I.

Wiadomości o języku jako systemie znaków.

Znak to układ rzeczy lub zjawisk wg określonych reguł - nazywanych regułami znaczeniowymi,
które są przyjęte lub też znane

1. ogólnie – dostępne powszechnie bez ograniczeń

2.

nadawcy i odbiorcy - szyfry języki hermetyczne - zawodowe

3.

tylko samemu sobie (supełek).

Oznaka to zjawisko, które współwystępując z jakimś konkretnym zjawiskiem powoduje, że myśli-
my o tym zjawisku - np. 1/ dym jest to oznaką ognia, 2/ wypadek - kredą miejsce denata.
Art. 60 k.c. mówi, że dokonując czynności prawnej wystarczy w sposób dostateczny wyrazić swo-
ją wolę. Może to być; kiwnięcie głową, zatrzaśnięcie drzwi taksówki, wejście do tramwaju, przybi-
cie ręki a czasem bierne zachowanie - jeśli przedtem uzgodniono, że brak odpowiedzi jest przyję-
ciem warunków.
Substrat znaku może być trwały - pismo, kamień graniczny, znak drogowy - lub nietrwały; mowa
ludzka, rakieta znak migowy. To jest płynne, bowiem technika stwarza coraz nowe możliwości - ta-
śma magnetofonowa, komputer.

Znaki słowne, język;

Zbiory znaków słownych tworzą języki. Uwaga istnieją też języki nie będącymi słownymi – np.
znaki drogowe, języki komputerowe. Najczęściej rozumiemy język jako system znaków obejmują-
cy zbiór znaków słownych z regułami nakazującymi powiązania określonych znaków z danymi
zdarzeniami. Są trzy grupy reguł;
1/ reguły wyznaczające zasób słów danego języka,
2/ reguły znaczeniowe,
3/ reguły składniowe (syntaktyczne).
Rozróżniamy języki słowne naturalne - powstałe spontanicznie i sztuczne np. "esperanto". Obec-
nie języki narodowe stanowią mieszaninę języków naturalnych i sztucznych, gdyż wiele znaków
słownych wprowadza się umownie np. w prawie - terminy ustawowe (lokal zastępczy i socjalny).
Z punktu widzenia semiotyki języki różnią się słownictwem i składnią;
A/ Słownictwo - to zasób słów mających ustalone znaczenie w danym języku. Homonim jest to
wyraz, który tak samo się pisze i tak samo się wymawia ale ma kilka znaczeń (mają inny zakres de-
sygnatów) zamek, pióro, koza. Idiomy czyli wyrażenia złożone, które mają swoiste znaczenia od-
miennie od swoistych znaczeń wyrazów składniowych "pal go sześć", "stracić twarz".
B/ Składnia - to reguły dotyczące sposobu wiązania wyrazów i ich rozumienia.
Rozróżniamy wypowiedzi, które coś głoszą -„świeci słońce” oraz te, które mówią o wypowie-
dziach pierwszego rodzaju – „nieprawda, że teraz świeci słońce”. Są też wypowiedzi wyższych
stopni. "To prawda, że Jan powiedział, że teraz świeci słońce".
Kategorie syntaktyczne - są to wyrażenia wyróżniane za względu na ich role w budowaniu wyra-
żeń złożonych. Dzielimy na
1/ Nazwy to pies, skała, człowiek.
2/ Zdania - stwierdzenie czegoś np. słońce świeci- deszcz pada
3/ Funktory to nie są zdania czy nazwy ale służą one do wiązania wyrażeń w wyrażenia bardziej
złożone. Istnieją funktory zdaniotwórcze, funktory nazwotwórcze, funktory funktorotwórcze, któ-
re łączą funktory w bardziej złożone. Wyrazy czy wyrażenia, które są przez funktor wiązane są to
argumenty. Wyróżnimy funktory 1/ o argumentach nazwowych i 2/ zdaniowych oraz 3/ funktory o
większej ilości argumentów.
4. Role semiotyczne wypowiedzi;
1. opisową "słońce świeci" i także nasze przeświadczenia "Jan jest chory".
2. ekspresywną, przeżycia bólu lub radości, oj!!
3. sugestywna wywołuje reakcję pali się, baczność"
4. performatywna - wydanie wyroku, nadanie imienia - powstają określone nakazy i zakazy.

II. NAZWY

1

1. Nazwy powinny być jednoznaczne ale czasem to dopiero wynika z kontekstu. Są nazwy proste i
złożone "wykład; wykład z logiki; wykład z logiki dla studentów prawa”.
2. Nazwy :
1/ konkretne znaki rzeczy lub ludzi - stół, student
2/ abstrakcyjne nie są znakami rzeczy lub ludzi; wolność miłość.
Czasami ten sam zwrot jest w jednym kontekście konkretny a winnym abstrakcyjny "wyrok na pa-
pierze" i "wyrok w ogóle".
Błąd hipostazy polega na tym, że używamy zamiast nazwy abstrakcyjnej konkretnej np. wola pa-
stwa, .
Istnieje ugruntowany pogląd, iż nazwa odnosi się tylko do nazw konkretnych a nie do abstrakcyj-
nych
3. Desygnat nazwy to przedmiot rzeczywisty np. skrypt, ławka.
4. Nazwy "indywidualne" Kowalski, Częstochowa, nazwy "generalne" np. krzesło. Można prze-
miennie „stolica polski” - generalna, Warszawa-indywidualna. Prawo jest generale ale stosując je
czynimy je indywidualnym np. wyroki.
5. Treścią nazwy jest zespół cech samochód (koła, dach, silnik, kierownica itp.) czasem trzeba
więcej, czasem mniej, cech by prawidło nazwać przedmiot, np. samochód ciężarowy, samochód
wyścigowy.
6. Zbiór wszystkich desygnatów danej nazwy jest nazywany zakresem tej nazwy uwaga zbiór
to według matematyki a w naszym rozumieniu będzie to dana klasa elementów. Zakres nazwy in-
dywidualnej z założenia obejmuje tylko jeden desygnat zakres generalnej "człowiek, notariusz"
niezliczoną.
Z uwagi na ilość desygnatów rozróżniamy; nazwy ogólne - więcej niż jeden desygnat, szafa, pies.
Nazwy jednostkowe jeden desygnat - Wisła.
Nazwy puste bez desygnatów "syn bezdzietnej matki" - „smok” one niczego nie oznaczają ale coś
jednak znaczą
7. Nazwy zbiorowe.
Nazwy są to także agregaty np. las (agregat drzew, mieszkańcy miasta agregat ludzi. W prawie np.
pewne rzeczy są nazwami zbiorowymi (kolektywnymi) i np. spółdzielnia jako całość ma osobo-
wość prawną natomiast członkowie spółdzielni nie.
8. Ostrość zakresu nazwy dla prawników b. ważna. "student" - "nie student" ostre. "łysawy" - nie-
ostra "łysy" ostrzejsza.

Stosunki między zakresami nazw.

Ta sama rzecz lub osoba może być desygnatem wielu nazw - np. szafa sprzęt drewniany, sprzęt do
chowania odzieży, szafa - mebel ozdobny itp.
Klasa uniwersalna to taka, która obejmuje wszystkie rzeczy na świecie - np. "coś" ale też i agre-
gat (wszechświat).
Klasa negatywna jeśli wyróżnimy klasę w obrębie klasy uniwersalnej mającą desygnaty ta reszta
to właśnie klasa negatywna człowiek - nie człowiek to wszystko co nie jest człowiekiem. Uwaga tu
możliwe są liczne nieporozumienia
2. Rodzaje stosunków miedzy zakresami nazw. Relacje pomiędzy dwoma nazwami, które mają
co najmniej jeden desygnat;
1/ stosunek zmienności zakresów S i P; istnieją przedmioty, które są jednocześnie desygnatami na-
zwy S i P S jest P
2/ stosunek podrzędności S< P każde S jest P a nie każde P jest S
3/nadrzędności S > P
4 krzyżowania są S, które są P
5/ wykluczania - może on być
a/ stosunkiem sprzeczności student - nie student
b/ przeciwieństwa gdy zakres nazw nie tworzą wspólnej klasy; dom. ptak

2

Definicje

1. Definicja realna i nominalna.
Definicja realna to zdanie podające taką charakterystykę danego podmiotu czy przedmiotu, którą
można tylko tym przedmiotom lub podmiotom przypisać. Musi ujmować istotę np. „człowiek ma
mózg” - „Człowiek nie ma piór” - nie.
Definicja nominalna jest wypowiedzią drugiego stopnia podaje informację o znaczeniu definiowa-
nego słowa oznacza to zastępowanie niezrozumianego terminu innym znanym uprzednio "dacza"
dom.
2. Rodzaje definicji ze względu na ich zadania;
a/ definicja sprawozdawcza to taka, która wskazuje, jakie znaczenie ma (lub miał) wyraz definio-
wany w danym języku "mieszkam w budynku zbudowanym z betonowych segmentów - czyli w
bloku " to dziś znaczy w budynku wielomieszkaniowym dawniej kamienicy. Takie definicje formu-
łujemy dla kogoś kto nie zna używanego znaczenia,
b/ definicja projektująca to ustalanie znaczenia na przyszłość np. w ustawie "zwanego dalej na-
jemcą".
1/ Mogą to być definicje konstrukcyjne ustalają arbitralnie znaczenie chociaż to słowo już ma
jakieś znaczenie np. słowo sól chemicy nadali jej nowe znaczenie. Definicja konstytucyjna nie
może być ani prawdziwa ani fałszywa jedynie może być używana powszechnie lub nie. Ustalmy ją
gdy zachodzi potrzeba, gdyż zmieniły się warunki.
2/ Definicja regulująca; mówi np., że adwokatem może być osoba, która ma egzamin adwokacki
lub inny plus 3 lata pracy w zawodzie prawniczym np. sędzia, prokurator. Te definicje spotykamy
najczęściej w ustawach.

Rodzaje definicji ze względu na ich budowę.

A Definicja równościowa składa się z trzech części.
1/ zwrotu językowego zawierającego wyraz definiowany (definiendum), 2/ stwierdzenie, że defi-
niedium ma takie samo znaczenie jak wyrazy zawarte w trzeciej części, 3/ określenie znane już
(definies),
definiedium +łącznik+ definiens –
Bursztyn ------- to ---- skamieniała żywica (Uwaga czasami skład definiens musi być rozbudo-
wane.)
1/ definicja klasyczna. Tradycyjnie uważa się, że definicja równościowa powinna być zbudowana
-A znaczy tyle co wyrażenie "B mające cechę C". Sędzia to jest urzędnik wydający wyroki w imie-
niu państwa, dom to budynek mieszkalny.
2/ Definicja równościowa nieklasyczna jest wówczas gdy w definicji wskazujemy pewne zakresy
nazw np. przez termin x będziemy rozumieli a, b, c, d. Zboża w rozumieniu ustawy jest proso gryka
itd.
Stylizacje;
1/Słownikowa pewien wyraz czy wyrażenie ma takie samo znaczenie jak inne; "rozporządzenie" -
"akt prawny".
2/semantyczna oznacza, że taki wyraz to takie przedmioty lub ma takie i takie cechy "drewno" to
ścięte drzewo, stół to drewno.
3/ przedmiotowa wskazuje znaczenie wyrazu definiowanego mówiąc o cechach tego do czego wy-
raz się odnosi tu występuje intencja poinformowania o znaczeni danego przedmiotu.
B/ Definicja nierównościowa to definicja przez postulaty. Polega na wstawieniu danego wyrazu
do kilku zdań i w ten sposób ukażemy na tych przykładach co znaczy omawiany wyraz.

WARUNKI POPRAWNOŚCI DEFINICJI

1/ ignotum per ignotum -nieznanego nieznanym Każda definicja musi być dostosowana do od-
biorcy na jego poziomie, gdyż nie możemy nieznanego wyjaśniać nieznanym.
2/ idem per idem - to samo przez to samo;

3

-błędne koło bezpośrednie - drzewo liściaste jest to drzewo
-błędne koło pośrednie - krakowski złodziej.
3/ definicja z szeroka sędzia to pracownik sądu zła bo w sądzie
jeszcze pracują sekretarki , woźni sprzątaczki itp.
4/ definicja za wąska definiesa nie obejmuje wszystkich przedmiotów należących do definiendum
bez znaczenia np. krzesło to przedmiot drewniany do siedzenia koloru zielonego, bez oparcia - to
definicja zielonego taboretu.
5/ błąd przesunięcia kategorialnego, definiens podajemy jako określenie rodzajowe zasadniczo
odmienny zakres w innej kategorii ontologicznej np. stosunek pokrewieństwa

Zdanie.

Zdanie w sensie logicznym jest to wyrażenie jednoznacznie stwierdzające na gruncie reguł danego
języka, że tak coś jest lub nie jest, nie musi ono być zgodne z rzeczywistością, dlatego zdanie w
sensie logicznym może być prawdziwe a także fałszywe. Zdanie w sensie logicznym odróżnia się
od innych zdań tym, że w takim zdaniu następuje stwierdzenie faktu - który może być prawdziwy
lub fałszywy. Dlatego zdania pytające nie są zdaniami w sensie logicznym.
Jednakże można wypowiedzieć zdanie zawisłe czyli stwierdzenie o pytaniu - Czy Kowalski lubi
żur? - zawisłe "dzisiaj pytałem Kowalskiego czy lubi żur". Podobnie jest z tonem rozkazującym
"Kowalski zamknij okno" - nie jest zdaniem w sensie logicznym ale będzie nim "Mówiłem Kowal-
skiemu by zamknął okno".
Jest to istotne dla prawników, gdyż np. przy prawie własności; "X jest właścicielem ˙Z w dniu
1.1.1995 r.". ale już to samo "Z jest moją własnością może powiedzieć Y w dniu 2 .01.1995 gdy
je".

Wartość logiczna zdania.

Istotnym jest by wyjaśnić co to znaczy, że zdanie jest fałszywe lub prawdziwe w sensie klasycz-
nym rozumienia tych słów.
Świat nie jest stabilny. Jeżeli opisujemy dany fragment to możemy powiedzieć, że w danej chwili
jest on, taki a taki. Zatem zdanie prawdziwe opisuje rzeczywistość zgodną przynajmniej z danym
wycinkiem rzeczywistości. Zdanie fałszywe to takie które opisuje rzeczywistość w sposób
sprzeczny z faktami np. Włocławek jest stolicą Polski,
Są zdania o których możemy powiedzieć, że są w przybliżeniu prawdziwe gdy np. fałsz jest nie
istotny i nie ma wpływu na to co chcieliśmy przekazać, np. w Włocławku mieszka 121.521 miesz-
kańców. W tym zdaniu informuje się nas, że ok. 120.000 a czy 521 to nie ma znaczenia bo jeśli
mieszka 120855 to u tak zdanie spełniło swe zadanie.

obiektywny charakter prawdziwości i fałszywości zdań.

Wartość logiczna zdania jest czymś obiektywnym i poglądy jakieś
osoby nie mają tu żadnego znaczenia. Liczy się tylko rzeczywistość i jeżeli mówiono, że Słońce się
kręci wokół Ziemi to znaczy, że to był fałsz, chociaż w średniowieczu wszyscy tak uważali.
O wartości logicznej zdania przesądza sens użytych słów jeżeli są one znane ogólnie np. 1 metr to
100 cm lecz jeśli ktoś nie rozumie co to "cm" to trzeba najpierw mu to wyjaśnić. Ale jeśli zakłada-
my minimalną znajomość rzeczy to takie zdania, które jest prawdziwe ze względu na to ja-
kich użyto wyrazów nazywamy zdaniem analitycznym.
Zdanie którego fałszywość jest przesądzona ze względu na samo znaczenie użytych w nim słów,
nazywamy zdaniem wewnętrznie kontradyktorycznym oczywiście w obrębie danego języka.
Np. "kula jest prostokątem"
Dla określenia zdań, które są analityczne a które wewnętrznie kontradyktoryczne konieczne jest od-
wołanie się do reguł wyznaczających znaczenie danych słów. Wszystkie inne zdania, których
wartości logicznych nie możemy ustalić nazywamy syntetycznymi. Dla tych zdań by stwierdzić
czy odpowiadają rzeczywistości musimy znaleźć probierz prawdziwości. Tu odwołujemy się do
doświadczenia - zgodnej praktyki wielu osób. To jest bardzo trudne a czasem nic nie dające, mię-

4

dzy innymi dlatego, że stan wiedzy jest zmienny np. Słońce - Kopernik. Zmienny jest także stan np.
wiedzy o sprawie np. wówczas gdy pojawią się nowe fakty. Prawomocny wyrok- wznowienie po-
stępowania gdy nowe dane.
Może też zdarzyć się, że zdanie w sensie logicznym ma wartości niezależnie od tego czy my o tym
wiemy; czy jest prawdziwe czy fałszywe.

Wypowiedzi niezupełne.

Wypowiedź zdaniowa niezupełna to takie wyrażenie, które wprawdzie na gruncie danego języka
nie jest zdaniem w sensie logicznym lecz spełnia rolę zdania w sensie logicznym, o ile słuchacz
zdaje sobie sprawę z pewnych domyślnych uzupełnień wypowiedzi pominiętych w zdaniu, są oczy-
wiste dla rozmówców np. piszcie!!! słuchajcie. Nie ma sensu ich całymi zdaniami wypowiadać i
tak wiadomo kogo dotyczą.
Niejednoznaczność - w zależności od układu odniesienia dom stoi ale tylko względem ziemi ale
nie księżyca, słońca, wszechświata. Dążyć powinniśmy do maksymalnej konkretyzacji tak by było
jasne co chcieliśmy powiedzieć.

Funkcje zdaniowe.

Funkcja zdaniowa to jest wyrażenie opisowe, które zawiera zmienne. "Każde S jest P " otrzymuje-
my zdania prawdziwe lub fałszywe. „Każdy prawnik jest sędzią” (fałszywe) a „każdy sędzia jest
prawnikiem” prawdziwe. Funkcja zdaniowa nie ma określonej wartości logicznej. Dopiero po pod-
stawieniu uzyskujemy zdania prawdziwe lub fałszywe. Kwantyfikator ogólny to taka funkcja zda-
niowa przy której cokolwiek podstawimy za X to otrzymamy zdanie prawdziwe. "Jeśli x jest ojcem
to x jest mężczyzną" Kwantyfikator ogólny zapisuje na dwa sposoby Px lub ^x,(x).
kwantyfikator szczegółowy jest wówczas gdy funkcja zdaniowa przy niektórych zmiennych jest
prawdziwa zapisujemy go Sx, Vx, Zx "X jest mężczyzną x jest ojcem".
Zatem z funkcji zdaniowej mogą powstać zdania prawdziwe i fałszywe w dwa sposoby;
1/ przez konkretyzację - czyli podstawienie odpowiednich wyrażeń na miejsce wszystkich koniecz-
nych zmiennych,
2/ przez kwantyfikację to znaczy przez poprzedzenie tej funkcji kwantyfikatorem ogólnym czy
szczegółowym w odniesieniu do wszystkich zmiennych.

Struktura zdania

Zdanie złożone to takie, którego częścią jest odrębne zdanie np. "X nie odrobił lekcji", a złożone to
"X nie odrobił lekcji ale nauczyciela i tak nie było." Zdania proste - to takie którego żadne część
nie jest odrębnym zdaniem dawniej mówiono na takie zdanie, że jest kategoryczne mogą być ujmo-
wane jako schemat funkcji "A jest B".
Obecnie widzi się konieczność istnienia zdań prostych o treści; "X ma własności Z" - "kot łapie
myszy"
Wśród zdań prostych sprowadzonych do struktury "A jest B" gdzie "jest" - jest funktorem dwuar-
gumentowym wyróżniamy dwa rodzaje zdań; 1/atomiczne-orzekające, że jakieś X należy do klasy
Y –
2/ subsumcyjne-orzekające, że jakaś klas X w całości lub części zawiera się (lub nie) w klasie B.
Tradycyjna logika wyróżnia 4 rodzaje zdań subsumcyjnych;
1/ zdania ogólno twierdzące o budowie Każde S jest P
2/ Zdanie ogólno-przeczące o budowie Żadne S nie jest P żaden adwokat nie jest sędzią
3/ zdania szczegółowo twierdzące o budowie Niektóre S są P
4/ zdania szczegółowo przeczące o obudowie Niektóre S nie są P

Odpowiedniki zdania w naszej świadomości

Jeśli nasza świadomość reaguje na daną nazwę to znaczy, że znamy to POJĘCIE które może mieć
różne nazwy (samochód - maszina, car,). Gdy mamy do czynienia z przeżyciem to jest PRZY-
PUSZCZENIE lub SĄD ale może być też tak, że ktoś tylko rozumie co to znaczy SĄD wydaje
osoba która żywi przekonanie, że jest tak jak ona mówi "na serio" ale nie musi być pewna obrazu

5

np. dochodzi do pewnych wniosków i dopiero wówczas jest przekonana. PRZYPUSZCZENIE -
dopuszczamy taką możliwość "strzelamy" ROZUMIENIE - jeśli dociera do nas to o co chodzi
Uwaga jeszcze należy odróżniać Kłamstwo - świadome i omyłkę - nieświadomą.
Wypowiedzi oceniające i normy.
ocena - aprobata i dezaprobata uwzględnia nasze przeżycie (wiara wiedza, nastawienie czy je-
steśmy zdenerwowani słowem - wszystko)
1/ ocena preferencyjna gdy z dwóch lepiej oceniamy jeden,
2/ ocena globalna - więcej tego lub tamtego.
Deskrypcja Jest to opis pozbawiony oceny. Mogą to być również wypowiedzi techniczne.
Pochodnymi wypowiedzi oceniających mogą być równoważniki zdań: ach, och, ech, hura. Uwaga!!
istnieją wypowiedzi pozornie deskryptywne, a de facto mające w sobie ocenę np. koń , rumak,
szkapa. Są tez wypowiedzi z zabarwieniem uczuciowym, np. do rasowego psa mówimy: „Ty kun-
dlu”.
Istnieją wypowiedzi zwane optatywnymi, czyli życzeniowymi np. „Chciałbym, aby wszyscy zdali
egzamin w pierwszym terminie”.

Norma postępowania

Mam z nią do czynienia wtedy gdy się komuś coś ktoś nakazuje lub zakazuje, jednak musi być to
osoba uprawniona – normodawca. W przypadku reguł prawnych – prawodawca – czyli ustawodaw-
ca. Normy mogą być kierowane konkretnie do danej osoby np. nadanie tytułu naukowego osobie X
lub też skierowane do osób, które wypełnią dyspozycję np. Piłeś nie jedź . Podmiot do kogo jest
kierowana norma to adresat normy
Są tez normy czysto techniczne „przekręć gałkę by włączyć radio ."

obowiązywanie normy

Uzasadnienie danej normy;
1/ tetyczne -odwołanie się do faktu, że normę wydał ktoś kto miał do tego prawo - władzę w sto-
sunku do adresatów ( normę uznajemy ale nie identyfikujemy się z nią).
2/ aksjologiczne - wtedy gdy według czyjejś oceny tak należy postąpić tu normę uznajmy bo wy-
nika z czegoś –religii, moralności itp.

Postać słowna i struktura norm postępowania
W prawie przybiera ona znane wcześniej nam z prawoznawstwa normy; nakazująca, zakazująca
zezwalająca, norma hipotetyczna (warunkowa) i kategoryczna (bezwarunkowa) Struktura normy
patrz - budowa normy prawnej koncepcje.

Wypowiedzi Modalne

Musi nakaz prawny i może rozważany jest na podstawie normy tetycznej - nakaz władzy- i aksjo-
logicznej
Modalność zdań rodzaje;
asertoryczne – stwierdzające - przez Toruń płynie Wisła
apodyktyczne - tak być musi - np. w tramwaju trzeba mieć bilet
problematyczne - Jutro może będę spał, a może nie?

Modalności normatywne ( deontyczne)
Mamy z nimi do czynienia gdy dokonujemy kwalifikacji jakiegoś czynu ze względu na jakaś nor-
mę - deontologia lekarska itp. czyn danej osoby można ocenić deontycznie na wiele sposobów np.
mogą być to ; 1/ czyny nakazane 2/ zakazane 3/ fakultatywne 4/ dozwolone 5/ indyferentne 6/ obo-
wiązek (pozytywny lub negatywny)

6

Pytania i Odpowiedzi

Pytania nie są zdaniami w sensie logicznym, bo nie opisują rzeczywistości nie są zatem prawdzi-
we czy fałszywe, zawierają natomiast "partykułę" pytającą - kto, kiedy, jak, czy, gdzie, którędy.
Bardzo ważne jest jak stawia się pytania Dla prawników niebezpieczne są pytania sugestywne
"czy podejrzany miał dziwną szramę na twarzy".

Odpowiedzi
I.
1/ właściwe Gdzie jedziesz do Warszawy
2/ niewłaściwe - gdzie jedziesz ? kupiłem bilet I kl.
II.
1/ całkowite -Jan Kowalski zam. xxx bił Adama Zielińskiego
2 częściowe - bił łysy facet – trzeba ustalić dane

Typowe Błędy powodujące nieporozumienia

Użycie homonimu ( wieloznaczność) w taki sposób że nie wiemy jaki zakres desygnatów przypo-
rządkować danej wypowiedzi – ojciec kupił kozę ? nie wiemy czy piec czy zwierzaka.
Błąd ekwiwokacji –osoba w jednym rozumowaniu używa słowa wieloznacznego w różnych zna-
czeniach sadząc, iż używa tego słowa jednoznacznie.
Logomachia – spór o słowa a nie o treść- bardzo często dyskutując mamy na myśli jakieś znacze-
nie tego słowa – rozmówca niekoniecznie musi o tym wiedzieć i ma własne wyobrażenie co ono
znaczy. Wówczas nie mogą się oni porozumieć bo mówią de facto o czyms innym – Przed rozpo-
częciem dyskusji jest zasadne ustalenie znaczenia słów które będą używane w dyskusji wówczas
nie będzie nieporozumień na tym tle. Często okaże się że nie będzie dyskusji bo okaże się że spór
był pozorny.
Błąd amfibologii, polegający na dwu- lub wieloznaczności danego wyrażenia tam, gdzie winno
być ono jednoznaczne. Powstaje na skutek wadliwej (pod względem składni, interpunkcji, doboru i
następstwa słów, rozłożenia akcentów logicznych oraz psychologicznych itp.) budowy wypowiedzi,
np. "obraz poprzedza słowo".
Eufemizm określenie złej, nieprzyjemnej, nieprzyzwoitej rzeczy za pomocą słowa (słów) o pozy-
tywnym lub obojętnym wydźwięku, np. mało inteligentny zamiast głupi.
Błąd myślenia figuralnego -wówczas gdy zwroty obrazowe bierzemy w znaczeniu dosłownym np.
robienie z igły widły

Wnioskowania dedukcyjne
Wnioskowanie to proces myślowy polegający na tym że przyjmujemy pewne założenia - przesłan-
ki – zdania, które powodują, że inne zdania uznajemy za prawdziwe.
Przesłanki entymematyczne – to te których nie musimy wypowiadać bo są w domyśle „dziś sobo-
ta to jutro niedziela”.
Wnioskowania mogą przebiegać wg rozmaitych schematów zwanych INFERENCYJNYMI które
mogą być ;
1/ niezawodne.
2/ uprawdapadabniające (zawodne) nie zawsze prawdziwe.
UZASADNIANIE TWIERDZEŃ
bezpośrednie i pośrednie
1. Bezpośrednie to spostrzeżenia zmysłowe –eksplikatywne oraz introspekcyjne –wewnętrzne.

2.

Obserwacja –wyróżniamy przypadkową (np. wypadek) i z zamiarem –jest to obserwacja do-

świadczalna, gdy spodziewam się zaistnienia faktu.

7

funktory ; pojęcie funktora prawdziwościowego
Jest to funktor zdaniotwórczy o argumentach zdaniowych, przy którym na podstawie samej tylko
wartości logicznej jego argumentów zdaniowych (niezależnych od treści zdań) można jednoznacz-
nie określić jaka jest wartość logiczna całego zdania.
Jak widać ilość takich funktorów jest ograniczona do liczby możliwych zestawień wartości logicz-
nych zdań składowych oraz wartości logicznej zdania złożonego zbudowanego z danego funktora.
MATRYCA funktora prawdziwościowego;
p - p
1 0
0 1
1/ jeżeli funktor negacji uzupełni się zdaniem prawdziwym to powstaje zdanie fałszywe
2/ jeżeli funktor negacji uzupełnia się zdanie fałszywym powstaje zdanie prawdziwe
Negacji odpowiada zwrot językowy "nie jest tak, że" lub "nieprawda, że" drugi jest bardziej roz-
powszechniony ale mniej prawidłowy, bo jest właściwy dla meta języka II stopnia, bo orzeka o I
stopniu wartości logicznej zdania a nie twierdzi coś w I stopniu.

Uwaga! Musimy odróżnić zdania sprzeczne względem siebie oraz względem siebie przeciwnych.
A / Sprzeczne - Gdy jedno zdanie jest negacją drugiego to mamy do czynienia z parą zdań wzglę-
dem siebie sprzecznych np. "We Włocławku jest tama" i "Włocławek nie leży nad żadną rzeką". Z
uwagi na istnienie zdań sprzecznych ze sobą możemy wyróżnić trzy ważne twierdzenia logiczne;
1/ Zasadę sprzeczności - dwa zdania ze sobą sprzeczne to oba nie mogą być prawdziwe
2/ Zasadę wyłączonego środka - dwa zdania względem siebie sprzeczne nie mogą być oba fał-
szywe
3/ Zasada podwójnego przeczenia - negacja negacji jest zdaniem o wartości logicznej tego zda-
nia.
B/ Zdania przeciwne to np.; Jan jest łysy - Jan ma włosy.

I/ Funktor koniunkcji- różnie się oznacza jako ; *. , ^, p, &.
p q p.q
1 1 1 I prawda jest tylko gdy oba prawdziwe
1 0 0 II fałszywość choć jednego z argumentów powoduje fałszywość całości
0 1 0
0 0 0
Koniunkcja odpowiada w języku polskim wyrazom "i" lub "oraz" jednakże często z względów sty-
listycznych używane są też "a także", "jak również", "a", "chociaż", "jak i";
Z punktu widzenia logiki obojętne jest w jakiej kolejności są stawione argumenty tak też dzieje się
często w mowie potocznej i w języku prawnym (język tekstów prawnych) np. gdy mówimy "lubię
morze i góry", czy też "mam psa oraz kota" czy też " lubię chodzić pieszo jak również jeździć ro-
werem". Lecz w języku potocznym a także prawnym kolejność często odgrywa kluczową rolę np.
w mowie potocznej mówimy "kroimy cebulę i smażymy ją" czy też "kupię gazetę i przeczytam ją".
Również w języku prawnym kolejność czasem jest ważna np. k.c. art. 150 "Właściciel gruntu może
obciąć i zachować dla siebie korzenie"(1). Jednakże często ustawodawca traktuje koniunkcję jak
przecinek - co jest błędem - np. w k.c. art. 244 "Ograniczonymi prawami rzeczowymi są użytkowa-
nie, służebność, zastaw, (...) prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej oraz
hipoteka" (2) czy też k.c. art. 216 § 6 ust 1 "Typ, wielkość i stan gospodarstwa rolnego"(3) czy też
ustawa o ewidencji ludności z 10 kwietnia 1974 r. tekst jednolity Dz. U. 1984 Nr.32 poz.174 art. 32
"Dokumentami stwierdzającymi tożsamość osób (...) są: dowody osobiste, tymczasowe dowody
osobiste i tymczasowe zaświadczenia tożsamości (4).
Istnieją trzy warianty koniunkcji:

8

1/ koniunkcyjny- A jest B i C (prokurator może być tylko osoba niekarna i mająca ukończone stu-
dia prawnicze). W języku prawniczym język używany przez prawników - niekoniecznie zgodny z
językiem tekstów prawnych) sprowadza się ten wariant do zwrotu "A zobowiązany jest uczynić za-
razem B I C " np. "składamy wniosek i uiszczamy opłatę skarbową" lub "pozew i opłatę sądową".
W języku prawnym np. ustawa o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego z dnia 4 wrze-
śnia 1997 roku art. 1 ust. 2 "Przepisy stosuje się do osób fizycznych, które nabyły prawo użytkowa-
nia wieczystego (...) i złożą wniosek"(5)
2/ enumeracyjnym A i B jest C (sędzia i prokurator = prawnicy ale nie tylko oni!!) w prawie przyj-
muje to różne formy od obligatoryjnej np. k.p.k. art. 218 "W akcie oskarżenia, oprócz tytułu i daty
pisma oraz danych" (6) poprzez fakultatywną—k.p.k. 487 § 3 "Prawo od odszkodowania i zadość-
uczynienia" - może być razem ale nie musi, która pozostała w identycznej wersji w nowej redakcji
tym razem art. 552 (7) do nawet negatywnej np. k.r. i o. 15 § 1 "Nie mogą ˙˙zawrzeć małżeństwa
przysposabiający i przysposobiony"(8). Niestety czasem ustawodawca używa w zły sposób ko-
niunkcji enumeracyjnej np. k.c. art. 1004 "Zmniejszenie zapisów i poleceń następuje w stosunku do
ich wartości" (9) spójnik "i" sugeruje tu, iż muszą być oba, a tak nie jest, może być tylko jedno.
Już w 1965 roku Z. Ziembiński zaproponował by wprowadzić ścisłe rozdzielenie koniunkcji ko-
niunkcyjnej i enumeracyjnej, i tak proponował by dla koniunkcyjnej używać zwrotu "i" a dla enu-
mercyjnej "oraz", jak widać nie znalazł zrozumienia u ustawodawcy.
3/ syntetyzującym - A i B razem stanowią C np. w mowie potocznej "kobiety i mężczyźni stanowią
ludzkość" w języku prawnym ten wariant jest rzadko wykorzystywany. Przykładem jego może być
np. k.r. i o. art. 1 § 1 "Małżeństwo zostaje zawarte, gdy mężczyzna i kobieta jednocześnie
obecni ..."(10) ale i wówczas ta wypowiedź zbliżona jest do enumeracyjnego rozumienia.

Alternatywa nierozłączna - alternatywa rozłączna lub dysjunkcja wszystkie te funktory praw-
dziwościowe w języku potocznym mieszają się ze sobą i nie mają jednoznacznie określonych odpo-
wiedników słownych najczęściej mówimy "lub" "albo" "bądź.... bądź" powoduje to zamęt. Dlatego
musimy przyjąć pewne a priori założenia zresztą uczynione już przez Kotarbińskiego i tak pomimo
nieścisłości będziemy mówili, że "lub" - jest równoznaczny funktorowi alternatywy nierozłącznej -
niekoniecznie tylko jedno, może dwa. Dla alternatywy rozłącznej "albo" koniecznie tylko jedno. A
dla dysjunkcji "bądź bądź" - co najwyżej jedno a może nic

funktor alternatywy nierozłącznej oznaczamy "v" lub "+" lub "p'
Ma matrycę
p q pvq
1 1 1 I jest prawdą gdy chociaż jeden argument jest prawdziwy
1 0 1
0 1 1 II fałszywy tylko gdy oba fałszywe
0 0 0

alternatywa nierozłączna w mowie potocznej mówimy "pójdę do kina lub do teatru" - czyli szu-
kaj mnie tu i tam. W języku prawnym mamy niestety kompletny bałagan raz ustawodawca trzyma
się tej konwencji np. ustawa z 11 kwietnia 1997 "o ujawnieniu pracy lub służby w organach bezpie-
czeństwa" (11) może być jedno z dwojga lub dwa na raz. Czasami niestety używa błędnie np. usta-
wa o ewidencji ludności z 1984 r. art. 44 ust. 2 "tryb postępowania w sprawach wydawania, wy-
miany, zwrotu lub utraty..” Identyczne brzmienie pozostawiono w wersji z 1997 roku . (12) ta wy-
powiedź ma charakter ewidentnie enumeracyjny ewentualnie też złe było by użycie spójnika "i" ale
użyty funktor "lub" ewidentnie sugeruje alternatywę a jest to niemożliwe bowiem jak zarazem utra-
cić dokument i go jednocześnie zwrócić!!.

9

funktor alternatywy rozłącznej nie ma specjalnego znaku bo rzadko używany ale dla prawników
ma duże znaczenie Z. Ziembiński oznacza go
p q --|- q
1 1 0 I prawdziwe gdy wartość argumentów jest różna
1 0 1 II fałsz gdy wartość argumentów jest jednakowa
0 1 1
0 0 0
Alternatywa rozłączna to zwrot "albo" np. "pójdę do kina albo do teatru" jednocześnie w dwóch
miejscach nie można być, czy też "wydam pieniądze ˙na samochód albo na mieszkanie" aby mieć
oba trzeba by mieć podwójne pieniądze !! W języku prawnym brzmi to np. ustawa o paszportach z
29 listopada 1990 roku art.4 ust.2 "Minister(...) może wydać paszport albo dokonać w nim zmian"
(13) czy też w ustawie z 25 czerwca 1997 roku o cudzoziemcach art.28 ust.2 "Cudzoziemcowi (...),
który utracił swój dokument paszportowy albo którego (...) uległ zniszczeniu" (14).
Niestety zdarzają się również zastosowania błędne zastosowania zwrotu albo np. załącznik do roz-
porządzenia Ministra Pracy z dnia 28 maja 1996 roku pkt. 2 "Prace w pomieszczeniach, w których
występują gazy lub pary trujące, żrące albo duszące" (15).

dysjunkcja /. Brak powszechnie uznanego znaku!
p q p/q
1 1 0 I prawdziwy gdy chociaż jeden z argumentów jest fałszywy
1 0 1 II Fałszywy gdy oba są prawdziwe
0 1 1
0 0 1
dysjunkcja "bądź ... bądź" jest to zwrot językowo nieadekwatny do matrycy przy obu fałszach
daje prawdę, dlatego należy go unikać. Zresztą jest tak bliski zwrotowi "albo", że zaciera się grani-
ca pomiędzy nimi języku prawniczym najczęściej jest również używany jako synonim zwrotu
"albo" np. rozporządzenie z 27 kwietnia 1999 roku o zakazie wywozu ropy do Jugosławii "na tery-
toriach bądź z terytorium prowincji Kosowo lub Republiki Czarnogóry" (16).

funktor równoważności
1 1 1
1 0 0 I Prawdziwy gdy wartość argumentów jest ta sama
0 1 0 II Fałszywy gdy wartość jest różna
0 0 1
określamy ją „zawsze” i „wtedy i tylko wtedy”, używamy go gdy wartość logiczna łączonych zdań
jest identyczna, prawdziwe lub fałszywe. Gdy mamy do czynienia równoważnością ale to nie zna-
czy, że zdanie te są równoznaczne. np. liczba parzysta i liczba podzielna przez dwa. W prawie;
równoznaczny to np. tytuł prawny do lokalu (dodatki mieszkaniowe) może być to; własność, umo-
wa najmu, decyzja adm. itp.

Implikacja
p q p  q
1 1 1
1 0 0 implikacja fałszywa jest jedynie wówczas gdy
0 1 1 p prawdziwe a q fałszywe reszta to prawdziwe
0 0 1
w mowie to "jeżeli ... , to.." Jeśli się nauczysz logiki to dostaniesz 5 - drugi bez prawdziwości
pierwszego nie będzie prawdą.
Nazywamy to wynikaniem, by zaistniało muszą być spełnione dwa warunki;
1/ implikacja A do B musi być prawdziwa,

10

2/ musi być związek pomiędzy A i B (sens , temat,).
Związki mogą być:
a/ przyczynowe „jeśli przyjadą roztopy to Wisła zaleje nisko położone łąki" jedno powoduje dru-
gie bez roztopów nie zaleje.
b/ strukturalne jeżeli dziś jest sobota to jutro niedziela nie powoduje to nic a wynika ze struktury
bo tak jest !.
c/ tetyczne wynikające z ustanowienia (art. 415 k.c. . Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę,
obowiązany jest do jej naprawienia).
d/ analityczne (nazywany wynikaniem logicznym) np. jeżeli X prokuratorem, to musi być prawni-
kiem, to każdy prokurator musiał ukończyć studia prawnicze.

TOPOSY PRAWNICZE:
1/ Wnioskowanie z podobieństwa (argumentum a simili). W tym rozumowaniu posługujemy się
analogią jako podstawową metodą.
a) analogii legis (z ustawy) polega na tym, że luki usuwamy przez porównanie uregulowań w tek-
ście tej samej ustawy, wymienionych w innym miejscu i nie dotyczących danej konkretnie sytuacji.
Z analogią legis mamy do czynienia w obrębie podobnych stosunków prawnych. Uzupełniamy za-
tem lukę opierając się na normach najbliższych treściowo.
b) analogii iuris (z prawa) polegającej na tym, że dana kwestię staramy się rozwiązać kierując się
"duchem systemu" przez odwoływanie się do podobnych uregulowań w całym systemie prawa.
Analogii nie możemy dokonywać w niektórych gałęziach prawa z uwagi na pewne zasady tam obo-
wiązujące. W prawie karnym, ograniczenie to wynika z istnienia dwóch podstawowych zasad:
1) Nullum crimen sine lege. (Nie ma przestępstwa bez prawa)
2) Nulla poena sine lege. (Nie ma kary bez prawa),
2/ wnioskowanie z przeciwieństwa (argumentum a contrario) wskazuje się tu na różnice powodu-
jące, że dane przepisy nie mają zastosowania dla danej sytuacji. Na przykład, gdy mowa jest o wła-
ścicielu rzeczy i o ochronie jego własności, to przez rozumowanie z przeciwieństwa wyciągamy
wniosek, że osobie nie będącej właścicielem taka ochrona nie przysługuje.
3/ argumentum a fortiori posługuje się dwoma schematami myślenia, opierającymi się o ten sam
zwrot brzmiący "tym bardziej "
a/ Argumentum a maiori ad minus (z większego na mniejsze) - "kto jest uprawniony lub zobowią-
zany czynić więcej, ten tym bardziej uprawniony lub zobowiązany jest czynić mniej". Przykładem
mogą być uprawnienia właściciela do władania rzeczą. Może on rzecz zbyć, zastawić lub podaro-
wać zatem tym bardziej może jej używać.
b/ Argumentum a minori ad maius (z mniejszego na większe) według tej zasady "komu zakazano
czynić mniej temu tym bardziej zakazano czynić więcej". Zakazy niszczenia trawników w parkach
nie odnoszą się do wycinania drzew i krzewów, ale stosując wymienione rozumowanie stwierdza-
my, że ten zakaz niszczenia tym bardziej dotyczy drzew i krzewów.
4/ Wnioskowanie z celu na środki - to rozumowanie można ująć krótko, jeżeli dozwolony jest cel,
to muszą być dozwolone również środki, którymi dąży się do jego osiągnięcia, o ile mieszczą się
one w granicach rozsądku. Przykładem może być nakaz zawarty w art. 164 § 1 k.k. mówiący "kto
człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty
życia (...) nie udzielą pomocy (...) podlega karze...". By spełnić ten nakaz jego adresat niejednokrot-
nie musi zniszczyć czyjeś dobro, dlatego też w art. 142 § 1 kodeksu cywilnego stwierdza się: "wła-
ściciel nie może się sprzeciwić użyciu, a nawet uszkodzeniu lub zniszczeniu rzeczy przez inna oso-
bę, jeżeli to jest konieczne do odwrócenia niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio dobrom oso-
bistym tej osoby

11



lex retro non agit –Uniwersalna reguła, lecz często odstępstwa np. w prawie podatkowym.
Przepis retroaktywny można wprowadzić, o ile z korzyścią dla podatnika. Uznaje się powszech-
nie, że względy sprawiedliwości społecznej mogą usprawiedliwiać odejście od zasady



in dubio pro reo –na korzyść strony nie obciążonej dowodem. Z punktu widzenia Prawa k. –
oskarżony.



in dubio pro libertate –na korzyść wolności. Jeżeli jest wątpliwe czy dany czyn jest dozwolo-
ny należy przyjąć, że jest. Z tego wyprowadza się regułę wykładni rozszerzającej –Co nie jest
zabronione jest dozwolone.



ignorantia iuris nocet –Nieznajomość prawa szkodzi. Wychodzi się z założenia, że znajomość
prawa jest powszechna. Nie można się tłumaczyć, unikać odpowiedzialności tłumacząc, że się
nie wiedziało o zakazie lub nakazie. Odchodzi się od sztywnego stosowania, z uwagi na kom-
plikację systemu prawa oraz nowość szczegółowych uregulowań, ponieważ nawet dla sądu
pewne przepisy nie są znane, lub niezrozumiałe(np. prawo jądrowe).



audiatur et altera pars –wysłuchaj drugiej strony. Elementarna zasada sporu prawnego. Każdy
ma prawo Przedstawić swoje argumenty. Nikt nie może być go pozbawiony. Z tego wywodzi
się prawo do obrony.



praesumptio boni viri –zawsze domniemaj dobrą wolę. Jeżeli ktoś coś uczynił, uczynił w do-
brej wierze. Nie wolno zakładać złej wiary. Domniemanie niewinności



Dura lex sed lex Surowe( twarde) prawo, ale jednak prawo zasada prawnicza wyrażająca abso-
lutną supremację norm prawa, zgodnie z którą należy bezwzględnie stosować się do prawa



Pacta sunt servanda umów należy dotrzymywać.



Superfices solo cedit - co znajduje się na powierzchni, przypada gruntowi., tj. co do zasady bu-
dynki, rośliny, są trwale złączone z gruntem. W polskim porządku prawnym zasada uregulowa-
na jest w art. 191k.c., aczkolwiek ta nie ma charakteru bezwzględnie obowiązującego - w pew-
nych warunkach nieruchomości wzniesione na cudzym gruncie nie są związane z własnością
gruntu (np. pracownicze ogródki działkowe).



Zasada prawa do sądu –W każdym wypadku gdy ktoś poniósł stratę lub uszczerbek na zdrowiu
może dochodzić roszczeń sądowych –dopuszczalność drogi sądowej. Zawsze można zagrozić
wystąpieniem do sądu. Jest to uprawnienie.



Zasada niezawisłości sądów –Sąd podlega tylko prawu. Nie można domagać się wyroku przy
braku norm prawnych (Również nie wolno sądowi go wydawać) Nie wiążą decyzje administra-
cyjne.



Zasada proporcjonalności – Nasze działanie proporcjonalne do zagrożenia (problem granicy
obrony koniecznej)



Zasada równowagi stron –nikt nie może być przez prawo faworyzowany.



Nemo iudex in causa sua –nikt nie może być sędzią we własnej sprawie.

PRAWA LOGICZNE ZE ZMIENNYMI ZDANIOWYMI

Uwaga  to znak implikaji

PIERWSZE PRAWO DE MORGANA

 (p * q)  (p v q)
ponieważ: nie jest tak, że zarazem p i q więc: nie jest tak że p lub nie jest tak że q

DRUGIE PRAWO DE MORGANA
(p v q)  (p * q)
ponieważ: nie jest tak że p lub q więc: nie jest tak że p i nie jest tak że q

PRAWO NEGACJI IMPLIKACJI

12

(p  q)  (p  q)
ponieważ nie jest tak, że jeżeli p to q więc: jeżeli p to nie jest tak że q

PRAWO TRANSPOZYCJI
(p  q)  (q  p)
ponieważ: jeżeli p to q więc: jeżeli nie jest tak że q to nie jest tak że p

PRAWO SYLOGIZMU HIPOTETYCZNEGO
[(p  q) * (q  r)]  (p  r)
ponieważ: jeżeli p to q i jeżeli q to r więc jeżeli p to r

MODUS PONENDO PONENS
[(p  q) * p]  q
Ponieważ: jeżeli p to q i p więc: q

MODUS TOLLENDO TOLLENS
[(p  q) * q]  p
Ponieważ: jeżeli p to q i nie jest tak że q więc: nie jest tak że p

MODUS TOLLENDO PONENS
[(p v q) * p]  q
Ponieważ p lub q i nie jest tak że p więc q

PRAWO EKSPORTACJI I IMPORTACJI
[(p * q)  r]  [p  (q  r)]
Ponieważ: jeżeli zarazem p i q to r więc: jeżeli p to jeśli q to r (eksportacja)
Ponieważ: jeżeli p to jeśli q to r więc: jeżeli zarazem p i q to r ( importacja)

PRAWO DYLEMATU KONSTRUKCYJNEGO
[(p  r) * (q  r) * (p v q)]  r
Ponieważ zarazem: jeżeli p to r i jeżeli q to r i p lub q więc r

PRAWO DYLEMATU KONSTRUKCYJNEGO ZŁOŻONEGO
[(p  q) * (r  s) * (p v r)]  (q v s)
Ponieważ zarazem jeżeli p to q i jeżeli r to s i p lub r więc q lub s

13