tom 13, nr 1, 48 54
Gerontologia Polska PRACA POGL 
DOWA ISSN 1425 4956
Edward Jabłoński, Urszula Kaz
mierczak
Samodzielna Sekcja Dietetyki Instytutu  Centrum Zdrowia Matki Polki w A
odzi
Odżywianie się osób w podeszłym wieku
Nutrition in the elderly
Abstract
People s need of energy and nutrients changes when they get older. That is why diet of elderly people should
differ in terms of energy, composition and nutritious value from the diet of younger persons. Habits as well as the
economic and social background are also important determinants of the diet. Changes in physical abilities may
reduce the access to food which might cause undernutrition. There is also a threat of eating too much highly
energetic food which may result in obesity. The project contains the factors that lead to improper eating habits
and an example of a suitable diet for the elderly. Such diet consists of light food with limited amount of fat. It
observed the rules of a rational diet in terms of the amount of nutrients and selection of food products.
key words: diet, elderly, nutrients
Proces starzenia się organizmu zachodzący przez całe siłku prowadzi do obniżenia zapotrzebowania ener-
dorosłe życie łączy się z częstszym występowaniem prze- getycznego osób starszych w porównaniu z młodszy-
wlekłych schorzeń i dolegliwości. Na szybkość i zaawan- mi tej samej płci i o takiej samej masie ciała (tab. 1).
sowanie procesów starzenia wpływają czynniki gene- Zapotrzebowanie osób starszych na składniki odżywcze
tyczne i środowiskowe, razem decydujące o nasileniu nie zmienia się lub zmniejsza w innym tempie (tab. 2),
zmian, które są wyznaczane nie tyle wiekiem kalenda- najczęściej wolniej. Dlatego też w wypadku właściwe-
rzowym, co uwarunkowaniami dziedzicznymi i śro- go żywienia ludzi starszych istotne jest nie tylko ogra-
dowiskowymi: sposobem żywienia, jakością żywności niczenie spożycia energii, ale również zmiana warto-
 zawartością substancji obcych, jakością wody i po- ści odżywczej i jakości diety. Przyjmując za miarę war-
wietrza, higieną osobistą  narażeniem na szkodliwe tości odżywczej zawartość składników w przeliczeniu
bakterie, paleniem tytoniu i piciem alkoholu. Niezależnie na 100 kcal diety, należy zauważyć, że dla osób star-
od tego, które z wymienionych czynników dominują szych powinna być ona wyższa niż dla młodszych tej
u danej osoby, zachodzące zmiany wpływają na sposób samej płci, o takiej samej masie ciała i porównywalnej
żywienia oraz na stan odżywienia ludzi starszych. aktywności fizycznej. Analiza danych zawartych w ta-
Z wiekiem następuje stopniowe ograniczenie spraw- belach 1 i 2, zilustrowana wykresem na rycinie 1, po-
ności fizycznej oraz zwiększenie zapadalności na cho- twierdza powyższe stwierdzenie.
roby przewlekłe [1, 2]. Ograniczając się tylko do przykładowo wybranych
Zmniejsza się pojemność płuc oraz ilość dostarczane- składników, widać, że przy niewielkich zmianach za-
go tlenu do różnych organów człowieka. Jest to je- wartości białka i żelaza zalecanej w przeliczeniu na
den z ważniejszych czynników obniżających podsta- 100 kcal znacznie większe zmiany dotyczą spożywa-
wową przemianę materii. Zmniejszenie podstawowej nia witaminy A lub wapnia. Zmiany zalecanych gęsto-
przemiany materii, obniżenie beztłuszczowej masy cia- ści składników w racjach pokarmowych z wiekiem
ła, racjonalne wydatkowanie energii przy każdym wy- widać jeszcze wyraz
niej, gdy porówna się należne ilości
wapnia w diecie kobiet 26 60-letnich (39 mg/100 kcal)
i ponad 60-letnich (52 mg/100 kcal). Wapń jest
przykładem składnika mineralnego, którego stężenie
Adres do korespondencji: dr n. przyr. Edward Jabłoński
w diecie osób starszych powinno być zwiększone za-
Samodzielna Sekcja Dietetyki Instytutu
 Centrum Zdrowia Matki Polki równo z powodu bezwzględnego wzrostu zapotrze-
ul. Rzgowska 281/289, 93 338 A
ódz

bowania, jak i ze względu na obniżone zużycie energii.
tel.: [phone]
e-mail: [e-mail]
© 2005 Polskie Towarzystwo Gerontologiczne
www.gp.viamedica.pl
48
Edward Jabłoński, Odżywianie się osób w podeszłym wieku
Tabela 1. Zapotrzebowanie na energiÄ™ (kcal/d.)
ilości zróżnicowanej asortymentowo żywności. Ob-
dla osób dorosłych o umiarkowanej aktywności
niżenie wydzielania śliny, zanik kubków smakowych
fizycznej w różnym wieku (wg [3])
prowadzą do ograniczenia doznań smakowych,
Table 1. Demand for energy (kcal/s) of adult
suchości w ustach, trudności w formowaniu kęsów,
moderately active different ages [3]
a tym samym mogą zmniejszać spożycie w stopniu
większym, niż wymagają tego zmiany fizjologicz-
Wiek Podstawowa Zapotrzebowanie
ne. Przeciwdziałaniem będzie zalecane dodawanie
(lata) przemiana materii energetyczne*
do potraw substancji wzmagających smak i zwięk-
Kobiety Mężczyz
ni Kobiety Mężczyz
ni
szających zaangażowanie innych zmysłów  wę-
19 25 1378 1750 2350 3000
chu, wzroku.
26 60 1351 1691 2300 2900
Na doznania smakowe wpływają również sztuczne
> 60 1226 1423 2100 2450
szczęki noszone często przez osoby starsze, powo-
*Obliczenia dotyczą masy ciała: kobiety 60 kg, mężczyz
ni 70 kg.
dujące dodatkowo trudności w żuciu. Ograniczenie
upodobań wywołane obecnością sztucznej szczęki
Niedożywienie może być zatem spowodowane niezro- zmniejsza różnorodność spożywanych produktów
zumieniem lub nieakceptowaniem faktu, że w ciągu i potraw. Preferowanie potraw łatwiejszych do spo-
życia jednostki zmieniają się zapotrzebowanie na skład- życia przy jednoczesnej eliminacji innych może pro-
niki odżywcze oraz sposób ich wykorzystania w do- wadzić do niedoboru energii i określonych składni-
stępnej żywności. ków odżywczych. Po przebadaniu 629 osób w wie-
Nie jest możliwe omawianie wpływu wieku na celo- ku powyżej 65 lat Sheiham i wsp. [7] stwierdzili nie-
wość zmian spożycia innych składników, zmiany wy- dowagę u 12,3% osób bez zębów i u 2,9% tych,
wołane wiekiem zostały bowiem uwzględnione przy którzy mieli 11 i więcej zębów. Preferowanie jedynie
opracowywaniu norm i zaleceń [3]. Jednak mówiąc łatwych do przyrządzenia posiłków i potraw może
o wapniu, należy wspomnieć o pożądanym wzroście być wywołane również osłabieniem wzroku. Osła-
podaży witaminy D. Należy podkreślić potrzebę zwięk- bienie widzenia zmniejsza przyjemność spożywania
szenia podaży w diecie przez uzupełnienie farmako- i samodzielnego sporządzania posiłków, co prowa-
logiczne. Niedobór witaminy D ma istotne znaczenie dzi do stopniowego ograniczania spożycia składni-
w przyspieszeniu u osób w starszym wieku utraty masy ków energetycznych. Dlatego przy przyrządzaniu
kostnej i zwiększeniu ryzyka złamań [4, 5]. Zalecenie potraw należy preferować: gotowanie w wodzie i na
zwiększenia jej podaży w diecie ludzi starszych jest parze, duszenie bez tłuszczu, pieczenie w pergami-
warunkowane głównie zmniejszeniem ekspozycji na nie i folii. Warzywa i owoce, jeśli są dobrze tolero-
światło słoneczne, a tym samym obniżeniem syntezy wane, podajemy rozdrobnione, przetarte lub w po-
w skórze [6]. staci soków. Podawanie warzyw i owoców w posta-
Konieczność zmiany sposobu żywienia osób w star- ci rozdrobnionych, gotowanych potraw sprzyja tra-
szym wieku jest uzależniona od czynników fizjolo- wieniu mimo mniejszej ilości ptialiny w ustach, pod-
gicznych, socjologicznych, ekonomicznych i zwycza- wyższonego pH soków żołądkowych i zmniejszone-
jowych. Niedożywienie może wystąpić nawet wte- go wydzielania enzymów trawiennych. Zmniejszone
dy, gdy rodzina posiada dostęp do odpowiednich powstawanie i uwalnianie żółci u osób starszych
Tabela 2. Zapotrzebowanie* na białko, wybrane witaminy i składniki mineralne dla osób w różnym wieku
(wg [3])
Table 2. Demand for protein, vitamins and minerals of adult people at different ages [3]
Wiek Kobiety Mężczyz
ni
(lata) Białko** Wit. A Wit. C Wapń Żelazo Białko** Wit. A Wit. C Wapń Żelazo
m m
[g] [mg] [mg] [mg] [mg] [g] [mg] [mg] [mg] [mg]
m m
m m
m m
19 25 70 90 800 70 1200 18 75 100 1000 70 1200 15
26 60 70 90 800 70 900 18 75 100 1000 70 900 15
> 60 65 70 800 60 1100 13 65 70 1000 70 900 15
*poziom zalecanego spożycia
**białko krajowej racji pokarmowej
www.gp.viamedica.pl
49
Gerontologia Polska 2005, tom 13, nr 1
Rycina 1. Zmiany zalecanej zawartości wybranych składników odżywczych w 100 kcal diety. Wartości średnie dla kobiet i męż-
czyzn w odpowiednich przedziałach wiekowych
Figure 1. Changes of the nutrients recommended content per 100 kcal of a diet. Average value for women and men in the
respective age range
ograniczają trawienie tłuszczu. Diety powinny zawie- wiedzy dotyczącej żywienia mogą ograniczać wła-
rać ograniczone ilości tego składnika. y
ródłem tłusz- ściwy dobór i różnorodność produktów. Strata współ-
czu powinny być głównie oleje roślinne. małżonka wywołuje niejednokrotnie niechęć do je-
Niedostateczne ilości składników odżywczych w or- dzenia porównywalną z przypadkami anoreksji. Sa-
ganizmie osób w starszym wieku mogą być spowo- motność wiąże się nie tylko z gorszą jakością żywie-
dowane zaburzeniami trawienia i wchłaniania na sku- nia, ale także większym spożyciem alkoholu [8]. Jeśli
tek obniżenia wydzielania śliny, kwasów żołądkowych ograniczanie spożycia doprowadza do nadmierne-
i enzymów. Dlatego też ważne jest, aby dieta zawie- go zmniejszania wskaz
nika masy ciała (BMI, body
rała składniki w formie o możliwie najlepszej przyswa- mass index), to może również przyspieszać śmiertel-
jalności. W przypadkach gdy jest to możliwe, zmniej- ność [9, 10]. Badania populacyjne wśród 70-latków
szenie przyswajalności należy rekompensować zwięk- w Szwecji zapoczątkowane w latach 1971 1981 wy-
szoną podażą. kazały wyższą śmiertelność osób z niższym BMI. Naj-
Ważnym czynnikiem wpływającym na żywienie i stan mniejszą śmiertelność notowano zaś wśród niepalą-
odżywienia osób starszych są warunki ekonomiczne cych kobiet i mężczyzn z BMI odpowiednio 27 29
i socjalne. Często ludzie biedni nie posiadają środ- i 25 27.
ków niezbędnych do pozyskania potrzebnej im żyw- Zdarza się również, że kobiety po stracie współmał-
ności, nie mogą zatem zapewnić sobie bezpieczeń- żonka przygotowują potrawy w niezmienionych ilo-
stwa żywnościowego. Bezpieczeństwo żywnościowe ściach. Zła kontrola spożycia prowadzi w takich przy-
oznacza fizyczny i ekonomiczny dostęp do żywności padkach do nadmiernego przyrostu masy ciała. Nie-
w dostatecznej ilości i o odpowiednio wysokiej jako- kontrolowany nadmierny przyrost masy ciała, zwłasz-
ści. Samotność, ograniczone zasoby finansowe, brak cza współistniejący z otyłością typu brzusznego, pro-
www.gp.viamedica.pl
50
Edward Jabłoński, Odżywianie się osób w podeszłym wieku
wadzi również u osób starszych do zaburzeń lipido- Na ograniczenia spożycia mogą wpływać niedosta-
wych, nadciśnienia tętniczego i oporności na insuli- teczne  niedokładnie podane  zalecenia dietetycz-
nę [11]. Nadwaga i otyłość są wśród osób starszych ne, z którymi osoby starsze mają często do czynienia
częstsze niż niedowaga [12]. ze względu na przewlekłe schorzenia. Nierzadkim błę-
Konieczność korzystania z sąsiedzkiej lub instytucjo- dem jest ograniczenie zaleceń do wymienienia pro-
nalnej pomocy przy fizycznej ułomności może skut- duktów niewskazanych. Dieta w takich przypadkach
kować otrzymywaniem żywności niedostosowanej do staje się monotonna, niemożliwa do zaakceptowania,
istniejących warunków, w dużych opakowaniach lub a przy równoczesnym ograniczeniu ulubionych przy-
jej czasowymi brakami. Osoby w starszym wieku nie- praw i sposobów przygotowywania posiłków ma nie-
chętnie korzystają z półproduktów i koncentratów, bez korzystny wpływ na chęć przyrządzania i spożywania
zahamowań natomiast spożywają potrawy podgrze- jedzenia. Przyczyną niedoboru określonych składników
wane i odsmażane. Zmniejszanie częstości przygoto- jest zatem zarówno ograniczenie asortymentu pro-
wywania świeżych potraw i posiłków usprawiedliwia duktów bez zastosowania substytutów, jak i nieza-
się koniecznością realnego lub wyimaginowanego mierzone ograniczenie ilościowe.
oszczędzania. Wadliwe żywienie potęgują takie czyn- Większą skłonność do ograniczania spożycia wybra-
niki, jak: zakazy i przesądy żywieniowe, nieodpowied- nych produktów ze względów zdrowotnych niż wpro-
nie sposoby przygotowywania jedzenia, stosowanie wadzania określonych pokarmów celowo do diety
żywienia, ale dla innego osobnika (jedzenie pokarmów stwierdza się niezależnie od podawanych zaleceń.
odpowiednich, ale dla innej osoby). Badania osób w starszym wieku z okolic Warszawy
Ze względu na wymienione wcześniej ograniczenia oraz [13] wskazują, iż ograniczenia stosowało 67%, a 33%
występujące u osób w podeszłym wieku schorzenia wska- wprowadzało celowo ze względów zdrowotnych do
zanym modelem żywienia wydaje się dieta lekkostraw- diety: surowe warzywa i owoce, fermentowane pro-
na z ograniczeniem tłuszczu. Dieta taka jest zazwyczaj dukty mleczne, ciemne pieczywo, chude mięso i wę-
zalecana przy dolegliwościach układu trawiennego, scho- dliny oraz soki owocowe i warzywne.
rzeniach wątroby i trzustki oraz w kamicy żółciowej. Sposób odżywiania osób w starszym wieku, jak pod-
Ograniczenie zawartości tłuszczu, przede wszystkim kreśla wielu autorów [13 16], nie odpowiada racjo-
zwierzęcego, powoduje zmniejszenie spożycia choleste- nalnym zasadom i prowadzi do niedoboru składni-
rolu, ważnego czynnika w zapobieganiu i terapii miażdży- ków odżywczych, zarówno w diecie, jak i w organi-
cy. Stosowane przy sporządzaniu posiłków zabiegi tech- zmie, lub może nasilać zależne od żywienia schorze-
nologiczne powinny być dostosowane do osoby o nie- nia. Konieczne jest podejmowanie działań, które
pełnym uzębieniu lub z protezami zębowymi. zmieniłyby zachowania dotyczące: regularności spo-
W żywieniu osób w podeszłym wieku można wyko- żywania posiłków, urozmaicenia diety, doboru spo-
rzystywać produkty i potrawy z różnych grup (tab. 3). sobu przygotowywania potraw oraz stosowanych
Użytych przy opisie produktów sformułowań  zaleca- używek [7]. Zdrowe i właściwe odżywianie nie tylko
ne i  niewskazane nie należy traktować, jako  do- chroni przed chorobą, ale również zwiększa poczu-
zwolone i  zabronione . Wymienione produkty i po- cie dobrobytu człowieka. Niedobory żywieniowe
trawy stanowią jedynie przykłady. Osoby, które nie cier- wpływają na wydolność fizyczną i psychiczną czło-
pią z powodu żadnych wyraz
nie odczuwalnych dole- wieka. Niedożywienie sprzyja podatności na choro-
gliwości ze strony przewodu pokarmowego i układu by [17, 18].
trawiennego, mogą traktować wybrane produkty Jedną z najbardziej widocznych cech starzenia się
z grupy  niewskazane jako dozwolone. Jednak wy- organizmu jest utrata zdolności adaptacyjnych.
stąpienie dolegliwości ze strony przewodu pokarmo- Żywienie nie może być dodatkowym czynnikiem
wego i układu trawiennego po spożyciu produktów stresującym, dlatego też zalecenia dietetyczne po-
 niewskazanych jest bardziej prawdopodobne niż po winny być kierowane do konkretnego pacjenta. Za-
spożyciu produktów z grupy  zalecane . Pacjent wi- lecenia powinny uwzględniać stan zdrowia, spraw-
nien otrzymać od lekarza lub dietetyka dokładną in- ność fizyczną, niezależność i zaradność. Zalecenia
formację o ewentualnych skutkach spożywania okre- będą realizowane tylko przy pełnej akceptacji pa-
ślonych produktów i potraw. cjenta. Szczególną uwagę należy zwrócić na wska-
Wskazane byłoby również zaproponowanie odpo- zania odnoszące się do chorób przewlekłych, w któ-
wiednich produktów i dań na poszczególne posiłki. rych błędy żywieniowe nie wywołują natychmiasto-
Propozycje prób tak sformułowanych zaleceń poda- wej ostrej reakcji organizmu. Brak akceptacji pacjen-
no w tabeli 4. ta dotyczącej stosowania zaleceń dietetycznych pro-
www.gp.viamedica.pl
51
Gerontologia Polska 2005, tom 13, nr 1
Tabela 3. Produkty i potrawy dozwolone i niewskazane w diecie lekkostrawnej  niskotłuszczowej
Table 3. Products and dishes which are allowed or not advise as part of the light, low-fat diet
Dozwolone Nazwa Niewskazane
produktu
(potrawy)
mleko odtłuszczone (0,5%), napoje kawa naturalna, kakao, mocna herbata,
kawa zbożowa z mlekiem, herbata z mlekiem, napoje alkoholowe, pełne mleko, wody
słaba herbata, napoje mleczno-owocowe, gazowane, czekolada płynna
mleczno-warzywne, soki owocowe i warzywne
chleb pszenny, bułki, biszkopty na białkach, pieczywo chleb świeży, żytni, razowy
wyroby półcukiernicze
w ogr. ilości masło i margaryna  Flora ,  Kama , dodatki w większej ilości masło, margaryna, sery
masło roślinne, miód, marmolada, dżem do tłuste, dojrzewające, topione, całe jaja,
bez pestek, chudy twaróg, pieczywa konserwy, smalec, pozostałe wędliny,
mięso gotowane, chuda szynka, polędwica, dżemy z owoców pestkowych
cielęce parówki
krupniki, warzywne, przecierane, zupy na wywarach: mięsnych, kostnych,
mleczne na mleku odtłuszczonym, grzybowych, z warzyw kapustnych,
podprawiane zawiesinami strączkowych, tłuste, zawiesiste,
zasmażane, podprawiane śmietaną
grzanki, bułka, kasza, ryż, ziemniaki puree, dodatki do zup groszek ptysiowy, ciastka biszkoptowe,
lane ciasto na białkach, drobne makarony kluski francuskie, kładzione, grube
makarony, łazanki, jaja, nasiona roślin strączkowych
chude gatunki mięsa: wołowina, cielęcina, mięsa, ryby, drób mięsa tłuste: wieprzowina, baranina;
konina, mięso z królika; kurczęta, indyk; mięso z gęsi, kaczki; dziczyzna, podroby;
dorsz, szczupak, pstrąg, flądra śledz
, łosoś, węgorz, sardynki; potrawy
smażone i pieczone
warzywne: pietruszkowy, pomidorowy, sosy zasmażane na wywarach mięsnych,
koperkowy, chrzanowy; kostnych, grzybowych ze śmietaną,
mleczne, podprawiane zawiesiną z mąki podprawianych żółtkiem
i mleka
marchew, dynia, kabaczki, pomidory, seler, warzywa kapusta, kalafior, fasola szparagowa,
pietruszka; gotowane, przetarte, groszek zielony, kalarepa, cebula,
podprawiane zawiesinami, oprószane; czosnek, pory, suche nasiona roślin
surowe soki strączkowych, ogórki, brukiew, rzepa;
surówki
gotowane w postaci puree, ziemniaki gotowane podawane w całości, smażone
pieczone
jagodowe, cytrusowe, dzikiej róży, jabłka, owoce czereśnie, gruszki, figi, daktyle
śliwki, wiśnie, brzoskwinie, morele,
winogrona
kisiele, galaretki mleczne, owoce, desery kremy, tłuste ciastka, torty,
kompoty przetarte, musy owocowe, desery z używkami, z dodatkiem żółtek,
bezy, suflety, soki owocowe biszkopty na całych jajach, lody
wadzi w takich przypadkach do szybkiego odstę- prawy żywienia. Oprócz dostępu do żywności ogra-
powania od zaleceń. niczonego, w wypadku osób w starszym wieku, moż-
Promowanie pożądanych modeli i zwyczajów żywie- liwościami finansowymi i sprawnościowymi potrzeb-
niowych jest jednym z podstawowych sposobów po- ne jest przekazywanie informacji o prozdrowotnym
www.gp.viamedica.pl
52
Edward Jabłoński, Odżywianie się osób w podeszłym wieku
Tabela 4. Propozycje posiłków całodziennego jadłospisu dla osób w starszym wieku
Table 4. Daily menu propositions for the elderly
Pierwsze śniadanie Zupy: mleczne z dodatkiem kasz, drobnego makaronu lub lanych klusek
Pierwsze śniadanie
Pierwsze śniadanie
Pierwsze śniadanie
Pierwsze śniadanie
Pieczywo: mieszane z niewielką ilością tłuszczu (margaryny wysokogatunkowe,
świeże masło)
Dodatki do pieczywa: twaróg, pasta mięsna, chuda wędlina, czasem jajko ugotowa-
ne na miękko, dżem, miód
Owoce lub warzywa sezonowe (dojrzałe, miękkie, przetarte lub w postaci soku)
Napoje: kawa zbożowa z mlekiem, herbata z mlekiem, mleko, soki owocowe, herbata
Drugie śniadanie Pieczywo: mieszane, półcukiernicze
Drugie śniadanie
Drugie śniadanie
Drugie śniadanie
Drugie śniadanie
Dodatki do pieczywa: twarożek, mała porcja ryby gotowanej w jarzynach lub
galarecie, dżem, miód, chuda wędlina
Ciasto: drożdżowe, sernik
Napoje: słaba herbata, sok owocowy lub warzywny, mleko lub napój mleczny
Owoce sezonowe
Obiad I danie: zupy (w objętości 250 300 ml)  na wywarach jarzynowych lub chudym
Obiad
Obiad
Obiad
Obiad
mięsie, krupniki, z kasz, ryżu, zupy jarzynowe, ziemniaczane, pomidorowa, barszcz
czerwony
II danie: mięso, drób, ryby w postaci mielonej, pieczone w folii, gotowane z warzy-
wami i rozdrobnione z dodatkiem kasz w formie risotta; z potraw bezmięsnych
pierogi leniwe, potrawy mÄ…czne zaÅ› z dodatkiem twarogu. Dodatkami do drugiego
dania powinny być ziemniaki tłuczone lub puree, dobrze ugotowane kasze, drobny
makaron, gotowane warzywa, przetarte lub dokładnie rozdrobnione, pomidory bez
skórki, surówki z delikatnych warzyw
Deser: kompot, kisiel, galaretki, budynie, koktajle, jogurt
Podwieczorek Ciasto: drożdżowe, szarlotka, sernik
Podwieczorek
Podwieczorek
Podwieczorek
Podwieczorek
Napoje: owocowe lub mleczne
Owoce sezonowe
Kolacja Zalecana jest mała porcja potrawy gotowanej, np. pierogi leniwe, budyń z mięsa lub
Kolacja
Kolacja
Kolacja
Kolacja
sera, potrawy z kasz, zsiadłe mleko z ziemniakami lub kaszą
Pieczywo z niewielką ilością dżemu lub miodu, chudej wędliny
Napoje: sok owocowy, słaba herbata, napój mleczny
modelu żywienia. Edukacja powinna prowadzić do powinny również trafić do opiekunów i członków ro-
zmiany zachowań na prozdrowotne poprzez modyfi- dziny. Ludzie, którzy muszą dbać o stan odżywienia
kację indywidualnych preferencji i stylu życia. Pracow- osób starszych, potrzebują podstawowych informacji
nicy służby zdrowia zarówno szczebla podstawowe- o potrzebach związanych z żywieniem oraz o sposo-
go, jak i ośrodków specjalistycznych pełnią ważną rolę bie najlepszego ich zaspokojenia przy wykorzystaniu
w promowaniu racjonalnego żywienia we wszystkich dostępnych im środków i możliwości. Stosowanie wła-
grupach ludności, a ze względu na częstszy kontakt ściwego żywienia zależy od dostępności do żywności
z osobami starszymi zwłaszcza w tej grupie wieko- i zasobów finansowych, ale ważna jest również efek-
wej. Informacje dotyczące prawidłowego żywienia tywność ich wykorzystania.
www.gp.viamedica.pl
53
Gerontologia Polska 2005, tom 13, nr 1
Streszczenie
Z powodu zmieniajÄ…cego siÄ™ z wiekiem zapotrzebowania na energiÄ™ osoby w starszym wieku potrzebujÄ… innej
diety niż osoby młodsze. Istotne jest dopasowanie takiej diety, która przy dość małej zawartości składników ener-
getycznych będzie zawierała odpowiednią ilość wszystkich składników odżywczych. Osoby w starszym wieku
narażone są na niedożywienie, często wynikające z niedołężności, lub przekarmienie. Podkreślono znaczenie nie-
prawidłowych nawyków żywieniowych. Przedstawiono przykładową dietę dostosowaną do starszego wieku, czyli
lekkostrawną, z ograniczoną zawartością tłuszczów. Spełnia ona podstawowe zasady diety racjonalnej: odpo-
wiednia wartość odżywcza i właściwa zawartość składników odżywczych.
słowa kluczowe: dieta, podeszły wiek, składniki odżywcze
PIÅšMIENNICTWO:
11. Turcato E., Bosello O., Francesco V.D.: Waist circumference and
1. Hryniewiecki L.: Żywienie ludzi w wieku starczym i podeszłym.
abdominal sagittal diameter as surogats of body fat distribution
Nowa Klinika 1998; 12: 1244 1249.
in the elderly; their relation with cardiovascular risk factors. Int.
2. Wiśniewska-Roszkowska K.: Starość jako zadanie. IWPAX, War-
J. Obes. Relat. Metab. Disord. 2000; 24: 1005 1010.
szawa 2001.
12. Gębska-Kurczewska A.: Charakterystyka grupy osób w pode-
3. Ziemlański Ś., Bułhak-Jahymczyk B., Budzyńska-Topolowska J.,
szłym wieku uczestniczących w badaniach zależności między
Panczenko-Kresowska B., Wartanowicz M.: Normy żywienia dla
aktywnością a stanem zdrowia. Przegl. Epidemiol. 2002; 56:
ludności w Polsce. Normy dla dorosłych. Cz. II. Kwartalny Biule-
463 470.
tyn Polskiego Towarzystwa Dietetyki 1996; 2: 28 38.
13. Kałuża J., Jeruszka M., Brzozowska A.: Ocena stanu odżywienia
4. Lewis R.D., Modlesky C.M.: Nutrition, physical activity and bone
żelazem, cynkiem i miedzią osób starszych zamieszkałych w re-
health in women. Int J. Sport Nutr. 1998; 8: 250 284.
jonie warszawskim na podstawie analizy włosów. Rocz. PZH
5. Ziemlański Ś., Budzyńska-Topołowska J.: Wegetarianizm w świe-
2001; 52: 111 118.
tle nauki o żywieniu. Inst. Danone  Fundacja Promocji Zdro-
14. Duda G., Józ
wiak A., Chmielewska Z.: Wybrane elementy stylu
wia. Warszawa 1997.
życia i nieprawidłowości stanu odżywienia osób w wieku pode-
6. Glerup H., Mikkelsen K., Poulsen L. i wsp.: Commonly recom-
szłym niedokrwienną chorobą serca. Badania wstępne. Nowiny
mended daily intake of vitamin D is not sufficient if sunlight
Lekarskie 2001; 70: 1028 1036.
exposure is limited. J. Int. Med. 2000; 247: 260 268.
15. Szajkowski Z.: Ocena zawartości Mg, Ca i P w całodziennych
7. Sheiham A., Steele J.G., Marcenes W., Finch S., Walls A.W.G.:
racjach pokarmowych osób w wieku emerytalnym na podsta-
The relationship between oval health status and Body Mass In-
wie badań ankietowanych i analitycznych. Nowiny Lekarskie
dex among older people: a national survey of older people in
2001; 70: 32 39.
Great Britain. British Dental Journal 2002; 192: 703 706.
8. Grabowska E., Sporadyk M.: Społeczno-ekonomiczne uwarun- 16. Słowińska M.A., Wądołowska L.: Wskaz
niki biochemiczne krwi
a model żywienia osób starszych. Przegląd Lekarski 2003; 60
kowania zachowań żywieniowych starszych mieszkańców Kra-
(supl. 6): 25 30.
kowa. Gerontologia Polska 2003; 11: 35 37.
17. Roszkowski W.: Żywienie osób starszych. Hasik J., Gawęcki J.
9. Dey D.K., Rothenberg E., Sundh V., Bosaeus I., Steen B.: Body mass
(red.). W: Żywienie człowieka zdrowego i chorego. PWN, War-
index, weight change and mortality in the elderly. A 15y longitudinal
szawa 2000.
population study of 70y olds. Eur. J. Clin. Nutr. 2001; 55: 482 492.
18. Ziemlański Ś.: Podstawy prawidłowego żywienia człowieka. Za-
10. Taylor D.H., Ostbye T.: The effect of middle-and old-age body
lecenia żywieniowe dla ludności w Polsce. Inst. Danone  Fun-
mass index on short-term mortality in older people. J. Am. Ge-
dacja Promocji Zdrowego Żywienia, Warszawa 1998.
riatr. Soc. 2001; 49: 1319 1326.
www.gp.viamedica.pl
54
tom 13, nr 1, 55 58
Gerontologia Polska PRACA ORYGI NAL NA ISSN 1425 4956
Stanisław Ostrowski, Anna Grzywa-Celińska
Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych Akademii Medycznej w Lublinie
Ocena jakości badania spirometrycznego
u osób powyżej 80. roku życia
Quality assesment of spirometry in patients of 80 and
more years old
Abstract
Background. Spirometry is the gold standard in lung function assessment. Ventilation disturbances diagnoses are
based on spirometry parameters. Good cooperation between technicians and patients is essential to get good
quality records. The aim of the study was to qualify the control and to estimate the possibility to perform spirome-
try in the group of women and men aged 80 and more.
Material and methods. The results of 45 patients, 27 male and 18 female, aged 80 and more years, examined
in our lung function laboratory between 1994 2004, were assessed according to American Thoracic Society
recommendations for spirometry.
Results. Only 2 persons were unable to carry out spirometry at all. 30 (66%) patients were able to prolong
expiration for 6 or more seconds. Forced expirations were acceptable in 50% of cases but the whole examinations
were acceptable and repeatable in 5 cases (11%) according to American Thoracic Society quality criteria.
Conclusions. In conclusion authors claim that even though the analysis proved difficulties in obtaining good
quality results in elderly, spirometry should still be carried out for better diagnosis and correct treatment.
key words: lung function, spirometry, quality criteria
Tabela 1. Wskazania do wykonywania badania
Wstęp
spirometrycznego
Badanie spirometryczne jest jednym ze standardowych
Table 1. Indications for spirometry
badań czynnościowych płuc. W rozpoznawaniu niektó-
rych schorzeń płuc spirometria jest tym, czym pomiar
1. Diagnostyka
ciśnienia tętniczego w diagnostyce choroby nadciśnie-
2. Monitorowanie terapii lub wpływu choroby
niowej lub badanie elektrokardiograficzne w rozpozna-
na układ oddechowy
waniu zaburzeń rytmu serca. Do głównych zalet spiro-
3. Określenie stopnia upośledzenia sprawności
metrii należą: niskie koszty aparatury i długoletnie do-
wentylacji
świadczenia w stosowaniu tej metody. To właśnie one
4. Zdrowie publiczne
ugruntowały jej pozycję wśród badań dodatkowych. Ist-
5. Określenie wartości referencyjnych, tzw. norm
nieje wiele wskazań do wykonywania badania spirome-
trycznego. Najważniejsze z nich podano w tabeli 1 [1].
Badanie spirometryczne wymaga współpracy pacjenta ne, aby wynik spirometrii był faktycznym odzwierciedle-
i lekarza. Wynik badania w dużej mierze zależy od zro- niem sprawności wentylacyjnej pacjenta. Bez zrozumie-
zumienia zasad badania przez badanego. Jest to koniecz- nia techniki badania i wykonania ściśle określonego wy-
siłku oddechowego spirometria ma ograniczoną war-
tość. Na rycinach 1 i 2 przedstawiono wzorce wykona-
nego prawidłowo badania. W trakcie około 20 lat wy-
Adres do korespondencji: dr med. Stanisław Ostrowski
konywania badań czynnościowych płuc obserwowano
Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych
Akademii Medycznej w Lublinie wiele problemów w uzyskaniu zadowalającego, zgod-
ul. Solna 5/10 11, 20 021 Lublin
nego ze standardami, zapisu zależności czas-objętość
tel.: [phone]
e-mail: [e-mail]
© 2005 Polskie Towarzystwo Gerontologiczne
www.gp.viamedica.pl
55