Zasada bycia w gotowości przez 24 godziny na dobę i 7 dni w tygodniu, która 

dominuje  w  społeczeństwach  Zachodnich,  powoduje,  że  czas  czuwania  ulega 

przedłużeniu.  Jak  wskazują  wyniki  badań,  ma  to  znaczenie  dla  jakości  naszego 

snu oraz prawdopodobnie wpływa na ryzyko występowania otyłości i cukrzycy.  

Dlaczego śpimy? 

 

Sen  jest  w  naszym  życiu  niezbędny.  Wspomaga  on  wiele  funkcji  fizjologicznych  i 

psychologicznych, w tym naprawę tkanek, wzrost, wzmocnienie pamięci i procesu uczenia 

się.  Osoby  dorosłe  różnią  się  zapotrzebowaniem  na  sen,  ale  uważa  się,  że  mniej  niż  7 

godzin snu w dłuższym przedziale czasu skutkuje wystąpieniem niekorzystnych następstw 

dla mózgu i ciała.  

Sen a metabolizm 

 

Prowadząc badania nad powiązaniami pomiędzy snem a metabolizmem często trudno jest określić, czy pewne uwarunkowania 

metaboliczne  wpływają  na  jakość  snu,  czy  też  jakość  i  długość  snu  wpływa  na  metabolizm.  Na  przykład  stwierdzono,  że 

dłuższe okresy snu głębokiego występują u osób aktywnych fizycznie oraz u chorych z nadczynnością tarczycy, a obydwa te 

stany  wiążą  się  z  przyspieszeniem  metabolizmu.  Z  kolei  u  chorych  na  niedoczynność  tarczycy,  ze  spowolnionym 

metabolizmem, głęboka faza snu jest krótsza.  

Mówiąc inaczej, można stwierdzić, że różne niekorzystne zmiany dotyczące aktywności metabolicznej wpływają na wystąpienie 

zaburzeń snu. Na przykład, gdy wzrasta w surowicy krwi stężenie kortyzolu (hormonu biorącego udział w odpowiedzi na stres), 

dochodzi do zaburzeń dotyczących odpowiedzi immunologicznej, obniża się zdolność organizmu do wykorzystywania glukozy i 

dochodzi do zaburzeń kontroli łaknienia. Podobne zmiany są  obserwowane u osób, u których doszło do zaburzeń właściwego 

rytmu snu, wywołane chociażby przez płaczące w nocy małe dzieci lub współistniejącą chorobę. Końcowym efektem braku snu 

jest  zaburzenie  prawidłowego  funkcjonowania  organizmu,  co  niesie  ze  sobą  wystąpienie  określonych  następstw 

metabolicznych.  

Czy brak snu wpływa na stan zdrowia? 

 

Badania  laboratoryjne  i  epidemiologiczne  wskazują,  że  brak  snu  wpływa  na  zwiększenie  ryzyka  wystąpienia  cukrzycy  i 

otyłości.  Zależność  pomiędzy  ograniczeniem  ilości  snu,  wzrostem  masy  ciała  i  wystąpieniem  cukrzycy  można  tłumaczyć 

zmianami dotyczącymi metabolizmu glukozy, zwiększeniem łaknienia oraz obniżonym wydatkiem energetycznym (1).  

Sen a metabolizm glukozy 

 

Krótsze  okresy  snu  są powiązane  z  gorszą  tolerancją glukozy  oraz  podwyższonym  stężeniem  kortyzolu  we  krwi.  Tolerancja 

glukozy to określenie służące do opisania sprawności, z jaką organizm radzi sobie z dostarczaniem glukozy do tkanek i mózgu. 

Wysokie  mierzone  na  czczo  stężenia  glukozy  oraz  insuliny  wskazują  na  zaburzenia  metabolizmu  glukozy.  Potwierdzono,  że 

nieprawidłowa  tolerancja  glukozy  jest  czynnikiem  ryzyka  dla  wystąpienia  cukrzycy  typu  2.  Wyniki  badań  wskazują,  iż 

długotrwałe ograniczenie czasu snu (poniżej 6,5 godz. dziennie) mogą obniżyć tolerancję glukozy o 40%.  

Wzmożenie łaknienia 

 

Na podstawie dużych badań populacyjnych stwierdzono związek pomiędzy krótkim okresem snu a podwyższonym wskaźnikiem 

masy ciała  (BMI).  Krótki  sen  wpływa na wystąpienie  zmian  dotyczących  wydzielania  hormonów,  które  wpływają  na poczucie 

głodu:  obniżenie  stężenia  leptyny,  która  zmniejsza  łaknienie  i  zwiększenie  stężenia  greliny,  która  nasila  poczucie  głodu. 

Zmiany  te  stwierdzono  już  przy  długości  snu  poniżej  8  godzin  (1,3).  Te  obserwacje  wskazują,  że  pozbawienie  snu  jest 

czynnikiem  ryzyka  otyłości.  W  badaniu  kontrolowanym  z  udziałem  zdrowych  mężczyzn  wykazano,  że  ograniczenie  snu  do 

około  4  godzin  było  związane  ze  znacznie  większą  chęcią  spożywania  produktów  spożywczych  o  wysokiej  gęstości 

energetycznej  i  z  dużą  zawartością  węglowodanów,  takich  jak  słodycze,  produkty  wysoko  solone  i  produkty  o  wysokiej 

zawartości  skrobi.  Stwierdzono  również zwiększenie  łaknienia  (2).  Krótszy  okres  snu  oznacza  dłuższy  czas,  podczas  którego 

można jeść i pić. Wyniki niektórych badań sugerują, że jest to jeden z czynników wpływających na zwiększenie ryzyka otyłości 

u osób krótko śpiących.  

Obniżenie wydatku energetycznego

  

Okazuje się, że osoby śpiące  krótko  są zazwyczaj mniej aktywne fizycznie w porównaniu do całości populacji, co wpływa na 

obniżenie ich wydatku energetycznego.  

Reasumując,  jednoczesne  zwiększenie  łaknienia  oraz  obniżenie  aktywności  fizycznej  u  osób  pozbawionych  snu,  jest  silnym 

argumentem przemawiającym za uznaniem znaczenia odpowiedniej ilości snu w kontroli masy ciała.  

Błędne koło zaburzeń snu i otyłości 

 

Choroba nazywana bezdechem sennym dotyczy około 24% mężczyzn i 9% kobiet. Cechuje się ona występowaniem przerw w 

Brak snu i jego konsekwencje metaboliczne

www.eufic.org

 

oddychaniu  podczas  snu,  co  skutkuje  wystąpieniem  zaburzeń  snu  oraz  uczuciem  ciągłego  zmęczenia.  Stwierdza  się  ścisły 

związek pomiędzy bezdechem sennym a otyłością. Wykazano, że u osób z bezdechem sennym dochodzi do zaburzeń faz snu, 

które  mogą  nasilać  nieprawidłowości  metaboliczne  związane  z  niedoborem  snu,  na  przykład  zwiększając  łaknienie.  Zatem 

bezdech senny spowodowany otyłością może wpływać w taki sposób na łaknienie i wydatek energetyczny, który prowadzi do 

dalszego wzrostu masy ciała. Dla pełnego zrozumienia tych powiązań niezbędne jest przeprowadzenie wielu dalszych badań.  

Wnioski 

 

Brak  dobrej  jakości  snu  wpływa  na  czynniki,  które  decydują  o  bilansie  energetycznym  organizmu,  w  tym  na  łaknienie, 

poczucie  głodu  oraz  wydatek  energetyczny.  Ponadto  skrócenie  snu  niekorzystnie  wpływa  na  zdolność  organizmu  do 

wykorzystania  glukozy  i  może  zwiększać  ryzyko  wystąpienia  cukrzycy  typu  2.  Dotychczas  nie  jest  jasne,  czy  można 

wykorzystać modyfikacje dotyczące jakości i ilości snu do stworzenia środowiska, które sprzyja kontroli właściwej masy ciała i 

zmniejszenia ryzyka chorób związanych z otyłością.  

Piśmiennictwo 

 

1. Knutson K.L. et al. (2007). The metabolic consequences of sleep deprivation. Sleep Medicine Reviews 11(3):159­62.  

2. Spiegel K. et al. (2005). Sleep loss: a novel risk factor for insulin resistance and Type 2 diabetes. Journal of Applied 

Physiology 99:2008­19.  

3. Van Cauter E. et al. (2007). Impact of sleep and sleep loss on neuroendocrine and metabolic function. Hormone 

Research 67:2­9. 

www.eufic.org

 

2

W listopadzie 2007 roku opublikowano obszerne sprawozdanie, w którym 

dokonano  przeglądu  badań  dotyczących  wpływu  trybu  życia  na  ryzyko 

zachorowania na różne choroby nowotworowe. Przegląd, opublikowany wspólnie 

przez  Światową  Fundację  Badań  nad  Rakiem  (World  Cancer  Research  Fund  – 

WCRF)  oraz  Amerykański  Instytut  Badań  nad  Rakiem  (American  Institute  for 

Cancer  Research  –  AICR)  opisuje  aktualny  stan  wiedzy  dotyczący  powiązań 

pomiędzy  sposobem  żywienia,  składem  ciała,  aktywnością  fizyczną  a 

występowaniem różnych chorób nowotworowych.  

Niektórym nowotworom można zapobiegać 

 

Do powstania choroby nowotworowej prowadzą uszkodzenia materiału genetycznego, ale 

tylko 5 – 10% chorób nowotworowych jest dziedziczonych bezpośrednio. U zdecydowanej 

większości  osób,  które  posiadają  odziedziczony  gen  sprzyjający  powstaniu  choroby 

nowotworowej  nie  dochodzi  do  jej  powstania,  chociaż ryzyko  jest  wyższe  niż  w  ogólnej 

populacji.  Dzieje  się tak dlatego,  że najważniejszym czynnikiem decydującym  o  rozwoju 

choroby  nowotworowej  lub  jej  niebecności,  jest  narażenie  na  specyficzne  czynniki 

środowiskowe,  które  prowadzą do  uszkodzenia  genów.  Chociaż nie  uda  nam  się uniknąć 

wszystkich znanych karcynogenów środowiskowych (substancji, które sprzyjają rozwojowi choroby nowotworowej), takich jak 

palenie  tytoniu,  narażenie  na  szkodliwe  promieniowanie  oraz  infekcje,  to  jednak  możemy  wpływać  na  nasze  życie  w  taki 

sposób,  aby  zmniejszać  narażenie  na  czynniki  uszkadzające  nasze  DNA.  Dotyczy  do  zwłaszcza  prozdrowotnego  sposobu 

żywienia i wyborów związanych ze stylem życia.  

Przesłanki niniejszego raportu

 

Od  czasu  opublikowania  pierwszego  sprawozdania  WCRF  przed  10  laty  doszło  do  znacznego  rozwoju  badań  dotyczących 

zapobiegania  chorobom  nowotworowym.  W  tym  czasie  opracowano  i  wdrożono  szereg  nowych  metod  elektronicznych,  które 

wpłynęły  na  pogłębienie  możliwości  analizy  dostępnych  danych.  Dlatego  zaistniała  potrzeba  opublikowania  kolejnego 

przeglądu.  Ponad  20  wybitnych  światowych  ekspertów  w  ciągu  5  lat  dokonało  szeregu  przeglądów  systematycznych 

piśmiennictwa  światowego,  aby  wyciągnąć  wnioski,  w  jaki  sposób  na  ryzyko  chorób  nowotworowych  wpływają  podlegające 

modyfikacji  czynniki  (WCRF/AICR  2007).  W  oparciu  o  jakość  i  siłę  dowodów  naukowych  wyciągnięto  wnioski  dotyczące 

działania ochronnego lub sprzyjającego rozwojowi choroby nowotworowej takich czynników jak produkty spożywcze, składniki 

odżywcze,  skład ciała  oraz  aktywność  fizyczna.  Dowody  klasyfikowano  jako  przekonujące,  prawdopodobne  lub  ograniczone. 

Związek przyczynowy jest bardziej prawdopodobny w sytuacji, gdy skumulowana moc dowodów epidemiologicznych, wyników 

badań eksperymentalnych i klinicznych jest spójna, jednoznaczna, silna, powtarzalna i przekonująca. Najprawdopodobniej siła 

pojedynczego  oddziaływania  żadnego  z  ocenianych  czynników  nie  jest  wystarczająca  dla  stwierdzenia  jednoznacznej 

zależności  przyczynowej.  W  artykule  przedstawiono  dostępne  dane  dotyczące  znaczenia  poszczególnych  czynników 

środowiskowych zgodne z obecnym stanem wiedzy, wraz z oceną, czy powiązania są przekonujące czy prawdopodobne.  

Aktywność fizyczna

 

Organizm  ludzki  jest  zbudowany  w  taki  sposób,  aby  mógł  być  poddawany  regularnej  aktywności  fizycznej.  Ale  w  ciągu 

ostatnich  lat,  zwłaszcza  w  państwach  wysoko  rozwiniętych,  aktywność  fizyczna  ludzi  wyraźnie  się  zmniejszyła.  Aktywność 

zawodowa  polega  coraz  bardziej  na  pracy  siedzącej,  większość  podróży  odbywa  się  przy  użyciu  pojazdów  mechanicznych, 

specjalistyczne  urządzenia  wykonują  większość  prac  domowych  a  aktywną  rekreację  podczas  czasu  wolnego  zastąpiło 

oglądanie telewizji i zabawa w gry komputerowe. Brak aktywności fizycznej wydaje się być ważnym czynnikiem wpływającym 

na rozwój nadwagi i otyłości, które z kolei zwiększają ryzyko niektórych chorób nowotworowych. Obecny raport wspiera teorię, 

która głosi, że organizm ludzki jest przystosowany do aktywności fizycznej w ciągu całego życia a siedzący tryb życia może nie 

sprzyjać zdrowiu.  

Wnioski  

Istnieją  przekonujące  dowody,  że  aktywność  fizyczna  jest  czynnikiem  ochronnym  przed  wystąpieniem  raka  jelita  i 

prawdopodobnie  działa  ochronnie  w  stosunku  do  raka  trzonu  macicy  i  piersi  u  kobiet  po  menopauzie.  Istniejące  dane 

przemawiają za  stwierdzeniem,  iż korzystnie  oddziałuje każdy  rodzaj  aktywności  fizycznej  w  każdym  nasileniu  a  dotychczas 

istnieją bardzo ograniczone dane dotyczące wpływu określonych rodzajów aktywności fizycznej.  

 

Zawartość tłuszczu w organizmie 

 

W  związku  z  obfitością  dostępnego  pożywienia  pojawił  się  w skali  światowej  problem  nadwagi  i  otyłości.  Nie  znamy  dobrze 

mechanizmów, poprzez które wysoka zawartość tłuszczu w organizmie wpływa na zwiększenie ryzyka chorób nowotworowych. 

Tym niemniej dostępne dane sugerują, że:  

l

Otyłość, a zwłaszcza otyłość brzuszna, przyczynia się do podwyższenia stężenia hormonów i czynników wzrostu, które 

sprzyjają rozwojowi komórek nowotworowych. Na przykład zwiększone wydzielanie insuliny zwiększa ryzyko raka jelita 

grubego i trzonu macicy, a prawdopodobnie również raka trzustki i nerki, natomiast zwiększone wydzielanie leptyny jest 

związane z występowaniem raka jelita grubego i prostaty.  

l

Otyłość jest stanem charakteryzującym się występowaniem przewlekłej reakcji zapalnej o małym nasileniu. Stan 

zapalny jest fizjologiczną odpowiedzią na uraz lub infekcję i wtedy jest korzystny dla organizmu. Jednak przewlekły stan 

zapalny może powodować uszkodzenie DNA i rozwój chorób nowotworowych.  

Wnioski  

Związki pomiędzy  nadmierną zawartością  tłuszczu  w  organizmie  a  występowaniem  chorób  nowotworowych  są  obecnie lepiej 

udokumentowane niż  w  latach  90.  W  szczególności istnieją przekonujące  dane, że  istnieje  przyczynowa  zależność pomiędzy 

wysoką zawartością tłuszczu a rakiem przełyku, trzustki, jelita grubego, trzonu macicy, nerki i piersi (u kobiet po menopauzie), 

Żywność i aktywność fizyczna a choroby nowotworowe – przegląd badań

www.eufic.org

 

3

a  prawdopodobnie  również  rakiem  pęcherzyka  żółciowego  (w  tym  przypadku  wpływ  jest  zarówno  bezpośredni  i  pośredni  – 

poprzez  większe  ryzyko  kamicy  żółciowej).  Z  kolei  wysoka  zawartość  tkanki  tłuszczowej  ma  prawdopodobnie  działanie 

ochronne w przypadku raka piersi u kobiet przed menopauzą, ale nie zidentyfikowano dotychczas mechanizmu, który decyduje 

o tym efekcie.  

Karmienie piersią

  

Zainteresowanie  naukowców  karmieniem  piersią  tradycyjnie  dotyczyło  jego  wpływu  na  rozwój  dziecka.  Jednak  ostatnio 

zwrócono uwagę na korzyści wynikające z karmienia piersią na przebieg późniejszego życia dziecka oraz korzyści dla matki. 

Niedawno opublikowane wyniki badań świadczą, że im dłużej kobieta karmi piersią, tym silnej występuje efekt ochronny przed 

wystąpieniem u niej raka piersi. Przypuszcza się, że odpowiedzialne za ten efekt są zmiany dotyczące wydzielania hormonów 

związanych z cyklem miesiączkowym.  

Wnioski  

Istnieją przekonujące dowody, iż karmienie piersią wykazuje wpływ ochronny przed rozwojem raka piersi u matki (w każdym 

wieku, w tym również po menopauzie).  

Błonnik pokarmowy

  

Błonnik  pokarmowy  jest  obecny  przede  wszystkim  w  produktach  zbożowych,  korzeniach  roślin,  bulwach,  roślinach 

strączkowych,  owocach  i  warzywach.  Chociaż  nie  dowiedziono  istnienia  jednoznacznych  powiązań  pomiędzy  spożyciem 

poszczególnych  produktów  spożywczych  zawierających  błonnik  na  ryzyko  wystąpienia  chorób  nowotworowych,  to  jednak 

istnieją silne dowody na istnienie ochronnego działania błonnika w stosunku do raka jelita grubego. Błonnik zwiększa objętość 

stolca  i  przyspiesza  pasaż  jelitowy  resztek  pokarmowych  a  prawdopodobnie  również  przyspiesza  przechodzenie  substancji 

rakotwórczych  przez  przewód  pokarmowy.  Składniki  błonnika,  które  podlegają  fermentacji  w  jelicie  grubym  pod  wpływem 

bakterii jelitowych, zwiększają zawartość krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych, działających ochronnie na komórki jelita.  

Wnioski  

Produkty  spożywcze  zawierające  błonnik  pokarmowy  prawdopodobnie  mają  wpływ  ochronny  w  stosunku  do  raka  jelita 

grubego. 

Owoce i warzywa 

 

Owoce i warzywa są głównym źródłem żywieniowym witamin, składników mineralnych i roślinnych składników odżywczych. W 

raporcie  zawarto  stwierdzenie, że  trudno  jest  określić związki  pomiędzy  poszczególnymi  produktami  roślinnymi  a  chorobami 

nowotworowymi,  ze  względu  na  zawartość  w  nich  olbrzymiej  ilości  składników  odżywczych,  które  mogą  mieć  znaczenie  w 

zapobieganiu  chorób  nowotworowych.  Więcej  danych  przyniosły  badania,  na  podstawie  których  określono  podstawowe 

ochronnie działające  składniki odżywcze,  takie  jak  karoten,  obecny  w  pomidorach  likopen,  witamina  C  i  witaminy  z  grupy  B 

oraz  selen.  Te  składniki  odżywcze  chronią  DNA  przed  uszkodzeniem  oksydacyjnym  i/lub  hamują  aktywację  karcynogenów 

obecnych w organizmie poprzez hamowanie rozwoju lub powodowanie śmierci komórek nowotworowych.  

Wnioski 

Raport stwierdza, że dowody na ochronne działanie warzyw i owoców w stosunku do wystąpienia chorób nowotworowych nie są 

tak  oczywiste,  jak  to  uważano  do  niedawna.  Jest  prawdopodobne, że  warzywa  i  owoce  nie  zawierające  skrobi  chronią przed 

rakiem  jamy  ustnej,  gardła, przełyku,  płuc i  żołądka.  Produkty  spożywcze,  które  wykazują działanie  ochronne  w  przypadku 

niektórych chorób nowotworowych, to:  

l

siekany czosnek w stosunku do raka żołądka (siekanie uwalnia z czosnku enzym, który ułatwia tworzenie korzystnych 

związków siarkowych)  

l

karotenoidy w stosunku do raka jamy ustnej, gardła i płuc  

l

likopen (obecny w pomidorach, zwłaszcza przetworzonych, takich jak sosy pomidorowe, zupy i keczup) w stosunku do 

raka prostaty  

l

witamina C w stosunku do raka przełyku  

Alkohol 

 

Alkohol  był  spożywany  w  większości  społeczności  ludzkich  na  świecie,  co  najmniej  od  czasów  paleolitycznych.  Piwo,  wino  i 

wysokoprocentowe napoje alkoholowe są popularnymi napojami wszędzie na świecie. Chociaż przewlekłe stosowanie alkoholu 

jest dobrze znanym czynnikiem powodującym marskość wątroby, to niekorzystny wpływ alkoholu na inne aspekty zdrowotne 

jest  znany  dopiero  od  niedawna.  Obecnie  etanol  jest  uznawany  za  czynnik  rakotwórczy,  niezależnie  od  rodzaju  napoju 

alkoholowego.  Nie  określono  bezpiecznego  progu  picia  alkoholu,  ale  można stwierdzić, że  im  wyższe spożycie  alkoholu,  tym 

większe ryzyko rozwoju choroby nowotworowej.  

Wnioski 

Dowody naukowe są obecnie silniejsze niż w  przeszłości. Istnieją przekonujące dowody na zależność przyczynową pomiędzy 

spożyciem  alkoholu  a  występowaniem  raka  gardła,  przełyku,  jelita  grubego  (u  mężczyzn)  oraz  piersi  (u  kobiet). 

Prawdopodobny związek istnieje pomiędzy piciem napojów alkoholowych a rozwojem raka wątroby i jelita grubego u kobiet.  

Mięso, ryby i jaja 

 

Uważa  się,  że  należymy  do  organizmów  wszystkożernych  i  że  prozdrowotny  sposób  żywienia  obejmuje  włączenie  zarówno 

produktów  pochodzenia  roślinnego  jak  i  zwierzęcego  – takich  jak  mięso,  ryby  i  jaja.  Produkty  te  są dobrym  źródłem białka 

wysokiej jakości oraz wielu cennych mikroskładników. Jednak po spożyciu czerwonego mięsa (np. wołowiny, wieprzowiny czy 

jagnięciny)  wzrasta  w  organizmie  zawartość związków  azotowych,  prawdopodobnie  ze  względu  na  wysoką zawartość  w tych 

produktach hemu i żelaza. Wiele przetworzonych produktów mięsnych, takich jak szynka, bekon, wędzonki, kiełbasy i hot­dogi 

zawiera azotany, azotyny i inne substancje utrwalające dodawane podczas ich wyrobu. Przy spożyciu w nadmiernych ilościach, 

azotany  i  azotyny  zawarte  w  pożywieniu  są  prawdopodobnie związkami  rakotwórczymi  dla  ludzi,  ponieważ  w  organizmie  są 

www.eufic.org

 

4

przetwarzane na karcynogenne N­nitrozwiązki.  

Wnioski  

Istnieją przekonujące dowody, że stałe wysokie spożycie czerwonego mięsa i wyrobów mięsnych zwiększa ryzyko raka jelita 

grubego.  

Mleko i produkty mleczne 

 

Mleko  i  produkty  pochodzące  z  mleka,  takie  jak  sery,  masło  i  jogurty,  są  spożywane  od  czasu  udomowienia  zwierząt 

przeżuwających.  Dobrym  markerem  spożycia  mleka  w  społeczeństwie  typu  „zachodniego”,  do  którego  należy  Europa,  jest 

spożycie  wapnia.  Wapń  pochodzący  z  pożywienia  uważany  jest  za  czynnik  chroniący  przed  chorobami  nowotworowymi, 

ponieważ reguluje on wzrost komórki, komórkowe procesy naprawcze oraz może wiązać w jelitach sole kwasów żółciowych i 

tłuszcze, co zapobiega uszkodzeniom śluzówki jelit. W mleku zawarte są również składniki aktywne biologicznie, które również 

mogą działać ochronnie. Z drugiej strony, wysokie spożycie wapnia nasila proliferację komórkową w prostacie.  

Wnioski  

Badania  dotyczące  spożycia  produktów  mlecznych  i  występowania  chorób  nowotworowych  są  prowadzone  w  różnych 

kierunkach.  Mleko  prawdopodobnie  ma  działanie  ochronne  w  stosunku  do  raka  jelita  grubego;  istnieją  również  ograniczone 

dane  na  temat  ochronnego  działania  mleka  w  stosunku  do  raka  pęcherza  moczowego.  Prawdopodobnie  istnieje  zależność 

przyczynowa pomiędzy wysokim spożyciem wapnia a rakiem prostaty.  

Tłuszcze, oleje, cukry proste i sól

  

Tłuszcze i oleje są składnikami pożywienia o najwyższej gęstości energetycznej. Cukry proste to węglowodany cechujące się 

słodkim  smakiem.  Tłuszcze  i  cukry  proste  są  składnikami  wielu  produktów  i  napojów  o  wysokiej  zawartości  energetycznej, 

które mogą przyczyniać się do wzrostu masy ciała i nadwagi, co zwiększa ryzyko niektórych chorób nowotworowych. Jednak 

dotychczas  nie  dysponujemy  przekonującymi  czy  nawet  prawdopodobnymi  dowodami,  że  tłuszcze,  oleje  lub  cukry  proste 

zwiększają ryzyko jakiejkolwiek choroby nowotworowej.  

Sól  (chlorek  sodu)  jest  niezbędnym  składnikiem  dla  prawidłowego  funkcjonowania  organizmu,  a  w  przeszłości  był  cennym 

artykułem handlowym. Obecnie sól w dużej obfitości znajduje się w wielu produktach, a zwłaszcza produktach przetworzonych, 

do  których  utrwalania  stosowana  jest  sól,  takich  jak  solone  mięso, ryby, oliwki, wędliny,  produkty  gotowe  do  spożycia, sosy 

oraz  chipsy,  orzechy  i  inne  pikantne  przekąski.  Dysponujemy  dowodami,  iż  wysokie  spożycie  soli  uszkadza  błonę  śluzową 

żołądka, zwiększa wytwarzanie związków N­nitrozowych i sprzyja karcynogenezie w żołądku.  

Wnioski  

Wysokie  spożycie  soli  i  produktów  przechowywanych  z  dodatkiem  soli  jest  prawdopodobnym  czynnikiem  zwiększającym 

ryzyko raka żołądka.  

Nasze wybory mają znaczenie 

 

Przewlekłe choroby niezakaźne, w tym choroby nowotworowe, są uznawane za główny problem zdrowia publicznego na całym 

świecie.  Niniejszy  raport,  w  którym  dokonano  przeglądu  piśmiennictwa,  przedstawia  aktualną  wiedzę  na  temat  chorób 

nowotworowych, wskazując, w jakim stopniu składniki odżywcze, sposób żywienia, aktywność fizyczna i skład ciała wpływają 

na  ryzyko  chorób  nowotworowych,  z  uwzględnieniem,  które  czynniki  są  najważniejsze.  Informacje  te  będą  najbardziej 

użyteczne, jeśli będą stosowane wraz z zaleceniami żywieniowymi wydanymi w celu promowania prozdrowotnego trybu życia 

przez odpowiednie urzędy krajowe.  

Dokonywanie rozsądnych wyborów dotyczących sposobu żywienia i stylu życia w młodości i podczas dorosłego życia pozwala 

na zmniejszenie ryzyka takich chorób jak otyłość, chorób układu krążenia na tle miażdżycy, nadciśnienia tętniczego, cukrzycy 

oraz niektórych chorób nowotworowych. Prozdrowotny sposób żywienia oznacza zrównoważony dobór pożywienia, spożywanie 

niektórych produktów w ograniczonych ilościach oraz włączanie do swojego pożywienia różnorodnych produktów.  

Piśmiennictwo 

 

1. WCRF/AICR (1997). Food, Nutrition and the Prevention of Cancer – a Global Perspective. Washington D.C.  

2. WCRF/AICR (2007). Food, Nutrition, Physical Activity and the Prevention of Cancer – a Global Perspective. Washington 

D.C. Available from 

www.dietandcancerreport.org

 

www.eufic.org

 

5

Ten składnik mineralny jest wszechobecny w organizmie. Jest niezbędny dla 

takich podstawowych funkcji organizmu jak trawienie, rozmnażanie i wzrost. Ma 

znaczenie  dla  prawidłowego  działania  wielu  układów  ciała.  Lista  korzystnych 

wpływów  cynku  dla  organizmu  jest  bardzo  długa  a  opisywane  efekty  mogą 

wydawać  się  nawet  bardzo  optymistyczne  –  na  przykład  czy  rzeczywiście  cynk 

zwalcza infekcje i leczy zranienia?  

Obecny w każdej komórce

  

Cynk jest obecny w każdej komórce roślinnej i zwierzęcej. Jest niezbędny do syntezy DNA 

(materiału  genetycznego)  i  rozwoju  nowej  tkanki,  co  oznacza,  że  jest  kluczowym 

składnikiem  dla  prawidłowego  wzrostu  i  rozwoju  w  dzieciństwie.  Jest  podstawowym 

składnikiem ponad 100 enzymów biorących udział w trawieniu i wykorzystaniu tłuszczów, 

białek  i  węglowodanów,  uczestniczy  w  procesach  wytwarzania  energii.  Wspomaga 

działanie  układu  immunologicznego  i  dlatego  zrozumiałe  zainteresowanie  wzbudza  jego 

ewentualny udział w zwalczaniu infekcji i gojeniu się ran.  

Czy pomaga w zwalczaniu infekcji? 

 

Cynk jest niezbędny dla prawidłowego rozwoju limfocytów T, białych krwinek, które zwalczają wirusy i szkodliwe bakterie, co 

pomaga nam w przezwyciężaniu infekcji. Wykazano, że u niedożywionych dzieci z niskim stężeniem cynku, jego suplementacja 

zwiększała liczbę limfocytów T oraz zmniejszała nasilenie i czas trwania infekcji.

1

 W nawiązaniu do tego obiecującego wyniku 

od kilku lat prowadzone są badania weryfikujące, czy podawanie cynku w postaci tabletek czy sprayu do nosa jest skuteczne w 

leczeniu  infekcji  górnych  dróg  oddechowych.  W  niedawno  przeprowadzonym  przeglądzie  tych  badań  stwierdzono  brak 

skuteczności terapeutycznej cynku podawanego doustnie i donosowo.

2

  

Gojenie się ran 

 

Stosowanie suplementacji cynkiem jest pomocne w leczeniu niektórych chorób skóry, takich jak owrzodzenia podudzi, ale ten 

efekt jest obserwowany tylko u osób z początkowo niskim stężeniem cynku. Kremy zawierające cynk stosowane bezpośrednio 

na ranę  są bardziej  skuteczne  w  leczeniu  infekcji  skórnych  i  stymulowaniu  gojenia  się ran niż suplementacja  doustna.  Cynk 

jest często stosowanym składnikiem kremów przeciwtrądzikowych i szamponów o działaniu gojącym.

3

  

Zawartość cynku w pożywieniu 

 

Cynk  znajduje  się  w  wielu  produktach  spożywczych,  zatem  stosowanie  urozmaiconego  sposobu  żywienia  jest  dobrym 

sposobem na spełnienie zapotrzebowania na cynk. Wynosi ono około 9 mg dziennie dla mężczyzn i 7 mg dla kobiet. Czerwone 

mięso  jest  jednym  z  najlepszych  źródeł cynku,  natomiast  fityniany  obecne  w  produktach  roślinnych  zmniejszają wchłanianie 

cynku. Dlatego wegetarianie powinni zwracać uwagę na włączanie do swojego menu takich produktów jak produkty mleczne, 

jaja,  produkty  zbożowe  z  pełnego  przemiału,  orzechy  i  warzywa  strączkowe.  Kobiety  w  ciąży  i  karmiące  piersią  mają 

zapotrzebowanie  o  2  mg  /d  wyższe,  co  zapewnia  potrzeby  rosnącego  dziecka.  To  większe  zapotrzebowanie  może  być łatwo 

zaspokojone większą ilością spożywanego pożywienia.

 

 

 

Cynk – super składnik odżywczy?

 Niektóre źródła żywieniowe cynku

 

 

Produkt spożywczy

Zawartość cynku (mg/100 

g) 

Świeże ostrygi

45­75

Małże

21

Kiełki i otręby 

pszeniczne

13­16

Orzechy brazylijskie

7

Mięso

4.5­8.5

Ser typu parmezan

4

Suszony groch

4

Orzechy laskowe

3.5

Żółtko jaja

3.5

Orzeszki ziemne

3

Sardynki

3

Kurczak (udko)

2.85

Orzechy włoskie

2.25

www.eufic.org

 

6

 

 

 

Zbyt duże ilości 

 

Przypadkowe spożycie powyżej 200 mg cynku powoduje ostre objawy toksyczne pod postacią nudności i wymiotów, natomiast 

długotrwała  suplementacja  może  zaburzać  wchłanianie  miedzi  i  żelaza.  Dzieje  się  tak  dlatego,  że  miedź,  żelazo  i  cynk 

konkurują ze sobą we wchłanianiu z jelit do krwi. Wobec tego nadmiar któregoś z tych składników mineralnych może zaburzać 

wchłanianie pozostałych.  

Optymalne spożycie 

 

W Europie większość osób spożywa odpowiednie ilości cynku stosując zróżnicowany, prawidłowo zbilansowany sposób żywienia 

i rzadko istnieje potrzeba stosowania suplementacji.

4

 Jawne klinicznie objawy niedoboru, takie jak opóźnienie wzrostu u dzieci, 

impotencja  oraz  zmiany  skórne,  występują  rzadko.  W  przypadku  podejrzenia  niedoboru  cynku  należy  skontaktować  się  z 

lekarzem.  Zazwyczaj  zbilansowany  sposób  żywienia  jest  wystarczającym  sposobem  dla  zapewnienia  wszystkich  składników 

odżywczych  a  stosowanie  suplementacji  ma  znaczenie  tylko  w  przypadku  niedostatecznej  podaży  z  pożywieniem  (np.  w 

niedożywieniu, alkoholizmie, chorobach układu pokarmowego).  

Piśmiennictwo 

 

1. Black R.E. (1998). Therapeutic and preventive effects of zinc on serious childhood infectious diseases in developing 

countries. American Journal of Clinical Nutrition 68:476S­479S  

2. Caruso T.J. et al. (2007). Treatment of naturally acquired common colds with zinc: a structured review. Clinical 

Infectious Diseases 45:569­574  

3. Lansdown A.B. et al. (2007). Zinc in wound healing: theoretical, experimental and clinical aspects. Wound Repair and 

Regeneration 15:2­16  

4. Wuehler S.E. et al. (2005). Use of national food balance data to estimate the adequacy of zinc in national food supplies: 

methodology and regional estimates. Public Health Nutrition 8:812­819  

5.

UK Food Standard Agency, Eat Well Be Well section.

 

Chleb pełnoziarnisty

1.65

Ciecierzyca

1.4

Krewetki 

1.15

Jaja (całe)

1.1

Mleko

0.75

www.eufic.org

 

7