Adolescencja

Adolescencja

• 10-20 lat
• Czas intensywnych przemian
• Dojrzewanie płciowe
• Zmiany emocjonalne, poznawcze, moralne
• Poszukiwanie własnej tożsamości

Uzyskanie dwóch zdolności

• Dawania nowego życia
• Samodzielnego kształtowania własnego życia

Ich uzyskanie rozdziela adolescencję na dwie fazy
- wczesną adolescencję (wiek dorastania)– do 16 r.ż.
- późną adolescencję (wiek młodzieńczy) – po 16 r.ż.

Nauki medyczne

• Okres dojrzewania i pokwitania (faza

wstępna)

Wczesna adolescencja – zmiany

fizyczne

• Skok pokwitaniowy (dziewczęta 10-13 lat,

chłopcy 12-15 lat)

• Budowa ciała – u chłopców rozrastają się

ramiona, u dziewcząt – miednica i tkanka
tłuszczowa

• U dziewcząt – menarche, u chłopców –

zmazy nocne.

Wcześniej dojrzewające dziewczynki

• nie są zadowolone z tego faktu, ponieważ różnią

się od reszty koleżanek

• mają częstszy kontakt z alkoholem, częściej palą,

sięgają po narkotyki; są bardziej agresywne

• są nieśmiałe - pochylona sylwetka ciała, wolą być

w cieniu, są skrępowane sylwetką

• są bardziej uszczypliwe wobec chłopców
• są niegrzeczne, akcentują swoją dorosłość
• wcześnie podejmują aktywność seksualną
• uważają siebie za dorosłe i oczekują tego od

otoczenia

Wcześniej dojrzewający chłopcy

• są aktywni,
• odprężeni,
• butni, pewni siebie
• mają wyższą pozycję wśród rówieśników;

są nieformalnymi przywódcami

• hołubieni przez rodziców

Późno dojrzewające dziewczynki

• drobna, dziewczęca sylwetka
• zachowania spontaniczne
• są pupilkami rodziców
• są lubiane w grupie
• mają silniejsze poczucie niemocy, nie

wierzą w siebie

• czują się osamotnione

Późno dorastający chłopcy

• bardzo boleśnie przeżywają ten fakt
• są popychadłami
• są zaniepokojeni - dlatego zostają z tyłu
• są mniej sprawni fizycznie
• są ulegli, podporządkowani,

wykorzystywani przez starszych

• Wady wzroku na skutek zmian w soczewce
• Zmiany głosu (dziewczęta na nieco niższy,

chłopcy – mutacja)

• Trądzik młodzieńczy
• Przetłuszczanie się włosów
• Ostry zapach potu

Inne zmiany fizyczne

Adolescencja

• faza przejściowa, dla której charakterystyczna jest zmiana

przynależności grupowej, co skutkuje niejednoznacznym

traktowaniem młodego człowieka przez różne osoby, a w

rezultacie prowadzi do niepewności, utraty orientacji,

konfliktów i napięć (Griese, 1996).

• czas wyborów, dotyczących zdrowia, rodziny, kariery,

przyjaciół czy edukacji (Beyth-Marom i Fischhoff, 1999).

Wybory te bywają bardzo trudne (np. palenie marihuany

pociąga za sobą negatywne konsekwencje zdrowotne, ale

niepalenie może narażać na odrzucenie przez grupę

rówieśniczą), a na ich dokonywanie składa się

postrzeganie możliwości różnych rozwiązań, ewentualnych

konsekwencji i ich prawdopodobieństwa, uznawanych

wartości.

Adolescencja ( 12/13 – 18 lat)

•

Nawiązywanie nowych, bardziej dojrzałych więzi z rówieśnikami

obojga płci.

•

Ukształtowanie roli męskiej lub kobiecej.

•

Akceptacja zmian zachodzących we własnym organizmie i

efektywne posługiwanie się własnym ciałem.

•

Osiągnięcie niezależności uczuciowej od rodziców i innych osób

dorosłych.

•

Przygotowanie do zawarcia małżeństwa i życia w rodzinie.

•

Przygotowanie do kariery zawodowej (niezależności

ekonomicznej)

•

Rozwijanie ideologii (sieci wartości i systemu etycznego

kierującego zachowaniem).

•

Dążenie i osiągnięcie postępowania odpowiedzialnego społecznie.

Zadania rozwojowe w ciągu życia wg Havighursta:

Obraz własnej osoby

• „ja”- cielesne a „ja”- idealne” (media)
• Obserwacja zmian
• Wcześniejsze przekonania o własnej

atrakcyjności i poczucie własnej wartości

Emocje

• Zmiany hormonalne – zwiększone

pobudzenie emocjonalne i labilność
emocjonalna

• Nasilona lękliwość (gł. lęki społeczne)
• Ambiwalencja uczuć
• Poczucie niepewności i zakłopotania –

rumieniec na twarzy

Uczucia/emocje:

ƒ reakcje emocjonalne są bardzo zróżnicowane, dużo bogatsze niż

w poprzednich okresach

ƒ bardzo silne emocje, reakcje emocjonalne niewspółmierne

do bodźca

ƒ zmienność emocji, chwiejność emocjonalna wahania między

przeciwnymi emocjami

ƒ często silne, zmienne emocje są bezprzedmiotowe, trudno

znaleźć ich przyczynę

Uczucia/emocje:

ƒ w pierwszej części (12-16 lat) więcej jest emocji negatywnych,

w drugiej (17 - 18 lat) pozytywnych

ƒ wyraźnie widoczne są uczucia wyższe

ƒ silny związek sfery intelektualnej z emocjami (uczucia moralne,

estetyczne)

ƒ silny związek emocji z życiem społecznym

ƒ silnie uwidaczniają się przejawy woli tzn. wyrażana jest postawa

krytyczna, negatywizmu wobec otoczenia

Osobowość:

• rozwój zainteresowań trwałych i silnych
• ukształtowanie centralnego punktu osobowości - struktury Ja

tzn. jakie cechy posiadam i jak je wartościuję

• kształtuje się samoocena - porównuje siebie z innymi
• kształtuje się samowiedza - ocenia własne działania, dokonania
• kształtuje się światopogląd: przyjmowanie zdecydowanych,

skrajnych stanowisk; nie przyjmuje relatywizmu (zależności
jednej rzeczy od drugiej); idealizm; krytycyzm

• kontakty z płcią przeciwną - bardzo ważne dla rozwoju

osobowości i właściwego ukształtowania obrazu własnej osoby

Zmiany poznawcze

• Przejście od operacji konkretnych do

formalnych – bardziej logiczne,
abstrakcyjne myślenie, zdolność do refleksji
i autorefleksji, rozważań moralnych,
zainteresowań społecznych i politycznych

• Niepewność poznawcza

Procesy informacyjne

• Maksymalna wrażliwość zmysłów
• Spostrzeganie dokładne i wielostronne
• Uwaga dowolna bardziej rozwinięta
• Rozwój pamięci logicznej i dowolnej
• Związany z nauką wzrost zasobu

słownictwa, zrozumienia struktury
gramatycznej, kultury jezyka

• Twórczość, uczestnictwo w życiu

kulturalnym

• Egocentryzm młodzieńczy – skutek

myślenia formalnego i zainteresowania
własną osobą. Spojrzenie do wewnątrz,
„wyimaginowana publiczność”.

• Marzenia

Rozwój społeczny:

1. Rodzina
stosunki zaczynają się rozluźniać - rzadziej się spotykają,
dorastający zaczyna mieć swoje poglądy
krytycyzm obejmuje rodziców - nadopiekuńczość odbierana jest
jako ograniczenia wolności i swobody życia osobistego

2. Klasa szkolna
pełni coraz mniejszą rolę, ponieważ wzrasta rola grup
pozaszkolnych

Rozwój społeczny:

3. Grupy nieformalne (pozaszkolne)
nie są tworzone przypadkowo; trzeba „coś” mieć żeby do nich
należeć
są silnie skonsolidowane, solidarne wewnętrznie, akcentują siebie
na zewnątrz - my jesteśmy inni niż wy
kształtują zażyłość
uczą przyjaźni

4. Grupy formalne (kółka zainteresowań, ZHP itd.)
role podejmowane w tych grupach przyjmowane są bardzo
poważnie,
uczą odpowiedzialności
przynależność do nich zaspakaja potrzeby poznawcze

Rozwój społeczny

• Związki rówieśnicze (początek – antagonizm

płci):

- paczki (kliki), małe, heteroseksualne
- grupy (większe, podobne zainteresowania)
- związki przyjaźni (1-2 osoby, zaufanie, lojalność)

• Kultura młodzieżowa (słownictwo, strój, symbole)
• Konformizm wobec grupy rówieśniczej

Funkcje grupy rówieśniczej

1. Zastępowanie rodziny
2. Stabilizacja osobowości
3. Wzbudzanie poczucia własnej wartości
4. Określanie standardów zachowania
5. Zapewnianie bezpieczeństwa

wynikającego z liczebności (im wolno….)

6. Rozwijanie społecznych kompetencji
7. Przyjęcie i naśladowanie wzorów

Miłość

• Szczenięca (ważniejsze kochanie niż

obiekt)

• Cielęca (obiekt otoczony bezgranicznym

uwielbieniem)

• Romantyczna (wiek młodzieńczy)

Związki z dorosłymi

• Konflikty (kontrola-swoboda,

odpowiedzialność rodziców – podział
odpowiedzialności, waga nauki – a inne
aktywności)

• Przejście od więzi opartej na zależności do

więzi opartej na partnerstwie

• Rola dziadków i babć

0-2 lat

Silne przywiązanie dziecka do rodziców – elementy bezpieczeństwa (Bowlby,

1969), więź rodzica z dzieckiem, rozwój synchronii

2-6 lat

Przywiązanie nadal silne, ale dzięki rozwojowi zdolności poznawczych zmienia

się jego forma. Rozwijają się kontakty z rówieśnikami.

6-12

lat

Dzieci nadal traktują rodziców jako bezpieczna bazę, ale wzrasta rola grupy

rówieśniczej (jako środowiska zabawy)

13-15

lat

Zwiększa się dystans i napięcia rodzinne, ale wewnętrzne emocjonalne

przywiązanie pozostaje silne. Rola grupy rówieśniczej: dokonanie
powolnego przejścia z życia pod protektoratem rodziny w niezależne życie
dorosłego człowieka; konformizm wobec grupy i spadek poczucia własnej
wartości; grupy jednopłciowe, o wysokiej spójności i intymności. Pierwsze
randki

16-19

lat

Konflikty z rodzicami słabną, a stosunki rodzinne ulegają zmianie – wzrasta

autonomia młodzieży. Wśród rówieśników pojawiają się grupy dwupłciowe,
powoli dzielące się na pary; poczucie tożsamości uniezależnia młodych
ludzi od wpływu grupy.

Rola rodziny i rówieśników w różnych

okresach rozwoju dziecka (Bee, 2003):

Działalność

• Wytyczanie odległych celów
• Zorganizowana, planowa aktywność
• Samodzielność i chwiejność emocjonalna –

„słomiany zapał”

• Ryzyko
• Romantyzm
• Intensywność działań

Rozwój moralny

• Piaget – autonomia moralna (od ok.12 roku

życia) - kieruje się głównie tymi regułami,
które uważa za swoje, sterowanie
wewnętrzne.

• Rygoryzm moralny (powinności są

bezwzględne – 7-11 lat)

Najważniejsze zjawiska okresu dorastania

• Idealizm młodzieńczy – potrzeba czynienia

dobra

• Poszukiwanie swojego stosunku do Boga i

religii

• Kryzys tożsamości – tożsamość syntetyczna

(pod wpływem grupy rówieśniczej) lub
tożsamość negatywna (opozycja w stosunku
do przypisywanych ról)

• Identyfikacja z płcią (gł. problem dziewcząt)

Fazy poszukiwania własnej

tożsamości:

¾Identyfikacji (zewnętrzne autorytety)
¾Kosmiczna (oderwanie od rzeczywistości,

poszukiwanie sensu życia)

¾Dojrzałego sensu życia (późna adolescencja

i później, człowiek potrafi określić siebie i
sens swojego istnienia)

Wiek młodzieńczy (późny okres dorastania)

16

17

18

19

Koniec dojrzewania płciowego u
dziewcząt

Koniec dojrzewania
płciowego u chłopców

Niska chorobowość przy wysokim współczynniku wypadkowości.
Wzrost

częstości

zachowań

ryzykownych, tym

używanie

substancji

psychoaktywnych.
Kontekst zachowań podwyższonego ryzyka: osiągnięcie akceptacji i szacunku
rówieśników, wypracowanie autonomii i odłączenie się od rodziców i innych
autorytetów, radzenie sobie z lękiem i strachem przed niepowodzeniem, potwierdzenie
dojrzałości.
Konsolidacja operacji formalnych (u niektórych) – Piaget (1952)

W rozwoju moralnym etap 3 -
„grzecznego chłopca i dobrej
dziewczynki”
U niektórych etap 4 - „prawo i porządek” – Kohlberg (1976)

Wzrost poczucia własnej wartości

Osiągnięcie wyraźnej tożsamości (u ok.
połowy nastolatków)

Najważniejsze związki: z rodzicami (dążenie do autonomii przy równoczesnym silnym
przywiązaniu) i rówieśnikami (przyjaźnie, kliki przechodzące od jednopłciowych do
mieszanych i „chodzących ze sobą par”).

Rozwój
społeczny i
osobowości

Rozwój
poznawczy

Rozwój
fizyczny i
zdrowie

Wiek młodzieńczy (późna adolescencja)

• od 16 do 20 r.ż. (Obuchowska, 2003).
• okres, w którym większość młodzieży w Polsce

uczęszcza do szkoły ponadgimnazjalnej.

• rozbudowują się związki interpersonalne,

pojawiają potrzeby seksualne, kształtuje się
tożsamość, światopogląd i autonomia
(Obuchowska, 1996).

• Transformacje rozwojowe (psychiczne, fizyczne i

społeczne), zachodzące w drugiej i trzeciej

dekadzie życia, pociągają za sobą szereg zmian,

zarówno w postrzeganiu samego siebie, jak i w

byciu postrzeganym przez innych.

• Zmiany te z kolei, często pociągają za sobą

ryzykowne dla zdrowia zachowania, stanowiące

z jednej strony własny sposób, drogę przejścia

przez ten okres, a z drugiej – będące częścią

procesu negocjacyjnego, np. autonomii w rodzinie

(Schulenberg, Maggs i Hurrelmann, 1999).

DOJRZAŁOŚĆ EMOCJONALNA

• samokontrola emocjonalna
• wyrażanie emocji w sposób akceptowany

społecznie

• dostosowanie siły reakcji emocjonalnej do siły

bodźca

• zrównoważenie emocjonalne (brak labilności -

przechodzenia od stanu euforii do smutku)

• uczucia wyższe

Związki interpersonalne

• Rówieśnicy
• Kontakty z osobami starszymi
• Poprawa relacji w rodzinie
• Maleje rola nauczycieli
• Mniejsza przepaść „my-oni”

Potrzeby seksualne

• Pierwsza miłość, romantyczna
• Inicjacja seksualna

Moralność

• Moralność postkonwencjonalna

(zinternalizowana, nie oparta na cudzych
standardach)

• Postawy wobec wartości (np. wiary)
• Aktywność społeczna i polityczna

Wybór przyszłego zawodu

9 Etap fantazji (do ok. 11 r.ż. – możliwości wydają

się nieograniczone)

9 Etap próbny (11-17 r.ż. kierowanie się

zainteresowaniami, potem zdolnościami,
ostatecznie - wartościami)

9 Etap realistyczny (17-20 r.ż. poszukiwanie,

poznawanie, selekcja)

Okres adolescencji płynnie przechodzi we wczesną

dorosłość, przy czym kryteria progu dorosłości nie są
ściśle określone, np.:

• założenie własnej rodziny
• uzyskanie niezależności finansowej,
• branie odpowiedzialności za swoje działania,
• podejmowanie decyzji w oparciu o własne

przekonania i wartości,

• uniezależnienie od wpływu rodziców
• partnerskie stosunkach z rodzicami (Gurba, 2003).

Próg dorosłości

Kryteria dorosłości zmieniają się wraz z wiekiem:

• adolescenci przywiązują większą wagę do zmian

biologicznych,

• dorośli do przestrzegania norm,
• na pierwszym miejscu, bez względu na wiek,

zwykle pojawia się indywidualizm,

odpowiedzialność za działania, decyzje,

partnerskie stosunki z rodzicami i niezależność

finansowa (Arnett, 2001).

Wczesna dorosłość

• Ok. 20 lat do 35 lat

• Nowe role: małżonka, rodzica, pracownika

Wczesna dorosłość ( 18 – 35 lat)

• Wybór małżonka/i.
• Uczenie się współżycia z małżonką/iem.
• Założenie rodziny.
• Wychowywanie dzieci.
• Prowadzenie domu.
• Rozpoczęcie pracy zawodowej.
• Przyjmowanie odpowiedzialności obywatelskiej.
• Znalezienie pokrewnej grupy społecznej.

Zadania rozwojowe w ciągu życia wg Havighursta:

Wg Eriksona

• Intymność-izolacja
• Zdolność do intymnych relacji i wzięcia

odpowiedzialności za drugą osobę

„emerging adulthood”

(wczesna dorosłość -18-25 lat)

Arnett (2005)

• okres życia, w którym tradycyjnie młodzi ludzie

zakładali rodziny, obecnie zaś coraz częściej

zdobywają jeszcze edukację.

Cechy charakterystyczne dla tego okresu to:
• poszukiwanie identyfikacji (poszukiwanie

partnera, pierwszej pracy, używanie substancji

psychoaktywnych jako poszukiwanie

dodatkowych wrażeń i doświadczeń „zanim będę

dorosły” oraz jako uwolnienie od problemów

związanych z trudną identyfikacją.

•

niestabilność (częste zmiany partnerów, szkół,

skutkujące wzrostem niepokoju i smutku, na co

lekarstwem mają się stać substancje

psychoaktywne);

•

skoncentrowanie na własnej osobie

(możliwość podejmowania samodzielnych

decyzji, brak obowiązków i konieczności bycia

odpowiedzialnym, ale też brak stałych

doradców, jakimi wcześniej byli rodzice czy

nauczyciele, większe znaczenie związków z

rówieśnikami, mniejszy poziom społecznej

kontroli, co sprzyja częstszemu używaniu

substancji psychoaktywnych);

•

poczucie bycia „pomiędzy” (ani adolescent ani

dorosły, normy narzucane adolescentom już ich

nie obowiązują, a ponieważ nie są jeszcze

dorośli – nie muszą zachowywać się

odpowiedzialnie, co sprzyja używaniu substancji

psychoaktywnych;

•

duże możliwości (możliwość dokonywania

znaczących zmian w swoim życiu, mniejsze

uzależnienie od rodziny, duże nadzieje,

oczekiwania i optymizm, co skutkuje

niedostrzeganiem możliwych konsekwencji

używania substancji psychoaktywnych).

Cel rozwoju w okresie transformacji od

adolescencji do wczesnej dorosłości

• osiągnięcie psychospołecznej dojrzałości, czyli

autonomii (zdolności do niezależnego

funkcjonowania),

• adekwatności interpersonalnej (zdolności

komunikowania się i wchodzenia w interakcje z

innymi)

• społecznej odpowiedzialności (umiejętności działania

dla dobra społeczności)

• wgląd we własne motywy (wiedza o sobie)

Rozwój fizyczny

• Osiągnięcie maksymalnego wzrostu (ok.17,

21, 25 lat – zależnie od płci i
indywidualnych predyspozycji)

• Szczyt rozwoju motorycznego, sprawności

fizycznej

Rozwój poznawczy

• Najwyższy poziom nabywania i

posługiwania się wiedzą abstrakcyjną 16-20
lat

• Myślenie postformalne - uwzględnianie

zarówno treści, jak i formy zadań (nie tylko
„czysta logika”)

Myślenie postformalne

• Relatywizm w myśleniu (wiedza zależy od

subiektywnych doświadczeń i punktu

widzenia jednostki) – gł. w relacjach

interpersonalnych

• Zasady dialektyczne w myśleniu (zwracanie

uwagi na zmiany, strukturę, relacje,

porównania, koordynację)

• Odkrywanie problemów
• Operacje na zbiorach operacji formalnych

Rozwój społeczny

• Założenie rodziny

• Podjęcie pracy zawodowej

Osobowość

• Zmiany w strukturze „ja” (gł. mężczyźni -

niezależność finansowa, zawodowa)

• Świadomość własnej tożsamości (np.

kobiety po urodzeniu pierwszego dziecka).
Koniec kryzysu adolescencji tożsamość –
rozproszenie ról.

• Ocena sensu własnego życia