bliżej przedszkola  5.116 maj 2011

22

Bliżej przedszkola

Obserwacja zajęć i czynności wynikających

z działalności statutowej przedszkola

Barbara Szeląg

Obserwacja zajęć stanowi ważne narzędzie nadzoru pedagogicznego dyrektora,
pomocne w zbieraniu informacji podczas: ewaluacji efektów działalności wycho-
wawczej, dydaktycznej i opiekuńczej przedszkola, kontroli przestrzegania przez na-
uczycieli przepisów prawa, awansu zawodowego nauczycieli oraz innej działalno-
ści statutowej przedszkola, w tym wspomagania nauczycieli w realizacji ich zadań.

O

bserwacja to podstawowa me-

toda gromadzenia informacji,

polegająca na systematycznym

rejestrowaniu zachowań osoby obser-

wowanej oraz na interpretacji uzyska-

nych danych. Zgodnie z § 20.3 Rozpo-

rządzenia Ministra Edukacji Narodowej

z 7 października 2009 r. w sprawie

nadzoru pedagogicznego „dyrektor

szkoły lub placówki w szczególności

obserwuje prowadzone przez nauczy-

cieli zajęcia dydaktyczne, wychowaw-

cze i opiekuńcze oraz inne zajęcia

i czynności wynikające z działalności

statutowej szkoły”. Obserwacji podle-

gają wszystkie formy zajęć wychowaw-

czych, dydaktycznych i opiekuńczych,

m.in. uroczystości, imprezy, wycieczki,

zebrania z rodzicami, realizacja zadań

zespołowych podejmowanych przez

nauczycieli, wynikających z przepisów

dotyczących udzielania i organizacji

pomocy psychologiczno-pedagogicz-

nej i inne w zależności od potrzeb.
Najważniejszym zadaniem dyrektora

przedszkola, spośród wielu podlega-

jących ewaluacji, jest skoncentrowanie

się na realizowaniu przez nauczycieli

podstawy programowej wychowania

przedszkolnego. Wdrażanie podstawy

programowej odbywa się poprzez rea-

lizowane programy

opracowane samo-

dzielnie lub we współpracy z innymi

nauczycielami, innego autora (autorów)

lub innego autora (autorów) wraz z do-

konanymi przez nauczyciela modyfika-

cjami. Nowy model nadzoru pedago-

gicznego zapewnia autonomię dyrek-

torowi, który sam decyduje, co będzie

obserwować, jakie dokumenty będzie

tworzyć i jakich dokumentów będzie

wymagać od nauczycieli. Rozporządze-

nie w sprawie nadzoru pedagogicznego

nie określa szczegółowych zasad doty-

czących planowania i przeprowadzania

obserwacji, określa tylko, że mają być

prowadzone „w trybie planowych lub

doraźnych działań”.
Uzyskanie znaczących efektów w wy-

chowaniu, nauczaniu oraz opiece moż-

na osiągnąć tylko wówczas, gdy wy-

magania stawiane nauczycielom będą

jawne, a procesy zorganizowane, ukie-

runkowane i realizowane planowo. Aby

obserwacja służyła wskazanemu celowi,

powinna być zorganizowana i przemy-

ślana, prowadzona według określonej

procedury. Najkorzystniej byłoby, gdy-

by procedurę opracował zespół nauczy-

cieli z udziałem dyrektora lub wicedy-

rektora.

na rodzaje obserwacji, terminy, na na-

uczycieli prowadzących obserwacje czy

rodzaje zajęć.

Obserwacje zajęć oraz innej działalności

statutowej przedszkola stanowią istotny

element w pracy nauczyciela i dyrek-

tora, zatem ważne jest wypracowanie

odpowiedniego sposobu ich dokumen-

towania. Z moich wieloletnich doświad-

czeń wynika, że wizyty dyrektorów na

zajęciach są stresujące dla nauczycieli,

a dla dyrektorów są źródłem informa-

cji jedynie o niewielkim wycinku pracy

nauczyciela, nie oddającym w pełni jego

Uzyskanie znaczących efektów w wychowaniu, naucza-
niu oraz opiece można osiągnąć tylko wówczas, gdy wy-
magania stawiane nauczycielom będą jawne, a procesy
zorganizowane, ukierunkowane i realizowane planowo.

Wewnętrzne regulacje winny określać

cele ukierunkowane na uzyskanie in-

formacji pozwalających dokonać oceny

efektów pracy nauczycieli w zakresie

wybranych elementów procesu wycho-

wawczego, dydaktycznego lub opie-

kuńczego, które zależne są również od

projektu ewaluacji wewnętrznej, prob-

lematyki kontroli oraz rodzajów zajęć.

Ponadto w procedurze określić należy

sposoby oraz formy obserwacji, termi-

ny omówienia i dokumentowania ob-

serwacji, a także osoby, które prowadzą

obserwacje.

Stosowane rodzaje obserwacji są zale-

żne od obszaru działań nauczyciela.

Mogą być: oceniające, doradcze, diag-

nozujące, problemowe. Dyrektor, pla-

nując obserwacje pracy nauczycieli,

winien uwzględnić elementy wynika-

jące z: kierunków realizowanej polity-

ki oświatowej Ministra Edukacji, pla-

nu nadzoru pedagogicznego Kuratora

Oświaty, zmian w prawie oświatowym,

wniosków z nadzoru pedagogicznego,

a także analiz wyników pracy przed-

szkola. Plan obserwacji można opraco-

wać w formie opisowej lub tabelarycz-

nej, powinien on zawierać: problematy-

kę, tematykę lub założenia obserwacji,

z podziałem np. na cele i przedmiot

obserwacji, działania lub formy pracy,

harmonogram obserwacji, z podziałem

bliżej przedszkola  5.116 maj 2011

2

R

E

K

L

A

M

A

aktywności, zaangażowania i efektów

pracy. Najczęściej to właśnie dyrektorzy

samodzielnie opracowują arkusze ob-

serwacji. Korzystne byłoby wypracowa-

nie modelu, w którym zespoły zadanio-

we samokształceniowe opracowałyby

projekty arkuszy obserwacji zgodnie ze

specyfiką prowadzonych zajęć. W pro-

cedurze obserwacji planowych należy

zwróć uwagę na istotne etapy: rozmo-

wę dyrektora z nauczycielem przed

obserwacją i po niej. Podczas rozmowy

poprzedzającej obserwację nauczyciel

może przedstawić wyniki obserwacji

i diagnozy dzieci, omówić trudności

i problemy w pracy z dziećmi, działa-

nia wynikające z organizacji pomocy

psychologiczno-pedagogicznej, poziom

umiejętności dzieci, przedstawić przy-

gotowanie zajęć pod względem meryto-

rycznym i metodycznym, spójność pro-

pozycji z podstawą programową wycho-

wania przedszkolnego, poinformować

o zakresie współdziałania z rodzicami,

współpracy z doradcą metodycznym,

wskazać na modyfikowanie warsztatu

pracy na skutek podejmowanych form

doskonalenia zawodowego oraz współ-

pracę z innymi nauczycielami.
Jeśli dyrektor po wcześniejszej obser-

wacji sformułował wnioski i zalecenia,

wówczas nauczyciel przedstawia ich re-

alizację. Na tym etapie dyrektor koncen-

truje się na przedstawieniu celu i prob-

lematyki zamierzonej obserwacji, musi

wykazać się znajomością współczes-

nej dydaktyki, metodyki wychowania

przedszkolnego oraz mieć wiedzę z za-

kresu teorii organizacji i zarządzania.

Kryteria podlegające obserwacji wyni-

kają z problematyki oraz rodzaju obser-

wacji. Niemniej jednak w każdej obser-

wacji dyrektor poszukuje odpowiedzi

na pytania: czy nauczyciel zróżnicował

formy pracy? czy wystąpiły różne ro-

dzaje aktywności? czy nauczyciel do-

stosował zadania i tempo do możliwo-

ści dzieci? czy właściwie dobrał środki

dydaktyczne? jak motywował dzieci

do aktywności? jakie są efekty zastoso-

wanych i przeprowadzonych z dziećmi

działań? jak nauczyciel nawiązuje rela-

cje z dziećmi?
Podczas rozmowy prze-

prowadzanej po obserwo-

wanych zajęciach wska-

zane jest wspólne skon-

centrowanie się na: za-

akcentowaniu mocnych

stron zajęć, przeanalizo-

waniu trudności stwierdzonych podczas

obserwacji, sformułowaniu wspólnych

wniosków dotyczących eliminowania

trudności, ustaleniu ewentualnych dzia-

łań doskonalących oraz terminu ich re-

alizacji. Ważne jest, aby dyrektor wspo-

magał nauczyciela w osiąganiu wysokiej

jakości pracy, dostrzegał pozytywne ele-

menty w pracy nauczyciela, umiejętnie

inspirował go do rozwoju zawodowego.
Podczas obserwacji należy zadbać o właś-

ciwy klimat: współdziałanie, życzliwość,

zaufanie, taktowne odnoszenie się do

nauczyciela, sprawiedliwe i obiektywne

dokonywanie ocen, unikanie pouczania.

Ocena obserwacji działań nauczycie-

la przez dyrektora powinna się zacząć

w trakcie ukierunkowanej rozmowy

przed obserwacją. W wyniku takiej roz-

mowy dyrektor uzyskuje od nauczycie-

la informacje, które wstępnie pozwalają

ocenić: przygotowanie pod względem

rzeczowym i metodycznym, prawidło-

wość doboru treści i celów oraz sposoby

ich osiągania.
Ponadto dyrektor, poprzez uzyskane in-

formacje, może ocenić zaproponowany

przez nauczyciela przebieg zajęć, podej-

mowane przez nauczyciela działania,

w tym indywidualizację, kształtowanie

postaw, tworzenie warunków do roz-

wijania u dzieci samodzielności i krea-

tywności. Podczas obserwacji następuje

weryfikacja uzyskanych od nauczyciela

informacji i zestawienie ich z prezento-

wanymi umiejętnościami dzieci.

Cennym materiałem dla dyrektora jest

pozyskanie informacji dotyczących or-

ganizacji procesu wychowawczo-dy-

daktycznego: doboru metod i środków

dydaktycznych, zastosowanych metod

i form pracy, dostosowania stopnia trud-

ności do możliwości przedszkolaków,

aktywności dzieci, oraz w jakim stopniu

realizowane były treści wychowawcze.

Dyrektor musi uporządkować materiał

zgromadzony w wyniku realizacji pla-

nu nadzoru pedagogicznego, poddać go

analizie, ocenić wykonywane czynności,

dokonać uogólnień i sformułować wnio-

ski dotyczące dalszej pracy nauczycieli

i przedszkola.



Barbara Szeląg – magister pedagogiki w zakresie wychowania

przedszkolnego, absolwentka WSP w Krakowie. Ukończyła także

Studia Podyplomowe na Politechnice Krakowskiej – Zarządzanie

Oświatą Samorządową oraz Studia Podyplomowe na Uniwersy-

tecie Jagiellońskim – edukacja i reforma. Długoletni wizytator

Kuratorium Oświaty w Krakowie, Koordynator Zespołu Wychowa-

nia Przedszkolnego. Wykładowca kursów, w tym kwalifikacyjnych

organizowanych dla dyrektorów i nauczycieli.