Materiały wykładowe z ergonomii
(prof. dr hab. Tadeusz Juliszewski)
II rok, Wydział Technologii śywności i śywienia Człowieka
Wykład V
Opracowanie: Katarzyna Cholewa, Anna Dobosz
Oświetlenie wnętrz światłem dziennym (PN  71/B  02380):
Współczynnik oświetlenia dziennego w % - miara względnego natę\
enia oświetlenia
dziennego w danym punkcie danej płaszczyzny, wyra\
ona stosunkiem natÄ™\
enia oświetlenia
w tym punkcie wnętrza do równocześnie występującego natę\
enia oświetlenia w otwartej
przestrzeni na płaszczyz
nie poziomej, pochodzącego od całkowitego, niezasłoniętego
nieboskłonu o zało\
onym lub znanym rozkładzie luminancji.
Równomierność oświetlenia dziennego  stosunek wartości najmniejszej współczynnika
oświetlenia dziennego do wartości największej współczynnika oświetlenia dziennego,
występujących w strefie roboczej pomieszczenia.
Najmniejsze dopuszczalne obliczeniowe natÄ™\
enie oświetlenia w pomieszczeniu 
obliczeniowe natÄ™\
enie oświetlenia występujące w pomieszczeniu przy danym
współczynniku oświetlenia dziennego, gdy natę\
enie oświetlenia na zewnątrz budynku na
płaszczyz
nie poziomej pochodzące od całej półkuli niebieskiej jest równe 5000 lx.
Oświetlenie światłem elektrycznym (PN  84/E  02033):
Olśnienie  stan procesu widzenia, w którym odczuwa się niewygodę widzenia albo
obni\
enie zdolności rozpoznawania przedmiotów, albo oba te wra\
enia razem, na skutek
niesprzyjającego rozkładu luminacji lub jej zbyt szerokiego zakresu lub te\
nadmiernego
kontrastu w przestrzeni lub czasie.
1
Rozkład luminancji
Rozkład luminancji w strefie przedmiotu pracy wzrokowej  zaleca się, aby luminancja
bezpośredniego otoczenia przedmiotu pracy wzrokowej była mniejsza od luminancji samego
przedmiotu, lecz nie mniejsza ni\
1/3 tej wartości.
Dopuszczalne ró\
nice luminancji w polu widzenia przedstawia Rysunek 1.
Rysunek 1. Dopuszczalny kontrast pomiędzy błyszczącymi (jaskrawymi) obszarami
zasięgu pola widzenia
W środkowym polu 1:3. W polu peryferyjnym 1:10. Pomiędzy środkowym polem, a
peryferyjnym 1:10
y
ródło: Etienne Grandiean, Ergonomics of the Home
(TÅ‚um.: K. Cholewa, A. Dobosz)
Współczynniki odbicia ścian, sufitu i podłogi. W pomieszczeniach przewidzianych do
pracy średnie współczynniki odbicia powinny wynosić:
sufitu  co najmniej 0,7 (je\
eli wysokość pomieszczenia nie przekracza 3 m),
ścian, łącznie z oknami (wraz z zasłonami lub \
aluzjami) oraz drzwiami i meblami 
od 0,3 do 0,8, ale nie więcej ni\
0,6, gdy średnie natę\
enie oświetlenia ogólnego w
pomieszczeniu jest równe lub większe ni\
1000 lx
2
 podłogi, łącznie z wyposa\
eniem (urzÄ…dzenia, meble)  0,2 do 0,4
Względne natę\
enie ścian i sufitu - w przeciętnych warunkach, w pomieszczeniach
przewidzianych do pracy, zaleca się, aby średnie natę\
enie oświetlenia na ścianach wynosiło
od 0,5 do 0,8, a na suficie od 0,3 do 0,4 średniego natę\
enia oświetlenia na płaszczyz
nie
roboczej w całym pomieszczeniu.
Tabela 1. Pomieszczenia pomocnicze w budynkach przemysłowych i nieprzemysłowych 
wybrane przykłady wymagań szczegółowych
Najmniejsze
dopuszczalne
Klasa
średnie Inne wymagania
Numer Rodzaj pomieszczenia, urzÄ…dzenia ograniczenia
stÄ™\
enie oraz zalecenia i
punktu lub czynności olśnienia wg
oświetlenia informacje
tabl. 3
Eśr
lx
11 Przemysł spo\
ywczy
Miejsce pracy i strefy pracy w
browarach, strychy na słód, miejsca
do mycia i zlewania w beczki,
czyszczenie, przesiewanie, Å‚uskanie,
gotowanie w fabrykach konserw,
11.1 200 III
gotowanie w fabrykach czekolady,
miejsca pracy i strefy pracy w
fabrykach cukru, miejsce suszenia i
fermentacji surowego tytoniu,
piwnice z kiszonkÄ…
Przebieranie i mycie produktów,
11.2 300 II
mielenie, mieszanie, pakowanie
Miejsca pracy i strefy pracy w
rzez
niach, przy dzieleniu mięsa, w
11.3 300 II
mleczarniach, młynach, na
instalacjach filtrujÄ…cych
Krojenie i wybieranie warzyw i
11.4 300 I
owoców
Produkcja artykułów
11.5 delikatesowych, ciasta, produkcja 500 II
cygar i papierosów
3
Kontrola naczyń szklanych i butelek,
11.6 kontrola potraw, dekorowanie, 500 I
sortowanie
Przy kontroli
barwy zaleca siÄ™
stosowanie
11.7 Kontrola barwy, prace laboratoryjne 1000 I z
ródeł światła o
wysokim
wskaz
niku
oddawania barw
Następujące z
ródła światła są przykładami wysokich poziomów luminancji (natę\
enia
światła):
KsiÄ™\
yc 0,25 sb
Czyste niebo 0,4 sb
Światło świecy 0,7-0,8 sb
Lampa naftowa 0,6-1,5 sb
śarówka 70-1000 sb
Świetlówka (lampa fluorescencyjna) 0,45-0,65 sb
Poziomy natÄ™\
enia oświetlenia:
Poziom natÄ™\
enia oświetlenia potrzebny do wykonywania określonej pracy wzrokowej
dobiera siÄ™ w zale\
ności od wielkości pozornej szczegółu pracy wzrokowej i od stopnia
trudności tej pracy.
Przy stopniu trudności pracy wzrokowej większym od przeciętnego, przy utrudnieniach w
wykonywaniu pracy, jak równie\
przy wymaganiu zapewnienia du\
ego komfortu widzenia
nale\
y przyjmować wymagany poziom natę\
enia oświetlenia na poziomie wy\
szym ni\

poziom minimalny dopuszczalny(podany tabelarycznie w normie PN  E  02033: 1984).
4
JednostkÄ… natÄ™\
enia oświetlenia jest lux[lx]. Oświetlenie jest równe 1 lx je\
eli na
powierzchnię1 m2 pada strumień 1lm:
1 lux[lx] = 1 lumen[lm]/m2
Rysunek 3. Oświetlenie maleje ze wzrostem odległości
y
ródło:  Barwa i człowiek , 1965, Gerhard Zeugner, wyd.  arkady , Warszawa
Inne jednostki:
Kandela[cd]  jednostka natÄ™\
enia z
ródła światła; jest światłością (natę\
enia światła,
którÄ… ma w kierunku prostopadÅ‚ym pole 1/(6·105) m2 powierzchni ciaÅ‚a doskonale
czarnego, promieniującego w temperaturze 2042 K, pod ciśnieniem jednej atmosfery
fizycznej.
5
 Lumen[lm]  jednostka strumienia świetlnego; strumień światła jest równy 1 lm gdy
wysyłany jest ze z
ródła światła o natę\
eniu 1 cd w kąt bryłowy 1 sr (steradian).
Lux[lx]  jednostka natÄ™\
enia oświetlenia; oświetlenie jest równe 1 lx je\
eli na
powierzchnię 1 m2 pada strumień 1 lm.
Sprawność świetlna:
Sprawność świetlna  stosunek strumienia świetlnego do mocy, którą ten promień wytwarza:
lm 1000 lm
· = · = = 10
np.
W 100 W
Sprawność świetlna ró\
nych z
ródeł światła jest zmienna w czasie  nowo kupiona \
arówka
ma większą sprawność.
Sprawność:
śarówek 10  15
Świetlówek 20  30
Lamp rtęciowych ok. 50
Lamp sodowych(oświetlenie uliczne) nawet 120
Sprawność świetlna ma przeło\
enie na koszty  im jest większa, tym zu\
ycie energii jest
mniejsze.
Im większa sprawność świetlna, tym gorsze oddawanie barw. Stanowi to problem w
zakładach przetwórczych(niewłaściwe oświetlenie mo\
e utrudniać sortowanie surowców).
LED (Light Emitting Dioda)
a.) Diody małej mocy (0,1 W) = 2 lm
b.) Diody du\
ej mocy (1-3 W)
" 35lm/W  dioda biała
" 50lm/W  dioda czerwona i bursztynowa.
6
Rysunek 4.
Przedstawia zale\
ności między rodzajami opraw lamp, a kształtowaniem się natę\
enia
oświetlenia (E) oraz powstającym cieniem. Najlepszym sposobem oświetlenia jest
oświetlenie pośrednie, gdy\
natÄ™\
enie jest równomierne i nie powstaje cień.
Rysunek 5. Oświetlenie zale\
y min. od kąta padania, a więc od nachylenia promieni
padajÄ…cych
y
ródło:  Barwa i człowiek , 1965, Gerhard Zeugner, wyd.  arkady , Warszawa
7
Rysunek 6. Kąt pomiędzy linią poziomą wzroku i linią pomiędzy okiem, a z
ródłem
światła powinien być większy ni\
30o
y
ródło: Etienne Grandiean, Ergonomics of the Home
(TÅ‚um.: K. Cholewa, A. Dobosz)
Tabela 2. Psychologiczne działanie barw
Kolor Wra\
enie odległości Wra\
enie ciepła Bodziec umysłowy
Niebieski Daleko Zimny UspokajajÄ…cy
Zielony Daleko Bardzo zimny Bardzo uspokajajÄ…cy
Czerwony Blisko Ciepły Bardzo pobudzający
Pomarańczowy Bardzo blisko Bardzo ciepły Pobudzający
śółty Blisko Bardzo ciepły Pobudzający
Brązowy Bardzo blisko Obojętny Pobudzający
Fioletowy Bardzo blisko Zimny Przygnębiający
y
ródło: Etienne Grandiean, Ergonomics of the Home
(TÅ‚um.: K. Cholewa, A. Dobosz)
8
Wykresy kolejno sÄ… przedstawione dla:
światła dziennego \
arówki,
rtęciówki świetlówki,
świetlówki lampy ksenonowej
Rysunek 7. Względny spektralny rozkład natę\
enie promieniowania w Watach na sekundÄ™ i
jednostce kata bryłowego (oś rzędnych) w świetle dziennym i ró\
nych typach lamp we
wzajemnej zale\
ności od długości fali.
y
ródło: Schmidthe, Ergonomie 2 Gestaltung von Arbeitsplatz Und Arbeitsumwelt, Carl
Hanser Verlang, Munchen Wien 1974
(TÅ‚um.: K. Cholewa, A. Dobosz)
9