ADAinfants-POLSKI_Sandra

Zalecenia dotycz

ące planowania diet wegańskich u niemowląt

Dr Ann Reed Mangels, dyplomowana dietetyczka, członkini Amerykańskiego Towarzystwa
Dietetycznego
Virginia Messina, magister zdrowia publicznego, dyplomowana dietetyczka

ABSTRAKT

Odpowiednio zaplanowane diety wegańskie mogą zaspokajać zapotrzebowanie niemowląt na

składniki  odżywcze.  Amerykańskie  Stowarzyszenie  Dietetyczne  oraz  Amerykańska  Akademia
Pediatrii  uznają,  że  diety  wegańskie  mogą  sprzyjać  normalnemu  rozwojowi  niemowląt.  Rodzice
powinni  zapewniać  wegańskim  niemowlętom  odpowiednie  produkty  żywnościowe  używając
wytycznych zgodnych z zaleceniami zawartymi w niniejszym artykule. Kluczowe zagadnienia, które
pojawiają  się  w  pracy  z  wegańskimi  rodzinami  dotyczą  składu  mleka  weganek,  odpowiednich
substytutów mleka matki, suplementów, rodzaju i ilości tłuszczu w diecie oraz wprowadzania stałych
pokarmów. Rozwój wegańskich niemowląt wydaje się zgodny z oczekiwanym rozwojem niemowląt
odstawionych od piersi i prawidłowo żywionych. Skład mleka weganek jest podobny do składu mleka
niewegetariańskich  matek,  z  wyjątkiem  składu  tłuszczów.  Przez  pierwsze  4-6  miesięcy  życia
niemowlęcia,  mleko  matki  powinno  być  jego  jedynym  pokarmem.  Alternatywą  może  być  mleko
sojowe  modyfikowane  dla  niemowląt.  Komercyjnie  produkowane  mleko  sojowe  nie  powinno  być
podstawowym napojem przed ukończeniem pierwszego roku życia. Wegańskie niemowlęta karmione
piersią mogą potrzebować suplementacji witaminy B12, jeśli dieta matki jest nieodpowiednia. Starsze
niemowlęta  mogą  potrzebować  suplementów  cynku  i  sprawdzonych  źródeł  żelaza  oraz  witamin  D  i
B12.  Czas  wprowadzenia  pokarmów  stałych  jest  podobny  do  tego  zalecanego  w  przypadku  dzieci
niewegetariańskich. Tofu, suszone warzywa strączkowe i odpowiedniki mięsa są wprowadzane jako
ź

ródła białka około 7-8 miesiąca życia. Diety wegańskie mogą być zaplanowane tak, aby zawierać

odpowiednie składniki odżywcze i wspierać rozwój niemowląt.
J Am Diet Assoc. 2001;101:670-677

Czas od narodzin do 1 roku życia jest okresem, kiedy składniki odżywcze odgrywają

kluczową  rolę,  a  przywiązywanie  wagi  do  właściwego  odżywiania  jest  decydujące  dla  wspierania
niezwykle szybkiego wzrostu, w tym rozwoju mózgu, obserwowanego w tym okresie. W tym czasie
mleko  matki  lub  mleko  modyfikowane  dla  niemowląt  dostarcza  dużej  części  energii  i  białek
potrzebnych  zarówno  wegańskim,  jak  i  niewegańskim  niemowlętom.  Pierwsze  pokarmy  stałe
podawane  w  większości  przypadków  to  płatki  dla  niemowląt,  owoce  i  warzywa.  Mięso  jest
wprowadzane  dopiero  później.  Zarówno  Amerykańskie  Stowarzyszenie  Dietetyczne  jak  i
Amerykańska  Akademia  Pediatrii  zapewniają,  że  dobrze  zaplanowane  diety  wegańskie  mogą
zaspokoić  potrzeby  odżywcze  niemowląt  i  wspierać  normalny  rozwój  (1,2).  Rodzice  powinni  znać
właściwe produkty i zapewniać je wegańskim niemowlętom, stosując się do wskazówek omówionych
w tym artykule. lub do podobnych wskazań.

Celem niniejszej pracy jest określenie ważnych kwestii związanych z żywieniem wegańskich

niemowląt i przedstawienie zaleceń, które pomogą zawodowym dietetykom współpracować z
rodzinami takich dzieci w planowaniu diety zaspokajającej zapotrzebowanie związane ze wzrostem i
rozwojem, dostosowanej do wieku, praktycznej i zgodnej z przekonaniami danej rodziny.

ROZWÓJ WEGA

ŃSKICH NIEMOWLĄT

Ograniczona liczba badań dotyczyła wagi urodzeniowej dzieci wegańskich matek. Badanie

niemal  400  niemowląt  i  dzieci,  których  75%  matek  stosowało  dietę  wegańską  podczas  całej  ciąży
pokazało,  ze  waga  urodzeniowa  i  przypadki  niskiej  wagi  urodzeniowej  są  podobne  do  tych
notowanych  wśród  dzieci  dobrze  wykształconych  białych  Amerykanek  (3).  Odnotowana  waga
urodzeniowa 19 niemowląt urodzonych w terminie przez wegańskie matki była nieznacznie niższa niż
waga  dzieci  urodzonych  niewegetariańskim  matkom  (4).  Niższa  waga  urodzeniowa  dzieci
holenderskich matek na diecie makrobiotycznej, która wyklucza większość produktów odzwierzęcych
jak  i  pewną ilość  innych  produktów  została  przypisana  małemu  przyrostowi  wagi  matek  (5,6).  Przy
właściwym przybieraniu na wadze matek i odpowiednim wyborze produktów spożywczych w czasie
ciąży, waga urodzeniowa wegańskich niemowląt powinna zawierać się w przedziale właściwym dla
niemowląt urodzonych przez zdrowe kobiety niewegetariańske.

Przez pierwsze 6 miesięcy życia, większość niemowląt, wegańskich jak i niewegańskich,

dostaje  przede  wszystkim  mleko  matki  lub  mleko  modyfikowane.  Zdrowe  niemowlęta,  które
otrzymują  odpowiednie  ilości  mleka  matki  odżywiającej  się  prawidłową  dietą  wegańską,  lub
sojowego  mleka  modyfikowanego  dla  niemowląt,  dobrze  się  rozwijają  w  czasie  wczesnego
niemowlęctwa (7,8).  Istnieją dowody słabego wzrostu we wczesnym okresie życia niemowląt kobiet
na diecie makrobiotycznej, co wydaje się być związane z niewystarczającą ilością mleka matki (6).
Posiadamy  bardzo  ograniczone  informacje  dotyczące  rozwoju  starszych  wegańskich  niemowląt.
Jedno  z  badań  przeprowadzono  na  grupie  31  dzieci  do  2  roku  życia;  73%  z  nich  było  na  diecie
wegańskiej  od  urodzenia  (3).  Waga  badanych  dzieci  w  stosunku  do  ich  wieku  była  podobna  do
wartości referencyjnych podawanych przez Krajowe Centrum Statystyki Zdrowotnej

. Badane dzieci

były zazwyczaj nieco niższe niż średnia populacji porównawczej (-0,24 cm dla dzieci poniżej 1 roku
ż

ycia) (3). Bez wątpienia potrzebne są dodatkowe badania w tym zakresie, w szczególności w

związku z dużą dostępnością odpowiednich produktów żywnościowych wspierających rozwój dzieci
wegańskich.

MLEKO WEGA

ŃSKICH MATEK

Najbardziej zależnymi od diety matki składnikami jej mleka są: większość witamin z grupy

B, witamina A, C i D (9). Zawartość minerałów, tłuszczu całkowitego i cholesterolu nie jest znacząco
uzależniona od diety matki. Mimo że całkowita zawartość tłuszczu w mleku weganek jest podobna do
mleka  kobiet  wszystkożernych,  skład  tłuszczu  może  się  różnić  w  zależności  od jego  spożycia  przez
matkę. Sanders (10) stwierdził, że mleko wegańskich Brytyjek zawierało mniej nasyconego tłuszczu i
kwasu  eikozapentaenowego,  a  więcej  kwasów  linolenowego  i  linolowego.    Inne  badania  wykazały
wyższą zawartość kwasów linolenowego i linolowego w mleku kobiet na diecie makrobiotycznej (11,
12).

Chociaż zawartość minerałów w mleku matki w zależności od jej diety różni się nieznacznie,

Dagnelie i współpracownicy (12) odkryli nieco niższą zawartość magnezu i wapnia w mleku kobiet
na diecie makrobiotycznej. Jednakże Specker (13) stwierdził, że niskie spożycie wapnia przez kobiety
na diecie makrobiotycznej nie skutkowało obniżeniem zawartości wapnia w ich mleku.

Centrum obejmuje swoimi badaniami USA – przyp. tłum.

Zawartość witaminy D w mleku matki jest różna w zależności od diety i ekspozycji na

wiatło słoneczne (14, 15), mimo że stężenie aktywnej witaminy D jest zazwyczaj niskie w mleku

kobiet. Poziom witaminy B12 także zależy od diety matki. Niektóre badania sugerują, że witamina
B12 ze źródeł spożywanych przez matkę nie jest dostępna dla niemowlęcia karmionego piersią (16),
jednak nie wszystkie badania wspierają tę tezę (17).

Hughs i Sanders (18) odkryli niższą zawartość ryboflawiny w mleku brytyjskich weganek w

porównaniu z kobietami wszystkożernymi, jednakże była ona zbliżona do wartości z próbek mleka
zebranych w całej Wielkiej Brytanii.

Odkryto, że mleko weganek zawiera mniej tauryny, niż mleko kobiet wszystkożernych (19),

ale jej poziom był porównywalny do średniej w populacji USA (20).

Dorośli weganie spożywają bardzo małe ilości karnityny, jednak stężenie karnityny w osoczu

jest u nich takie same lub nieznacznie niższe niż u osób wszystkożernych (21). Zawartość karnityny w
mleku matek niewegetarianek jest zróżnicowana (22) i wydaje się być niezależna od diety matki (23).
Ponieważ  zapasy  matki  wydają  się  dodatnio  wpływać  na  zawartość  karnityny  w  mleku,  a  weganie
najwyraźniej  syntetyzują  wystarczającą  ilość  karnityny,  można  zatem  się  spodziewać,  że  zawartość
karnityny  w  mleku  weganek  będzie  wystarczająca,  mimo  że  brak  jest  doniesień  na  temat  badań
poziomu tego składnika w pokarmie kobiet na takiej diecie.

Pomimo że zawartość izoflawonów w mleku może wzrosnąć nawet 10-krotnie, kiedy dieta

matki zawiera produkty sojowe (24), dzienne spożycie izoflawonów przez niemowlęta karmione
piersią pozostaje na nieznaczącym poziomie (25).

Wydaje się, że w mleku wegetarianek i kobiet wszystkożernych występują różnice w stężeniu

zanieczyszczeń  ze  środowiska,  przy  czym  poziom  szkodliwych  substancji  środowiskowych  jest
związany  z  częstotliwością  spożycia  mięsa,  ryb i  produktów  mlecznych  (12). Według  badań,  mleko
weganek zawiera mniej szkodliwych substancji takich jak DDT, chlordan i polichlorowane bifenyle.
W większości przypadków zawartość tych szkodliwych substancji wynosiła zaledwie 1-2% wartości
notowanych w ogólnej populacji (26).

Rekom endowane suplementy dla wega

skich niemowl

t karmionych piersi

Składnik

elazo

Cynk

Tabela 1

Rekomendowana dawka

Pojedyncza dawka po urodzeniu: 0,5-1,0 mg domi

ęś

niowo lub 1,0-2,0

mg doustnie
200 IU (5 µg) zaczynaj

c od 3 m

. dla niemowl

t zagro

onych

niedoborem (bez wystarczaj

cej ekspozycji na sło

ce, lub

mieszkaj

cych w północnym klimacie, cz te

posiadaj

cych ciemn

skór

)

W itamina K

W itamina D

0,4 µg/dzie

od urodzenia; 0,5 µg/dzie

zaczynaj

c od 6 m

., chyba,

e dieta matki jest odpowiednia

1 mg/kg/dzie

zaczynaj

c od 4 do 6 m

W itamina B12

0,25 mg/dzie

zaczynaj

c od 6 m

., je

li woda zawiera mniej ni

0,3

ppm fluoru

Fluor

Powinno si

rozwa

w przypadku starszych dzieci; wi

cej

informacji w tek

cie

KWAS

DOKOZAHEKSAENOWY

DIECIE

WEGA

ŃSKICH

NIEMOWL

ĄT

KARMIONYCH PIERSI

Kwas dokozaheksaenowy (DHA) jest wielonienasyconym kwasem tłuszczowym n-3

obecnym we wszystkich komórkach ciała, a występującym w szczególnie wysokim stężeniu w mózgu
i  siatkówce.  Ponieważ  DHA  występuje  głównie  w  rybach  i  jajkach,  weganie  nie  spożywają  go,  ale
zależą  od  endogennej  syntezy  z  kwasu  linolenowego  n-3.  Niska  proporcja  kwasu  linolowego  do
kwasu  linolenowego  w  diecie  maksymalizuje  konwersję  (27,  28).  Niektóre  badania  wykazały
obniżone poziomy DHA w osoczu wegan w porównaniu do osób wszystkożernych (10, 29).

Niemowlęta, które spożywają gotowe DHA, bądź z mleka matki lub mleka modyfikowanego

wzbogaconego  w  DHA,  mają  wyższe  poziomy  DHA  we  krwi  (30),  mózgu  i  siatkówce  (31).
Wykazano,  że  wczesna  podaż  DHA  w  diecie  łączy  się  z  lepszymi  wynikami  w  testach
psychomotorycznych  w  wieku  4  miesięcy  (32),  ale  nie  w  wieku  24  miesięcy  (33),  wyższymi
wynikami w skali rozwoju umysłowego w wieku 18 miesięcy (34), lepszą ostrością widzenia (35, 36)
i innymi korzyściami.

Poziom DHA w mleku weganek wydaje się być niższy niż u laktoowowegetarianek i kobiet

wszystkożernych (4), ale wyższy niż w komercyjnym mleku modyfikowanym (które w USA nie
zawiera DHA) (37). Karmione piersią wegańskie niemowlęta mają niższy poziom DHA w
erytrocytach niż karmione piersią niemowlęta matek wszystkożernych (4).

Zarówno urodzone w terminie jak i przedwcześnie urodzone niemowlęta potrafią

syntetyzować DHA z kwasu linolenowego (38-40). Jednym ze sposobów wspierania syntezy DHA u
karmionych piersią wegańskich niemowląt jest zwiększenie zawartości kwasu linolenowego w mleku.
Karmiące  piersią  weganki  powinny  włączyć  pokarmy  bogate  w  kwas  linolenowy  do  swojej  diety
(mielone  nasiona  lnu,  olej  lniany,  olej  rzepakowy,  olej  sojowy)  i  ograniczyć  spożycie  kwasu
linolowego,  aby  zwiększyć  syntezą  DHA.  Suplementowanie  DHA  u  kobiet  karmiących  piersią  za
pomocą  trójglicerydu  DHA  produkowanego  przez  algi  będące  jego  bogatym  źródłem  jest  obecnie
przedmiotem badań (41, 42).

Tabela 2
Sugerowany plan karmienia wega

skich niemowl

t, 4 do 12 miesi

ycia

Pokarm

11-12 m

Nało

enie si

rozw a

anych przedziałów w iekowych wynika z ró

nego tempa rozwoju dzieci

Mleko

Płatki i
pieczywo

mleko matki lub sojowe mleko dla
niemowl

Wzbogacone w

elazo płatki

niadaniowe dla niemowl

(wprowadzenie ich m o

na opó

do 6 m

Nie

Owoce

9-10 m

4-6 m

mleko matki lub sojowe mleko dla
niemowl

Płatki

niadaniowe dla niemowl

krakersy, tosty, niesłodzone suche
płatki

niadaniowe

papka owocowa, soki owocowe

6-8 m

Nie

mleko matki lub sojowe mleko dla
niemowl

Płatki

niadaniowe dla niemowl

krakersy, tosty, niesłodzone suche
płatki

niadaniowe, mi

kkie

pieczywo, ry

, makaron

Owoce mi

kkie, gotowane lub z

puszki; owoce obrane surowe, sok
owocowy

mleko matki lub sojowe mleko dla
niemowl

Płatki

niadaniowe dla niemowl

krakersy, tosty, niesłodzone suche
płatki

niadaniowe, mi

kkie

pieczywo

Owoce mi

kkie lub gotowane, sok

owocowy

kkie, gotowane kawałki warzyw,

sok warzywny
Tofu, puree z ro

lin str

czkowych,

ser sojowy, jogurt sojowy, małe
kawałki kotletów sojowych, tempeh

Warzywa

liny

str

czkowe

Tofu, puree z ro

lin str

czkowych,

ser sojowy, jogurt sojowy

kkie, gotowane rozgniecione

warzywa, sok warzywny

papka warzywna, sok warzywny

Tofu, puree z ro

lin str

czkowych,

jogurt sojowy (7-8 m

Nie

MLEKO DLA WEGA

ŃSKICH NIEMOWLĄT

Mleko matki jest optymalnym pokarmem dla wszystkich niemowląt. Istnieje wiele korzyści z

karmienia  piersią  (43).  Amerykańska  Akademia  Pediatrii  zaleca  ludzkie  mleko  jako  jedyne  źródło
składników  odżywczych  przez  pierwsze  6  miesięcy  życia  dla  noworodków  urodzonych  w  terminie
(44).  Akademia  rekomenduje  również,  żeby  utrzymywać  karmienie  piersią  co  najmniej  przez
pierwszych  12  miesięcy,  uzupełniając  je  odpowiednimi  dodatkowymi  pokarmami  (44).  Wiele
weganek decyduje się karmić piersią jeszcze dłużej (45) i powinno to być wspierane.

Komercyjne mleka modyfikowane dla niemowląt są zalecane w przypadku braku karmienia

piersią  lub  odstawienia  od  piersi  przed  ukończeniem  1  rż.  Standardowe  mleka  modyfikowane  są
oparte na modyfikowanym mleku krowim i nie są odpowiednie dla wegańskich niemowląt.  Sojowe
mleka  modyfikowane  zawierają  izolat  białka  sojowego  wzbogaconego  metioniną.  Niemowlęta
karmione wyłącznie opartym na soi mlekiem modyfikowanym rosną i rozwijają się normalnie (8, 46).
Mimo  że  niektóre  marki  zawierają  witaminę  D  i,  rzadziej,  tłuszcze  pochodzące  ze  źródeł
odzwierzęcych,  modyfikowane  mleka  sojowe  są  jedyną  opcją  dla  wegańskich  niemowląt
niekarmionych  piersią  (8).  Nie  ma  żadnych  komercyjnych  mlek  modyfikowanych  niezawierających
produktów  odzwierzęcych  dla  wegańskich  niemowląt,  które  nie  tolerują  soi.  Podobnie,  wszystkie
komercyjne produkty dla wcześniaków zawierają produkty odzwierzęce.

Wyrażano pewne obawy związane z użyciem sojowego mleka modyfikowanego w wieku

niemowlęcym (47, 48) ze względu na wysoką zawartość izoflawonów (25). Poziomy izoflawonów z
soi  w  osoczu  niemowląt  karmionych  modyfikowanym  mlekiem  sojowym  są  znacząco  wyższe  niż  u
niemowląt  karmionych  modyfikowanym  mlekiem  krowim  lub  mlekiem  matki  (25).  Fitoestrogeny  z
klasy  izoflawonów  takie  jak  genisteina,  daidzeina  i  ich  glikozydy,  które  znajdują  się  w  produktach
zwierających białko sojowe są kojarzone z szeregiem działań hormonalnych i niehormonalnych (49).
Skutki  wczesnej  ekspozycji  na  izoflawony  z  soi  są  przedmiotem  badań  (50).  Sojowe  mleka
modyfikowane  są  używane  od  ponad  30  lat  (49),  a  produkty  sojowe  są  regularnie  podawane
niemowlętom  w  krajach  azjatyckich  (51)  bez  żadnych  widocznych  negatywnych  skutków,  chociaż
długoterminowe  efekty  nie  były  badane.  Wstępne  dane  sugerują  brak  działania  hormonalnego  (52)
czy zmiany w funkcjonowaniu systemu immunologicznego (53). Setchel (49) sugeruje, że ekspozycja
na sojowe mleka modyfikowane w niemowlęctwie może de facto być korzystna w zakresie ochrony
przed hormonozależnymi chorobami w późniejszym życiu.

Okazjonalne doniesienia o problemach żywieniowych u wegańskich lub wegetariańskich

niemowląt  są  często  związane  ze  stosowaniem  domowej  roboty  mlek  w  pierwszym  roku  życia  (54-
58).  Produkty  takie  jak  komercyjne  lub  domowe  mleko  sojowe,  ryżowe,  z  orzechów  lub  nasion;
niezawierająca nabiału śmietanka, owsianka na wodzie czy papki z owoców lub warzyw nie powinny
być używane jako zastępniki mleka matki lub komercyjnego mleka modyfikowanego dla niemowląt
poniżej pierwszego roku życia. Te pokarmy nie zawierają właściwej proporcji makroskładników, ani
wystarczających ilości wielu witamin i minerałów.

Pełne mleko krowie nie powinno być wprowadzane do diety niewegańskich niemowląt przed

ukończeniem pierwszego roku życia ze względu na niską zawartość i małą biodostępność żelaza i
nieodpowiednio wysoką zawartość białek, sodu, potasu i chloru w mleku krowim (59). Mleko krowie
zawiera także ograniczone ilości niezbędnych kwasów tłuszczowych, witaminy E i cynku (59).

Komercyjne mleko sojowe nie powinno być wprowadzane do diety niemowląt przed

ukończeniem pierwszego roku życia z podobnych względów. O ile mleko sojowe zawiera więcej
ż

elaza niż mleko krowie i podobną ilość cynku, dostępność biologiczna żelaza i cynku z produktów

sojowych  wydaje  się  być  relatywnie  niska  (60,  61).  W  wieku  ok.  roku  pokarmy  takie  jak  suszona
fasola,  pełne  ziarna  i  warzywa  mogą  podnieść  poziom  żelaza  i  cynku  w  diecie  niemowląt  i  wraz  z
komercyjnym mlekiem sojowym (i ewentualną suplementacją żelaza i cynku) powinny prowadzić do
odpowiedniej podaży tych składników odżywczych.

Zwykłe pełnotłuste mleko sojowe dostarcza białko i sód na poziomie podobnym do mleka

krowiego. Zawartość potasu jest nieco wyższa w mleku sojowym niż krowim. Mleko sojowe jest
także źródłem zarówno kwasu linolowego jak i alfa-linolenowego.

Jesteśmy przekonane, że komercyjne, wzbogacone, pełnotłuste mleko sojowe może być

wprowadzane do diety wegańskich niemowląt po ukończeniu 1 rż., jeśli dziecko rośnie normalnie, ma
odpowiednią  wagę  i  wzrost  dla  swojego  wieku,  spożywa  różnorodne  pokarmy,  w  tym  produkty
sojowe, fasole, zboża, owoce i warzywa. Po wprowadzeniu wzbogaconego mleka sojowego, rodzice
powinni  nadal  podawać  mleko  matki  lub  komercyjne  sojowe  mleko  modyfikowane  dla  niemowląt
jako napój uzupełniający dopóki dziecko nie skończy co najmniej 2 rż. lub jest w stanie regularnie pić
ok.  710  ml  mleka  sojowego  dziennie.  Wybieranie  bezsmakowego  mleka  sojowego  zamiast  mlek
smakowych  takich  jak  waniliowe,  czekoladowe,  czy  karobowe  może  pomóc  uniknąć  wykształcenia
się  u  małego  dziecka  preferencji  do  bardzo  słodkich  napojów.  Całkowita  zawartość  tłuszczu  w
pełnotłustym  mleku  sojowym  jest  zbliżona  do  jego  zawartości  w  2%  mleku  krowim.  Stąd  też  inne
pokarmy  zawierające  tłuszcz  powinny  być  wprowadzone  do  diety  wegańskich  niemowląt  tak,  aby
tłuszcz pochodzący z pokarmu nie został zbytnio ograniczony (62).

Niskotłuszczowe lub beztłuszczowe mleko sojowe nie powinno być używane przez pierwsze

2  lata  życia  ze  względu  na  ich  niższą  gęstość  kaloryczną,  podobnie  jak  niskotłuszczowe  i
beztłuszczowe  mleko  krowie  nie  powinny  być  podawane  w  tej  grupie  wiekowej  (2).  Mleko  ryżowe
nie  jest  rekomendowane  jako  podstawowy  napój  dla  wegańskich  niemowląt  i  małych  dzieci  ze
względu na jego niską gęstość kaloryczną i niską zawartość białka.

Tabela 3

Przek

ska 1

Przek

ska 2

Mleko matki (180 ml)

Pełnoziarnisty chleb (1/4 kromki)

Mleko matki (180 ml)

Obiad

W zbogacone w

elazo płatki

niadaniowe dla niemowl

t (1/4

szklanki) z zarodkami pszenicy (2
ły

eczki)

niadanie

Rozgniecione tofu (30 g)

Brokuły, gotowane na parze i
posiekane (1 ły

ka)

Banan, rozgnieciony (2 ły

ki)

Przykładowy jadłospis, szacunkowa analiza składników od

ywczych i porównanie do zalecanej dziennej

dawki (RDA) dla 9-miesi

cznego wega

skiego niem owl

cia

Kolacja

Wzbogacone w

elazo płatki

niadaniowe dla niemowl

t (1/4

szklanki) z zarodkami pszenicy (2
ły

eczki)

Czerwona fasola, rozgnieciona (2
ły

ki)

Kabaczek, rozgnieciony (1 ły

ka)

Mus jabłkowy (1 ły

ka)

Mleko matki (180 ml)

Sok jabłkowy wzbogacony o wit. C i
wap

(120 ml),

Pełnoziarniste pieczywo pszenne
(1/4 kromki)

Mleko matki (180 ml)
Krakers grahamowy (1)

Przybli

ona analiza od

ywcza w porównaniu do zalecanej dziennej dawki (RDA)

Składnik

W arto

ść

%RDA

867

136

118

54
38
39

643

238

14,0

127

415

4,1

137

549

110

152

1,0

333

0,7

175

10,6

265

127

159

0,5

167

0,3

5,0

Energia (kcal)

Białko (g)
(% kcal)
W

glowodany (g)

(% kcal)
Tłuszcz całkowity (g)
(% kcal)
W ap

(mg)

elazo (mg)

Sód (mg)
Cynk (mg)
W itamina A (µ g)

W itamina B12 (µg)
Błonnik pokarmowy (g)

W itamina C (mg)
Tiamina (mg)
Ryboflawina (mg)
Niacyna (mg)
Kw as foliowy (µ g)
W itamina B6 (mg)

a - Zast

pnikiem mleka matki mo

e by

sojowe mleko modyfikowane. Niektóre niemowl

ta nie b

piły mleka przy posiłkach, lecz do przek

sek.

b - Na podstawie (63, 70, 78-80)
c - Dla niemowl

cia o masie ciała 9kg

d - Poziom witaminy B12 waha si

w zale

ci od diety matki. Przyj

to zało

enie,

e dieta matki zawiera odpow iedni

ilo

ść

witaminy B12.

SUPLEMENTY DLA WEGA

ŃSKICH NIEMOWLĄT

Za wyjątkiem wit. B12 i, być może, cynku, wytyczne, co do suplementacji u wegańskich

niemowląt  są  takie  same  jak  w  przypadku  niemowląt  wszystkożernych.  Ponieważ  zapasy  wit.  B12
matki  mogą nie być dostępne dla niemowlęcia i ze względu na to, że niemowlęta potrzebują ciągłej
podaży  wit.  B12,  aby  zapewnić  szybki  wzrost,  ważne  jest,  aby  wszystkie  wegańskie  niemowlęta
karmione  piersią  otrzymywały  regularnie  suplement  wit.  B12  (0.4  µg  dziennie  przez  pierwsze  6
miesięcy, 0,5 µg dziennie począwszy od 6 mż.), chyba że matka regularnie przyjmuje suplementy lub
pokarmy wzbogacone wit. B12 (63).

Zawartość cynku w ludzkim mleku spada wraz z trwaniem laktacji (64, 65). W miarę jak

spada ilość cynku w mleku matki, do diety dziecka wprowadzane są zazwyczaj pokarmy zawierające
ten  składnik.  Źródła  cynku  odpowiednie  dla  niemowląt  to  wzbogacone  o  cynk  płatki  śniadaniowe,
rośliny  strączkowe,  pełne  ziarna,  zarodki  pszenne  i  tofu.  O  ile  pokarmy  te  dostarczają  cynku,  jego
biodostępność  jest  ograniczona  kwasem  fitowym  występującym  w  pełnych  ziarnach  i  roślinach
strączkowych.  Stosowanie  pełnoziarnistego  pieczywa  na  zakwasie  drożdżowym  i  fermentowanych
produktów  sojowych  poprawia  biodostępność  cynku  (66,  67),  tak  więc  spożycie  cynku  przez
wegańskie  niemowlęta  może,  choć  nie  musi,  być  wystarczające  w  zależności  od  wybieranych
pokarmów.

Amerykańska Akademia Pediatrii nie rekomenduje suplementów cynku dla wegańskich

niemowląt, gdyż kliniczne objawy niedoboru cynku są rzadkie wśród wegetarian (2). Inni, jednakże,
zalecają suplementowanie cynku u karmionych piersią niemowląt w czasie wprowadzania pokarmów
uzupełniających, jeśli dieta niemowlęcia jest uboga w cynk lub zawiera głównie cynk w postaci słabo
dostępnej biologicznie (68, 69). Potrzeba jest więcej informacji na temat odpowiednich Ilości

suplementów cynku dla wegańskich niemowląt. Wytyczne Instytutu Medycyny proponują 5mg na
dobę jako górną granicę spożycia cynku dla dzieci w wieku pół roku do roku, a dla 1-3latków – 7 mg
na dobę (70). Specjaliści ds. żywienia powinni zwracać szczególną uwagę na cynk podczas oceniania
diet starszych wegańskich niemowląt.

Mimo, że zawartość wit. D w mleku matki waha się w zależności od jej diety i ekspozycji na

wiatło słoneczne, poziom aktywnej wit. D w mleku kobiet jest ogólnie niski. Dlatego też zaleca się,

aby dzieci karmione piersią, które nie spędzają wystarczająco dużo czasu na słońcu otrzymywały
200IU dziennie zaczynając od 3 miesiąca życia. Wydaje się, że 30 minut tygodniowo ekspozycji na
ś

wiatło słoneczne w samej pieluszce lub 2 godziny tygodniowo w ubranku, ale bez nakrycia głowy,

pozwala na utrzymanie odpowiedniego poziomu wit. D u jasnoskórych niemowląt w klimacie
umiarkowanym (71). Ciemnoskóre niemowlęta oraz te mieszkające w klimacie północnym mogą być
narażone na niedobór wit. D i w tych przypadkach suplementacja tej witaminy jest zalecana.

Stężenie żelaza w ludzkim mleku zmniejsza się wraz z upływem czasu i suplementy lub

wzbogacone pokarmy powinny zostać wprowadzone do diety wszystkich niemowląt karmionych
piersią ok. 4-6 miesiąca. W zależności od fluoryzacji wody w kranie, suplementowanie fluoru może
być zalecane po 6 mż.

Sojowe mleka modyfikowane dla niemowląt są wzbogacane w witaminy i minerały, w tym

wit. D, wit. B12 i minerały śladowe. Karmione nimi dzieci mogą potrzebować suplementów fluoru po
6  mż.,  jeśli  woda  w  kranie  nie  jest  fluorowana.  Wreszcie,  wszystkie  niemowlęta  otrzymują
pojedynczą  dawkę  wit.  K  zaraz  po  urodzeniu.  Tabela  1  zawiera  podsumowanie  zalecanych
suplementów dla wegańskich niemowląt karmionych piersią.

POKARMY STAŁE DLA WEGA

ŃSKICH NIEMOWLĄT

Wytyczne dotyczące wprowadzania stałych pokarmów do diety wegańskich niemowląt są

takie same jak dla niemowląt niewegetariańskich (1). Zarówno mleko matki jak i komercyjne mleko
modyfikowane zapewniają wystarczające odżywienie dla dzieci do ok. 6 mż. Indywidualny wzrost i
rozwój dziecka są dużo lepszą wskazówką, kiedy wprowadzać stałe pokarmy, niż wiek niemowlęcia
(2). Jednakże pokarmy stałe powinny być wprowadzane nie później niż w 6 mż. (2). Tabela 2 zawiera
sugerowany harmonogram wprowadzania stałych pokarmów (72).

Wzbogacone w żelazo płatki śniadaniowe są rozsądnym pierwszym stałym pokarmem dla

wegańskich niemowląt, gdyż zapewniają źródło energii i żelaza w łatwo trawionej formie. Najczęściej
stosuje się płatki ryżowe, ponieważ są hipoalergiczne. Karmienie mlekiem matki lub modyfikowanym
powinno być kontynuowane jak do tej pory. Jeśli płatki wzbogacane w żelazo nie są stosowane, dzieci
karmione piersią powinny nadal otrzymywać suplement żelaza. Kiedy płatki są dobrze przyjmowane,
można  wprowadzić  owoce,  soki  owocowo-warzywne  i  warzywa.  Kolejność  wprowadzania  tych
pokarmów nie jest istotna (2). Owoce i warzywa powinny być dobrze rozgniecione albo zmiksowane.
Soki należy wprowadzać dopiero wtedy, gdy dziecko potrafi pić z kubka. Spożycie soków powinno
być  ograniczone,  gdyż  ich  nadmierna  ilość  (więcej  niż  235-295  ml  dziennie  w  przypadku  dzieci)
może prowadzić do rozwolnienia i zaburzenia wagi i wzrostu (2,73).

W wieku 7-8 miesięcy można już wprowadzać inne dobre źródła białka poza mlekiem matki

lub modyfikowanym. Zalicza się do nich dobrze rozgniecione lub zmiksowane gotowane fasole czy
tofu, oraz jogurt sojowy. Dzieci powinny przechodzić od rozgniecionego czy miksowanego pokarmu

do  kawałków  miękkiego  jedzenia.  Inne  produkty  zbożowe  takie  jak  miękki,  gotowany  makaron  lub
ryż, miękkie pieczywo, suche płatki i krakersy mogą być wprowadzane, kiedy wegańskie niemowlęta
nauczyły  się  już  sprawnie  żuć.  Stopniowe  wprowadzanie  różnorodnych  pokarmów  promuje
prawidłowe nawyki żywieniowe (2).

W miarę jak pokarmy stałe są coraz większą częścią diety i w coraz większym stopniu

zastępują mleko matki lub mleko modyfikowane, należy pamiętać, aby wybierać produkty o wysokiej
gęstości  odżywczej.  Do  produktów,  które  są  skoncentrowanym  źródłem  kalorii  i  składników
odżywczych  należą  rozgniecione  tofu,  pasty  z  fasoli,  rozgniecione  awokado,  gotowane  suszone
owoce. Regularne posiłki i przekąski pomagają w zapewnieniu spożycia odpowiedniej ilości energii.

Aktualne zalecenia mówią o nieograniczaniu tłuszczy w diecie dzieci do lat 2, mimo że

niektóre badania sugerują, że zmniejszona podaż tłuszczu po 6 mż. nie wpływa negatywnie na rozwój
czy  podaż  składników  odżywczych  (74-76),  a  diety  z  niższą  zawartością  tłuszczu  rzeczywiście
poprawiają  profil  lipidowy  dzieci  (74).  Ponieważ  tłuszcz  jest  skondensowanym  źródłem  kalorii,
włączenie miękkich margaryn lub oleju roślinnego do diety starszych niemowląt może być korzystne.
Tabela 3 zawiera przykładowy jadłospis dla wegańskiego niemowlęcia (77).

PRZYGOTOWYWANIE POSIŁKÓW DLA NIEMOWL

ĄT W DOMU

Wielu wegańskich rodziców decyduje się używać dostępne w sprzedaży, gotowe dania dla

niemowląt.  Jednakże,  dla  nieco  starszych  niemowląt,  dostępna  jest  tylko  ograniczona  oferta,  więc
rodzice  mogą  chcieć  sami  przygotowywać  jedzenie  dla  swojego  dziecka.  Powinno  się  do  tego
zachęcać,  gdyż  pokarmy,  które  są  ważne  w  diecie  wegańskich  dzieci  jak  rośliny  strączkowe,  tofu,
zielone  warzywa  liściaste  rzadko  występują  w  daniach  gotowych,  a  powinny  być  wprowadzane
wcześnie, aby zwiększyć późniejszą akceptację dla takich produktów (81). Poniższa tabelka zawiera
wytyczne dotyczące domowego przygotowywania jedzenia dla wegańskich niemowląt.

Pokarm dla niemowl

t powinien by

przygotowywany bez dodatku soli, cukru i przypraw.

Produkty spo

ywcze powinny by

dobrze umyte, dokładnie ugotowane i zmiksowane lub rozgniecione do

wła

ciwej konsystencji.

Włókna, skórki i nasiona z warzyw i owoców powinny by

usuni

te.

Gotowane ro

liny str

czkowe nale

y przeci

ąć

przez sitko w celu usuni

cia skórek.

Pokarmy przygotowane w domu mog

trzymane w lodówce do 2 dni lub mro

one w małych ilo

ciach

do pó

niejszego wykorzystania.

Miód i syrop kukurydziany nie powinny by

podawane dzieciom przed uko

czeniem 1 r

., poniewa

zawieraj

zarodniki laseczki jadu kiełbasianego, które mog

spowodowa

botulizm niemowl

t (2, 82).

(Miód jest przewa

nie wykluczony z diety wega

skiej).

Szpinak, buraczki, rzodkiew, marchewki i odmiany kapusty warzywnej tzw. collard greens przygotowane
w domu b

z puszki nie powinny by

podawane niemowl

tom przed 4 m

., gdy

poziom azotanów w

tych warzywach mo

e spowodowa

methemoglobinemi

(2).

Masła orzechowe i z innych nasion nie powinny by

podawana na chlebie czy krakersach przez

uko

czeniem 1 r

. ze wzgl

du na ryzyko zadławienia; w rodzinach z siln

skłonno

do alergii nie

powinno si

podawa

dzieciom orzechów przez uko

czeniem 3 r

. (2)

Tab. Wytyczne dotycz

ce przygotowywania w domu jedzenia dla wega

skich niemowl

ALERGIE

Chociaż wiele pokarmów może powodować reakcje alergiczne u niemowląt, dzieci

wegańskie  znajdują  się  prawdopodobnie  w  grupie  obniżonego  ryzyka,  gdyż  nie  spożywają  mleka
krowiego,  które  jest  głównym  powodem  alergii  u  małych  dzieci.  Produkty,  które  mogą  najłatwiej
wywołać  alergię  u  wegańskich  niemowląt  to  masła  orzechowe,  groszek  zielony,  owoce  cytrusowe,
produkty  z  kukurydzy  i  soi  (także  sojowe  mleko  modyfikowane)  i  pszenica.  Tak  jak  u  każdego
dziecka,  stałe  pokarmy  powinny  być  wprowadzane  w  postaci  jednoskładnikowych  posiłków,
pojedynczo, w tygodniowych odstępach, co pozwala na zidentyfikowanie alergii pokarmowych (2).

U zdrowych niemowląt, sojowe mleko modyfikowane może rzadziej prowokować reakcje

alergiczne niż modyfikowane mleko krowie (83). Jednakże, wśród dzieci w grupie wysokiego ryzyka,
sojowe mleko modyfikowane zdaje się nie mieć żadnej przewagi nad modyfikowanym mlekiem
krowim w profilaktyce i zapobieganiu objawom alergicznym (84).

Według wytycznych Amerykańskiej Akademii Pediatrii (2) odpowiednie kroki, które należy

podjąć w celu zmniejszenia ryzyka alergii u wegańskich niemowląt z grupy podwyższonego ryzyka,
obejmują:  1)  karmienie  wyłącznie  piersią  przez  pierwsze  4  do  6  miesięcy;  2)  wyeliminowanie
wszystkich  orzechów  z  diety  matki;  3)  niewprowadzanie  orzechów  do  diety  dziecka  przed
ukończeniem 3 roku życia.

Wczesne wprowadzenie do diety mleka krowiego, czy to naturalnego, czy w postaci mleka

modyfikowanego dla niemowląt, wiąże się nie tylko z podwyższeniem ryzyka wystąpienia alergii, ale
także  z  podwyższonym  ryzykiem  wystąpienia  insulinozależnej  cukrzycy  u  genetycznie
predysponowanych  dzieci  (85,  86),  choć  nie  wszystkie  badania  to  potwierdzają  (87).  Nie  jest  jasne
czy  powyższe  odkrycia  wskazują  na  ochronny  wpływ  karmienia  piersią,  czy  potencjalne  ryzyko
związane  z  karmieniem  dzieci  mlekiem  krowim.  Niektóre  wyniki  badań  wpływu  śruty  sojowej  na
rozwój cukrzycy u gryzoni sugerują, że także soja może wpływać na zwiększenie ryzyka wystąpienia
cukrzycy  (88-90).  To  sugerowałoby,  że  efekt  ochronny  ma  raczej  karmienie  piersią,  niż  unikanie
pewnych białek. Jednakże, obecnie nie istnieją żadne dane epidemiologiczne wskazujące na związek
między  soją  a  ryzykiem  cukrzycy.  Badania  na  zwierzętach  sugerują,  że  między  izolatem  białek
sojowych,  głównym  składnikiem  sojowego  mleka  modyfikowanego  dla  niemowląt,  a  ryzykiem
wystąpienia cukrzycy nie istnieje żaden związek (89, 91).

DIETY MAKROBIOTYCZNE DLA NIEMOWL

ĄT

Diety makrobiotyczne często znacząco różnią się od typowych diet wegańskich, a ponieważ

główną  zasadą  makrobiotyki  jest  jedzenie  w  zgodzie  z  lokalnym  środowiskiem,  ten  sposób
odżywiania  jest  bardzo  zróżnicowany  w  zależności  od  regionu.  Diety  te  zazwyczaj  nie  zawierają
mięsa  (chociaż  często  zawierają  owoce  morza)  ani  nabiału  oraz  ograniczają  spożycie  owoców  i
pewnych warzyw. Jeśli dieta makrobiotyczna zostanie uważnie zaplanowana może być odpowiednia
dla  niemowląt.  Jednakże,  szereg  badań  wykazało  poważne  niedobory  składników  odżywczych,
zwłaszcza  wit.  B-12,  wapnia  i  wit.  D  u  karmionych  piersią  i  już  odstawionych  od  piersi  niemowląt
ż

ywionych wg diety makrobiotycznej. W niektórych makrobiotycznych rodzinach częstą praktyką po

odstawieniu  od  piersi  jest  wprowadzanie  pokarmu  opartego  na  zbożach,  pozbawionego  wit.  B-12  i
ubogiego w wapń. Ponieważ makrobiotycy często nie spożywają produktów przetworzonych, w tym
wielu  dostępnych  na  rynku  wegańskich  produktów  fortyfikowanych,  dieta  ta  może  być  znacząco
bardziej  restrykcyjna  niż  typowa  dieta  wegańska  i  istnieje  większe  prawdopodobieństwo,  że

doprowadzi  do  niedoborów  składników  odżywczych.  Dlatego  też  jest  niezbędne,  aby  dietetycy
zapoznali się z zasadami diety makrobiotycznej, zidentyfikowali potencjalne problemy, i opracowali
akceptowalne strategie planowania jadłospisu, które pozwolą dostarczyć odpowiednią ilość substancji
odżywczych.  Ostatnio,  liderzy  makrobiotycznej  społeczności  zgodzili  się  zalecać  rodzinom
wprowadzenie mleka krowiego do diety dzieci, aby zapewnić im odpowiednią ilość wapnia i wit. D
(92).  Łatwiejszą  do  zaakceptowania  alternatywą  dla  większości  rodzin  makrobiotycznych  byłoby
używanie  wzbogaconego  mleka  sojowego,  gdyż  produkty  sojowe  (miso  i  tofu)  są  w  diecie
makrobiotycznej bardzo popularne.

WNIOSKI

Odpowiednio zaplanowane diety wegańskie mogą zaspokajać zapotrzebowanie na składniki

odżywcze niemowląt i dzieci  i zapewniać im normalny rozwój. Wegańskie niemowlęta poniżej 1 rż.,
podczas każdego karmienia mlekiem, powinny zasadniczo otrzymywać mleko matki. Inną opcją jest
sojowe  mleko  modyfikowane  dla  niemowląt.  Dodatkowe  pokarmy  nie  powinny  być  wprowadzane
przed 4-6 mż. Niemowlęta powinny otrzymywać suplementy przepisane przez lekarza. W przypadku
wegańskich  niemowląt  karmionych  piersią  będą  wśród  nich  żelazo,  wit.  D,  B12  i  cynk.  Dietetycy
mogą  odgrywać  kluczową  rolę  pomagając  rodzicom  w  zapewnieniu  niemowlętom  zróżnicowanej
diety wegańskiej, zawierającej odpowiednią ilość składników odżywczych i kalorii.

Tłumaczenie: Sandra Wierzbicka
Korekta: Katarzyna Biernacka

Bibliografia

1. The American Dietetic Association. Position on of The American Dietetic Association: Vegetarian
diets. J Am Diet Assoc. 1997; 97:1317-1321.
2. Committee on Nutrition, American Academy of Pediatrics. Pediatric Nutrition Handbook. 4th ed.
Elk Grove Village, IL: AAP; 1998.
3. O’Connell JM, Dibley MJ, Sierra J, Wallace B, Marks JS, Yip R. Growth of vegetarian children:
The Farm study. Pediatrics. 1989;84:475-481.
4. Sanders TAB, Reddy S. The influence of a vegetarian diet on the fatty acid composition of human
milk and the essential fatty acid status of the infant. J Pediatr. 1992; 120(suppl): S71-S77.
5.  Dagnelie  PC,  van  Staveren  WA,  van  Klaveren  JD,  Burema  J.  Do  children  on  macrobiotic  diets
show catch-up growth? Eur J Clin Nutr.1988; 42: 1007-1016.
6.  Dagnelie  PC,  van  Staveren  WA,  Vergote  FJVRA,  Burema  J,  van’t  Hof  MA,  van  Klaveren  JD,
Hautvast JGAJ.  Nutritional  status  of  infants  aged  4  to  18  months  on  macrobiotic  diets  and  matched
omnivorous  control  infants:  a  population-based  mixed-longitudinal  study.  II.  Growth  and
psychomotor development. Eur J Clin Nutr. 1989; 43: 325-338.
7.  Jacobs  C,  Dwyer  JT.  Vegetarian  children:  appropriate  and  inappropriate  diets.  Am  J  Clin
Nutr.1988; 48(suppl): 811-818.
8.  American  Academy  of  Pediatrics,  Committee  on  Nutrition.  Soy  proteinbased  formulas:
recommendations for use in infant feeding. Pediatrics. 1998; 101: 148-153.
9.  Lonnerdal  B.  Effects  of  maternal  dietary  intake  on  human  milk  composition.  J  Nutr.  1986;  116:
499-513.
10. Sanders TAB, Ellis FR, Dickerson JWT. Studies of vegans: The fatty acid composition of plasma
choline  phosphoglycerides  erythrocytes,  adipose  tissue,  and  breast  milk,  and  some  indicators  of

susceptibility  to  ischemic  heart  disease  in  vegans  and  omnivore  controls.  Am  J  Clin  Nutr.
1978;31:805-813.
11.  Specker  BL,  Wey  HE,  Miller  D.  Differences  in  fatty  acid  composition  of  human  milk  in
vegetarian  and  nonvegetarian  women:  Long  term  effect  of  diet.  J  Pediatr  Gastroenterol  Nutr.
1987;6:764-768
12. Dagnelie PC, van Staveren WA, Roos AH, Tuinstra LGM, Burema J. Nutrients and contaminants
in human milk from mothers on macrobiotic and omnivorous diets. Eur J Clin Nutr. 1992; 46: 355-
366.
13. Specker BL. Nutritional concerns of lactating women consuming vegetarian diets. Am J Clin
Nutr. 1994; 59(suppl): 1182S-1186S.
14. Specker BL, Tsang RC. Effect of race and diet on human-milk vitamin D and 25 hydroxyvitamin
D. Am J Dis Child. 1985;139:1134-1137.
15. Specker BL, Tsang RC. Cyclical serum 25 hydroxyvitamin D concentrations paralleling sunshine
exposure in exclusively breast-fed infants. J Pediatr. 1987;110:744-747.
16. Specker BL, Miller D, Norman EJ, Greene H, Hayes KC. Increased urinary methylmalonic acid
excretion in breast-fed infants of vegetarian mothers and identification of an acceptable dietary source
of vitamin B12. Am J Clin Nutr. 1988;47:89-92
17. Specker BL, Black A, Allen L, Morrow F. Vitamin B12: Low milk concentrations are related to
low serum concentrations in vegetarian women and to methylmalonic aciduria in their infants. Am J
Clin Nutr. 1990;52:1073-1076.
18. Hughs J and Sanders TAB. Riboflavin levels in the diet and breast milk of vegans and omnivores.
Proc Nutr Soc. 1979;38:95A.
19. Rana SK, Sanders, TAB. Taurine concentrations in the diet, plasma, and urine and breast milk of
vegans compared with omnivores. Br J Nutr. 1986;56:17-27.
20. Rassin DK, Sturman JA, Gaull GE. Taurine and other free amino acids in milk of man and other
mammals. Early Hum Dev. 1978; 2: 1-13.
21. Lombard KA, Olson AL, Nelson SE, Rebouche CJ. Carnitine status of lactoovovegetarians and
strict vegetarian adults and children. Am J Clin Nutr. 1989; 50: 301-306.
22. Rebouche CJ. Carnitine. In: Shils ME, Olson JA, Shike M, Ross AC, eds. Modern Nutrition in
Health and Disease. 9th ed. Baltimore, MD: Williams & Wilkins; 1999: 505-512.
23. Mitchell ME, Snyder EA. Dietary carnitine effects on carnitine concentrations in urine and milk in
lactating women. Am J Clin Nutr. 1991; 54:814-20.
24. Franke AA, Custer LJ. Daidzein and genistein concentrations in human milk after soy
consumption. Clin Chem. 1996;42:955-964.
25. Setchell KDR, Zimmer-Nechemias L, Cai J, Heubi J. Exposure of infants to phytoestrogens from
soy infant formulas. Lancet. 1997; 350: 23-27.
26. Hergenrather J, Hlady G, Wallace B, Savage E. Pollutants in breast milk of vegetarians [letter]. N
Engl J Med. 1981; 304: 792.
27. Brenner RR, Peluffo RO. Regulation of unsaturated fatty acid biosynthesis. Biochim Biophys
Acta 1969; 176: 471-479.
28. Emken EA, Adlof RO, Gulley RM. Dietary linoleic acid influences desaturation and acylation of
deuterium-labeled linoleic and ALAs in young adult males. Biochem Biophys Acta. 1994; 1213:277-
288.
29. Melchart HU, Limsathayourat N, Mihajlovic H, Eichberg J, Thefeld W, Rottka H. Fatty acid
patterns in triglycerides, diglycerides, free fatty acids, cholesteryl esters, and phosphatidylcholine in
serum from vegetarians and nonvegetarians. Atherosclerosis. 1987;65:159-166.
30. Baur LA, O’Connor J, Pan DA, Wu BJ, O’Connor MJ, Storlien LH. Relationships between the
fatty acid composition of muscle and erythrocyte membrance phospholipid in young children and the
effect of type of infant feeding. Lipids 2000; 35:77-82.
31. Uauy R, Peirano P, Hoffman D, Mena P, Birch D, Birch E. Role of essential fatty acids in the
function of the developing nervous system. Lipids. 1996;3:S167-S176.
32. Agostoni C, Trojan S, Bellu R, Riva E, Giovannini M. Neurodevelopmental quotient of healthy
term infants and feeding practice: The role of long-chain polyunsaturated fatty acids. Pediatr Res.
1995;38:262-266.

33. Agostoni C, Trojan S, Bellu R, Riva E, Bruzzese MG, Giovannini M. Developmental quotient at
24 months and fatty acid composition of diet in early infancy: a follow up study. Arch Dis Child.
1997;76:421-424.
34. Birch EE, Garfield S, Hoffman DR, Uauy R, Birch DG. A randomized controlled trial of early
dietary supply of long-chain polyunsaturated fatty acids and mental development in term infants. Dev
Med Child Neurol. 2000; 42:174-181.
35. SanGiovanni JP, Berkey CS, Dwyer JT, Colditz GA. Dietary essential fatty acids, long-chain
polyunsaturated fatty acids, and visual resolution acuity in healthy fullterm infants: a systematic
review. Early Hum Dev. 2000; 57:165- 188.
36. Birch EE, Hoffman DR, Uauy R, Birch DG, Prestidge C. Visual acuity and the essentiality of
docosahexaenoic acid and arachidonic acid in the diet of term infants. Pediatr Res. 1998; 44:201-209.
37. Cunnane SC, Francescutti V, Brenna JT, Crawford MA. Breast-fed infants achieve a higher rate of
brain and whole body docosahexaenoate accumulation than formula-fed infants not consuming dietary
docosahexaenoate. Lipids. 2000; 35:105-111.
38. Jensen CL, Prager TC, Fraley JK, Chen H, Anderson RE, Heird WC. Effect of dietary
linoleic/alpha-linolenic acid ratio on growth and visual function of term infants. J Pediatr.
1997;131:200-209.
39. Salem N, Jr., Wegher B, Mena P, Uauy R. Arachidonic and docosahexaenoic acids are
biosynthesized from their 18 carbon precursors in human infants. Proc Natl Acad Sci USA. 1996;
93:49-54.
40. Carnielli VP, Wattimean DJL, Luijendijk IHT, Boerlaget A, Degenhart HJ, Sauer PJ. The very
low birthweight premature infant is capable of synthesizing arachidonic and 22:6(n-3) from linoleic
and linolenic acids. Pediatr Res 1996;40:169-174.
41. Jensen CL, Maude M, Anderson RE, Heird WC. Effect of docosahexaenoic acid supplementation
of lactating women on the fatty acid compostion of breast milk lipids and maternal and infant plasma
phospholipids. Am J Clin Nutr 2000;71(suppl):292S-299S.
42. Makrides M, Neumann MA, Gibson RA. Effect of maternal docosahexaenoic acid (DHA)
supplementation on breast milk composition. Eur J Clin Nutr. 1996; 50:352-357.
43. The American Dietetic Association. Position on Promotion of breastfeeding. J Am Diet Assoc.
1997; 97: 662-666.
44. American Academy of Pediatrics, Work Group on Breastfeeding. Breastfeeding and the use of
human milk. Pediatrics. 1997; 100: 1035-1039.
45. Sanders TAB. Growth and development of British vegan children. Am J Clin Nutr. 1988; 48:822-
825.
46. Lasekan JB, Ostrom KM, Jacobs JR, Blatter MM, Ndife LI, Gooch WM, Cho S. Growth of
newborn, term infants fed soy formulas for 1 year. Clin Pediatr. 1999; 38:563-571.
47. Irvine C, Fitzpatrick M, Robertson I, Woodhams D. The potential adverse effects of soybean
phytoestrogens in infant feeding. N Z Med J. 1995; 108:208-209.
48. Robertson IGC. Phytoestrogens: toxicity and regulatory recommendations. Proc Nutr Soc N Z.
1995; 20: 35-42.
49. Setchell KDR. Phytoestrogens: the biochemistry, physiology, and implications for human health
of soy isoflavones. Am J Clin Nutr. 1998; 68(suppl): 1333S-1346S.
50. Badger TM, Hakkak R, Shelnutt SR, Ronis MJJ, Rowlands JC. Long-term use of dietary soy
protein isolates: Lack of apparent toxic effects? [abstr] J Nutr. 2000;130(suppl):678S-679S.
51. Quak SH, Tan SP. Use of soy-protein formulas and soyfood for feeding infants and children in
Asia. Am J Clin Nutr. 1998; 69(suppl):1444S-1446S.
52. Businco L, Bruno G, Giampietro PG, Furcolo G, Lucaroni F. No estrogenic hormonal effects in
children fed soy formula long term [abstr]. J Nutr 2000; 130:710S-711S.
53. Ostrom KM, Lasekan JB. Normal growth and immune function of newborn term infants fed soy
formulas for one full year [abstr]. J Nutr. 2000; 130:709S.
54. Zmora E, Gorodischer R, Bar-Ziv J. Multiple nutritional deficiencies in infants from a strict
vegetarian community. Am J Dis Child. 1979; 133: 141- 144.
55. Shinwell ED, Gorodischer R. Totally vegetarian diets and infant nutrition. Pediatrics. 1982; 70:
582-586.
56. Roussow JE. Kwashiorkor in North America. Am J Clin Nutr. 1989; 49: 588-592.

57. Dagnelie PC, van Staveren WA, Verschuren SAJM, Hautvast JGAJ. Nutritional status of infants
aged 4 to 18 months on macrobiotic diets and matched omnivorous control infants: a population-
based mixed-longitudinal study. !. Weaning pattern, energy and nutrient intake. Eur J Clin Nutr. 1989;
43: 311-323.
58. Shohat M, Levy I, Levy Y, Nitzan M. Nutritional complication in an infant fed exclusively on
homemade sesame seed emulsion. J Am Coll Nutr. 1989; 8: 167-169.
59. American Academy of Pediatrics, Committee on Nutrition. The use of whole cow’s milk in
infancy. Pediatrics. 1992; 89: 1105-1109.
60. Macfarlane BJ, van der Riet WB, Bothwell TH, Bynes RD, Siegenberg D. Effect of traditional
oriental soy products on iron absorption. Am J Clin Nutr. 1990; 51: 873-880.
61. Sandstrom B, Kivisto B, Cederblad A. Absorption of zinc from soy protein meals in humans. J
Nutr. 1987; 117: 321-327.
62. American Academy of Pediatrics, Committee on Nutrition. Cholesterol in childhood. Pediatrics.
1998; 101: 141-147.
63. Institute of Medicine, Food and Nutrition Board. Dietary Reference Intakes for Thiamin,
Riboflavin, Niacin, Vitamin B-6, Folate, Vitamin B-12, Pantothenic Acid, Biotin, and Choline.
Washington, DC: National Academy Press, 1998.
64. Moser PB, Reynolds RD. Dietary zinc intake and zinc concentrations of plasma, erythrocytes, and
breast milk in antepartum and postpartum lactating and nonlactating women: a longitudinal study. Am
J Clin Nutr 1983; 38:101-108.
65. Casey CE, Neville MC, Hambidge KM. Studies in human lactation: secretion of zinc, copper, and
manganese in human milk. Am J Clin Nutr 1989; 49:773-785.
66. Sandstrom B, Arvidsson B, Cederblad A, Bjorn-Rasmussen E. Zinc absorption from composite
meals I. The significance of wheat extraction rate, zinc, calcium, and protein content in meals based
on bread. Am J Clin Nutr 1980;33:739-745.
67. Gibson RS, Yeudall F, Drost N, Mtitimuni B, Cullinan T. Dietary interventions to prevent zinc
deficiency. Am J Clin Nutr 1998;68(suppl):484S-487S.
68. Allen LH. Zinc and micronutrient supplements for children. Am J Clin Nutr 1998;
68(suppl):495S-498S.
69. Krebs NF. Zinc supplementation during lactation. Am J Clin Nutr 1998; 68(suppl):509S-512S.
70. Institute of Medicine, Food and Nutrition Board. Dietary Reference Intakes for Vitamin A,
Vitamin K, Arsenic, Boron, Chromium, Copper, Iodine, Iron, Manganese, Molybdenum, Nickel,
Silicon, Vanadium, and Zinc. Washington, DC: National Academy Press, 2001.
71. Specker BL, Valanis B, Hertzberg V, Edwards N, Tsang RC. Sunshine exposure and serum-25-
hydroxyvitamin D concentrations in exclusively breast-fed infants. J Pediatr. 1985; 107: 372-376.
72. Smaha MB. Nutrition management of the full-term infant. In: Williams CP, ed. Pediatric Manual
of Clinical Dietetics. Chicago, IL: American Dietetic Association; 1998: 49-66.
73. Smith MM, Lifshitz F. Excess fruit juice consumption as a contributing factor in nonorganic
failure to thrive. Pediatrics. 1994; 93: 438-443.
74. Fuchs GJ, Farris RP, DeWier M, Hutchinson S, Strada R, Suskind RM. Effect of dietary fat on
cardiovascular risk factors in infancy. Pediatrics. 1994;93:756-763.
75. Lagstrom H, Jokinen E, Seppanen R, Ronnemaa T, Viikari J, Valimaki I, Venetoklis J,
Myyrinmaa A, Niinikoski H, Lapinleimu H, Simell O. Nutrient intakes by young children in a
prospective randomized trial of a low-saturated fat, low-cholesterol diet: The STRIP Baby Project.
Arch Pediatr Adolesc Med. 1997;151:181-188.
76. Lagstrom H, Seppanen R, Jokinen E, Niinikoski H, Ronnemaa T, Viikari J, Simell O. Influence of
dietary fat on the nutrient intake and growth of children from 1 to 5 y of age: the Special Turku
Coronary Risk Factor Intervention Project. Am J Clin Nutr. 1999; 69: 516-523.
77. Mangels AR. Nutrition management of the vegetarian child. In: Williams CP, ed. Pediatric
Manual of Clinical Dietetics. Chicago, IL: American Dietetic Association; 1998: 115-132.
78. Food and Nutrition Board. Recommended Dietary Allowances. 10th ed. Washington, DC:
National Academy Press;1989.
79. Institute of Medicine, Food and Nutrition Board. Dietary Reference Intakes for Calcium,
Phosphorus, Magnesium, Vitamin D, and Fluoride. Washington, DC: National Academy Press, 1997.