Technika Olejna
Rys historyczny

Technika olejna jest dość starą techniką. Pierwsze obrazy wykonane w ten sposób pochodzą z VI w.n.e. Były to nagrobne
portrety malowane na deskach. W późniejszych okresach też pojawiały się wzmianki o technice, w której wykorzystywano
olej jako medium do malowania. Dopiero bracia Eyckowie w XV w. zwrócili uwagę na możliwość łączenia tempery z
olejem lnianym. Od tego czasu dość szybko rozwijała się ta technika.

Podobrazia

Farbami olejnymi można malować na drewnie, płótnie, kartonie, blasze lub sklejce. Dawniej artyści samodzielnie
przygotowywali sobie podkłady i farby w pracowni. Obecnie farby sprzedaje się w tubach, a gesso w słoikach. Można też
kupić odpowiednio przygotowane blejtramy, czyli zagruntowane płótno naciągnięte na drewnianą ramę lub tekturowy
podkład o fakturze imitującej płótno. Najczęściej wykorzystuje się bawełnę lub len. Osobiście wolę malować na podkładzie
lnianym.

Technika malarstwa olejnego

Mimo, że kosztowna, to przez malarzy najczęściej uprawiana technika dająca wiele możliwości twórczych. Duża swoboda w
doborze i mieszaniu farb olejnych umożliwia tworzenie ciekawych faktur. Kładąc kolejno cienkie warstwy koloru
(laserunek) uzyskujemy efekt półprzeźroczystości i przenikania barw lub też nakładając farbę grubo i zdecydowanie (impast)
doznajemy poczucia przestrzenności obrazu.
Technika olejna cieszy się popularnością, ponieważ daje duże możliwości. Dzięki temu, że farba długo schnie, można ciągle
coś poprawiać, a po wyschnięciu nieudane fragmenty do woli przemalowywać. Ponadto można malować "mokrym na
mokre" lub "mokrym na suche" co daje zdumiewające efekty. Inną ciekawą techniką malarstwa olejnego jest np. alla prima
(wł. - za pierwszym razem) - polega na bezpośrednim wprowadzeniu koloru przygotowanego na palecie bez podmalówek i
laserunków; artyści osiągają w tej technice efekt końcowy.

Materiały i przygotowanie

Pigmenty stosowane w technice olejnej (farby) są wyjątkowo intensywne i nasycone, chociaż czasem żółkną, szczególnie
jeśli obraz przechowywany jest w ciemnym pomieszczeniu. Gotowy obraz olejny pokrywa się werniksem, czyli
przezroczystą żywicą ochronną. Właśnie od werniksowania, ostatniego etapu pracy nad obrazem, pochodzi nazwa
uroczystego otwarcia wystawy - wernisaż (francuskie vernissage - pokrywanie werniksem).
W zależności od wybranego podobrazia i jego przygotowania zależy trwałość obrazu. Każdy artysta obecnie ma do
dyspozycji gotowe, zagruntowane blejtramy, jednak wielu nadal woli samodzielnie przygotowywać podobrazia. Mają wtedy
gwarancję, że sprostają one ich oczekiwaniom.
Każdy obraz olejny składają się z kilku warstw:

-- podkład - najczęściej jest to płótno lub sklejka
-- klej kostny
-- zaprawa czyli grunt (gesso)
-- szkic - nie zawsze jest stosowany. Wykonany farbą lub ołówkiem
-- malunek - warstwy farby stanowiące obraz
-- werniks - zabezpieczenie i wykończenie obrazu

Podkładem (podobraziem) może być dowolny materiał: deska, płyta, arkusz blachy, tektura a nawet tafla szklana; najczęściej
jednak używane jest płótno lniane lub bawełniane. Zaprawy są: "chude" lub "półtłuste". W zależności od tego farba olejna
staje się matowa na wskutek wchłaniania spoiwa przez chudą zaprawę lub zachowuje połysk, bo wykorzystaliśmy zaprawę
tłustą.
Jako narzędzia najczęściej stosuje się pędzle szczeciniaki lub z włosia, płaskie i okrągłe o różnych rozmiarach. W użyciu są
również szpachle malarskie wyróżniające się odmiennymi kształtami, gąbka i inne dowolne materiały.

Płótno malarskie

Do celów malarskich najczęściej stosuje się płótno lniane lub bawełniane. Najbardziej nadaje się płótno z nitek o jednakowej
grubości bez apretury. Płótno o różnych niciach ulega nierównomiernemu kurczeniu się lub wydłużeniu pod wpływem
wilgotnego otoczenia, co może spowodować szybkie pękanie powłoki obrazu.

Blejtram

Jest to krosno z klinami służące do napinania płótna malarskiego. Składa się z listew zaopatrzonych na końcach w głębokie
wcięcia i miejsca na kliny; przy większych formatach używa się też listew poprzecznych. Wcięcia pozwalają na regulowanie
naprężenia płótna przez wbijanie klinów. Listwy krosna muszą posiadać skos zapobiegający załamywaniu obrazu i pękaniu
faktury na krawędziach.
Listwy krosien składa się w taki sposób, żeby przekątne były sobie równe. Płótno naciąga się za pomocą specjalnych
obcążków naciągając od środka obrazu i przesuwając się do jego brzegów. W ten sposób otrzymuje się równo napięte płótno
na całej powierzchni.

Zaprawa

Płótno przed nałożeniem zaprawy należy pokryć klejem kostnym w celu jego naprężenia i zabezpieczenia przed wsiąkaniem
zaprawy w materiał. Zaprawa służy do przygotowania powierzchni pod malowidło. Płótno pokrywa się zwykle dwiema
cienkimi warstwami zaprawy za każdym razem delikatnie je przeszlifowując po wyschnięciu. Zaprawę rozprowadzamy na
przemian w kratkę cienkimi pasami, tak aby osiągnąć największą równomierność pokrycia płótna. Suszenie powinno
odbywać się w pozycji leżącej. Aby wysychanie zaprawy przebiegało równomiernie i szybko, podkłada się pod krosna
drewniane klocki. Najczęściej używa się gotowych zapraw dostępnych w odpowiednich sklepach (np. gesso) lub farby
emulsyjnej, która jest elastyczna, niezmywalna i odporna na czynniki zewnętrzne.

Paleta

Paleta jest to płyta drewniana, blaszana, porcelanowa, szklana, tekturowa lub z tworzywa sztucznego o pewnym kształcie
oraz wykończeniu zależnym od techniki. Do malowania techniką olejną najczęściej stosowane są palety drewniane,
posiadające otwory na kciuk. Farby wyciska się z tub obok siebie w pewnym układzie kolorystycznym. Każdorazowo po
zakończeniu malowania paleta powinna być oczyszczona.

Farby olejne

Artystyczne farby olejne sporządza się poprzez wymieszanie pigmentu z olejem: lnianym, orzechowym lub makowym, tak
aby otrzymać jednorodną, gładką, kleistą, wolnoschnącą konsystencję. Farba olejna nie miesza się z wodą, rozpuszcza się
jedynie w terpentynie, benzynie lakowej lub bezwonnym rozpuszczalniku spirytusowym. Farby olejne posiadają
niespotykaną głębię i rezonans koloru, ponieważ inna ilość światła jest pochłonięta a inna odbita. Na rynku dostępne są farby
wielu producentów począwszy do polskich firm Aster i Renesans do holenderskich Talensów, które sprzedawane są w dwóch
seriach: tańszej Van Gogh i droższej Rembrandt.

Pędzle

Do malowania farbami olejnymi używa się pędzli:
-- z włosia miękkiego - sobolowe, wiewiórcze, borsucze, tchórzy, kun oraz piórka sępie, gęsie, kurze, gołębie
-- z włosia sztywnego - szczecinki świń i włosia końskiego
-- z włosia syntetycznego
Włos ma różną grubość i długość, skala 0 - 28

Werniksy

Ukończony obraz olejny, całkowicie wyschnięty poddajemy werniksowaniu. Do tego celu służą różnego rodzaju werniksy
końcowe, które możemy podzielić na: wolno lub szybko schnące, matowe, satynowe lub z połyskiem. Werniks jest
przeźroczystą powłoką, którą pokrywa się obrazy w celu zabezpieczenia, dodatkowo pogłębiają tonację obrazu i głębię
koloru. W zależności od użytego materiału rozróżniamy werniksy: żywiczne, olejno-żywiczne, białkowe, z mas
syntetycznych, z pochodnych celulozy. Do akwareli i pasteli suchej stosuje się inne werniksy niż do farb olejnych.

Cenne uwagi

W celu zapobiegnięcia pękaniom powłoki obrazów należy przestrzegać kilku zasad:
-- zaprawa na podłożu musi być dobrze wysuszona,
-- dopuszcza się nakładanie farb wolno schnących na szybko schnące. Kolejność odwrotna jest zabroniona, jeżeli farba
niższej warstwy nie jest całkowicie sucha. Niejednostajne wysychanie warstw farby nałożonej jedna na drugą powoduje
nierównomierne ich kurczenie się. Następuje wtedy ich pękanie.

Świeżą warstwę farby można zeskrobać nożem lub szpachelką.
Powłoki zaschnięte, usuwa się z wybranej powierzchni malowidła szlifując pumeksem lub papierem ściernym wierzchnią
powłokę farby. Następnie to miejsce przecieramy mieszanką terpentyny z olejem. Po tym zabiegu można nałożyć nową
warstwę.
Odtłuszczenie zaschniętej powłoki obrazu możemy wykonać poprzez pocieranie surowym ziemniakiem jego powierzchni, a
później lekko zwilżoną flanelową szmatką. Następnie to miejsce przecieramy mieszanką terpentyny z olejem. Po tym
zabiegu można nałożyć nową warstwę.

Jak powstaje obraz olejny ...

Często zadajecie mi Państwo pytanie, dlaczego tak długo maluję jeden obraz. Pragnę w tym miejscu wszystkim
zainteresowanym przybliżyć proces powstawania malowanych przeze mnie obrazów.

Każdy obraz malowany jest etapami. W zależności od techniki jaką wybrałem i narzędzi jest to kilkukrotne podejście do tego

samego motywu. Za każdym razem każdy etap to przemalowanie całego płótna. W zależności od wielkości formatu oznacza
to, że pojedynczy etap to kilkukrotne podejście do sztalug. Często oznacza to wiele godzin rozłożonych w czasie. Na
każdym etapie obraz musi wyschnąć jeżeli chcemy uniknąć "zabrudzenia" farb. Dopiero wtedy możemy przystąpić do
kolejnego malowania. Czas schnięcia jest różny, od dwóch dni nawet do tygodnia. Wszystko zależy od temperatury i
wilgotności powietrza oraz grubości nałożonej farby.

I etap rozpoczyna się od wykonania szkicu na płótnie i namalowania zarysów obiektów, które maluję. Wstępne zamalowanie
całej powierzchni (tzw. wykonanie podmalówki) ponieważ podkład jest "jałowy" i zmienia nieco barwy. Zaznaczam światło
i cień.

II etap to zamalowanie całości powierzchni odpowiednimi kolorami, początek tworzenia światłocienia.

III etap obejmuje malowanie kształtów praca nad światłocieniem, kolorytem i fakturą. Ten etap w zależności od trudności
motywu może być kilka razy poprawiany.

IV etap - praca nad szczegółami, nad każdym elementem osobno, ostatnie poprawki kształtu. Uzupełnianie koloru. Zalecane
światło dzienne.
Ostatni etap - Doprecyzowanie każdego fragmentu obrazu. Ostatnie bliki i podpis.

Wykończenie: Pokrycie obrazu werniksem, gdy farba jest całkowicie sucha. Oprawienie w ramę.

Jan Wiktor Urbańczyk