TEORIE

EKONOMII ROZWOJU

Determinizm geograficzny

przyczyną zacofania (względnego) są

czynniki geograficzne

umiarkowany

determinizm

silny

determinizm

niezależność

geograficzna

Umiarkowany determinizm

geograficzny

Adam Smith (1776):

• sprzyjające warunki geograficzne

pozwoliły rozwinąć się krajom Azji i
Europy i jednocześnie niesprzyjające
warunki są odpowiedzialne za
zacofanie Syberii i Afryki

Umiarkowany determinizm

geograficzny

Jeffrey Sachs (1997):

• rozwinięta gospodarka rynkowa powstała

w strefie klimatu umiarkowanego i – poza
nielicznymi wyjątkami – do tej strefy
współcześnie się ogranicza;

• kraje obecnie zacofane i znajdujące się w

strefie tropikalnej nigdy nie osiągną
poziomu dobrobytu występującego w
krajach strefy umiarkowanej

Umiarkowany determinizm

geograficzny

Europa i Ameryka Północna były podwójnie

błogosławione. Posiadały najwydajniejsze

systemy produkcyjne – wzmacniane, a

częściowo powodowane przez bardzo

korzystne warunki geograficzne.
W przeciwieństwie do nich tropiki (...) były

podwójnie przeklęte: mając słabsze

instytucje ekonomiczne oraz, z reguły,

gorsze warunki geograficzne.

J.Sachs: The Limits of Convergence. Nature, Nurture and Growth,

„The Economist” 1997, vol. 343, s. 20

Umiarkowany determinizm

geograficzny

John Stuart Mill:

• warunki naturalne (przyrodnicze)

stanowią czynnik w znacznej mierze
rozstrzygający o dobrobycie
społeczności i jednostki

Silny determinizm geograficzny

David Ricardo

teoria stanu stacjonarnego:

• przy braku wzrostu produktywności

czynników wytwórczych (braku

postępu technicznego) lub wzroście

zbyt małym w stosunku do przyrostu

liczby ludności warunkiem

utrzymania dotychczasowego

poziomu życia jest wykorzystanie

zasobów przyrody

Niezależność geograficzna

Robert Solow (1956):

• wielkość produktu zależy od nakładów

dwóch czynników wytwórczych: pracy i

kapitału

• przyrost produktu zależy od wielkości

inwestycji i produktywności nowego

kapitału

• oszczędności determinują inwestycje i

dlatego mogą być uznane za podstawę

dobrobytu społeczeństwa

pomija zasoby naturalne

Niezależność geograficzna

Jean-Baptiste Say (1803-1814):

• przedsiębiorczość, jaką dysponuje

społeczeństwo, pozwala przezwyciężyć

problemy związane z niewielkim

terytorium i ograniczoną naturalną

zasobność

Niezależność geograficzna

Theodore Schultz

teoria kapitału ludzkiego:

• rozwój kapitału ludzkiego, czyli wiedzy,

pozwoli przezwyciężyć wszelkie
niedobory zasobów przyrody

• kapitał ludzki jest substytutem dla

ograniczonych zasobów przyrody

Determinizm geograficzny

Stopniowe wyczerpywanie się zasobów

przyrody przyczynia się do odradzania

się głosów podkreślających

przyrodnicze granice wzrostu

gospodarczego

Niedobór zasobów przyrody

Ograniczenie wolności gospodarczej

Teoria kosztów komparatywnych

Kraje zacofane znajdują się w błędnym

kręgu ubóstwa

niski poziom produktu per capita

mała skłonność do oszczędzania

niewielka podaż kapitału i inwestycji

wolne tempo przyrostu produktu per capita

Teoria kosztów komparatywnych

• kraje zacofane nie są w stanie

przekroczyć bariery zacofania i dlatego
muszą podejmować współpracę z
krajami rozwiniętymi

• podstawą tej współpracy są relatywne

(komparatywne) różnice w kosztach
wytwarzania

Koncepcja rozwoju przez handel

Frederic Benham (1956)

• należy utrzymać i przywrócić swobodę

wymiany w handlu światowym

• kraje zacofane specjalizowałyby się

nadal w produkcji surowców, w której
posiadają przewagę komparatywną

• środki zgromadzone w ten sposób

pozwoliłyby na rozwój przemysłu i w
konsekwencji wzrost dobrobytu

Hipoteza konwergencji

Jan Tinbergen (1942)

• podjęcie współpracy między krajami

rozwiniętymi i zacofanymi prowadzi nie
tylko do wzrostu dobrobytu, ale po
pewnym czasie do zbliżenia, a nawet
wyrównania poziomów życia w obu
grupach krajów

• podział na rozwinięte i zacofane straci z

czasem sens

Hipoteza konwergencji

Jan Tinbergen (1942)

Warunki wystąpienia konwergencji:

• uczestnictwo krajów zacofanych w

światowej gospodarce rynkowej

• posiadanie kapitału rzeczowego na

zatrudnionego w wysokości
umożliwiającej uruchomienie procesu
przyspieszonego wzrostu produktu

Hipoteza konwergencji

Jan Tinbergen (1942)

Konkluzja:

Kraje rozwinięte powinny być eksporterami,

a zacofanie importerami kapitału

Hipoteza konwergencji

Jan Tinbergen (1942)

Konkluzja:

Wzrost gospodarczy w krajach

zacofanych ma charakter egzogeniczny –

jest uzależniony od postępu technicznego

w krajach rozwiniętych, ale dzięki temu

poziom życia może wzrastać szybciej

Znaczenie kapitału ludzkiego

Theodore Schultz, Gunnar Myrdal

• tempo przyrostu produktu na głowę w

krajach zacofanych było i jest niższe niż
w krajach bogatych; różnice w poziomie
życia stale się powiększają

• import kapitału rzeczowego nie jest

zatem czynnikiem wystarczającym;
potrzebna jest wykwalifikowana siła
robocza do obsługi

Znaczenie kapitału ludzkiego

Theodore Schultz, Gunnar Myrdal

• kapitał ludzki jest niezbędnym

czynnikiem wzrostu gospodarczego

• kapitał ludzki kształtuje się na miejscu

(jedynie w ograniczonym zakresie może
być importowany), stąd też wzrost
gospodarczy warunkowany jest
czynnikami endogenicznymi

Znaczenie kapitału ludzkiego

Theodore Schultz, Gunnar Myrdal

wzrost nakładów na edukację

przyrost kapitału ludzkiego (wiedzy)

wzrost produktywności siły roboczej

wzrost produktu per capita

Teoria zmian instytucjonalnych

• koncepcja przyspieszonego

uprzemysłowienia

• koncepcja reform społecznych

• element wspólny: ostatecznym efektem

jest gruntowne przekształcenie
społeczeństw i gospodarek przy
wzroście roli państwa w gospodarce

Koncepcja przyspieszonego

uprzemysłowienia

Ragnar Nurkse

• w krajach zacofanych nie ma zbyt dużej

skłonności do oszczędzania, głównie ze
względu na ubóstwo

• w rezultacie ma miejsce niedobór

kapitału, którego tworzeniem (także w
drodze importu) powinno zająć się
państwo

Koncepcja przyspieszonego

uprzemysłowienia

Ragnar Nurkse

• rozwój infrastruktury technicznej jest

podstawą dla stworzenia i rozwoju
rodzimej przedsiębiorczości, która jest
siłą napędową gospodarki

• z czasem państwo powinno rezygnować

z angażowania się w gospodarkę na
rzecz sektora prywatnego

Koncepcja przyspieszonego

uprzemysłowienia – krytyka

• tworzenie kapitału ze środków

wewnętrznych wymaga szerokiego i
długookresowego stosowania polityki
przymusowych oszczędności

• w rezultacie niski poziom konsumpcji

mieszkańców ulega dalszemu obniżeniu

• powstają napięcia społeczne

Koncepcja reform społecznych

Gunnar Myrdal (1971)

• wprowadzanie do krajów zacofanych

technologii, których one same nie
wytworzyły, kończy się niepowodzeniem

• niezbędne są reformy społeczne

skierowane na rozwój edukacji i wzrost
poziomu wiedzy

• kraje zacofane tak długo nie będą

tworzyć kapitału, jak długo kondycja
materialna ich mieszkańców będzie zła

Teorie zmian instytucjonalnych

uprzemysłowienia

reform społecznych

przyspieszanie tempa
wzrostu produktu
dzięki ograniczaniu
konsumpcji na rzecz
inwestycji

podniesienie poziomu
konsumpcji jako
sposób zwiększania
produktywności siły
roboczej

Koszty wzrostu gospodarczego

• koszty wzrostu gospodarczego

znacznie przewyższają płynące z niego
korzyści i dlatego maksymalizacja PKB
nie może być głównym celem
społeczeństwa gospodarującego

• degradacja środowiska
• pogorszenie jakości życia w miastach
• pełen stresów tryb życia

Koncepcja wzrostu zerowego

• z uwagi na fakt, że zwiększaniu PKB

towarzyszą dodatkowe koszty,
najlepszym rozwiązaniem jest obniżanie
tempa wzrostu PKB do zera

Koszty wzrostu gospodarczego

• pełna rezygnacja z działalności z którą

związane są negatywne aspekty

wzrostu gospodarczego nie jest

rozwiązaniem społecznie optymalnym

• działalność ta powinna być prowadzona

tak długo, jak

krańcowa korzyść

z tej działalności

krańcowy koszt

społeczny

=