BENTE PEDERSEN

DROGA DO DOMU

1

Minął cały rok. Rok w oderwaniu od rzeczywistości. Antonia nie zauważyła nawet, że

zaczął się nowy, 1743, chociaż lato było już w pełni.

Jesień i sporą część zimy spędzili z Anastasem w Jekaterynburgu, potem w Moskwie.

Niezwykły czas.

Nierzeczywisty.

Mężczyźni w mundurach traktowali ją i Anastasa z pewnego rodzaju respektem.

Wiele razy miała ochotę roześmiać się im w twarz. Miała ochotę wstać i spytać, czy

wiedzą, z kim mają do czynienia, kto przed nimi stoi.

Zawsze jednak potrafiła się opanować. Wiedziała, że tak będzie lepiej. W ciągu zimy

zdała sobie sprawę, że chce żyć, że być może jeszcze coś na tym świecie czeka Antonię

Jurkowa.

Szczęście.

Chociaż... nigdy nie wymawiała tego słowa. Nawet gdy rozmawiała z Anastasem.

Zbliżał się wyjazd. Mieli ruszyć na północ. Decyzję podjęli już pierwszego dnia, kiedy

doprowadzono ich przed oblicze komendanta w Jekaterynburgu. W pierwszych sekundach, gdy

podczas przesłuchania musieli myśleć szybko i starać się, by ich opowieść brzmiała

przekonująco.

Wtedy Antonia powiedziała, że chce jechać do domu, do Archangielska.

Zrelacjonowali prawie całą historię, w znacznej części trzymając się prawdy.

Jednak również wiele skłamali.

I już pierwszego dnia wpadli w sieć kłamstw, którą byli zmuszeni utkać, żeby im

uwierzono, żeby mogli ujść cało.

Teraz nie mieli wyboru.

Sieć owinęła się ciasno wokół nich.

Musieli jechać do Archangielska.

Wszystko zostało przygotowane.

Antonia czuła pustkę. Nie bala się, to zbyt łagodne określenie. Nadal odnosiła wrażenie,

jakby od tych, których zdradziła, dzieliła ją cała nieskończoność. Jednak to, co wydawało się

tak odległe, wkrótce zacznie się zbliżać.

Miała wrócić do domu.

Usłyszała, że otwierają się drzwi. Nawet się nie odwróciła, nie musiała. Nie mógł to być

nikt inny jak tylko Anastas.

- Ładnie wyglądasz - rzekł z uśmiechem, obchodząc ją dookoła z rękami w kieszeniach.

To niepojęte, skąd on czerpie tyle dobrego humoru, pomyślała. Ją przepełniał

wewnętrzny chłód, a on się śmiał.

Skuliła się. Nawet komplementy nie poprawiły jej nastroju.

- Nie wiem, czy chcę wrócić do domu - odezwała się cienkim głosem.

- Możesz się jeszcze rozmyślić - odparł Anastas. - Idź do komendanta i powiedz, że

mimo wszystko nie możesz jechać do swojego męża. Uroń parę łez. Stary ma do ciebie słabość.

Wyjaśnij, że Oleg cię zabije. A wtedy możemy razem włóczyć się po świecie i ujeżdżać konie.

To chyba niegłupie rozwiązanie.

Mieszkali przez rok pod jednym dachem. Pierwszego dnia, kiedy wpadli w ręce

żołnierzy, Antonia skłamała, że uciekła z domu z Anastasem. Na pytanie, kim są, oboje podali

swoje prawdziwe imiona.

Imienia Anastasa nigdy nie wymieniano razem z imieniem Grigorija. A teraz nikt już

nie znajdzie Grigorija, by mógł potwierdzić lub zaprzeczyć ich słowom.

Każdy, kto słuchał opowieści obojga, unosił brwi ze zdumienia, zwłaszcza w Moskwie.

Niektórzy z tamtejszych żołnierzy pamiętali ojca Anastasa. A Anastas, wzruszając ramionami,

wyjaśnił obojętnie, że jego rodzina zubożała. On, wtedy bardzo młody i uparty, nie chciał się

rozstać ze swoim koniem i uciekł. Potem nie było już do czego wracać, dodał.

Antonia powiedziała, że opuściła męża i dziecko dla Anastasa. Zarówno ona, jak i

Anastas kłamali bez mrugnięcia okiem, choć opowieść Antonii nie odbiegała daleko od prawdy.

Grigorij nie żyje...

- Takie kobiety jak ty wtrącamy do więzienia - rzekł oficer, wpatrując się w nią i niemal

oblizując. Zazdrościł Anastasowi.

- Nie wszystkie takie kobiety jak ja trzymały w rękach złotą boginię. Wierzę, że mnie

chroni - odparła Antonia.

Dostali mieszkanie oficerskie. Najpierw w Jekaterynburgu, potem w Moskwie. Mieli

wszystko, czego potrzebowali - jedzenie i ubrania, ale mimo to czuli się więźniami. Gdyby

zima nie stała za drzwiami, wcześniej odesłano by ich do Archangielska, a tak ostatnie miesiące

spędzili razem. Przedtem wyduszono z nich wszystko, co wiedzieli o ludzie Konda, o Jumali, o

kulcie złotej bogini i rytuałach.

Pytano ich o ślub, który odbywał się w chwili, gdy żołnierze zaatakowali obóz.

Anastas znalazł się w prawdziwym kłopocie.

Wyjaśnił, że pojechał na południe z przyjacielem zakochanym w dziewczynie należącej

do ludu Konda. Nie mieli pojęcia, że jest córką człowieka, który sam siebie zwał szamanem.

Nie mieli pojęcia o Jumali.

Opowiedział o ślubie tamtych dwojga i o ucieczce. O kryjówce. Rozłożono przed nim

mapę. Musiał dokładnie wskazać miejsca, o których opowiadał.

Żołnierze przeszukali cały teren. Znaleźli ślady po obozie i skarbcu, ale nawet jednego

ciała zmarłego czy zabitego.

Lud bogini Jumali kolejny raz zdołał ją ukryć przed światem, podobnie jak ukrył swych

przywódców.

Glikeria Judina jakby zapadła się pod ziemię, nikt jej nie widział. Pewnie cała rodzina

przeniosła się gdzieś daleko. W całej okolicy krążyły opowieści o obcych przybyszach i

szamanie, który zginął.

Oficer przyznał, że Antonia i Anastas dostarczyli wielu ważnych informacji im,

żołnierzom, a tym samym kościołowi i tronowi Rosji.

- To powinno ucieszyć naszą carycę Elżbietę Piotrownę - dodał i wyjaśnił, że właśnie

ona obecnie zasiada na tronie, córka Piotra Wielkiego i Katarzyny I.

Udało jej się wywieść w pole ludzi sprawujących rządy w imieniu nieletniego cara

Iwana VI, a chłopca wtrącić do więzienia razem z większością członków starego rządu. W

dynastii Romanowów tron okazał się ważniejszy niż więzy krwi i miłość do rodziny.

Tak więc Tonią i Anastas przysłużyli się carycy i kościołowi. Grigorij przewróciłby się

w grobie, gdzieś w bagnach na wschód od Uralu, gdyby to usłyszał.

Władze postanowiły, że gubernator w Archangielsku wkrótce dostanie nowych

żołnierzy oraz zapasy żywności i odzieży.

Razem z tym transportem, z całą kolumną wozów jadących na północ, mieli wyruszyć

także Antonia i Anastas.

Antonia nie była pewna, czy chce wracać do domu.

Spojrzała na Anastasa. Zmienił się, odkąd zobaczyła go po raz pierwszy tej nocy, gdy

pojawił się w jej domu w Archangielsku z wiadomością od Grigorija.

Stał się mężczyzną. W ostatnim roku pojawiły się w jego charakterze cechy, które jej się

nie podobały. Surowość, której się u niego nie spodziewała. Pewien rodzaj obojętności. Bez

wahania wydał bliskich Kati, podczas gdy ona sama miała skrupuły.

Przed oczami stanęli jej niewinni ludzie, którzy na własnej skórze odczują, że żołnierze

cara szukają złotej bogini.

Anastas uważał, że dopóki Jumala istnieje, z jej powodu ucierpi wielu jej wyznawców,

wielu, jak Kati, będzie zaledwie cieniami ludzi, którymi mogliby się kiedyś stać.

Śmierć Kati to ich wina, mówił, czcicieli Jumali.

- Nie zamierzam znowu uciekać - rzekła wreszcie Antonia. - Uważam, że dość już

uciekałam. Poza tym nie życzę ci źle i nie chcę być dla ciebie ciężarem przez resztę życia.

Nadejdzie dzień, kiedy znajdziesz inną kobietę, która będzie mogła zapełnić miejsce po Kati.

Nie chcę stać ci wtedy na drodze, Anastas.

- Zawsze wiedziałem, że jesteś odważna - uśmiechnął się do niej. - Nie pytaj mnie, jak

to odgadłem, Toniu. Wiedziałem, że i tym razem nie podkulisz ogona pod siebie.

- Konie są moje! - rzuciła Antonia i zamyśliła się nieoczekiwanie. Na jej twarzy

pojawiło się napięcie.

Anastas wiedział, nad czym się zastanawia. Dużo ze sobą rozmawiali w ciągu

minionego roku, bardzo się do siebie zbliżyli.

Stali się jak brat i siostra.

- Konie pewnie uda mi się odzyskać - podjęła po chwili Antonia. - A ty mógłbyś u mnie

pracować jako stajenny. Lepszej pracy nie dostaniesz tam na północy nad Morzem Białym.

Anastas uśmiechnął się, słysząc, jak Tonią wyobraża sobie przyszłość. Nic nie

powiedział. Pozwolił, by zachowała te marzenia. Być może wierzyła w ich spełnienie. A może

nie. To nie takie ważne. W każdym razie pomagały jej utrzymać równowagę ducha po śmierci

Grigorija.

- Jedyne, czego jestem całkiem pewna - dodała z westchnieniem - to to, że Raija ucieszy

się, kiedy mnie znowu zobaczy. Nie wiem, czy wybaczy mi, ale potrafi zrozumieć.

Anastas usiadł.

Pokój, który zajmowali, ciągle wydawał im się obcy. Umeblowany cudzymi rękami.

Niczego sami tu nie wstawili. Dostali wiele ubrań, ale poza tym w dniu ich wyjazdu dom

wyglądał tak samo jak wtedy, kiedy tu przybyli.

Nic się w nim nie zmieniło, chociaż mieszkali tu przez rok.

W drogę zamierzali zabrać tylko niewielki bagaż.

- Czy myślisz czasem, żeby do niego wrócić? Do męża?

Antonia skrzyżowała ręce, jakby się chciała przed czymś obronić. Objęła dłońmi

ramiona.

- Do Olega? - spytała. Czy potrafiłaby? Czy Oleg mógłby jej wybaczyć? Czy mógłby

żyć razem z nią, mając świadomość, że był taki mężczyzna, którego kochała bardziej nawet niż

siebie samą i który wkradł się między nich?

Czy ona mogłaby żyć z Olegiem po latach spędzonych z Grigorijem?

Nie zastanawiała się nad tym. Być może unikała podobnych myśli.

- Chyba nie - odparła wreszcie. - Ale konie są moje. Spośród niewielu rzeczy, które

posiadałam, chyba jedynie ich zwrotu mam prawo się domagać. - Uśmiechnęła się zmęczona. -

A może nawet tego mi nie wolno. Ale jeżeli nie wrócę, nigdy się nie dowiem, prawda?

Ogarnął ją niepokój. Nie mogła dłużej usiedzieć na miejscu, dreptała z kąta w kąt, jej

ręce poruszały się niespokojnie.

- Chcę znowu zobaczyć Olgę - powiedziała, odwracając się plecami do Anastasa. - Nie

mam do tego żadnego prawa, ponieważ zostawiłam ją. Zostawiłam moje dziecko. Gdybym

mogła, zabrałabym ją ze sobą. Teraz rozumiem, że dobrze się stało, jak się stało. Po jakimś

czasie wszystko nabiera wyrazistości, Anastas. Myślisz, że ktoś tym wszystkim kieruje? Ktoś

poza nami? Czasami się nad tym zastanawiam. Jest wiele spraw, które w niezwykły sposób się

ze sobą wiążą, chociaż nikt by się tego nie spodziewał, bo to się kłóci ze zdrowym rozsądkiem,

Anastas. Bardzo chciałabym znowu zobaczyć Olgę. Ona mnie chyba już nie pamięta. Dlaczego

miałaby pamiętać? Zostawiłam ją, zdradziłam. Czy ty pamiętałbyś matkę, która by cię tak

wcześnie opuściła?

- Jesteś dla siebie zbyt surowa, Antoniu. Anastas nie odpowiedział na jej pytania. Na

takie pytania nie można odpowiedzieć.

- Dziecko może się czuć opuszczone przez rodziców również wtedy, gdy są przy nim -

rzekł cicho. - W wielu domach panuje chłód, Toniu, brak zrozumienia. Można zdradzić dziecko

na wiele innych sposobów, nie tylko wtedy, gdy się je opuszcza.

- Ale ja wyjechałam! - Antonia oparła ręce na biodrach.

Anastas na zawsze zapamięta ten jej gest, tak dla niej typowy.

- To, że inni zdradzają w inny sposób, nie pomaga mi wcale usprawiedliwiać własnej

zdrady. Nie wobec Olgi!

- Ani wobec Antonii - dorzucił Anastas, pozwalając jej wytrzeć łzy w swój rękaw.

Pogładził ją po głowie.

- Najsurowszym sędzią, którego kiedykolwiek spotkałaś, jesteś ty sama, Antoniu

Jurkowa. Nikt inny nie osądziłby cię równie bezlitośnie. Nie wydaje mi się, by Olga tak o tobie

myślała, kiedy dorośnie na tyle, by zrozumieć. Teraz spotkasz dziecko, które być może cię nie

pamięta. Po jakimś czasie twoja córka stanie się kobietą. Zakocha się. I zrozumie.

- Może mimo wszystko moglibyśmy razem jeździć po kraju i ujeżdżać konie -

pociągnęła nosem Antonia. - Po odwiedzinach w Archangielsku...

- Dobrze, jeśli nadal będziesz tego chciała, kiedy przekonasz się, co tam słychać - rzekł

poważnie. - Czuję się za ciebie odpowiedzialny, bo jesteś dla mnie jak siostra. Muszę mieć

pewność, że dobrze ci się układa.

Antonia roześmiała się przez łzy. Tyle trosk, które zbierały się jak czarne chmury.

Potargała Anastasa po ciemnej czuprynie.

- Ty? Niby za mnie odpowiedzialny? - Odsunęła się od niego. Znowu ogarnął ją

niepokój, znowu zaczęła wędrować tam i z powrotem, brać do ręki i odkładać różne

przedmioty. - Jestem już duża, Anastas, wystarczająco duża, by sama o siebie zadbać. Od

dawna decyduję o sobie. Możesz pojechać ze mną jako przyjaciel. Ale jeżeli chcesz mi

towarzyszyć, bo uważasz, że musisz mnie pilnować, możesz z powodzeniem zboczyć gdzieś po

drodze.

- Do Archangielska jest daleko - zauważył Anastas. Przemierzył sporą część tego kraju,

który uważał za swoją ojczyznę, by wiedzieć, że jest bezkresny.

Tonią również zaczynała to rozumieć.

Gdy mieszkała w Archangielsku, stara stolica, Moskwa, wydawała jej się daleka. Jednak

to, co działo się tam, na południu, zawsze odbijało się na ludziach z najdalszych zakątków

kraju. Z kolei to, co działo się w najodleglejszych zakątkach Rosji, nie miało zbyt wielkiego

wpływu na sytuację w mieście, w którym historia pozostawiła głębokie ślady.

Archangielsk znajdował się bardzo daleko od Moskwy, ale nikt w Moskwie nie

pojmował, że odległość między dawną stolicą a Archangielskiem jest co najmniej dwa razy

większa niż w przeciwnym kierunku.

Tego nie dało się zmierzyć.

Antonia po prostu o tym wiedziała.

- Czy zastanawiasz się czasami, co mogłoby się z nami stać, gdyby nie zjawili się

żołnierze? - spytała.

- Może znaleźlibyśmy się w gorszym położeniu - odrzekł Anastas. Zamyślił się, a potem

dodał: - Nie wiem, czy naprawdę chciałbym zabrać z sobą Kati.

Był tak boleśnie szczery. Mimo że Kati tragicznie zginęła, nadal widział ją taką, jaka

była. Być może nawet jeszcze wyraźniej, ponieważ miał odwagę spojrzeć w oczy temu

wszystkiemu, czego nie chciał przedtem dostrzegać. Zrozumiał, do czego chciano go

wykorzystać.

- Może tak jak Grigorij już bym nie żyła - odezwała się cicho Antonia. - Czciciele

Jumali nie lubili zbytnio obcych. Myślę, że jako obcy za dużo wiedzieliśmy i podejrzewaliśmy.

Chyba nie mogliby już nas puścić wolno. Albo zmusiliby nas do nawrócenia się na ich wiarę,

albo musieliby nas zabić.

- Widziałem wśród nich również ludzi takich jak my - przypomniał jej Anastas. - Ty

zapamiętałaś Judina i Glikerię. Strażników. Lecz oni należeli do wtajemniczonych, do

najbliższego kręgu. Zależało im na tym, by oddawano cześć Jumali. Czerpali z tego korzyści.

Ale pamiętaj, że konie kupiliśmy od całkiem zwyczajnych ludzi, w wioskach także

spotykaliśmy zwyczajnych ludzi... Wyrośli w wierze w złotą boginię, nie zastanawiając się nad

tym, nawet nie dokonując wyboru. Ta wiara była cząstką tradycji ich ludu, ich samych...

Antonia nie mogła się z tym pogodzić, nie chciała myśleć ciepło o tych ludziach, nie

chciała dostrzegać w nich dobrych stron.

- Ty też się za nich nie modliłeś - zauważyła. - Bez zająknięcia opowiedziałeś wszystko,

co o nich wiedziałeś.

- Oni zabili prawdziwą Kati - odparł. - Trzeba ich powstrzymać, zanim wychowają

więcej takich dziewcząt jak ona. Zwłaszcza tych wtajemniczonych, najbardziej gorliwych w

swej wierze...

- Groźni są nie tylko szamani - westchnęła Antonia. - Myślę, że twoi zwyczajni ludzie

broniliby bogini nie mniej zaciekle. Poświęciliby dla niej wszystko, ofiarowali ostatni grosz,

walczyli w jej obronie z narażeniem życia. Nawet gdyby zniknęli wszyscy szamani, dopóki

istnieje Jumala, oni będą wierzyć. Potrzebują jej. Czy mają coś innego?

Anastas nie potrafił odpowiedzieć.

Ten złoty posążek z zamierzchłych czasów także ich dwoje będzie prześladować jak

jakiś koszmar. Nie zapomną o niej, zostali przez nią naznaczeni, oni także.

- Czy mówiłem już, że komendant zamierza ci ofiarować prezent? - Anastas. spojrzał

pytająco na Antonię.

Potrząsnęła głową.

- Prezent? Uśmiechnął się szeroko. Odsunął myśli o Jumali, odsunął myśli o jej ludzie.

Starał się też uciec od Kati. Od bólu. Zdołał się uśmiechnąć, chociaż czuł pustkę, chociaż

przepełniał go ból.

- Komendant cię lubi - zauważył zaczepnie.

To prawda. Komendant był żonatym mężczyzną po czterdziestce, ojcem gromadki

dzieci, lecz to wcale nie przeszkadzało mu rzucać tęsknych spojrzeń za innymi kobietami. Nie

przeszkadzało mu też w umizgach do Antonii, na które sobie pozwalał od pierwszej chwili,

kiedy ją ujrzał.

Oczarowały go jej ciemne loki i uśmiech, a przede wszystkim niepowtarzalny,

dźwięczny głos.

Nigdy wcześniej nie spotkał kobiety takiej jak ona. Jak wyznał Antonii, jego żona

również czasami mu się sprzeciwiała, ale nie w taki słodki i uroczy sposób. Mimochodem dał

Antonii do zrozumienia, że taka kobieta jak ona mogłaby otrzymać o wiele więcej od starszego

i bardziej doświadczonego mężczyzny niż od takiego młokosa jak Anastas. Przyznawał, że

Anastas jest przystojny i ma mnóstwo młodzieńczej energii i siły, ale soki w starych drzewach

krążą równie szybko, zapewniał w zaufaniu.

Wzdychał do Antonii, tego nie mogła mu zabronić, choć stanowczo odrzucała jego

starania. On jednak nie rezygnował. Wciąż zabiegał o jej względy.

Antonię śmieszyły poczynania oficera. Anastas dworował sobie z komendanta; długo

udawał zazdrosnego kochanka i nawet dał rzekomemu rywalowi do zrozumienia, że gotów jest

posunąć się do rękoczynów. Komendant się wystraszył - bójka o kobietę uwłaczałaby wszak

mężczyźnie z jego pozycją.

Chwalił się Antonii, że cieszy się sympatią carycy Elżbiety. A wszyscy wiedzieli, że na

jej dworze faworyci obdarzani są wieloma przywilejami.

W jakich okolicznościach komendant spotkał carycę, gdzie i czy to się stało przed, czy

po objęciu przez nią tronu, tego Antonia się nie dowiedziała. Dyskretny komendant nie był

skory do ujawniania wszystkich szczegółów. Powiedział, że o pewnych sprawach nie można

mówić zbyt głośno. Caryca ma wrogów nawet we własnej armii, a są nimi przeciwnicy wojny

przeciwko Szwecji.

Tak więc Antonia nie nalegała i z powagą zapewniła, że wcale się nie dziwi, iż caryca

darzy względami tak wiele znaczącego i zdolnego mężczyznę, jakim jest komendant.

- Nie powinnam flirtować z tym starym dziadem - westchnęła. - Jeśli stąd wyjadę,

uwolnię się przynajmniej od jego oddechu na karku. Nie ma tego złego, co by na dobre nie

wyszło!

- Są też pewne korzyści z tego, że biega za tobą, aż mu ślina cieknie z kącików ust -

rzekł Anastas bez cienia szacunku dla komendanta. - Jego żona nareszcie nie jest brzemienna.

Na pewno się z tego cieszy, bo od kiedy się pobrali, rodziła co roku.

Antonia jęknęła zgorszona.

- Nie pojmuję, co za myśli ci krążą po głowie! Czy to Grigorij cię tego nauczył, czy też

to kwestia twego starannego wychowania?

- Jest jeszcze jedna dobra strona - mówił dalej Anastas bez mrugnięcia okiem. Nie

zamierzał odpowiadać na tego typu pytania, nie traktował ich poważnie. - Ofiaruje ci tego

wspaniałego skoczka. Tego czarnego.

Antonii zakręciło się w głowie.

- Chyba nie tę klacz... której sama wybrałam imię? Anastas skinął głową.

- Już mnie pytał, ten stary świntuch. Podszedł do mnie. Ślinił się, więc od razu

odgadłem, że chodzi mu o ciebie. Spytał mnie, czy miałbym coś przeciwko temu, żeby

podarował ci konia... żeby dał ci Carycę. Przełknąłem ciężko i podziękowałem w twoim imie-

niu. Wspanialszego zwierzęcia nie znajdziesz po tej stronie Uralu, dziewczyno!

- Nie mogę przyjąć takiego podarunku! - rzekła. Niewiele brakowało, a jej także

pociekłaby ślinka.

- To nie jego koń - zauważył Anastas sucho. - Pozwól, by ci go dał. Caryca będzie miała

lepiej u ciebie. Czy nie wiesz, jak się biedaczka czuje, gdy ten grubas posadzi na jej grzbiecie

swój tyłek, obserwując bitwę ze wzgórza?

- Jesteś złośliwy! Wzruszył ramionami.

- Los mnie nie oszczędzał - rzekł żałosnym głosem. - Gdybyś znała moje życie, nie

oceniałabyś mnie tak ostro, moja piękna. Miałem ciężkie życie... - Głos Anastasa zadrżał jak

zawsze, kiedy dochodził do tego momentu przedstawienia. To jeszcze jeden z ich wspólnych

żartów. - Musiałem szybko myśleć i brać to, co mi proponowano. Nie mogłem zadawać wielu

pytań, to mogło być niebezpieczne. Widziałem chciwe dłonie, Toniu, niewiarygodnie chciwe. I

to mnie zahartowało. Nie boję się życia. Nie boję się rzucać w nieznane! Ale jest też we mnie

wiele czułości.

Antonia za każdym razem śmiała się równie serdecznie. Tym razem także Anastas

zdołał ją rozbawić. Ten chłopak był naprawdę zdolny!

Rozległo się pukanie. Nie zdążyli odpowiedzieć, kiedy do pokoju władczym krokiem

wszedł komendant.

Stanął w drzwiach. Popatrzył na oboje, lecz potem przeniósł wzrok na Antonię.

- Mam dla was dobrą wiadomość - odezwał się. - Przygotowaliśmy prawdziwy prezent

pożegnalny.

Anastas mrugnął porozumiewawczo do Antonii. Teraz powie o klaczy!

- Pojedziecie z naszymi ludźmi i jeszcze z paroma mnichami, udającymi się do

klasztorów na północy. Jest wśród nich przeor. A duchowni przywiązują wagę do pewnych

form. Myślę, że jeśli będą zmuszeni podróżować z parą, która całkiem jawnie żyje w grzechu,

mogą się zgorszyć. Wymyśliliśmy zatem drobne kłamstwo dla dobrotliwego ojczulka. Antonia,

moja śliczna, postaraliśmy się o dokumenty dla ciebie, na mocy których uzyskujesz rozwód ze

swoim mężem. Duchowny czeka, wszyscy czekają. Urządzimy wam ślub, moje dzieci!

2

Znowu w oderwaniu od rzeczywistości. To jakiś obłęd. Antonia odnosiła wrażenie,

jakby wszystko się działo poza nią. Przez cały czas nie dawała jej spokoju myśl, że z pozoru

jowialny komendant z nich zadrwił. Wiedział, że skłamali, i postanowił ich za to ukarać.

Obłęd.

To chyba nie dzieje się naprawdę.

Jednak Antonia była pewna, że nie śni. Wszystkie zmysły pozostały czujne. Widziała,

słyszała, czuła zapachy, dotyk Anastasa, który stał obok. Miała na sobie swoją najładniejszą

sukienkę, lecz pod spód włożyła wysokie buty do jazdy konnej, tak jak lubił komendant.

Poznała po swym okrągłym zalotniku, że czuł się kimś pomiędzy Piotrem Wielkim a

Panem Bogiem. Myślał pewnie, że jako wyraźnie odtrącony adorator okazał niezwykłą

wspaniałomyślność - wszystko to przygotował dla niej, Antonii.

- Przybędziesz do Archangielska jako przyzwoita kobieta - rzekł poważnie. Nawet

uronił łzę podczas ceremonii.

Antonia sama była bliska płaczu.

- Przekażę papiery samemu gubernatorowi - obiecał. - Mój kapitan dostarczy je zaraz po

przyjeździe do miasta. Jeżeli twój mąż jeszcze żyje, dowie się, że wasze małżeństwo wobec

prawa i kościoła zostało rozwiązane.

- Jak ci się to udało? - syknęła, blada i bezsilna.

- Jestem człowiekiem posiadającym niemałą władzę - odparł obłudnie słodko.

Antonia nie wiedziała, co powiedzieć. Oddawał ją formalnie temu młodemu

człowiekowi, z którym, jak twierdziła, uciekła. To gest wielce wspaniałomyślny. W dodatku

ofiarował jej klacz w prezencie ślubnym, by mogła od czegoś zacząć - opowiadała przecież o

stajni, którą miała w Archangielsku.

Przyjęcie trwało już długo. Przeor i zakonnicy wcześnie podziękowali i pożegnali się.

Nie o wszystkim chcieli wiedzieć. Niemoralność nie istniała, kiedy odwracali się plecami.

Tak było prościej.

- Uśmiechaj się - mruknął Anastas do Antonii. - Nasz wspólny przyjaciel gotów

pożałować swej decyzji, jeżeli będziesz taka smutna. Jeszcze się rozmyśli, a może nawet rozbije

własne małżeństwo, by urządzić sobie z tobą wesele. Mogłaś dostać gorszego męża niż ja,

skoro on wybierał...

Antonia uśmiechnęła się sztywno. Nie umiała traktować tego przedstawienia z takim

humorem jak Anastas.

Komendant zbyt ich zaskoczył, by zdołali zaprotestować. Być może mogli odmówić,

lecz Antonia do tej pory nie potrafiła zebrać myśli.

Włożyła więc najładniejszą sukienkę i zawiązała wstążkę Grigorija we włosach.

Patrzyła, jak Anastas także wkłada najlepszy strój i przewiązuje się szarfą - prezentem ślubnym

od Kati.

Oboje rozumieli znaczenie takich drobiazgów.

Anastas uścisnął dłoń Antonii i uśmiechnął się, pocieszając, że na pewno znajdą jakieś

wyjście.

Ale niewiele mogli zrobić, stojąc przed kapłanem.

Antonia szeptem wypowiadała słowa przysięgi. Anastas również mamrotał niewyraźnie.

W jednej chwili zniknęła cała jego pewność siebie, nie miał nawet odwagi spojrzeć na Antonię.

Wydawał się zakłopotany, kiedy ją całował po ceremonii na oczach wszystkich zebranych.

Miał suche wargi i twarde dłonie. Być może pocałunek wyglądał na namiętny. Starali

się jak mogli. Więcej nikt nie mógł od nich wymagać.

Antonia prawie nie jadła, nie miała apetytu. Wszystko wydawało się jej tak szalone, że

mogło być wymysłem samego nieboszczyka Judina.

Jej odtrącony wielbiciel zdołał rzeczywiście zaskoczyć ich w ostatnim momencie. A to

jeszcze nie było wszystko. Istniały zwyczaje, bez których nie obyło się żadne wesele. Zwyczaje,

które dostarczały rozrywki na każdym przyjęciu weselnym. Goście Antonii i Anastasa, z

których większość stanowili mężczyźni - żołnierze, hodowcy koni, kupcy - na pewno nie

zrezygnują z takiej gratki.

Antonia zastanawiała się, czy Anastas wiedział o tej tradycji. Nie obracał się przecież

często w podobnym towarzystwie, nie bywał na wielu zabawach, jeżeli w ogóle brał w nich

udział. Ufała, że nie miał o niczym pojęcia. Wystarczy, że ona boi się i denerwuje.

Poczuła, że nienawidzi komendanta.

Bawił się doskonale, przez jeden dzień mógł decydować o jej życiu.

Uroczystość będzie trwała długo. Zostanie w ich pamięci na wiele lat. A potem razem z

Anastasem wyruszą na północ.

Nagle powrót do Archangielska wydał się Antonii po tysiąckroć trudniejszy niż na

początku.

Podejrzewała komendanta, że świetnie zdawał sobie z tego sprawę. Kto powiedział, że

tylko kobiety są żądne zemsty?

Ale klacz należała do niej, choć wcześniej kupowała konie po przystępniejszej cenie.

Na przyjęciu weselnym jedzenia było w bród. A napitku jeszcze więcej. Każda okazja,

żeby się zabawić, wydawała się dobra. Pojawili się śpiewacy, wyciągnięto instrumenty.

Zagrano pieśni od bardzo smutnych do najdzikszych, a także krótkie, frywolne piosenki.

Atmosfera robiła się coraz bardziej gorąca. Mężczyźni odważnie zaczęli tańczyć kozaka, choć

wielu z nich niezbyt pewnie trzymało się na nogach po wypiciu zbyt dużej ilości wódki. Po tym

występie niektórzy stracili nieco wcześniejszego animuszu.

Potem wyciągnęli do tańca kobiety. Obracali nimi pod ciemniejącym niebem. Ogniska i

pochodnie rzucały niezwykłe czerwone światło na plac między żołnierskimi koszarami.

Nikt nie zamierzał iść do domu. Zwykle wesele trwało przynajmniej trzy dni. Nie było

powodu, by tym razem stało się inaczej.

Antonia źle się czuła. Chciało jej się wymiotować i płakać. Wokół rozbrzmiewał śmiech

i zabawa, a ona miała ochotę pójść stąd jak najdalej!

Jednak nie mogła.

Nie mogła tego zrobić, nie niszcząc samej siebie.

Boże, jak nie znosiła, gdy ktoś decydował o jej życiu! Jakże nie znosiła przytakiwać i

zgadzać się bez słowa! Nie cierpiała, gdy ktoś za nią decydował, co jest dla niej najlepsze!

Uśmiechała się. Uśmiechała się, aż bolały ją szczęki. Wewnątrz czuła pustkę, była

wypalona i zmęczona.

To chyba jakiś okrutny żart. Sen. To nie dzieje się naprawdę. Tak, to tylko sen!

- Tańczyć! Tańczyć! Tańczyć! - usłyszała rytmiczne skandowanie. - Chcemy zobaczyć,

jak para młoda tańczy!

Wokół Antonii powstał szum. Przez moment poczuła się zdezorientowana. Nie całkiem

rozumiała, kogo ci ludzie mają na myśli. Po chwili domyśliła się, że chodzi o nią.

To na nią i Anastasa czekają.

Na młodą parę!

Cały ten ślub to tylko wielki żart!

Gdyby wiedzieli o tym ci ludzie, którzy wołali zgodnym chórem! Wtedy ich śmiech

brzmiałby inaczej.

Teraz domagali się tańca.

Anastas wstał - jeden kącik jego ust lekko uniósł się ku górze, oczy się śmiały. Co za

niezwykły chłopak. Mężczyzna...

Przyjaciel.

Pomógł Antonii wstać. Nie była pewna, czy nogi nie odmówią jej posłuszeństwa.

Czy w ogóle jadła coś w ciągu dnia? Trochę rano. Nie może jednak teraz upaść. Gotowi

pomyśleć, że jest w ciąży.

Antonia omal nie parsknęła śmiechem, ale się opanowała. Na jej twarzy pojawiła się

jednak wesołość, oczy nabrały życia. Niech to sobie tłumaczą, jak chcą. Mogą uważać, że

promienieje szczęściem.

Oboje znaleźli się na środku placu, gdzie panował półmrok. Światła umieszczono na

skraju i nie oświetlały dobrze środka. Tu królował cień. Antonię bardzo to cieszyło.

Wszyscy goście ustawili się wokół, tworząc krąg.

Anastas podtrzymywał ją. Objęła go. Nigdy by nie uwierzyła, że życie każe jej zagrać

taką rolę.

Nastrój wyczekiwania narastał. Muzykanci zaczęli od spokojnej muzyki.

Anastas uśmiechał się - ciepło i szeroko, ale też trochę smutno. Z troską.

- Zawsze w tańcu byłaś motylem, Antoniu. Tańczyłaś już ze mną nie raz i nic złego ci

się nie stało. Pokażemy im, jak tańczy para młoda?

Tak niewiele brakowało, by podjęła wyzwanie. Musiała pokazać, co potrafi.

Z początku poruszali się miękko i powoli. Udawali uczucia, które w obojgu umarły,

które oboje pogrzebali. Które mogli wydobyć nie dla siebie nawzajem, lecz dla innych, którzy

znaczyli więcej.

W Antonii tliło się wiele ognia... Jej policzki rozgrzały się, skóra zapłonęła. Oczy

ciskały błyskawice.

Anastas uśmiechał się zachęcająco. Antonia nie spodziewała się, że jest w nim tyle żaru.

Zawsze wydawał się taki rozsądny i opanowany. Chociaż wiedziała również, że był gotów

umrzeć dla Kati. Nie powinna być zaskoczona jego żywiołowością, która rosła w miarę, jak

muzyka stawała się coraz bardziej skoczna.

Wokół rozlegało się rytmiczne klaskanie. Stopy tupały w takt muzyki. Wielu gości

pewnie zapiekło w podeszwach. Ludzie nucili, zebrani w krąg.

Stopniowo coraz więcej biesiadników włączało się do tańca. Plac, który wydawał się tak

duży, zapełnił się. Wokół Antonii i Anastasa zrobiło się ciasno. Cieplej. Muzyka stała się

odrobinę powolniejsza, za to bardziej namiętna.

Mężczyźni zaczęli tańczyć odbijanego. Po kilku obrotach z partnerką pozwalali jej

przechodzić w ramiona innego.

Antonia i Anastas również nie mogli tego uniknąć.

- To wymówka, by zatańczyć z panną młodą - uśmiechnął się Anastas, wypuszczając z

rąk Antonię.

Antonia zmieniała w tańcu partnerów. Niektórzy z nich nie mogli zapanować nad

rękami. Skutecznie studziła ich zapędy, depcząc im po stopach. Nie sądziła, by z tego powodu

zyskała sławę kiepskiej tancerki. Mężczyźni o tym nie mówią.

Wszystko wokół wirowało. Obejmowały ją wciąż inne ręce. Pozwalała się obejmować,

pozwalała mężczyznom odczuwać radość, że ją prowadzą, pozwalała czasem na ukradkowe

uściski, ale miała dość siły, by sprzeciwić się większej poufałości. Od czasu do czasu

dostrzegała w tłumie Anastasa, obejmującego w tańcu którąś z żon oficerów lub mniej

dostojnych pań.

Puścił do Antonii oczko i przesłał pocałunek. Dobrze grał swoją rolę.

Po chwili znowu zniknął.

To szaleństwo. Wszystko wydawało się szaleństwem, jak choćby ten chaotyczny taniec,

w którym wszystko było przypadkowe. Przekazywano sobie Antonię z rąk do rąk, krążyła tak

bez celu.

Wypaliło się wiele pochodni, zanim muzyka zaczęła cichnąć. Cienie zlewały się w

jedno z nocą. Antonia odchyliła głowę do tyłu i spojrzała w górę ku niebu. Zobaczyła gwiazdy.

Zastanowiła się, co też sobie myślą o jej nieszczęściu.

Lał się z niej pot, stopy piekły. Nie była pewna, czy jej buty mają jeszcze podeszwy.

Kręciło jej się w głowie. Nagle poczuła, że ktoś chwycił ją wpół inaczej niż pozostali -

mocno i bez pożądliwości. Po prostu ją trzymał.

Anastas.

Uśmiechał się szeroko.

- Poradziłaś sobie, co? Wkoło pewnie wiele obolałych palców...

- Widziałeś? Spokojnie prowadził ją w tańcu. Miną, sposobem, w jaki ją trzymał, dawał

do zrozumienia innym tancerzom, że nie zamierza jej już nikomu odstąpić. Odbijany się

skończył.

- Musiałem patrzeć, czy nie trzeba ci wsparcia. Okazałbym się kiepskim panem

młodym, gdybym pozwolił innym zbytnio się spoufalać z moją żoną...

Uśmiechnął się.

- Łatwo ci się śmiać - westchnęła i oparła głowę na jego ramieniu. - Czy twoje partnerki

były równie natarczywe?

- Wiele można powiedzieć grą ciała - odrzekł sucho, niemal z odrazą. - Niektóre były

bardzo chętne do takich rozmów, ale okazałem się od nich silniejszy...

Antonia nie mogła się nie uśmiechnąć. Dobrze, że potrafiła się śmiać. Przynajmniej nie

płakała nad sobą.

- Wkrótce tym, co tańczą, i tym, co grają, zachce się pić - rzekł cicho. - Może uda się

nam wymknąć?

- Wierzysz w to? - mruknęła Antonia.

Anastas jednak chyba tego nie dosłyszał, ponieważ tańczył dalej, nic nie mówiąc. Nie

było łatwo prowadzić rozmowę wśród zgiełku i wrzawy tańczących, którzy lepiej lub gorzej

trzymali się na nogach. Cały czas ktoś ich trącał i popychał na innych. Antonia czuła ból w

całym ciele.

Wreszcie muzyka ucichła i rozległy się śpiewy.

Anastas wyprowadził Antonię z placu.

Przyniósł chleb. Kruszył go do letniego rosołu. Zmusił Antonię do jedzenia.

- Zemdlejesz, jeśli nic nie zjesz, dziewczyno! - W jego oczach krył się smutek.

Antonia potrząsnęła głową. Jedzenie nie kusiło jej, raczej odpychało. Przed oczami

wirowały jej plamy - niezwykłe barwne kule, które tańczyły zgrabniej niż niektórzy z oficerów.

- Masz słuchać swego męża! - rzekł Anastas stanowczo. Wsunął jej kawałek chleba w

usta, kiedy je otworzyła, żeby odpowiedzieć.

Przeżuła i połknęła. Bolał ją żołądek. Czuła mdłości.

- Muszę czymś popić - wykrztusiła. Niechętnie zjadła jeszcze trochę chleba. Nie mogła

przełknąć nic innego, bo miała wrażenie, że zwymiotuje.

- Coś do picia dla panny młodej! - zawołano. Ktoś przysunął jej do ust kubek, który

pojawił się znikąd. Wypiła.

W gardle zapiekło jak ogień, ale zamknęła oczy i przełknęła.

Dawno nie wypiła na raz takiej ilości wódki, chociaż kiedyś, gdy była wesołą Antonią,

która tańczyła na stołach, nie wylewała za kołnierz.

Nie ugasiła pragnienia, ale poprawił jej się nastrój.

Muszę być trzeźwa! przebiegło jej przez głowę. Nie pamiętała, dlaczego, wiedziała

tylko, że to ważne.

- Wody - rzekła z naciskiem i spojrzała po zebranych wokół. Wydawali się jakby

bardziej wyraźni.

- Nie dostałaś nic do picia? - spytał Anastas.

- Dostałam, wódkę - odparła Antonia z uśmiechem. Śmieszyła ją zdumiona twarz

Anastasa.

Spojrzał najpierw na nią, potem na kubek. Starał się odnaleźć tego, który podał Toni

trunek, ale tamten zniknął w tłumie. Wokół zobaczył tylko krąg pełnych wyczekiwania twarzy,

na których widniały pogardliwe uśmiechy, ale i pewnego rodzaju podziw. Ci mężczyźni

nieczęsto spotykali kobiety, które bez skrzywienia wypijały taką ilość wódki jednym haustem.

A w każdym razie nie tego pokroju, co Antonia - ona nie należała do dziewcząt lekkich

obyczajów.

- Jeżeli ktoś ma polewać mojej żonie, to tylko ja! - zawołał gniewnie Anastas. Zacisnął

dłonie, jedna z nich spoczęła na rękojeści noża.

Antonia podziwiała go za to, że nawet w chwili silnego wzburzenia nie stracił

przytomności umysłu i nazwał ją „swoją żoną”.

- To tylko żart - zapewnił ktoś z tłumu. - Zwykły żart. Ależ ona może wypić!

Rozległ się śmiech pełen uznania.

- Niech nikt nie waży się tego powtórzyć! - rzucił Anastas, ciągle zły. - Prosiła o wodę.

Potraktuję nożem każdego, kto ośmieli się podać jej coś innego!

Widać było, że nie żartuje.

Kubek Antonii napełniono wodą. Zanim zdążyła go chwycić, Anastas ją uprzedził.

Przysunął naczynie do ust i upił trochę, zanim jej podał.

Wokół zapadła cisza.

- Może i wy powinniście się czegoś napić - zaproponował po chwili przyjaźnie. Usiadł

uspokojony i tylko lekko poklepał nóż.

Mężczyźni ochoczo podchwycili propozycję. Zniknęli. Atmosfera została rozładowana.

Nikt właściwie nie czuł się obrażony. Na wszystkich weselach muszą być chwile napięcia, ktoś

musi chwycić za nóż, musi zawrzeć. Coś musi przyspieszyć krążenie krwi.

Nie stało się nic takiego, to właściwie nic nie znaczący drobiazg.

- Jesteś już wystarczająco dorosła, by wiedzieć, że nie powinnaś pić na pusty żołądek -

syknął Anastas przez zęby. - Skończy się tym, że dostaniesz torsji, moja droga.

- Musiałabym wypić dużo więcej - odparła Antonia. Czuła się zmęczona. Alkohol palił

ją w żołądku, ale nie zamierzała przyznawać się do tego Anastasowi. Opróżniła kubek do dna,

żeby pokazać im wszystkim, że nie pozwoli się zaskoczyć. Może głupio się zachowała. Anastas

miał rację, była wystarczająco dorosła, by wiedzieć, czym to się może skończyć...

Antonia przełknęła. Anastas powinien wkrótce zrozumieć, dlaczego potrzebowała

takiego wzmocnienia. Być może sam by wtedy nie odmówił. Powinna go ostrzec, ale nie była w

stanie.

Sama myśl o tym wprawiała ją w zakłopotanie.

Najwyraźniej Anastas o niczym nie wiedział, najwyraźniej trwał w błogiej

nieświadomości.

Wmusił w nią jeszcze trochę chleba. Przełknęła raczej z rozsądku. Może dzięki temu

przestanie jej szumieć w głowie. Przez moment zastanowiła się, czy nie powinna wypić więcej

wódki, żeby naprawdę ścięło ją z nóg.

Ale to niczego nie rozwiąże.

Musi zachować trzeźwość. Przynajmniej Anastasowi jest to winna.

Na placu, bliżej środka, ustawiono pochodnie. Nowe pochodnie, które długo się będą

paliły.

Antonii zaschło w gardle.

- Zrobiło się ciemno - zauważył Anastas. - Ale chyba nie zamierzają więcej tańczyć.

Przecież to już noc.

Antonia nie odpowiedziała.

Wiedziała, co szykują.

Przyszli, niosąc żerdzie. Towarzyszyły im głośne śmiechy, wymowne spojrzenia.

Anastas wreszcie zrozumiał.

Popatrzył na Antonię badawczo. W jego oczach czaił się strach.

- Na coś się zanosi - stwierdził.

- Można tak powiedzieć - odparła Antonia. Mężczyźni przynieśli pokrycie namiotu.

Umocowali żerdzie w ziemi, zarzucili na nie białe płótno.

Następnie przynieśli koce, ułożyli je w środku, starannie przykryli ziemię. Sprawdzili,

czy posłanie jest wystarczająco miękkie.

Potem wycofali się. Wokół rozlegał się śmiech.

- Co to ma znaczyć, do diabła? - denerwował się Anastas. - Czy coś z tego rozumiesz,

Tonią?

- To stary zwyczaj stajennych - wyjaśniła łagodnie. - Wygląda na to, że i żołnierze go

pielęgnują. Czy nigdy nie byłeś na weselu, Anastas?

Pokręcił głową.

- Z wyjątkiem mego własnego - odparł. - Nie zdążyliśmy nawet zacząć zabawy.

Uśmiechnął się gorzko i ponownie spojrzał na namiot na środku placu.

Mężczyźni rozpalili w środku pochodnie. Cienkie płótno lekko powiewało na wietrze.

Cicho grała muzyka. W powietrzu unosiło się żałosne brzmienie strun. Urokliwe,

kuszące...

- Zwykli ludzie zabawiają się na różne sposoby. Możni panowie nawet nie wiedzą, co

tracą - rzekła ciężko Antonia. - Otóż na weselu należy zadbać o to, by młoda para stała się

prawdziwym małżeństwem. W niektórych stronach goście rozbierają młodych, zanim zamkną

ich w sypialni. Gdzie indziej zabierają prześcieradło z dowodem utraty cnoty przez pannę

młodą. A jeszcze inni przygotowują coś takiego.

Skinęła głową w stronę namiotu.

- To dla nas, Anastas.

Przełknął. W jednej chwili zrozumiał. Widział cienie przez płótno namiotu, przez dwie

cienkie ściany przygotowanej sypialni.

Roześmiał się, zwracając twarz ku niebu. Śmiał się tak serdecznie, że z oczu trysnęły

mu łzy.

Któryś z mężczyzn zadbał o to, by kubek Anastasa został napełniony po sam brzeg.

Chłopak nie pytał, co mu dają.

- Wiedziałaś przez cały czas? - spytał. Antonia skinęła głową.

- W każdym razie obawiałam się tego.

Objął Antonię ramieniem. Przytulił ją. Drugą ręką pogładził po policzku.

- Wiele przeszliśmy razem, ty i ja, Toniu. Przecierpieliśmy wiele, żeby tu dotrzeć,

prawda? Odważyliśmy się na wiele. Napotkaliśmy mnóstwo niebezpieczeństw, w których

mogliśmy stracić życie, a mimo to nie stchórzyliśmy. Pokonaliśmy je. Skinęła głową.

- Czy nie sądzisz, że jesteśmy w stanie przeżyć i to? - spytał cicho i pocałował ją w

czoło. - Nie jesteś już niewinną dziewczyną, Toniu. Miałaś w swoim życiu kilku mężczyzn. A i

ja nie żyłem jak mnich. Znam się na rzeczy. Te, które miały okazję się przekonać, nie skarżyły

się. Nie kochałem wszystkich kobiet, z którymi sypiałem. A ty?

Antonia potrząsnęła głową.

- Nie byli też przyjaciółmi - odparła. - Z kilkoma wyjątkami - dodała.

W tej samej chwili stanęła jej przed oczami twarz Jewgienija. I Wasilija.

Z Wasilijem nic jej nie łączyło, oboje chcieli tylko ugasić cielesne tęsknoty, wypełnić

powstałą pustkę.

Ściśle biorąc, nie znaczyli dla siebie nic więcej. Ale spędzili wspólnie miłe chwile.

Czekała na nie, jej skóra żyła pod palcami Wasilija. Wyszła mu na spotkanie, zaiskrzyło między

nimi.

Nie połączyła ich miłość, lecz chwilowe pożądanie.

Antonia nie chciała jednak pożądać Anastasa. Nie chciała, by on jej pożądał.

Mogłoby z tego wyniknąć coś niebezpiecznego. Nie pragnęła tego.

Już dość wycierpiała. Wszystko, czego teraz pragnęła, to spokój.

Nie chciała, by ożyły w niej gorące tęsknoty.

Nie chciała śnić o żarliwej namiętności, o pocałunkach, budzących w jej ciele

pragnienia, które nie miały zostać zaspokojone.

Grigorij umarł.

Nie chciała już przeżywać podobnego niepokoju.

Nie mogła już więcej dawać, tym bardziej nie przyjacielowi, tym bardziej nie

Anastasowi.

- Możesz zamknąć oczy i myśleć, o kim chcesz - szepnął. - Ja tak zrobię. Przez zasłonę

nikt nie zobaczy, czy masz oczy otwarte, Toniu.

On będzie myślał o Kati.

Antonia próbowała przywołać w wyobraźni jej obraz: szare oczy o niezwykłej

łagodności, równa grzywka przycięta tuż nad brwiami, złocisty kolor włosów, niczym

dojrzałego zboża, ciepły uśmiech.

A kiedy Anastas otworzy oczy, zobaczy ją, Antonię, tak różną od Kati, jak tylko to

możliwe.

- Czy miałeś kogoś? - spytała nagle. - Po śmierci Kati?

Anastas spojrzał na nią.

- Co za pytanie? - uśmiechnął się zakłopotany. - Wiedziałem, że żony pytają o to, ale nie

spodziewałem się tego od ciebie...

W jej oczach nadal malowało się pytanie.

- Nie - odparł, czując, że zaschło mu w ustach. Nie patrzył na nią. - Nie miałem nikogo

po Kati.

Antonia wiedziała, że okazji nadarzało się wiele. W takich miejscach jak to zawsze

można znaleźć kobietę. Kosztuje to parę monet, ale nie tyle, by doprowadzić mężczyznę do

ruiny.

Świadomość, że Anastas jest ciągle wierny Kati, że trzymał się z dala od kobiet, które

można kupić, napełniła Antonię pewnego rodzaju spokojem.

Nie wiedziała, dlaczego, lecz nie chciała o tym myśleć.

Kati nie żyje.

Grigorij nie żyje.

A oni nie mają innego wyboru.

Przed nimi jeszcze to jedno trudne zadanie. Muszą przez nie przejść, a wtedy uwolnią

się od tych wszystkich żądnych wrażeń ludzi. Wtedy będą wolni, by znowu móc być sobą.

Wolni, by płakać.

3

Goście niecierpliwili się. Dla większości z nich miał to być kulminacyjny punkt

uroczystości weselnej. Nawet się zbytnio nie upili, nie mogli przecież stracić takiej gratki.

Potem się zabawią.

Gdy namiot opadnie, będą mogli zacząć używać na dobre. Potem nie będzie miało

nawet większego znaczenia, czyj to ślub.

Ważne jednak, by małżeństwo zostało skonsumowane, by państwo młodzi spełnili ten

obowiązek.

Przy głośnym śmiechu i gromkich oklaskach młoda para została zapędzona do namiotu.

Morze ludzi rozdzieliło się przed nimi - jak Morze Czerwone przed Mojżeszem.

Antonia słyszała tylko śmiech. Daleko w tle brzmiała muzyka, pełna ognia i

podniecająca.

Anastas wypuścił rękę przyjaciółki. Przytrzymał wejście do namiotu i pozwolił Antonii

przejść przed sobą. Poczuła muśnięcie miękkiego materiału na policzku. Znalazła się w środku.

Anastas zatrzymał się na chwilę.

- Nie próbujcie tylko wedrzeć się do namiotu! - krzyknął w stronę tłumu. Antonia

dosłyszała śmiech w jego głosie, ale również powagę. Nie była pewna, czy zgromadzeni na

zewnątrz też to zauważyli. Nie traktowali Anastasa jak mężczyzny. Może nawet wątpili, że jest

zdolny do wypełnienia małżeńskiego obowiązku. Antonia chciałaby móc powiedzieć im, jakim

jest człowiekiem, ale nie mogła. - Nasze matki powtarzały nam, że możemy tylko patrzeć, ale

nie dotykać! To obowiązuje również tutaj. Szczęśliwcem, który może dotykać, jestem tylko ja.

Wszyscy inni muszą się zadowolić połowiczną przyjemnością...

- Czy to dotyczy również kobiet? - spytał jakiś zachrypnięty głos, któremu zawtórowały

salwy śmiechu.

- Antonia ma ostre pazurki - ostrzegł Anastas. - Jestem przekonany, że to dotyczy

również kobiet. Chyba że mają wystarczająco grubą skórę...

Śmiech wydawał się niczym ściana.

Dotarł również do środka.

Namiot był na tyle obszerny i wysoki, by mogli stać wyprostowani. Nawet Anastas,

mimo że był rosły.

Płótno namiotu powiewało.

Wyglądało jak żółte ściany - pochodnie zabarwiły je swym światłem. Gdzieniegdzie

blask płomieni rzucał czerwonawy odcień. Sprawiały, że powstające fałdy przypominały fale

ognia. Jak przy zachodzie słońca.

Młodzi nie widzieli tłumów zgromadzonych na zewnątrz. Nie mogli widzieć, oślepiało

ich światło.

Może uda się zapomnieć, że tam są...

Jednak dźwięki nie zniknęły - przez płócienne ściany dochodziły głosy i śmiechy ludzi,

którzy zasiedli zaledwie na wyciągnięcie ramion od kręgu pochodni. Antonia mogła ich niemal

dostrzec - jak zbijali się w grupy, żeby możliwie najlepiej widzieć. Żeby jak najwięcej

zobaczyć.

Czuła wśród tej osobliwej widowni narastające napięcie. Mdliło ją. I złościło również.

Słyszała brzęk kubków wypełnionych trunkami. Wiedziała, że wędrują z jednej

spoconej dłoni do drugiej.

Muzyka zabrzmiała wyraźniej.

Grający też pewnie chcieli zobaczyć i podeszli bliżej. Nie chcieli stracić najlepszej

części widowiska.

Dźwięki instrumentów zagłuszyły głosy. Leniwe rytmy stwarzały lepszy nastrój niż

nieprzyjemny, ochrypły śmiech i rzucane półgłosem pieprzne docinki...

Zamknąć oczy?

Antonia nie wiedziała, czy potrafi.

Anastas podszedł do niej. Przełknął. Uśmiechnął się ostrożnie. Wyciągnął do niej ręce,

nie tak jednak, by jej dotknąć.

Antonia zauważyła, że się poci. Zrozumiała, że i on się boi. Czuli się w tej klatce jak na

wystawie. To wyjątkowo ordynarny zwyczaj.

Na szczęście nie byli całkiem młodzi i niedoświadczeni.

Antonii przemknęło przez myśl, że młodziutka dziewczyna musiała się panicznie bać tej

chwili. Takie przeżycie mogło zabić małżeństwo, zanim się na dobre zaczęło.

Antonia chwyciła ręce Anastasa. Usłyszała szmer dochodzący z zewnątrz, zaraz jednak

zagłuszyły go dźwięki strun. Glosy ucichły.

- Mogę im powiedzieć, że jestem zbyt pijany - szepnął jej Anastas do ucha.

- Wtedy nas tu przetrzymają, póki nie wytrzeźwiejesz - odparła cicho. Miała nadzieję, że

nikt na zewnątrz nie słyszał jej słów. Ludzie nie siedzieli na tyle blisko. W dodatku muzycy

brzdąkali im niemal tuż przy uszach. - Od tego nikt się nie wymiga - wyjaśniła. - Będą czekać

tak długo, aż dostaną to, co chcą. Niezależnie od tego, ile to potrwa. I wcale nie będą skłonni

nam odpuścić, gdy bardziej sobie popiją. Słyszałam historie o tym, że stanęli z nożem nad

panem młodym, któremu się nie udało...

Anastas roześmiał się cicho tuż przy jej włosach.

- Czy biedak poczuł smak noża?

- Powiodło mu się następnej nocy - szepnęła Antonia. - Panna młoda omal nie zemdlała.

Nie dostali w tym czasie nic do jedzenia ani do picia. Zdążyli też po raz pierwszy w

małżeństwie porządnie się pokłócić...

Anastas stłumił śmiech.

Pogładził Antonię po włosach, po plecach. Starał się ją uspokoić. Antonia zamknęła

oczy i na chwilę odnalazła spokój.

Udało jej się na moment zapomnieć o gapiach zgromadzonych na zewnątrz.

- Obawiam się, że muszę cię pocałować - szepnął Anastas. - A przynajmniej udawać...

Uniosła ku niemu twarz.

Znowu rozległ się szmer. Niczym silny podmuch wiatru, który równie szybko zamarł. A

muzyka cięła powietrze. Potęgowała nastrój wyczekiwania.

- Musimy przez to przebrnąć - szepnęła Antonia. - Zrób to. Zrób to naprawdę. Przecież

musimy...

Jego usta odnalazły jej usta. Jedną ręką objął ją za szyję, drugą położył na plecach.

Pieścił je delikatnie.

Antonia usiłowała zapomnieć, że stoi przed nią Anastas.

Nie potrafiła jednak przywołać w myśli Grigorija. Wspomnienia o nim były zbyt święte.

Nie potrafiła też wyobrazić sobie, że ma przed sobą Olega. Zdradziła go.

Nie zdołała nawet zatrzymać przed oczami obrazu Wasilija. Żaden z czułych

kochanków z przeszłości nie chciał przy niej zostać w tej chwili. Pojawiali się i znikali.

Kiedy otworzyła oczy, ujrzała Anastasa. To on ją całował, rozpalał wargi. Całował

policzki, trzymając jej głowę w dłoniach.

Oczy miał ciemne, ciemniejsze, niż je zapamiętała. Ciemne jak węgiel, sadza lub jak

noc.

- Jesteś śliczna - powiedział cicho. - Rozluźnij się, Tonią. Może drzemie w tobie jeszcze

jakaś tęsknota?

Pocałował jej skroń. Suchymi ustami, delikatnie i miękko.

- Na pewno, ale nigdy nie myślałam, że ty ją rozbudzisz. Nie chciałabym też, żeby coś

takiego kiedykolwiek się powtórzyło. Obiecaj, że to niczego między nami nie zmieni. Teraz

jednak spróbujmy na chwilę zapomnieć, kim jesteśmy...

Zapomnieć?

Czy potrafią?

Może...

Antonia poczuła w sobie tęsknotę. Poczuła, że mogłaby ją uwolnić. Potrafiła się

otworzyć.

Mogłaby obudzić owo pragnienie bez przywoływania w myśli twarzy, nie widząc oczu

z przeszłości, które jej się zewsząd przyglądają, mimo że nie powinny na to patrzeć. Nie

powinny jej osądzać. Nie powinny się domagać, by się tłumaczyła.

Mogłaby ożywić w sobie to, co na wpół umarło. Obudzić do życia to, co zdusiła po

śmierci Grigorija. Nie wątpiła przecież, że pozostała w niej ta strona kobiecości. Jednak ją

ukryła. Zamknęła za wieloma drzwiami, zapominając, gdzie położyła klucze.

Anastas odnajdywał je jeden po drugim. Jego wargi miały w sobie tyle żaru. Rozpalały

jej skórę. Antonia czuła, że jej policzki płoną, pulsuje w wargach, omal ich nie rozsadzi.

Anastas ukoił je pocałunkiem.

Antonia odniosła wrażenie, że jej kręgosłup staje się miękki, kolana także. Zarzuciła

Anastasowi ręce na szyję. Mocniej zacisnęła.

Zapomnieć, kim są?

Ona jest Antonią.

On to Anastas.

Wiedziała o nim tak wiele, on tyle o niej wiedział. To im wystarczało. Nie pragnęli się

poznać i od tej strony. Nie pragnęli pożądać się nawzajem.

Zapomnieć, kim są?

Antonia nie chciała.

A na zewnątrz siedział tłum coraz bardziej pijanych ludzi. Czekali. Nie znali litości.

W jaki sposób oni oboje się tu znaleźli?

Jak z tego wybrną?

W jeden sposób.

Muszą zapomnieć, kim są.

Niektórzy mężczyźni, których obejmowała, mniej dla niej znaczyli niż Anastas. Bywały

czasy, kiedy nie liczyła tak dokładnie.

Antonia pamiętała to.

Przypomniała sobie, że zawsze udawało jej się znaleźć w swych kochankach jakieś

piękno, zawsze potrafiła uczynić z każdego z nich kogoś wymarzonego.

Na przykład królewicza - jeśli nie w ogóle, to przynajmniej na tę krótką chwilę. Potem

znowu przeważnie zmieniali się w żaby, ale wtedy już nie potrzebowała ich idealnego

wizerunku.

Wtedy jej się udawało.

Teraz też mogła spróbować zapomnieć.

Mogła ujrzeć innego mężczyznę, ukrywającego się pod postacią przyjaciela, którego

nazywała Anastasem. Mogła go odnaleźć. Mogła znaleźć królewicza, gdyby tylko otworzyła

oczy dość szeroko. Gdyby pozwoliła zmysłom zwyciężyć nad rozsądkiem.

Gdyby podszepnęła Anastasowi, by uczynił z niej królewnę, potrafiłby to zrobić.

Oboje potrafili.

Mogli zapomnieć o sobie samych na krótką chwilę. Mogli wkraść się do bajki i stać się

kimś innym.

- Jesteś królewiczem - szepnęła tuż przy jego ustach. - Jesteś cudownym, nieznajomym

królewiczem. Dostaniesz zatem wszystko, czego pragniesz...

Anastas przyłączył się do gry. Wczuł się w rolę, którą mu wyznaczyła.

- Jesteś córką księcia - szepnął, pieszcząc palcem jej ucho, gładząc wzdłuż szyi. Bardzo

delikatnie... - Nie wolno ci się ze mną spotykać. Musisz być nietknięta i niewinna, kiedy książę,

twój ojciec, będzie cię oddawał innemu mężczyźnie. Ale ja cię uprowadziłem. Poszukują

ciebie. Słychać tętent końskich kopyt, głosy tych, którzy gonią nas w lesie. Ale nas nie znajdą.

Moje wojsko pełni straż. Zabrałem cię do swego namiotu. Sprawię, że córka księcia stanie się

kobietą...

Jest królewiczem z obcego kraju. Mieszka w nieznanym królestwie, w którym kiedyś

będzie panował jako król.

Porwał ją.

Ona jest córką księcia. Niewinną. Nigdy przedtem nie dotykał jej żaden mężczyzna. Nie

wiedziała, czego się może spodziewać. Bała się, lecz przede wszystkim zemsty ojca, jego

gniewu. Tego mężczyzny nie musiała się obawiać.

Jego palce rozpinały jej sukienkę, wargi całowały szyję, ramiona, które odsłonił.

Chciała poczuć przy sobie jego ciepło. Nie chciała słyszeć dochodzących odgłosów

pogoni. Pragnęła umknąć prześladowcom. Wierzyła niezbicie, że w ramionach tego mężczyzny

stanie się głucha na wszystkie inne głosy.

Antonia? Kto to taki? Anastas?

Nie znała ich.

Jest córką księcia. Nie ma imienia, tak jak i on. Nie pytał jej, jak się nazywa. Ona zaś

nie śmiała go spytać.

To nieważne.

Ostrożnie pociągnął ją na posłanie. Uklęknął i objął ją. Poprowadził jej ręce ku szerokiej

koszuli, dając jej do zrozumienia, żeby ją za niego rozpięła.

Jej palce drżały.

Tyle było guzików, takich małych. A jego skóra wydawała się taka gorąca pod cienkim

materiałem, czuła to bardzo wyraźnie pod opuszkami palców. On zaś nie spuszczał z niej

wzroku.

Widziała, że wzrokiem chciał się wedrzeć pod jej suknię. Zobaczyć, co się kryje pod

materiałem. Nadal pozostało wiele nierozpiętych guzików. Wiele...

Miała nagie ramiona, ale nie marzła. Było jej tak gorąco, że prawie lał się z niej pot.

Wyszarpnęła jego koszulę ze spodni. Uśmiechał się.

Pieściła dłońmi silne ramiona, zsuwając z nich koszulę.

Czy to wiatr tak szumi?

Skąd pochodzą te podniecające rytmy?

Czy to jej krew tak pulsuje?

Był tak mocno umięśniony. Widziała go przedtem, lecz nie myślała, jak to jest go

dotykać. Nigdy nie przyszła jej na to ochota...

...zaraz, tak nie zachowuje się księżniczka. Młodziutka księżniczka spuszcza skromnie

wzrok w obecności mężczyzny z obnażonym torsem, nie poczyna sobie tak odważnie. Tylko

robotników w polu, pochylonych nad motyką, widywała rozebranych do pasa... Nigdy nie

przystawała, żeby im się przyjrzeć. Nigdy nie zatrzymywała wzroku na męskich ciałach...

Księżniczka dotykała ukochanego zdziwiona. Czuła, jak jego mięśnie napinają się pod

skórą. Czuła, jak gładka i ciepła jest jego skóra.

Musiała się do niego przysunąć, musiała się przytulić do jego nagiej piersi, musiała

poczuć to ciepło na policzkach, na ustach, musiała poczuć smak skóry, zapach.

Potarła policzkiem o jego pierś. Trzymała go mocno za ramiona, zacisnęła na nich

palce. Być może zostawiła ślady, ale księżniczka by o tym nie myślała, nie chciałaby o tym

wiedzieć.

Potem puściła jego ramiona. Gładziła dłońmi mocną, szeroką pierś. Pod ubraniem nie

wydawała się tak szeroka.

Poczuła pod palcami bijący puls na szyi. Musiała jej dotknąć ustami. Połaskotało.

Poznawała jego smak.

Na jej wargach pozostał odcisk jego skóry. Mogła to zlizać. Wchłonąć go przez usta.

Poddał się jej pragnieniom. Uniósł twarz ku zwieńczeniu namiotu. Z zamkniętymi

oczyma pozwalał jej na łakome poszukiwania. Pozwalał, by całowała jego skórę, piersi,

pozwalał, by przebiegała palcami po ramionach i plecach. Pozwalał, by przesuwała dłońmi w

dół, w stronę brzucha - syknął, gdy zatrzymała się przy szarfie, użytej zamiast paska.

Potem dotknęła ustami jego ust. Wilgotnymi, ciepłymi, miękkimi, które otworzyły się

dla niego.

Królewicz z dalekich stron rozpiął jej suknię. Wszystkie guziki. Zsunął ją z ramion

księżniczki. Całował dziewczynę, rozluźniając wiązania koszuli i ściągając wąskie ramiączka

przez jej okrągłe ramiona. Całował, potem mocno do siebie przytulił.

Skórę miała rozpaloną.

Zrobiło się jej gorąco.

Wokół rozbrzmiewał rytm, który nie był ich własnym rytmem. Wydawał się podobny,

ale miał inne tempo.

Byli spokojni.

Nikt nie mógł ich dosięgnąć.

On jest królewiczem z innego kraju, całe królestwo będzie kiedyś należało do niego.

Ona jest córką księcia.

Odsunął ją od siebie na odległość ramion. Przysiadł na piętach. Jego kolana dotykały jej

kolan.

- Jesteś śliczna - wyszeptał. Naprawdę tak myślał.

Rzeczywiście podobała mu się: miała ciężkie, pełne, ładne piersi, ciemniejące przy

sutkach, niczym leśne jagody jesienią.

Chciał ich skosztować. Chciał schwycić je ustami i spróbować. Nasycić się.

Przywarł twarzą do tej obfitej miękkości.

Ona zaś przycisnęła go do siebie. Jej ręce, choć wydawały się kruche, kryły w sobie

dużo siły. Targała jego włosy, przyciskała jego twarz do swych piersi. Chciała go tam

zatrzymać. Chciała poczuć na swej skórze jego usta, poczuć, jak bardzo jest głodny...

I pozostał.

Pragnął tego samego.

Potem położyła się i pociągnęła za sobą. To ona rozwiązała mu szarfę, kiedy sam już

chciał się poddać.

Księżniczka by tego nie zrobiła, przebiegło jej przez myśl.

Wypuściła go z objęć.

Ale on już wpadł w sidła. Pieścił dłońmi jej piersi, obsypywał drobnymi pocałunkami,

przesuwał palcami po jej skórze. Nie mógł się nią nasycić.

Przez moment usłyszał muzykę, dziką i namiętną. Z zewnątrz doszły go jęki. Przez

chwilę wyobraził sobie tych ludzi. Podekscytowane twarze. Zrozumiał, że fantazja zebranych

wokół namiotu próbowała nadać życie i formę cieniom, pomagała zobaczyć to, czego oczy nie

mogły widzieć.

Domyślił się, że może to być bardzo podniecające...

Na powrót stał się królewiczem, a ona nieznaną księżniczką, którą miał w swej władzy.

A może i nie. Nie do końca wiadomo, kto nad kim zapanował...

Zsunął niżej jej suknię. Uniosła się, by mógł ją całkiem zdjąć. Starał się, by cienie

powiedziały tym na zewnątrz, co się dzieje. Znowu częściowo wypadł z roli.

Zdjął swej księżniczce buty.

Zdjął również własne.

Rozwiązał pasek.

Szmer na zewnątrz przeszedł w wicher.

Księżniczka uśmiechała się do niego. Odwiązała plecioną wstążkę z włosów i odłożyła

na bok.

On zrobił to samo z szarfą.

Znowu mogli wrócić do bajki. Teraz w pełni mogli się zmienić w królewicza i

księżniczkę. Żadne więzi z przeszłości nie zdołają ich wyrwać z ról.

Potem rozpiął halkę i zdjął ją razem z majtkami ukochanej.

Jej ciało wygięło się, kiedy przeciągał bieliznę przez biodra. Jęk zagłuszył muzykę.

Księżniczka przesunęła językiem po wargach.

Siedział w kucki i przyglądał się jej. Poznawał jej ciało oczyma.

Miała trochę zbyt szczupłe biodra, gdyby miał ją porównywać z ideałem ponętnej

kobiety. Zbyt wąskie również, by rodzić dzieci, pomyślał.

Przez moment mignął mu w pamięci maleńki grób daleko stąd...

Zamknął oczy. Nie podoła temu. Ona jest ukochaną Grigorija, urodziła mu dziecko.

Miała jeszcze jedno w Archangielsku.

Miała też męża.

Nie, nie zrobi tego.

Kiedy na powrót otworzył oczy, wyciągnęła do niego rękę. Chwycił tę dłoń i znalazł się

blisko Antonii.

Zamierzał jej powiedzieć, że nie chce dalej grać. Nie może. Woli ponieść śmierć.

Miękkie palce zamknęły mu oczy, a cichy głos szepnął tuż przy uchu:

- Jesteś królewiczem. Wszystko ci wolno. Przybyłeś z obcego kraju. Jesteś przystojny.

Masz ramiona, których przyjemnie jest dotykać. Smakujesz jak mężczyzna. Pachniesz tak, że

łaskocze mnie w nosie. Twoje ręce budzą we mnie tęsknoty. Czy jestem dla ciebie księżniczką?

Czy może pasterką? Powiedz, że jestem dla ciebie kimkolwiek. Jesteś królewiczem. Masz do

wszystkiego prawo...

Złapała wargami koniuszek jego ucha, jej język wśliznął się ostrożnie do środka.

Poczuł, jak krew mu zawrzała. Pulsowało w skroniach. Przez ciało przeszła fala gorąca.

Poczuł ogarniające go pożądanie. Ona już o tym wiedziała, dotknęła go.

Księżniczka?

Pasterka?

Pozostawiła mu wybór między niewinną księżniczką, której nie wolno mu tknąć, a

ubogą wieśniaczką, która musiała się podporządkować jego woli.

Nie chciał żadnej z nich.

- Bądź kobietą - mruknął, nie otwierając oczu. Nie chciał widzieć. - Bądź dla mnie tylko

kobietą...

Zacisnęła ręce na jego plecach. Uwolnił jedną z nich. Sam rozpiął spodnie i wsunął w

nie jej dłoń.

Ogień mu przemknął przez wargi w słowach, których nie ma w żadnym języku.

Nie słyszał muzyki.

Nie słyszał żadnych głosów.

Wszystko wokół zabarwiło się na żółtoczerwono, jakby znajdowali się w samym środku

zachodu słońca. Nawet skóra Antonii nabrała odcienia od pochodni na zewnątrz - i nie miał

przed sobą ani księżniczki, ani pasterki, lecz kobietę.

Wiedział, że nie może być dłużej królewiczem, a jedynie mężczyzną. Myślał, że to

rozumiała.

Wziął ją za rękę i ucałował palce, które dały mu tyle przyjemności. Wstał i zdjął

spodnie. Stanął przed nią - był dla niej mężczyzną.

Szmer na zewnątrz nie spotęgował się - w tłumie nie było wielu kobiet. Padły jakieś

uwagi, nie przejął się tym.

Obserwowali każdy jego ruch.

Ta świadomość w niczym mu nie przeszkadzała.

W tym momencie byli kochankami.

- Jesteś bardzo przystojny - odezwała się. Jej usta uśmiechały się. Ułożyły się do

pocałunku.

- Myślę, że jestem gotów - powiedział i położył się. Oczy Antonii śmiały się.

- Ja chyba też - odparła z powagą. - Od wieków nie czułam pożądania.

Rozdzielił jej uda, gładził je po wewnętrznej, miękkiej stronie od kolan w górę.

Uniosła się ku niemu.

Następnie położył jej rękę na brzuchu, potem drugą. Trzymał przez chwilę w bezruchu,

po czym jedną dłoń przesunął niżej. Poczuł wilgoć i ciepło. Otworzyła się dla niego.

Uniósł nieco ciało i wszedł w nią. Został w niej.

Był dla niej mężczyzną.

Ona była dla niego kobietą.

Potem opuszczono namiot nad ich głowami.

4

Musieli spojrzeć sobie w oczy, zanim zdążyli poczuć wstyd. Śmiali się, usiłując

wyplątać się z płótna namiotu. Z trudem włożyli ubranie. Musieli się śpieszyć.

Wiele rąk próbowało ściągnąć z nich materiał, wiele par oczu czekało, żeby coś

zobaczyć.

Antonia związywała wstążką włosy, kiedy tłum wreszcie ściągnął z nich płótno.

Wylądowało na jednej z pochodni i zapaliło się. Wśród śmiechów i okrzyków zmieniło się w

ognisko. Najbardziej rozochoceni dorzucali żerdzie.

Ich śmiech brzmiał ochryple.

Anastas wciągnął koszulę przez głowę. Mrugnął do Antonii porozumiewawczo. Czuła,

że jej policzki nadal płoną. Zauważyła, że niektóre guziki trafiły do niewłaściwej dziurki.

Poprawiła je - używała rąk jako tarczy.

Oczy gapiów wyrażały zachłanność, rozbierały ją. To nieludzki obyczaj, pomyślała. Ile

trzeba, by zniknął na zawsze?

Czuła się jak rzecz.

Ale tłum był zadowolony.

Anastas podał jej ramię i pomógł wstać. Podtrzymywał ją, kiedy zakładała buty.

Rozległ się przeciągły gwizd, gdy ukazała kawałek łydki. Poczuła skurcz w żołądku.

Nie podobała jej się ta zabawa!

Antonia odniosła wrażenie, że wiele straciła w oczach tych ludzi. Nie tak powinni ją

zapamiętać, była kimś więcej niż tylko cieniem, który dostarczył im rozrywki.

Ale kiedy spojrzała dokoła, widziała tylko na wpół otwarte usta i rozbawione oczy.

Nie będą pamiętali Antonii ani jako człowieka, ani jako kobiety. Nie będą pamiętali,

kim była.

Zachowają w pamięci tylko ciało.

To przygnębiające.

Anastas podał jej dłoń. Antonia zastanawiała się, czy mężczyźni czują podobnie. Znała

ich tylu, miała też wielu, ale nigdy nie przyszło jej do głowy, by o to spytać.

Nigdy też nie została tak upokorzona jak teraz.

Oni zapewne jej nie zapamiętają, ale ona zapamięta ich twarze. Zapamięta ich

spojrzenia i z trudem tłumione westchnienia, wiele mówiące ukradkowe ruchy ręki.

Zapamięta.

Młodych nie zatrzymywano dłużej, mogli iść, dokąd zechcą. Oni też nie chcieli z nikim

rozmawiać. Antonia zobaczyła komendanta ze swą ruchliwą żoną, która wyglądała na miłą. Był

czerwony na twarzy. Wydawało się, że ma kłopoty z oddychaniem.

Antonia cofnęła wzrok. Nie chciała napotkać niczyjego spojrzenia.

Pociągnęła za sobą Anastasa. Zobaczyła, że złapał drewnianą miskę z jedzeniem i

butelkę, którą wcisnął pod pachę. Zamienił słowo z tym i owym. W jego głosie brzmiał śmiech

i ta przeklęta pewność siebie. Jakim cudem ją zachował?

Ona najchętniej zapadłaby się pod ziemię. A on z nimi dowcipkował.

To niemożliwe, by mężczyźni i kobiety tak się od siebie różnili! Myślała, że całkiem

dobrze rozumie mężczyzn. Miała wśród nich wielu przyjaciół. Anastas był również jednym z

nich.

Jak może się śmiać w takiej chwili?

Plac pozostał w tyle, ale nie wyglądało na to, by wesoły nastrój przygasał. Zabawa

mogła się teraz zacząć na dobre. Goście nie byli zależni od pary młodej.

Właściwie to nie ich goście.

Antonia odczuła ulgę, gdy już ucichły śmiechy i śpiewy oraz muzyka.

Nigdy już nie zniesie dźwięku instrumentów strunowych, nie po czymś takim!

Wypuściła dłoń Anastasa dopiero, gdy przekręciła klucz w drzwiach do domu, który

nigdy nie należał do nich, ale który w tej chwili stał się ich azylem. Anastas może to nazwać

ucieczką, nie będzie próbowała zaprzeczyć. Bo tak rzeczywiście było.

Nie chciała tam wracać.

Nie chciała już nigdy patrzeć komukolwiek z tych ludzi w oczy. Zamierza zostać tutaj,

za zamkniętymi drzwiami, aż do chwili, gdy trzeba będzie wsiadać do wozu.

Pragnęła znaleźć się jak najdalej stąd.

Anastas zasunął drzwi jedną nogą. Odstawił miskę z jedzeniem i butelkę. Wyjął klucz z

bezwładnej ręki Antonii i zamknął nim drzwi.

Stanął odwrócony do nich plecami. Opuścił ręce, dłonie oparł o drzwi. Wzrokiem szukał

wzroku przyjaciółki.

Antonia zapaliła lampę i w pokoju zrobiło się jaśniej. Nie potrafiła spojrzeć Anastasowi

w oczy. Chciała się schować również przed nim. Odnosiła wrażenie, że i jemu wydaje się

niewiele warta. Myśl była tak bolesna, że za wszelką cenę starała się od niej uwolnić.

- Teraz rozumiem, dlaczego tak wielu zwleka ze ślubem - odezwał się Anastas.

Antonia rzuciła mu krótkie spojrzenie. W jego głębokich brązowych oczach nie znalazła

potępienia. Nie patrzył na nią z góry. Nie odczytała też natarczywego pożądania, które

zauważyła u wielu mężczyzn stłoczonych wokół namiotu.

Była tu bezpieczna.

Mimo obecności Anastasa.

- Jak się czujesz? - spytał. Ilu mężczyzn zadałoby to pytanie? Ilu martwiłoby się o nią?

Przypomniała sobie, co mówili.

„Czy byłem dobry?”

„Czy spotkałaś kiedyś kogoś takiego jak ja?”

„Jestem najlepszy z tych, których miałaś, prawda?”

„Widać po mnie, że mam większe doświadczenie niż inni, prawda?”

Tak, Antonia pamiętała ich pytania.

Sprawiali, że czuła pustkę. Pozbawili ją wielu naiwnych wyobrażeń na temat mężczyzn

i ich troskliwości.

- Myślę, że powinnam się teraz napić wódki - powiedziała. - Wypędzę cię stąd, jeżeli

okaże się, że przyniosłeś wodę!

Przez chwilę mocowała się z korkiem. Pociągnęła nosem nad otworem i doszła do

wniosku, że w środku w każdym razie jest alkohol.

- W wiadrach do pojenia koni mają tylko wodę - rzekł Anastas z krzywym, lecz

nieśmiałym uśmiechem.

Podszedł do Antonii i przytrzymał jej butelkę. To nie było potrzebne, ale mile. Napił się

po niej.

Pogładził ją szybko po policzku.

Antonia wzięła z półmiska kawałek mięsa. Było zbyt mocno przypieczone z zewnątrz i

czerwone w środku, a poza tym zimne. Ale smaczne.

Osunęła się na jedno z krzeseł. Anastas przystawił drugie całkiem blisko. Usiadł tak, że

mogli na siebie patrzeć, ale starał się zachować dystans. Mimo to dotknął jej kolanami. Ten

przelotny dotyk zawstydził oboje.

Antonia jadła. Nie przejmowała się tym, że chłopak zobaczy, jak potrafi być łakoma.

Nagle chciała pokazać mu się od najgorszej strony. Chciała wydobyć wszystkie swoje wady,

specjalnie mlaskała, chociaż zwykle tego nie robiła.

Anastas uśmiechnął się.

Nalał do szklanek. Jego szklanka była nadtłuczona, ale to nie miało znaczenia. Nie

należał do tych, którzy gromadzili przedmioty dla nich samych.

Antonia mogłaby patrzeć bez końca na piękną rzecz, ale nie musiała koniecznie posiąść

jej na własność.

Anastas nie lubił przywiązywać się do rzeczy, uciekał od nich. Jego życie było ciągłą

ucieczką. Ucieczką od korzeni, od wszystkiego, co mu przypominało jego pochodzenie. Być

może nigdy nie przestanie uciekać.

Nalał oszczędnie. Antonia pomyślała, że zachowuje się jak skąpiec.

- To mocny trunek, Toniu - wyjaśnił. Zatrzymał obie szklanki. - Powinniśmy

porozmawiać, zanim się upijemy. Nie możemy przymknąć oczu i udawać, że nic się nie stało.

- Nie - przyznała Antonia. Jak dotąd całkiem nieźle udawało jej się nie wracać do tego,

co przed chwilą zaszło.

Poczekał, aż pogryzie mięso. Wytarła usta rękawem ślubnej sukni. Sama pomyślała, że

to obrzydliwe. Anastas jednak nie wydawał się zgorszony.

Podał jej szklankę.

Oboje uważali, żeby nie dotknąć się nawzajem palcami.

Antonia ledwie umoczyła usta. Zdawała sobie sprawę, że to mocny alkohol. Już po

pierwszych łykach czuła zawroty głowy.

Anastas pochylił się do przodu, oparł łokcie na kolanach. Trzymał szklankę w obu

dłoniach. Kołysał nią z boku na bok, przyglądał się, jak tańczy w niej światło.

Uśmiechał się.

Nieznacznie i dziwnie. Zniewalająco. Nikt by nie potrafił naśladować tego uśmiechu.

Nagle Antonii przebiegło przez głowę, że każdy uśmiecha się na swój własny,

niepowtarzalny sposób. Nie znała dwóch osób, które uśmiechałyby się tak samo. Nic nie da się

dokładnie powtórzyć!

- Dziękuję - odezwał się Anastas.

Antonia popatrzyła na niego zdumiona znad połyskującego napoju. Musiała mu się

przyjrzeć, przekonać, czy się nie przesłyszała.

Lecz Anastas powtórzył:

- Dziękuję! Antonia potrząsnęła głową i roześmiała się.

- Sprawiłaś, że stało się to możliwe - rzekł cicho, przesuwając palcami po szklance. -

Ułożyłaś bajkę, do której można się było uciec, wymyśliłaś królewicza i księżniczkę, którzy

przeistoczyli się w prawdziwe postaci. Bajka stała się rzeczywistością, sam bym na to nie

wpadł... - Wypił. Nie spieszył się. - Bez bajki nic by się nam nie udało. Wiesz o tym, prawda?

Antonia przytaknęła.

Na długo zapadła cisza. Oboje opróżnili szklanki. Czuli rozchodzące się ciepło, które

tak szybko zniknęło, pozostawiając po sobie niepokój. Czuli, jak powietrze między nimi

gęstnieje.

W pokoju było zimno.

Anastas wstał. Dołożył torfu i drewna. Rozpalił. Czekał przed ogniem, wpatrywał się w

płomienie, zatopił w nich wzrok.

Antonia zastanowiła się, o czym myśli. Ale to jego myśli, nie powinna starać się do nich

przeniknąć, nie miała do tego prawa.

Ta noc nie dała jej tego prawa.

Ogień przypominał pochodnie. Antonia nie musiała zamykać oczu, by ujrzeć światło w

namiocie z prześwitującego materiału.

Jej zmysły pozostały otwarte, wspomnienia wyraźne.

Zdawała sobie sprawę, że trzeba powiedzieć coś więcej. Jednak to wymagało odwagi.

Niedopowiedzenia mogą utworzyć przepaść, która rozdzieli ją z Anastasem. Po tym wszystkim,

przez co razem przeszli, nie chciała do tego dopuścić, nie chciała stracić jego przyjaźni.

Za bardzo ją ceniła.

Chciała i później móc spojrzeć mu w oczy.

Powinni zdobyć się na szczerość, nawet jeśli to wymagało odwagi. Odkrywanie się

przed przyjacielem nie powinno rodzić obaw. Przyjaciel zrozumie.

- Wyszliśmy z ról, Anastas - powiedziała cicho. Dopiero teraz odwrócił się od ognia.

Ponownie usiadł. Nie wziął do ręki szklanki, złożył tylko dłonie na kolanach.

Antonia nadal czuła dotyk tych dłoni na swojej skórze. Sądziła, że i on dokładnie

wszystko pamięta. Teraz już go znała, wiedziała, jak to jest czuć jego ciało przy swoim, poznała

jego zapach i smak. Wiedziała o nim prawie wszystko. Poznała go o wiele lepiej, niż zwykle

znają się przyjaciele.

Potrafiła rozmawiać z Wasilijem. Sypiali ze sobą kilka razy. Wykorzystywali siebie

nawzajem i otwarcie to przyznawali. Mimo to wiele ich łączyło.

Nie chciała, by tak się stało z nią i Anastasem.

Wasilij był zupełnie inny. Trudno między nim a Anastasem doszukać się podobieństwa.

- To nie księżniczka oddala się królewiczowi - dorzuciła, nie spuszczając z niego

wzroku.

Anastas potrząsnął głową. Nie starał się unikać jej spojrzenia. Był spokojny.

- Mam nadzieję, że to niczego nie zmienia między Antonią i Anastasem - odparł. -

Mężczyzna pożądał kobiety. Adam dostał swą Ewę - uśmiechnął się. - Czy to zabrzmiało jak

drwina? - pokręcił głową. - Po okresie spędzonym wśród ludu Konda stałem się przeczulony,

bo jedno niewłaściwe słowo mogło zostać potraktowane przez nich jak drwina. - Popatrzył

długo na Antonię. - Nie bardzo wiem, jak to powiedzieć - zaczął z wahaniem. - Nagle zacząłem

się bać, by cię nie zranić, by nie nastąpić ci na odcisk...

- Nie bój się - uspokoiła go Antonia. - Moje palce wiele zniosą, zresztą zasłużyłam na

to. Dawno nie podeptałam tylu palców, co ostatniego wieczoru!

Potrafili się razem śmiać. Coś między nimi pękło, znowu mogło być jak dawniej.

- Nie chciałbym, żebyś się mnie obawiała po tym, co zaszło - rzekł Anastas. - Nie

chciałbym, żebyś drżała ze strachu, gdy tylko cię obejmę. Nie chciałbym się bać takich gestów.

Przedtem nie cofałem się przed nimi. Całowałem cię w policzek i oboje śmialiśmy się z tego.

Byliśmy przyjaciółmi, Toniu! Nie chciałbym, żeby to się skończyło. Chciałbym, żebyś

zrozumiała, że już więcej nie dopuszczę do takiej sytuacji, że nie będę próbował zaspokoić

pożądania...

Antonia odnosiła wrażenie, że jej głowa jest bardzo lekka, jakby unosiła się gdzieś nad

ramionami. Musiała się roześmiać. To straszne, ale nie mogła się powstrzymać.

Anastas popatrzył na nią nieco zdumiony, ale po chwili i on się roześmiał.

Rozładowali śmiechem całe napięcie.

- Możesz mnie pocałować, kiedy tylko chcesz - rzekła Antonia z powagą. - O ile

uczynisz to przyzwoicie!

Uśmiechnął się.

- Będziesz o tym pamiętać? - spytał. Antonia potrząsnęła głową. Na jej twarzy malowa-

ło się niezadowolenie.

- Tylko nie pytaj mnie, czy byłeś najlepszy, Anastas! Wszyscy mężczyźni chcą to

wiedzieć! Nie znoszę ich głupich pytań. Oboje wiemy, jak było. A ty będziesz pamiętał? Skinął

z uśmiechem.

- Myślisz, że tak bardzo różnię się od ciebie? Uśmiechnął się jeszcze szerzej.

- Tuż przed całym przedstawieniem miałem ochotę się poddać - roześmiał się. - Jak

myślisz, co by się stało, gdybym zawiódł?

Antonia również się roześmiała.

- Pewnie aż do tej pory byśmy tam tkwili - powiedziała poważnie i znowu wybuchnęła

śmiechem.

Dobrze było móc obrócić to w żart. Znaleźć się jakby poza namiotem i obserwować

własne cienie. Wiedzieć, co zaszło, i próbować sobie wyobrazić, jak odbierali to inni.

- Myślisz, że przygotowali noże? Antonia parsknęła śmiechem.

- W każdym razie klacz jest nasza - rzekła rozbawiona. - Caryca. Raija ją polubi. Będzie

zadowolona, że tak pięknego konia nazwano jej imieniem.

Anastas uniósł brew.

- W wąskich uliczkach Archangielska nazywają Raiję Carycą - wyjaśniła Antonia. -

Znaczy dla tych biedaków więcej niż którakolwiek z caryc w naszym kraju. Powinieneś ją

poznać, Anastas!

Ujrzał w wyobraźni najbliższą przyjaciółkę Antonii, tak mu się w każdym razie

wydawało. Nie było to wcale proste, minęło tyle lat. Pozostały tylko zamglone obrazy.

Zapamiętał jednak twarz Wasilija.

- Tak myślisz? - spytał. - Czy to nie do niej mężczyźni mają taką słabość? Jako żonaty

powinienem się jej strzec!

Chciał zażartować, ale nieopatrznie przypomniał Antonii o czymś, o czym prawie

zapomniała. Ukryła w rękach twarz.

Ślub nie odbył się co prawda według obowiązujących reguł, ale mimo to obawiała się,

że małżeństwo jest ważne. Komendant jest skrupulatnym człowiekiem.

Śmiała się, kiedy opowiadał, że caryca darzy go względami. Nadal ją to bawiło. Nie

dała się przekonać, że wpadł w oko Elżbiecie Piotrownie, ale niewątpliwie posiadał

wpływowych znajomych. Dzięki odpowiednim kontaktom mógł się postarać, żeby papiery,

które przed nią położył, trafiły, gdzie trzeba.

Antonia mogła spalić poprzednie.

I pogodzić się z tym, że została żoną Anastasa.

- Zapomniałam o tym - powiedziała.

- Świstek papieru nie ma dla mnie żadnego znaczenia - zapewnił.

Antonia usłyszała odgłos wyciąganego korka, plusk wlewanego napoju, a potem brzęk

przesuwanej w jej stronę szklanki.

- Nie zamierzam domagać się swych małżeńskich praw - zapewnił. - Nie uważam się za

twojego męża, Antoniu.

Uniosła twarz.

- Jesteś nim - odparła zmartwiona. - Ty i ja możemy sobie myśleć, co nam się podoba,

ale te przeklęte dokumenty dotrą do gubernatora w Archangielsku, a on już zadba, by trafiły do

Olega.

- Czy to coś zmieni? - spytał Anastas. Antonia odebrała jego słowa jak cios.

- Uciekłaś od męża. Sama przyznajesz, że nie wyobrażasz sobie życia razem z nim.

Nasz ślub stanowi jakieś rozwiązanie, jakieś wyjście. Uwolniłaś się od Olega i on nic nie może

teraz zrobić. Chyba że gotów jest cię zabić, ale niewielu się na to zdobywa. Otrzymaliście

rozwód. Oboje wiemy, że dla mnie te dokumenty są bez znaczenia. Słowa, które w nich

widnieją, mają dla mnie taką wartość jak atrament, którym je skreślono. Pieczęci to tylko

obrazki, a podpisy to nic nie znaczące bazgroły. Ale tobie te dokumenty mogą zapewnić

poczucie bezpieczeństwa, Toniu. Daję ci absolutną wolność wyboru. I nigdy nie zapragnę

ożenić się ponownie.

Jego słowa zapadły w nią.

Ważkie słowa i niebezpiecznie kuszące. Możliwość, której sama nie śmiała nawet

musnąć myślami. Musiała najpierw usłyszeć o niej od Anastasa, zanim odważyła się nad nią

zastanowić.

Wzięła szklankę, chciała czymś zająć ręce. Zaschło jej w ustach, ale wahała się, czy

powinna jeszcze pić. Ciało wydawało się leniwe, ruchy niezbyt pewne.

- Nie wiem - rzekła wreszcie drżącym głosem.

- Pomyśl o tym - zaproponował Anastas. - Nie musisz podejmować decyzji dziś w nocy

ani jutro. Do Archangielska jeszcze daleka droga, maleńka. Wiele razy możesz się zastanawiać.

Wiele razy możesz się rozmyślić. Ja nie decydowałbym się od razu, gdybym był tobą. Długo

bym to rozważał. To twoje życie. I będzie tylko twoje.

Niewielu dawało jej takie prezenty. Antonia próbowała przywołać twarz Olega. Nie

udało jej się i trochę ją to zabolało.

Nie starała się przywołać obrazu Olgi.

Wiedziała, że dziecko się zmieniło. Nie miała pewności, czy uda jej się rozpoznać

własną córkę, ale bardzo chciała ją zobaczyć.

Tego jednego była pewna.

- Nie wiem - powtórzyła. Ból tkwił w niej jak zadra. Nie chciała, żeby życie stało się

jedynie bólem.

Opróżniła szklankę. Zrzuciła buty. Siedząc boso, czuła, jak wypełnia ją ciepło bijące od

pieca. A może ciepło płynące z alkoholu?

Było jej wszystko jedno.

- Nalej mi! - poprosiła.

Anastas uniósł proste brwi i spojrzał na nią pytająco ciemnymi oczami.

- Na pewno zostanie jeszcze dosyć dla ciebie - dodała. - Czułam, że butelka była pełna.

Wiem, co robię, przyjacielu, jestem od ciebie starsza. Mogę wlewać w siebie i wlewać w

całkiem niekobiecy sposób! Wiem, że przewidziałeś to, i dlatego przyniosłeś alkohol!

Powinnam się upić. A ty mi obiecasz, że zaniesiesz mnie do łóżka.

Napełnił jej szklankę.

- A jeśli cię wykorzystam? - spytał, przybierając groźną minę.

- Sam będziesz na to zbyt pijany - odcięła się niespeszona. - Tylko postaraj się mnie nie

upuścić!

Uśmiechnął się. Pokręcił głową. Ależ ta Antonia jest niepoprawna!

- Wiesz, że kiedyś cię nie lubiłem? Antonia spojrzała na niego zaczepnie.

- Domyślałam się tego. Skłamałbyś, gdybyś powiedział, że było inaczej. Nie

interesowały cię kobiety takie jak ja, co? Nie rozumiałeś też wtedy Grigorija. Anastas

potrząsnął głową.

- Cóż... - rzekł po długiej przerwie. - Grigorija być może rozumiałem. Wiele razy

słyszałem, jak o tobie mówił, jak cię wychwalał. Miałem pojęcie, ile dla niego znaczysz.

Stawiał cię ponad wszystko. - Zaczerpnął powietrza. - Nie rozumiałem, jak tego dokonałaś. Nie

rozumiałem też, jak mogłaś porzucić tak wiele dla niego, dla niewidomego mężczyzny, dla

mężczyzny, który został wyjęty spod prawa i który nie mógł ci niczego zaofiarować. Nie

sprawiałaś wrażenia tego rodzaju kobiety. A jednak to zrobiłaś. Nie rozumiałem tego, przez

cały czas zastanawiałem się, co zamierzasz dzięki temu zyskać...

- ...i byłeś zazdrosny - dodała cierpko Antonia. W takiej chwili wiele mogli sobie

powiedzieć. - Zajęłam twoje miejsce. To ty byłeś zawsze prawą ręką Grigorija, to od ciebie był

zależny. I wtedy pojawiłam się ja, kobieta, i wykradłam twoją pozycję. Czy myślisz, że tego nie

rozumiałam, Anastas? Przez długi, długi czas nie darzyłeś mnie sympatią. Musiałam

udowodnić, że naprawdę zależy mi na Grigoriju. Niekiedy mówił, że bardziej boję się

rozczarować ciebie niż jego.

Anastas pozostawił słowa Antonii bez odpowiedzi. Nie przypuszczał, że tak wyraźnie

dał po sobie to poznać. Ale wtedy był chłopcem.

To miało miejsce dawno temu.

- Teraz jednak bardzo cię lubię - rzekł. - Zawsze będę cię lubił. Chciałbym, żebyś o tym

wiedziała.

Stuknęła szklanką o jego szklankę, wypiła i zaraz ponownie nalała sobie prawie po

brzegi.

Potem na własnych nogach poszła do łóżka.

- Nie będziesz musiał mnie nosić - powiedziała. - Ja także cię lubię, Anastas, ale nigdy

więcej nie będziesz dla mnie królewiczem lub Adamem.

Wypiła swoją wódkę. Odstawiła szklankę na podłogę i zasnęła.

Anastas siedział i przyglądał się jej, aż lampa całkiem się wypaliła. Widział wszystkie

twarze Antonii.

Antonetty. Księżniczki. Ewy. Antonii.

Starał się wbić sobie do głowy, że dla niego jest Antonią, tylko Tonią, tylko

przyjacielem.

Wkrótce i on zasnął.

Na zewnątrz ciągle trwała zabawa.

5

Kiedy Antonia się obudziła, na placu ciągle kręcili się ludzie. Wszystko wskazywało na

to, że to raczej wczesny wieczór niż ranek.

Anastasa nie było ani obok, ani w izbie, w której zwykle sypiał.

Antonia znalazła wodę i umyła się. Szklanki, z których wczoraj pili, stały czyste w

kuchni, a więc żył.

Woda była zimna, ale to nic - najważniejsze, że pomogła się umyć i rozbudzić. Jednak

Antonia nadał czuła się na wpół żywa.

Zostawiła sukienkę na podłodze, tak jak wszystko, co miała na sobie poprzedniego dnia.

Kopnęła leżące ubranie. Wiedziała, że nigdy nie będzie w stanie go nosić. Kiedy włożyła

wytartą i wyblakłą codzienną spódnicę w kolorze niebieskim i bluzkę barwy zimowego nieba,

podniosła swą najlepszą sukienkę i wcisnęła ją do pieca.

Upłynęło trochę czasu, zanim materiał się zapalił, ale kiedy ogień poczuł jego smak,

pochłonął go łapczywie.

Antonia siedziała przed piecem, i patrzyła, jak płonie jej ślubna suknia.

Skrzywiła się. Znalazła zeschnięty chleb i zjadła go, popijając wodą. Nie miała ochoty

na nic więcej.

Gdzie jest Anastas?

Mimo wszystko muszą się trzymać razem. Doszli przecież do pewnego rodzaju

porozumienia i rozmawiali ze sobą jak dawniej, wyjaśnili wszystko.

To, co się stało, mieli już za sobą.

Nie ma sensu tego roztrząsać.

Antonii nie mieściło się w głowie, że Anastas wyszedł, żeby przyłączyć się do zabawy,

która jeszcze się nie skończyła. Ludzie nadal tańczyli, pili, śmiali się.

Jeśli o nią chodzi, mogą się bawić ile chcą, ale ona i Anastas wyruszają nazajutrz w

długą drogę.

Bała się.

Czekanie dłużyło się, nic nie mogła na to poradzić, że bała się o Anastasa. Ogarnął ją

niepokój. Anastas pewnie nie pomyślał, że ona wcześniej się obudzi, choć to żadne

usprawiedliwienie. Dlaczego ją zostawił?

Zresztą nie muszą się przed sobą opowiadać, dokąd idą, nic nie są sobie winni.

Antonia znalazła swój nieduży nóż, na tyle mały, że mogła go ukryć w dłoni. Anastas go

kiedyś dla niej zdobył i wręczył w jednej z niewielu chwil, gdy starał się zachować powagę. W

Jekaterynburgu spotkali rzemieślnika wyrabiającego noże i Anastas poprosił go, by wykonał

właśnie taki dla Antonii. Rzemieślnik wykorzystał jako miarę zamkniętą dłoń Toni.

Nóż miał skórzaną pochewkę, która mieściła się w kieszeni spódnicy, i był na tyle lekki,

że nie wyciągał materiału.

Antonia włożyła wysokie buty, zarzuciła szal na ramiona i wyszła.

Było zimniej niż poprzedniej nocy. Dopiero zaczynał się wieczór, ale powietrze było

ostre. Na placu pozostali tylko najbardziej wytrwali, ale i oni mieli już sińce pod oczami i

zapadnięte policzki z zarostem, który świadczył, że mężczyźni już jakiś czas przebywają poza

domem.

Antonia starała się trzymać skraju placu i przemknąć niezauważona, jednak na próżno.

Nie należała do tych osób, które mogły zlać się z cieniem i pozostać niewidoczne. A

tym bardziej dla tak wygłodniałych oczu. Na placu zostali już prawie sami mężczyźni.

Nieliczne kobiety, które wytrwale im towarzyszyły, nie były ich żonami, nie posiadały domów i

dzieci, którymi musiały się zająć.

- Hej, jest z nami panna młoda! - zawołał któryś. Antonię złapały jakieś ręce i wciągnęły

między siedzących przy ogniskach. Trzymały ją z przodu niczym tarczę.

Antonię ogarnęła rozpacz. Nie zdobyła się nawet na to, by się uwolnić.

- Czyżby znudził ci się już pan młody? - wołali. Musiała coś odpowiedzieć. Spojrzała

surowo na mężczyznę, który ją trzymał, i trochę rozluźnił uchwyt.

- Szukam go - odparła po prostu. - Być może to on się mną znudził? - Wzruszyła

ramionami i wyrzuciła w bok ręce.

W tłumie rozległ się śmiech.

Zrobiono dla niej miejsce.

Antonia zorientowała się, że nie ma wyboru, starała się więc zachowywać bardzo

czujnie w tej hałaśliwej grupie różnego rodzaju mężczyzn - żołnierzy, kupców, handlarzy

końmi i innych, których zajęcia się nie domyślała.

- Zawsze zgłosimy się na ochotnika, gdy tylko zapragniesz mężczyzny - uśmiechnął się

jeden z siedzących najbliżej. Uśmiech bezzębnych ust nie był ani trochę pociągający, ale

Antonia również się uśmiechnęła. Pomyślała, że sytuacja przypomina trochę chwile, kiedy

razem z handlarzami oglądała zwierzęta. Potrafiła przecież rozmawiać z mężczyznami, znała

ich język i nie unikała dosadnego tonu. Przez wiele lat dobrze sobie radziła. Kupowała konie i

w męskim towarzystwie darzono ją szacunkiem. Nikt na jarmarkach nie unosił brwi, kiedy

wystawiała konia na sprzedaż, nikt nie odwracał się zaskoczony, kiedy klęła równie soczyście

jak mężczyźni lub zębami wyciągała korek z butelki wódki.

Sypała wulgarnymi żartami, które w jej ustach brzmiały jeszcze dosadniej, ponieważ

była kobietą.

Antonia nie bała się przebywać wśród mężczyzn. Uważała, że im dorównuje, nie

sądziła, by któryś mógł ją źle zrozumieć.

- Nie widzieliśmy twojego męża - zapewnił ktoś z grupy.

- Zresztą i tak nie zwrócilibyśmy na niego uwagi - dodał szczerze inny. - Mamy oko

tylko na kobiety, ale jest ich zbyt mało!

- Na zdrowie! - krzyknął ktoś z tłumu i podniósł do góry butelkę, w której niewiele już

zostało.

Antonia pomyślała, że to nie powód do zmartwienia, bo człowiek ledwie się trzymał na

nogach. Nawet gdyby wlał w siebie jeszcze parę łyków, nie zauważyłby różnicy, może prędzej

by zasnął, ale nic poza tym.

- Wspaniałe daliście przedstawienie! - przyznał jeden z bardziej trzeźwych i przecisnął

się do przodu, żeby usiąść obok Antonii. Wyglądało na to, że miejsca po jej obu stronach mają

ogromne wzięcie, a i za nią ustawiła się kolejka, stojący w niej ścisnęli się bardziej niż śledzie

w beczce.

- Nigdy nie widzieliśmy, żeby ktoś w tak niezwykły sposób wypełnił małżeński

obowiązek - zgodził się z nim ktoś inny.

Antonia uśmiechnęła się, ale narastał w niej niepokój. Wokół niej zrobiło się ciasno i

gorąco, mimo że powietrze było chłodne.

Nie podobało jej się, że ciała obcych mężczyzn coraz bardziej na nią napierały z boku i

z tyłu. Było ich więcej, niż mogła zliczyć.

Przed nią też nie zostało już zbyt wiele wolnego miejsca. Czuła się niczym oko tłuszczu

w samym środku garnka kaszy.

Spociły jej się dłonie, ale nie chciała, żeby poznali, że się boi.

- To obrzydliwy zwyczaj - rzekła tylko, wzbudzając salwę śmiechu.

- Dlaczego para młoda ma zachować całą przyjemność dla siebie? - spytał ktoś. - My też

chcemy coś z tego mieć, no nie? Patrzenie to żaden grzech, prawda? Nikt na tym nie traci.

Zresztą nie wyglądało na to, żeby ci to przeszkadzało. Wszyscy słyszeliśmy, nawet ci w

ostatnich rzędach. Nigdy żadna nie jęczała tak z rozkoszy! Nigdy żadnej nie zmusiłem, by zro-

biła to dla mnie. Nawet dziwki!

Jakże miała ochotę splunąć mu w twarz. Swoimi słowami wciągał ją w błoto i sprawiało

mu to przyjemność. Im wszystkim.

Poznała to po ich twarzach, dostrzegła to samo okrutne wyczekiwanie, które pojawiło

się poprzedniego wieczoru, zobaczyła pożądanie i strach.

Tak, bali się jej. Musieli ją upodlić, żeby nie zmusiła ich do czołgania się.

- Być może nie byłeś w stanie sprawić kobiecie tak silnej przyjemności - rzekła twardo i

spojrzała prosto w oczy mężczyźnie, który przed chwilą mówił. - Może nie miała powodu

wzdychać, może nie byłeś wystarczająco dobry!

Przyjemnie było popatrzeć na pozbawione wyrazu twarze skupione wokół. Antonia

wstała. Dostrzegła w nich zakłopotanie, rozkoszowała się tą krótką chwilą. Mężczyźni

roześmiali się, ale niepewnie, ostrożnie. Ktoś klepnął nieszczęśnika po ramieniu.

- Nie jesteś prawdziwym mężczyzną, stary! Za słaby, by rozbudzić w babie żądzę!

Jeden kącik ust Antonii drgnął - miała ochotę się roześmiać, ale przede wszystkim

chciała stąd iść.

Nie przepuścili jej.

Krąg wokół niej się zacieśnił.

Podeszli bliżej, przysunęli się jeszcze bardziej. Poczuła ich zapach, zapach potu, wódki,

moczu. Zrobiło się jej niedobrze.

Ten, który mówił najgłośniej, podszedł całkiem blisko. Stanął tak, że dotknął torsem jej

piersi. Antonia cofnęła się.

Tłum odrobinę się odsunął. Mężczyzna postąpił dalej. Tym razem stojący z tyłu nie

ustąpili ani o cal.

Antonia wsunęła prawą dłoń do kieszeni spódnicy i zacisnęła palce na nożu. Chwilę

trwało, zanim wyswobodziła ostrze z pochwy.

- Twierdzisz, że nie jestem dobrym kochankiem? Że nie jestem prawdziwym

mężczyzną? - spytał cedząc słowa.

Nie był stary, ledwie przekroczył trzydziestkę, ale miał ogromny brzuch i wiotkie

policzki. Poza tym prezentował się nie najgorzej, niektórym kobietom mógł się nawet podobać.

Jednak Antonia nie znalazła w nim nic, co kazałoby jej spojrzeć na niego dwa razy.

- Czy właśnie tak uważasz, kobieto? - dopytywał się natarczywie. - Że nie jestem

mężczyzną?

Antonia przełknęła. Nie chciała cofać swych słów, ponieważ powiedziała to, co

naprawdę myślała. Jednak zdawała sobie sprawę, że nie ma wyjścia. Krytyka pod adresem

jednego z otaczających ją mężczyzn oznaczała krytykę wszystkich. Podała w wątpliwość

męskość jednego z nich. Zrozumiała, że to najgorsze, co mogła zrobić.

Przestraszyła się nie na żarty.

- Tylko zgadywałam - odparła. Wysunęła do przodu brodę, nie chcąc pokazać po sobie,

że ogarnął ją strach. - Powiedziałeś coś, a ja wysnułam własne przypuszczenia.

- Może i ja mógłbym pokusić się o jakieś wnioski - rzekł. Położył jej rękę pod brodę i

uniósł do góry.

Antonia zacisnęła dłoń na nożu, ale nie wyjęła go. Oby tylko ten drań nie posunął się

dalej.

- Mógłbym na przykład zgadnąć, że jesteś nierządnicą. Mógłbym pomyśleć, że nie

jesteś nikim więcej niż tylko zwykłą dziwką. Co? Co wy na to, chłopaki? Czy słyszeliście, żeby

jakaś przyzwoita kobieta tak się zachowywała? Czy kiedykolwiek słyszeliście, żeby jakaś z

obozowych ladacznic odczuwała w łóżku taką przyjemność? Przyzwoite kobiety tego nie

okazują. Bogobojne kobiety nie spełniają swych małżeńskich powinności w ten sposób. Ale

dziwki, może one...

Antonię ogarnęła taka złość, że na policzki wystąpiły jej czerwone plamy.

Wyciągnęła nóż.

Na próżno.

Mężczyźni zauważyli błysk stali. Mieli przewagę. Ktoś chwycił Antonię za nadgarstek

żelaznym uściskiem, odgiął palce. Roześmiali się, gdy zobaczyli nóż. Pozwolili, by upadł na

ziemię. Śmiali się do rozpuku. Podeszli jeszcze bliżej.

Antonia rozejrzała się bezradnie dokoła. Czy nikt nie stanie po jej stronie?

Czy żaden jej nie pomoże?

- Tylko dziwki noszą nóż - rzekł mężczyzna stojący przed nią i oblizał pośpiesznie usta.

- Może warto spróbować raz z dziwką - rzekł ochryple. - Dla odmiany...

Mężczyźni przełknęli ślinę.

- Pożałujesz tego! - zagroziła Antonia.

- Być może. - Roześmiał się. - Ale może nam także należy się odrobina przyjemności,

większej, niż przyglądanie się cieniom. Co wy na to, chłopaki?

- Pewnie! - zawołali w odpowiedzi zachrypniętymi głosami, nie odrywając wzroku od

Antonii.

Zerwali jej szal z ramion, nic nie pomogło, że z całej siły wczepiła w niego palce.

Napastników było zbyt wielu.

Mężczyzna znajdujący się przed nią brutalnie przesunął dłońmi po jej bluzce.

- Czy nie tak to robił, chłopaki? Wtedy jej się podobało. Tak bardzo jej się podobało, że

dla nas zaśpiewała. Czy i teraz zechcesz dla nas zaśpiewać?

Antonia splunęła mu w twarz.

Chwycili ją za ręce.

Mężczyzna wytarł ślinę. Przywarł ustami do jej ust i pocałował z brutalnością, z jaką się

jeszcze nie spotkała. Miażdżył jej usta, sprawiał ból. Pękły jej wargi. Ugryzła go. Kopnęła.

Jęknął z bólu i odsunął się od niej, ale nie mógł przegrać tej walki.

Musiał udowodnić swą męskość.

Błysnęło ostrze noża.

Antonia przeraziła się.

Rozcięli jej bluzkę. Chciwe łapy dotykały jej nagiej skóry. Całowały ją łakome usta.

Antonia nie mogła się bronić rękami, nie mogła kopać. Z całej siły trzymano ją za ramiona i za

nogi.

Podciągnięto jej spódnicę. Brutalne ręce zerwały bieliznę, wdarły się wszędzie.

Antonia usłyszała własny krzyk.

Zobaczyła, jak mężczyzna, którego obraziła, rozpina pasek spodni. To on miał prawo

pierwszeństwa.

Krzyczała z całych sił.

Mężczyzna zakrył jej usta ręką. Antonia ugryzła go.

Jej krzyk przeszył niebo nad ich głowami, pewnie dotarł aż do gwiazd.

Ktoś musi ją usłyszeć!

Krzyczała.

Wepchnęli jej do ust zwiniętą chustkę. Słyszała ich grubiańskie odzywki, czuła, jak

ocierają się o jej nagie ciało, czuła ich męskość przez wełniane spodnie. Mężczyzna przed nią

był już gotowy. Uśmiechał się prostacko.

- Nie warto ze mną zaczynać - rzekł. - Teraz ci pokażę, dziwko! Już ja ci dam. Dam ci

to, czego nie mógł ci dać ten gładki młokos. Z kobietami nie można się tak cackać. Nie

powinny jęczeć z rozkoszy. Baby trzeba brać twardo, traktować twardym...

Roześmiał się znacząco i wskazał wzrokiem w dół. Stłoczeni wokół zawtórowali mu

ochrypłym śmiechem.

Antonia zacisnęła uda. Walczyła, mimo że wszystko wokół sprzysięgło się przeciw niej.

Siłą rozsunęli jej nogi.

Pojawiło się wiele szorstkich, ruchliwych rąk. Wiele oczu, które chciały zobaczyć.

Języki oblizywały wargi.

Antonia zacisnęła powieki i czekała na to, czemu nie mogła przeszkodzić.

Wyszłam tylko po to, żeby poszukać Anastasa, pomyślała. To nie dzieje się naprawdę,

jeszcze się na dobre nie przebudziłam. Nadal śnię. To sen...

Obmacywali ją i śmiali się. Czuła, jakby rozrywali ją na kawałki.

Nie mogą jej tego robić, nie mają prawa! To, że jest ich więcej i że są mężczyznami, nie

daje im żadnego prawa!

Antonia otworzyła szeroko oczy i krzyknęła mimo knebla. Krzyczała, ale z jej ust nie

wydobył się żaden dźwięk.

- Co, do diabła, się tu dzieje?!

Antonia czuła, że zemdleje, ale starała się zachować przytomność. Chciała słyszeć

wyjaśnienia oprawców i dodać swoje. Walczyła z falami zawrotów głowy.

Udało jej się je przezwyciężyć.

Widziała, jak komendant przedziera się przez tłum. Widziała, jak mężczyzna przed nią

w największym pośpiechu poprawia spodnie.

Inni próbowali opuścić i wygładzić jej spódnicę, ale im się nie udało, bo zbyt wiele rąk

rzuciło się naraz, by zrobić to samo, a tak naprawdę, by jeszcze raz skorzystać z okazji i

dotknąć nagiej skóry.

Komendant zdążył zobaczyć.

Nie umknęło to też uwagi mężczyzny idącemu za nim.

Antonia ujrzała jego ciemną czuprynę ponad ramieniem komendanta. Zauważyła, że

jego twarz pociemniała.

- Kto, do diabła, wpadł na ten pomysł? - wrzasnął Anastas. Doskoczył do pierwszego,

jaki mu się nawinął, chwycił go za kołnierz i podciągnął do góry. - Kto, pytam! - syknął

lodowatym głosem. - Chcę dostać tego, który pierwszy położył na niej swą łapę. To moja żona.

Nikomu poza mną nie wolno jej tknąć!

Jakiś mężczyzna wyjął z ust Antonii knebel. Inni dawno już ją puścili. Antonia widziała,

jak sprawca całego zajścia powoli się wycofuje, jak wtapia się w tłum, udając, że wie tak samo

niewiele, jak inni, jak jego spojrzenie staje się pokorne...

- Kto?! - ryknął komendant i powiódł wokół władczym spojrzeniem. Rozpoznał kilku

swoich podwładnych i skarcił ich surowym wzrokiem. - Ten, kto będzie milczał, może się

szykować do przeprawy przez góry - rzekł ostrym tonem. - Panują tam wyjątkowe mrozy, jak

słyszałem, zwłaszcza zimą. W dodatku czciciele bożków szykują zasadzki i mordują bezlitośnie

każdego napotkanego obcego. Straciliśmy w tych górach wielu naszych świetnych ludzi. Może

choć raz wyślemy tam kogoś, kto nie jest tak wiele wart...

Podczas gdy komendant mówił, Antonia wstała. Nie zwracała uwagi na to, że bielizna

ledwie się na niej trzyma.

Nagle przykucnęła. Jedną ręką poprawiła spódnicę, a drugą szukała czegoś w piasku.

Jej ruchy śledziło wiele oczu.

Nikt jednak nie odważył się opuścić kręgu. Pierwszy, który by odszedł, ściągnąłby na

siebie podejrzenia.

Ci, którzy stali najbliżej noża, starali się go kopnąć dalej, żeby Antonia go nie znalazła.

Ale ponieważ chcieli to uczynić niepostrzeżenie, nie mogli wiele zdziałać.

Antonia skaleczyła się, gdy natrafiła palcami na stal. Sama ją naostrzyła kilka dni temu.

Niewielkie krwawienie nie przeszkadzało jej. Podniosła nóż.

Wstała i rzuciła się w stronę, gdzie stał jej oprawca. Znajdujący się w pobliżu odsunęli

się, by nie zostać zranionym przez tę doprowadzoną do szaleństwa kobietę. Nikt nie odważył

się jej zatrzymać, nie w obecności komendanta. Wszyscy wiedzieli, że ma do niej słabość.

Antonia złapała swego napastnika za kurtkę w chwili, gdy próbował się przed nią schować.

Pchnęła, nie zastanawiając się, gdzie trafi. Pchnęła znowu.

Usłyszała, jak krzyczy, jak ryczy niczym zarzynane zwierzę, widziała, jak pada.

Na ostrzu pojawiła się krew.

Antonia cofnęła się, ale nie wypuściła noża.

Mężczyzna podniósł się. Otrzymał dwa głębokie ciosy w lewy policzek, jedna z ran

przebiegała niebezpiecznie blisko oka. Antonia nie wiedziała, czy żałuje, że trafiła tak blisko,

czy też raczej że nie udało jej się uderzyć skuteczniej.

Nie potrafiła mu współczuć.

Przycisnął rany dłonią, ale krew mimo to ciekła między palcami.

Spojrzał na Antonię z grymasem i rzucił tylko pod jej adresem wiązankę przekleństw.

- On? - spytał komendant. Ktoś z tłumu skinął głową. Antonia poczuła na swych

ramionach dłonie Anastasa.

- Czy to ten człowiek? - spytał surowo.

- Tak, to on - odparła. Nie czuła żalu, kiedy Anastas puścił ją i podszedł do

krwawiącego mężczyzny.

Tamten cofnął się, podobnie jak przed chwilą Antonia cofała się przed nim. Ale tym

razem tłum rozstąpił się, pozwalając mu opuścić krąg.

Mężczyzna rzucił się do ucieczki. Jedno spojrzenie na Anastasa wystarczyło, by

zorientować się, że to najlepsze wyjście.

Jednak nie zdołał umknąć.

Nie był w stanie.

Anastas należał do krzepkich i wytrzymałych - od młodzieńczych lat, odkąd opuścił

jedyny prawdziwy dom, jaki miał, żył walką.

A tamten nie biegał, odkąd przestał być chłopcem.

Anastas dogonił go. Nie zważając na to, że jego przeciwnik jest ranny, bił pięściami na

oślep. Mężczyzna nawet nie próbował mu oddać, tylko zasłaniał rękami twarz.

Antonia widziała cieknącą krew, podniesione w obronie ramiona.

Ale nie żałowała go.

Nie potrafiła się z niego śmiać, tak jak on śmiał się z niej, kiedy leżała bezbronna

między rozochoconymi mężczyznami, ale nie czuła też żalu.

Anastas bił tak długo, dopóki tamten nie upadł.

Potem na niego splunął. Wyciągnął nóż.

- Nie można mu pozwolić go zabić! - odezwał się ktoś z tłumu, zwracając się do

komendanta.

Jednak komendant nie zamierzał nawet kiwnąć palcem. Także nikt z pozostałych nie

odważył się zareagować.

Anastas przykucnął przy rannym, który wił się niczym wąż.

Próbował się wywinąć z zasięgu ręki Anastasa, ale w rzeczywistości ledwie nieco się

przesunął.

Antonia usłyszała, jak błaga o życie, jak krzyczy ze strachu.

Anastas odwrócił go na brzuch. Tamten krzyczał, ale nie miał odwagi się poruszyć,

czekał na cios.

Anastas złapał spodnie mężczyzny i przeciął nożem materiał. Ciął jak opętany, czasami

kalecząc tu i tam skórę pośladków. Mężczyzna wył za każdym razem, jednak rany nie były

głębokie, ledwie draśnięcia.

- Potnie mu spodnie! - jęknął ktoś.

Wtedy Antonia roześmiała się.

Śmiała się tak, że dostała spazmów.

Anastas prawie całkiem pociął spodnie nieszczęśnika, odciął mu nogawki. Pociągnął

nożem wzdłuż od pasa przez środek pośladków, potem szarpnął, tak że materiał całkiem rozdarł

się z przodu.

Wtedy Anastas cofnął się, odsłaniając blade pośladki tamtego.

Antonia nie mogła powstrzymać się od śmiechu. Śmiała się nadal, kiedy Anastas

podszedł do niej i objął ramieniem.

Popatrzył ponuro na stojących wokół mężczyzn.

- On nie był sam - rzekł twardo. - Otrzymał karę za was wszystkich, ponieważ zaczął.

Jednak żaden z was, którzy się teraz uśmiechacie, nie jest bez winy.

Zamilkł, ale jeszcze nie skończył. Oczami wodził po zebranych.

- Tylko mnie wolno dotykać mojej żony - rzekł z naciskiem. Wydawał się bardziej

władczy niż kiedykolwiek. - Czy żaden z was nie wie, że nie wolno stosować przemocy wobec

kobiet? Tylko nędznicy biorą kobiety gwałtem, tylko nędznik musi używać siły wobec istoty,

która jest od niego słabsza, tylko nędznik pokazuje swą siłę za pomocą tego, co nosi w

spodniach. To nie mężczyzna ani nawet nie zwierzę.

Anastas zamilkł, pozwolił, by słowa zapadły w tłum.

- Cieszę się, że stąd wyjeżdżamy - dodał. - Nawet wśród ludu Konda nie spotkałem się z

takim bestialstwem.

Nikt nie odezwał się słowem na swą obronę.

- Ten drań jest jednym z moich żołnierzy - rzekł wreszcie komendant. - Wstyd mi za

niego. Obiecuję, że nie ujdzie mu to na sucho. Uczynię tak, jak zapowiedziałem. Brakuje nam

ludzi na wschodzie za górami. Będzie tam miał czas na myślenie. Tutaj nie potrzeba nam takich

typów. Wstydzę się tak, że nie znajduję słów.

Ujął dłoń Antonii.

- Nie wiem, jak mam prosić o wybaczenie!

- Nie do ciebie należy przepraszanie - odpowiedział za Antonię Anastas. - Zresztą to i

tak nic nie pomoże.

Komendant był nieszczęśliwy, ale Antonia nie potrafiła mu współczuć. Widziała, że

pragnie jakoś naprawić to, co się stało, ale wypełniał ją tylko chłód.

Anastas wziął ją na ręce. Dobrze było przytrzymać się jego ramion. Mężczyźni

rozstąpili się na boki.

Jeden z nich podniósł z ziemi szal Antonii i położył go jej na kolanach.

Anastas zaniósł ją aż do domu, do łóżka, i tam położył.

Na jego twarzy malowała się wściekłość.

- Dlaczego, do licha, wyszłaś z pokoju? - zagrzmiał. - Sądziłem, że się stąd nie ruszysz!

Ci ludzie są pijani i nieobliczalni! Nawet tutejsze dziwki, które mają dość rozumu, zniknęły z

placu. Zostały tylko te, które wypiły za dużo...

Pokręcił głową i opadł na kolana obok łóżka. Wziął Antonię za rękę.

- Wybacz mi - poprosił. - Tak się o ciebie bałem. Zawsze musisz się w coś wplątać.

Mógłbym zabić tego drania!

- Ja także - przyznała Antonia. Dopiero teraz wypuściła nóż, który upadł z hałasem na

podłogę. - Powinnam ci podziękować za ten nóż - rzekła bezbarwnie. - Nigdy bym nie

pomyślała, że użyję go w taki sposób - uśmiechnęła się.

- Zjawiłem się w ostatniej chwili. Zajrzałem do klaczy i spotkałem w stajni tego

przeklętego komendanta. Potrafi zagadać człowieka na śmierć... - Zaczerpnął powietrza. -

Byłem przekonujący jako żądny zemsty małżonek?

Antonia uśmiechnęła się smutno. Dobrze będzie stąd wyjechać.

- Doskonały - odparła. - Dlaczego niektórzy mężczyźni są tacy?

Anastas pokręcił głową. Usiadł u wezgłowia łóżka, objął Antonię, powoli ją kołysał.

- Niektórzy tacy są - rzekł po prostu. - Wstyd mi za nich. Sprawiają, że czuję wyrzuty

sumienia z tego powodu, że jestem mężczyzną.

- Ty byś nigdy nie zrobił czegoś takiego! Anastas nie odpowiedział. Milczał przez

dłuższą chwilę.

- Są mężczyźni, którzy się ciebie boją. Mogą się bić z mężczyznami, ale muszą deptać

kobiety, które ich przerażają. Są tacy mali...

- Chcę się wykąpać - wyznała Antonia. - Chcę mnóstwa wody, mnóstwa ciepłej wody.

Muszę wyszorować skórę w miejscach, gdzie mnie dotykali!

Rozszlochała się. Anastas pozwolił jej wypłakać się na swym ramieniu. Nie potrafił

jednak jej pocieszyć, nie potrafił jej ulżyć, nie potrafił wymazać wspomnień.

Mógł tylko przy niej być, jako przyjaciel i mężczyzna.

Później przyniesie jej wody.

6

Grupa udająca się na północ liczyła około czterdziestu osób. Tworzyło ją hałaśliwe

zbiorowisko żołnierzy, przechodzących w służbę u gubernatora, kupcy, wiozący towary i

zapasy żywności, oraz garstka mnichów z przełożonym, który udzielał ślubu Antonii i

Anastasowi. Antonia była jedyną kobietą.

Wiele razy rozmawiano o czekającej ich trasie, w Moskwie wydawała się taka krótka.

Najpierw mieli się skierować na północ do Rybińska, potem na północny wschód wzdłuż

Suchony. Antonia miała znowu zobaczyć brzegi rzeki swej młodości. Znowu miała ujrzeć

Wielikij Ustiug i Kotłas. Następnie mieli pożeglować Dwiną do Archangielska.

Mówienie o tym było niczym machnięcie ręką, a w rzeczywistości podróż miała zabrać

całe miesiące, nawet frachtowcem. Nawet jeśli przyjdzie im czekać na statki, i tak dotrą

szybciej, niż gdyby musieli pokonać całą drogę konnymi wozami.

Antonia cieszyła się, że zostało jeszcze tak dużo czasu. Potrzebowała go, by przemyśleć

propozycję Anastasa.

Rozlokowano ich w wozach. Nie było mowy o tym, żeby dostali z Anastasem osobny

tylko dla siebie, bo oznaczałoby to marnowanie miejsca i paszy dla dodatkowych koni.

Już kiedy Antonia przyprowadziła klacz, którą dostała w prezencie ślubnym, rozległ się

pomruk niezadowolenia. W czasie podróży statkiem trzeba bowiem dodatkowo płacić za paszę

dla koni. Ale komendant rzucił na stół sakiewkę wypełnioną monetami, mówiąc, że to na

pokrycie kosztów związanych z Carycą. Do chwili, kiedy przesiądą na statki, klacz miała biec

za wozem, w którym pojadą Antonia i Anastas.

Jakaś szlachetna dusza umieściła w wozie państwa młodych jedynie duchownych w

habitach.

Antonia podejrzewała, że sam komendant maczał w tym palce. Może doszedł do

wniosku, że słudzy Pana nie pozwolą towarzyszącej im w podróży kobiecie sprowadzić się na

drogę grzechu.

Antonia nie była o tym wcale przekonana, gdyż w ich wzroku dostrzegała nie tylko

pobożność. Jednak nie obawiała się braci, wiedziała, że nie posuną się do rękoczynów. Poza

tym ciągle miała w kieszeni nóż.

Nie bała się.

Dni wydawały się podobne jeden do drugiego. Dłużyły się. Upływały w rytmie

wstrząsów i podskakiwania na wybojach. W zapachu innych osób, ciasno stłoczonych w wozie.

Ich kolana trącały kolana Antonii, ich ciała uderzały o jej ciało. Miała sińce po obu stronach, na

ramionach i udach. Niektóre, stanowiące pamiątkę ostatniego wieczoru w Moskwie, zaczynały

żółknąć.

Inne powstały w czasie podróży.

W dodatku Antonia czuła się brudna. Nie przywykła do oszczędzania wody do mycia.

Jako jedyna kobieta nie mogła się nawet wykąpać, kiedy zatrzymywali się przy oczkach

wodnych lub strumieniach, które aż kusiły swym blaskiem i świeżością.

Wokół kręciło się zbyt wielu mężczyzn, a Anastas przestrzegał ją, żeby uważała.

Dlatego siedziała w bluzce zapiętej pod brodę, szczelnie okrywając piersi szalem.

Włosy ciasno upięła z tyłu głowy, tak że tylko pojedyncze kosmyki wymykały się na czoło.

Jeśli mogła, starała się unikać wzroku mężczyzn.

I trzymała w kieszeni nóż.

Owa nieustanna czujność wyczerpywała Antonię, zmuszała ją do zachowywania się

wbrew naturze. Ale zagryzła zęby i pogodziła się ze swym losem - w końcu przyjdzie pora na

wytchnienie. Przyjadą do większych wsi, do miast, mężczyźni wypełnią gospody, będą mogli

popatrzeć na inne kobiety. A ona na kilka godzin znowu stanie się Antonią.

Po ponad tygodniu podróży dotarli do Rybińska nad Wołgą - rzeką, którą zwą matką

Rosji.

Serce Antonii wypełniło wzniosłe uczucie. Dziwnie było stanąć nad tą wielką wodą,

wiedząc, że przepływa przez ogromną część kraju. Dziwnie też było zobaczyć znowu płynące

rzeką statki. To sprawiało, że krew zaczynała szybciej krążyć, serce bilo nowym rytmem, jakby

tańczyło.

Ten ruch na rzece wydawał się taki bliski i znajomy, przypominał dom.

Antonia skuliła się i niemal zadrżała, kiedy uświadomiła sobie, że pomyślała o

Archangielsku. To Archangielsk kojarzył jej się z domem.

- Byłeś tu już kiedyś? - spytała Anastasa, kiedy stanęli razem na brzegu.

- Nie tutaj - odpowiedział. - Choć naturalnie widziałem Wołgę. Zatrzymaliśmy się na

dłużej w rejonach położonych bardziej na południe, jednak nigdy nie zbliżaliśmy się do

większych skupisk ludzi, Tonią. Nie mieliśmy odwagi. Większość z miast, które mijamy po

drodze, jest dla mnie nowa, widzę je po raz pierwszy, dokładnie tak jak ty.

- Jest taka ogromna - rzekła Antonia. Niełatwo przychodziło jej znaleźć słowa, by

opisać to, co czuje.

- Dobrze, że nie Wołgę musieliśmy przepłynąć wpław - uśmiechnął się Anastas. -

Wtedy na pewno nigdy nie wyruszylibyśmy w tę podróż na północ, co?

Antonia nie potrafiła się śmiać z jego żartu. W jej pamięci utkwiło wiele zdarzeń, z

których nie potrafiła się śmiać ani żartować - jeszcze się z nimi nie uporała.

- Wracaj do wozów - rzucił Anastas. - Pójdę do miasta i spróbuję znaleźć jakąś gospodę

z miękkimi łóżkami, gdzie moglibyśmy przenocować. Chciałabyś?

Skinęła głową.

- I z wodą do mycia - dodała. Anastas lekko potarł jej policzek.

- Nie wiem, czy uda mi się to wszystko wyczarować, ale się postaram, przede

wszystkim o wygodne łóżko.

Zgodziła się z nim.

Noce w ciasnych wozach stanowiły istny koszmar. Antonia spędzała je, leżąc między

Anastasem a krawędzią wozu. Nie dotykał jej nikt obcy, ale było ciasno i gorąco. Nie mogła się

swobodnie wyciągnąć i pozwolić ciału porządnie odpocząć, nie mogła się całkiem odprężyć.

Inni podróżni chrapali i sapali przez sen, nie pozwalając jej zasnąć. Nie mogła też porozmawiać

z Anastasem.

Noce mimo ciasnoty dawały poczucie samotności.

Antonia usiadła przy jednym z wozów. Położyła obok cały swój dobytek, który bez

trudu mieścił się w płóciennym worku.

Na miejscu pozostali tylko żołnierze - szeregowi, którzy musieli pilnować zapasów - i

mnisi, którzy w swej skromności nie uważali za konieczne płacić za łóżko, skoro mieli do

dyspozycji wozy.

- Niebo jest naszym dachem - wyjaśnił jeden z nich Antonii. - Nie potrzeba nam

miękkich sienników, skoro możemy patrzeć w niebo naszego Pana.

Antonia zdecydowanie wybrałaby siennik, ale nie przyznała się do tego głośno.

Nauczyła się, że są takie chwile, kiedy lepiej jest milczeć.

- Możesz się położyć, jeśli chcesz - zaproponował mnich, który nie bał się rozmawiać z

Antonią. Nie był już młodym nowicjuszem; na jego twarzy widniały bruzdy, świadczące o tym,

że wiele przeżył. W niebieskich oczach, czystych jak woda, malowała się łagodność. - Posiedzę

tu.

- Anastas poszedł poszukać dla nas noclegu - wyjaśniła.

- Tak, musisz się wyspać - odparł mnich. - Słyszałem, że przewracałaś się z boku na bok

i nie mogłaś zasnąć. Minęło pewnie wiele nocy od czasu, kiedy dobrze spałaś, prawda?

Skinęła głową. Nie spytała, czy dlatego czuwał i nasłuchiwał, by się o tym przekonać.

- Odpocznij teraz. - Uśmiechnął się ciepło.

- Jesteś miły, Wadim - zauważyła. Powiedział jej, jak się nazywa. Nic na świecie nie

zmusiłoby Antonii, by zwracać się do niego „bracie Wadimie”. Nie mówiła też do niego po

imieniu, kiedy mógł ją usłyszeć przełożony mnichów. Wadimowi wolno było z nią rozmawiać

na osobności. Młodzi, których jeszcze z klasztorem nie wiązały śluby, mogli się zbliżyć do

Antonii tylko w towarzystwie innego nowicjusza i zawsze w odległości paru kroków znajdował

się ktoś ze starszych.

Widząc to, Antonia wiele razy gorzko się uśmiechała.

Przez samą swą obecność była w ich oczach czymś grzesznym, niebezpieczną pokusą.

Uważała, że to nienormalne.

Przyjęła propozycję Wadima. Położyła się, opierając głowę na worku, i zamknęła oczy.

Próbowała odnaleźć spokój. Wadim miał rację, że potrzebowała odpoczynku. Dawno dobrze

nie spała. Marzła w ciągu ostatnich nocy, bo cienkie koce nie chroniły wystarczająco przed

chłodem. I chociaż przytulała się do Anastasa, nie robiło się dużo cieplej.

Chciała spać...

Zasypiając, czuła falowanie jak na morzu, niczym w czasie przejażdżki po Morzu

Białym. To wokół falowało morze głosów, potem wszystko ucichło.

Mocno zasnęła, nic jej się nie śniło. Leżała jakby w obłokach - nie wyobrażała sobie, że

wypełniony do połowy worek może być taki miękki. Gdyby o tym wiedziała, wcześniej

używałaby go jako poduszki.

Po chwili owo wrażenie odpłynęło...

Dobiegały ją głosy, bliskie i bardzo dalekie, głośne śpiewy, śmiech i brzęk szkła...

Kiedy się obudziła, nie leżała na worku, ale w łóżku. W prawdziwym łóżku!

Usiadła i przetarła oczy, nie mogąc w to uwierzyć.

Na podłodze siedział Anastas i uśmiechał się do niej.

- Wyspana? - spytał. - Wadim powiedział, że poradził ci się położyć. Pomyślałem, że

nie powinienem cię budzić, i przyniosłem na rękach aż tutaj.

Fale...

- Wadim niósł worek. Nawet mu nie drgnęła powieka, kiedy postawił swoją nogę w tym

przybytku...

Antonia rozejrzała się dokoła. Pomieszczenie było nieduże, a niewielkie okienko

umieszczono wysoko. Nie można było przez nie wyjrzeć ani też go otworzyć. Chyba żeby się

wspiąć na ramiona innej osoby.

Sufit znajdował się wyjątkowo wysoko, tak jakby ktoś pragnął powiększyć przestrzeń,

równoważąc niewielką powierzchnię podłogi.

- Co to za miejsce? - spytała Antonia. Anastas wzruszył ramionami.

- Nie radzę ci wychodzić samej z pokoju - rzekł z powagą. Wyglądało na to, że nie ma

ochoty na żarty. - Nazywają to gospodą - dodał. - W niektórych izbach śpi mnóstwo osób,

ułożonych tak ciasno, jak to tylko możliwe. Nocuje tu również większość naszych towarzyszy

podróży. Żeby dostać ten pokój, musiałem zafundować po flaszce wódki zarówno naszemu

kapitanowi, jak i gospodarzowi. Kiedy indziej izba ta służy... hm... w innych interesach, które

także tu się prowadzi, oczywiście nielegalnie.

Antonia skinęła głową na znak, że rozumie.

- Tuż pod nami znajduje się szynk z wódką, a oprócz tego jest jeszcze kilka innych

takich pokoi jak ten...

- Mam nadzieję, że dostałeś klucz? Anastas przytaknął.

- Przyniosę coś do jedzenia. Byłem już w kuchni i rozmawiałem z żoną gospodarza.

- Czy ją także musiałeś przekonać butelką wódki? - spytała Antonia.

Uśmiechnął się znacząco.

- Kobiety to kobiety, niezależnie od tego, ile mają lat i gdzie mieszkają. Najwięcej

można u nich osiągnąć jakimś komplementem i niewinnym flirtem!

Antonia roześmiała się.

- Naprawdę nieźle sobie poczynasz! A byłeś tak miłym i niewinnym chłopcem, kiedy

cię poznałam!

- Teraz widać, do czego prowadzi obracanie się w złym towarzystwie - odpowiedział

wesoło. - W każdym razie gospodyni obiecała dać nam coś do jedzenia. To, co miała w

garnkach, nie wyglądało wcale najgorzej i myślę, że zna się na kuchni. Wyprosiłem też trochę

wody. Co prawda nie całą balię, w której można by się wykąpać, ale przynajmniej tyle...

Skinął głową na wiadro stojące w kącie.

- Jesteś aniołem! Antonia dźwignęła się na nogi. Zrzuciła brudne ubranie i ochlapała

ciało. Woda była zimna, ale i tak przyjemnie było się umyć. Nareszcie!

Anastas się położył, wyciągnął na łóżku. Zamknął oczy, by nie krępować Antonii.

Była mu za to wdzięczna. Nie mogła go przecież poprosić wprost, by się odwrócił, ale i

tak to zrobił. Okazał tyle taktu.

Antonia trzęsła się z zimna, kiedy, stojąc nago, szukała w worku czystego ubrania.

Miała jeszcze jedną spódnicę i bluzkę z nieco za dużym dekoltem, jednak się tym nie

przejmowała - nie sądziła, by któryś z towarzyszy podróży mógł się na nią rzucić. Wciągnęła

bluzkę przez głowę. Założyła też spódnicę i pończochy. Dobrze, że je zabrała. Marzła, siedząc

nieruchomo w wozie. Jazda konna to zupełnie co innego, pomyślała i zatęskniła za konną

przejażdżką.

- Spisz? - spytała ostrożnie, kiedy się ubrała. - Możesz otworzyć oczy. Wyglądam już

bardzo przyzwoicie.

Anastas spojrzał na nią.

- Wyglądasz tak samo - rzekł, drażniąc się z nią. - Myślałem, że ukaże mi się jakieś

objawienie, a tymczasem wyglądasz zupełnie tak samo! Rozczarowałaś mężczyznę, który tak

się starał, by zdobyć upragnioną wodę!

- Żony nie są objawieniami! - odcięła się. - Myślałam, że już to zrozumiałeś, tak długo

jesteś żonaty...

Mogli teraz na ten temat żartować, często to robili. Czuli, jakby się śmiali na wzgórzu

wisielców, ale poczucie humoru podtrzymywało ich na duchu w najtrudniejszych chwilach.

Żarty były ucieczką.

- Powinnam zostawić trochę wody dla ciebie - rzekła z żalem Antonia i popatrzyła na

wiadro.

- Mogę się wykąpać w jakimś strumieniu, przy którym się zatrzymamy - odparł Anastas

lekko. - Ty musisz się myć w odosobnieniu. Również ze względu na mnie, żebym nie musiał

wymachiwać nożem w twojej obronie.

Antonia wywróciła oczami.

- A gdzie to jedzenie, o którym wspominałeś? Anastas wstał.

- Zapukam, jak wrócę - rzekł. - Zamknij drzwi na klucz i nikomu nie otwieraj!

Nie musiał Antonii dwa razy tego powtarzać. Przekręciła klucz w zamku od razu, jak

Anastas wyszedł.

Pomyślała, że mogłaby wyprać ubranie. Anastas jeszcze nie wylał wody, a przecież nie

była tak brudna, by nie można w niej zrobić prania. Antonia zabrała się za wygniatanie bielizny

i bluzki, spódnicę zostawiając na koniec. Potem rozwiesiła pranie na desce u wezgłowia łóżka.

W podróży trzeba sobie jakoś radzić, a trudno byłoby wytrzymać w jednej zmianie ubrania. Na

samą myśl zaczęła się drapać po całym ciele.

Wszystko wyprała i wykręciła, kiedy rozległo się potężne walenie do drzwi.

- Czy to ty, Anastas? - spytała. Przystanęła z kluczem w ręku. Do połowy przekręciła go

w zamku.

- Anastas? - powtórzyła.

- Otwieraj te przeklęte drzwi! - rozległ się ryk na korytarzu. Głos bynajmniej nie należał

do Anastasa.

Znowu zadudniło. Antonia przekręciła klucz z powrotem, żeby mieć pewność, że drzwi

są dobrze zamknięte.

- Ania, otwórz, do diabła! Kimkolwiek był ten człowiek, na pewno nie był słabeuszem.

Walił w drzwi tak mocno, że Antonia przestraszyła się, iż zaraz je wepchnie do środka.

Najwidoczniej spodziewał się, że zastanie tu kogoś innego.

Antonia uświadomiła sobie teraz, co Anastas mówił o przeznaczeniu tych pokoi.

Domyśliła się, że ten pewnie zajmowała do tej pory jakaś Ania.

Odszukała nóż, ścisnęła go kurczowo. Nie odważyła się stać za blisko - zamek, co

prawda, nadal trzymał, lecz po jakimś czasie puści, jeżeli ten człowiek nie przestanie

szturmować drzwi.

- Nie jestem Anią - usiłowała tłumaczyć Antonia. Pomyślała, że nie zaszkodzi

spróbować, chociaż podejrzewała, że mężczyzna jest głuchy na wszelkie wyjaśnienia. Szalał ze

złości.

Czy nikt go nie słyszy? Czy nie ma nikogo, kto mógłby go powstrzymać? A może takie

sceny nie są tu niczym niezwykłym?

Antonia bywała w różnych gospodach, ale w żadnej z nich nie musiała się niczego

obawiać.

- Nie zgrywaj się! - zagrzmiało za drzwiami. - Przedtem byłem dla ciebie wystarczająco

dobry! Nie byłaś, do diabła, taka delikatna, kiedy tu przyszłaś! Cholera, przecież jesteś dziwką!

Zapłacę ci, Ania! Moje pieniądze nie są gorsze niż innych, słyszysz! Wpuść mnie!

Antonia stała przy ścianie, nie mając odwagi nawet oddychać. Liczyła tylko na to, że

Anastas wróci, zanim ten szaleniec wedrze się do środka.

Dudnienie rozległo się znowu. Mężczyzna szlochał, kiedy bił pięścią w drzwi. Antonia

w gruncie rzeczy mu współczuła, ale nie była przecież Anią i nie mogła go pocieszyć. I

właściwie nie chciała również wysłuchiwać jego skargi. Marzyła tylko o tym, by zjeść kolację i

położyć się spać.

Na moment zrobiło się cicho.

Antonia wstrzymała oddech. Przysunęła ucho do szpary w drzwiach, gotowa odskoczyć,

gdyby ten drab znowu zaatakował.

Zamiast tego usłyszała dziki, nieludzki ryk, choć przecież nie trzymano tu zwierząt.

Potem dobiegł ją głos Anastasa i brzęk szkła na podłodze.

Wtedy się przestraszyła nie na żarty.

Słyszała głuche uderzenia, rozlegające się tuż obok, i ten straszliwy charkot.

Otworzyła.

Korytarz był wąski. Spojrzała przez poręcz i zobaczyła coś, co pewnie było szynkiem.

Dlatego głosy dochodziły z tak bliska.

Mężczyzna okazał się prawdziwym olbrzymem. Niczym niedźwiedź rozpłaszczył

Anastasa na podłodze i okładał pięściami.

Dwóch ludzi próbowało go powstrzymać, ale mimo że niemal na nim wisieli, nie udało

się im go obezwładnić.

Anastasowi ciekła krew z kącika ust, a kolacja, którą przyniósł, płynęła grubą

czerwonożółtą strugą po podłodze. Trudno powiedzieć, co to było, ale pachniało apetycznie.

Antonia zdążyła zorientować się w sytuacji i po chwili również rzuciła się w stronę

potężnego szaleńca.

Nóż prawdopodobnie upuściła, kiedy otwierała drzwi. Zamiast niego użyła paznokci.

Wbiła je w policzek mężczyzny i przeciągnęła w dół. Tamten krzyknął, usiłując osłonić się

przed atakiem dziewczyny.

Wtedy zauważył otwarte drzwi. Wypuścił Anastasa, przeszedł nad nim, strząsnął z

siebie dwóch pozostałych i znalazł się w pokoju.

Antonia upadła na kolana obok Anastasa. Wzięła jego głowę w swe ręce i lekko

potrząsnęła. Otworzył oczy, jęknął słabo z bólu i zemdlał.

Zjawił się gospodarz, czerwony na twarzy jak burak. Plącząc się, przepraszał

niewyraźnie. Antonia nie słuchała go.

Olbrzym wrócił zaskoczony. Wypełniał sobą cały otwór drzwi.

- Gdzie jest Ania? - spytał i zaraz powtórzył, podniesionym głosem: - Gdzie, do diabła,

jest Ania?! To jej pokój!

Spojrzał na Antonię szeroko otwartymi oczami.

- Kim ona jest? Skąd się tu wzięła?

- Ania wyjechała do Sankt Petersburga - wyjaśnił szeptem gospodarz, stojąc na

schodach, gotowy w każdej chwili do ucieczki. Znał tego mężczyznę i bał się go.

O ile Antonia wiedziała, miał ku temu wszelkie powody.

Olbrzym opanował się. Patrzył nieruchomo na gospodarza, podszedł do niego wolnymi,

ciężkimi krokami. Tamten nie cofnął się, raczej dlatego, że z tyłu na schodach zrobiło się

tłoczno, niż dlatego, że był odważny.

Mężczyzna chwycił gospodarza za kamizelkę i podniósł go na wysokość własnych

kolan ponad podłogę. Patrzył ze złością na biedaka, który prawie nie mógł oddychać.

- Do Sankt Petersburga? - ryknął. - Czego ta mała dziwka tam szuka? Czy nie było jej

tutaj dobrze? Poczuła się zbyt ważna, by mieszkać w tej dziurze? Czy dom, który miałem dla

niej zbudować, okazał się za mały?

- Nie wiem - jęknął gospodarz. - Postaw mnie wreszcie na ziemi!

Mężczyzna jakby nie dosłyszał prośby.

- Czego ona szuka w Sankt Petersburgu, pytam!

- Postaw go na podłodze - wtrąciła się Antonia. Olbrzym wydawał się zaskoczony, że

ktoś śmie się do niego odzywać tym tonem, i opuścił gospodarza na dół. Jednak wciąż go

przytrzymywał. Przysunął czoło do jego czoła.

- Czego ona tam szuka? Znalazłeś jej inny burdel? Czy to ty jej pomogłeś wyjechać?

- Nie, jakiś człowiek stamtąd - odparł gospodarz. - Spodobała mu się i chciał ją ze sobą

zabrać...

Dopiero wtedy olbrzym zwolnił uchwyt.

- I nie wiesz, jak się nazywał? Nie pytasz o nazwiska?

Gospodarz potrząsnął głową.

- A może jednak wiesz...

Wielki mężczyzna zmusił gospodarza, by się cofnął w dół schodów. Nie przejmował się

tymi, którzy mogli spaść. Parł naprzód, pytał i groził.

Zapomniał już, co się wydarzyło na górze przy drzwiach do pokoju, który kiedyś należał

do Ani.

Przyglądający się zajściu zaczęli się wycofywać. W końcu Antonia została sama z

Anastasem.

Odetchnęła kilka razy. Potem wzięła nieprzytomnego przyjaciela pod ręce i zaciągnęła

do maleńkiego pokoiku. Z trudem zdołała położyć go na łóżku. Potem znowu wyszła na

korytarz.

Na podłodze leżała wielka miska, którą przyniósł Anastas, butelka i dwie drewniane

łyżki. Butelka pozostała nienaruszona, zaś miska przechyliła się do połowy. Zostało w niej

trochę jedzenia. Nie ma co grymasić.

Antonia podniosła naczynie i łyżki, które wytarła o spódnicę. Nie umrzemy chyba od

odrobiny kurzu z korytarza, pomyślała.

Potem dokładnie zamknęła za sobą drzwi na klucz.

Wyjęła korek z butelki, przekonała się, że Anastas nie przyniósł w niej wody. Wylała

trochę alkoholu na dłoń i przetarła nim pęknięty kącik ust przyjaciela.

Poderwał się jak oparzony. Był oszołomiony i obolały.

- Co u licha...?

- Spotkałeś trolla - odparła Antonia. - Dobrze, że okazałeś się przewidujący i zabrałeś z

sobą lekarstwo.

Przytknęła mu butelkę do ust, jeden łyk chyba nie zaszkodzi.

- Kto to był? - spytał, kiedy Antonia zakorkowała butelkę.

- Ktoś, kogo oszukała dziewczyna - rzekła zmęczona. - Mieszkała w tym pokoju.

Wyjechała do Sankt Petersburga z jakimś mężczyzną, który jej zapłacił. - Antonia skrzywiła

się. - W tym kraju dzieją się naprawdę dziwne historie. Zaczynam wierzyć, że moja nie jest

wcale wyjątkowa. Nie ma o czym mówić, tylu innych ludzi płacze...

- W każdym razie cios miał piekielnie mocny - zauważył Anastas i spróbował usiąść. -

Boli mnie cała głowa. Widzę cię potrójnie...

- Leż spokojnie! - poprosiła. Zauważyła na brzuchu Anastasa wypukłość. Kiedy rozpięła

mu koszulę, znalazła chleb, trochę spłaszczony, ale z pewnością całkiem jadalny. Musiała się

roześmiać, kiedy strzepywała przyjacielowi z brzucha okruchy.

- Nie udało mi się wziąć w ręce wszystkiego - rzekł i zacisnął zęby, rana w kąciku ust

utrudniała mówienie.

Antonia położyła mu palec na wargach, by milczał. Obmyła delikatnie obolałą twarz

przyjaciela. Chłodna woda podziałała jak balsam, mimo że Antonia sama się wcześniej w niej

umyła i wyprała ubranie.

Jedno oko Anastasa spuchło. W ciągu najbliższych dni nabierze kolorów tęczy.

- Mężowie też nie zawsze są dla swych żon objawieniami - wykrztusił, starając się nie

poruszać ustami.

Antonia musiała się roześmiać.

- Zdołasz coś zjeść? - spytała. - Jeżeli ci pomogę?

- Upuściłem miskę z jedzeniem.

- Trochę uratowałam. Antonia przyniosła ocaloną kolację i nakarmiła Anastasa.

Przypomniało jej się dzieciństwo, kiedy karmiła młodsze rodzeństwo.

Olgę...

Zamrugała oczami, odgoniła wspomnienia. Nie chciała ich zachować, bo wydawały się

zbyt niebezpieczne!

- To ty powinnaś się położyć w tym łóżku - odezwał się Anastas zrezygnowanym

głosem, pełen wyrzutów sumienia.

- Możemy je dzielić. - Antonia popatrzyła na wąskie posłanie, przypominające bardziej

pryczę niż łóżko. - Sypialiśmy już razem, prawda? Obiecuję, że nie rzucę się na ciebie. Nie

sądzę też, byś ty był do tego zdolny, nawet gdybyś chciał.

Roześmiał się, tak że rana się odnowiła, i wąską strużką pociekła z niej krew. Antonia

otarła ją palcem zwilżonym śliną.

- Daj mi coś do picia - poprosił Anastas, gdy już się najadł. - I postaraj się, żeby o nas

nie zapomniano, gdy trzeba będzie ruszać w dalszą drogę. Kapitan też miał tu nocować. Nie

sam...

Antonia rozumiała.

W takim miejscu jak to, w takim pokoju jak ten, zawsze można kupić sobie czyjeś

ciepłe ciało.

Kobietę taką jak Ania. Nieznajoma, której cząstkę życia poznali.

Antonia posmutniała.

- Morowy chłop ten kapitan - zauważył Anastas. Napił się wódki i trochę zakręciło mu

się w głowie. - Muszę się z nim poznać bliżej - mówił dalej. - Ta znajomość może nam się

przydać, Toniu...

Antonia nie słyszała już, dlaczego mieliby na tym skorzystać, ale zgodziła się, że

kapitan jest niczego sobie. Nie wydawał się wiele starszy od niej. Poza tym dostrzegła w nim

coś ludzkiego, a nie znajdowała tego u wielu, którzy posiadali tytuły wojskowe. Być może to

dlatego, że jest taki młody i że ona jest kobietą. W obecności kobiet nawet najtwardsi męż-

czyźni trochę łagodnieją.

Anastas chrapał.

Antonia zjadła resztę kolacji. Pociągnęła kilka łyków z butelki, nie miała ochoty na

więcej. Potem przesunęła Anastasa bliżej ściany i położyła się obok.

Leżała w wygodnym łóżku, ale nie mogła zasnąć.

To była długa noc. Być może Wadim miał rację, może warto przedkładać dach nieba

nad miękkie sienniki?

7

Anastas wyglądał nieszczególnie, kiedy nazajutrz o świcie wrócili do obozu. Rozerwany

kącik ust sprawiał, że zesztywniała mu cała połowa twarzy i chłopak nie mógł mówić. Jedno

oko spuchło i przybrało najdziwniejsze żółte i niebieskie odcienie, które na krańcach

brązowiały. Traf sprawił, że najwięcej ucierpiało lewe oko, a usta pękły po prawej stronie, tak

że twarz wykrzywiała się w grymasie.

Towarzysze podróży zerkali na Anastasa spod oka. A Wadim odezwał się:

- Myślałem, że mieliście znaleźć spokojne miejsce na porządny odpoczynek...

- I znaleźliśmy, lecz odpoczęliśmy nieco później - odparła Antonia. - Spotkała nas

niemiła przygoda. Nie mogę się nadziwić, że w tym kraju jest tyle smutku i zła. Czy wy, mnisi,

tego nie dostrzegacie? A może unikacie wszystkiego, co przykre?

Wadim nie odpowiedział, chociaż Antonia zauważyła, że już otworzył usta. Na

szczęście zorientował się, że przełożony stal zbyt blisko. Odpowiedź nie była przeznaczona dla

jego uszu.

- W każdym razie nie nudziliśmy się - rzekł Anastas z trudem.

Czuł skutki pobicia, kiedy wspinał się na wóz. Antonią musiała mu podać rękę. Trochę

go ubodło, że nie stało się odwrotnie, lecz szybko przegonił tę myśl. Nie ma się czym

przejmować!

Dla Anastasa nadeszły ciężkie dni. Podskakiwanie na drogach, które trudno było

wypatrzyć, sprawiało ból we wszystkich mięśniach, nawet tych, których istnienia nie

podejrzewał.

Posuwali się wolno na północ. Skręcili nieznacznie na wschód, w stronę Wołogdy,

potem mieli podążyć wzdłuż Suchony, od samych jej źródeł, być może napotkać statki, które z

Totmy zabrałyby ich na północ.

Mijali nowe wioski, nowe krajobrazy, chociaż dzień był podobny do dnia. Równinna

kraina wydawała się ciągnąć w nieskończoność. Horyzont miał w sobie coś wielkodusznego,

nie zamykał się, oko mogło powędrować bezgranicznie daleko. Myśli mogły ulecieć. Ziemia

była zielona, płodna, rzeki płynęły z majestatyczną godnością. Niebo zdawało się całować

ziemię, a w czasie deszczu nad nią płakało.

Nie wszystko jednak było piękne.

Oko mogło zwodzić - wybierać, co chce zobaczyć.

Świadomość mogła zamykać się na prawdę, na to, co kryło się pod ładną powloką.

Kraina była piękna, nie ulegało wątpliwości.

Ta urodzajna ziemia mogła wykarmić swe dzieci.

Mimo to wielu ludzi żyło w ubóstwie.

Przetaczając się wozami obok chłopów pracujących na polach, machali do nich. W

odpowiedzi otrzymywali uśmiech. Chłopi mogli wyprostować plecy i na moment wypuścić z

rąk narzędzia.

Łatwo można by pomyśleć, że są szczęśliwi, że nie doskwiera im bieda, gdyż pola

ciągnęły się daleko.

Oko mogło zwodzić.

Tak łatwo jest widzieć tylko to, co się chce zobaczyć.

Można by pomyśleć, że ci ludzie mieszkają w owych wspaniałych domach, które od

czasu do czasu ukazywały się z dala od polnych dróg przecinających krajobraz. Można by trwać

w przekonaniu, że ci ludzie są szczęśliwi.

Może omijano wzrokiem nędzne chaty, lachy, które mieli na sobie pracujący w polu,

dzieci, pracujące na równi z dorosłymi.

Oko tak łatwo może zwodzić.

Takie drobiazgi nie umknęły jednak uwagi Antonii. Serce ściskało się jej na ten widok,

w oczach pojawiły się łzy. Nie przejmowała się, że mężczyźni wymienili spojrzenia,

napomykając coś o babskim mazaniu się.

- Jak możesz się temu przyglądać i mimo to się uśmiechać? - spytała Wadima pewnego

wieczoru, kiedy rozbili obóz, a mnich przysiadł się do ogniska. - Czy nie ogarnia cię złość? Czy

nie zaczynasz tracić swej wiary? Czy Bóg tego nie widzi? Dlaczego nic z tym nie zrobi?

- Wiem o biedzie - odparł. - Widziałem już wcześniej podobne obrazki, nawet dużo

gorsze niż te. Wiem, jakie różnice dzielą biednych i bogatych, bo sam zaznałem jednego i

drugiego: bywałem w rozświetlonych salach i mrocznych izbach.

Wadim nigdy przedtem nie powiedział tak wiele o swej przeszłości, milczał w tym

względzie jak skała.

Jednak niektórzy domyślali się, że pochodzi ze znakomitego rodu. Być może dlatego

przeor zostawiał mu większą swobodę niż innym mnichom.

- Nie uważam, że bieda jest karą boską za grzechy - rzekł Wadim do Antonii. - Nie

dlatego ludzie są biedni, że na to zasłużyli. Przyczyna leży gdzie indziej.

- I Bóg nie wynagradza bogactwem? - spytała.

- Sądziłem, że wiesz, kto sprzyja bogatym - odparł z kamienną twarzą.

To niebezpieczne myśli, a ubrane w słowa, stawały się dużo bardziej groźne. Antonia

skinęła głową.

- Kościół ściąga podatki - powiedziała.

- Istnieją takie miejsca, gdzie klasztory pomagają biednym - odparł Wadim. - Nie

wszędzie są pozłacane ołtarze...

- Katedra w Archangielsku jest niczym paląc - zauważyła Antonia. - Wszystkie

kościoły, jakie znam, są niczym budowane dla królów!

- Bo są - potwierdził Wadim. - Nie dla ziemskich królów, ale jednak. Są wznoszone dla

największego ze wszystkich królów.

- Czy dla Niego ma to jakieś znaczenie, że ściany i sufit są pokryte złotem i

błyskotkami? - Antonia zaperzyła się. Ogarnęła ją taka złość, że omal się nie rozpłakała.

Przypomnieli jej się ludzie stojący w łachmanach na polach, zginający plecy od

najwcześniejszych godzin poranka, gdy słońce stało w zenicie i kiedy ciemność już zaczynała

okrywać ziemię swym płaszczem.

Przypomnieli jej się rybacy znad Morza Białego, którzy tonęli w długach. Ich żony,

dzieci, ich nędzne domy.

- Zadałaś dobre pytanie - rzekł powoli Wadim. - Odważne jak na kobietę - dodał, a jego

twarz rozjaśnił uśmiech. - Inny by pewnie powiedział, że tylko kobieta mogłaby wpaść na coś

tak bezsensownego.

- Możesz odpowiedzieć? - spytała. Wadim wrzucił do ognia gałązkę. Wpatrywał się w

ognisko.

- Mogę - odrzekł. - I mój Kościół także. Lecz odpowiedzi będą różne.

Anastas rzucił Antonii szybkie spojrzenie, tak jakby chciał ją ostrzec, że nie wolno jej

posuwać się dalej. Antonii nie przyszło to do głowy, choć wiedziała, że Wadim nie powinien

się wypowiadać na podobne tematy, nie powinien mieć własnego zdania.

- Myślę, że mogę zrobić coś dobrego tam na północy nad Morzem Białym - wyznał.

Jego głos stał się nagle bardziej pokorny, pełen skruchy.

Antonia podniosła wzrok i zobaczyła zbliżających się przeora i kapitana.

- Dla narodu, dla mojego Zbawcy - dodał. Antonia poczuła ucisk w gardle. Nie miała

więcej pytań ani wyzwań, które mogłaby rzucić w twarz Wadimowi.

Bolało ją, gdy widziała, że również on robi się mały.

Tak bardzo się wyróżniał spośród innych, ale i on pochylał głowę, i on naginał swe

poglądy. Żył z tym, bo dokonał takiego wyboru.

Antonia nie umiała go zrozumieć.

Tego wieczoru odeszła od ogniska. Poszła sama. Anastas patrzył, jak się oddala,

pomyślał, że idzie do wozu, jakby szukała samotności. Nie ruszył za nią.

Wokół panowała cisza. Wydawało się tak bezpiecznie. Noc była cieplejsza niż ostatnio i

sucha. Obok płynął strumień. Wozy stały ustawione w koło, a konie pasły się w środku.

Od południa nie spotkali żywej duszy. Teren sprawiał wrażenie niezamieszkałego.

Rozpalili zatem ogniska poza kręgiem wozów. Odprężyli się, cieszyli się spokojem. Anastas już

się niemal przyzwyczaił do obecnego sposobu podróżowania, który tak bardzo różnił się od

jego dotychczasowego trybu życia, kiedy każdej nocy obawiał się wrogów. Wówczas spał

bardzo czujnie - wystarczył nawet szmer ptaka, który przysiadł na cienkiej gałązce nad jego

głową, by zerwać go ze snu, by chwytał za broń.

Anastas pomyślał, że to byłoby chyba zbyt piękne, by tamto życie się skończyło.

Nie mógł uwierzyć w taki cud.

Wstał od ogniska jako pierwszy. Zauważył, że nawet nowicjusze nie zostali jeszcze

zapędzeni do spania. Może przeor również zwrócił uwagę, że Antonia poszła się położyć i nie

chciał narażać ich niewinnych dusz na pokusę, pozwalając, by zostali sam na sam z kobietą.

Anastas musiał się uśmiechnąć.

Nadal czuł ból, kiedy uśmiechał się zbyt szeroko, ponieważ rana w kąciku ust trudno się

zrastała.

Wóz okazał się pusty. Początkowo Anastas sądził, że się pomylił - wozy były bardzo

podobne jeden do drugiego, zwłaszcza w ciemności - ale kiedy zajrzał do obu stojących obok,

okazało się, że dobrze trafił.

Wszedł do właściwego wozu... Jednak Antonii w nim nie było.

Co za lekkomyślne babsko! przebiegło mu przez myśl. Wokół panowała

nieprzenikniona ciemność i nigdzie nie mógł dojrzeć Antonii.

Kopnął jakiś kamień, który uderzył w koło wozu. Na ten odgłos jeden z żołnierzy

pełniących wartę poderwał się.

Anastas przeprosił z uśmiechem, kiedy tamten przybiegł zobaczyć, co się dzieje.

- Widziałeś Tonie? - spytał spokojnie wartownika. Nie chciał wzbudzać paniki. Sam

także starał się nie poddawać strachowi, ale serce waliło mu w piersi jak młot kowalski.

Do diabła, co ona znowu wymyśliła? W co się wplątała?

Żołnierz nie widział jej. Anastas zresztą się tego nie spodziewał.

- Przejdę się wzdłuż strumienia - oznajmił. - Nie strzelaj do mnie, kiedy będę wracał!

Tamten ukazał białe zęby w uśmiechu. Odparł, że nie może zagwarantować, że się nie

pomyli. To zależy, czy Anastas, wychodząc z zarośli, nie będzie się podejrzanie zachowywał.

Anastas się roześmiał.

Podążył wzdłuż strumienia.

Antonię zawsze jakaś magiczna siła ciągnęła ku wodzie. To chyba zrozumiałe,

wychowała się przecież nad Morzem Białym.

W tej suchej krainie, położonej z dala od morza, nawet niewielki strumień kusił ją swym

szmerem.

Anastas kochał te rozległe płaszczyzny. Uwielbiał widok równiny falującej w stronę

horyzontu. Wiedział, że za tą linią ziemia rozpościera się dalej.

Zatrzymał się nad strumieniem. Nie był pewien, w którą pójść stronę, w końcu wybrał

drogę na północ. Wiedział, że niebo podpowiedziało Antonii ten kierunek, podprowadzając ją

kilka kroków bliżej domu.

Poza tym gęstniały tam zarośla. Jeśli szukała ucieczki, ukrycia, wybrałaby tę drogę.

Anastas stąpał cicho. Oczy przyzwyczaiły się szybko do ciemności panującej poza

kręgiem światła ognisk. Mrok również nadawał światu wiele piękna. Wszystko nabierało

innego kształtu. Zwykła gałązka wyglądała jak dzieło sztuki.

Gwiazdy obsypywały srebrem wierzbowe witki i wyczarowywały najbardziej

niepowtarzalne wzory.

Nawet niepozorny strumyk nabierał srebrnego blasku, wykradając poświatę niebu.

Które Wadim nazywał dachem.

Dziwnie było tak iść samemu. Anastas przyzwyczaił się, że zawsze wokół niego roiło

się od ludzi. Tak się ułożyło w jego życiu. Zawsze w biegu, z niewielkim dobytkiem, ale

zawsze blisko innych. Nie przeszkadzało mu to. Widział, że Antonia z trudem to znosiła, choć

już wcześniej prowadziła taki tryb życia.

Widział, jak zamyka się w sobie, uznając, że to jedyny sposób, by odgrodzić się od

innych.

Jednak zbyt częste przebywanie we własnym świecie może okazać się zgubne.

Sam tego doświadczył. Ledwie się wykaraskał. Rzadko mówił o tym etapie swego

życia, ponieważ wspomnienia z tego okresu ciągle sprawiały mu ból.

Antonia nie powinna zbytnio zagłębiać się w sobie.

Nie zauważył jej i omal się o nią nie potknął. Ogniska wyglądały stąd jak czerwone

gwiazdki, wozy tworzyły ciemne wzniesienia na tle nocy okrytej o ton jaśniejszą peleryną.

Antonia siedziała skulona w zaroślach. Zaszyła się. Nie odezwała się, kiedy pojawił się

Anastas, tylko podniosła wzrok.

Anastas usiadł obok niej na trawie.

- Zacząłem się o ciebie bać - powiedział cicho. Nie mógł rozładować złości, którą czuł.

- Już miałam wracać - odparła i zamilkła. Anastas poznał po jej głosie, że płakała.

Przysunął się bliżej i objął ją ramieniem.

- Nie możesz brać na siebie trosk całego świata - rzekł. - Nie możesz cierpieć za

wszystkich biedaków. To nie twoja wina, że żyją w nędzy.

Antonia nie odpowiedziała, ale oparła głowę na jego ramieniu. Anastasowi zrobiło się

miło, że mimo wszystko okazał się trochę potrzebny.

- Nawet ci, którzy mienią się sługami Bożymi, nie chcą otworzyć oczu na

niesprawiedliwość - rzuciła zdławionym głosem. - Jak to się może kiedykolwiek zmienić, skoro

nikt tego nie dostrzega? Skoro nikt nie ma odwagi cokolwiek zrobić? Skoro nikt nie chce się

odważyć być tym pierwszym, który się sprzeciwi, nazwie niesprawiedliwość po imieniu...

- Grigorij próbował - zauważył Anastas. Ujrzał przed oczami bardzo wyraźnie postać

przyjaciela. Silną twarz, białą, niesforną czuprynę, koński ogon, skórzany sznur na szyi,

uśmiech. Oczy, które nadal potrafiły się śmiać i błyszczeć. - Próbowaliśmy - dodał. - I zadanie

okazało się trudniejsze, niż to sobie wyobrażaliśmy. Wiesz, dokąd to zaprowadziło Grigorija i

jaką cenę za to zapłacił.

Antonia westchnęła.

Dobrze wiedziała, ale przez to nie było jej wcale łatwiej. Ktoś musiał ponieść ofiarę.

Cena nie powinna być niska. Nie mogła. Ale pewnego dnia ludzie muszą być skłonni ją

zapłacić. Tak jak uczynił to Grigorij i człowiek zwany Stieńką Razinem. I jeszcze wielu, wielu

innych, których imion nie znali.

- Czy z tego powodu płaczesz? - spytał.

- A czy to nie wystarczy?

- Czasem widzimy tyle nędzy, że nie jesteśmy już w stanie płakać - odparł Anastas. -

Stajemy się nieczuli.

Antonia nic nie odpowiedziała, tylko westchnęła.

- Tęsknisz za domem? Myślisz o Archangielsku? O Morzu Białym?

Antonia roześmiała się. Smutnym śmiechem, który Anastas słyszał już u niej nie raz.

- Dom to każde miejsce, gdzie rozbijamy obóz - powiedziała. - Nie śmiem nazywać

Archangielska domem. Ale chciałabym poczuć zapach morza. Ta kraina pachnie tylko trawą.

Nawet rzeki pachną trawą, ten strumień pachnie trawą...

- Tęsknisz - stwierdził.

- Tak...

- Chcesz tam zostać? - spytał ostrożnie. Nie chciał wymuszać na niej decyzji, do której

podjęcia nie była jeszcze gotowa.

Ale pragnął, by Antonia potrafiła rozejrzeć się dookoła, popatrzeć w przyszłość, a nie

tylko w głąb siebie. We wnętrzu człowieka znajduje się wiele ślepych uliczek i łatwo można

pobłądzić, zbyt długo przyglądając się własnej duszy. Podobnie jak łatwo dostać zawrotu

głowy, gdy zbyt długo patrzy się w niebo. Pragnienie, by dotknąć gwiazd, może urosnąć do

zbyt wielkich rozmiarów. A gdy ktoś trochę za mocno się wzniesie, upadek może być bolesny.

- Marzysz o tym, Toniu? Niechętnie skinęła głową. Zacisnęła usta, nie chcąc zdradzić

swych myśli.

- Jakie są twoje marzenia? - spytał nieśmiało Anastas.

- Nie pytaj! - odparła głosem tak zbolałym, że i on poczuł ból.

Anastas potargał jej loki. Pragnął, by Antonia znowu była wesoła, by znowu się śmiała

jak dawniej. Jej śmiech był niby lekarstwo. Brzmiała w nim muzyka. Kiedy Antonia się śmiała,

nawet deszcz miał swój urok, a dzień stawał się piękny. Ale należała do osób, które w ciągu

jednej chwili mogły ze stanu najwyższej euforii spaść w najciemniejszą czeluść przygnębienia.

Trudno się żyje z takimi ludźmi, ale trudno też samemu sobie z tym radzić.

Własnej natury nie da się zmienić lub zdusić. A Antonia pod wieloma względami

przypominała dziecko natury, szlachetny kamień, którego nikt jeszcze nie oszlifował i nie

oprawił.

- Ja marzę o małym domku - wyznał Anastas. - W jakiejś otwartej, rozległej zielonej

okolicy. Być może takiej jak ta, której aż po horyzont nie zakłóca nawet pojedyncza skala. Nad

niewielką rzeką, którą można przebyć wpław. Lubię szum wody, a poza tym cudownie jest

jechać konno brzegiem rzeki. Miałbym konie, mnóstwo koni. I nikt nie pytałby mnie, kim

jestem. Wymyśliłbym sobie nazwisko, które wszyscy by przyjęli jako moje prawdziwe. Żyłbym

bardzo skromnie, ale byłbym szczęśliwy. Takie jest moje marzenie.

- Masz takie proste marzenia - westchnęła Antonia. - Ale są piękne. Może się spełnią. W

tym kraju jest wiele bezkresnych równin. Poza tym posiadasz dokumenty na to, że oddałeś

nieocenione usługi carycy Elżbiecie. Kto chciałby zaszkodzić takiemu człowiekowi? Możesz

napomknąć, że masz wielkie względy u carycy, wspomnieć mimochodem o Sankt Petersburgu.

Ludzie wiedzą, co to oznacza, a większość z nich boi się zadawać niebezpieczne pytania w oba-

wie, że mają przed sobą szpiega. Kto wie...

- Wszystkie marzenia mogą się spełnić.

- Nie moje - rzekła smutno Antonia.

- Pozwól mi zgadnąć! - Spojrzał na strumyk szemrzący tuż obok. Ten plusk był

najgłośniejszym odgłosem, jaki tu dochodził. Anastas mimowolnie zniżył głos, żeby nie

zagłuszać strumienia.

- Masz swoje konie, nie możesz bez nich żyć, Tonią. Carycę i stado innych. Jeździsz na

Carycy, jest zbyt delikatna i zbyt uparta, by ją zaprząc do wozu. Może wykorzystasz ją w

hodowli. Potrafię sobie wyobrazić ciebie jako hodowcę koni. Podobałoby ci się to, prawda?

Nie odpowiedziała.

- Masz przy sobie córkę - mówił dalej Anastas. Zdawał sobie sprawę, że wkroczył na

niebezpieczne obszary. Zrozumiał, że Antonia dużo myślała o Oldze.

Zastanowił się, czy Grigorijowi sprawiało to przykrość. Na pewno!

Grigorij był najwspanialszym człowiekiem, jakiego znał, na pewno musiał brać pod

uwagę to, że Antonia tęskni za córką. Być może dlatego prosił Antonię, by wracała do

Archangielska. Grigorij miał świadomość, że wykradł Oldze matkę. Umierając, pragnął ją

zwrócić.

Tylko dla Antonii Grigorij zdradził ideały, w które wierzył. Ten jedyny raz odebrał coś

komuś słabszemu, jednak oddał z powrotem.

Za późno?

- Nie możesz żyć w samotności, Antoniu - rzekł Anastas. - Myślę, że nie będziesz sama,

widzę obok ciebie mężczyznę.

Płakała.

- Chciałbym, aby moje marzenie o tobie się spełniło - rzekł czule. - Nie życzę ci niczego

innego ponad to, co może uczynić cię szczęśliwą. Twoje życie dopiero się zaczyna, przed tobą

jeszcze wiele radości. Śmierć Grigorija nie oznacza końca dla ciebie... - Nabrał powietrza. Nie

wiedział, jak ją przekonać, żeby jednocześnie nie ranić jej uczuć, ale tak bardzo pragnął, by

dostrzegła te same iskierki nadziei, które i on widział. - Nie mogłabyś być z mężem szczęśliwa.

Nie uciekłabyś przecież z Grigorijem, gdyby wszystko między tobą a Olegiem dobrze się

układało.

- To prawda - przyznała. - Nie było mi łatwo. Nie wiem, czy próbowałam coś zmienić.

Nie wiem, czy zrobiłam wystarczająco dużo... Nigdy nie dałam Olegowi szansy. Chyba się

nawet nie domyślał, że czegoś mi brakuje. Sądzę, że na swój sposób był szczęśliwy, że nie

dostrzegał tej pustki w naszym wspólnym życiu. Myślę, że było mu dobrze, rozumiesz,

Anastas? Nie wymagał tak wiele, miał to, czego pragnął. Tak mu się przynajmniej wydawało...

Anastas pomyślał, że trudno kochać takie kobiety jak Antonia i być przez nie

kochanym. Trzeba być bardzo silnym i pewnym siebie.

- Czy widzisz kogoś w swoich marzeniach? - spytał cicho. - Czy jest w nich jakiś

mężczyzna?

Skinęła głową.

- Nie chcę być sama! - odparła z naciskiem, jak gdyby spodziewała się, że ktoś jej

zaprzeczy. - Jestem silna. Czuję się silna, Anastas. Wiem, że już nie spotkam nikogo takiego jak

Grigorij, że po raz drugi nie przeżyję już tak wielkiej miłości, ale nie chcę żyć sama. Nie mogę.

Chociaż... chyba mogę, mam tę siłę, ale tego nie pragnę. W moich marzeniach jest mężczyzna.

- Ten, który został w Archangielsku? Antonia odetchnęła, drżąc.

- Nie wiem - odparła wreszcie. - Nie widzę jego twarzy, nie potrafię zobaczyć jego

postaci. Nie wiem nawet, jaki on jest. Ale istnieje. To ktoś, z kim mogę dzielić resztę mego

życia. Może to Oleg, może ktoś, kogo znam. A może ktoś, kogo jeszcze nie spotkałam...

- Wasilij? - spytał Anastas. - Lubiłem Wasilija...

- Wszyscy lubią Wasilija - rzekła Antonia z nieznacznym uśmiechem. - Jednak nie

moglibyśmy się związać na dobre i złe, po prostu nie moglibyśmy wyrządzić sobie nawzajem

takiej krzywdy. A przede wszystkim nie moglibyśmy wyrządzić takiej krzywdy Raiji...

Anastas ujrzał przed oczyma przyjaciółkę Antonii. Zawsze była obecna, wkradła się w

życie tak wielu. Niezwykła kobieta, którą trudno zapomnieć. Pod wieloma względami bardziej

nieobliczalna od Antonii, a jeden Bóg wie, że mało która miała bardziej zagmatwane życie i

zawiłą duszę niż właśnie Antonia.

- A w twoich marzeniach są kobiety, Anastas? - spytała Antonia.

Poderwał się przestraszony. Odruchowo odsunął się, jakby się sparzył.

- Trudno jest wymazać wspomnienia o Kati - rzekł szczerze. - Już nigdy nie pokocham

nikogo tak mocno, a związek bez miłości wydaje się bez sensu.

- Nie chcesz mieć dzieci? Poczuł, jakby otrzymał policzek. Uparcie unikał tych myśli,

celowo je omijał. Zawsze uciekał wzrokiem, kiedy dotykał tego tematu.

- Nie mógłbym dać dzieciom nawet nazwiska - rzekł głucho. - Nie posiadam nic, a nie

potrafiłbym skazać ich na biedę i głód.

- A twoje konie? - spytała.

- Czyż nie są tylko marzeniem? - westchnął Anastas. - Życie to droga, która biegnie

przede mną. Nie ma takiej izby, która będzie moja, ani ziemi, którą posiadłbym na własność.

Konie, które bym trenował, nie należałyby do mnie. Ale mnie to nie przeszkadza, nie mam

potrzeby posiadania... Jestem chyba szczęśliwszy, niczego nie mając. Rzeczy wiążą cię. Nie

zauważyłaś? Ludzie także cię wiążą. Kobieta mnie zwiąże, a dzieci jeszcze bardziej. Jestem

chyba takim koniem, który wiecznie będzie wierzgał i nigdy nie da się ujarzmić.

- To oznacza samotność - zauważyła Antonia.

- Tak - odparł. - Ale mogę tak żyć. Myślę, że chcę tak żyć.

Anastas pokładał w Bogu nadzieję, że nie zranił Antonii. Jej słowa zaczynały go

przerażać. Nie spytał jej o to, czego najbardziej się obawiał, nie mógł jej tego powiedzieć. Ale

strach miał oblicze.

Jego własne.

W jej marzeniach.

- Wyobrażałam sobie prawie, że mógłbyś ujeżdżać moje konie - rzekła cicho.

Anastas uścisnął ją ostrożnie i pocałował w czoło.

- Obawiałem się tego - rzekł smutno. - Obawiałem się, że o tym pomyślisz, ale to nigdy

nie byłoby możliwe.

- To prawda - przyznała po dłuższej chwili. - To nigdy nie byłoby możliwe.

8

Wyruszyli w dalszą drogę. Podróżowali powoli, krajobraz przesuwał się leniwie.

Zrobiło się chłodniej. Lato zaprezentowało już swą szatę i mogło odejść, wystarczająco długo

tańczyło boso po kraju, wymachując kolorową spódnicą.

Barwy zbladły, trawa straciła swą soczystą zieleń, niebo nie potrafiło już wydobyć

iskrzącej niebieskości. Wiele kwiatów zrzuciło płatki, z ciężkich główek wysiały się nasiona.

Wszystko przygotowywało się na nadejście jesieni.

Dotarli do Suchony. Serce Antonii zabiło trochę szybciej, kiedy ujrzała rzekę, jej rzekę,

którą Dwina nigdy się nie stanie.

Teren nie przypominał okolic Kotłasu, gdzie Suchona wpada do Dwiny; długo jeszcze

trzeba jechać na północny wschód, by tam dotrzeć. Upłynie wiele czasu, zanim Antonia

rozpozna znajome strony.

Totma, tak jak Wielikij Ustiug, leży po lewej stronie rzeki - albo północnej, w

zależności od tego, jak się patrzy. Kotłas natomiast zbudowano po jej wschodniej stronie.

Rozbili obóz na obrzeżach Totmy. Nie mogli tak dużą grupą rozlokować się we wsi.

Plotki jednak dotarły do jej mieszkańców przed nimi.

Kiedy kapitan wybrał się do wioski, żeby się dowiedzieć o transport frachtowcem na

północ, wszyscy wiedzieli, w jakiej sprawie przybywa. Zanim dotarł do portu, powiedziano mu,

że musi się przygotować na czekanie.

Frachtowce miały przypłynąć za tydzień. We wsi są, co prawda, mniejsze lodzie do

przewozu ludzi, ale wozów i koni nie udźwigną. Poza tym są przystosowane tylko do

pokonywania krótkich odcinków rzeki. Lecz - jak już powiedziano - za tydzień spodziewane są

frachtowce z Archangielska z transportem ryb z wielkiego morza na północy, i będą mogły ich

zabrać aż nad Morze Białe.

Kapitan wrócił do obozu, przynosząc niepomyślne wieści.

Podróżni musieli uzbroić się w cierpliwość, nie pozostawało im nic innego.

Większość z nich wyruszyła do wsi, wytropili w niej bowiem karczmę, w której od razu

zawrzało.

Antonia nie tęskniła do wioski. Razem z Anastasem wybrała się tam konno i zobaczyła

już, co było do zobaczenia. Małe domy, ludzi umęczonych codzienną pracą, port - nieduże

łodzie. Zaciekawione dzieci, kobiety o bojaźliwych spojrzeniach. Hałaśliwych mężczyzn, wśród

których zauważyła sporo młodych.

Nietrudno zgadnąć, dlaczego.

Na początku lata skończyła się kolejna wojna Rosji ze Szwecją. Młodzi mężczyźni,

którzy zostali powołani do wojska i którzy przeżyli, zaczęli wracać do domów.

Spór między Szwecją a Rosją trwał już długo. Latem 1741 roku Szwedzi wypowiedzieli

wojnę Rosji i zebrali wojska przy granicy. Poprowadził je generał major Henrik Magnus von

Buddenbroock. Strona szwedzka nie była jednak przygotowana do wojny. Rosjanie zaatakowali

i zdobyli Villmanstrand. Nie doszło nawet do poważniejszych walk. W listopadzie tegoż roku

po kolejnym przewrocie pałacowym na tronie Rosji zasiadła córka Piotra I, Elżbieta.

Na froncie fińskim zawarto ustne zawieszenie broni, ponieważ Elżbieta Piotrowna

potrzebowała czasu na uporządkowanie spraw we własnych kręgach. Kiedy się z tym uporała,

w lutym 1742 roku zerwała bez wahania zawieszenie broni, o które sama zabiegała, i z

zaskoczenia zaatakowała osłabionego wroga. Wiedziała, że zima mocno dała się we znaki

szwedzkim wojskom. Żołnierze kwaterowali w nędznych barakach, gdzie często gościły

choroby, nie dojadali, coraz bardziej słabła wśród nich wola walki i wiara w zwycięstwo.

Prowadzenie wojny pochłania mnóstwo pieniędzy. Ponieważ do zimowych kwater żołnierzy w

Finlandii było daleko, król Fryderyk I skreślił wszystkie te wydatki na wojsko, które uznał za

zbędne.

Szwedzi wysłali do carycy Elżbiety przywódcę arystokratycznego stronnictwa

„kapeluszy”, by prowadził pertraktacje o przedłużenie zawieszenia broni. Pułkownik

Lagerkrantz nie uzyskał jednak wiele.

W połowie marca 1742 roku Elżbieta ogłosiła manifest do społeczeństwa Finlandii.

Obiecała Finom wsparcie w ich dążeniach do niepodległości, jeżeli nie będą walczyć przy boku

Szwecji. Gdyby jednak tak się nie stało, zagroziła, że zniszczy Finlandię ogniem i mieczem.

Niebezpieczne myśli zasiała w umysłach Finów. Szwedzi poczuli się zagrożeni.

W tej sytuacji król szwedzki kontynuował wojnę przeciw carycy, ale Rosjanie odnosili

kolejne sukcesy i w sierpniu tegoż roku główne siły szwedzkie skapitulowały. Władze rosyjskie

starały się pozyskać ludność fińską, która znalazła się pod ich panowaniem, ale o

niepodległości Finlandii już nie wspominały.

Na szczęście Finlandia miała piękne kobiety. Głównodowodzący wojskami rosyjskimi

zakochał się w kobiecie z Suomi, Ewie Merten. Być może również dzięki temu ludności

zagarniętego kraju rządy nowego okupanta nie dały się zbytnio we znaki.

Przegrana wstrząsnęła Szwecją. Surowo ukarano winnych klęski (stracono m. in.

generałów Lewenhaupta i Buddenbroocka), dzięki czemu partia „kapeluszy” utrzymała się przy

władzy. Obok problemu odpowiedzialności za klęskę rządzące krajem stany szwedzkie

skoncentrowały swą uwagę na sprawie następstwa tronu.

W 1741 roku zmarła bowiem bezpotomnie królowa Ulryka Eleonora, która przed ponad

dwudziestu laty abdykowała na rzecz swego męża, Fryderyka margrabiego Hessen - Kassel.

Sprawa następstwa tronu łączyła się ściśle z perspektywą zawarcia korzystnego pokoju z Rosją.

Wielu zwolenników miała kandydatura Karola Piotra Ulryka av Holstein - Gottorp, syna siostry

Karola XII. Był on jednak wnukiem Piotra Wielkiego i siostrzeńcem Elżbiety i nim delegacja

szwedzka przybyła do księcia do Petersburga, za sprawą carowej został on już następcą na

tronie Rosji.

Szwedzi przełknęli tę pigułkę. Część z nich zwróciła teraz uwagę na duńskiego następcę

tronu, Fryderyka duńskiego. Wielkie nadzieje wiązał z nim zwłaszcza lud Dalarna, prowincji

leżącej w środkowej Szwecji. W Dalarna miała wielu zwolenników idea unii skandynawskiej.

Drugim kandydatem był kuzyn ojca Karola Piotra Ulryka, książę biskup Adolf Fryderyk z

Lubeki.

Ten ostatni cieszył się szczególnymi względami carycy Elżbiety, gdyż pełnił funkcję

opiekuna następcy tronu rosyjskiego, jej siostrzeńca. Caryca Elżbieta dała Szwedom do

zrozumienia, że jeśli Adolf Fryderyk zostanie wyznaczony na szwedzkiego następcę tronu,

stworzy to możliwość trwałego pokoju z Rosją.

Naciski Duńczyków znaczyły niewiele wobec żądań sąsiada na wschodzie, a głos

Elżbiety rozbrzmiewał z coraz większą siłą na korytarzach królewskiego dworu w Sztokholmie.

Kiedy Szwedzi zaczęli rozumieć, na co się zanosi, w kraju wybuchło powstanie.

Rozruchy chłopskie ogarnęły nie tylko Dalarnę, ale i inne dzielnice kraju. Wzburzenie

przeciwko dyktatowi Rosji zamieniło się w walkę biednych przeciw bogatym. Przerażone wła-

dze zaakceptowały 13 czerwca 1743 roku kandydaturę królewicza duńskiego na tron szwedzki.

W połowie roku 1743 stale rosnące wojsko powstańcze dotarło do Norrtull w pobliżu

Sztokholmu, gdzie zostało zatrzymane. Jego sukcesy nie trwały długo. I tym razem caryca

Elżbieta wybrała odpowiedni moment, wysyłając kuriera z wiadomością do prowadzących

rozmowy w sprawie zawarcia pokoju w Abo - oto Rosjanie zrezygnują z większości terytorium

Finlandii, jeżeli ich życzenia w konflikcie o tron szwedzki zostaną spełnione.

W obozie powstańczym zwolennicy kompromisu stanowili mniejszość. Powstańcom

udało się przedrzeć przez ogień armatni, przez barykady i pomaszerowali prosto do stolicy. Tu

jednak zostali rozgromieni przez regularne wojsko, a przywódców aresztowano i skazano na

śmierć.

Książę biskup Adolf Fryderyk został obrany następcą szwedzkiego tronu. Po spełnieniu

tego warunku Elżbiety przedstawiciele Szwecji i Rosji 7 sierpnia 1743 roku podpisali w Abo

traktat pokojowy. Na mocy tego traktatu Rosjanie oddali Szwedom niemal całą Finlandię z

wyjątkiem okręgów Kymen i Savonlinna. Zagrody, gminy i wsie Wielkiego Księstwa zostały

nagle podzielone. Takimi drobiazgami w Sztokholmie jednak się nie przejmowano.

A w Sankt Petersburgu caryca Elżbieta zacierała ręce, zadowolona z zaistniałego stanu

rzeczy. Pokój zawarty w Abo przyniósł jej dalekosiężne korzyści. Nie potrzebowała już

wszystkich żołnierzy zwerbowanych na czas wojny do armii. Młodzi mężczyźni mogli wrócić

do swoich wsi rozsianych po całej Rosji.

Dlatego i w Totmie było teraz tak wielu młodych. Przeżyli wielką przygodę na

zachodzie, zdobyli ziemie dla carycy Elżbiety!

Antonia i Anastas nie znali całej historii ostatniej wojny ze Szwecją, ale trochę wieści

do nich dotarło. Dowódcy byli dumni ze swych zuchów. Nawet ci spośród żołnierzy, którzy nie

zawędrowali tak daleko na zachód, by choćby zajrzeć do Finlandii, przechwalali się tak, jakby

sami walczyli i omal nie stracili życia.

Opowieści wojenne żyły we wszystkich wioskach, które wysłały swoich synów na front.

A caryca utwierdziła się na swym tronie w Sankt Petersburgu...

Antonia i Anastas wrócili konno do obozu. Zatrzymali się przy wozach i usiedli, by

odpocząć. Nauczyli się czekać.

- Nie szukacie we wsi jakiegoś porządnego łóżka? - spytał brat Wadim z wymownym

uśmiechem.

Anastas również się uśmiechnął.

- Może i my doszliśmy do wniosku, że niebo jest lepszym dachem?

Dni dłużyły się niemiłosiernie, nic nie można było na to poradzić. Anastas i Antonia

sporo czasu poświęcali młodej klaczy, ale i to zajęcie nie mogło wypełnić długich godzin

oczekiwania. Stopniowo wszyscy uczestnicy podróży tak się sobą znużyli, że zaczęli nawzajem

się unikać.

Gdy zbyt długo przebywali razem, łatwo wybuchały sprzeczki.

Nieprzemyślane słowa i drobne nieporozumienia sprawiały, że rozdrażnienie narastało.

Niekiedy dochodziło nawet do rękoczynów.

Musieli od siebie odpocząć, pragnęli przejść się trochę dalej niż dookoła ogniska,

tęsknili za widokiem innych twarzy.

Antonia również pragnęła odmiany, ale nie chciała chodzić do wsi. Wolała spokój

panujący przy wozach i wypoczynek pod gołym niebem.

W obozie została niewielka grupka: mnisi, kilku kupców, garstka żołnierzy i kapitan,

który uznał - jak zwierzył się Anastasowi - że nigdy nie wiadomo, kiedy przypłyną statki. Choć

ludzie mówili, że za tydzień, to równie dobrze mogło to nastąpić za trzy dni lub dwa tygodnie.

On w każdym razie zamierzał nieustannie czuwać. Pewnie miał już za sobą jakieś przykre

doświadczenia. Może przegapił jakąś ważną sprawę...

Antonia denerwowała się. Nie po raz pierwszy podczas tej podróży, ale wcześniej

przynajmniej coś się działo. Można było przynajmniej zaplanować następny dzień. Podróżujący

wyznaczali kolejny odcinek drogi do pokonania i przemierzali go do nastania zmroku. Robili

przerwy na posiłki i odpoczynek. Rozbijali obóz na nocleg. Budzili się nazajutrz, by pokonać

kolejny etap.

Teraz dni wypełniało czekanie.

Nie wiedzieli, jak długo przyjdzie im tu tkwić. Nie mieli pojęcia, kiedy wyruszą dalej.

Dla Antonii takie czekanie było katorgą.

Nie potrafiła spokojnie usiedzieć w jednym miejscu.

Gdyby ich obóz miał ściany, zaczęłaby po nich chodzić.

- Weźcie parę koni i tę młodą klacz - zaproponował kapitan. On także zauważył

niepokój Antonii i obawiał się, że jej nastrój może się udzielić jego najmłodszym żołnierzom.

Oni również nigdy wcześniej nie musieli czekać i teraz wprost świerzbiły ich ręce, gdy zbyt

długo bezczynnie siedzieli. - Źrebakowi też dobrze zrobi, jeśli porządnie się wybiega. Wiecie,

jak się z nim obchodzić. Pojedźcie wzdłuż rzeki. Popatrzcie, czy nie widać frachtowców. Chyba

je rozpoznacie?

- Urodziłam się w Archangielsku - rzekła sucho Antonia. - Widywałam frachtowce,

zanim zaczęłam chodzić!

Wzięli konie. Bez siodeł, ale nie po raz pierwszy mieli pojechać na oklep. Temu, kto nie

posiadł tej sztuki, kapitan by na to nie pozwolił, ale Antonia i Anastas dawno przestali być

uczniakami.

Anastas przywiązał Carycę do swego konia, w razie gdyby klacz zechciała pognać

własnymi ścieżkami. Tego nigdy nie da się przewidzieć.

Możliwość oddalenia się od obozu była dla Antonii jak wybawienie. Wiatr smagał ją po

twarzy, po raz pierwszy od początku podróży poczuła się szczęśliwa.

Poprowadziła konia pod wiatr, zdawało jej się, że frunie. Jeżeli ptaki doznają

podobnego wrażenia, nic dziwnego, że śpiewają.

Na północ od wioski nie widziało się zbyt wielu zabudowań. Domy skupiły się wokół

portu, jakby stamtąd wyrastały. Na obrzeżach wioski znajdowały się małe łatki pól, dalej

ciągnęły się łąki i las. Cudowne równiny porośnięte trawą, na których konie mogły tańczyć do

woli, ponad którymi Antonia mogła polecieć. Lasy szumiały liściastymi koronami. Trzeszcząc,

drzewa niechętnie zrzucały liście, krwawiąc, żaliły się, że lato minęło. Wypływała z nich

złocista krew, przybierając czerwoną i brązową barwę. Potem drzewa całkiem się poddawały i

zamierały, do następnego lata przechowując wspomnienia o liściach i zieleni.

Zimne i rześkie powietrze, sprawiło, że policzki Antonii zaczerwieniły się, że krew w

żyłach zaczęła jej szybciej krążyć. Wiatr wzburzył loki Antonii, ją samą wypełnił szczęściem.

Pragnęła popędzić w nieznane, gnać przed siebie i nigdy się nie zatrzymać. Galopować

póki i ona, i koń całkiem nie opadną z sił.

Ale słabym głosem odezwał się w jej głowie rozsądek. Upominał, że nie należy,

wyznaczał granice wolności, granice ucieczki.

Antonia zatrzymała konia, gdy dotarła do zacisznej zatoczki. Zeskoczyła na ziemię i

poprowadziła zwierzę do rzeki, by ugasiło pragnienie. Położyła się na brzuchu i sama chłeptała

zimną, krystalicznie czystą wodę.

Piła z Suchony, jej rzeki, rzeki Grigorija.

Usiadła na brzegu i czekała na Anastasa. Koń pasł się pod drzewami, gdzie znalazł

jeszcze dość soczystą trawę.

Anastas długo się nie pojawiał. Z młodą klaczą na uwięzi nie mógł galopować w takim

tempie jak Antonia.

- Ścigałaś się z diabłem, czy co? - spytał, kiedy ją zobaczył.

Antonia wzruszyła ramionami. Przyglądała mu się, jak poi konie, prowadzi je ku

zaroślom i przywiązuje do drzewa, jak zarzuca derkę na grzbiet swego wierzchowca.

Potem Anastas usiadł obok Antonii.

- Myślałby kto, że tkwiłaś w stajni całą zimę, nie oglądając światła dziennego, i że

wypuszczono cię na wiosenny wypas - dodał. - Ale muszę przyznać, że jeździsz konno jak

szatan! - rzekł z uznaniem. Z jego ust to prawdziwy komplement.

- Mogłabym tak galopować aż do Archangielska - westchnęła Antonia rozmarzona. -

Nic by mi się nie stało i na pewno dotarłabym tam wcześniej niż statki.

- Właśnie - przyznał sucho Anastas, wkładając do ust źdźbło trawy. - Dotarłabyś tam

wcześniej niż statki, ale przecież tego nie chcesz, jeżeli się dobrze zastanowisz.

Miał rację.

Antonia podciągnęła kolana pod brodę. Wpatrywała się w przepływającą obok rzekę.

Kiedyś, nieskończenie dawno temu, kochała się z Grigorijem na jej brzegu. Dużo

bardziej na północ, ale nad tą samą rzeką.

Nad Suchoną.

Te wody widziały, jak staje się kobietą.

Rzeki nie patrzą...

No, w każdym razie Suchona przepływała tuż - tuż. Antonia nadal słyszała jej szum.

Słyszała też głos Grigorija, głos młodego mężczyzny, a oprócz tego swój własny, przestraszony

oddech i jego spokój.

Był taki przystojny.

Sprawił, że wszystko stało się dla niej piękne.

Grigorij nie żyje...

- Powinniśmy wcześniej spytać, czy możemy wypożyczyć konie - rzekł Anastas. -

Szkoda, że nie wpadliśmy na ten pomysł.

- W czasie podróży i tak nie byłoby to możliwe - odparła Antonia, wpatrzona w dal

nieobecnym wzrokiem. - Konie potrzebowały odpoczynku.

Anastas zgodził się z nią. Zatem słyszała, co powiedział, choć wydawało się, że błądzi

myślami gdzieś daleko.

- Nie widać żadnych statków - odezwała się. - Będziemy czekać na nie rok!

- Twój optymizm zawsze mnie ujmował - rzekł Anastas z przekąsem. - Nie

przyciągniesz ich myślą, nie masz nawet w rękach Jumali.

Antonia posłała mu surowe spojrzenie, nie chciała, by przypominał jej o złotej bogini.

Zamierzała nie wracać do tego, co było. Nie zapomnieć, bo tych wydarzeń nie można

zapomnieć, ale zostawić je za sobą, ukryć pod otoczką mgły.

- Czy powiedział, że statki przypłyną z Archangielska? - spytała. - Czy kapitan tak

powiedział?

Znowu jakby ogarnęła ją rezygnacja. Znowu popatrzyła na rzekę, zagryzła dolną wargę,

potarła brodą o kolana.

- Tak, z transportem ryb z Archangielska - potwierdził Anastas.

Antonia zamknęła oczy.

Tylko nie płacz! upomniała samą siebie. Wszystko, tylko nie to. Nie chciała łzami

zburzyć tego szczęścia, które ją ogarnęło. To miał być piękny dzień.

Tylko piękny.

Tańczyła z powietrzem, pognała w zawody z wiatrem, znowu poczuła pod sobą grzbiet

konia. Zwierzę pozwoliło się jej prowadzić.

Czuła się szczęśliwa.

Nie powinna płakać i niszczyć tej cudownej chwili.

- To frachtowce Jewgienija - rzekła cicho. - Jewgienija i Olega. Tylko oni prowadzą

przewozy rzeczne z Archangielska. Znam załogę i marynarze też mnie znają. Wiedzą, że jestem

żoną Olega Jurkowa.

Roześmiała się.

- Jak ty to nazywasz, Anastas? Czy to przeznaczenie? A może kara?

- Nie możesz być pewna, że frachtowce, które tu płyną, należą do Olega - odparł. -

Długo przebywałaś poza domem, w Archangielsku wiele się mogło zmienić. W twoim życiu

także w tym czasie wiele się wydarzyło.

Być może miał rację.

Ale Antonia była pewna, że się nie myliła. Śmieszyło ją takie zrządzenie losu. Nie

chciała dopuszczać myśli, że również przyprawiało o łzy.

Nie chciała na to patrzeć od tej strony.

Nie dzisiaj.

Dzisiaj chciała być szczęśliwa.

- Musimy wrócić przed zapadnięciem zmroku - rzekł Anastas i spojrzał w niebo, które

na zachodzie nabierało fioletowego odcienia. - Czeka nas kawał drogi, ty się o to postarałaś.

Ale teraz musisz się trzymać blisko mnie. Chyba że inny bliski krewny czarta usiądzie za tobą.

Antonia wstała i przeciągnęła się.

- Jeszcze trochę - poprosiła. - Zostańmy jeszcze tylko trochę!

Nie miał serca odmówić.

Niebo zrobiło się ciemnoniebieskie, potem poszarzało. Antonia zeszła nad zatoczkę.

Usiadła na piasku i zdjęła ciężkie buty. Weszła do zimnej wody. Roześmiała się do Anastasa.

Miło było widzieć ją znowu taką. Za tę cenę mógłby nawet wracać do obozu po ciemku,

teren był płaski i bezpieczny.

Antonia zdjęła kurtkę i rzuciła ją na suchą trawę. Pociągnęła za wstążkę, którą związała

włosy - blednącą krajkę Grigorija.

Rozpięła i zdjęła bluzkę. Stała na szeroko rozstawionych nogach jak mężczyzna i

rozplątywała szarfę, którą przewiązywała szerokie spodnie, używane do jazdy konnej.

Anastas nie do końca rozumiał jej zamiary, zanim nie pozbyła się reszty ubrania i nie

weszła do rzeki.

Widział, że się trzęsie z zimna, ale nie zatrzymała się, dopóki woda nie sięgnęła jej nad

piersi. Dopiero wtedy ze śmiechem odwróciła się do niego.

- Cudownie! Anastas trochę w to wątpił, ale musiał przyznać, że w podróży rzadko

trafiała się im okazja do kąpieli. Czasem tu i tam pobieżnie się ochlapali, sięgając nie dalej niż

do skraju kołnierza i do nadgarstków. Od wyruszenia z Rybińska Antonia nie myła się po-

rządnie ani razu.

Rozumiał, że tęskniła za kąpielą.

Sam przyzwyczaił się do brudu, choć nie czuł się z tym dobrze.

Antonia zanurzyła głowę i umyła włosy.

- Tchórzysz? - droczyła się. - A może wcale się nie brudzisz?

Anastas zszedł na brzeg i włożył rękę do wody. Była zimna, nikt mu nie powie, że nie.

Ale mimo wszystko kusiła.

Jeżeli teraz się nie wykąpie, będzie wysłuchiwał kazań do końca podróży na północ.

Antonia będzie mu dokuczała, że jest mazgajem.

Nie przejmował się wcale babskim gadaniem.

Mimo to zrzucił buty i ściągnął ubranie.

Kiedy dotarł w pobliże Antonii, woda sięgała mu po pas. Rzeka w tym miejscu nie była

głęboka. Suchona okazała się wielkoduszna, tworząc zatoczkę - rozlewała się szeroko i nie

tworzyła niebezpiecznej głębi. Mogliby z pewnością przejść na drugi brzeg.

Antonia zaczęła chlapać obiema rękami. Czując lodowate fontanny na suchej jeszcze

skórze, Anastas zatrząsł się z zimna. Z równą energią opryskał Antonię.

Zaśmiewali się jak dzieci. Już nie czuli, że woda jest zimna. Czuli tylko, jaka jest

rześka, jak zbawiennie podziałała na ciała ogarnięte niepokojem, znużone czekaniem.

Antonia podpłynęła do brzegu. Zaczęła biec, gdy poczuła piasek pod stopami. Anastas

wyobraził sobie, że jest myśliwym, który musi ją pochwycić. Rzucił się za nią. Dopadł ją na

porośniętej trawą polanie nieopodal zarośli, tuż przy derce.

Oplótł swą zdobycz ramionami.

Mocno przytrzymał.

Dopiero teraz uzmysłowił sobie, jak bardzo wraz z zachodem słońca się ochłodziło. Od

Antonii biło ciepło, nie chciał jej puścić.

Wolno przesunął ręce od jej talii do piersi. Poczuł ich ciężar, wypełnił nimi dłonie.

Ustami przesuwał wzdłuż jej karku do zaokrąglenia ramienia. Antonia oparła się ciężko o

niego, objęła go, przycisnęła ręce do jego chudych bioder. Przywarła do niego mocno, mocno...

To nie dzieje się naprawdę! pomyślał Anastas. Nie robię tego, nie mogę...

Wargami spijał krople wody z jej skóry. Puścił Antonię na moment, by po chwili wziąć

ją na ręce i zanieść na koc. Okrył ją drugim, który zdjął z konia. Sam położył się obok.

Pocałował ją.

Antonia zacisnęła ramiona na jego karku, wsunęła się pod niego. Anastas objął ją czule.

Nie robię tego! pomyślał.

Ale zamknął oczy. Poczuł, jaka jest ciepła - a on marzł.

Jej uda zamknęły się miękko na jego biodrach. Musiał się tylko nieznacznie unieść do

góry.

Następnie opadł w dół. Wypełnił ją. A ona go otoczyła.

Nie było mu już zimno...

Koc utrzymywał ciepło, długo się obejmowali. Niebo ponad nimi pociemniało, zrobiło

się granatowe jak cesarskie szaty.

- Zaplanowałaś to - szepnął Anastas przy jej skroni z wyrzutem. W jego głosie brzmiała

nuta smutku.

- Tak. - Antonia nie zaprzeczała. - Czy z tego powodu uważasz to za coś gorszego?

- Nie.

Musiał przełknąć. Nie mógł wypuścić jej z objęć, ale nie mógł też dłużej trzymać jej w

ramionach. Nic, co by zrobił, nie wydawało mu się słuszne.

- To moje małżeńskie prawo - rzekł, usiłując obrócić wszystko w żart. - Mam

dokumenty, stwierdzające, że jesteś moją żoną i że nosisz moje nazwisko. Nawet nikt tam na

górze nie może nam niczego zarzucić. Przeor dał nam ślub i udzielił wszelkich błogosławieństw

na wspólną drogę.

Popatrzył w niebo.

To, co wydawało się takie proste, zaczynało być trudne. Nie pamiętał twarzy Kati.

- Boję się - odezwała się Antonia. - Frachtowce płynące w naszą stronę nagle

sprowadziły Olega tak blisko. Boję się. Archangielsk jest już niedaleko. Co prawda zanim tam

dotrzemy, minie jeszcze parę tygodni, lecz mimo to Oleg znalazł się tak blisko nas jak te statki.

Anastas rozumiał ją.

- Masz czas, żeby zmienić decyzję - usłyszał własny głos. - Nie musisz płynąć do

Archangielska, Antoniu. Może jednak moglibyśmy razem ujeżdżać konie...

Antonia zacisnęła oczy.

- Nie wiem - odparła nieszczęśliwa. - Zostańmy tu na noc, ale nie proś, bym zmieniła

zdanie. Jeszcze nie.

Anastas nie nalegał. Całą noc trzymał Antonię w ramionach.

Żadne z nich nie zmarzło.

9

Kiedy się obudzili nazajutrz, czuli głód, a wodą nie dało się go oszukać.

- Nadal nie widać frachtowców - rzekła Antonia, spoglądając na północ. Założyła buty i

wsunęła w nie szerokie nogawki spodni, zestawiając czerwień z brązem, a jasnoniebieską bluzę

z barwną szarfą w pasie. Narzuciła kurtkę z miękkiej, garbowanej skóry. Czarne loki sterczały

niesfornie. Nawet krajka, którą je mocno przewiązała, nie zdołała ich utrzymać w ryzach, kiedy

były świeżo umyte.

Anastas składał koce. Czuł w piersiach narastający ciężar. Przyczyniła się do tego

również Antonia.

Ona, Antonia, kobieta, przyjaciel.

Kati nie żyje.

Grigorij nie żyje.

Anastas był zagubiony.

Zszedł na brzeg i usiadł obok Antonii. Otoczył ją ramieniem, uścisnął. Spojrzały na

niego brązowe oczy, nie mówiły nic o nocy, która zapadła w świadomość obojga i którą

pamiętali wyraźnie, ale nie zdobyli się, by o niej rozmawiać. Nie z powodu wstydu.

To coś innego.

- Masz tak piękne oczy - szepnął Anastas. Uśmiechnął się do Antonii. Znał ją cztery

lata, codziennie na nią patrzył i nie zwrócił uwagi na jej oczy.

Nie powinien był zauważyć ich i teraz. Ich szczególnego, dzikiego piękna.

Przypomniał sobie wzrok Wasilija.

Nie chciał, by jego własne spojrzenie w czymkolwiek przypominało spojrzenie tamtego

mężczyzny, nie chciał, by zdradzało tę samą niszczącą tęsknotę.

- Pełne wyrazu - dodał zamyślony. - Mogą podróżować tak daleko. Twój wzrok

posługuje się tysiącem słów. Wiedziałaś o tym?

Antonia potrząsnęła głową. Dała się ponieść nastrojowi niczym unoszony na falach

statek, którym nikt nie steruje...

- Jako niemowlę byłam krępowana powijakami - wyznała, niszcząc intymny nastrój,

który udało im się wytworzyć. - Starannie, od szyi w dół. Oczy uczą się wtedy wędrować.

Skończyłam rok, kiedy tego zaprzestano... - Popatrzyła obok. - Czasami wydaje mi się, że

pamiętam. Czuję, jakbym miała związane ręce i nogi. Nie mam własnej woli, nie pragnę

niczego poza tym, żeby uwolnić się z więzów. Ale to chyba myśli osoby dorosłej, uczucia

dorosłego... - Spojrzała na Anastasa z ukosa. - A ty? Byłeś krępowany?

- Czy nie postępuje się tak ze wszystkimi maluchami? - spytał. Nie wiedział, nie

pamiętał tak odległych czasów. - Pierwsze, co sobie przypominam, to dzień, kiedy ojciec

posadził mnie na końskim grzbiecie. Mogłem mieć nie więcej niż dwa lata. Panicznie się bałem.

Pamiętam, że krzyczałem...

- Nie krępowałam powijakami Olgi - powiedziała Antonia. - Nie zdobyłam się na to.

Uważałam, że powinna móc ruszać rączkami i nóżkami. Kobiety gadały pewnie, że jestem

okropną matką. Uśmiechały się z politowaniem, widząc, ile wysiłku kosztuje mnie

wychowywanie tak ruchliwego dziecka. Na pewno dużo łatwiej jest je skrępować, by mogło

ruszać tylko głową i oczami...

Anastas nigdy się nad tym nie zastanawiał, dzieci nie były częścią jego świata.

Jednak po wieczorze spędzonym z Antonią nad strumieniem wiele myślał o dzieciach.

Antonia poruszyła w nim nieznane dotąd uczucia.

Nikt nie powinien odbierać swobody jego dziecku...

Anastas zadrżał. Wstał. Teraz i jego ogarnął niepokój, nie mógł go opanować.

- Wracajmy - rzekł krótko. - Pewnie wszyscy zastanawiają się, co się z nami stało...

Antonia uśmiechnęła się, ale ruszyła za nim.

- Nie sądzisz, że doskonale się domyślają, po co zniknęliśmy na noc?

Nie odpowiedział.

Odwiązał konie i podprowadził je do zatoczki. Nie patrzył na Antonię, lecz dobrze

wiedział, co robi. Słyszał, jak łagodnie przemawia do źrebięcia, słyszał, jak je poklepuje.

Wiedział, jak miękki jest dotyk jej dłoni...

Uświadomił sobie, że nagle wszystko się zmieniło.

Czuł się zagubiony.

Nie mógł zebrać myśli.

Archangielsk.

Dokumenty.

Kati nie żyje. Kati nigdy nie wróci. Grigorijowi nie był już winien lojalności.

Zmarli nie mają udziału w świecie żywych. Tak to już jest.

Antonia zarzuciła derkę na konia i wspięła się na jego grzbiet. Anastas spojrzał na nią.

Czekała.

- Nie ucieknę ci dzisiaj - obiecała beztrosko. Jej oczy śmiały się. - Słowo honoru!

Jak mogła traktować wszystko tak lekko? Jak jej się udawało tak doskonale ukrywać to,

co ją boli?

Czy wszystkie kobiety są takie?

Sądził, że wie co nieco o ludziach. O kobietach także. Pewnie wskutek młodzieńczej

zuchwałości.

Zarzucił derkę na konia, wskoczył na niego. Ściągnął cugle, odnalazł wzrok Antonii,

zatrzymał go na chwilę. Chciał nakłonić ją do zachowania powagi, wiedział, że potrafi także

być poważna, na pewno.

Słowa, które powinien wymówić, ugrzęzły mu w gardle przy pierwszej próbie.

Potwornie zaschło mu w ustach, ścisnęło w krtani, ochrypł głos...

- Czy myślałaś o tym - wykrztusił wreszcie - że mogłaś zajść w ciążę? - Nie umknęła

wzrokiem, nie zmieniła wyrazu twarzy. - Co wtedy zrobisz, Toniu?

- Myślałam o tym - odparła. - Nie wiem, Anastas.

Lekko uderzyła piętami boki konia. I chociaż obiecała, że nie ucieknie jak wczoraj,

zrobiła dokładnie tak samo.

Czekała na Anastasa przed obozem. Nie zsiadła z konia. Uśmiechała się przepraszająco.

- Widocznie znowu poganiał mnie któryś z krewnych samego diabła - rzekła z

uśmiechem. - Przykro mi, Anastas...

Skinął głową na znak, że rozumie. Wiedział, że i ona myśli o tym samym, że i jej nie

jest lekko.

Wkroczyli na niebezpieczny grunt.

- Na pewno będziesz pierwszym, który się o tym dowie - padły słowa wyrwane z

kontekstu.

Anastas przełknął.

Dobry Boże, dokąd go to doprowadzi? Dokąd to ich doprowadzi?

- Myślę, że i ja powinienem pogalopować przed siebie, jakbym chciał zrzucić z konia

diabła - rzekł cicho.

Zacisnął mocno szczęki, skierował wzrok w stronę obozu. Widział stąd wozy. Wszystko

wydawało się jak przedtem. Żadnego poruszenia.

Na pewno więc ich towarzysze podróży pomyśleli, że nie ma potrzeby wszczynać

poszukiwań młodej pary, że młodzi po prostu wykorzystali pierwszą dogodną okazję, by pobyć

sam na sam.

Anastas widział też w oddali wioskę.

Poczuł dziwne ssanie w żołądku. Paskudne uczucie!

Nie pozbędzie się go ani dziko galopując na końskim grzbiecie, ani ciężko pracując.

- W obozie będziesz bezpieczna - rzekł zmienionym głosem. - Trzymaj się brata

Wadima albo kapitana. Nie jest jeszcze stary, ale nie ostrzy sobie na ciebie zębów. Ja... muszę

na chwilę was opuścić...

Antonia skinęła głową. Trochę ją dotknęło , że właśnie teraz zostawia ją samą, ale

widocznie uznał, że tak będzie lepiej.

- Chyba znajdzie się jeszcze jakieś wolne miejsce w gospodzie - rzekł z krzywym

uśmiechem pozbawionym radości. - Wiem, że nie powinienem topić trosk w kieliszku, ale

muszę na chwilę przestać myśleć, rozumiesz, Toniu? Nie dlatego tam idę, żeby od ciebie uciec!

To moje własne piekło, coś, co jest we mnie. Całe moje życie, całe to moje przeklęte życie,

Antonia. Muszę choć na moment przestać o nim myśleć, muszę się od niego uwolnić, choćby

na te parę godzin... Skinęła głową.

- Zrobisz tak, jak uznasz za słuszne... Pojechali do obozu.

Przywitała ich ogólna wesołość. Kiedy oporządzali konie, padło kilka niewybrednych

żartów.

- Domyślam się, że zaskoczyła was ciemność - zauważył kapitan.

Anastas skinął głową.

- Wieczory są nieprzewidywalne - odparł żartobliwie. Nawet nie wiedział, że potrafi tak

dobrze udawać.

Na powrót stał się beztroskim chłopakiem, promieniejącym radością, który wiecznie się

uśmiecha i rzuca zaczepne, śmiałe spojrzenia, zawsze pewny swych racji.

Kapitan poszukał wzrokiem Antonii, która usiadła z boku, pragnąc uniknąć docinków

mężczyzn.

Teraz nie miała ochoty się przekomarzać.

Nie chciała, by znowu ktoś opacznie odebrał jej intencje.

- Rozumiem cię, chłopie - rzucił kapitan i klepnął Anastasa po ramieniu, mocno, po

męsku.

Anastas tylko się uśmiechnął.

Nie wiedział, czy chce, by go rozumiano. Sam siebie już nie rozumiał, lecz ukrywał to

za uśmiechem.

Ludzi tak łatwo oszukać.

Antonia znalazła chleb. Ułamała kawałek. Szukała wzrokiem Wadima. Miała ochotę z

nim porozmawiać, choć to mogło nie spodobać się przeorowi. Ale co tam! Najwyżej mu powie,

że się spowiadała.

Skrzywiła się na samą myśl o kłamstwie. A jeśli ten czcigodny ojciec zwróci jej uwagę,

że w takim razie powinna przyjść do niego?

Wadim siedział przy ognisku, jak często zwykł robić. Towarzyszyło mu dwóch

nowicjuszy. Słuchali go uważnie, a on nauczał.

Nie korzystał przy tym z żadnych ksiąg.

Antonia stanęła w pewnej odległości, nie chcąc przeszkadzać. Słyszała tylko urywki

nauki. Nie przejmowała się tym, samo słuchanie głosu Wadima, przepełnionego

niewzruszonym spokojem, sprawiało jej przyjemność.

Nie znała nikogo, kto miałby w sobie tyle wewnętrznej równowagi. Po tej podróży

nigdy więcej pewnie nie zobaczy Wadima. Ich drogi rozejdą się w Archangielsku. Brat Wadim

pojedzie dalej na zachód do klasztoru na Wyspach Sołowieckich przy wejściu do Zatoki

Oneskiej.

Spotkała tak wielu ludzi, których ledwie zdążyła poznać. To smutne.

Ale niewielu będzie jej brakowało tak bardzo jak tego mnicha, tego niezwykłego

człowieka, do którego nie bardzo pasował habit i ogolona głowa.

Antonia była przekonana, że Wadim mógłby osiągnąć w życiu wszystko, czego by tylko

zapragnął. Należał do tych nielicznych, którzy mogliby sięgnąć gwiazd.

Zobaczył ją. Skończył naukę i odesłał młodzieńców. Spojrzeli ukradkiem na Antonię i

zachichotali. Uznała, że pewnie i oni snuli domysły na temat zniknięcia jej i Anastasa.

Antonia usiadła po drugiej stronie ogniska.

Twarz Wadima przepełniała życzliwość.

- Wróciliście. Przytaknęła.

- Znalazłaś odpowiedź? - spytał mnich. Zdumiała się, bo nigdy mu nie mówiła o swoich

rozterkach. Anastas również nie. Anastas nikomu o niej i o sobie nie opowiadał. Potrząsnęła

głową.

- Za to pojawiły się nowe pytania - odparła. - Co z nimi zrobić, Wadim? Z tymi

wszystkimi pytaniami...? Czy na wszystkie trzeba odpowiedzieć? Czy można przez całe życie

przejść, nosząc w sobie pytania bez odpowiedzi?

- To zależy, jak bardzo są ważne.

- Nawet tego nie wiem - wyznała Antonia szczerze. Ugryzła kawałek chleba, resztę

podsunęła Wadimowi, ale podziękował.

- Nie mogę was zrozumieć, ciebie i Anastasa - rzekł cicho.

Antonia szybko spojrzała w mądre oczy mnicha, które widziały wiele.

- Istnieje między wami jakiś dziwny niepokój - wyjaśnił. - Jakaś nerwowość. Widziałem

wielu kochających się ludzi i wielu, którzy uważali, że już się nie kochają, ale wy nie

przypominacie ani jednych, ani drugich...

Antonia roześmiała się.

- Nawet nie wiesz, jak bardzo masz rację - wyznała.

- Opowiesz mi o tym? Potrząsnęła głową. Spojrzała Wadimowi prosto w twarz. Chciała,

żeby dostrzegł jej silę, że ma jej wystarczająco dużo, by udźwignąć wszystkie kłopoty.

- Nie - odparła. - To długa historia. I nie dotyczy tylko mnie ani też tylko Anastasa, lecz

wielu innych osób. Nie mam prawa o tym opowiadać. Muszę sobie sama z tym poradzić...

- A on?

- On także.

- Słyszałem fragmenty twojej historii - uśmiechnął się Wadim. - Uważam, że jesteś

niezwykłą kobietą, ale pewnie już ci to mówiono i nie oczekujesz ode mnie, że będę cię o tym

przekonywał. Już nieraz to słyszałaś.

Skinęła głową.

- Uciekłaś z nim?

- Uciekłam, nie dostałam błogosławieństwa na drogę - potwierdziła. - Zdarzyło się wiele

złego, ale i bardzo wiele dobrego. Może nie miałam prawa żądać ani przyjąć tyle szczęścia.

Jednak je przyjęłam. I niewiele jest rzeczy, których żałuję. To nie z żalu wypływają moje

pytania, rodzą się z innego powodu.

- Dużo wiem o Anastasie - rzekł Wadim niespodziewanie. - Wiem, skąd pochodzi,

dobrze znałem jego ojca.

Antonia spojrzała na mnicha zdumiona.

- Myślę, że wiem również, jak wyglądało jego życie - dodał ze smutnym uśmiechem. -

przez wszystkie te lata, kiedy zniknął jako młody chłopiec, aż do chwili, gdy przybył do

Archangielska i spotkał ciebie. To wydarzyło się nie tak dawno temu, prawda?

- Minęły cztery lata - odpowiedziała Antonia. Nie skłamała.

Skinął głową.

- Na północy szerzył się wtedy niepokój - rzekł. - Dotknął on również duchownych.

Jako mnich nie powinienem mieć na ten temat swojego zdania, ale pamiętam to.

Patrzył długo na Antonię.

- Jaki on był? - spytał. - Grigorij Jakowlewicz? Antonia odniosła wrażenie, jakby zadał

jej cios, nie mogła złapać oddechu. Zdawała sobie sprawę, że wytrzeszcza na niego oczy, ale

wprawił ją w osłupienie.

Kim jest ten człowiek?

Skąd wie?

Kościół stał tak blisko carskiej władzy...

Czy to pułapka?

Czy Wadim jest człowiekiem cara? Czy chce ją pozyskać, by wydała całą grupę i

zdradziła to, w co sama zaczęła wierzyć?

Zdradzić Grigorija...

Czy Wadim mógłby jej to zrobić?

Kim on jest?

- Anastas musiał z nim pojechać - rzekł Wadim spokojnym głosem, cicho, w zaufaniu.

Rozejrzał się dokoła, żeby się upewnić, że nikt ich nie słyszy. Czy tak by się zachował, gdyby

stał po stronie władzy? Czy nie wolałby raczej wypytywać ją przy większej liczbie świadków,

teraz, kiedy upewnił się, że ją zdemaskował... - Ten kraj jest niezmierzony, Antonia - mówił

dalej, ogarniając wzrokiem horyzont. - A mimo to zdaje się, jakby losy ludzkie zostały nanizane

na nitki niby koraliki. A nitki, które raz się spotkają, nigdy nie oddalą się zbytnio od siebie. Są

być może skazane na ponowne spotkanie, jeśli nie w innym celu, to przynajmniej po to, żeby

się rozplatać. Trzeba się uwolnić, żeby pójść dalej lub żeby wybrać inną drogę. To może okazać

się bolesne. Trzeba wrócić. Znaleźć ścieżki, po których się kiedyś chodziło. Sobie samemu

spojrzeć w oczy. Przyjrzeć się również temu, co nie było całkiem dobre. Być uczciwym. A to

jest trudne, Antoniu. Większość ścieżek jednak zarasta.

- Anastas rzeczywiście wyjechał razem z Grigorijem Jakowlewiczem Antonowem -

wyznała Antonia. Poczuła się dziwnie, wymawiając nazwisko ukochanego, rozmawiając o nim

z innym człowiekiem.

- Jaki on był? - spytał ponownie Wadim. Za jego pytaniem kryło się szczere

zainteresowanie. - Domyślam się, że on nie żyje?

Antonia przytaknęła.

- Nie żyje - rzekła bezbarwnie, krusząc chleb między palcami. Nie zdawała sobie

sprawy, że go ubywa, że spada na ziemię. - Był wielkim człowiekiem - powiedziała wreszcie. -

To nie zdrajca, jak mówią. Nigdy nikogo nie zdradził. Może z wyjątkiem własnej rodziny... -

Antonia musiała przerwać, ponieważ zakłuło ją w piersi. - Zdrada nie jest właściwym słowem -

poprawiła się zamyślona.

Nie widziała już Wadima. Widziała ogień. Widziała Grigorija. Jego matkę.

- Walczył również dla swych bliskich, ale oni nie dostrzegali niczego innego poza tym,

że ich porzucił. A on po prostu nie mógł z nimi zostać. Nie potrafiłby żyć z myślą, że mógł

zrobić coś dobrego dla innych ludzi i nawet nie podjął próby. Dokonał świadomego wyboru.

Nie poszedł najprostszą drogą; życie, jakie prowadził, nie było łatwe. Ale musiał walczyć, bo

wierzył. I próbował coś zmienić. Takich ludzi nigdy nie będzie wystarczająco wielu...

- Rozpoczął walkę zbyt wcześnie - stwierdził Wadim. - Może pewnego dnia uda się ją

wygrać...

Antonia ledwie go słuchała.

Grigorij stanął jej przed oczami jak żywy.

- On uważał, że wszystko dzieje się za późno - szepnęła Antonia. Nie zauważyła, że

popłynęły jej łzy. Poczuła słony smak, kiedy jedna strużka biegnąca po policzku wśliznęła się

do kącika ust. - Grigorij Jakowlewicz musiał zginąć - mówiła dalej. - Zginął na wschód od

Uralu. Nie ma nawet grobu, nad którym wyryto by jego nazwisko. Zrezygnował z normalnego

życia, nigdy nie założył rodziny, a byłby chyba najczulszym ojcem w całej Rosji, mógłby

swoim najbliższym dać tak wiele. Był na swój sposób bezlitosny, ale nie skrzywdziłby nikogo

dla własnej korzyści... - Uśmiechnęła się. - Dla niego wszystko było albo czarne, albo białe.

Może tak jak u was, mnichów, ale w inny sposób. Grigorij był wielki. Niewiele jest słów,

którymi można by go opisać. Wielki, to jedno z tych, które wyjaśnia niemal wszystko.

Człowiek wielkiego umysłu i wielkiego serca. Nigdy się nie oszczędzał. On, który został

okrzyknięty zdrajcą, nigdy nikogo nie zdradził. To, że wyjęto go spod prawa, odbiło się

również na jego rodzinie. Grigorij bardzo nad tym cierpiał. Skrzywdzono niewinnych ludzi

tylko za to, że wydali go na świat. To niesprawiedliwe. Grigorij troszczył się o swoich

towarzyszy, byli dla niego jak przyjaciele. - Antonia uśmiechnęła się do swych myśli. -

Anastasa traktował jak syna. Wprawdzie nie mógłby naprawdę być jego ojcem, ale taki miał do

niego stosunek. Jak do syna, którego sam... - Głos jej się załamał. Nie chciała dalej opowiadać.

Wadim nie musiał wiedzieć o maleńkiej mogiłce u źródeł Obu.

- Miał wielkie serce - powtórzyła Antonia, opanowując się. - Gorące serce. Za pozorną

surowością ukrywał ogromną czułość. Potrafił przewodzić ludziom. Nie zmieniło się to nawet

wtedy, kiedy stracił wzrok...

- Nie wiedziałem o tym - rzekł Wadim cicho.

- Rosja nie wie wszystkiego o Grigoriju Jakowlewiczu. - Głos Antonii zabrzmiał

twardo. - Ale nie musi dużo wiedzieć - dodała. - Nic ponad to, że był wielkim człowiekiem.

Antonia nagle zdała sobie sprawę, że Wadim jej szczerze współczuje.

- To z nim uciekłaś, prawda? - spytał. Antonia przytaknęła, uśmiechając się blado.

W którymś momencie przestała kłamać. Są ludzie, którym zawsze mówi się tylko

prawdę. Wadim był jednym z nich.

- Grigorij Jakowlewicz Antonów umarł na moich rękach - wyznała. - Kochałam go. -

Uniosła dumnie głowę. - Nie żałuję niczego!

- Nie potępiam cię - rzekł mnich. - Tak wiernej miłości nie można potępić...

Antonia zerknęła na niego ukradkiem. Słowa Wadima zaskoczyły ją.

- Pamiętam pewną młodą dziewczynę z Kotłasu - mówił, nie spuszczając z Antonii

wzroku. - Córkę pewnego człowieka, który przyjechał kupować konie. Było to latem.

Pamiętam, że ludzie mówili o dorosłym mężczyźnie, który zakochał się w młodziutkiej

dziewczynie. Narobił dużo zamieszania, po czym zniknął i został okrzyknięty zdrajcą.

Antonia ściągnęła brwi i zamyśliła się.

Wadim to rzadkie imię, chłopi nie nazywają tak swoich dzieci.

Ten tajemniczy mnich zbyt wiele wiedział o Grigoriju. Znał ojca Anastasa...

- Wiem, kim jesteś! - przypomniała sobie wreszcie. Nie zapamiętała go, ale musiała go

już kiedyś widzieć. - Jesteś synem właściciela ziemskiego w Kotłasie.

Skinął głową.

- Nikim innym - przyznał. - Teraz jestem mnichem Wadimem. Twoje tajemnice są u

mnie bezpieczne, tak jak moje u ciebie.

Nitki losu splatają się w zagmatwany wzór.

10

Anastasa przywieźli do obozu żołnierze. Dwóch z nich przeniosło go do wozu i

wrzuciło do środka jak worek.

Nawet tego nie poczuł.

- To nie w porządku - rzekł jeden do Antonii. - To nie do pomyślenia, mieć taką żonę

jak ty i włóczyć się po karczmach...

Antonia musiała się uśmiechnąć. Podziękowała żołnierzom, ułożyła Anastasa

wygodniej.

Nie było go cały dzień i noc, ale właściwie nawet nie zaczęła się o niego martwić.

Przyzwyczaiła się, że dawał sobie radę. Poza tym nic jej do tego, że w wódce szukał ukojenia.

Każdy miał własne sposoby.

Anastas nie dyktował jej, jak ma postępować. Pozwalał jej żyć własnym życiem.

Był prawdziwym przyjacielem.

Mężczyzną.

Kiedy się nim stał?

Antonia przysunęła się bliżej i okryła Anastasa kocem.

Czy każda kobieta w głębi serca pragnie być matką albo przynajmniej kimś się

opiekować?

Antonia głęboko skrywała to pragnienie.

Pomyślała o Oldze...

Płakała po stracie Grigorija. Mogła o nim głośno mówić, wdzięczna była Wadimowi za

tę możliwość.

Teraz traktowała mnicha jak kogoś bliskiego, jak członka rodziny, ponieważ on znał

Grigorija.

Z tęsknoty za Olgą nie potrafiła płakać.

Jej córka ma osiem lat.

Czy Anastasowi udało się uciec od wewnętrznych rozterek? Czy kupił w karczmie

zapomnienie, czy znalazł je w wódce?

A może też kupił tam sobie kobietę? Ale jej nic do tego.

Nie ma prawa go o to pytać, nie ma prawa niczego od niego żądać ani zabronić mu

spotykania się z innymi kobietami.

A czy ma prawo wrócić do ośmioletniego dziecka i nazywać się jego matką?

Czy nie opuściła Olgi na zbyt długo?

Czy wolno jej domagać się tam na północy swych praw do dziecka?

Czy rodzina i znajomi powinni raczej uznać, że nie żyje?

Pytania cisnęły się zewsząd. Natarczywie. Nie znajdowała na nie odpowiedzi...

Kiedy Anastas stał się w jej oczach mężczyzną?

I na to pytanie nie umiała odpowiedzieć.

A może nie chciała? Mogłaby sobie przypomnieć, kiedy to się stało, gdyby chciała być z

sobą szczera, ale wolała tego uniknąć.

Anastas był dla niej kimś innym niż Wasilij.

Wasilij potrafił trzymać ją na dystans, zawsze na odległość ramienia. Nie chciał, by

między nimi zawiązało się coś poważniejszego.

Wiedział, kim dla siebie mają pozostać i czego od niej chce.

Zdawała sobie z tego sprawę. Mogłaby przyznać, że i ona chce tego samego.

Dotyku ciała, czułości. Zamykała oczy i dostawała to, czego pragnęła.

Wasilij nigdy nie dal z siebie więcej, nie starał się zmniejszyć dystansu, jaki oboje

woleli zachować.

Sam również nigdy nie żądał więcej.

Nie, Anastas nie jest taki, jak Wasilij.

Anastasa łatwo zranić.

Stracił ukochaną osobę, doświadczył niewyobrażalnego bólu i był równie samotny jak

Antonia.

Los złączył ich ze sobą niczym w wodnym wirze, od początku byli razem, wiele razem

przeżyli, mogli to dzielić i wspominać w milczeniu lub w rozmowie. Wokół otaczali ich sami

obcy, a oni wciąż razem wędrowali, razem uciekali.

Jedynie w sobie nawzajem mogli szukać odwagi.

Czy rzeczywiście?

Czy to ich wybór?

Jak głęboki mógł się stać ich związek? Na ile prawdziwy? Czy opierał się na trwałych

podstawach?

Dobry Boże, gdyby znała odpowiedź na te wszystkie pytania!

Antonia się bała, panicznie się bała. Miała tylko Anastasa.

Na nikim nie mogła polegać tak jak na nim. Nawet na Wadimie, chociaż poznali

nawzajem swe najgłębsze tajemnice.

Potwornie się bała. Pragnęła, by ktoś zdjął z niej odpowiedzialność.

Nie chciała podejmować decyzji, nie chciała sama wybierać.

Niebawem znajdzie się w miejscu, z którego rozchodzi się wiele dróg. Tylko od niej

zależy, którą wybierze. Domyślała się, jak wygląda początek każdej z nich, ale nie mogła

wiedzieć, dokąd prowadzą. Tego dowie się tylko wtedy, gdy już którąś pójdzie.

Pewnie istnieją drogi, z których można zawrócić, gdy się okaże, że się zbłądziło.

Może uda się jeszcze odnaleźć pozostałe, jednak to nic pewnego.

Niektóre mogą zarosnąć, zanim się na nie wróci.

To jest jej wybór.

Nie ma prawa zrzucać tego na Anastasa, tak jak próbowała.

Nie ma prawa wywierać na niego nacisku.

Anastas powinien móc decydować o sobie. Nie do niej należy kształtowanie jego

przyszłości tylko dlatego, że sama się boi. Nie może być taką egoistką.

Grigorij być może by zrozumiał, że ona i Anastas potrzebowali siebie nawzajem jak

kobieta i mężczyzna, był na tyle wspaniałomyślny. Zrozumiałby, że tęsknota może trawić

człowieka od środka - a wtedy ramiona przyjaciela mogą pomóc ją uciszyć.

Zrozumiałby, a przynajmniej starałby się zrozumieć. Pewnie by jej to wybaczył.

Ale nigdy nie wybaczyłby jej, gdyby zniszczyła Anastasowi życie, gdyby zrzuciła na

niego odpowiedzialność, której nie chciał przyjąć.

Anastas spytał ją, czy pomyślała o tym, że mogłaby zajść w ciążę.

Oczywiście, że o tym pomyślała!

W głębi duszy pragnęła tego, choć wiedziała, że nie powinna rodzić więcej dzieci.

Uświadomiła to sobie, kiedy urodziła Olgę.

Tak bardzo pragnęła urodzić dziecko Grigorija, że nie myślała o przestrogach.

Teraz znowu wykorzystała swe ciało, żeby uniknąć podejmowania decyzji, której nikt

za nią podjąć nie mógł. Wydawało się, że to takie proste wyjście, jednak świadczyło o jej

słabości.

Łatwo jest zamknąć oczy i dać się unieść z prądem. Przypomniała sobie, jak to było

przyjemnie przez chwilę, kiedy dała się unieść z prądem Obu.

Dawno temu.

Wadim miał być może rację, kiedy mówił, że trzeba wrócić, żeby rozplatać nitki życia,

które nie powinny być ze sobą związane.

A ją kusiło, żeby je po prostu przeciąć. Można to zrobić bardzo szybko, ale

konsekwencje mogą okazać się bolesne. Powrót także bywa bolesny.

Anastas ciągle spał jak kłoda, oddychał ciężko i trwał w zupełnie innym świecie.

Nie obudzi się przed północą.

Antonia wymknęła się z wozu.

Nie czuła się już zagrożona przez mężczyzn, z którymi podróżowała.

Tworzyli jedną grupę, niezależnie od tego, jak bardzo się różnili. Dla nich ona i Anastas

należeli do siebie, nie musiała się niczego z ich strony obawiać.

Zrobili jej miejsce na pieńku przy ognisku. Siedzieli teraz w ciaśniejszym kręgu, ale

nikomu to nie przeszkadzało.

Kapitan podał Antonii jeszcze dość czysty kubek i nalał jej kwasu chlebowego.

- To nie powinno zaszkodzić damie - uśmiechnął się.

- Ta dama zniesie to i owo - odparła Antonia i wypiła.

Smakowało jej, choć napój został przyprawiony trochę inną mieszanką ziół, niż sama

zwykła to robić.

- Mąż wrócił do domu? Antonia skinęła głową.

- My mężczyźni nie powinniśmy pić - powiedział ze smutkiem kapitan.

W jego oczach pojawiła się jakaś melancholia, którą Antonia dostrzegła nie po raz

pierwszy.

Tak jak ona pił tylko kwas. Przez cały czas oczekiwania na frachtowce nie pił nic

mocniejszego.

- To przysparza naszym żonom wielu trosk - dodał. - Twój mąż nie powinien był jechać

do wioski...

- Przecież już jest w obozie - rzekła beztrosko Antonia. - Nie wygląda też na to, żeby

mu zaszkodziło. Jutro wszystko wróci do normy.

Przyglądał się jej długo.

- Nie rozumiem cię - rzekł. - Ale też nigdy nie rozumiałem kobiet, taki mój los.

- Nawet nie wiem, jak się nazywasz - wyrwało się Antonii. - Może nie powinnam pytać

- dodała zaraz.

- To nie tajemnica wojskowa - rzekł pogodnie. - Nazywam się Ilja Jarosławowicz

Budiłow. Pochodzę z Kijowa nad Dnieprem.

- Z Ukrainy? - Antonia uniosła brwi. - Kraju dumnych Kozaków?

Uśmiechnął się słabo.

- Chyba już nie, ale mamy to pewnie we krwi. Jesteśmy dumni i twardzi. Jest w nas

jakaś dzikość. Wiesz... - roześmiał się głośno, zanim zaczął mówić dalej - ...na Ukrainie kobiety

biją czasem swoich mężów!

Antonia uśmiechnęła się.

- Gdyby któryś wrócił do domu w takim stanie jak twój mąż, na pewno oberwałby od

żony. - Jego oczy nabrały dziwnej łagodności. - Wielka Rosja zrodziła się na Ukrainie.

Słyszałaś o księciu Włodzimierzu? O świętym Włodzimierzu?

Antonia potrząsnęła głową.

Kapitan skwapliwie wykorzystał okazję. Tam, skąd pochodził, uwielbiano opowiadać. I

o niczym bardziej nie lubiano mówić niż o największym synu Rusi Kijowskiej - księciu

Włodzimierzu.

- Książę Włodzimierz żył w Kijowie przed wieloma laty, około roku tysięcznego. Po

zwycięskich walkach z braćmi zajął tron kijowski. Był mądrym i zapobiegliwym władcą.

Potrafił czerpać z życia. - Uśmiechnął się szeroko. - Niektórzy mówią, że był wiecznie ciekawy

świata. Władał Kijowem i utrzymywał pełen przepychu dwór. Urządzał uczty, o których do dziś

opowiadają z podziwem. Nie było bojara czy królewicza, który nie skorzystałby z jego

zaproszenia. Swych gości podejmował chlebem i solą, miodem i winem. Miodu i wina nigdy

nie brakowało za czasów księcia Włodzimierza, zresztą niczego tam nie brakowało.

Włodzimierz był też niespokojnym duchem. Wysyłał ludzi za granicę, na cztery strony świata.

Chciał wiedzieć wszystko o obcych religiach, by wybrać najlepszą z nich dla siebie i swego

narodu. - Ilja Jarosławowicz uśmiechnął się. - Był mądrym człowiekiem. Pragnął, by jego naród

się weselił. Sam lubił piękno i wszystko, co dodawało barw życiu. Spodobał mu się grecki

obrządek., i Anna, siostra cesarza Bazylego II. Być może przede wszystkim dlatego, by ją

poślubić, przyjął chrzest z Bizancjum. Ochrzcił swój naród... siłą - dodał Ilja ze smutkiem. -

Zniszczył posągi Peruna i Wołosa i założył szkoły, by kształcić w nich duchownych dla swego

kościoła. Syn księcia, Jarosław, wzniósł katedrę świętej Zofii, najpiękniejszy kościół, jaki

widziało ludzkie oko, z trzynastoma kopułami: jedną dla Chrystusa i po jednej dla każdego z

apostołów. Księcia Włodzimierza uznano za świętego. Pomyśl tylko! Święty Ukrainiec!

- Skąd to wszystko wiesz? - spytała Antonia.

- Jesteśmy dumni z historii naszej Ukrainy - odparł. Popił, by przepłukać gardło. -

Mówiłem, że jesteśmy dumni i kochamy piękno. Przeżywamy całym sobą, zarówno radość, jak

i smutek. Jeżeli widziałaś człowieka, który tańczył do zawrotu głowy z radości, to na pewno był

Ukraińcem. Jeżeli widziałaś, by tupiąc ze złości rozłupał skałę, to widziałaś Ukraińca. - Znowu

szeroko się uśmiechnął. - Nie wiem, czy powinienem to mówić kobiecie, ale niech tam. W całej

Rosji nie ma doskonalszych kochanków nad Ukraińców...

Antonia uniosła brwi z powątpiewaniem.

- Jesteśmy najlepsi - zapewnił Ilja Jarosławowicz. Domagał się, by mu uwierzono. - A

nasze kobiety są najpiękniejsze, z kilkoma wyjątkami - dodał, puszczając oczko. - Poza tym

świetnie gotują, przyrządzają najlepszy barszcz w całym kraju, żaden mężczyzna się mu nie

oprze. Może go jeść, póki nie zaśnie nad miską.

Antonia roześmiała się.

- Ci sławni ukraińscy kochankowie? Wzruszył ramionami.

- Nikt nie jest bez wad, nawet Ukrainiec.

- Może ukraińskie kobiety są również najbardziej sprytne w całym kraju? -

zasugerowała Antonia.

Nie odpowiedział.

- Niektórzy porównują nas do niedźwiedzi - rzekł. - Nigdy nie wiadomo, do czego te

zwierzęta są zdolne. Mogą być łagodne, a w następnej minucie rozpłaszczą cię jednym ruchem

łapy. Tacy są również Ukraińcy.

- Jest w tym coś z okrucieństwa - rzekła Antonia zamyślona.

Skinął głową.

- Może dlatego zostałem wojskowym - powiedział. - Jednak musiałeś wyjechać ze swej

ukochanej Ukrainy. Przytaknął.

- Mężczyzna nie może mieć w życiu wszystkiego, nie na raz. Dokonałem takiego

wyboru i jestem zadowolony. Widziałem wiele rzeczy, których nie zobaczyłbym w Kijowie.

Nigdy jeszcze nie byłem w Archangielsku, nigdy nie widziałem morza.

- Ja marzę o morzu - rzekła Antonia. - O morzu i o koniach.

- Kobiety powinny marzyć o dzieciach - zauważył Ilja Jarosiawowicz, Ukrainiec z

Kijowa. - Twój mąż powinien dać ci dziecko. Konie to nie życie dla kobiety, nie możesz

zmarnować dla nich swej urody!

Rozpiął kurtkę. Rzadko to robił. Antonia ujrzała pod spodem zwój skóry. Kapitan

widząc, gdzie kieruje się wzrok Antonii, poklepał dłonią swój skarb.

- Noszę te dokumenty na sercu, są starannie zabezpieczone i nie mogą zginąć. Wiem,

jak są dla ciebie ważne. Obiecuję ci, że będę ich strzegł tak samo pilnie jak własnego życia. Czy

cię uspokoiłem?

- Tak - przytaknęła blado Antonia. Poczuła suchość w ustach. Archangielsk znalazł się

nagle tak blisko.

To było nieuniknione.

A wyboru dokonano za nią.

Kapitan Budilow przekaże gubernatorowi dokumenty. Nie wszystkie muszą dotyczyć

jej, ale niektóre pewnie tak. W jednym z nich napisano, że nie jest już żoną Olega Jurkowa.

Widniało tam nazwisko tego, za którego wyszła za mąż.

Czy może w Archangielsku wybuchł bunt przeciwko władzy w czasie, kiedy Toni tam

nie było?

Czy łączono jej imię z imionami ludzi ściganych za zdradę Rosji? Czy gubernator może

wiedzieć, z kim uciekła?

Istniał również dokument, w którym pisano o Jej nieocenionych zasługach dla carycy

Elżbiety.

Czy to wystarczy?

Antonia znowu poczuła ogarniający ją strach i zmęczenie.

- Chyba się położę - rzekła i wstała. - Bardzo miło się z tobą rozmawiało, wiele się

dowiedziałam, Iljo Jarosławowiczu!

Nie odpowiedział. Być może się z nią zgadzał.

Kiedy wróciła do wozu, okazało się, że Wadim i trzech młodych nowicjuszy, którzy

wkrótce mieli zostać mnichami, już położyli się i zasnęli. By dotrzeć do „swojego” miejsca

koło Anastasa, musiała przechodzić nad nimi. Zorientowała się, że nie zdoła się wcisnąć

pomiędzy Anastasa a krawędź wozu, gdzie zwykle sypiała.

Wzięła jeden koc i położyła się za plecami Anastasa najbliżej jak mogła. Objęła go

ramieniem, by się ogrzać.

Minęło dużo czasu, zanim zasnęła. Już się przyzwyczaiła do chrapania swoich

towarzyszy, nawet jej nie przeszkadzało. Stopniowo zaczynała ich rozróżniać po sposobie, w

jaki oddychali. Wiedziała, który mówi przez sen, słyszała, jak woła matkę, która została w

domu. Antonia zastanawiała się, dlaczego młodzi chłopcy decydują się na zakonne życie. Czy

przesądzała o tym tradycja rodzinna? W niektórych rodzinach zwyczajowo oddawano na służbę

Panu drugiego syna. Niektórzy rodzice wybierali tę drogę dla jednego lub nawet kilkorga

dzieci, by uchronić je od życia w nędzy, choć życie w klasztorze także wymagało wielu

wyrzeczeń. Tak czy owak, nie zawsze wiara była tu najważniejsza.

Antonia słyszała spokojny oddech Wadima. Pomyślała o życiu, którego się wyrzekł.

Jedyny syn...

Przywołała w pamięci biały pałac dziedzica. Niewielu potrafiłoby zrezygnować z

wygód i dostatku.

Aksamit, jedwab i brokat zamienić na szorstki habit mnicha.

Kapitan mówił, że Ukraińcy to ludzie bezkompromisowi. Na północy też można takich

spotkać.

Anastas poruszył się, przewrócił się na plecy, wyrzucił w bok rękę. Korzystając z tego,

Antonia ułożyła się wygodnie na jego ramieniu. Anastas i tak tego nie zauważy, a dobrze jest

czasem się do kogoś przytulić.

Była noc, kiedy znowu się obudziła. Anastas obejmował ją obiema rękami. Jego usta

gorączkowo szukały jej ust.

Antonia zamknęła oczy, zacisnęła palce na jego karku. Rozchyliła wargi, odpowiedziała

na namiętny, mocny pocałunek w taki sam sposób.

Potem pocałunek zmienił się w łagodniejszy, bardziej czuły.

W końcu Anastas oderwał usta od jej ust.

Zamrugał, kiedy na niego spojrzała.

- Dobry Boże - mruknął i przysunął czoło do jej czoła. Lał się z niego pot. - Myślałem,

że śnię - wyjaśnił szeptem. Nie wypuścił jej z ramion, wciąż trzymał mocno i blisko. - Śniłem,

Toniu. - Przełknął ślinę. - Jak się tu znalazłem? Chyba zasnąłem w karczmie...?

Opowiedziała mu, że przywieźli go żołnierze.

- Wypiłem pewnie połowę tego, co wypiłby koń w drodze na północ.

Antonia roześmiała się w rękaw jego kurtki, żeby nie obudzić innych.

- Nie ma się z czego śmiać - szepnął rozdrażniony. - Strasznie boli mnie głowa - dodał.

- Dobrze było? - spytała. - Czy można w ten sposób uciec? Pomogło?

- A jak myślisz? - odpowiedział pytaniem.

- To nie jest odpowiedź.

Anastas położył się na plecach. Antonia musiała wypuścić go z objęć, ale nie zsunęła się

z jego ramienia.

Anastas wpatrywał się w materiał rozciągnięty nad wozami, który lekko falował w

górze.

Na zewnątrz panowała cisza. Jedynie rzeka i wiatr rozmawiały ze sobą półgłosem.

Właściwie nie prowadziły rozmowy, wymieniały tylko jakby pojedyncze słowa, robiąc długie

przerwy, pilnując się nawzajem, żeby nie zasnąć.

- Szatan usiadł mi na plecach, Toniu. Nie wiem, czy się go pozbędę. W brzuchu czuję

mrowienie. Chciałbym odłączyć się na długo przed Archangielskiem. Nie chcę oglądać znowu

tego miasta, jest tysiąc innych miejsc, które wolałbym zobaczyć.

- To, które było twoim domem? - Nie. Tonią już nie miała wątpliwości. Naprawdę tak

myślał, nie zamierzał wracać do Archangielska, to miasto należało do przeszłości.

- Chyba zgubiłem w tańcu buty...

- Masz je na nogach - rzekła Antonia. - Zostawiły długie ślady, kiedy żołnierze cię tu

ciągnęli...

Zaśmiał się ochryple.

- Wydaje mi się, że poznałem tam kobietę... może dwie... nie pamiętam dokładnie...

- Nie musisz mi o tym opowiadać - szepnęła Antonia. - Nie jesteś mi nic winien.

- Nie - odetchnął. - Nic. Odwrócił twarz w jej stronę, spojrzał rozpalonym wzrokiem.

- Nie jesteś podobna do Kati - rzekł, potrząsając lekko głową, i skrzywił się boleśnie. -

Wcale nie jesteś podobna do Kati.

Uśmiechał się blado, na jego twarzy malowała się rozpacz, wydawał się zagubiony.

Antonia nie wiedziała, czy odważy się zatrzymać go przy sobie, stać się dla niego

przystanią. Nie wiedziała, czy Anastas zamierza zakotwiczyć, czy też wyruszy dalej.

- Kati nie żyje - powiedział. - Potrafisz zrozumieć, dlaczego? Kochałem ją i ona mnie

kochała. Jej rodzice zmuszali ją do robienia okropnych rzeczy, tak bardzo pragnęli wnuka... Ale

kochała mnie. Była taka ładna. Nie rozumiem, dlaczego Kati musiała umrzeć, Toniu...

Rozpłakał się.

Antonia wycierała Anastasowi łzy. Pozwoliła mu się wypłakać, w końcu się uspokoił.

- Co mi po takiej miłości do kobiety, która nie żyje? - spytał gorzko po długim

milczeniu.

- Jesteś taki młody - szepnęła Antonia.

- Myślałem - mówił dalej, jakby jej nie słysząc - myślałem, że będziemy mieć dziecko.

Chciałbym mieć syna, choć nie posiadam nic, co mógłbym mu dać.

Antonia czule pogładziła Anastasa palcem po nosie. Uśmiechnęła się i położyła na

boku, tak by móc na niego patrzeć.

- Wszyscy mężczyźni chcą mieć synów - powiedziała. - A kto będzie miał córki, z

którymi ci synowie się ożenią? Czy po nas ludzkość ma zaginąć?

Uśmiechnął się przekornie.

- Wszyscy inni mogą mieć córki - rzekł. - Ja chcę syna!

Palce Anastasa zaczęły wędrować pod cienkim kocem, rozluźniły wiązania bluzki,

wśliznęły się pod bieliznę. Anastas nie spuszczał z Antonii wzroku, uśmiechał się.

Przywarła do niego.

To szaleństwo, pomyślała, wszak za jej plecami leżał mnich i trzech nowicjuszy.

Omal nie roześmiała się na głos.

Anastas pocałował ją namiętnie.

Rękę, którą wsunął pod jej bluzkę, zacisnął na piersi. Uśmiechnął się, kiedy brodawka

stwardniała pod opuszkami palców.

- Nie! - zaprotestowała Antonia, gdy ją całował, lecz tak naprawdę nie chciała, by

przestał.

Trzymał ją mocno, przyciskał rękę do jej pleców, masował kolistymi ruchami.

- Tss! - syknął.

Wśliznął się między jej kolana, ostrożnie wyjął rękę spod bluzki, by podciągnąć

spódnicę i koszulę Antonii. Uniosła się troszkę, pomogła mu. Potem rozpiął spodnie i zsunął je

z bioder.

Pieścił brzuch i uda Toni, a ona pragnęła, by to się nigdy nie skończyło. Nie trwało

długo, nim zrozumiała, że jest gotowa...

Przestał ją całować.

Uśmiechnął się.

Dookoła panowała cisza. Tylko oni dwoje nie spali.

- Mam na ciebie ochotę - szepnął. - Czujesz to? Jeszcze bardziej się przysunął, lecz

Antonia i tak wiedziała o tym już od dłuższej chwili.

- Chcesz? Miała sucho w ustach.

- Odważysz się? Rozgrzał ją i pyta, czy chce? Antonia oddychała szybko przez nos.

Drżała. Niecierpliwymi palcami rozpinała guziki jego koszuli.

- Cicho - szepnął. Ułożył się wygodniej obok niej, chwycił za biodra, Antonia

naprowadziła go. Czuła, jak ją wypełnił, ugryzła go w ramię, by stłumić jęk rozkoszy.

Nie poruszał się, tylko przycisnął ją mocno do siebie. Całował jej szyję, policzki, usta.

Obejmował ją - był wokół niej i był w niej.

Antonia musiała się poruszyć, biodrami wykonywała maleńkie kółka. Słyszała, jak

Anastas ciężko oddycha tuż przy jej uchu, czuła, jak ostrożnie, ledwie zauważalnie, zaczyna

stawiać opór.

Nie okazywali rozkoszy, prawie nie oddychali. Anastas wsunął rękę między ciało swoje

i Antonii. Sprawił, że z uniesienia zabrakło jej tchu, podczas gdy sam trwał nieporuszenie.

Antonia zadrżała, gdy poruszył biodrami. Wbiła paznokcie w jego ramię. Ugryzła.

Przyjęła go, przyjęła soki, którymi ją wypełnił. Czuła jego gorące wargi pod swoim uchem.

Cicho wymknęli się ze swych objęć i na powrót wśliznęli w ubrania.

Antonia niemal nieświadomie, leżąc na plecach, podciągnęła do góry kolana. Dopiero

po chwili zdała sobie sprawę, że napina dół brzucha.

Anastas objął ją.

- Chcę mieć dziecko - rzekł cicho. - Myślę, że się w tobie zakochałem, Toniu...

11

Antonia obawiała się Anastasa, siły tego uczucia, które, jak sądził, w sobie odkrył.

Czekali na frachtowce już ponad tydzień. Ów czas można by zmierzyć różną miarą.

Tylko mnisi wydawali się przyjmować przymusowy postój ze stoickim spokojem.

Odmawiali modlitwy, spacerowali, niczemu się nie dziwili i nie denerwowali.

Ilja Jarosławowicz wysłał dwóch swoich żołnierzy na konny zwiad wzdłuż Suchony.

Mieli wyglądać frachtowców. Upomniał ich, żeby nie oddalali się bardziej niż o dwa dni drogi,

bo wylądują w Wielikim Ustiugu.

Kapitan Budiłow teraz również zaczynał się niepokoić. Kilka razy w ciągu dnia chodził

do wsi, ale nigdy nie zostawał tam na długo.

- Sterczy w porcie, bo myśli, że stamtąd lepiej zobaczy statki? - dziwił się ktoś, gdy

kapitan od paru godzin nie wracał.

- Ma pewnie swoje powody - odparł ktoś inny. Wadim pierwszy zaczął się o niego

martwić.

- Ilja Budiłow nie powinien spędzać tyle czasu sam - rzekł. - Pójdę do wsi go poszukać.

Przeor nie miał nic przeciwko temu. Pozostawiał bratu Wadimowi pełną swobodę,

najwyraźniej mu ufał. Nie wyglądało na to, by brat Wadim kiedykolwiek przekroczył

wyznaczone granice.

Sylwetka mnicha szybko zniknęła w oddali, jego szary habit jakby wtopił się w

otoczenie.

- Bardziej by pasował na księcia - powiedział Anastas do Antonii. - Nigdy nie

widziałem mnicha, który by mniej przypominał brata zakonnego, ale też nie widziałem w swym

życiu wielu, jeśli się zastanowię.

Antonia nie odpowiedziała. Nie mogła wyjawić tego, co wiedziała o Wadimie.

Zapadał zmrok, lecz ani Wadim, ani kapitan się nie pokazywali.

- Wieś nie jest tak duża - zauważyła Antonia z niepokojem.

Wciągnęła spodnie pod spódnicę, a potem ją zdjęła. Pleciony sznur, który zwykle nosiła

we włosach, zawiązała ciasno w talii jako pasek.

Denerwowała się coraz bardziej.

- Nie możesz teraz iść do Totmy - rzekł Anastas. - Nie o tej porze. Kobiety nie chodzą

tam same, nie chcę, by cię zaczepiano. Tu kobiety nie noszą spodni.

- Martwię się o nich.

- Wadim na pewno znajdzie kapitana. Biedak też ma prawo się napić. Cały czas nad

wszystkim czuwa, ma prawo czuć się zmęczony.

- Jest Ukraińcem - rzuciła Antonia. - A oni są jak niedźwiedzie.

- I tobie o tym mówił? - Anastas uśmiechnął się krzywo, ale w jego oczach pojawił się

niepokój.

- Opowiedział mi o Ukraińcach wiele ciekawych rzeczy - odparła Antonia zaczepnie. -

Założę się, że nie wiedziałeś, że Ukraińcy są najlepszymi kochankami.

Prychnął.

- Albo że najpiękniejsze kobiety pochodzą z Ukrainy!

- Może i ty mu się podobasz?

- Ja się nie urodziłam nad brzegiem Dniepru - odparła Antonia. - Gdyby było inaczej,

może i zwróciłby na mnie uwagę - zażartowała, a potem dodała z westchnieniem. - Zima

nadejdzie, zanim wrócimy do domu!

Anastas nic na to nie odpowiedział.

Antonia ruszyła wzdłuż brzegu rzeki, nie miał innego wyjścia, jak podążyć za nią.

Szli długo obok siebie, nic nie mówiąc. Znaleźli się z dala od wozów, z dala od Totmy.

Niebo zakrywały chmury, noc będzie ciemna. W powietrzu wisiała wilgoć, ale nie

zanosiło się na ochłodzenie.

- Powiedziałaś „dom” o Archangielsku - nieoczekiwanie rzucił Anastas. - Czy jest

twoim domem? - spytał.

- Muszę tam wrócić - odparła z uporem.

- To nie jest odpowiedź - nie dawał za wygraną. Usiadł na trawie. - Ja też jestem

zagubiony. Przed Kati nie kochałem żadnej kobiety, ale nic nie poradzę na to, że teraz darzę

uczuciem ciebie... - Zamilkł. - Chcę wiedzieć, co zamierzasz - wyznał wreszcie. - Moglibyśmy

zapomnieć o frachtowcach z Archangielska. Tam na północy przez pół roku panuje zima.

Moglibyśmy pojechać na południe i zacząć nowe życie. Mamy przecież dobre dokumenty...

Roześmiał się głucho.

- Moglibyśmy pojechać dokądkolwiek, wystarczy tylko, byśmy trzymali się tej strony

Uralu. Pomyśl o tym, Toniu! Mały domek, o którym mówiłem, mógłby się stać

rzeczywistością. Konie również. Oglądalibyśmy zielone łąki przez cały rok. Mogłyby po nich

biegać dzieci...

- Twoi synowie? - spytała z błyskiem w oczach.

- Córki także - odparł szybko. Skubał suchą trawę, wyrywał z korzeniami całe kępki.

Nie potrafił utrzymać rąk w spokoju.

- Możesz spełnić swe marzenia - odpowiedziała.

- Ja? - Anastas w jednej chwili skoczył na równe nogi. Chwycił Tonie za ramiona i

spojrzał jej w oczy. - Ja? - powtórzył. - Moglibyśmy razem wyjechać na Ukrainę, gdybyś

chciała, a wtedy mógłbym zostać najlepszym kochankiem w całej Rosji... - rzucił niby to

żartem, ale i z żarliwością. - Sam nie pojadę. Cóż miałbym sam tam robić?

Puścił Antonię i opadł z powrotem na trawę. Położył się, zakrył ręką oczy.

- Mógłbyś znaleźć sobie kobietę.

- Gdzie znajdę taką, która wiedziałaby tyle o koniach, co ty? - spytał, tak jakby tylko z

tego powodu chciał z nią być.

Antonia nabrała w płuca powietrza i drżącym głosem odpowiedziała:

- Chcesz przecież spotkać kobietę, która dałaby ci dziecko. Ja z trudem urodziłam Olgę,

nie jestem stworzona do rodzenia dzieci, mam za wąskie biodra. Sam wiesz najlepiej, jak są

zbudowane klacze rozpłodowe. - Zamilkła, lecz po chwili mówiła dalej: - Mogłam umrzeć przy

narodzinach chłopczyka. Wiesz, że nie przeżył. Być może nigdy już nie będę mogła mieć

dzieci. Powinieneś znaleźć kobietę, która mogłaby spełnić twoje marzenia.

A i ty mógłbyś jej dać wiele, Anastas... - Odgadł, że uśmiechnęła się w ciemności. -

„chociaż nie pochodzisz z Ukrainy...

- Nie możesz powiedzieć, że jestem dla ciebie tylko przyjacielem - rzekł rozdrażniony. -

Pożądasz mnie, nie bronisz się przed moimi pieszczotami. Pragniesz ich równie mocno jak ja

ciebie pragnę. Nie odtrąciłaś mnie...

- Być może powinnam - odparła cicho.

- Nie, Tonią!

- Tak, pożądam cię - przyznała. - Ale boję się. Dzięki tobie spełnia się tak wiele moich

pragnień, Anastas. Tak łatwo byłoby powiedzieć ci „tak”. Może to jest dla mnie droga, ale nie

mam pewności. Musiałabym się odważyć... odważyć się na skok w nieznane.

- Nie jesteś tchórzem, Tonią.

- Ale się boję - odparła.

- Chodź do mnie! - poprosił i wyciągnął do niej rękę. Z wahaniem usiadła obok. Anastas

nie zadowolił się tym i lekko pociągnął ją, by się położyła. W jednej chwili znalazł się nad nią i

przycisnął do ziemi swoim ciałem. Pokręcił głową.

- Nie rozumiem tego, Toniu - rzekł. - Nic z tego nie rozumiem. Byłaś dla mnie jak

siostra i nagle stałaś się kobietą. Wcześniej nie widziałem, jak tańczą twoje loki. Traktowałem

cię jak najlepszego przyjaciela, ale nie dostrzegałem, jak pięknie się uśmiechasz, jak kuszące są

twoje wargi, nie zastanawiałem się nad tym, jak by to było cię całować. Teraz cały czas muszę

ze sobą walczyć. Chcę dotykać twoich włosów, czuć twoje usta na swoich. Przedtem nie

zauważyłem, jak miękkie są twoje policzki. Nie myślałem, że byłoby dobrze przytulić swój

policzek do twego. - Ucałował ją ostrożnie. - Nie widziałem, jak kołyszą się twoje piersi, kiedy

chodzisz, jak szczupła jesteś w pasie, jak gładka jest skóra twoich łydek, jak mocne są twoje

uda... - Jego głos zabrzmiał ochryple. Palce bawiły się guzikami bluzki Antonii. - Teraz ciągle

pragnę cię dotykać - rzekł. - Pożądam cię, Toniu. Czuję się jak kot w marcu!

Antonia odwróciła głowę, kiedy chciał ją pocałować.

- Nie mogę, Anastas - szepnęła. Położył się obok, jednak cały czas ją obejmował.

Bezwiednie wsunął dłoń pod jej kurtkę.

- Wiem, że i ty mnie pragniesz - rzekł po chwili. Antonia skinęła głową.

- Ale ja nie mogę - trwała przy swoim. - To coś więcej, Anastas, mój przyjacielu.

- Właśnie. Jesteśmy przyjaciółmi - odparł ponuro. - Nie wszystkich, którzy są razem,

łączy przyjaźń. W wielu domach panuje nienawiść. - Odetchnął z drżeniem. - Nie byłaś

zadowolona ze swego życia, wciąż dręczył cię niepokój. Traktowałaś dom jak więzienie.

Pamiętam, że czekałem w stajni, póki nie wyszedł twój kochanek. Nadal by do ciebie

przychodził, noc w noc, gdyby w twoim życiu nie pojawił się Grigorij. Czy chcesz tego,

Antoniu? Czy tak ma wyglądać twoje szczęście? Czy po to jedziesz do Archangielska, żeby

znowu tak żyć?

- Nie wykorzystuj tego przeciw mnie.

- Chcesz tak żyć? Możesz mi odpowiedzieć? Nie chciałbym stracić tej szansy, którą

nam dano. Odważę się na skok w nieznane. Ja też, do diabła, nie mogę wiedzieć, czy będę cię

kochał przez resztę życia. Któż to może wiedzieć? Wiem, że bardzo będę się starał. Mnie to

wystarczy. Potrafię się z tobą śmiać, potrafię razem z tobą płakać i nie wstydzę się łez. Wi-

działaś mnie, gdy się złoszczę, kiedy się boję, znasz moje słabe strony, poznałaś też niektóre

zalety. Kochaliśmy się, pożądamy się nawzajem. Gdyby wszyscy posiadali tak wiele, na czym

mogliby budować przyszłość, w tym kraju żyliby tylko szczęśliwi ludzie. Chciałbym dzielić z

tobą resztę moich dni, chciałbym się zestarzeć u twego boku, kobieto! Czy to nie wystarczy?

Czego więcej chcesz, Antoniu?

Grigorij nie żyje.

Tego nie można już odwrócić.

Już nigdy nie będzie tak samo.

Oleg nigdy by do niej tak nie mówił jak ten młody chłopak, który teraz ją obejmował.

Oleg nigdy nie dzieliłby z nią tyle, ile Anastas.

Nie kochała Olega tak jak Grigorija, tego była pewna. Ale nie miałaby odwagi

porównywać Olega z Anastasem.

Dostrzegała różnice między Anastasem i Wasilijem, ale o mężu wolała w ten sposób nie

myśleć.

- Kusisz - powiedziała. - Kusisz bardziej, niż sam jesteś w stanie to zrozumieć,

Anastas...

- ...ale?

- Muszę wrócić do Archangielska - rzekła stanowczo. Jednocześnie czuła, że jej opór

słabnie. - Nie mogę tak po prostu z tobą stąd uciec. Muszę jechać do Archangielska. Mam tam

dziecko, Anastas...

- Zabierz je ze sobą! - zaproponował. - Chcę być z tobą, a skoro Olga jest twoją córką, z

pewnością mógłbym ją pokochać. Dlaczego nie? A jeśli nie urodzi nam się dziecko, to

przynajmniej nie będziemy sami.

- Naprawdę tak myślisz? - spytała Antonia ostrożnie po dłuższej chwili milczenia.

- Chcę być z tobą. - Anastas był tego pewien.

- Potrzebuję więcej czasu na podjęcie decyzji - rzekła powoli. - Nie mogę ci dać teraz

odpowiedzi. Nie tutaj.

- Zgadzam się. Poczekam.

Wstał i pomógł jej się podnieść. Wyjął jej z włosów źdźbło trawy.

- Teraz wszyscy sobie myślą, że zwabiłem cię na odludzie, by móc się z tobą bawić w

mamę i tatę - uśmiechnął się i wziął jej twarz w dłonie, a potem pocałował, długo i namiętnie. -

Nawet nie wiedzą, jak się mylą! - rzekł z szelmowskim uśmiechem.

Jak chłopiec.

Antonia wzięła go za rękę i wolno ruszyli do obozu. Anastas wiele razy przystawał nad

rzeką i rzucał kamyki do wody. Bawi się jak dziecko, pomyślała Tonią, ale jednocześnie

zaskakiwało ją to, jak dojrzałym stał się mężczyzną.

Dobrze było mieć go blisko.

Anastas miał wiele zalet, nie sądziła, by mógł je stracić, nie sądziła, by mógł się zmienić

i z czasem stać się innym człowiekiem.

Wiedziała, że potrafi żyć, nie posiadając wielkiego majątku. Rzeczy go nie wiązały.

Nie upatrywał szczęścia w bogactwie. Oboje dzielili tak wiele poglądów, przywiązywali

wagę do tych samych spraw...

Jakże ją kusił...

Nagle Antonia przystanęła, chwyciła Anastasa za ramię i zatrzymała go.

Od razu zrozumiał, że dzieje się coś złego.

Popchnął ją na trawę, a sam błyskawicznie upadł obok.

Przy wozach panowało jakieś zamieszanie.

Ogniska zgasły, i to tak nagle, jakby ktoś zasypał je piaskiem.

W powietrzu niosły się głosy.

Wołanie.

Krzyki.

Rżenie koni.

- Caryca! - rzuciła nagle Antonia i poderwała się, by pobiec w stronę obozu.

Anastas złapał ją za kostkę i upadła twarzą w suchą trawę.

- Puszczaj, do diabła!

Anastas puścił jej nogę, ale zdążył się unieść i przytrzymać za obie ręce, nie pozwalając

wstać.

- Ten ktoś nie przyszedł w odwiedziny, Tonią - szepnął. - Nie wszyscy ludzie są dobrzy,

moja droga. Czyżbyś o tym zapomniała?

- Caryca! Anastas skinął głową.

- Wiem - odparł ciężko. - Najwspanialsza klacz na zachód od Uralu...

Z obozu nadal dochodziły krzyki, od czasu do czasu mignęła pochodnia. Jeden z w o z ó

w zajął się ogniem.

- Zapasy dla gubernatora nie dotrą chyba do Archangielska - mruknął Anastas.

- Kto śmiał? - spytała Antonia. - Nie zabiorą mojego konia!

Próbowała wyrwać się Anastasowi, lecz musiała dać za wygraną.

- Nie zdołasz im przeszkodzić! - rzekł stanowczo. - Może będą tędy uciekać - dodał. - A

wtedy wpadną prosto na nas...

Antonia nie odpowiedziała, wsłuchana w szum wody.

- Już wcześniej przepływaliśmy rzekę - westchnęła zrezygnowana. - Ale tym razem nie

dostaniesz moich butów. Nigdy ci nie zapomnę, że puściłeś moje najlepsze buty z prądem Obu!

- Możesz ich nie zdejmować.

Podczołgali się na brzuchach aż do brzegu. Zanurzyli się w wodzie i szli jak długo się

dało, trzymając się za ręce.

- Nie oddalaj się! - szepnął, gdy stracili grunt pod stopami.

Od drugiego brzegu dzieliła ich jeszcze duża odległość.

Buty zrobiły się ciężkie i ciągnęły Antonię na dno, ale pomagała sobie ramionami, by

mimo wszystko utrzymać się na powierzchni i płynąć naprzód.

Bała się nawet mrugnąć w obawie, by nie stracić Anastasa z oczu.

Widziała, że on często się ogląda, by sprawdzić, czy za nim nadąża. Zrobiło jej się

ciepło na sercu.

Prąd spychał ich trochę w dół, ale wreszcie udało im się dopłynąć tak daleko, że znowu

mogli stanąć.

Wtedy Anastas ją objął i ruszyli w stronę brzegu, gdzie ukryli się w zaroślach.

Wyczerpani opadli na ziemię pomiędzy rzadkimi krzakami. Gdyby noc była gwiaździsta

i świecił księżyc, nie udałoby im się schować.

Ale teraz miejsce nadawało się na kryjówkę.

Nie dochodziły tu żadne odgłosy z obozu, zagłuszał je szum rzeki.

Ale widzieli płonące wozy.

Czerwone, ogromne ognisko rozjaśniające całe niebo aż do Totmy.

Widzieli ludzi odciągających konie od wozów. I tych, którzy bronili zwierząt. Widzieli,

jak rabusiom udało się zabrać konie i poprowadzić je na zachód.

Antonia usiłowała policzyć napastników na tle ognia. Doszła do dwudziestu kilku, ale

mogło być ich więcej.

Z tej odległości nie zdołała rozpoznać Carycy wśród innych uprowadzonych koni.

Chciała jednak wierzyć, że pożegnała ją chociaż spojrzeniem.

- Czy właśnie tak rabowaliście? - spytała. - Czy to budzi w tobie wspomnienia?

- Zdarzało się, że zagarnialiśmy zapasy przeznaczone dla wojska. - Nie starał się

usprawiedliwiać, nie próbował kłamać.

Antonia nie pytała więcej Anastasa, nie chciała wiedzieć.

To część jego życia.

Grigorij nigdy nie chciał opowiadać jej o swej przeszłości, ale Tonią myślała, że jest w

stanie ją sobie wyobrazić. Patrzyła na niego i jego towarzyszy jak na bohaterów.

Teraz zrozumiała, że również bohaterowie dopuszczają się czynów, którymi się nie

chwalą, że również Grigorij nie miał całkiem czystego sumienia.

I Anastas także.

Antonia nie chciała wiedzieć.

- Musimy wracać - szepnął, wychodząc z ukrycia. - Może ktoś potrzebuje pomocy...

Antonii przyszło do głowy, że chciał powiedzieć coś innego - że trzeba sprawdzić, czy

ktoś ten napad przeżył.

Wcale by jej nie zdziwiło, gdyby wszyscy zginęli.

Już nic jej nie dziwiło.

Podeszli brzegiem niemal na wysokość obozu. Od ognia robiło się tak jasno, że bez

trudu wybrali miejsce, by przepłynąć na drugą stronę. Rzeka była tu węższa, ale dość głęboka.

Nie dało się jej przebyć wpław. Nic dziwnego, że rabusie wybrali inną drogę ucieczki.

W powietrzu unosił się swąd spalenizny. Anastas nie czekał na Antonię. Kiedy

zobaczył, że wyszła z wody, rzucił się ku płonącym wozom i zniknął między nimi.

Antonia usiadła na brzegu. Zdjęła wysokie buty, wylała z nich wodę, potem znów je

włożyła i podążyła za Anastasem.

Kimkolwiek byli bandyci, okazali się bardzo dokładni. Ukradli wszystko, co posiadało

jakąkolwiek wartość.

Kiedy przypłyną frachtowce, nie będzie już ładunku, który miały zabrać dla gubernatora

w Archangielsku.

Konie zniknęły.

Wszystko, co znajdowało się w wozach, zostało albo skradzione, albo spalone. Bandyci

nie mogli napaść na obóz w bardziej dogodnym momencie.

Nawet pogoda im sprzyjała. Panowały takie ciemności, że tylko tutejsi mogli

poprowadzić konie przez las, tylko dobrze znający okolicę mogli zakraść się niepostrzeżenie

pod sam obóz.

Musieli wiedzieć, że większość żołnierzy i kupców wybrała się do wsi. Pewnie

obserwowali ich przez kilka dni.

Ale podróżujący nie zauważyli żadnego niepokojącego sygnału...

Kiedy Antonia znalazła Anastasa, starał się tłumić płomienie wełnianymi kocami,

mniejsze usiłował zadeptać. Wyglądało na to, że walczy bezskutecznie.

Przeor klęczał i modlił się, ale nawet nie ruszył palcem, żeby pomóc.

Antonia nigdzie w pobliżu nie widziała żadnego z nowicjuszy, choć żaden z nich z całą

pewnością nie poszedł do wsi.

Potrząsnęła świątobliwym starcem.

- A chłopcy? - spytała. - Gdzie są chłopcy, nowicjusze?!

Ale on tylko spojrzał na nią błędnym wzrokiem i dalej odmawiał modlitwy. Zostawiła

go w spokoju.

- Czy ktoś został w wozach? - krzyknęła do Anastasa.

Zobaczyła, że oprócz niego jeszcze dwóch innych mężczyzn próbuje zdusić ogień.

Jeden z wozów doszczętnie spłonął i pozostały tylko czarne zgliszcza. Na ratowanie

pozostałych także było za późno; poodpadały już od nich koła.

- Nie wiem! - rzucił w odpowiedzi, nie miał nawet czasu spojrzeć na Antonię.

Był czarny na twarzy, spocony, lecz na jego widok Antonię rozpierała duma.

- Ilu was było w obozie? - zawołał do jednego z żołnierzy, nie dosłyszała jednak, co

tamten odpowiedział.

Biegała od wozu do wozu i tam, gdzie ogień nie buchał zbyt wysoko, sprawdzała, czy

nikt w nich nie został.

Na szczęście nikogo nie znalazła.

Nie zdążyła jeszcze rozejrzeć się po placu. Kiedy odchodzili z Anastasem, w obozie

zostało około tuzina mężczyzn. Teraz przy gaszeniu ognia widziała tylko kilku.

Minęło sporo czasu, zanim pojawili się mieszkańcy wsi, żeby zobaczyć, co się stało,

żeby zapytać, czy mogą pomóc.

Czemu zjawili się dopiero teraz? Antonii wydało się to dziwne.

Czyżby wiedzieli wcześniej o tym, co miało się tu wydarzyć?

Czy czekali, aż rabusie odjadą?

Czy może niektórzy należeli do bandy?

Trudno było się oprzeć podejrzeniom. Owszem, szybko utworzyli łańcuch, dzięki

któremu wiadra z wodą czerpaną z Suchony powędrowały do palących się wozów, ale przybyli

dziwnie późno.

Niewiele dało się uratować.

A potem można było tylko zgadywać, czy większość rzeczy spłonęła, czy została

skradziona.

- Ciągle krążą tu bandy rabusiów - poskarżył się jeden z mieszkańców Totmy

Anastasowi. - Jesteśmy zbyt słabi, by się przed nimi bronić.

Pogodzili się z tym.

Powoli z zarośli zaczęli wyłaniać się ci, których napastnicy zaskoczyli w obozie.

Niektórzy spośród wartowników, z ranami na głowie, ogłuszeni, dopiero teraz powoli

dochodzili do siebie i zaczynali pojmować, co tu zaszło.

Antonia usiadła zmęczona na pieńku przy tym, co pozostało z obozowego ogniska.

Pomyślała z ironią, że przynajmniej nikt nie może skarżyć się na zimno. W żarze z

dogasających wozów można by upiec rybę lub świniaka.

Nic się nie uratowało.

Antonii pozostało tylko to, co miała na sobie.

Nikomu nie udało się ocalić więcej.

Tylko przeor uchronił swą Biblię. Drżąc, opowiedział Antonii, że zły człowiek

próbował mu ją odebrać, ale trzymał świętą księgę przed sobą niczym tarczę i ona go uratowała

- bandyta zawahał się i zostawił go w spokoju.

- Jak wyglądał? - spytała Antonia.

- Był młody - mruknął. - Wszyscy byli młodzi! Zabłąkane owce Pana, nie ma dla nich

zbawienia... Tacy młodzi! - westchnął ku ciemnemu i ponuremu niebu.

Mówił dalej, ale Antonia już go nie słuchała. Wiedziała, że niczego więcej od niego się

nie dowie.

Pojawili się również nowicjusze, którzy schronili się w wiosce.

Przyszedł z nimi brat Wadim, podtrzymując kapitana Ilję Budiłowa.

- Kapitan i ja zamówiliśmy sobie po szklaneczce - rzekł mnich przepraszająco.

Antonia zaczynała rozumieć, dlaczego jeden z nich wybrał klasztor, a drugi opuścił

ukochaną Ukrainę. Pomyślała, że to ich ucieczka od nałogu.

- Wszystko straciliśmy - oznajmiła Antonia. - Teraz frachtowce mogą już przypływać!

Brat Wadim położył kapitana na ziemi. Usiadł obok Antonii i objął ją ramieniem.

Zaskoczył tym Antonię. Zawsze jej się wydawało, że mnichom nie wolno dotykać kobiet.

- Teraz nie musimy się już bać - rzekł. - Ten, kto nic nie posiada, nie może niczego

stracić.

- Czy zawsze tak pocieszasz biednych? - spytała gorzko Antonia. - Czy syn właściciela

ziemskiego odwiedza szare izby i opowiada dzierżawcom, że właściwie są szczęśliwcami, bo

nikt nie może ich okraść? To marna pociecha!

Skinął głową.

- Marna pociecha - powtórzył. - Jesteś mądra jak na kobietę, choć ja zawsze uważałem,

że kobiety są mądre. Nie sądzę, byś była wyjątkiem, moja piękna. Nigdy nie umiałem kłamać.

Prawdopodobnie dlatego wysłano mnie na północ, na Wyspy Sołowieckie. Tam nikogo nie

będę gorszył. Ale dlaczego wysłano świątobliwego przeora, to dla mnie zagadka - rzekł z

uśmiechem. - Za bardzo lubię dobre wino, jedzenie, piękno... - Potrząsnął głową. - Gdy kiedyś

skończę swą ziemską wędrówkę i stanę u bram niebios, mimo wszystkich zasług w tym życiu

mogą mnie tam nie wpuścić. „Bracie Wadimie!”, powie klucznik, „Kobiety cię zgubiły! Gdyby

przestał cię cieszyć widok kobiet, wpuściłbym cię bez wahania!” Bluźnię. Kpię sobie. No tak...

- spojrzał na kapitana. - Nasz przyjaciel Ilja nigdy nie mógł pić tyle, ile piją na Ukrainie. A dziś

wieczorem stanowczo wypił za dużo. Odeszła od niego żona. Wyjechała dziesięć lat temu. On

nie wie nawet, czy żyje. Nie widział od tamtej pory czwórki swych dzieci. - Pokręcił smutno

głową. - W tym kraju jest wiele zła! Obawiam się, że nasz przyjaciel Ilja dostał w głowę od

kogoś, kto chciał go okraść z cennych rzeczy. Przyznam się, że przy tej okazji i ja załatwiłem

pewną sprawę... - Szybko rozejrzał się dokoła, potem wsunął rękę pod habit i wyciągnął zwój

papierów, który odwinąwszy ze skóry, podał Antonii. - Schowaj to! - rzekł cicho.

Antonia ukryła dokumenty pod bluzką. Zdążyła zauważyć, że pieczęć została złamana.

- Dotyczą ciebie, moja droga. Zawsze miałem słabość do kobiet... pewnej nocy

słyszałem w wozie ciebie i Anastasa... - mówił dalej. Antonia przełknęła. - Obawiam się, że Ilję

okradziono ze wszystkiego, również z dokumentów, które miał przekazać gubernatorowi. Co za

wstyd! Naturalnie szukałem ich, pytałem, ale kto chciałby wyjawić prawdę mnichowi?

- Dziękuję - szepnęła Antonia. Poklepał ją po ramieniu i odszedł. Każdemu, kto chciał

go słuchać, opowiadał o tym, jak się zabawiali we wsi z kapitanem.

12

- Dostałaś je od niego? - spytał Anastas zdumiony, kiedy Antonia odciągnęła go na bok i

pokazała dokumenty, które dał jej Wadim.

Skinęła głową.

- Widocznie wkradłaś się również w serce mnicha - rzekł.

Był zmęczony i brudny, dwoił się i troił, próbując ratować z pożaru, co się da. Więcej

nikt nie mógłby od niego wymagać.

Poparzył sobie ręce, ale zbagatelizował to i ofuknął Antonię, kiedy chciała je obejrzeć.

Nadszedł brudnoszary ranek. Nawet w dole nad rzeką wisiał gęsty dym. W powietrzu

czuło się wilgoć, choć nie padało. Wszystko nasiąkło wodą, dzięki temu zgasł cały żar po

pożarze.

Antonia i Anastas razem z żołnierzami zestawili ocalałe części wozów, budując coś na

kształt domu. Antonia dostrzegła podobieństwo między kształtem tej dziwnej budowli i

kształtem jurt wznoszonych przez Lapończyków żyjących na zachód od Morza Białego na

Półwyspie Kola.

W prymitywnym pomieszczeniu, które powstało, panowała ciasnota, ale przynajmniej

dawało ono schronienie przed niepogodą.

Anastas zszedł nad rzekę, tłumacząc, że musi się umyć. Nikogo nie dziwiło, że Antonia

poszła za nim. Kiedy znaleźli się nad wodą z dala od innych, Anastas przeczytał dokumenty.

Jeden podał Antonii - ten, który mówił o zasługach dla carycy Elżbiety i dla kraju.

- Schowaj go dobrze gdzieś pod ubranie, najlepiej pod koszulę.

Antonia starannie złożyła papier i zrobiła, jak jej poradził.

Anastas złożył drugi dokument. Zdrapał czerwony lak pieczęci, okruchy wrzucił do

rzeki, a potem ukrył cenny akt pod podszewką rękawa kurtki. Lepszego schowka nie mógł

wymyślić.

- Ten twój mnich jest przebiegły jak sam szatan - powiedział, a potem przykucnął, by

zmyć z twarzy brud i senność. Woda podziałała jak balsam na oparzenia na dłoniach. Antonia

miała może rację, kiedy chciała je obejrzeć, chyba powinien je jej pokazać.

Nie mieli jednak niczego, czym mogliby opatrzyć rany...

Poza tym nie chciał, by Antonia robiła cokolwiek dla niego. Nie po tym, jak pokazała

mu dokumenty i opowiedziała, w jaki sposób dostały się w jej ręce. Czuł się urażony i

rozgoryczony.

Sam zamierzał wykraść te papiery, ale nie chciał jej o tym mówić. Planował postawić

kapitanowi butelkę wódki...

A tymczasem uczynił to dla niej pobożny mnich.

Bóg jeden wie, co sobie przy tym wyobrażał. Chyba nie z dobrego serca brat Wadim

oddał Toni te cenne dokumenty...

Anastas wstał, wytarł ręce w spodnie i skrzywił się z bólu.

Antonia chwyciła go za nadgarstki. Szarpnął się, ale trzymała mocno. Obejrzała jego

dłonie i krzyknęła:

- Do diabła, Anastas! Nie możesz niczego dotykać takimi rękami!

- Nie mam innych - odparł z gniewem. Puściła go i zdjęła szarfę z włosów. Rozdarła ją

na pasy, a potem tym prowizorycznym bandażem przewiązała jego poparzone dłonie, przedtem

je całując.

Nadal piekło, ale przynajmniej nie będzie już tak bolało przy poruszaniu palcami.

Antonia długo patrzyła Anastasowi w oczy, potem objęła go i przytuliła.

- Jestem z ciebie dumna, Anastas! - wyznała. Nie to pragnął usłyszeć z jej ust, ale nie

będzie jej błagał o słowa miłości.

Przytulił ją ostrożnie, musnął wargami jej czoło. Antonia podniosła ku niemu twarz.

Uśmiechała się. Pocałował jej uśmiech.

- Smakujesz sadzą - rzekła głosem pełnym ciepła. - Nigdy nie całowałam nikogo, kto by

smakował sadzą...

- Zrób to jeszcze raz! - poprosił.

Stali otuleni mgłą. Mieli siebie i nic poza tym. Antonii przebiegło przez głowę, że

Wadim chyba się nie mylił, mówiąc o tych, którzy nic nie posiadają i są szczęśliwi.

Teraz także oni nie mogli już niczego stracić!

Wracali objęci do osmalonego i podszytego wiatrem domu z ocalałych części wozów.

Wśliznęli się do środka przez wąski otwór. Wewnątrz panował mrok, ale ponieważ wszyscy

siedzieli ciasno jeden obok drugiego, nikt nie marzł.

Nad rzeką kładła się gęsta mgła.

Siedzieli i rozmawiali o napadzie. Najbardziej rozgoryczeni byli kupcy, którzy

planowali odwiedzić Wielikij Ustiug i Archangielsk, by tam sprzedać swoje towary. Oni stracili

wszystko.

- Wczoraj w Totmie wydawało się jakoś pusto - rzekł jeden spośród tych żołnierzy,

którzy wybrali się do wsi. Może i mówił prawdę, ale nie wiadomo, czy był wtedy trzeźwy. - W

każdym razie niewielu młodych się widziało. Powinniśmy ruszyć za nimi w pościg!

- Kiedy wróciłeś, bandyci byli już za siedmioma górami - odparł ostro Anastas.

- A ty co robiłeś w tym czasie? - spytał zaczepnie żołnierz. - Nasz kochaś zaciągnął

pewnie babę do lasu, żeby sobie poużywać!

- A nawet jeżeli tak, to moje pełne prawo - odciął się Anastas. - Poza tym przyszedłem

przed innymi. Widziałem z daleka, jak odjeżdżają na koniach, ale i tak żaden z nas by ich nie

dogonił. Jak? Pieszo?

Zapadła cisza.

- Anastas bardzo ofiarnie gasił pożar - oświadczył kapitan Budilow.

Zrobiło się jeszcze ciszej.

Anastas po kolei patrzył zebranym w oczy. We wzroku niektórych odczytał

zrozumienie, w oczach innych wyrzut. Jeszcze inni spuścili głowy lub uciekli spojrzeniem.

Przeor nadal odmawiał swoje modlitwy.

- Byłem pijany - przyznał Ilja Jarosławowicz Budiłow, kapitan w armii Jej Majestatu

Carycy Elżbiety Piotrowny. - Poszedłem do Totmy i kupiłem flaszkę wódki. Obawiam się, że

dobremu ojcu Wadimowi nie udało się mnie nakłonić do wcześniejszego powrotu do obozu? -

Spojrzał z ukosa na mnicha, lecz tamten siedział z kamienną twarzą. - Brat Wadim został ze

mną. Jestem mu winien podziękowania. Przyprowadził mnie potem do obozu, niestety

dotarliśmy za późno. Zresztą i tak nie mógłbym pomóc. - Westchnął ze smutkiem. - W żaden

sposób bym się nie przydał. Nie sądzę, bym był w stanie iść. W dodatku we wsi napadnięto na

mnie i zrabowano wszystkie dokumenty. Papiery, które dla nikogo w Totmie nie przedstawiają

żadnej wartości, bo wątpię, by ktokolwiek wśród pospólstwa potrafił czytać! Nie wywiązałem

się ze swego zadania i całą winę biorę na siebie.

Antonia podziwiała go za odwagę. Mężczyzna musi mieć wiele odwagi, by przyznać się

do słabości i powiedzieć otwarcie, że popełnił błąd, choć to może się obrócić przeciw niemu.

Być może zyskał szacunek wśród swoich żołnierzy. Trudno powiedzieć.

Kiedy kapitan zamilkł i usiadł, odezwał się brat Wadim. Nie podnosił głosu. Nikt jednak

nie musiał się wysilać, żeby go słyszeć. Słuchano go z uwagą.

- Nie ma chyba wątpliwości, że napad na nasz obóz to dzieło mieszkańców Totmy. - Ci

ludzie najwyraźniej znali okoliczne lasy jak własną kieszeń. Musieli wiedzieć, że przy wozach

zostało nas niewielu. Fakt, że kapitan Budiłow poszedł do wsi, ułatwił im zadanie. Wczoraj

nawet pogoda im sprzyjała. Mogli się szybko zebrać i szybko uderzyć. I równie szybko znik-

nąć. Dla mnie jest jasne, że zrobili to ludzie z Totmy.

- Tkwimy tu już ponad tydzień - zauważył ktoś. - Dlaczego napadli na nas dopiero

teraz? Mieli tyle czasu. To mi się nie zgadza, żeby czekali tak długo...

- Udało im się? - spytał Wadim.

- No tak...

- Zarabiali na tym, że tu się zatrzymaliśmy? - pytał dalej mnich spokojnym głosem. -

Czy korzystali na tym?

Wszyscy musieli przyznać, że wieś zyskała na tym, iż rozbili obóz nieopodal. Zostawili

w Totmie sporo grosza.

- Czy spotkaliście we wsi kogoś, kto by na nas stracił? - pytał Wadim.

- Ale dlaczego zaatakowali teraz? Wadim uczynił lekki ruch głową.

- Mam dobry słuch - rzekł. - Do tego całkiem dobry wzrok. Wielu młodych mężczyzn

do niedawna walczyło ze Szwedami. Wrócili z wojny do domu i okazało się, że trudno im

usiedzieć na miejscu. Było też w obozie sporo rzeczy, które kusiły. No i konie. Myślę, że byliby

w stanie to zrobić. Dla zysku i z chęci przygody. Przypuszczam, że mieli swoich szpiegów,

którzy donosili, jak daleko znajdują się frachtowce. Rabusie czekali tylko, aż statki znajdą się o

jeden dzień drogi stąd, nie chcąc zbyt wcześnie pozbawiać wsi pewnego zarobku. Mieszkańcy

w małych miejscowościach trzymają się razem. Często się o tym zapomina, gdy samemu się nie

ma korzeni...

- A co to ma wspólnego z twoim słuchem i wzrokiem? - zapytał kapitan Ilja Budiłow.

- Dostrzegłem ciemniejszy cień na rzece - odparł mnich. - Wydaje mi się też, że coś

słyszałem. Przypuszczam, że moglibyście teraz zobaczyć frachtowce, jeżeli zechce wam się

wyjść na brzeg.

- A nasi wartownicy? - przerwał mu kapitan. Nie udało mu się wyjść na zewnątrz; przy

obu wąskich otworach tłoczyli się żołnierze.

Ściany krzywego domu zachwiały się niebezpiecznie, gdy wszyscy naraz rzucili się do

wyjścia.

- To chłopcy bez doświadczenia - odparł Wadim. - Albo zostali zabici lub ogłuszeni,

albo się spóźnili.

Budiłow spojrzał na Wadima spod przymrużonych oczu.

- Jak na Pańskiego sługę w habicie, wiesz zaskakująco dużo o życiu i jego ciemnych

stronach, bracie Wadimie.

Wadim nie odpowiedział, uśmiechnął się tylko tajemniczo. Zwykle w ten sposób

reagował na docinki lub trudne pytania, na które nie chciał odpowiadać.

Milczenie stanowiło jego tarczę.

Na zewnątrz zapanowała radość. Najwyraźniej mnich miał rację.

- Niczego nie widziałam! - rzekła Antonia przygnębiona. - Byliśmy przecież nad rzeką i

niczego nie zauważyłam. A ty, Anastas?

Potrząsnął głową.

- Widzicie tylko siebie nawzajem - wyjaśnił mnich łagodnie.

Przepuścił ich przodem, nie śpieszyło mu się. Stanęli nad brzegiem Suchony.

Z mgły wyłoniły się dwa frachtowce.

Antonię ogarnęła nieopisana radość na widok statków, które mogła rozpoznać. Statków,

które przypominały znajomy widok.

Na burtach obu widniał napis „Archangielsk”.

Brązowe burty, łatane żagle.

Po chwili ujrzeli także nazwy statków.

Antonia zachwiała się, Anastas ledwie zdążył ją przytrzymać, żeby nie upadła.

Wpatrywała się w żaglowce. Czytała nazwy - poruszała ustami, powtarzając je.

Ukryła twarz w kurtce Anastasa.

On także odczytał nazwy.

Mocniej uścisnął Antonię.

„Olga” z Archangielska.

„Misza” z Archangielska.

Antonia płakała na jego piersi.

Wszyscy pośpieszyli do Totmy, choć jeszcze niedawno gotowi byli się zaklinać, że ich

noga więcej tam nie postanie.

Anastas widział, jak szli.

Stał, obejmując Antonię, słuchał, jak płacze. W Archangielsku zostawiła tak wiele.

Piekły go dłonie, ale wziął ją na ręce i zaniósł do opustoszałego schronienia.

Nawet przeor, który nie przestawał się modlić, podążył do portu, by przywitać

frachtowce.

- To statki Olega! - rzekła z przekonaniem w głosie Antonia, kiedy Anastas posadził ją

na deskach, a sam uklęknął obok na udeptanej ziemi. - To jego statki - powtórzyła niemal

szeptem. - Statki mojego męża, Anastas!

Poklepał się po kurtce.

- Mam dokumenty, które stwierdzają, że to ja jestem twoim mężem i według których

zgodnie z prawem jesteś moją żoną.

Antonia zamknęła oczy.

Wszystko wokół pachniało spalenizną.

- Dlaczego nie wyjechaliśmy wcześniej? - spytała, ale nie pozwoliła mu odpowiedzieć. -

Ponieważ nie chciałam - dokończyła. - Ponieważ czułam, że nie powinnam. Czy nie nazywają

tego moralnością...? - Splunęła na ziemię. - Chcę postąpić jak należy, Anastas - rzekła

łamiącym się głosem, nerwowo wyginając palce. - Chcę tylko zrobić to, co słuszne, nie chcę

nikogo zranić. A może mimo wszystko postąpiłam tak ze względu na siebie? Widziałeś nazwy

tych statków?

Skinął głową.

- Noszą imię mojego dziecka i dziecka Raiji. - Antonia westchnęła. - Oleg i Jewgienij

nie mieli tych statków cztery lata temu. To nowe frachtowce. Zauważyłeś?

Potrząsnął głową.

- Nie mogłeś tego zauważyć, ponieważ nie wyrosłeś nad morzem, nie dostrzegasz takich

rzeczy. A zatem dobrze im się powodzi. Jeden statek nazwali imieniem mojej córki, Olgi, a

drugi na cześć Miszy, syna Raiji...

Anastas oparł czoło o kolana Antonii.

Czy właśnie w tym momencie od niego odchodziła?

Czy to w tej chwili ją tracił?

We mgle nad rzeką, którą Antonia nazywała swoją...

Czyżby tutaj mieli się rozstać? Zabierze z tych miejsc cudowne wspomnienia, to tutaj

Antonia stała się jeśli nie jego własna, to przynajmniej bardzo bliska.

Tutaj zrodziły się nadzieje.

Czyżby i tutaj miały zostać pogrzebane?

Czy właśnie teraz zamierza mu powiedzieć, że ich związek nie ma sensu? Czy zamierza

mu powiedzieć, że ją źle zrozumiał?

Nie chciał tego słuchać!

Nie mieli nawet konia, którego mogliby dosiąść i uciec razem...

Wcześniej istniało tak wiele możliwości. I zmarnowali je wszystkie.

Ich przyszłością mogły być wspólny dom i konie. Ich dzieci...

Anastas pragnął nadal w to wierzyć.

Nie może stracić Antonii!

Nie może!

Stracił wszystkich, którzy cokolwiek dla niego znaczyli. Z niej nie chciał zrezygnować!

- Nie wolno ci odejść! - rzekł zdławionym głosem. - Kocham cię, Antoniu! Nie chcę,

byś mnie opuściła. O b o - je przeżyliśmy, gdy inni zginęli. Czy nie sądzisz, że jest w tym jakiś

zamysł? Wszystko prowadziło nas ku sobie. Kocham cię. Nie puszczę cię! Nie mogę! Nie

chcę...

Antonia potargała go po włosach, które także zabrudziły się od sadzy. Zauważyła, że jej

dłoń zrobiła się szara.

- Nie jesteś mi obojętny, Anastas - rzekła. Nigdy przedtem nie była tak bliska wyznania,

że go kocha.

Słowa powstały w jej myśli, ale zatrzymały się na wargach. Te słowa należały do

Grigorija.

To o nim myślała, gdy się pojawiały...

W dodatku Archangielsk znalazł się tak blisko.

Przyżeglował do niej.

Oddech Archangielska dotarł do nabrzeża Totmy.

Nosił imię jej córki, nosił imię małego Michaiła.

Znalazł się tak blisko.

Sięgał tak daleko.

Oddech Archangielska.

- Nie mogę popłynąć żadnym z tych statków - rzekła bezbarwnie. - Nie mogę...

Anastas ucieszył się, lecz jego radość nie trwała długo.

- Ale muszę jakoś dotrzeć do Archangielska - mówiła dalej równie blado. - A nie dojdę

tam pieszo.

Anastas zrozumiał, że nie istniało dla niej nic ważniejszego niż spotkanie z córką.

Przysunął się bliżej i czule objął Antonię.

Uświadomił sobie, że zbliżył się do niej bardziej niż do kogokolwiek przedtem, choć

wcale nie zapomniał o Kati.

Nie znał Kati tak dobrze, jak poznał Antonię, o której wiedział chyba wszystko.

Ich przyjaźń opierała się na bezgranicznej szczerości, często się sobie zwierzali. Nigdy

nie sądzili, że trafią w ramiona drugiego.

Wadim powiedział, że widzą tylko siebie nawzajem...

Anastas musiał się uśmiechnąć.

To prawda, że był ślepy na prawie wszystko poza nią, ale nie sądził, by Antonia

poświęcała mu więcej uwagi niż zwykle.

Miał nadzieję, że mnich jednak się nie mylił.

Anastas zdawał sobie sprawę, że miłość do Kati także go zaślepiła, że w córce szamana

widział tylko to, co piękne i dobre. I tak pozostało do końca, nawet jeśli prawda była inna...

Nawet gdy sobie to uświadomił, nie przestał jej kochać.

Jego uczucia do Kati nie umarły, w pewnym sensie nadal do niej należał, zawsze będzie

zajmowała cząstkę jego serca.

To była miłość...

Tak jak i uczucie do Antonii.

Odniósł wrażenie, jakby zanurzał się w lodowatej wodzie.

Jakby biegł nago w mroźną noc.

Doznał wstrząsu, kiedy uzmysłowił sobie, że naprawdę kocha Antonię.

Nie tylko pożąda.

Nie tylko uległ jej urokowi.

To nawet nie coś tak powierzchownego jak zakochanie.

To coś więcej.

O wiele więcej.

Uzmysłowił sobie, że ją lubi, że bardzo ją lubi. Nieskończenie, nieopisanie,

bezgranicznie ją lubi.

Imię Antonii brzmiało jak cudowna muzyka, której mógłby słuchać bez końca. Mógłby

powtarzać je w nieskończoność, nigdy nie miał dość. Chciałby je szeptać, mówić normalnym

głosem, wykrzyczeć. Wyśpiewać...

Antonia...

Kocha ją.

Kocha Antonię.

Powiedział jej to już wtedy, kiedy nie był jeszcze całkiem pewien tych słów. Musiał się

do nich uciec, by uświadomić jej powagę swych uczuć, które już dawno się w nim tliły.

Myślał o tym, by się z nią zestarzeć.

Wyobrażał sobie, że jest matką jego dzieci, że razem budują przyszłość.

Nie były to marzenia całkiem nierealne, dokładnie je pamiętał.

Teraz nabrały większego znaczenia.

Teraz jeszcze głębiej w nie wierzył, teraz był pewien, że kocha Antonię.

Nie tak, jak kochał Kati, to nie byłoby możliwe, bo każda miłość jest niepowtarzalna.

Każda miłość powinna być nowa jak rozkwitający kolejnej wiosny kwiat.

Anastas poczuł się silny, ponieważ nabrał pewności co do swych uczuć. Potrafił je

nazwać.

To miłość.

Antonia.

Anastas pojął, ile znaczy dziecko, jak bardzo byłby szczęśliwy, gdyby został ojcem.

Potrafił zrozumieć tęsknotę Antonii za Olgą.

Potrafił okazać wspaniałomyślność, dać Antonii trochę swobody.

W tej chwili mógłby ją zatrzymać, ale nie tak chciał ją dostać.

Antonia powinna do niego przyjść, gdy sama tego zapragnie, gdy zechce dzielić z nim

przyszłość. Nie chciał, by z nim została tylko dlatego, że nie ma możliwości wyboru.

Wówczas fundamenty ich wspólnego domu nie tworzyłyby solidnej podstawy.

- Możesz mi powiedzieć, od kiedy to stałaś się tchórzem, Toniu? - spytał wesoło. -

Znałem niezwykłą dziewczynę, która przepłynęła Ob i Suchonę. Pożeglowała w otwartej łodzi

z Archangielska do ujścia rzeki Mezen. Walczyła z bagnami w krainie Konda i wygrała.

Łupnęła złotym posążkiem w łeb szaleńca. Rzuciła wszystko dla niewidomego człowieka, który

potrzebował jej bardziej niż ktokolwiek inny... - Zaczerpnął powietrza. - Dokonała wielu

bohaterskich czynów, nigdy nie tchórzyła. Nie widziałem, żeby się kiedyś cofnęła przed

niebezpieczeństwem. Widziałem, jak wysuwała dumnie brodę i przeklinała. Czyżby zniknęła,

moja Toniu? Czy jej już nie ma?

- Co to wszystko znaczy? - spytała zmęczona.

- To znaczy - odparł Anastas - że masz wejść na pokład „Olgi” z Archangielska. I masz

popłynąć do domu.

- A co z tobą? - spytała.

- Ja na pokładzie „Miszy” udam się wzdłuż Suchony na północ.

- Rozpoznają mnie...

- I co?

- Chcę, żebyś popłynął ze mną, Anastas. Uśmiechnął się.

- Chciałem ci to ułatwić. Myślisz, że nikt nie zauważy, że czczę ziemię, po której

stąpasz? Pokład, na którym stoisz? Chciałem ci tego oszczędzić.

- Archangielsk jest jeszcze daleko - zauważyła Antonia. - Tak się boję. Czuję się

zagubiona, nie podołam temu sama, choć wcale nie czuję się tchórzem. Nie podołam temu

sama...

- Jeżeli chcesz, naturalnie będę przy tobie - zapewnił. - Tak jak sobie życzysz. Kocham

cię. Pamiętasz o tym?

Chwycił ją pod brodę i spojrzał głęboko w oczy.

- Niezależnie od tego, co się wydarzy, Toniu, kocham cię.

- Popłynę do Archangielska - rzekła bezbarwnie. - Ale nie zmuszaj mnie, bym zaraz

biegła do portu! Pójdziemy tam tuż przed wypłynięciem. Nie wcześniej.

Anastas przystał na jej propozycję.

Wrócił Wadim. Trząsł się z zimna w swym habicie, który przesiąknął wilgocią i teraz,

mokry i ciężki, bardziej chłodził niż grzał.

- Cała Totma śmierdzi rybą - rzekł. - Nie mam nic przeciwko rybom, ale nie lubię, kiedy

zdechłe ryby wprost pełzną w moją stronę. Sam kapitan statku przyznał, że towar nie jest

pierwszorzędnej jakości. Rzadko w tym zawodzie można spotkać tak uczciwych ludzi. To dość

szczególny mężczyzna, ma tylko jedno ramię.

Antonii zrobiło się słabo.

Zemdlała.

13

Odwaga kosztowała. Antonia czekała do wieczora. Stała w ukryciu koślawej budowli,

czuła zapach ryb, unoszący się razem z mgłą. Widziała, jak marynarze wyładowują beczki.

Widziała frachtowce.

Bez ustanku odczytywała nazwy na burtach statków, dopóki nie zrobiło się tak ciemno,

że nie mogła odróżnić poszczególnych liter.

Widziała, że większość członków załogi wyszła wieczorem na ląd. Załadowali

wszystkie ryby, których niewiele zostało do zawiezienia z powrotem na północ.

Kilka nocnych godzin mieli dla siebie.

Antonia wiedziała, że jednoręki właściciel statków nie wybierze się do gospody.

- Nie możesz tak stać i marznąć! - Anastas objął ukochaną. - Rozchorujesz się.

Przyjemnie jej się zrobiło, że ktoś się o nią martwi, że okazuje troskę, podczas gdy ona

sama najchętniej przestałaby istnieć.

Przywołał ją do rozsądku, dzięki Anastasowi nie rzuciła się w nurt Suchony.

Takie rozwiązanie również brała pod uwagę.

Zwątpienie złapało ją za gardło.

Poczuła ciepłe usta Anastasa na swej skroni.

- Kochanie... - zabrzmiał jego głos. Wspaniale, że można dla kogoś tak wiele znaczyć,

nadawać sens czyjemuś życiu. Antonia trzęsła się z zimna. Bała się.

- Muszę tam pójść - rzekła stanowczo. - Muszę porozmawiać z Jewgienijem...

- Mogę pójść z tobą, jeśli chcesz. Potrząsnęła głową.

- Nie teraz, Anastas. Niedługo wrócę, na razie nie zostanę na pokładzie. Muszę

porozmawiać z kapitanem sama. Jeśli mam wstać z martwych, najlepiej, jeśli zrobię to sama.

To moje życie, Anastas. Nadal tylko moje...

Puścił ją.

Nie dobierała słów, by celowo go zranić, lecz mimo to zabolały. Ugodziły, kiedy

najmniej się tego spodziewał. Dotknęły otwartej rany.

Dały Anastasowi do zrozumienia, że nie odgrywał w życiu Antonii tak ważnej roli. Nie

pozwoliła na to.

Antonia nie zauważyła nawet, że go zraniła. Chyba zrobił się bardziej drażliwy. Tak

zwykle bywa, gdy dwoje ludzi z przyjaciół staje się kochankami. Łatwiej wtedy zadać ból.

Ten, kto kocha, bardziej narażony jest na cios.

Wydawała się taka zdecydowana i jednocześnie tak bardzo się bała.

Na pewno wolałaby wejść na pokład, trzymając Anastasa mocno za rękę, ale chyba nie

pozwalała jej na to duma. Cokolwiek Jewgienij by powiedział, nie chciała, żeby Anastas to

słyszał.

Być może również dlatego, by chronić Anastasa.

Nie on ponosił winę za to, że odeszła od najbliższych. To, co się później stało, zależało

w równym stopniu od nich obojga. Jeżeli kogoś należało winić, to w każdym razie nie jego.

Mężczyźni łatwo obarczają się nawzajem odpowiedzialnością.

Chciała odkupić swą winę.

Na nabrzeżu panowała cisza. Grupka starszych mężczyzn, spluwając na ziemię brązową

śliną, dyskutowała o sprawach, o których zwykle dyskutują starsi mężczyźni na całym świecie.

Urwali rozmowę, kiedy zauważyli Antonię. Wiele par oczu spojrzało na nią, podążyło

jej śladem. Mężczyźni wiedzieli, kim jest. Zdziwili się, dlaczego przychodzi po ciemku.

Antonia poczuła się niepewnie na widok statków, dziwnie było znowu wdychać zapach

ryb - jedno i drugie przywodziło na myśl dom.

Mogłaby zamknąć oczy i niemal uwierzyć, że jest w domu, w porcie w Archangielsku.

Tutaj w głębi lądu nie znano świeżego zapachu morskiej wody. Tutaj ludzie żyli i

umierali, nie znając morza.

To dziwne.

I smutne.

Jewgienij przysiągł sobie, że nigdy już nie stanie na pokładzie. Ani jako marynarz, ani

jako pryncypał. Zatem zerwał obietnice.

Czyżby tęsknota za morzem okazała się zbyt silna?

Tym, którzy wcześnie zaczynali życie na morzu, pozostawał we krwi jakiś niepokój.

Łatwo dawali się skusić do powrotu, trudno ich było zatrzymać na lądzie.

Antonia popatrzyła na frachtowiec „Misza”. Pomyślała, że Jewgienij jest bardzo

sentymentalny.

Nie zmienił się chyba zbytnio, nawet jeśli minęły cztery lata.

Ma teraz czterdzieści pięć lat.

Anastas wydaje się przy nim taki młody!

Żeby wejść na pokład, Antonia musiała wspiąć się na górę. Energicznie zastukała w

burtę. Nie miała odwagi zawołać. Nie chciała, by Jewgienij się zorientował, że to ona, zanim go

nie zobaczy.

Chciała widzieć, jak zareaguje.

Bała się.

- Tak, tak... - rozległ się zirytowany głos, dochodzący z kokpitu. Nikt przecież w taką

dżdżystą pogodę nie siedzi pod otwartym niebem. - Idę...

Rozległy się kroki.

Znad burty wychylił się mężczyzna, który jakby wrósł w niebo. Mężczyzna z jednym

ramieniem.

- Święta Panienko! - zawołał Jewgienij Byków.

- No, niezupełnie - odparła Antonia i uśmiechnęła się nieśmiało. - Pomożesz mi dostać

się na pokład?

Wyrzucił nad barierką sznurową drabinkę. Uderzyła o burtę.

Antonia weszła na górę i wciągnęła drabinkę. Stanęła przed Jewgienijem.

- To ja, Jewgienij - odezwała się. - Nie spodziewałeś się mnie, co?

Stał jak porażony. Otworzył szeroko oczy, jakby nie pojmując tego, co odbierał

zmysłami.

Potrząsnął głową, próbując odegnać wizję. Na pewno mu się przywidziało.

Ale Antonia nadal stała przed nim na pokładzie. Uśmiechała się niepewnie, a w jej

oczach czaił się strach, gotowa była w każdej chwili się cofnąć.

- Antonia! - wykrztusił i przytulił ją. - Antonia, ty piekielna kobieto! Jak, do diabła,

możesz nam robić coś takiego? Antonia, Tonią, czy to naprawdę ty?

Oboje rozpłakali się. Jewgienij uściskał ją serdecznie. Potem pociągnął za sobą pod

pokład i posadził na brzegu koi w swej kajucie.

W ciasnym pomieszczeniu paliła się jedna lampa. Panowała w nim dziwnie domowa

atmosfera.

Nalał Antonii rumu. Przyglądał się jej, gdy piła. Sam łyknął z butelki.

- Pomaga na ból w ramieniu - rzekł z grymasem. - W taką pogodę dokucza mi ramię,

którego nie mam...

Stanął plecami do drzwi, nie mógł oderwać oczu od Antonii.

- Po prostu powiedz to - rzekła Antonia. Ona także nie umknęła wzrokiem. - Pytaj!

Wszystko zniosę...

Westchnął.

- Olga czuje się dobrze. Wytarł usta wierzchem dłoni. Antonia zamknęła oczy, nie

odważyłaby się spytać.

Nie od razu. Wiadomo, że przede wszystkim powinna odkupić swą winę...

- Olga mieszka z nami - mówił dalej Jewgienij. Starał się dobierać słowa, jego głos

nieznacznie drżał. - Ma kręcone włosy, jest do ciebie podobna. Olga z czasem stanie się

prześliczną młodą damą. Raija już wydala ją za Misze. Mówi, że żaden inny mężczyzna nie

wchodzi w grę, żaden nie jest wystarczająco dobry dla Olgi...

Antonia otworzyła oczy. Uspokoiła się, gdy się dowiedziała, że Olga ma się dobrze, że

dziecku niczego nie brakuje.

- Jak mogłaś? - spytał Jewgienij cicho. - Jak mogłaś, Toniu?

Nie zamierzała odpowiedzieć takimi słowami, ale zwykła się bronić, gdy ją atakowano.

- I ty o to pytasz?!

Jewgienij zamilkł. Potem zrobił dwa kroki dzielące go od koi i usiadł obok Antonii.

- Przepraszam - powiedział. - Masz rację, nie powinienem był o to pytać. Raija nie

mogła ci darować, że opuściłaś Olgę. Bałem się, że nigdy ci tego nie zapomni, że wiecznie

będzie w sobie nosić gniew. Bardzo to przeżyła, kiedy wyjechałaś, zostawiając dziecko... -

Spojrzał na Antonię z ukosa. - Schudłaś - zauważył. - Ale nie zbrzydłaś. Wydaje się, jakbyś

zniknęła wczoraj. Co się z tobą działo, Toniu?

- Wiele się wydarzyło - odparła. - Opowiem ci, ale nie teraz i nie wszystko. Po prostu

nie mogę. - Uśmiechnęła się zmęczona. - Nie spodziewałam się, że to ty przypłyniesz

frachtowcem. Gdy dowiedziałam się, że płyną frachtowce z Archangielska, przygotowałam się

na to, że zobaczę kogoś znajomego albo przynajmniej kogoś, o kim słyszałam, ale nigdy nie

przyszło mi do głowy, że spotkam ciebie...

- Kapitan „Miszy” stracił żonę, która zmarła przy porodzie, i nowo narodzone dziecko.

Stało się to w dniu, kiedy odpływaliśmy. W tak krótkim czasie nie znaleźliśmy nikogo, kto

mógłby go zastąpić. Nie mogliśmy też czekać z ładunkiem ryb... - Wzruszył ramionami. - Nie

miałem innego wyboru. Ale co ty tu robisz?

- Wracam do domu - odparła Antonia.

- Wracasz? - spytał z niedowierzaniem. Antonia z powagą skinęła głową.

- Żeby zostać?

- Nie wiem - wyznała wreszcie. - Nie potrafię na to szczerze odpowiedzieć, Jewgienij.

- Nie pytasz o Olega - zauważył ostrożnie. Nie chciał jej pomóc.

Zacisnęła zęby, lecz po chwili się uśmiechnęła. Niczego nie udawała, robiła wrażenie

tak bezbronnej, że Jewgienijowi ścisnęło się serce. Takiej Antonii jeszcze nie znał.

- Nie wiedziałam, jakich dobrać słów - odparła po chwili zastanowienia.

Cztery lata to dużo czasu.

Trudno było rozmawiać po tak długiej rozłące.

- Czy Olga jest z nim? Jewgienij jakby nie dosłyszał pytania.

- Ja też nie wiem, jakich dobrać słów - rzekł i roześmiał się przepraszająco, trochę

nerwowo i niepewnie. - Pomyślałem o Olegu, kiedy cię zobaczyłem... kiedy się upewniłem, że

to ty. I zupełnie nie wiem, jak mam ci to powiedzieć...

- Czy żyje?

- No pewnie! - Jewgienij spojrzał na nią zaskoczony. Bezwiednie napełnił jej szklankę.

Musiał zaczerpnąć powietrza, zanim zaczął mówić dalej. - Oleg także wyjechał - rzekł. - Uciekł

na swój sposób, Toniu. Jest teraz w Norwegii. W ciągu ostatnich lat przyjeżdżał do domu tylko

na krótko wiosną. Łowimy w Finnmarku, wiesz, więcej zarabiamy, gdy sami zdobywamy

towar. Na Soroya zbudowaliśmy baraki i Oleg na miejscu wszystkim zarządza. Ma tam zna-

jomych i dzięki temu miejscowi rybacy wpuścili nas na swe łowiska...

- Jest także jakaś kobieta, prawda? - spytała Antonia domyślnie. - Nie wiesz, jak mi o

niej powiedzieć...

Skinął głową.

- To prawda, jest kobieta. Na imię jej Lina. Oleg ma z nią dziecko... Syna. Lina

spodziewa się jeszcze jednego.

- Czy Oleg nie zamierza jej zabrać do Archangielska? - spytała blado Antonia. - Olga

też potrzebuje matki...

- Ta Norweżka mieszkała u nas przez jakiś czas - odparł Jewgienij. Niełatwo mu było

mówić o Linie, dziewczynie z Soroya. Nie mógł nawet powiedzieć Antonii, że to nie Lina

związała Olega z Norwegią. - Ale nie czuła się dobrze w naszym mieście. Nie nauczyła się

języka. Obawiam się, że nie jest zbyt mądra.

Antonia musiała się roześmiać.

- Nie musisz przedstawiać jej w gorszym świetle, niż na to zasługuje. Zniosę prawdę!

- Przeciwnie, jeszcze jej dodaję zalet - zapewnił Jewgienij. - Dzięki tej dziewczynie

Raija domyśliła się, że i ona pochodzi z Norwegii. Rozumiała jej język i sama potrafiła mówić

po norwesku. Zaczęła się dopytywać, jak znalazła się w Rosji. Wyjaśniliśmy Raiji, że

uratowaliśmy ją od stosu w Vardo. Była na mnie strasznie zła. Masz rację, nie powinienem czy-

nić ci wyrzutów, Toniu, bo sam nie jestem bez winy. - Skrzywił się. - Oleg nie zabiera już Liny

do Rosji. Mówi, że może weźmie syna do siebie, kiedy mały podrośnie. Przyuczy go do życia

na morzu. Nie chce, żeby został rybakiem w Finnmarku...

- Nie wybaczył mi?

- Twoje odejście całkiem go załamało - odparł Jewgienij po długim namyśle. - W ogóle

o tobie nie mówi. Antonia rozumiała to, znała usposobienie Olega. Łudziła się, że znalazł

szczęście z kobietą, którą spotkał za granicą, ale nie była o tym całkiem przekonana. Słowa

Jewgienija nie rozwiały jej obaw.

- A ty? - spytał Jewgienij, przyglądając się Antonii badawczo. Opuszkami palców

dotknął jej włosów. - Muszę się upewnić, że to naprawdę ty. Czy było warto? Czy on okazał się

tym jedynym?

Skinęła głową.

- Niczego nie żałuję - rzekła z przekonaniem, nie pozostawiając Jewgienijowi żadnych

wątpliwości. Uśmiechnęła się, gdy pomyślała o Grigoriju. Przede wszystkim zapamiętała dobre

chwile, cudowne dni spędzone razem. Zdała sobie sprawę, że dzięki niemu stała się zupełnie

inną Antonią niż ta, którą odnalazł w Archangielsku, bardziej cierpliwą i wyrozumiałą.

Dzięki Grigorijowi.

- Grigorij był dla mnie tym, kim dla ciebie jest Raija, Jewgienij. Potrafisz chyba

zrozumieć, jak bardzo go kochałam. Zaznałam też wiele cierpienia, za życie z wyjętym spod

prawa trzeba płacić wysoką cenę, ale każda chwila warta była wyboru, którego dokonałam.

Drugi raz postąpiłabym tak samo.

Wysunęła dumnie brodę.

- Mówisz „była”? - spytał ostrożnie.

- Grigorij nie żyje.

Jewgienij spuścił głowę. Wydawało mu się, że rozumie.

- Nie wyobrażałam sobie wcale, że tak po prostu wrócę - powiedziała. - Nie myślałam,

że po prostu przejdę przez drzwi i będę w domu, że życie potoczy się jak dawniej. Nie może

być jak dawniej, nie wierzę, by mogło tak być... - Zamilkła na chwilę, po czym podjęła: - Ale

muszę wrócić, Jewgienij. I nawet jeżeli dokładnie mi o wszystkim opowiesz, muszę pojechać

do domu. Na własne oczy zobaczyć...

- Olgę? Skinęła głową.

- Jeżeli tak będzie lepiej dla dziecka, nie trzeba jej mówić, kim jestem, ale muszę ją

zobaczyć. Olga pewnie mnie nie pamięta... Bardzo za nią tęsknię. Mogłam wiele razy zawrócić

z tej podróży, ale coś mnie pchało, by jechać dalej. Ponieważ ona jest moim dzieckiem. Nie

mogę dłużej żyć w nieświadomości, muszę ją zobaczyć...

- Ciągle nie mogę uwierzyć, że to naprawdę ty - rzekł Jewgienij, kręcąc głową. Objął ją

ramieniem. - Naturalnie, że musisz wrócić. Niezależnie od wszystkiego twój dom jest w

Archangielsku! Gdzie indziej miałabyś zamieszkać? Prowadziłem twoją stajnię i wyobraź

sobie, nie podupadła z tego powodu, nie pozwoliłem na to. Możesz zacząć od nowa... Może nie

dotyczy to Olega, ale wszyscy inni nie wykreślili cię ze swej pamięci. Raija pewnie ci

nawymyśla, ale potem weźmie pod skrzydła jak kwoka swe pisklę. Ona nie opuści cię w

potrzebie. Było jej bardzo ciężko, kiedy wyjechałaś, ale cię nie wyklęła, choć nawet ja cię

przeklinałem... - Uśmiechnął się przepraszająco. - My, mężczyźni, jesteśmy solidarni!

Wielu przed nim już tak mówiło.

- Twoim domem jest Archangielsk, Antonia. Oczywiście musisz wrócić!

Uścisnął ją serdecznie swoim niedźwiedzim uściskiem.

Nie musiała się obawiać Jewgienija.

- Wrócę - rzekła wreszcie z wahaniem. - Ale nie wiem, czy zostanę. - Popatrzyła

spokojnie na jego zaskoczoną twarz. - Być może zrobię to, co zaproponowałeś: zacznę od

nowa. Rozpocznę nowe życie, jeszcze raz.

- Powiedziałaś, że on nie żyje?

- W morzu jest wiele ryb - uśmiechnęła się szybko. Stała się śliczną, dawną Antonią,

która tańczyła na stołach i uwodziła swoim śmiechem, przez wiele lat zawracając w głowach

nieszczęsnym mężczyznom nad Morzem Białym.

- Czy jest z tobą? Antonia skinęła głową.

- Był i wtedy - odparła. - To najlepszy przyjaciel Grigorija. Znamy się bardzo dobrze.

Wtedy był i moim najlepszym przyjacielem. Wiele razem przeżyliśmy. Mówi, że chciałby się

ze mną zestarzeć. Jednak jest młodszy ode mnie, dużo młodszy. Dlatego boję się z nim wiązać.

On także kogoś stracił...

Uśmiechnęła się, a jej twarz stała się promienna i piękna. Jewgienij widywał kiedyś ten

uśmiech; w przeszłości miał w sobie coś niemal diabelskiego.

To było dawno temu.

- Mówi, że chciałby, bym została matką jego dzieci. Kocha konie. Jest bardzo

szlachetny. Nie wiem, czy zasłużyłam na wszystko, co dla mnie wymarzył.

- Kochasz go?

- On kocha mnie - odparła.

- A ty?

- Nie wiem - wyznała. Wiedziała, że Jewgienija nie zadowolą jej słowa, ale nie mogła

powiedzieć nic innego ani w inny sposób. Chciała być wobec niego szczera. Postanowiła

skończyć z udawaniem. Na pokładzie rozległy się kroki.

- Chłopaki wcześnie wracają - zauważył Jewgienij. Wstał i zaczął szukać w szafie. -

Powinienem tu mieć jeszcze kawałek ciasta od Raiji... - mruknął. - Założę się, że dawno nie

jadłaś niczego podobnego?

- Ale bywało, że żyłam lepiej - odparła Raija. - Mam dokument potwierdzający moje

wielkie zasługi dla carycy Elżbiety.

Jewgienij nagle się odwrócił.

- Żartujesz! - rzucił z niedowierzaniem.

- Wcale nie, to prawda - odparła Antonia. - Opowiem ci kiedyś o wszystkim, kiedy i

Raija będzie mogła usłyszeć. Opowiem wam całą historię... Oleg pewnie też powinien się

dowiedzieć, co się ze mną działo przez te cztery lata, ale jego przecież nie ma...

- Przyjedzie na wiosnę - oznajmił Jewgienij sztywno. - Wasilij rozmawiał z nim, zanim

przypłynął do domu.

- Chciałabym, żeby Wasilij też przyszedł posłuchać - rzekła Antonia. - Czy ma się

dobrze?

Jewgienij przytaknął.

- Dagnija nie żyje - powiedział smutno. - Wasilij zajął się jej dziećmi. W domu nad

Dwiną robi się tłoczno, kiedy i on wypływa na połów. Nasz dom jest wtedy pełen dzieci, ledwie

starcza miejsca dla mnie.

- U was pewnie też się sporo wydarzyło - zauważyła Antonia.

Skinął głową.

- Tak, ale o niektórych sprawach przykro mówić. Zresztą Raija potrafi lepiej opowiadać.

Wasia pewnie też...

- Nie mogę się doczekać, by ich zobaczyć.

- Zawarliśmy pewnego rodzaju układ pokojowy - rzekł. - Zawieszenie broni. Ale jakoś

nie mogę całkiem przestać się przejmować, kiedy widzę, że Wasilij wcale nie unika Raiji.

Oboje bardzo dobrze się dogadują. Wiążą ich dzieci. Lecz byłbym bestią, gdybym zabronił

Raiji zajmować się dziećmi, które jej potrzebują. Raija otwiera ramiona, serce i swój dom dla

maluchów, którym tego brakuje. Po prostu musi. I lubi to. Zresztą ani ja, ani Misza czy Olga na

tym nie cierpimy. Nie zabraniam jej tego, bo niby dlaczego?

- Myślę, że możesz jej ufać. Skinął głową.

- Ale kiedy wyjechałaś, przestraszyłem się - przyznał. - Nikt na świecie nie

przypuszczałby, że mogłabyś odejść od Olega. Wszyscy mieli pewność, że nic was nie

rozdzieli. Wydawało się, że jest wam ze sobą dobrze, jak amen w pacierzu, mimo że Wasia

przemykał przez uchylone drzwi przy tej czy innej okazji. Kobiety nie odchodzą od swych

mężów, nie nad Morzem Białym, nie w Archangielsku. Nie te, które znałem. A ty odeszłaś.

Możesz sobie wyobrazić, jak się przeraziłem.

Roześmiał się. Ułamał duży kawał ciasta i podał Antonii.

Antonia musiała je najpierw powąchać, zanim ugryzła.

Smakowało niebem i świętami Bożego Narodzenia, i rajem. Smakowało rękami Raiji i

najbielszą mąką w Rosji.

- Skoro ty mogłaś opuścić męża, pomyślałem, że i moja żona byłaby do tego zdolna -

mówił dalej Jewgienij. - Gdyby tylko znalazła wystarczający powód.

A często widzę ten powód. Widzę, jak Wasilij uśmiecha się do mnie krzywo, widzę, jak

rozmawia z Raiją, a w oczach ma tęsknotę, kiedy sądzi, że nikt inny nie patrzy.

- Nie Raija! - powtórzyła Antonia absolutnie przekonana. - Czasami myślę, że nie znasz

jej tak dobrze jak ja, Jewgienij. Ona nigdy ci tego nie uczyni. Raija jest twoja do śmierci. To

proste. Za bardzo cię kocha.

- Przyjemnie to słyszeć - rzekł lekko. - Jednak nigdy nie wyzbędę się strachu, ponieważ

zbudowałem nasze życie na kłamstwie. Niosę ten krzyż... z radością.

Rozległo się pukanie do drzwi. Uchyliły się. Jewgienij otworzył szeroko oczy ze

zdumienia.

Gość wszedł do środka. Był wysoki i gładki na twarzy. Jego jasnobrązowe włosy były

potargane i miejscami czarne od sadzy. Ciemne oczy popatrzyły ciepło na Antonię, zmierzyły

Jewgienija.

- Pomyślałem, że trwa to zbyt długo - rzekł młodzieniec, zwracając się do Antonii. Jego

głos brzmiał dużo poważniej, niż by na to wskazywał wygląd.

Jewgienij domyślił się, że to o nim mówiła Antonia, wyznając, że właśnie z tym

człowiekiem mogłaby zacząć życie na nowo.

Jewgienij przeraził się. Nie potrafił doszukać się w obojgu jakichkolwiek wspólnych

cech.

Antonia nie była stara, lecz była już dojrzałą kobietą, a chłopak mógł mieć koło

dwudziestki.

Wydawało się to bardzo niewiele, gdy samemu dobiegało się pięćdziesiątki.

- Anastas, Jewgienij - przedstawiła ich sobie Antonia. - Jewgienij jest mężem Raiji.

Anastas to mój...

- Przyjaciel i kochanek - dokończył Anastas.

Uścisk jego dłoni był mocny. Ucałował powietrze obok obu policzków Jewgienija.

- Przyjaciel i kochanek - powtórzyła Antonia. W spojrzeniu, które przesłała Anastasowi,

widniała wdzięczność.

Jewgienij nie potrafił go traktować jak mężczyzny. Podał Anastasowi butelkę rumu.

Przekonał się, że ten w każdym razie potrafi pić jak mężczyzna. Poczęstował go ciastem Raiji,

nie przestając mierzyć go wzrokiem.

Nie można powiedzieć, by Antonia preferowała jeden typ mężczyzn. Żaden z jej

partnerów nie był podobny do drugiego.

Oleg był rosłym mężczyzną, niczym niedźwiedź. Ciemnowłosy olbrzym.

Grigorij, choć również wysoki, był przeraźliwie chudy i miał białe włosy.

Wasilij, drobny i zwinny jak kot, skory do żartów, tryskający pewnością siebie,

nieustraszony...

A ten...

Chłopiec czy mężczyzna.

Nie wyglądał na przestraszonego, nie zdradzał cienia uległości czy uniżenia. Głowę

nosił tak wysoko, że przypominał Jewgienijowi Raiję. Wydawał się bardzo dumny, było w nim

niemal coś arystokratycznego...

Anastas...

Czy wśród biedoty dawano dzieciom tak na imię?

Jewgienij nie wiedział, zwrócił jednak uwagę, że chłopak nie wymienił ani swego

nazwiska, ani imienia ojca.

- Czy nadal jesteście wyjęci spod prawa?

- Służyliśmy u carycy Elżbiety - odparł Anastas z grymasem. - Myślę, że jesteśmy

całkiem dobrymi obywatelami Rosji. I nie przechwalamy się dawnymi zasługami.

Jewgienij skinął głową, ale nic nie rozumiał. Wywnioskował tylko, że Antonia się

zmieniła.

- Jak się ma twoje dziecko? - spytał Anastas.

- Dobrze. - Twarz Antonii rozjaśniła się. Anastas uścisnął ją.

Wiek nie jest miarą tego, jak bardzo można kochać, stwierdził Jewgienij w duchu.

Może to zdrada przyjaciela, Oleg by go za to znienawidził, lecz Jewgienij zapragnął w

tej chwili, by Antonia mogła zacząć od nowa.

Razem z tym młodym człowiekiem, przyjacielem i kochankiem.

14

Antonia nieraz stawała na pokładzie. Lubiła pływać statkiem. Doznawała wtedy

podobnej przyjemności jak w czasie konnej jazdy. Wiatr podobnie smagał ją po twarzy.

Rozpierało ją poczucie wolności.

Jewgienij upierał się przy tym, by razem z Anastasem popłynęła „Misza”.

- Chcę cię mieć blisko siebie, chcę mieć pewność, że mi nie znikniesz - przekonywał. -

Raija zamordowałaby mnie z zimną krwią, gdybym cię zgubił po drodze do Archangielska.

Chyba nie życzysz tego staremu przyjacielowi?

Antonia postarała się o to, by mnisi również popłynęli „Misza”. Wadim zaś sprytnie

przekonał przeora, by wszedł na pokład drugiego frachtowca.

- Tam też potrzebują kogoś, kto będzie z marynarzami odmawiał modlitwy - wyjaśnił.

Antonia spotkała się z miłym przyjęciem. Wiele osób okazało jej troskę, co pomogło jej

zachować poczucie własnej wartości. Nikt jej nie dawał do zrozumienia, że zdradziła

najbliższych i że powinna za to odpokutować.

Załoga Jewgienija nie była liczna, w większości stanowili ją młodzi chłopcy. Antonii

wydawało się, że widziała chyba kiedyś podobne twarze, ale żadnego z tych młodych nie

pamiętała. Dopiero zaczynali dorastać, kiedy wyjeżdżała z Archangielska. Nie zadawali jej py-

tań, chociaż niektórzy z nich wiedzieli, kim jest.

Podążali za nią ciekawymi spojrzeniami. Jednak milczenie Jewgienija na jej temat i

pełen szacunku sposób, w jaki ją traktował, zmusił ich do zachowania dystansu i

powstrzymania się od uwag.

Antonia była im za to wdzięczna.

Jewgienij powiedział, że frachtowce spóźniły się do Totmy mniej więcej o jeden dzień.

Zatrzymała je blokada na Suchonie, bo właśnie spławiano duże ilości drewna.

Garstka młodzieży starała się oczyścić rzekę, ale zabrało to cały dzień.

Frachtowce musiały zakotwiczyć. Nie odważyli się płynąć dalej, nawet gdy połowa

rzeki została oczyszczona. Woleli nie ryzykować - wielki drewniany kloc mógłby z łatwością

przedziurawić burtę statku.

- Człowiek jest ostrożny, kiedy prowadzi własny statek - wyjaśnił Jewgienij.

Antonia i Anastas wymienili porozumiewawcze spojrzenia, domyślili się, że napad

został dokładnie zaplanowany. Do obozu nie wróciło dwóch zwiadowców.

Jewgienij zabierał na północ mąkę. Nie po to, by ją dostarczyć dalej na zachód, lecz dla

mieszkańców Archangielska. Na północy lato jest za krótkie, by można uprawiać zboże, trzeba

je sprowadzać z południa.

- Zatrzymamy się na krótko w Wielikim Ustiugu - rzekł Jewgienij do Antonii, z którą

starał się jak najwięcej rozmawiać. - Możemy tam kupić nieduży kufer dla Olgi -

zaproponował. - Dorosła już na tyle, by otrzymać skrzynię na ślubną wyprawę.

Antonia popatrzyła na niego uważnie.

Czy mówi o jej córce?

Skrzynię na ślubną wyprawę?

Olga ma osiem lat!

- Czy dziewczęta nie zbierają wyprawy od chwili, gdy zaczną chodzić? - spytał żartem. -

Nie bardzo się na tym znam! Raija tkała jakieś materiały, które chowała do ślubnej skrzyni

Jelizawiety. Pamiętasz tę dziewczynkę Dagniji? Raija nie utkała jeszcze nic dla Olgi, ale to

tylko kwestia czasu...

- Nie kupimy ślubnej skrzyni dla Olgi! - rzekła Antonia. - Nie zamierzam przekupywać

swojej córki prezentami, Jewgienij.

- W każdym razie będzie to okazja, by zejść na ląd - odparł Jewgienij niespeszony. -

Spacer po Wielikim Ustiugu to zawsze przyjemność. Zostaniemy tam na noc. Wyśpisz się w

porządnym łóżku...

- Ostatnio, kiedy próbowaliśmy odpocząć w wygodnym łóżku, Anastas został pobity do

nieprzytomności - zauważyła Antonia z uśmiechem i opowiedziała Jewgienijowi historię, która

spotkała ich w Rybińsku. - Nasz kraj jest ogromny - myślała na głos. - Świat wydawał się taki

mały, kiedy znałam tylko Archangielsk. Nie zastanawiałam się nad losem innych ludzi, zupeł-

nie inaczej jest zobaczyć ich z bliska...

Jewgienij przyznał jej w duchu rację.

Pomyślał, że niewiele kobiet się nad tym zastanawia, ledwie kilka dociera dalej niż z

własnego domu do domu męża.

Potem nawet na to nie znajdują czasu.

Dzień kobiet nie ma wielu wolnych chwil.

W tym ogromnym kraju na tronie zasiada kobieta, lecz to nie znaczy, że krajem rządzą

kobiety.

Archangielsk zbliżał się coraz bardziej. Antonia wolała nie wierzyć, że w spadających

liściach, nagich drzewach i bladym krajobrazie kryje się jakaś symbolika.

Dzięki temu, że Oleg wyjechał do Norwegii i że zostanie tam całą zimę, nie będzie

musiała od razu podejmować decyzji.

Antonia wiedziała, że winna jest mu wyjaśnienia, rozmowę twarzą w twarz, coś więcej

niż kilka słów skreślonych na papierze.

Do wiosny jeszcze daleko. To długo dla kogoś, kogo dręczy niepokój i tęsknota za

czymś niewiadomym.

Antonię i Wadima ogarnęło podobne zdenerwowanie, kiedy ujrzeli w oddali Wielikij

Ustiug.

- Zmieniło się tutaj - stwierdził mnich.

- Dawno temu wyjechałeś? - spytała Antonia, choć nie miała zamiaru wypytywać o jego

przeszłość.

- Przed piętnastoma laty - odrzekł twardo. - Zostałem w mieście trochę dłużej niż ten,

który chciał coś zmienić. Może powinienem z nim wyruszyć? Miałem takie same poglądy, ale

bardziej się bałem. Piłem. Potem ukryłem się pod tym habitem. - Westchnął. - Miasto się

rozrosło, przybyło wiele nowych domów. Myślałem, że tu na północy coraz trudniej się

utrzymać, gdy Sankt Petersburg nabiera większego znaczenia. Czy w ogóle do portów nad

Morzem Białym zawijają jakieś statki z zagranicy? Poza statkami handlowymi, które wysyłacie

do Norwegii?

- Przypływa ich znacznie mniej - odparła Antonia. - O ile pamiętam. Ale mimo to jest

sporo pracy dla tych, którzy prowadzą interesy w Archangielsku...

Omal nie powiedziała „dla nas”...

Kiedy przepływali obok domów, Antonia poczuła, jak bije jej serce. Ujrzała Grigorija

wśród tych zabudowań, w tym mieście...

Wspomnienia ożyły...

Dobili do lądu.

W porcie panował duży ruch. Zewsząd nadciągali ludzie, żeby zapytać, czy przybysze

mają coś do sprzedania, czy może chcą coś kupić, czy przywieźli jakieś wieści z południa, czy

jest na pokładzie ktoś ze znajomych...

Nawet Antonia wreszcie się ożywiła.

Jewgienij wsunął jej do ręki sakiewkę z pieniędzmi.

- Kup sobie sukienkę, coś ładnego. Wynajmijcie z Anastasem porządny pokój.

Potrzebujecie pewnie trochę czasu dla siebie. Przed Archangielskiem nie nadarzy się już taka

okazja. Zawiniemy jeszcze pewnie do jakiegoś portu, ale nie mogę obiecać, że zostaniemy tam

na noc...

Antonia nie należała do osób, które lubią brać, ale podziękowała. Nawet ucieszyła się z

podarunku.

Tego dnia była bogata.

Odnalazła Anastasa, pociągnęła go za sobą na ląd i pomachała ze śmiechem Jewgienij

owi.

- Jutro odpływamy - przypomniał jej. - I nie odbijemy od brzegu bez ciebie, trollu!

Nawet jeśli będę musiał przeszukać każdy dom w Wielikim Ustiugu! Mówię poważnie!

- Będę pamiętać - obiecała. Była wzruszona, szczęśliwa niczym nastolatka, która mogła

wydać majątek. Nie istniały dla niej żadne ograniczenia.

Anastas śmiał się razem z nią. Szedł, obejmując ją ramieniem, i cieszył się jej radością

na widok wszystkich pięknych rzeczy, które kusiły ze straganów.

Odwiedzili cztery największe jarmarki w mieście. Było jeszcze kilka mniejszych, ale

Antonia nie pamiętała, jak tam trafić.

Kupiła chleb, sól i rum. Targowała się zawzięcie o cenę niebieskiej spódnicy. Udało jej

się postawić na swoim i z ogromnej radości wydała zbyt dużo na bluzkę z pięknym haftem.

Kiedy zauważyła, że sprzedawca ma również koszule męskie z takim samym kwiatowym

motywem, wcisnęła dwie Anastasowi.

Sprawiła też sobie kolorowy szal. Czuła słabość do ostrych barw, przepychu kwiatów

wyszywanych drobnym ściegiem i zdobiących wiele ubrań.

Wyszukała miękkie, szerokie spodnie dla Anastasa w tym samym niebieskim odcieniu,

co jej spódnica. Nie chciał przyjąć prezentu, ale nie ustąpiła, więc ze śmiechem poddał się jej

nieugiętej woli.

- Gdybym nie był wtedy z tobą, pomyślałbym, że to ty obrabowałaś nasze wozy -

uśmiechnął się, widząc, co wyprawia przy straganach.

- Jestem bogata! - rzuciła Antonia. - To moje pieniądze. Jewgienij je dla mnie zdobył,

zarządzając moją stajnią. Postarał się, by nie przyniosła strat. Jestem majętną kobietą, stanowię

dobrą partię.

Nie odpowiedział. Pozwolił jej się cieszyć całą sobą, nie kosztowało go to wiele.

- A teraz wybiorę miejsce na nocleg - powiedziała. - Kiedy ty znalazłeś pokój, wynikły

z tego same kłopoty. Myślę, że znasz się tylko na miejscach o wątpliwej reputacji, mój

chłopcze...

Miasto zmieniło się, odkąd ostatnio była w tych stronach tego roku, kiedy razem z

Jewgienijem wybrała się na koński targ.

Zmieniły się fasady domów, ulice...

Szukali aż do nastania zmroku.

Wtedy Antonia znalazła znajomą gospodę, która zresztą nie miała dużo lepszej sławy

niż wszystkie inne mijane po drodze.

Ale tę Antonia rozpoznała.

Pociągnęła Anastasa za sobą.

Nie protestował.

Już wystarczająco długo chodzili.

Rozpoznała brązowy półmrok. Ojciec ją tu zabierał.

Później również bywała w tej gospodzie, będącej ulubionym miejscem spotkań

hodowców koni. Ściany pachniały końmi.

Nawet Anastas pociągnął nosem.

Tęgi mężczyzna długo przyglądał się Antonii. Następnie podszedł do nich z szeroko

otwartymi ramionami, kołysząc się z nogi na nogę. Jego twarz była jednym wielkim

uśmiechem.

- Antonia Jurkowa! Mój kwiatuszek! Mój konik stepowy! Co za niespodzianka!

Uścisnął ją mocno, że nie mogła złapać oddechu, i bez najmniejszego wysiłku podniósł

do góry.

Był wielki i tęgi, ale miał też sporo siły.

Ucałował Antonię w oba policzki, soczyście i głośno, oszalały z radości.

- Dmitrij Borysowicz - uśmiechnęła się. - Szukałam twojej gospody, biegając całe

popołudnie po zakurzonych ulicach. Dobrze cię widzieć. Jak się czuje twoja żona?

Posmutniał i opowiedział, że odeszła zeszłej zimy. Syna zaś powołano do wojska, nie

wrócił z Finlandii. Wyznał, że zaczyna tracić nadzieję. Córka pomaga mu prowadzić gospodę,

tak jak zawsze, a zięć to obibok, który tylko pije. Za to wnuki dostarczają swemu dziadkowi

wiele radości.

- Potrzebny mi pokój - rzekła Antonia. - Na noc. I woda na kąpiel.

- Z największą radością! - Dmitrij Borysowicz przyjmował wielu gości, a wśród nich

niedużą grupkę, którą darzył szczególną sympatią. Antonia stanowiła jego bezsporną

ulubienicę.

- Mówią, że odeszłaś od męża. Czy to prawda? - spytał, ściszając głos.

Antonia skinęła głową. Była mu wdzięczna, że starał się zachować to w sekrecie. Nie

chciała rozgłaszać tego na cały świat.

- Mówiłem! - machnął ramionami. - Mówiłem od razu, kiedy się dowiedziałem, że

wyszłaś za mąż za marynarza! Co ją z nim czeka? zastanawiałem się. Wielu to słyszało.

Mówiłem, że powinnaś sobie wziąć chłopaka ze stadniną, a nie takiego, który marnuje życie na

statkach! - Dopiero teraz zauważył Anastasa. - To on? - spytał, wskazując grubym palcem na

Anastasa.

Antonia skinęła, uśmiechając się. Mrugnęła porozumiewawczo do Anastasa.

Gospodarz obszedł chłopaka dookoła i wrócił do Antonii. Stanął obok i skrzyżował ręce

na piersiach.

- On nie zajmuje się statkami - rzekł tonem znawcy ludzi. - Chciałem powiedzieć, że

mężczyzna noszący spodnie tak wytarte na tyłku musiał spędzić wiele godzin na końskim

grzbiecie...

- Zawsze ceniłam twoje rady - rzekła Antonia z powagą. - Masz dobre oko, Dmitriju

Borysowiczu! Anastas prawie urodził się w stajni. Jeździł konno, zanim nauczył się chodzić.

Gospodarz pokiwał głową. Uśmiechnął się szeroko i objął Anastasa równie energicznie

jak przed chwilą Antonię. Darował sobie jednak całowanie.

- Tym razem nie zabrakło ci rozsądku, Antonia! Tym razem miałaś oczy otwarte. A to

ważne, kiedy zdobywa się konia do hodowli. I prawie tak samo ważne, kiedy zdobywa się

człowieka, z którym zamierza się razem żyć.

Wyjął klucz, który wcisnął Antonii do ręki.

- Chłopaki od koni to prawdziwi mężczyźni! - Mrugnął znacząco i zniżył głos: - I sądzę,

że nie przesadzę zbytnio, jeśli powiem, że to najlepsi kochankowie!

Anastas gwizdnął przeciągle. Kiedy szli za gospodarzem w górę po schodach, rzekł

cicho do Antonii:

- A ja myślałem, że Ukraińcy...

- Powinienem ci dać swoją własną sypialnię, kwiatuszku stepowy - powiedział

gospodarz - ale niestety nie jest sprzątnięta. Musisz zadowolić się najlepszym pokojem w

gospodzie. I uznam to za osobistą obrazę, jeżeli wpadniesz na pomysł, by za niego płacić,

Antoniu!

Roześmiała się i otworzyła drzwi:

- Nigdy nie przyszłoby mi do głowy cię obrażać, Dmitriju Borysowiczu!

- Zaraz pogonię tego zięcia - nieroba po wodę - mówił dalej gospodarz. Nie bez

złośliwości dodał: - Najpierw jednak każę mu przynieść największą balię, jaką znajdę. Dobrze

mu zrobi, gdy się trochę spoci! - Zatarł ręce. - A Annę poproszę, by przyrządziła najlepszy

barszcz! Jest w tym prawdziwą mistrzynią! - Cmoknął koniuszki palców. - Czegoś ją moja żona

nauczyła! W Anny barszczu łyżka stoi!

Antonia roześmiała się wesoło. Wiedziała, że gospodarz nawet zbytnio nie przesadza.

Czerwony barszcz zawsze wyjątkowo jej tu smakował. Gotowano go z tych samych

składników, co gdzie indziej, z warzyw, mięsa, buraków, i zaprawiano kwaśną śmietaną, ale

smakował zawsze wyjątkowo.

W pokoju znajdowało się łóżko, krzesło i stół, w oknie wisiały zasłonki. Nie był

urządzony z przepychem, ale za to dwie osoby mogły się w nim swobodnie poruszać, nie

wpadając na siebie.

Po jakimś czasie przyszedł zięć gospodarza z ogromną balią, a potem przez godzinę

krążył między kuchnią a pokojem, nosząc ciepłą wodę.

Antonii było go żal, kiedy wreszcie napełnił całą balię. Wcisnęła mu w rękę monetę,

wyraźnie dając do zrozumienia, że gospodarz nie może się o tym dowiedzieć. Chłopak nie

wyglądał na takiego, który miał zamiar zaraz pochwalić się napiwkiem.

Zamknęła drzwi na klucz, odgradzając się od reszty świata.

- I co o tym myślisz? - spytała Anastasa.

- Że znasz wielu dziwnych ludzi - odpowiedział. - Ale rozumiem, dlaczego wszyscy tak

cię lubią. Jak on cię nazwał? Kwiatuszkiem stepowym? Bardzo ładne określenie.

Pocałował Antonię.

- Spodobałeś mu się. - Antonia spojrzała na niego z ukosa. - Hodowcy koni są tu w

cenie.

- Znał Grigorija?

- Myślę, że tak. Antonia wymknęła się z ramion Anastasa.

- Minęło tak wiele czasu, że być może już tego nie pamięta. A ja nie myślę mu o tym

przypominać. Nazwisko Grigorija przywołuje w tych stronach bolesne wspomnienia. To

nazwisko zdrajcy...

Zadrżała.

Anastas zanurzył rękę w wodzie.

- Jeżeli zamierzasz się wykąpać, mój kwiatuszku stepowy, powinnaś się pośpieszyć,

zanim woda wystygnie...

Skwapliwie podchwyciła ten pomysł, by zmienić temat.

- Ja? - spytała niewinnie i pociągnęła Anastasa za chustkę na szyi. - A ty? Wskakuj do

balii, przyjacielu. Nawet chłopaki od koni mają prawo być czyści!

- Kąpiel? - spytał z niechęcią. - Nie tak dawno moczyłem się w Suchonie. Nie minęło

więcej niż tydzień. To powinno wystarczyć o tej porze roku...

Antonia roześmiała się. Rozpięła mu koszulę i spodnie i rozwiązała chustkę na szyi.

- Z resztą musisz poradzić sobie sam - rzuciła zaczepnie i zwinnie wymknęła mu się z

rąk, kiedy chciał ją złapać.

- Nie będę się kąpał w pojedynkę! Popatrzyła na niego dużymi brązowymi oczami.

- Kto powiedział, że tak ma być? - spytała niewinnie.

Usiadła na łóżku i zdjęła buty.

- W takim razie - rzucił Anastas, szybko pozbywając się ubrania - na co czekamy?

W kilku skokach znalazł się przy Antonii. Zakręcił nią, gdy ciągle usiłowała uporać się

z wiązaniami koszuli, porwał ją na ręce i zamierzał wrzucić do balii w spodniach, koszuli i całej

reszcie.

- Dokumenty, Anastas! - syknęła, wbijając mu pałce w ramię. - Nie upuść mnie! Pod

koszulą mam dokumenty, głupcze!

Posadził Antonię na podłodze i spojrzał na nią zbity z tropu. Trwało to ułamek sekundy,

po czym własnoręcznie ściągnął z niej koszulę razem z dokumentami i pomógł jej rozwiązać

wszystkie węzły, które krępowały jej ciało.

Potem zaniósł ją do balii i wspólnie zanurzyli się w wodzie.

Kilka razy musieli przekładać ręce i nogi, by znaleźć dla nich dość miejsca.

Zaśmiewali się przy tym do łez. Było im dobrze. Ciepła woda rozluźniła zesztywniałe

mięśnie.

Antonia siedziała między stopami Anastasa. Oparła łydki o jego uda. Ich ręce spotkały

się na krawędzi.

Było im dobrze.

Anastas splótł palce z palcami Antonii. Nie mógł nasycić nią oczu.

- Myślałaś o tym, co będzie dalej? - spytał. - Może to nie jest odpowiednie miejsce, ale

muszę zapytać. Od tego zależy całe moje życie...

- Oleg jest w Norwegii - powiedziała i odchyliła głowę do tyłu. Zanurzyła się głębiej,

tak że mogła oprzeć kark o krawędź balii. - Ma tam kobietę i nie wróci do domu przed wiosną.

Wcześniej nie zdążyła Anastasowi o tym powiedzieć.

- Wiedziałaś o tym cały czas od chwili, gdy spotkałaś Jewgienija? - spytał z

niedowierzaniem. - I ukrywałaś to przede mną?

- Musiałam się zastanowić - odparła, broniąc się przed wymówkami. - Muszę zostać w

Archangielsku do wiosny, Anastas.

- Może Oleg nie będzie miał nic przeciwko temu, by stać się wolnym - rzekł Anastas z

nadzieją w głosie.

- Ma z tą kobietą dziecko - mówiła dalej Antonia. - Wkrótce urodzi im się drugie...

- Jesteś zazdrosna? - spytał nagle, przyglądając się badawczo jej twarzy. Antonia nie

patrzyła na niego. Zamknęła oczy, lecz Anastas mimo to wiedział, co czuje.

- Nie - wyznała wreszcie. - Lecz jakoś dziwnie zakłuło mnie w sercu. Może to zraniona

duma? Ale chyba nie mam nawet prawa do zazdrości...

- Do wiosny jeszcze daleko - zauważył Anastas. Antonia skinęła głową.

- Daleko... Anastas przyglądał się Antonii, jedynej, której pragnął.

Do wiosny zostało dużo czasu.

Wiele miesięcy.

Może zdąży sprawić, by zaszła w ciążę. Wtedy nie pozostawi jej wyboru, wtedy

Antonia będzie jego. Wtedy otworzy się przed nimi przyszłość - z zielonymi łąkami i śpiewem

końskich kopyt.

- Nie myśl o tym dziś wieczorem! - poprosił. - Nie dziś w nocy. Teraz jesteśmy tylko

my, Antoniu. Dziś w nocy nikt nie stanie między nami.

Objął ją i przyciągnął do siebie. Całował jej szyję i ramiona.

- Minęło dużo czasu, odkąd wyznałem, że cię kocham - uśmiechnął się.

Odgarnął jej z czoła mokre włosy. Wyglądała teraz całkiem inaczej.

Inaczej i pięknie.

Woda sprawiała, że zdawało mu się, jakby po raz pierwszy dotykał Antonię. Ciała stały

się ciepłe i śliskie.

Bliskie.

Anastas przyciągnął Antonię ku sobie i przytulił.

- To dopiero początek - rzekł, kiedy nasyceni odsunęli się od siebie i ponownie zajęli

kąpielą.

Antonia czuła przyjemną ociężałość.

Była szczęśliwa.

Woda ostygła.

Trzęśli się z zimna, kiedy do sucha wycierali ciała. Włożyli czyste ubrania. Długo na

siebie patrzyli.

Antonia miała na sobie niebieską spódnicę, wysokie buty, bluzkę z letnią łąką haftów i

szal jeszcze bogaciej haftowany, który przewiązała w pasie, tak że zwisał w dół nad biodrem.

Wykończony złotymi frędzlami połyskiwał przy każdym ruchu.

- Jesteś cudna - rzekł Anastas z nabożeństwem w głosie. Okręcił Antonię wkoło. - Zjem

cię, a wtedy zawsze będę cię miał przy sobie!

Jego koszula nie różniła się wiele od bluzki Antonii - szeroka, biała i zdobiona haftem.

Lecz tam gdzie w damskiej bluzce wycięcie pod szyją było szerokie i niemal ukazywało

ramiona, jego kołnierzyk, sterczący równiutko do góry, miał zdecydowanie męski krój.

Antonia kupiła kilka szali, uwielbiała je. Anastas wykradł jeden z nich na pas do

niebieskich spodni. Owinął go i zawiązał.

- Zapomniałaś wstążki Grigorija - zauważył, kiedy zamierzali zejść na dół, żeby zjeść

obiecaną i zachwalaną zupę.

Antonia potrząsnęła głową.

- Nie zapomniałam - rzekła.

Anastas przełknął.

Rozwiązał sznurek, który nosił pod szyją. Rozplatał go i położył obok krajki do włosów

od Grigorija sprzed wielu lat.

Miłosny upominek ubogiego człowieka.

- Kati nie żyje - rzekł. - Niepotrzebne mi takie wspomnienia. My, żywi, nie możemy

pozwalać się wiązać umarłym.

Antonia uśmiechnęła się.

Jeszcze mu nie powiedziała, że go kocha, lecz Anastas zdawał się czytać to w jej

oczach.

Córka Dmitrija gotowała dobry barszcz. Był tak gęsty, że łyżka rzeczywiście przez

chwilę w nim stała, zanim powoli nie opadła na brzeg wazy.

Gospodarz był zadowolony, że gościom smakuje posiłek. Zamierzał szczodrze

poczęstować ich wódką, ale nie obraził się, kiedy podziękowali.

- Nie zamierzam przespać dzisiejszej nocy - wyjaśnił Anastas jak mężczyzna

mężczyźnie. - I tak trudno będzie nie zasnąć po tak dużej ilości dobrego jedzenia! Jeśli jeszcze

popiję je wódką, rozczaruję Antonię!

- Nie, tak nie może być! - zgodził się z nim gospodarz. - Nasz stepowy kwiatuszek musi

dostać wszystko co najlepsze!

Roześmiał się w głos.

To był długi wieczór. Opowiadano historie, niektóre prawdziwe, inne całkiem

nieprawdopodobne, śpiewano pieśni zdolne z kamienia wycisnąć łzy, jedzono i pito.

Pojawiło się więcej znajomych Antonii lub znajomych jej ojca.

I w gospodzie Dmitrija Borysewicza w Wielikim Ustiugu stwierdzono raz na zawsze, że

Antonia zasłużyła na mężczyznę kochającego konie.

Anastas uzyskał ich pełną aprobatę.

Anastas i Antonia rozmawiali pół nocy. Usnęli, obejmując się nawzajem. Obudzili się,

wciąż objęci. Cicho kochali się o świcie.

Anastas wpatrywał się w nowy dzień.

- Nie popłynę z tobą do Archangielska - rzekł. Antonia uniosła się na łokciu.

- Musisz mieć czas na znalezienie odpowiedzi, której szukasz - wyjaśnił. - Wiem, że

mógłbym cię przekonać do tego, czego sam chcę... - uśmiechnął się szeroko - ale to nie byłoby

właściwe. Musisz zdecydować sama.

- Co chcesz robić?

- Zostanę tutaj - odparł. - Może Dmitrij zna kogoś, kto potrzebuje chłopaka do koni,

takiego jak ja. - Wciągnął powietrze. - Będę tutaj na ciebie czekał do następnego lata. Jeżeli do

tego czasu się nie pojawisz, spalę papiery i wyjadę.

Antonia rozumiała.

- Kocham cię - rzekł Anastas. - Chciałbym wiedzieć, jeśli urodzisz moje dziecko. Ale

nie wracaj do mnie tylko dlatego, by dać dziecku ojca. Jeżeli przyjedziesz, to po to, żeby się ze

mną zestarzeć.

Skinęła głową.

Wtuliła się w jego ramiona, czując, jak bardzo kocha tego chłopaka.

Jewgienij nie wydawał się nawet zaskoczony, kiedy przyszła sama. Nie rzekł na ten

temat ani słowa. Pozostawił jej trochę czasu, by mogła przywyknąć do nowej sytuacji.

Antonia stała na pokładzie i patrzyła, jak Suchona zlewa się z Dwiną. Widziała przed

sobą Dwinę.

Drogę do domu.