

Najwa niejsze dzieła Woltera (1694-1778):

•

Wiek Ludwika XIV

•

Szkic o obyczajach i duchu narodu

•

Listy filozoficzne

•

Traktat o tolerancji

56. Wolter jako przedstawiciel liberalizmu bur uazyjnego

- Wolter uwa ał, i ludzie s równi jedynie w wietle prawa natury, za w
sferze prawa pa stwowego równo

jest nieosi galna

- uzasadniał podział na biednych i bogatych twierdz c, e dzi ki pop dowi
do bogactwa ludzie s w stanie rozwija si na ró nych płaszczyznach; był
wr cz przekonany, i podział ten nap dza ludzko

- własno

pojmował jako swobod bogacenia si i korzystania ze swojego

maj tku; tylko posiadacze powinni dzier y władz

- uwa ał, e rozwija si nale y nie drog rewolucji, lecz reform

- przedstawiał wzór filozofa, który był zaanga owany społecznie

- protestował przeciwko zabobonom i zinstytucjonalizowanej religii

57. Funkcje koncepcji o wieconego monarchy w doktrynie Woltera

- przyjmował, e budowanie idealnego modelu ustrojowego (jak w Anglii)
b dzie mo liwe tylko wskutek działa podejmowanych przez samych monarchów-
o wieconych, u boku których szczególn rol powinni spełni filozofowie

- zadaniem filozofów powinno by wskazywanie władcy-o wieconemu, w jakim
kierunku powinny pój

wszelkie reformy w pa stwie

- Wolter przyjmował,

e monarchów-o wieconych uda si przekona , aby

zrezygnowali ze swej nieograniczonej władzy i zbudowali prawdziwie
praworz dny system zbli ony do modelu angielskiego

Najwa niejsze dzieła Karola Monteskiusza (1689-1755):

O duchu praw
Listy perskie
Rozwa ania o przyczynach wielko ci i upadku Rzymian

58. Monteskiuszowska typologia form ustrojowych

Klasyfikacja form ustrojowych wg. dwóch kryteriów:

a) natura rz du – czyli to, co okre la istot pa stwa

b) zasada rz du – czyli to, co okre la działanie pa stwa, wprawia
pa stwo w ruch

Formy rz dów:

a) republika: demokratyczn i arystokratyczn

b) monarchia

c) despotia

- natur republiki demokratycznej jest suwerenno

ludu; zasad republiki

demokratycznej jest cnota

- natur republiki arystokratycznej jest suwerenno

cz

ci ludu; zasad

republiki arystokratycznej jest umiarkowanie

- natur monarchii s rz dy jednostki zgodne z prawami; zasad monarchii
jest hołd

- natur rz dów despotycznych s rz dy jednostki bez praw; zasad rz dów
despotycznych jest strach

- Monteskiusz opowiadał si za rz dem monarchicznym – monarchi
konstytucyjn

59. Duch praw w doktrynie Monteskiusza

- duch praw w doktrynie Monteskiusza jest to cały zespół wzajemnych
stosunków pomi dzy normami prawa a ró nego rodzaju warunkami (np.
geograficznymi-klimat, urodzajno

, poło enie pa stwa, wielko

)

- tak e zespół wzajemnych stosunków pomi dzy normami prawa a rodzajem ycia
ludu zamieszkuj cym dane pa stwo (np. rolnictwo, pasterstwo)

- pomi dzy normami prawa a ustrojem, religi , obyczajami, poło eniem
ekonomicznym mieszka ców danego pa stwa

- chodzi o współdziałanie ró nych elementów, bowiem wspólnie musz one
decydowa , jaki powinien by system prawa w danym pa stwie; nie ma wi c
jednego idealnego systemu prawnego w doktrynie Monteskiusza, preferował
jednak „umiarkowanego ducha praw”

60. Monteskiusz jako przedstawiciel liberalizmu arystokratycznego

- uwa ał, e wolno

to mo no

czynienia tego, na co ustawy zezwalaj

(dzi : wolno

to mo no

czynienia tego, czego ustawy nie zabraniaj )

- jako,

e według Monteskiusza czyni mo emy tylko to, na co ustawy

wyra nie zezwalaj , wida poszukiwanie pozytywnego uzasadnienia dla działa
jednostki w systemie prawnym

- w badaniach posługiwał si metod empiryczn – odwoływał si do
do wiadczenia

- wnioski odno nie do ustrojów politycznych o prawa obowi zuj cego opierał
na obserwacji rzeczywisto ci – najpierw gromadził fakty, by pó niej
wyci gn

z nich wnioski - daleki od my lenia utopijnego

- głosił determinizm – wszelkie rzeczy i zjawiska, cały wszech wiat
funkcjonuj według wła ciwych sobie reguł

- uwa ał i istnieje prarozum, a prawem s za stosunki zachodz ce mi dzy
nimi a rozmaitymi istotami i stosunki tych rozmaitych istot mi dzy sob

- wszystkie ruchy, zachowania, inklinacje s zawsze podporz dkowane ró nym
regułom, które układaj si w hierarchi praw.

61. Zało enia i funkcje Monteskiuszowskiej koncepcji podziału władz

Podział władzy w aspekcie przedmiotowym:

- istniej trzy prawne sfery aktywno ci władzy pa stwowej

a) stanowienie prawa

b) wykonywanie prawa

c) s dzenie

Podział władzy w aspekcie podmiotowym:

- polega na przyporz dkowaniu trzem prawnym sferom aktywno ci władzy
przedmiotowej trzech odr bnych grup organów

a) stanowienie prawa – organy władzy ustawodawczej

b) wykonywanie prawa – organy władzy wykonawczej

c) s dzenie – organy władzy s dzenia (Monteskiusz nie wyró niał
władzy s downiczej, wiadomie u ywał poj cia władza s dzenia i mówił
o organach władzy s dzenia, co miało podkre la niepolityczny wymiar
tej władzy, która miała by poniek d „ adna”; „s dziowie maj by
tylko ustami ust”, czyli maj korzysta tylko z wykładni j zykowej –
ograniczenie władzy s dzenia; władza s dziego ma by ograniczona do
minimum i w adnym wypadku nie mo e narusza wolno ci jednostki)

System hamulców ustrojowych:

-

miał

słu y

budowaniu

wzgl dnej

równowagi

pomi dzy

organami

reprezentuj cymi poszczególne sfery aktywno ci władzy pa stwowej

- działały na linii pomi dzy organami władzy ustawodawczej i wykonawczej;
Monteskiusz przewidywał równie pewne hamulce ustrojowe hamuj ce działanie
organów władzy s dzenia np. fakt powierzenia wykonywania orzecze
wydawanych przez s dy egzekutywie (organom wykonawczym), przyjmował
równie , e pewne kategorie spraw ze wzgl dów podmiotowych powinny by
wyj te spod kompetencji s dów i przekazane organom władzy ustawodawczej;
Monteskiusz dopuszczał mo liwo

odwołania od orzecze wydanych przez

władz s dzenia do władzy ustawodawczej

-

najistotniejszym

hamulcem

buduj cym

równowag

pomi dzy

władzami

politycznymi było veto, które miało przysługiwa monarsze

- Monteskiusz formułuj c hamulce ustrojowe zmierzał do budowania systemu w
którym poszczególne władze zmuszone byłyby ze sob współpracowa

- hamulce ustrojowe w wielu momentach przełamuj sztywno

podziału władz w

aspekcie przedmiotowym (np. monarcha dysponuj c prawem veta tym samym
zajmuje si stanowieniem prawa)

- tylko przełamuj c sztywno

mo na zmusi poszczególne organy do

współpracy i mo na zbudowa pomi dzy nimi równowag ; bez równowagi, gdy
jeden organ zyska zdecydowan przewag , wówczas wolno

b dzie zagro ona

(organ ten b dzie starał si poszerzy zakres przyznanej mu władzy)

- parlament dwuizbowy powinien składa si z izby ni szej (obsadzanej w
cenzusowych wyborach); izba wy sza zarezerwowana byłaby dla arystokracji –
odwołanie do modelu angielskiego

Społeczny podział władz:

- arystokracja ze wzgl du na swoj pozycj i walory powinna zajmowa w
pa stwie dominuj c pozycj

- Monteskiusz zakładał, i wolno ciowy system powinien si wspiera na
istniej cych wci

podziałach stanowych; uwzgl dniał nierówny stan

poszczególnych grup, czego wyrazem było to aby izba wy sza parlamentu była
zarezerwowana dla arystokracji

- elementem społecznego podziału władz było tak e wyobra enie o strukturze
władzy s dzenia – odpowiedni s dziowie mieliby rozstrzyga o sprawach osób,
które s równe według pozycji społecznej

62. Polityka prawa w doktrynie Monteskiusza

Prawa obowi zuj ce w danym pa stwie przenikni te duchem umiarkowanym (patrz
pyt. 59), przykłady:

- formalizm jest potrzebny aby zachowa wolno

, jednak nadmiar formalizmu

naruszałby cały zbiór praw, st d nie mo e by go zbyt du o

- nie trzeba regulowa prawnie tego, co mo na osi gn

poprzez dobre

obyczaje; prawa nie powinny by przesadnie kazuistyczne, pewna sfera
powinna pozosta nieobj ta normami prawa stanowionego, gdzie regulacj
byłaby obyczajowo

- nie nale y wydawa zbyt wielkiej liczby praw, gdy prawa naprawd
potrzebne b d osłabiane przez prawa niepotrzebne

- nie mo na wydawa praw, które mo na obej

; obni y to presti prawa

stanowionego

- w rozumny sposób nale y ró nicowa sankcje prawne i traktowa kary jako
swego rodzaju ostateczne

62. Polityka praw w doktrynie Monteskiusza

Wg Monteskiusza prawa natury dotycz istoty człowiecze stwa. Prawom tym
człowiek podlegał przed powstaniem pa stwa. Przyj ł i stan natury nie jest
okresem wojny. Poczucie słabo ci jednostki odrzuca j od agresji.

Pierwszym

prawem natury jest pokój pomi dzy słabymi, równymi sobie jednostkami.
Drugim – zaspokojenie potrzeby po ywienia. Trzecim jest potrzeba ł czenia
si w pary, pot gowana uczuciem przyjemno ci współ ycia.

Czwarte za wyra a

pragnienie ycia w społecze stwie. Jest to prawo odnosz ce si wył cznie do
ludzi. W momencie powstania społecze stwa ustaje równo

, pokój, a pojawia

si wojna, która jest stanem pomi dzy społecze stwami i pomi dzy
jednostkami. Natura nakazuje ycie w społecze stwie przez co pojawia si
nowe prawo – prawo narodów, prawo polityczne i prawo cywilne. Prawo narodów
reguluje stosunki pomi dzy ró nymi społeczno ciami. Dotyczy wszystkich

ludów zorganizowanych, niezale nie od wiaty i rasy. Prawo polityczne tak e
dotyczy wszystkich społeczno ci lecz dotyczy utrzymania rz du. Poł czenie
wszystkich jednostek Monteskiusz nazywa stanem cywilnym. Zarówno stan
polityczny i prawo polityczne jak tez stan cywilny i prawo cywilne dotycz
zachowania jedno ci społecze stwa.

63. Russowska koncepcja stanu natury

Wg Rousseau stan natury był okresem pomy lno ci jednostek. Pocz tkowo ycie
nie przysparzało ludziom trudno ci czy trosk, gdy nie wiedzieli oni co to
własno

, egoizm. yli w harmonii z natur i s siadami. Nie obawiali si

zagro enia ze strony innych, nie znali wojen. Rousseau uwa ał, e to
konieczno

przeciwstawiania si kl sk ywiołowym skłania ludzi do

tworzenia skupisk, które daj pocz tek yciu osiadłemu i pierwszym stałym
zwi zkom mi dzyludzkim. Pierwsz i najtrwalsz form ycia społecznego,
b d c zarazem wytworem natury jest rodzina. Powstanie rodziny poci ga za
sob powstanie nieznanych dotychczas uczu takich jak miło

, zawi

czy

pró no

oraz pierwszych zasad umo liwiaj cych ycie w społeczno ci, ale

b d ce jednocze nie pocz tkiem ogranicze dotychczasowej wolno ci.

64. Pakt rzeczywisty w doktrynie Rousseau

- umowa, któr zdaniem Rousseau prawdopodobnie ludzie zawierali, na pewnym
etapie swojego rozwoju - powołuj c pa stwo i społecze stwo (wi cej było na
poprzednim zjedzie, kiedy mnie nie było, ale zarys ju masz)

- pakt dwuetapowy

65. Pakt idealny w doktrynie Rousseau

- umowa, któr ludzie powinni zawrze , aby we wła ciwy sposób uregulowa
stosunki mi dzy sob

- "chodzi o stworzenie takiej formy zrzeszenia, która by broniła i
protegowała cał wspóln sił osob i dobra ka dego jej członka, dzi ki
której ka dy ł cz c si ze wszystkimi, słuchałby jednak siebie samego i
pozostawał równie wolny jak ptak"

- jest z zało enia paktem jednostopniowym

- wyra a przekonanie, e ka dy powinien umówi si z ka dym (jak u Hobbesa)

- tre

umowy/paktu: "zupełne oddanie si ka dego członka, ze wszystkimi

jego uprawnieniami prawu i społeczno ci; kiedy bowiem ka dy oddaje si
całkowicie to wszyscy maj równ sytuacj , a kiedy sytuacja jest równa to
nikt nie ma interesu aby uczyni j uci

liw dla innych"; ka dy umawia si

z ka dym i przekazuje całej społeczno ci (stworzonej na podstawie umowy)
wszystkie swoje prawa; oddajemy wszystkie te prawa, które nam w naturalny
sposób przysługuj i otrzymujemy je w innej postaci z powrotem, ju jako
prawa polityczne, cywilne - b d one nam przysługiwa jako członkom owej
wspólnoty, któr powołali my w wyniku zawarcia umowy

- celem umowy jest wolno

i równo

(ró ny ni u Hobbesa)

- podstawowa idea: ka dy ma uczestniczy w sprawowaniu suwerennej władzy;
chodzi o suwerenno

ludu, który si ukształtował na mocy umowy; tre ci

wspólnej umowy ma by w szczególno ci stanowienie prawa (lud b d c
suwerenem ma stanowi prawa)

- suwerenno

, która ludowi przysługuje jest: niezbywalna, niepodzielna -

lud swoj suwerenn władz nie mo e si z nikim dzieli , ani na nikogo
przelewa

66. Suwerenno

ludu w doktrynie Rousseau. Istota poj cia

Suwerenno

na mocy umowy społecznej pozostaje przy ludzie, a nie przy

zwierzchniku.

67. Poj cie woli powszechnej w doktrynie Rousseau

Wola powszechna obowi zuje wsz dzie, zawsze, nieodwołalnie. Tak jak
człowiek ma absolutn władz nad swoimi członkami, tak ciało polityczne
dzi ki woli powszechnej ma absolutn władz nad jego członkami. Pomimo
absolutnego charakteru woli powszechnej człowiek pozostaje wolny, bowiem
poddaj c si jej, słucha samego siebie. Obowi zki człowieka wobec
zwierzchnika i zwierzchnika wobec człowieka wynikaj z ludzkiego rozumu.
Rozum nam wyja nia, e działaj c na rzecz innych, zarazem działamy na rzecz
swoj . Absolutny charakter woli powszechne wynika z tego, i pochodzi ona
od wszystkich i odnosi si do ka dego, ale b d cego cz

ci ogółu

„wszystkich”. Nie jest ona skierowana do konkretnej jednostki. Ma charakter
ogólny i abstrakcyjny. Wyra a wspólny interes ciała politycznego, ale nie
jest wol wi kszo ci. Polega na wspólnym interesie wszystkich, dlatego wola
powszechna jest interesem ogółu, a poddani władzy zwierzchnej w istocie nie
słuchaj nikogo oprócz własnej woli.

68. Stan natury w doktrynie Hobbesa i Rousseau

- patrz pyt. 46 i 63

Najwa niejsze dzieło Jeana Meslier (1664 – 1729):

- Testament

69. Meslier. Zało enia doktryny społeczno – politycznej

- opracował 8 dowodów jałowo ci i fałszywo ci religii

•

Religia nie pochodzi od Absolutu

•

Jest wytworem człowieka, zawodowych duchownych i słu y zaspokajaniu
ich interesów

•

Wiara oparta na tajemnicy nie mo e by prawdziwa

•

Religie dysponuj jedynie rzekomymi argumentami słuszno ci wiary:

o

Rzekoma wi to

samej religii pot piaj cej wyst pek i

zalecaj cej cnot

o

Czysto

i wi tobliwo

ycia wyznawców tej religii, wybitnych

osobisto ci, które nie mog si myli

o

Słuszno

wiary wyprowadzania jest z przepowiedni i proroctw

o

Liczne cuda, które dokonały si w ró nych czasach i miejscach,
maj wiadczy o słuszno ci wiary

- rzeczywisto

społeczna wyra a si nierówno ci , wyzyskiem, n dz ,

krzywdami i przest pczo ci . Bóg stworzył ludzi, zatem zło pochodzi od
Boga, który pozwala, by realizowało si ono przez człowieka, którego
stwórca uczynił istot przewrotn

- dogmat nie miertelno ci został stworzony przez teologów, aby uzasadni
ich prawo do prowadzenia ludzkich dusz „do nieznanego miejsca pobytu”

- krytykował religi z powodu jej złego wpływu na panuj cych i polityk .
Jego zdaniem religia promowała władz despotów. Kwestionował ide boskiego
prawa panuj cych, która pojawiła si wskutek zwyci stwa władzy wieckiej
nad duchown . Kler głosił idee boskiego pochodzenia władzy królewskiej,
zarazem sobie przyznaj c prawo do interpretacji, kiedy działania królów SA
niezgodne z wiar

- przed tyrani rz dz cych powinny chroni : sprawiedliwo

, prawa ludów,

m dre rz dzenie, pami

o ródle władzy. Władza wywodzi si z

dobrodziejstwa narodów.

- wszyscy ludzie SA równi z natury, a ródłami szlachectwa s przest pstwo,
rozbój i zbrodnia. Wszyscy maj jednakowe prawo do tych samych rzeczy, w
szczególno ci do wolno ci i korzystania z rezultatów swej po ytecznej pracy

- społecze stwo wymaga podporz dkowania, które powinno by sprawiedliwe i
rozumne

- główna przyczyn trapi cych ludzi nieszcz

jest niesprawiedliwy podział

dóbr mi dzy nimi, b d cy skutkiem istnienia własno ci prywatnej

- niesprawiedliwe jest istnienie wielu grup, które niczego nie tworz i s
w istocie warstwami paso ytniczymi (ksi

a, opaci, przeorzy, zakonnicy)

- nale y sił obali istniej cy, niesprawiedliwy ustrój w celu przywrócenia
sprawiedliwo ci i umo liwienia realizacji praw natury

- lud musi sam walczy o swe prawa i obali tych, którzy je naruszaj

- sprawiedliwy ustrój to federacja małych wspólnot

- uspołeczniona własno

uniemo liwia podział na biednych i bogatych,

poniewa słu y ona w równej mierze wszystkim członkom społeczno ci

- mał e stwo mogłoby by rozwi zane

Najwa niejsze dzieła Morellego:

a) Bazyliada

b) Kodeks natury, czyli prawdziwy duch jej praw

c) Hymnem pomszczony

70. Morelly. Zało enia doktryny społeczno – politycznej

- reprezentuje my l utopijn

- przedstawiciel szkoły natury, uwa ał, i człowiek, i tak zły z natury,
pod wpływem cywilizacji ulega dalszemu zepsuciu. Społecze stwo dzikich jest
przykładem ycia w harmonii

- prawo pozytywne i instytucje polityczne tworzone s w konflikcie z
prawami natury

- ustawodawstwo zamiast budowa harmonijne współ ycie mi dzy lud mi,
wywoływało agresj poprzez ochron posiadania

- konflikty wzmacnia prawo cywilne i prawo mi dzynarodowe oparte na
zasadzie: nie czy drugiemu, czego by sam od niego nie chciał dozna

- własno

jest podstawa ka dego ustroju, jest jednak „matk ” wszystkich

zbrodni, zniesienie jej spowoduje likwidacj wszelkiego egoizmu i
nierówno ci. Efektem b dzie harmonia pomi dzy interesami jednostkowymi a
ogólnymi, ludzie osi gn cel, którym jest pragnienie szcz

cia

- postulat zniesienia własno ci miał by całkowicie zrealizowany, w
społecze stwie miała nie istnie własno

prywatna, a jednostki zatrzymuj

tylko to, co słu y im do pracy, zaspokajania potrzeb osobistych lub
przyjemno ci

- rezultaty wspólnej pracy społecze stwa w postaci płodów Natury i wytworów
Sztuki dzielił na trwałe (gromadzone w w publicznych magazynach i
rozdzielane potrzebuj cym przez urz dy pa stwowe – co dzie lub w dni
oznaczone) i nietrwałe (na placach publicznych dzielone według potrzeb
rodzinom)

- rolnictwo podstaw utrzymania społecze stwa

- zakaz handlu w pa stwie – ka dy ka demu dostarcza rezultaty swojej
produkcji

- dzieci od 5 roku ycia umieszczane w specjalnych domach – internatach,
wychowywane według jednolitego programu w celu wpojenia im cnót
umiarkowania i uległo ci oraz przygotowania ich do przyszłej pracy.
Oddzielnie chłopcy i dziewczynki. Po uko czeniu 10 roku ycia wszyscy
przygotowuj si do przyszłego zawodu zgodnie z upodobaniami lub
zdolno ciami, w wieku 15-18 lat zawieraj zwi zki mał e skie

- praca powszechnym obowi zkiem (20-26lat) w jednym z sze ciu zawodów
rolniczych, uko czenie 40 lat pozwalało pracowa dobrowolnie

- ludzie starzy i chorzy przebywaliby w specjalnych publicznych domach
opieki

- rodzina o parzystej liczbie członków podstawa pa stwa

- zawarcie mał e stwa obowi zkiem obywatelskim, rozwód mo liwy po upływie
10 lat, ponowne mał e stwo wymaga rocznej karencji

- rodziny tworz plemiona, plemiona miasta, w liczniejszych narodach
prowincje

- senat najwy szym organem, zło ony z senatorów wybieranych spo ród
kandydatów, którzy uko czyli 50 lat, przed nim zawierane mał e stwa,
stanowienie prawa i kontrola rz du

- pa stwo wspiera badania naukowe

Najwa niejsze dzieła Gabriela Bonnot de Mably (1709-1785):

a)

O sposobie pisania historii

b)

Zasady praw

c)

O rz dzie i prawach polskich

71. Bonnot de Mably. Zało enia doktryny polityczno – prawnej

- własno

prywatna ródłem zła trapi cego społecze stwo

- stan natury został naruszony w najwy szym stopniu przez wynalezienie
metalurgii i rozwój rolnictwa. Rolnictwo stało si ródłem powstania
własno ci. Wyró niał 3 rodzaje własno ci:

•

Personalna – jedynie ta akceptował, uwa ał, i mo e istnie
niezale nie od ziemskiej

•

Ruchoma

•

Ziemska

- interes prywatny zawsze sprzeczny z interesem ogółu => ograniczenie stanu
posiadania zapewniaj c ka demu równy w nim udział, a tym samym wyeliminowa
konkurencje dóbr w r ku nielicznych

- pa stwo powołane w drodze umowy społecznej czuwa nad sprawiedliwym
podziałem własno ci, je eli nie spełnia zada to obywatele maj prawo do
zmiany ustroju i rz dz cych

- wła ciwym ustrojem jest republika demokratyczna, gdy sprzyja mo liwo ci
rozwoju interesu wspólnego. Dostrzegał trudno

realizacji pełnej

demokracji w wielkim pa stwie, nie wyklucza ograniczonej monarchii

- podział władzy w pa stwie miał gwarantowa oddzielenie jednoizbowej
władzy ustawodawczej nad wykonawcz i niezale no

władzy s downiczej

- uchwały podejmowane po dojrzałym namy le, brak głosowania przez
aklamacj

- prawa jasne, zwi złe, łagodne i ludzkie. W prawie karnym obowi zywa
powinna zasada domniemania niewinno ci, brak kary mierci, tortur, sankcje
winy zró nicowane w zale no ci od rodzaju przest pstwa

- akt normatywny powinien posiada preambuł

- władza ustawodawcza nie mo e by formalnie i realnie ograniczona

- w pa stwie powinna istnie tolerancja religijna

- wła ciwe s jedynie pokojowe przeobra enie, gdy wykluczj krwawe
przewroty

Najwa niejsze dzieła Stanisława Staszica (1755-1826):

a)

Uwagi nad yciem Jana Zamoyskiego

b)

Przestrogi dla Polski

c)

Ród ludzki

72. Stanisława Staszica program naprawy Rzeczypospolitej

- walczył o zmian poj cia „naród”, postulował aby rozci gn

znaczenie z

samej szlachty tak e na inne stany. Nadanie im praw sprawi, e Polska
stanie si dla nich ojczyzn , dla której ch tnie b d pracowa , a w razie
potrzeby jej broni . Domagał si pełnego równouprawnienia dla mieszczan,
pomijaj c zasadniczo chłopów dla których chciał jedynie polepszenia losu

- uwa ał i szlachta nie jest w stanie sama utrzyma niepodległo ci
pa stwa, nie potrafi go obroni ani w nim gospodarowa dlatego pa stwo musi
si oprze na nowych warstwach społecznych, które maj oczywiste prawo do
ojczyzny. Oprawo to daje ich u yteczna praca, a tak e krew która wraz z
szlacht przelewali w obronie ojczyzny

- nowy naród ma powsta na drodze sojuszu szlachecko – mieszcza skiego

- traktuje magnatów jako grup zdecydowanie szkodliw i wroga narodowi.
Po

dane byłoby zniszczenie ekonomiczne magnaterii, przyniosłoby to

korzy ci gospodarcze, gdy jest przekonany, e mniejsze posiadło ci
ziemskie b d lepiej zarz dzane. Nale y ich sparali owa zarówno w Sejmie
jak i poza

- ograniczenie roli senatu w celu ukrócenia roli magnaterii, zmniejszenie
senatu w stosunku do sejmu o trzeci cz

, wybór senatorów w

poszczególnych województwach, usprawnienie obrad poprzez ograniczenie
liczby mówców do przedstawicieli województw, e władza wykonawcze a
ustawodawcza nie mog by od siebie oddzielone

- proponował oczynszowanie chłopów – d

ył do ograniczenia feudalnego

wyzysku

-postulował, utworzenie parlamentu szlachecko – mieszcza skiego, bez
dopuszczenia mieszczan do prawodawstwa nie b dzie mo liwy rozkwit i
stabilizacja Polski, nie nale y ogranicza roli mieszczan

- republika ska forma ustrojowa nie jest dobra dla Polski, gdy dobra
republika mo liwa jest tylko z dobrymi lud mi i w otoczeniu podobnych
republik

- najpierw musza si zmieni

i wyszlachetnie ludzie, dopiero pó niej mo na

b dzie zreformowa ustrój polityczny i społeczny

- polska musi dostosowa si do sytuacji mi dzynarodowej, nale y
doprowadzi do skłócenia trzech mocarstw zaborczych, uniemo liwiaj c im
porozumienie w sprawie nowych planów podziałowych

- w Polsce król powinien posiada władze mniejsza ni monarcha angielski,
powinien by całkowicie podporz dkowany izbie ustawodawczej i mo e by
tylko „stró em ustaw”

- władza wykonawcza miałaby nale e do Stra y Prawa, na której czele stałby
król, natomiast jej członkowie byliby wybierani przez Sejm. Do jej zada
nale ałby nadzór nad cało ci administracji w okresach poza obradami
parlamentu. Proponował utworzenie 4 komisji uzale nionych od Sejmu:
skarbowej, wojskowej, zagranicznych interesów, policji, do których
komisarzy sejm miał wybiera co dwa lata.

- Sejm wobec stałych trudno ci zewn trznych i wewn trznych powinien by
nieustaj cy

- zniesienie liberum veto, konfederacji, wolnej elekcji, wprowadzenie
dziedziczno ci tronu

- cenzus wyborczy – posłów mog obiera Ci obywatele, którzy płac
okre lon sum podatków, głosowanie tajne

- reforma s downictwa – samodzielno

s dów i uniezale nienie od władzy

wykonawczej, w s dach rozstrzygaj cych sprawy mi dzy szlachta a
mieszcza stwem powinna zasiada jednakowa liczba s dziów obu stanów

- nale y zlikwidowa podział na s dy ziemskie i grodzkie. Powinny istnie
dwa rodzaje s dów: kryminalne i ziemskie

- s dy kryminalne tworzyłoby 6 s dziów wybieranych przez obywateli, co trzy
lata nast powałaby zmiana dwóch z nich, a po 6 latach cały skład byłby
odmieniony. Marszałkiem byłby zawsze starosta. Proponował powołanie
specjalnych s dów dla chłopów, reformie miała ulec organizacja pracy s dów,
ich organizacyjne usprawnienie

- reforma sił zbrojnych – stworzenie stałej armii w oparciu o wojewódzkie
kontyngenty, liczebno

proporcjonalna do zaludnienia danego regionu,

znaczna rola chłopa w armii, pozyskanie silnego sojusznika poprzez oddanie
tronu jako dziedziczny osobie z najmocniejszego pa stwa w Europie

- aden obywatel nie powinien by zwolniony od podatku

- wspomaganie rodzimego przemysłu i handlu poprzez ustanowienie ceł
protekcyjnych na towary przywo one do Polski, ograniczenie praw handlowych

szlachty, głównie w eksporcie zbo a,

dał opieki króla nad przemysłem i

handlem

- prawo stanowienia ka dego narodu o własnym losie

- ochrona naturalna praw jednostki, własno

i wolno

, tak e w stosunkach

mi dzynarodowych

- Rosja mogłaby sta si rynkiem zbytu dla produkowanych przez polsk
gospodark towarów.

Najwa niejsze dzieła Hugo Kołł taja (1750-1812):

a)

Listy Anonima

b)

Prawo polityczne narodu polskiego

c)

Ostatnia przestroga dla Polski

d)

O sukcesji tronu i innych sprawach najwa niejszych

73. H. Kołł taja program naprawy Rzeczypospolitej

Reforma miała dotyczy trzech wiod cych kwestii:

•

Wojska

•

Sejmu

- zwolennik podziału władzy – oddzielenie egzekutywy od legislatywy, a
podporz dkowanie s dów egzekutywie

- organem zwierzchnim w pa stwie miał by Sejm, uwolniony od szlachty –
gołoty, a co za tym idzie od mo liwo ci manipulowania obradami przez
magnatów, Sejm powinien by dwuizbowy

- senat z do ywotni funkcj Senatora i izby poselskiej z prawem wyboru na
jedn kadencj .

- Władza wykonawcza powinna dzieli si na:

o

Komisj skarbow

o

Komisj wojskow

o

Komisj interesów cudzoziemskich

o

Komicj edukacji

o

Komisj policji

- Władze s dowa chciał umie ci przy Komisji skarbowej

- posłów na sejm powinny wybiera województwa, maj by ograniczeni
instrukcj . Na czele władzy wykonawczej powinien sta król z ministrami

•

„popisów”, które wymusz dalsze zmiany

- ustrojem wzorcowym była dziedziczna monarchia konstytucyjna z ograniczon
władz panuj cego, ale jednocze nie wystarczaj c do sprawnego kierowania
pa stwem, nie dopuszczaj c do anarchii.

- człowiek z natury jest wolny, odrzucał feudalna koncepcj wolno ci opart
na „przywilejach i łaskach”, nikt nie mo e zrzec si swojej wolno ci na
rzecz kogokolwiek

- wszystkim ludziom przysługuj te same przyrodzone prawa, potwierdzone
przez ustanowione „prawa kardynalne”

- człowiek powinien mie prawo do ochrony swoich praw naturalnych, król nie
mo e narusza praw kardynalnych ani wykonywa tych praw, które je naruszaj

- pa stwo winno gwarantowa równo

obywatelsk i bezpiecze stwo osobiste

oraz wolno

głoszenia pogl dów, za które nikt nie powinien by karany, o

ile nie naruszaj one czci innego człowieka, postulował tolerancj
religijn

- podatki i inne ci

ary finansowe król mo e nakłada jedynie za zgoda

stanów

- chłopi mieli odzyska wolno

osobist , bez przyznania im własno ci ziem,

któr mogliby uprawia jako dzier awcy

- proponował powołanie s dów ziemskich na pi cioletni kadencj , w składzie
4 s dziów i 1 pisarza. Funkcja przewodnicz cego ma by kadencyjna i co roku
przechodzi na now osob .

- administracja powiatowa powinna zajmowa si napraw dróg i mostów,
spławno ci rzek, ponadto dozorem nad miarami, wagami, kontrol
przestrzegania przepisów porz dkowych i sanitarnych, zarz dzanie stacjami
pocztowymi i kwestie finansowe na czas pospolitego ruszenia powierzone
skarbnikowi, który na czas wojny staje si podskarbim i egzekutorem

- w powiatach powinny znajdowa si szkoły podwydziałowe, a w województwach
wydziałowe

- w ka dym województwie obradowa maj sejmiki elekcyjne i relacyjne lub
gospodarskie

- j zykiem urz dowym powinien by j zyk polski

Program Kołł taj miał na celu stopniowe, spokojne, ewolucyjne
przekształcanie feudalnego społecze stwa polskiego w społecze stwo
nowoczesne.

Najwa niejsze dzieła Wojciecha Gutkowskiego (1775-1826):

a)

Podró do Kalopei

b)

Uwagi o dzieciach i młodzie cach

74. Zało enia utopijnej wizji pa stwa W. Gutkowskiego

- wszelka własno

ma publiczny charakter

- wszystkie mał e stwa mieszkaj w jednakowych, dwupokojowych mieszkaniach

- w ka dej gminie ka dego miesi ca kontroluje si stan ludno ci i stosownie
do tego pobiera odpowiedni ilo

ywno ci; z magazynów, które gromadz

zapasy na wypadek kl sk i wojny, otrzymuje si tak e odzie .

- podstawow jednostk jest gmina, ró ni si funkcjami(pograniczna,
wiejska, miejska), ponad gmina jest powiat. Najwy sz jednostk
organizacyjn jest województwo. Urz d nad nimi stanowi Rz d Najwy szy
(funkcje prawodawcze i egzekucyjne). Na jego czele stoi cesarz, zast puje
go król. w dalszej cz

ci w jej skład wchodz senatorowie. Inne urz dy to:

wielki mówca, wielki s dzia. Funkcje obsadzane s w drodze wyborów i
obsadzane do ywotnio

- prawa kardynalne reguluj wszystkie podstawowe kwestie ustrojowe,
społeczne i gospodarcze. Mog by nowelizowane co 25 lat

- obowi zek wyznawania wiary w Najwy szego Stworzyciela wiata, obowi zuje
tolerancja religijna

- rz d ma powstrzyma si od narzucania wizerunku najwy szego , wyznawana
wiara nie mo e ró nic ludzi ani wpływa na ich karier

- brak urz dów duchownych

- ka da para mał e ska ma przydzielon ziemi

- ludzi wyr czaj w pracy maszyny, jednak Ci zmieniaj si co jaki czas.
Wykonuj 4 rodzaje prac: rolnicze, r kodzielnicze, akademickie i
ekonomiczne. Warto

ka dego rodzaju pracy jest taka sama, wszystkie prace

s planowane, jest ona obowi zkiem z którego wył czeni s chorzy,
małoletni, inwalidzi i kaleki

- poziom nauki i techniki jest bardzo wysoki, wysoko rozwini ta sztuka
wojenna, czteromilionowa armia

- szkolnictwo zorganizowane na trzech poziomach:

•

Szkoły elementarnej – daje podstawy wykształcenia

•

Gimnazjalnej – nauczane s j zyki obce, matematyka, historia,
geologia, retoryka, poezja, rysunki (techniczny), muzyka, pływanie

•

„wydziały akademickie”

o

Trzyletni wydział filozoficzny

o

Roczny wydział rolniczy i gospodarski

o

Dwuletni wydział sztuk pi knych, fabryk, rzemiosła

o

Roczny wydział wojenny

o

Dwuletni wydział medycyny i chirurgii

- nauka m

czyzn – 15 lat, kobiet – 10 lat

- uko czenie szkoły nie oznacza otrzymania wyró niaj cych funkcji, ka dy
młodzieniec rozpoczyna karier w wieku 22 lat od najni szej pozycji

- istnieje 11 kategorii obywatelskich i ka dy musi przez nie przej

- chorzy i starzy ludzie otoczeni s opiek pa stwa

- za popełnione przest pstwa kar jest: mier , ci

kie b d lekkie

wi zienie, degradacja stopnia godno ci obywatelskiej i „rozmaite wstydz ce
kary”

- j zykiem urz dowym jest polski

Najwa niejsze dzieła Edmunda Burke’a (1729-1797):

a) A Vindication of Natural Society

b) Speech on American Taxation

75. E. Burke jako prekursor konserwatyzmu

- w przeciwie stwie do przedstawicieli o wiecenia nie reprezentował
optymistycznej wiary w post p i całkowity triumf racjonalizmu. S dził, e
nie da si rozpatrywa jednostki w oderwaniu od jej otocznia, w którym si
ukształtowała. Człowiek ze swoim rozumem nie odrywa si od społecze stwa, w
którym yje

- porz dek moralno – polityczny i obyczajowy ka dego społecze stwa powstaje
w długim okresie. U jego podstaw le y przymierze z Bogiem, który jest

ródłem prawa natury, kieruj cy lud mi.

- czynnik czasu ma szczególne znaczenie dla przeszło ci, tera niejszo ci i
przyszło ci

- odrzucił koncepcj umowy społecznej, zakładaj c ewolucyjny charakter
powstania pa stwa, a celem pa stwa jest zapewnienie harmonii pomi dzy
jednostkami poprzez powstrzymywanie nami tno ci ludzi

- społecze stwo rozwija si spontanicznie wraz z wła ciwymi im
instytucjami politycznymi

- krytykował radykalnych wigów, a tak e liberałów i skrajnych rojalistów

- wyra ał pochwał ci gło ci i ewolucji w systemie politycznym Anglii –
konstytucja angielska rozwija si stopniowo, nie podlega radykalnym
zmianom, zmiany s ewolucyjne a nie rewolucyjne

- kontynuacja powinna by oparta na trwało ci instytucji, wiary i rodziny,
daje to przewag nad społecze stwami zrewoltowanymi

- przeciwny egalitaryzmowi – rz dzenie powierzy mo na ludziom, których
charakteryzuje wył cznie cnota i m dro

, faktyczne lub domniemane. Z braku

wykształcenia i wychowania, niedostatku manier i obyczajowo ci nie mo na
czyni dobrze

- szczególne znaczenie wiary dla jednostki i narodu – rewolucje s dla nich
najwi kszym zagro eniem. Wiara jest czym niezb dnym dla jednostki i
społecze stwa, jest podstawa społecze stwa obywatelskiego

76. Szkoła historyczno – prawna w Niemczech. Ogólna charakterystyka

zało e .

Zadania szkoły historycznej:

o

Zasada ci gło ci dziejów, tera niejszo ci jest bezpo rednio i
obiektywnie podporz dkowane przeszło ci,

o

Tera niejszo

jest kontynuacj przeszło ci

o

Przeszło

jest warto ci sam w sobie i nie mo e by krytykowana.

Wynikaj z tego konsekwencje dla uj cia prawa:

o

Prawo jest zwi zane z przeszło ci i bezpo rednio z niej wynika

o

Ustawodawca ma obowi zek badania historii i wyci gania z niej
wszelkich nauk potrzebnych dla tera niejszo ci

o

Ustawodawca zasadniczo nie tworzy prawa, lecz odkrywa je jako fakt
historyczny dzi ki szczegółowym badaniom historycznym

o

Ustawodawca do wiadczenia przeszło ci ubiera w posta normy prawnej,
a jego działalno

ma w w tym wzgl dzie bardziej techniczny ni

polityczny charakter

o

Wszelka działalno

prawodawcza w istocie jest zdeterminowana przez

„ducha narodu”, prawo jest jednym z produktów „ducha narodu”,
wyra aj cym si w wiadomo ci prawnej

o

Najwcze niejszym, najprostszym wyrazem wiadomo ci prawnej narodu
jest prawo zwyczajowe, za w społecze stwach kulturowo rozwini tych
nauka prawna

77. Doktryna prawnicza G. von Hugo

- cywilista

- odrzucał pozytywistyczne podej cie do prawa, twierdz c, e prawo rozwija
si wraz z histori , spontanicznie i niezale nie od woli ustawodawcy

- nie jest mo liwe obj ciem prawem stanowionym wszystkich rodzajów
stosunków społecznych

- obok prawa stanowionego istotny ródłem prawa jest zwyczaj, prawo tworzy
wi c historia a kształtuje si ono spontanicznie, samoczynnie. Powstaje ono
w konkretnych sytuacjach

- wa niejsze od prawa stanowionego jest prawo zwyczajowe bowiem w wy szym
stopniu uciele nia ducha narodu, jest znane w wi kszych kr gach i lepiej
rozumiane, bardziej zakorzenione

78. Doktryna prawnicza F. K. von Savignego

- prawo jest dynamiczne, nieodł cznie towarzyszy narodowi i odbija wszelkie
w nim zmiany, powstaje w sposób naturalny, ywiołowy, dopiero pó niej
wypracowuje je nauka. Wszelkie prawo najpierw jest wytwarzane przez obyczaj
i wiadomo

narodu, a dopiero potem przez jurysprudencj

- ma dwie płaszczyzny bytowania: „ wiadomo

narodow ” i „ wiadomo

prawnicz ”

- zwi zek prawa z ogólnym yciem narodu okre la jako element polityczny
prawa, za wyspecjalizowany naukowy rozwój prawa elementem technicznym

- stworzenie dobrego kodeksu wymaga znalezienia wybitnej jednostki, która
podoła temu celowi, przeciwnik zespołowego budowania kodeksu

- dobry kodeks mo e by utworzony dopiero wtedy, gdy wiadomo

prawna

osi gnie wła ciwy poziom, młode narody maj wiadomo

prawa jednak w ich

kodeksach wyst puj bł dy logiczne i j zykowe

- z punktu widzenia kodeksu zadanie nauki jest ustalenie zasad danej gał zi
prawa, nast pnie nale y ustali zwi zki pomi dzy poszczególnymi poj ciami
prawnymi i okre leniami

- kodeks musi by zwi zły, zwi zło

formalna niczego nie wyra a

- prawnikowi potrzebny jest zmysł historyczny, pozwalaj cy na rozumienie
epoki oraz systematyczny, aby

- j zyk niemiecki nie nadaje si jeszcze do zredagowania kodeksu, jest zbyt
wieloznaczny

- zadaniem prawa ustawowego byłoby rozstrzyganie kwestii spornych i
odtwarzanie starych zwyczajów, w przypadku usuwania sprzeczno ci nale y
unika formy ustawowej w cisłym rozumieniu

- drugim zadaniem ustawodawstwa powinno by spisanie prawa zwyczajowego, ma
mie charakter deklaratoryjny

- wielkie znaczenie dla dobrego stanu prawa w pa stwie ma wysoki poziom
nauki prawa

- obowi zuj ce ju kodeksy nale y pozbawi mocy obowi zuj cej, bowiem
prowadziłoby to do wielkiego zamieszania, wpływało niekorzystnie na

wiadomo

obywatelsk , kształtowało nietrwało

prawa.

Najwa niejsze prace Grzegorza Fryderyka Puchty (1798-1846):

a)

Prawo zwyczajowe

b)

Kurs instytucji

79. Doktryna prawnicza F.G. Puchty

- kładzie nacisk na cechy narody,

- ka dy naród posiada swój narodowy charakter i analogicznie do j zyka czy
obyczajów prawo jest te wyrazem tego charakteru

- poj cie narodu w sensie politycznym – naród nie jest cało ci naturaln
lecz sztuczn rozumian jako człon ustroju

- naród w znaczeniu naturalnym wyra a prawo w sposób spontaniczny

- odrzuca racjonalistyczn wiar w rozum człowieka i znacznie wy ej stawia
ducha ludzkiego

- prawo jest boskim porz dkiem danym człowiekowi, pocz tek praw wywodzi od
pocz tku istnienia człowieka jako towaru bo ego

- wolno

moralna wi

e si z mo liwo ci wyboru dobra i zła, uczynków

grzesznych i dobrych

- wolno

prawna polega na uznaniu ludzi za podmioty prawa, posiadaj cy

wolno

powzi cia i wyra ania woli, która mo e by całkowicie lub

cz

ciowo zgodna wol ludzk

- prawo dzielił na zwyczajowe, ustawowe, prawnicze, za jedna z form ducha
narodu uznawał zarówno prawo zwyczajowe jak i ustawowe

- prawo ustawowe nie zawsze musi by odzwierciedleniem zwyczaju, mo e
równie odbija opinie prawników

- du e znaczenie prawa prawniczego, dwupłaszczyznowa, w pierwszej prawnicy
z jednych zda wyprowadzaj inne, w drugiej mo liwe jest wyprowadzenie z
pewnych zda zasad.

Najwa niejsze dzieła (traktaty) Beniamina Konstanta (1767-1830):

a)

O działalno ci terrorystycznej

b)

O reakcji

c)

O monarchii konstytucyjnej i r kojmiach publicznych

d)

Zasady polityki

80. Wolno

w doktrynie B. Konstanta

Wyró nia trzy rozumienia wolno ci:

1.

sfera prywatno ci jednostki wolnej od wpływu pa stwa – wi

e si

bezpo rednio z problematyk pa stwa, w szczególno ci granic
pa stwowych. Jest to przede wszystkim wolno

„od” istotniejsza ni

wolno

„do” - nie mo na jej ograniczy do wolno ci politycznej, gdy

jest ona w

sza od wolno ci obywatelskiej, cywilnej

2.

wolno

rozumiana jest jako prawo społecze stwa do własno ci –

wolno

to własno

3.

prawo człowieka do jak najpełniejszej samorealizacji - wg Constanta
wolno

to nie zachowanie zgodne z prawem ustalonym przez rz d

(Locke, Monteskiusz), ale „to co nie jest zakazane, jest dozwolone”.

Constant szczególne znaczenie przypisywał wolno ci prasy, cenzura mo e
bowiem nie tylko ogranicza kłamstwo i manipulacj , ale i niszczy prawd ,
niewygodne informacje.

81. B. Constanta koncepcja podziału władzy

Constant uwa ał, i gwarancj ograniczenia władzy jest jej podział,

tak e w celu zapobie enia tyranii. Wyró niał:

-

władze królewsk - nie jest to władza wykonawcza, a jej główn funkcj

jest po redniczenie pomi dzy pozostałymi rodzajami władz; ma ona szczególne
znaczenie, ma wprowadzi harmoni ; zabezpiecza wolno

jednostki, bowiem

monarcha nie jest zwi zany z adn siła polityczn . Władza ta jest wi ta i
nietykalna, zachowawcza i poprawcza. Król jest osob neutraln i jego
interesem jest, aby władze si porozumiewały, wspierały i zgodnie działały;
jest po rodku trzech władz, stanowi zwierzchno

neutraln i po rednicz c ;

-

władza ministerialna (wykonawcza)- realizacja prawa w sensie ogólnym;

<<Ministrowie> <trudni si wykonaniem ogólnym praw>>

-

władza s dowa- realizacja prawa w sensie jednostkowym;

<< Trybunały> < stosuje prawo do szczególnych przypadków>>

-

władza municypalna- ma zachowa odr bno

w stosunku do innych rodzajów

władzy (np. władza miejscowa, lokalna) oddzielna, niezawisła;

-

władza reprezentacyjna (trwała i opinii) – powinna mie 2-izbow

organizacj :

ma

posiada

izb

dziedziczn

(wy sz )

tj.

władza

reprezentacyjna stała i izb wybieraln (ni sz ) tj. władza reprezentacyjna
opinii.

Zgromadzenie Reprezentacyjne stanowi prawo

82. Ogólna charakterystyka doktryny polityczno – prawnej B. Konstanta

- wyró nia 3 koncepcje wolno ci – patrz pyt. 80

- to co nie jest zakazane jest zarazem dozwolone

- prawa polityczne to zdolno

bycia powołanym do wszystkich urz dów

publicznych, jest prawo do udziału w reprezentacji narodowej oraz
wybierania urz dników

- suwerenno

ludu jest podstawa wszystkich rz dów

83. Ogólna charakterystyka doktryny polityczno – prawnej J. S. Milla

84. Koncepcja subsydiarno ci w doktrynie J. S. Milla

85. A. de Tocquecille. Zało enia doktryny polityczno – prawnej

86. Utylitaryzm w doktrynie J. Benthama

87. Saint – Simon jako przedstawiciel socjalizmu utopijnego

88. Fourier. Zało enia utopijnej wizji przyszło ci

89. Anarchizm. Ogólna charakterystyka doktryny

90. Stirner jako prekursor anarchizmu

91. Proudhon. Zało enia doktryny społeczno – politycznej

92. Bakunin. Charakterystyka doktryny społeczno – politycznej

93. Kropotkin. Charakterystyka doktryny społeczno – politycznej

94. Poj cie wolno ci w doktrynach Bakunina i Kropotkina

95. Socjalizm naukowy. Ogólna charakterystyka

96. Bernstein jako przedstawiciel reformizmu

97. Kautsky jako przedstawiciel rewizjonizmu

98. Pozytywizm prawniczy. Ogólna charakterystyka kierunku

99. J. Austin charakterystyka doktryny prawniczej

100. Poj cie prawa w doktrynie Iheringa

101. Pa stwo i prawo w doktrynie Jelinka

102. Duguit jako przedstawiciel solidaryzmu prawniczego.

81. B. Constanta koncepcja podziału władzy.

Constant uwa ał, i gwarancj ograniczenia władzy jest jej podział, tak e w celu

zapobie enia tyranii. Wyró niał:

- władze królewsk - nie jest to władza wykonawcza, a jej główn funkcj jest
po redniczenie pomi dzy pozostałymi rodzajami władz; ma ona szczególne znaczenie, ma
wprowadzi harmoni ; zabezpiecza wolno jednostki, bowiem monarcha nie jest zwi zany
z adn siła polityczn . Władza ta jest wi ta i nietykalna, zachowawcza i poprawcza. Król
jest osob neutraln i jego interesem jest, aby władze si porozumiewały, wspierały i
zgodnie działały; jest po rodku trzech władz, stanowi zwierzchno neutraln i
po rednicz c ;

- władza ministerialna (wykonawcza)- realizacja prawa w sensie ogólnym;

<<Ministrowie> <trudni si wykonaniem ogólnym praw>>

- władza s dowa- realizacja prawa w sensie jednostkowym;

<< Trybunały> < stosuje prawo do szczególnych przypadków>>

- władza municypalna- ma zachowa odr bno w stosunku do innych rodzajów władzy
(np. władza miejscowa, lokalna) oddzielna, niezawisła;

-władza reprezentacyjna (trwała i opinii) – powinna mie 2-izbow organizacj : ma
posiada izb dziedziczn (wy sz )

władza reprezentacyjna stała i izb wybieraln

(ni sz ) władza reprezentacyjna opinii.

<< Zgromadzenie reprezentacyjne> < stanowi prawo>>.

87. Saint- Simon jako przedstawiciel socjalizmu utopijnego.

Saint- Simon odrzucał przekonanie cz ci zwolenników prawa natury, e złoty okres

ludzko ci znajduje si na pocz tku cywilizacji. Ta epoka dopiero czeka ludzi, a jej ródłem
ma by praca, w jej nast pstwie produkcja, która zaspokoi potrzeby społeczne. Saint- Simon
pozostawał pod wpływem optymistycznej wiary o wiecenia, i rozum i nauka mog stworzy
nowy, wspaniały wiat. Fascynacja nauk ci le towarzyszyła socjalizmowi utopijnemu, gdy
dzi ki niej mo na stworzy now cywilizacj , godn człowieka my l cego. Nie traktował on
swego systemu jako utopii, tworzył bowiem- jego zdaniem- konstrukcj opart na
oczywistych i precyzyjnych podstawach naukowych. Uwa ał, e społecze stwo to nie
federacja jednostek, ale swoisty organizm odpowiadaj cy konstrukcj mechanizmowi
ludzkiego ciała. Uwa ał, e wszyscy ludzie powinni uwa a si za braci, kocha i
wspomaga wzajemnie. Społecze stwo przechodzi wszystkie fazy b d ce udziałem ycia
człowieka: dzieci stwo (konstrukcje wielkich budowli staro ytno ci); młodo (pojawienie si
sztuki); dojrzało (zdobywcza, zaborcza, dynamiczna ludzko ) i staro (społecze stwo
rozwini te intelektualnie, człowiek dominuje dzi ki wiedzy, nie sile). Ludzko jego czasów
znajdowała si w ko cu fazy dojrzało ci. W nowym społecze stwie władz zast pi ma
racjonalne administrowanie, za opieraj ce si na nauce społecze stwo przezwyci y
dotychczasowe rozproszenie, egoizm, zło i udr ki. Efektem b dzie powszechny dobrobyt,
b d mogli spełnia swe aspiracje, zaspokaja potrzeby. Społecze stwo ma by
zhierarchizowane- od masy pracowników fizycznych ku elicie (uczonym); ma by te
nierówne, ale tylko z powodu ró nych ludzkich zdolno ci. Saint- Simon nie postulował
zniesieniu własno ci, bowiem jest ona efektem wytwarzania, zale nym od nakładu i jako ci
pracy. Tworzył on zarys, nie za szczegółowy obraz przyszłego społecze stwa. Wszystkie
istotne sprawy społecze stwa rozwi zywane s przez kojarzenie interesu ogólnego
społecze stwa i interesu partykularnego jego poszczególnych cz ci. Władza gwarantowa
ma równowag , nie mo e dopu ci do przewagi którejkolwiek z dwu władz (tzw. władza
miarkuj ca, reguluj ca). Saint- Simon był zwolennikiem ustroju parlamentarnego. Uwa ał, i
wprowadzenie go we wszystkich krajach Europy, a przynajmniej w ich wi kszo ci, prowadzi
mo e do utworzenia parlamentu europejskiego.

88. Fourier. Zało enia utopijnej wizji przyszło ci.

Fourier krytykował wizj wiata, w której przyszło mu egzystowa . Cywilizacj uwa ał

za sprawc wszelkich nieszcz

, malej ca płaca prowadziła do ubóstwa, rodzina za to

tylko wzajemne „prostytuowanie si ”, mał e stwo to transakcja handlowa o finansowej
podstawie, której członkowie ł cz si przeciw reszcie.

Fourier opracował dokładny system organizacji przyszłego społecze stwa, za jego

doktryna zawiera miała odpowiedzi na wszystkie nurtuj ce wiat pytania.

Zało enia:

- powszechne prawo ci enia Newtona maj ce odzwierciedlenie we wzajemnym
przyci ganiu ludzi;

- ludzko trwaj ca 80 000 lat, w której działa „prawo wibracji”, jak i wyst puj okresy:
dzieci stwa, wzrastania, schyłku i zgrzybiało ci (najlepszy okres pomi dzy drug a trzeci
faz ); epoka wzrastania zlikwiduje n dz - utworzenie kooperatyw wiejskich i miejskich-
wymiana dóbr zamiast handlu;

- pa stwo zast pione systemem falang; w ka dej falandze istnie miało po dwóch
przedstawicieli wszystkich 810 ludzkich charakterów, co zapewniłoby trwało systemu.
Zaspokojone tu miały by wszystkie potrzeby człowieka; mo liwo przynale no ci do
ró nych wewn trznych grup falangi, przy czym indywidualne zdolno ci i niedogodno ci
pozwalałyby zajmowa w nich ró ne pozycje, co zapewniłoby równo mi dzy lud mi;

- praca podstaw egzystencji, wewn trzn potrzeb , spełnieniem marze i ogniwem
daj cym satysfakcj ;

- praca sposobem na wychowanie dzieci, przy czym ich wychowanie nale ało do
zamiłowanych pedagogów, nie koniecznie za do rodziny;

- podstaw relacji damsko- m skich i dzieci cych jest miło , nie za wewn trzny
obowi zek, przymus; monogamiczny b d poligamiczny charakter zwi zków;

- nauka przyjemno ci zaspokajaj c naturaln ludzk ciekawo ;

- „Ciało Sybilli” instytucj wychowawcz , Areopag ciałem kierowniczym falangi, nie
posiadaj cym za władczego charakteru;

- podstaw stosunków mi dzy falangami b dzie siła przekonania, nie za przemoc; nie
istnieje zwierzchnictwo i nadrz dno falang.

89. Anarchizm. Ogólna charakterystyka doktryny.

Anarchizm to idea społecze stwa bez pa stwa, pochwały wolno ci, bezrz du.

Anarchizm cechuje skrajny indywidualizm, niech tny- czasem wr cz wrogi- stosunek do
pa stwa jako formy organizacji ycia społecznego i jednostkowego. Odrzuca on ide
pa stwa, za wolno indywidualn uznaje za najwy sze dobro.

W anarchizmie mo na wyró ni nurty: indywidualistyczny, kolektywistyczny, komunistyczny i
syndykalistyczny.

90. Stirner jako prekursor anarchizmu.

Max Stirner (1806-1856) był twórc intelektualnej podstawy anarchizmu, ale za

prekursora uznaje si Williama Godwina (1756- 1836).

Stirner uwa ał, e najwy sz warto ci jest wolno zarówno od wszystkiego, jak i do

wszystkiego. Człowiek powinien kierowa si egoistycznym katalogiem zasad post powania
i spontaniczno ci , nie za wg reguł ustalonych przez pa stwo czy te reguł płyn cych
z zewn trz. Pa stwo, jak i inne organizacje i struktury społeczne (tak e moralno )- uwa ał
za główne przeszkody dla wolno ci.

98. Pozytywizm prawniczy. Ogólna charakterystyka kierunku.

Pozytywizm prawniczy zmierzał ku zapewnieniu ogólnego bezpiecze stwa prawnego,

dlatego te wszystko, co to bezpiecze stwo mogło zakłóca - powinno by odrzucone.
Pozytywizm odrzuca prawo naturalne i podej cie szkoły historycznej, metafizyk , poznanie
za opiera tylko na faktach. Jest to antyfilozofia prawa, odrzucaj ca rozwa ania nad
funkcjami prawa. Prawo to w pozytywizmie wyraz woli suwerena, (autorytetu) nie musi
mie zwi zku z moralno ci , opiera si bowiem na regułach. Pozytywne jest przede
wszystkim to, co realne.

99. J. Austin- charakterystyka doktryny prawniczej.

John Austin (1790-1859)- prawnik, który w swej doktrynie wyró niał trzy

konstytutywne cechy: rozkaz suwerena, sankcj i obowi zek zachowania podwładnego
(adresata).

Wyró niał on prawa wła ciwe (pozytywne) i niewła ciwe. „Prawo Boga” nie jest przedmiotem
prawoznawstwa. Mo e nim by jedynie prawo pozytywne, czyli ustanowione przez
politycznego suwerena, który ma mo liwo przymuszenia adresata do wymagalnego
zachowania, dzi ki mocy zadawania dolegliwo ci. Prawo to wi e wi ksz grup adresatów,
ma charakter generalny, a suwerena nie mo na w aden sposób ogranicza . Suwerenno
to konkretny podmiot władzy (formy władzy: monarchia- 1 osoba; arystokracja- grupa ludzi
b d demokracja- wg Austina jest negatywna, bowiem to re im despotyczny.

Wolno jednostki zapewnia wzajemne hamowanie si władz, na stra y czego stoi tak e
konstytucja, parlament i system prawa. Prawo musi by bezwzgl dnie przestrzegane

zarówno przez jego adresatów, jak i suwerenów, by pa stwo było pa stwem prawnym,
praworz dnym.

100. Pojecie prawa w doktrynie Iheringa.

Rodolf Ihering wprowadził w prawie metod celowo ciow - obowi zuj normy i ich

konsekwencje. Prawo to zatem zbiór norm, które ochraniaj interesy jednostki (gwarancja
przyjemno ci, unikanie przykro ci). Prawo jest dynamiczne, jak i dynamiczne jest ycie,
dlatego te nale y je <<prawo>> zmienia . Nale y w nim widzie u wiadomiony przez
człowieka cel. Przedmiotem prawa jest bowiem celowe ludzkie zachowanie. Celem prawa
jest pokój, a wi c walka z bezprawiem. Pa stwo poprzez prawo zabezpiecza ycie jednostki
i społecze stwa w sferze fizycznej, jak i psychicznej.

Ihering wyró niał prawo w znaczeniu przedmiotowym i podmiotowym. W sensie

podmiotowym prawo to konkretyzacja zasad prawnych do sytuacji jednostki, za
|w rozumieniu przedmiotowym to cało porz dku prawnego, składaj cego si na porz dek
społeczny. Był on zwolennikiem wy szo ci prawa stanowionego nad zwyczajowym, bowiem
jest ono niesprzeczne, jednolite, o wyra nym zakresie obowi zywania. Był przeciwnikiem
prawa natury i prawa w podej ciu szkoły historycznej.

Cech prawa jest formalizm. Formalizm prawa i jego przestrzeganie s oczywist gwarancj
wolno ci.

100. POJECIE PRAWA W DOKTRYNIE IHERINGA

- Wg Iheringa prawo- to zbiór norm ochraniaj cych interesy jednostki, przez co rozumiał
zagwarantowanie przyjemno ci i unikanie przykro ci- to wła nie jest celem jednostki

- prawne wyznaczniki zachowania charakteryzuje posługiwanie si przymusem

- dynamizm prawa = dynamizmowi ycia

a)Ihering odrzuca ide niezmienno ci prawa, jego bezkonfliktowego powstawania i

narastania

b)pa stwo dzi ki prawu zabezpiecza ycie jednostki i społecze stwa

c)cele pa stwa nie maj absolutnego charakteru

d)zwolennik szybko ci i nieuchronno ci w stosowaniu prawa tylko i wył cznie przez

pracowników

e)prawo w sensie podmiotowym to konkretyzacja zasad prawnych do sytuacji jednostki

f)prawo w znaczeniu przedmiotowym to cało porz dku prawnego

g)prawo to rezultat wy szego rozwoju kultury

h)prawo ma by niesprzeczne, jednolite, ma mie wyra ny zakres obowi zywania- te

cechy wiadcz o wy szo ci prawa stanowionego nad zwyczajowym

i)im wy szy formalizm prawa tym wi kszy zakres wolno ci

101. PA STWO I PRAWO W DOKTRYNIE JELLINKA

•

pa stwa nie nale y uto samia z prawem pa stwowym

•

prawo i bezprawie jest zwi zkiem wyst puj cym pomi dzy faktem a norm

•

prawo słu y warto ciowaniu i os dzaniu rzeczywisto ci

•

do norm prawnych zalicza te, które:

1.dotycz zachowania uchwytnego zewn trznie

2.s zewn trzne i ustalone przez autorytet

3.przestrzeganie ich jest zagwarantowane przez władz , czyli czynnik zewn trzny

4.psychologiczna koncepcja obowi zywania prawa- norma prawna obowi zuje, czyli jest

zdolna do oddziaływania na wol człowieka- wewn trzne przekonanie człowieka o

obowi zywaniu normy

5.na tym przekonaniu opiera si cały porz dek prawny

6.przymus słu y jedynie wzmocnieniu gwarancji istniej cych poza pa stwem

7.gwarancje słu ce przestrzeganiu prawa: społeczne, polityczne, prawne

8.prawem jest to, co zostało ustanowione b d usankcjonowane przez pa stwo; co wi e

zarówno obywateli jak i pa stwo

9.na pa stwo składaj si :

- ludno (czynnik zwi zku pa stwowego, przedmiot działalno ci pa stwa)

- zwierzchnia władza

- terytorium (obszar, na którym władza pa stwowa mo e rozwija swoj działalno )

10.typy pa stwa: starowschodni, grecki, rzymski, redniowieczny, współczesny

11.formy pa stwa: monarchia republika

102. Duquit jako przedstawiciel solidaryzmu prawniczego

d)człowiek jest istot społeczn i nie mo e y bez społecze stwa

e)człowiek jest istot wiadom swej odr bno ci mimo przynale no ci do grupy

f)normy prawne wyró nia sankcja, czyli zorganizowany przymus społeczny

g)prawem s tylko takie normy, które odpowiadaj regułom solidarno ci

h)władza pa stwowa jest efektem podziału pracy

i)celem pa stwa jest uzbrajanie w sankcj norm społecznych

j)przepisy prawne dzieli si na: normatywne (s zmienne stosownie do zmiany solidarno ci) i

techniczne (organizuj reakcje społeczn i sankcj ; zale od stopnia rozwoju

społecze stwa)

k)normy społeczne powstaj spontanicznie

l)ustawodawca nie tworzy wi c prawa, a jedynie formalizuje normy społecznego

m)Dugiut to przeciwnik praw podmiotowych, własno nie jest prawem podmiotowym a

funkcja społeczn

n)krytyk wszelkich form kolektywizmu