Dagmara Głuszek­ Szafraniec: Co dalej? Kraj Basków po zerwaniu dialogu z ETA 

Dagmara G łuszek ­ Szafraniec 

   

04.02.2007. 

Baskijsko ­hiszpański konflikt nadal nie znajduje rozwi ązania. W Hiszpanii zn ów wybuchaj ą   bomby, a ludzie protestuj ą  na ulicach przeciwko przemocy. Ruch separatystyczny
związany z Euskadi Ta Askatasuna wci ąż jest aktywny, mimo delegalizacji kolejnych organizacji politycznych i spo łecznych.  

 

REKLAMA

 

Rok temu premier Hiszpanii Jos é Luis Rodr íguez Zapatero og łaszał, że sukces jest ju ż bliski i proces pokojowy w Kraju Bask ów niebawem si ę rozpocznie. W lutym 2006 roku 
pojawiła si ę  kolejna szansa na rozejm ze strony ETA. Najpierw powiadomi ły o tym dwa katalo ńskie dzienniki: La Vanguardia i El Peri ódico, powo łując się na tajne źródła [1]. Jednak
liczne zamachy terrorystyczne przeczy ły zapowiedziom premiera. Jeszcze 20 marca 2006 roku ETA przyzna ła si ę  do dziewi ęciu atak ów, a za po średnictwem gazety Gara [2]
potwierdziła,  że nie ma zamiaru rezygnowa ć   z terroru.  „Mylą   się  ci, kt órzy s ądzą,  że sko ńczą  z walk ą  wyzwole ńczą,  wsadzaj ąc do wi ęzienia bojownik ów lewicy baskijskiej i
delegalizując ich partie ” [3] „ Tylko drog ą walki stworzymy szans ę na Euskal Herria ”. [4] 

Wielkim zaskoczeniem dla wszystkich by ł  więc kolejny komunikat ETA z 22 marca 2006 roku, wys łany do wszystkich medi ów hiszpa ńskich o sta łym zawieszeniu terroru. ETA
wyrazi ła r ównież  chęć  podjęcia dialogu z wszystkimi partnerami politycznymi i o świadczyła, i ż  zaprzestaje walki zbrojnej na rzecz dialogu [5]. W komunikacie zaapelowa ła do
rządów Francji i Hiszpanii, by nie utrudnia ły procesu demokratycznego w Kraju Bask ów. [6] Nie rezygnowa ła przy tym ze swoich dotychczasowych  żądań. W „przes łaniu do narodu
baskijskiego ” ETA mówiła, że o ostatecznym kszta łcie Kraju Bask ów i jego politycznej sytuacji powinni zdecydowa ć sami Baskowie [7], bez ingerencji Hiszpanii i Francji.  

W Kraju Bask ów rozpocz ęły si ę  więc dyskusje na temat przysz łości Euzkadi. Ob óz nacjonalistyczny d ążył do podjęcia dialogu, gdy ż miało to pomóc w rozstrzygnięciu konfliktu [8].
Rozwiązania si łowe, kt óre mia łyby unicestwi ć  ETA, we wsp ółpracy hiszpa ńskiej policji z francuskimi s łużbami, nie wchodziły w grę. Nawet jeśli ETA nie postrzegana by ła do tej pory
jako partner polityczny, to przecie ż jej żądania samostanowienia dla Bask ów pokrywaj ą się z tymi, które głoszą mniej radykalne ugrupowania nacjonalistyczne. Rozmowy dotycz ące
ewentualnego rozszerzenia autonomii, czy nowego statutu dotyczy ły jednak tylko hiszpa ńskiej cz ęści Baskonii. [9] Francja w og óle nie bra ła pod uwag ę możliwości oddania cz ęści
swojego terytorium pod w ładanie Bask ów. 

  

Premier Zapatero by ł  w trudnej sytuacji. Przyj ęcie warunk ów ETA oznacza łoby przyznanie,  że Hiszpania okupuje Kraj Bask ów, jak g łoszą  to ideologowie organizacji. Hiszpa ński
publicysta Hermann Tertsch z dziennika El Pa ís obawia ł  się,   że spowoduje to z łamanie konstytucyjnej zasady solidarno ści, kt óra gwarantuje wsp ółpracę  i wsparcie region ów
bogatych i biednych, a le ży u podstaw systemu ustrojowego Hiszpanii. [10] Opozycja r ównież  sceptycznie odnosi ła si ę  do dzia łań  Zapatero. Mariano Rajoy (Partido Popular/Partia
Ludowa) uważał od samego pocz ątku, że ogłoszony rozejm jest tylko przerw ą w terrorze. Zapatero potrzebowa ł jednak sukcesu, a negocjacje z ETA mia ły mu go zapewni ć. 

Do rozm ów jednak nigdy by nie dosz ło, gdyby w samej organizacji nie przeprowadzono zmian. W podziemnych w ładzach Euskadi Ta Askatasuna znalaz ł  się   José  Antonio
Urrutikoetxea (pseud. Iosu Ternera). Urrutikoetxea dowodzi ł   ETA w latach 1985 ­87, kiedy to przeprowadzono najkrwawsze zamachy w Saragossie i Barcelonie. Trafi ł  do
francuskiego wi ęzienia, a w 1996 roku deportowano go do Hiszpanii. Po wyj ściu na wolno ść  rozpocz ął  działalność  publiczną  wraz z parti ą  Herri Batasuna i zosta ł  wybrany na
deputowanego w baskijskim parlamencie. W 2002 roku hiszpa ński wymiar sprawiedliwo ści powr ócił  do przesz łości Iosu Ternery. Ten zrezygnowa ł więc z mandatu poselskiego i
zszedł  do podziemia. Prawdopodobnie w 2004 roku uda ło mu si ę  ponownie stan ąć  na czele organizacji. [11] Wraz z Arnaldo Otegi, przyw ódcą  HB, wsp ólnie kszta łtowali polityk ę
obozu radyka łów. Otegi zawsze powtarza ł,   że dialog wszystkich si ł   baskijskich jest najwa żniejszy i by ć   może ETA uleg ła jego namowom. Jednocze śnie rozpocz ęto pr óby
skontaktowania si ę  z rz ądem centralnym. W 2005 roku w styczniu Otegi wezwa ł premiera Zapatero, by podobnie jak Tony Blair w Irlandii P ółnocnej w 1998 roku, rozpocz ął proces
pokojowy w Kraju Bask ów. [12] 

Sytuacja w Hiszpanii sprzyja ła rozpocz ęciu rozm ów. Pojednawcza postawa premiera Zapatero rokowa ła zmiany w pa ństwie. Zacz ęły si ę  one w Katalonii. Lider socjalist ów w
kampanii wyborczej obiecywa ł,  iż  zaakceptuje wszystko, co autonomiczny parlament Katalonii uchwali. W pa ździerniku 2005 roku powsta ł więc statut, dzi ęki kt óremu Katalonia
nabywa ła praw osobnego narodu i pa ństwa, a tak że suwerenno ści finansowej [13]. Dokument ten wywołał w Hiszpanii wielkie kontrowersje. Hiszpańska prawica nie chcia ła zgodzić
się na jakiekolwiek zmiany, a premier Zapatero musia ł spełnić swoje przedwyborcze obietnice w taki spos ób, by nie z łamać konstytucji. [14]  

  

Katalońskim nacjonalistom po cz ęści uda ło si ę  go przekona ć  o s łuszności swoich  żądań.  Parlament hiszpa ński przyj ął  statut 185 g łosami (przeciw 154, g łównie prawica i radykalni
nacjonaliści). [15] Mimo i ż  w nowym statucie dla Katalonii, kt óry zaaprobowa ł parlament hiszpa ński, nie znalaz ł się  osobny artyku ł mówiący o tym,  że Katalo ńczycy s ą  osobnym
narodem, to jednak w samym tek ście u żywa si ę  tego poj ęcia. Katalonia nie uzyska ła prawa do w łasnej reprezentacji sportowej, wyboru w łasnych deputowanych do Parlamentu
Europejskiego, czy bezpo średniego zarz ądzania portami, ale nowy statut zapewni ł  obowiązek znajomo ści j ęzyka katalo ńskiego przez obywateli tego regionu, wprowadzi ł relacje
bilateralne pomi ędzy Madrytem a Barcelon ą  oraz przekaza ł władzę  sądowniczą  w r ęce Katalo ńczyk ów. W kwestii finans ów Katalonia ma prawo poboru 50% dochod ów z podatku
osobistego i VAT oraz 58% z podatk ów specjalnych (np. paliwowy). [16] Nowy statut przyj ęto 18 czerwca 2006 roku w powszechnym referendum w Katalonii. [17] Wzi ęło w nim
udział 49,4 % uprawnionych do głosowania, z czego 73,9 % opowiedzia ło się za statutem. [18] 

Postawa nacjonalist ów katalo ńskich, kt órzy w spos ób pokojowy, ale zdecydowany dyskutowali o poszerzeniu swoich praw z rz ądem centralnym, zapewne tak że przyczyni ła się do
zmiany postaw w Kraju Bask ów. Umiarkowani nacjonali ści baskijscy od dawna zabiegali o rozpocz ęcie negocjacji, ale przeszkod ę  zawsze stanowi ła ETA, kt óra nie chcia ła z łożyć
broni. Teraz, kiedy zadeklarowa ła chęć złożenia broni, wytr ąciła rządowi w Madrycie podstawowy i g łówny argument, i ż z terrorystami się nie rozmawia.   

Negocjacje z ETA mia ły rozpocz ąć  się  w czerwcu 2006 roku. Przez ulice hiszpa ńskie miast przetoczy ła si ę  fala demonstracji przeciwko rozpoczynaniu jakichkolwiek rozm ów z
terrorystami [19]. Spo łecze ństwo Hiszpanii było podzielone. Rz ąd Zapatero zapowiada ł, że będzie rozmawia ł tylko po ca łkowitym z łożeniu broni przez ETA i tylko z przedstawicielami
partii legalnie dzia łających. [20] 

Spok ój w Kraju Bask ów przerywany by ł jednak ci ągle gro źbami lub kale barroka. [21] Pierwsze symptomy z łej sytuacji na linii rz ąd­obóz radykalny pojawi ły się już we wrze śniu.
ETA wyda ła w ówczas komunikat w baskijskich dziennikach Gara i Berria,  że   „nadal b ędzie walczy ć   z broni ą   w r ęku a ż   do osi ągnięcia niepodleg łości i socjalizmu w Kraju
Bask ów” [22]. Opozycja zn ów podnios ła g łos,  że z terrorystami si ę  nie paktuje i  że premier Zapatero robi b łąd, bo ETA jest organizacj ą kryminaln ą. Mimo to dosz ło w październiku
2006 roku do tajnego spotkania przedstawicieli rz ądu centralnego i ETA w Oslo. Rz ąd norweski mia ł być  pośrednikiem w rozmowach na pro śbę  Hiszpanii [23]. W spotkaniu brali
udział  Jesús Eguiguren, baskijski socjalista oraz Jos é  Antonio Urrutikoetxea, przyw ódca ETA i by ły deputowany z Batasuny. Wed ług dziennika ABC do rozm ów dosz ło ju ż  także
jesienią  rok wcze śniej. Jednak ani rz ąd, ani ETA nie ust ępowały na krok. ETA  żądała jak zawsze prawa do samostanowienia, a rz ąd chcia ł najpierw samorozwi ązania organizacji
przed przyst ąpieniem do rozm ów. Proces pokojowy w Kraju Bask ów coraz cz ęściej stawa ł znakiem zapytania.  

  

Pod koniec pa ździernika ETA dokona ła rabunku 350 pistolet ów na po łudniu Francji [24]. Jednak fakt ten nie przeszkodzi ł,  by parlament europejski popar ł inicjatywę  pokojow ą  w
Kraju Bask ów. Prawica hiszpa ńska atakowa ła postaw ę  premiera Zapatero, wi ęc poparcie eurodeputowanych mia ło charakter symboliczny dla jego dzia łań. Jednocze śnie hiszpa ński
trybunał sprawiedliwości prowadzi ł szereg post ępowań  przeciwko cz łonkom ETA, m. in. w sprawie zab ójstwa pos ła Greogorio Ordoneza, a policja francuska zatrzyma ła przyw ódcę
komanda, kt óre zrabowa ło bro ń  we Francji. [25] ETA coraz cz ęściej grozi ła zerwaniem rozejmu i nie ust ępowała ze swoich  żądań.  Zacz ęła domaga ć  się  zaprzestania  śledztw i
proces ów. Terror uliczny usprawiedliwia ła w łaśnie dzia łaniami ze strony Hiszpanii. Opozycja wci ąż  zwraca ła uwag ę,  że ETA mo że dokonywa ć  tylko przegrupowania i przygotowuje
się zbrojnie na wypadek, gdyby negocjacje nie przyniosły oczekiwanych rezultat ów. 

30 grudnia 2006 roku ETA dokona ła zamachu na lotnisku Barajas w Madrycie. Zgin ęło dw óch Ekwadorczyk ów, a kilkana ście os ób zostało rannych. Premier Zapatero w przeddzie ń
zamachu wci ąż  twierdził,  że proces pokojowy trwa, a rokowania przynosz ą  efekty [26]. Po tym zdarzeniu rozmowy zosta ły natychmiast zawieszone, cho ć  Zapatero nie wyklucza ł
jeszcze wznowienia dialogu ( „do czasu, gdy ETA wyrzeknie si ę   przemocy ”) [ 27]. Arnaldo Otegi, przyw ódca Batasuny apelowa ł,   że w łaśnie teraz dialog ten jest najbardziej
potrzebny, [28] a rz ąd powinien rozwi ązać przyczyn ę konfliktu baskijsko ­hiszpańskiego, czyli brak prawa Bask ów do samostanowienia. [29]  

Dla spo łecze ństwa hiszpa ńskiego by ł  to szok. ETA nie zamordowa ła nikogo od 2003 roku. Rozpocz ęły si ę  demonstracje przeciwko dzia łaniom rz ądu i wszelkim pertraktacjom z
terrorystami. Opozycja z ca łą  stanowczo ścią   wskazuje na b łędne i karygodne dzia łania premiera Zapatero, a dziennik ABC wezwa ł  do zg łoszenia wotum nieufno ści wobec
socjalistycznego rz ądu. 

Baskijscy nacjonali ści, tak że ci z rz ądzącej Partido Nacionalista Vasco, chc ą wznowienia negocjacji. Lehendakari Juan José Ibarretxe przekonywa ł, że proces pokojowy trwa i nale ży
znów zasi ąść  do rozm ów. Zapatero nie m ógł jednak teraz przysta ć  na taki scenariusz. Zaapelowa ł o utworzenie wielopartyjnego paktu antyterrorystycznego i og łosił, że zamach z
30 grudnia by ł punktem ko ńcowym negocjacji z ETA, [30] a zaufanie, kt órym obdarzy ł organizacj ę, okre ślił jako oczywisty b łąd („claro error ”) [31]. W wystąpieniu przed Kortezami
do wsp ółpracy zaprosi ł  wszystkie organizacje spo łeczne i polityczne, kt óre przeciwstawiaj ą  się  terroryzmowi. Zaproponowa ł „szerokie porozumienia narodowe ” [32] Opozycja w
debacie w kongresie ostro skrytykowa ła premiera. Zapatero poni ósł wielką klęskę. Główny cel jego dotychczasowej polityki nie m ógł być już zrealizowany.  
Komentatorzy El Pa ís uwa żają,  że w  łonie ETA zn ów mog ło doj ść  do konfliktu mi ędzy pionem politycznym a wojskowym. Kolejne rozmowy wyznaczono przecie ż na luty. By ć może
pojawiło się skrzyd ło dysydenckie, kt óre zanegowa ło kierunek demokratyczny i na w łasną rękę zorganizowa ło zamach. [33]  

  

Sytuacja taka mia ła ju ż  miejsce. W 1977 roku ETA w czasie transformacji po  śmierci gen. Francisco Franco og łosiła zawieszenie broni. Cz ęść  działaczy chcia ła wzi ąć  udział w
demokratycznej konstrukcji pa ństwa hiszpa ńskiego i autonomii baskijskiej. Rozejm trwa ł jednak bardzo kr ótko, poniewa ż od  ETA pol ítico­militar (grupa umiarkowana) oderwa ła się
skrajna grupa militaryst ów Bereziak, kt óra zamordowa ła przewodnicz ącego Zgromadzenia Ustawodawczego Bizkai. W tym czasie w Genewie toczy ły si ę  rozmowy na temat
całkowitej rezygnacji z walki zbrojnej [34], ale ETA militar nie chcia ła wziąć udziału w dialogu. 

18 stycznia premier Zapatero i lehendakari Ibarretxe spotkali si ę,  by zanalizowa ć  sytuację po ostatnim zamachu ETA i om ówić dalszą współpracę w konstruowaniu pokoju. [35] 19
stycznia za ś  hiszpański trybuna ł sprawiedliwości zmieni ł orzeczenie z 2005 roku dotycz ące baskijskich organizacji m łodzieżowych, oskar żonych o powi ązania z ETA. W ówczas sąd
uznał,  że Jarrai, Haika i Segi zostan ą zdelegalizowane, ale nie b ędą uznane za grupy terrorystyczne, poniewa ż ich metody dzia łania nie wskazuj ą na to. W styczniu tego roku, ju ż po
grudniowym zamachu ETA i zerwaniu procesu pokojowego w Kraju Bask ów, zmieniono wyrok i orzeczono,  że organizacje m łodzieżowe s ą  także organizacjami terrorystycznymi.
Sytuacja w Kraju Bask ów zaostrzy ła si ę,  a ob óz nacjonalistyczny konsoliduje si ę  w obronie swoich instytucji spo łecznych, poniewa ż  opozycyjna Partia Ludowa zg łasza r ównież
propozycje, by zdelegalizowa ć   Partido Comunista de las Tierras Vascas, male ńką   partię   baskijsk ą,   powstałą  tuż   przed kwietniowymi wyborami w 2005 roku. Oskar ża j ą  o
powiązania ze zdelegalizowan ą   już   w 2003 roku parti ą  ekstremistyczn ą,  politycznym ramieniem ETA, jak cz ęsto okre śla j ą  prasa, Batasuna. Baskowie uwa żają,  że Hiszpanie
naruszaj ą  ich wolno ści obywatelskie i mieszaj ą  się  w sprawy wewn ętrzne Kraju Bask ów. O powiązania z radykaln ą ETA oskar żono wiele baskijskich organizacji społecznych (m. in.
Jarrai, Haik ę, Segi), baskijskoj ęzyczne media (np. tygodnik Ardi Beltza, czy ostatnio zdelegalizowany dziennik Euskaldunon Egunkarria) i parti ę Batasuna.  

Premier Zapatero wraca do polityki antyterrorystycznej, zarysowanej jeszcze przez prawicowego premiera Aznara (partie hiszpa ńskie PP i PSOE w Kraju Bask ów zawi ązały Pakt
Antyterrorystyczny).   
Społecze ństwo baskijskie jest ju ż  zmęczone ci ągłymi konfliktami. Zaobserwowa ć  możemy to po ka żdych wyborach do parlamentu autonomicznego. Spadek popularno ści obozu
nacjonalistycznego jest widoczny. Do po łowy lat 80 ­tych g łówne ugrupowanie Partido Nacionalista Vasco tworzy ło rz ądy samodzielnie. Teraz ob óz nacjonalistyczny musi formowa ć
koalicj ę, by sprawowa ć władzę w Kraju Bask ów.  

Sam nacjonalizm baskijski przybiera dwie postacie: t ę  formę  radykaln ą (ETA i Batasuna), oraz t ę umiarkowan ą, którą reprezentuje Baskijska Partia Nacjonalistyczna (PNV). Nawet
jeśli dochodzi ło do zbli żeń  między tymi dwiema opcjami, jak w roku 1998, kiedy to PNV, Batasuna i wszystkie organizacje spo łeczno­polityczne bloku narodowego podpisa ły w
Lizarra pakt o wsp ółpracy na rzecz niepodleg łości Euzkadi, to i tak umowy te by ły zrywane po jakim ś czasie przez radykaln ą ETA. Trzeba pami ętać, że Euskadi Ta Askatasuna nie
powstała przeciwko re żimowi gen. Francisco Franco, jak cz ęsto si ę  uważa, ale przeciwko Hiszpanii. Dlatego oczekiwania,  że terroryzm ETA zniknie wraz z zako ńczeniem rz ądów
dyktatorskich, by ły z łudne. Dla ETA nic si ę nie zmieni ło. Hiszpania trwa nadal, tylko zmieni ła swój system polityczny. ETA, kt óra ideologicznie zwi ązana by ła z my ślą marksistowsk ą,
czerpa ła tak że z teorii wspieraj ących bunt kraj ów Trzeciego  Świata. Ideologowie ETA twierdzili, że Kraj Bask ów został skolonizowany przez Hiszpani ę, dlatego też sięganie po  środki
militarne było usprawiedliwione, gdy ż z ich punktu widzenia, Kraj Bask ów, jak kraje Afryki, musi wyzwoli ć się spod okupacji.  

  

Otwarta postawa premiera Zapatero rokowa ła zmiany, r ównież  dla Bask ów. Katalonii uda ło si ę  wywalczy ć  nowy statut autonomiczny, a premier zapowiedzia ł,  że  „Każda polityka
jest mo żliwa i ka żda opcja jest mo żliwa” (Toda pol ítica es posible y toda opci ón es posible), je śli tylko ETA zrezygnuje z przemocy. Sama Hiszpania zacz ęła zmieniać się od środka.
W okresie przyznawania nowego statutu dla Katalonii, rozgorza ła og ólnokrajowa dyskusja nad koncepcj ą „ państwa narod ów” (el estado de naciones). Hiszpania nie wyklucza wi ęc
głębszych podzia łów terytorialnych i co za tym idzie, rozszerzania kompetencji samorz ądowych w regionach.   

Nie b ędzie jednak rozm ów na temat ewentualnych zmian w Kraju Bask ów, dopóki ETA nie z łoży broni i na zawsze zaprzestanie atak ów. ETA za ś nie chce zrezygnowa ć z przemocy,
bo jest to niestety jedyny argument, kt órym mo że się posługiwać. 

Przypisy:  

[1] Stasiński, Maciej. ETA złoży bro ń? [w:] Gazeta Wyborcza, 17.02.2006  
[2] Baskijski dziennik, spadkobierca ideowy zdelegalizowanego Egin, oskar żonego o propagowanie tre ści terrorystycznych i umo żliwianie terrorystom komunikowanie si ę  za
pośrednictwem og łosze ń prasowych  
[3] Stasiński, Maciej. Baskijscy terrory ści z ETA nie chc ą rozejmu  [w:] Gazeta Wyborcza 21.03.2006  
[4] Euskal Herria to poj ęcie odnosz ące si ę  do ca łego ludu baskijskiego, zamieszkuj ącego na terytorium Hiszpanii i Francji, na ziemiach historycznych Bask ów: Araba, Gipuzkoa,
Bizkaia, Nawarra (Dolna i G órna), Lapurdi, Zuberoa.  
[5] ETA declara un alto el fuego permanente  [w:] El País, 22.03.2006 

www.elpais.es

 (dostęp: 23.03.2006) 

[6] Mensaje de Euskadi Ta Askatasuna al Pueblo Vasco, Texto  íntegro del comunicado de ETA [w:] El País, 22.03.2006 

www.elpais.es

 (dostęp: 23.03.2006) 

[7] Stasiński, Maciej. Hiszpania: ETA trwale zawiesza bro ń [w:] Gazeta Wyborcza, 22.03.2006  
[8] El líder del sindicato abertzale LAB elogia la réplica del Gobierno a ETA  [w:] La Vanguardia, 

www.lavanguardia.es

 (dostęp: 21.02.2006) 

[9] ETA chce dialogu z Madrytem i Pary żem [w:] Rzeczpospolita, 24.03.2006  
[10] Stasi ński, Maciej.  Hiszpania: ETA trwale zawiesza bro ń  [w:] Gazeta Wyborcza, 22.03.2006; Art. 138 Constituci ón Espa ñola, Bolet ín Oficial del Estado, Madrid 1979;  La
Constitución se fundamenta en la indisoluble unidad de la Naci ón espa ñola, patria com ún e indivisible de todos espa ñoles. [...] reconoce y garantiza el derecho a la autonom ía de
las nacionalidades y regiones que la integran y la solidaridad entre todas ellas.  Art. 2 Konstytucji Hiszpanii. Constitución Española, Boletín Oficial del Estado, Madrid 1979  
[11] Stasiński, Maciej. Dlaczego ETA rezygnuje z terroru  [w:] Gazeta Wyborcza, 23.03.2006  
[12] Stasi ński, Maciej.  Dlaczego ETA rezygnuje z terroru  [w:] Gazeta Wyborcza, 23.03.2006. 16 wrze śnia 1998 roku ETA r ównież ogłosiła zawieszenie broni (najd łuższe do tej pory
–  14 miesi ęcy). W tym samym roku tak że Irlandzka Armia Republika ńska zawar ła rozejm. Baskijscy radyka łowie s ądzili w ówczas,  że by ć  może ich sytuacja rozwinie si ę  w
podobnym kierunku jak sytuacja IRA i Sinn Fein, a konflikt z pa ństwem hiszpa ńskim zostanie rozwi ązany. Po serii negocjacji w Zurychu i braku kompromisu ETA powr óciła do
metod militarnych 28 listopada 1999 roku. 
[13] Chambraud, C écile. Hiszpania się rozpada  [w:] Le Monde, 13.03.2006 

http://wiadomosci.onet.pl

 (dostęp: 30.03.2006) 

[14] Stasiński, Maciej. Parlament Hiszpanii uchwali ł poszerzenie autonomii Katalonii  [w:] Gazeta Wyborcza, 30.03.2006  
[15] Barbeta, Jordi.  El Congreso aprueba el Estatut y cunde la idea de que Espa ña empieza a cambiar , 31.03.2006 

www.lavanguardia.es

 (dostęp: 31.03.2006) 

[16] Stasiński, Maciej. Parlament Hiszpanii uchwali ł poszerzenie autonomii Katalonii  [w:] Gazeta Wyborcza, 30.03.2006  
[17] Katalonia: referendum ws. poszerzenia autonomii  [w:] Gazeta Wyborcza, 18.06.2006; Stasi ński, Maciej.  Katalonia zdobywa wi ęcej autonomii w ramach Hiszpanii  [w:] Gazeta
Wyborcza, 18.06.2006  
[18] Interpretacje tych wynik ów przez rz ąd i opozycj ę  były zgo ła odmienne. Rz ąd mówił o „szerokim poparciu przy frekwencji prawie 50% ”, zaś prawica podkre ślała, że dokument
nie został przyj ęty, poniewa ż nie popar ły go 2/3 mieszka ńców Katalonii. Wynik referendum w sprawie Katalonii zaostrza sp ór o reform ę pa ństwa [w:] Gazeta Wyborcza, 19.06.2006
[19] Hiszpania: Protesty przeciwko rozmowom z baskijskimi separatystami  [w:] Gazeta Wyborcza, 10.06.2006  
[20] Stasiński, Maciej. Hiszpania będzie negocjowa ć z ETA [w:] Gazeta Wyborcza, 29.06.2006  
[21] Kale barroka oznacza w j ęzyku baskijskim  „terror uliczny ”,  prowadzony przez zwolennik ów ETA w śród radykalnej m łodzieży. S ą  to wszelkie akty wandalizmu podkre ślające
wrogość do Hiszpanii. (przyp. autorki). 
[22] Hiszpania: ETA grozi wznowieniem walki zbrojnej  [w:] Gazeta Wyborcza, 25.09.2006  
[23] Hiszpański rz ąd potajemnie rozmawia z baskijskimi terrorystami w Norwegii  [w:] Gazeta Wyborcza, 9.10.2006  
[24] Parlament Europejski popiera rokowania Madrytu z ETA  [w:] Gazeta Wyborcza, 25.10.2006  
[25] Stasiński, Maciej. Rozbrajanie ETA w Hiszpanii w martwym punkcie  [w:] Gazeta Wyborcza, 1.12.2006  
[26] Stasiński, Maciej. Po zerwaniu rozejmu przez baskijskich terrorystów z ETA nowego paktu antyterrorystycznego nie będzie [w:] Gazeta Wyborcza, 15.01.2007  
[27] Stasiński, Maciej. Klęska premiera Hiszpanii  [w:] Gazeta Wyborcza, 2.01.2007  
[28] Premier Hiszpanii: Zawieszamy rozmowy z ETA , [w:] Gazeta Wyborcza 30.12.2006;  Otegi pide a ETA que mantenga el alto fuego permanente  

www.lavanguardia.es

 9.01.2007.

Partia Batasuna przedstawia radykalne pogl ądy w sprawie oderwania si ę   Baskonii od Hiszpanii. Jej cz łonkowie nigdy nie pot ępili zamach ów ETA i uwa żają   organizacj ę   za
równorzędnego partnera w rozmowach politycznych na temat przyszłości Kraju Bask ów. O Batasunie m ówi się często, że jest politycznym ramieniem ETA.  
[29] Stasiński, Maciej. Zamach w Madrycie, ETA wr óciła do terroru  [w:] Gazeta Wyborcza 1.1.2007  
[30] Zapatero asegura que tras el atentado en Barajas el di álogo y el proceso „han llegado a su punto y final ” 

www.lavanguardia.es

 8.01.2007 

[31] Zapatero convocar á al PP una reunión del Pacto Antiterrorista pero buscar á un consenso m ás amplio  

www.lavanguardia.es

 16.01.2007 

[32] Zapatero reclama en el Congreso „un gran consenso ” para recomponer la unidad frente a ETA  

www.elpais.com

 15.01.2007 

[33] Zamach na lotnisku w Madrycie dzie łem dysydent ów z ETA? [w:] Gazeta Wyborcza, 8.01.2007  
[34] Onaindia, Mario. Guía para orientarse en el Laberinto Vasco, Collecci ón Grandes Temas, Madryt 2000, ss.146 ­148 
[35] Zapatero se re úne con Ibarretxe para analizar la situaci ón tras el último atentado de ETA  

www.lavanguardia.es

 18.01.2007 

Dagmara G łuszek ­Szafraniec uko ńczyła studia politologiczne na Uniwersytecie Jagiellońskim (specjalizacja dziennikarska). Redakcja otrzyma ła tekst bezpo średnio od autorki.  

  

Dagmara Głuszek­ Szafraniec: Co dalej? Kraj Basków po zerwaniu dialogu z ETA 

Dagmara G łuszek ­ Szafraniec 

   

04.02.2007. 

Baskijsko ­hiszpański konflikt nadal nie znajduje rozwi ązania. W Hiszpanii zn ów wybuchaj ą   bomby, a ludzie protestuj ą  na ulicach przeciwko przemocy. Ruch separatystyczny
związany z Euskadi Ta Askatasuna wci ąż jest aktywny, mimo delegalizacji kolejnych organizacji politycznych i spo łecznych.  

 

REKLAMA

 

Rok temu premier Hiszpanii Jos é Luis Rodr íguez Zapatero og łaszał, że sukces jest ju ż bliski i proces pokojowy w Kraju Bask ów niebawem si ę rozpocznie. W lutym 2006 roku 
pojawiła si ę  kolejna szansa na rozejm ze strony ETA. Najpierw powiadomi ły o tym dwa katalo ńskie dzienniki: La Vanguardia i El Peri ódico, powo łując się na tajne źródła [1]. Jednak
liczne zamachy terrorystyczne przeczy ły zapowiedziom premiera. Jeszcze 20 marca 2006 roku ETA przyzna ła si ę  do dziewi ęciu atak ów, a za po średnictwem gazety Gara [2]
potwierdziła,  że nie ma zamiaru rezygnowa ć   z terroru.  „Mylą   się  ci, kt órzy s ądzą,  że sko ńczą  z walk ą  wyzwole ńczą,  wsadzaj ąc do wi ęzienia bojownik ów lewicy baskijskiej i
delegalizując ich partie ” [3] „ Tylko drog ą walki stworzymy szans ę na Euskal Herria ”. [4] 

Wielkim zaskoczeniem dla wszystkich by ł  więc kolejny komunikat ETA z 22 marca 2006 roku, wys łany do wszystkich medi ów hiszpa ńskich o sta łym zawieszeniu terroru. ETA
wyrazi ła r ównież  chęć  podjęcia dialogu z wszystkimi partnerami politycznymi i o świadczyła, i ż  zaprzestaje walki zbrojnej na rzecz dialogu [5]. W komunikacie zaapelowa ła do
rządów Francji i Hiszpanii, by nie utrudnia ły procesu demokratycznego w Kraju Bask ów. [6] Nie rezygnowa ła przy tym ze swoich dotychczasowych  żądań. W „przes łaniu do narodu
baskijskiego ” ETA mówiła, że o ostatecznym kszta łcie Kraju Bask ów i jego politycznej sytuacji powinni zdecydowa ć sami Baskowie [7], bez ingerencji Hiszpanii i Francji.  

W Kraju Bask ów rozpocz ęły si ę  więc dyskusje na temat przysz łości Euzkadi. Ob óz nacjonalistyczny d ążył do podjęcia dialogu, gdy ż miało to pomóc w rozstrzygnięciu konfliktu [8].
Rozwiązania si łowe, kt óre mia łyby unicestwi ć  ETA, we wsp ółpracy hiszpa ńskiej policji z francuskimi s łużbami, nie wchodziły w grę. Nawet jeśli ETA nie postrzegana by ła do tej pory
jako partner polityczny, to przecie ż jej żądania samostanowienia dla Bask ów pokrywaj ą się z tymi, które głoszą mniej radykalne ugrupowania nacjonalistyczne. Rozmowy dotycz ące
ewentualnego rozszerzenia autonomii, czy nowego statutu dotyczy ły jednak tylko hiszpa ńskiej cz ęści Baskonii. [9] Francja w og óle nie bra ła pod uwag ę możliwości oddania cz ęści
swojego terytorium pod w ładanie Bask ów. 

  

Premier Zapatero by ł  w trudnej sytuacji. Przyj ęcie warunk ów ETA oznacza łoby przyznanie,  że Hiszpania okupuje Kraj Bask ów, jak g łoszą  to ideologowie organizacji. Hiszpa ński
publicysta Hermann Tertsch z dziennika El Pa ís obawia ł  się,   że spowoduje to z łamanie konstytucyjnej zasady solidarno ści, kt óra gwarantuje wsp ółpracę  i wsparcie region ów
bogatych i biednych, a le ży u podstaw systemu ustrojowego Hiszpanii. [10] Opozycja r ównież  sceptycznie odnosi ła si ę  do dzia łań  Zapatero. Mariano Rajoy (Partido Popular/Partia
Ludowa) uważał od samego pocz ątku, że ogłoszony rozejm jest tylko przerw ą w terrorze. Zapatero potrzebowa ł jednak sukcesu, a negocjacje z ETA mia ły mu go zapewni ć. 

Do rozm ów jednak nigdy by nie dosz ło, gdyby w samej organizacji nie przeprowadzono zmian. W podziemnych w ładzach Euskadi Ta Askatasuna znalaz ł  się   José  Antonio
Urrutikoetxea (pseud. Iosu Ternera). Urrutikoetxea dowodzi ł   ETA w latach 1985 ­87, kiedy to przeprowadzono najkrwawsze zamachy w Saragossie i Barcelonie. Trafi ł  do
francuskiego wi ęzienia, a w 1996 roku deportowano go do Hiszpanii. Po wyj ściu na wolno ść  rozpocz ął  działalność  publiczną  wraz z parti ą  Herri Batasuna i zosta ł  wybrany na
deputowanego w baskijskim parlamencie. W 2002 roku hiszpa ński wymiar sprawiedliwo ści powr ócił  do przesz łości Iosu Ternery. Ten zrezygnowa ł więc z mandatu poselskiego i
zszedł  do podziemia. Prawdopodobnie w 2004 roku uda ło mu si ę  ponownie stan ąć  na czele organizacji. [11] Wraz z Arnaldo Otegi, przyw ódcą  HB, wsp ólnie kszta łtowali polityk ę
obozu radyka łów. Otegi zawsze powtarza ł,   że dialog wszystkich si ł   baskijskich jest najwa żniejszy i by ć   może ETA uleg ła jego namowom. Jednocze śnie rozpocz ęto pr óby
skontaktowania si ę  z rz ądem centralnym. W 2005 roku w styczniu Otegi wezwa ł premiera Zapatero, by podobnie jak Tony Blair w Irlandii P ółnocnej w 1998 roku, rozpocz ął proces
pokojowy w Kraju Bask ów. [12] 

Sytuacja w Hiszpanii sprzyja ła rozpocz ęciu rozm ów. Pojednawcza postawa premiera Zapatero rokowa ła zmiany w pa ństwie. Zacz ęły si ę  one w Katalonii. Lider socjalist ów w
kampanii wyborczej obiecywa ł,  iż  zaakceptuje wszystko, co autonomiczny parlament Katalonii uchwali. W pa ździerniku 2005 roku powsta ł więc statut, dzi ęki kt óremu Katalonia
nabywa ła praw osobnego narodu i pa ństwa, a tak że suwerenno ści finansowej [13]. Dokument ten wywołał w Hiszpanii wielkie kontrowersje. Hiszpańska prawica nie chcia ła zgodzić
się na jakiekolwiek zmiany, a premier Zapatero musia ł spełnić swoje przedwyborcze obietnice w taki spos ób, by nie z łamać konstytucji. [14]  

  

Katalońskim nacjonalistom po cz ęści uda ło si ę  go przekona ć  o s łuszności swoich  żądań.  Parlament hiszpa ński przyj ął  statut 185 g łosami (przeciw 154, g łównie prawica i radykalni
nacjonaliści). [15] Mimo i ż  w nowym statucie dla Katalonii, kt óry zaaprobowa ł parlament hiszpa ński, nie znalaz ł się  osobny artyku ł mówiący o tym,  że Katalo ńczycy s ą  osobnym
narodem, to jednak w samym tek ście u żywa si ę  tego poj ęcia. Katalonia nie uzyska ła prawa do w łasnej reprezentacji sportowej, wyboru w łasnych deputowanych do Parlamentu
Europejskiego, czy bezpo średniego zarz ądzania portami, ale nowy statut zapewni ł  obowiązek znajomo ści j ęzyka katalo ńskiego przez obywateli tego regionu, wprowadzi ł relacje
bilateralne pomi ędzy Madrytem a Barcelon ą  oraz przekaza ł władzę  sądowniczą  w r ęce Katalo ńczyk ów. W kwestii finans ów Katalonia ma prawo poboru 50% dochod ów z podatku
osobistego i VAT oraz 58% z podatk ów specjalnych (np. paliwowy). [16] Nowy statut przyj ęto 18 czerwca 2006 roku w powszechnym referendum w Katalonii. [17] Wzi ęło w nim
udział 49,4 % uprawnionych do głosowania, z czego 73,9 % opowiedzia ło się za statutem. [18] 

Postawa nacjonalist ów katalo ńskich, kt órzy w spos ób pokojowy, ale zdecydowany dyskutowali o poszerzeniu swoich praw z rz ądem centralnym, zapewne tak że przyczyni ła się do
zmiany postaw w Kraju Bask ów. Umiarkowani nacjonali ści baskijscy od dawna zabiegali o rozpocz ęcie negocjacji, ale przeszkod ę  zawsze stanowi ła ETA, kt óra nie chcia ła z łożyć
broni. Teraz, kiedy zadeklarowa ła chęć złożenia broni, wytr ąciła rządowi w Madrycie podstawowy i g łówny argument, i ż z terrorystami się nie rozmawia.   

Negocjacje z ETA mia ły rozpocz ąć  się  w czerwcu 2006 roku. Przez ulice hiszpa ńskie miast przetoczy ła si ę  fala demonstracji przeciwko rozpoczynaniu jakichkolwiek rozm ów z
terrorystami [19]. Spo łecze ństwo Hiszpanii było podzielone. Rz ąd Zapatero zapowiada ł, że będzie rozmawia ł tylko po ca łkowitym z łożeniu broni przez ETA i tylko z przedstawicielami
partii legalnie dzia łających. [20] 

Spok ój w Kraju Bask ów przerywany by ł jednak ci ągle gro źbami lub kale barroka. [21] Pierwsze symptomy z łej sytuacji na linii rz ąd­obóz radykalny pojawi ły się już we wrze śniu.
ETA wyda ła w ówczas komunikat w baskijskich dziennikach Gara i Berria,  że   „nadal b ędzie walczy ć   z broni ą   w r ęku a ż   do osi ągnięcia niepodleg łości i socjalizmu w Kraju
Bask ów” [22]. Opozycja zn ów podnios ła g łos,  że z terrorystami si ę  nie paktuje i  że premier Zapatero robi b łąd, bo ETA jest organizacj ą kryminaln ą. Mimo to dosz ło w październiku
2006 roku do tajnego spotkania przedstawicieli rz ądu centralnego i ETA w Oslo. Rz ąd norweski mia ł być  pośrednikiem w rozmowach na pro śbę  Hiszpanii [23]. W spotkaniu brali
udział  Jesús Eguiguren, baskijski socjalista oraz Jos é  Antonio Urrutikoetxea, przyw ódca ETA i by ły deputowany z Batasuny. Wed ług dziennika ABC do rozm ów dosz ło ju ż  także
jesienią  rok wcze śniej. Jednak ani rz ąd, ani ETA nie ust ępowały na krok. ETA  żądała jak zawsze prawa do samostanowienia, a rz ąd chcia ł najpierw samorozwi ązania organizacji
przed przyst ąpieniem do rozm ów. Proces pokojowy w Kraju Bask ów coraz cz ęściej stawa ł znakiem zapytania.  

  

Pod koniec pa ździernika ETA dokona ła rabunku 350 pistolet ów na po łudniu Francji [24]. Jednak fakt ten nie przeszkodzi ł,  by parlament europejski popar ł inicjatywę  pokojow ą  w
Kraju Bask ów. Prawica hiszpa ńska atakowa ła postaw ę  premiera Zapatero, wi ęc poparcie eurodeputowanych mia ło charakter symboliczny dla jego dzia łań. Jednocze śnie hiszpa ński
trybunał sprawiedliwości prowadzi ł szereg post ępowań  przeciwko cz łonkom ETA, m. in. w sprawie zab ójstwa pos ła Greogorio Ordoneza, a policja francuska zatrzyma ła przyw ódcę
komanda, kt óre zrabowa ło bro ń  we Francji. [25] ETA coraz cz ęściej grozi ła zerwaniem rozejmu i nie ust ępowała ze swoich  żądań.  Zacz ęła domaga ć  się  zaprzestania  śledztw i
proces ów. Terror uliczny usprawiedliwia ła w łaśnie dzia łaniami ze strony Hiszpanii. Opozycja wci ąż  zwraca ła uwag ę,  że ETA mo że dokonywa ć  tylko przegrupowania i przygotowuje
się zbrojnie na wypadek, gdyby negocjacje nie przyniosły oczekiwanych rezultat ów. 

30 grudnia 2006 roku ETA dokona ła zamachu na lotnisku Barajas w Madrycie. Zgin ęło dw óch Ekwadorczyk ów, a kilkana ście os ób zostało rannych. Premier Zapatero w przeddzie ń
zamachu wci ąż  twierdził,  że proces pokojowy trwa, a rokowania przynosz ą  efekty [26]. Po tym zdarzeniu rozmowy zosta ły natychmiast zawieszone, cho ć  Zapatero nie wyklucza ł
jeszcze wznowienia dialogu ( „do czasu, gdy ETA wyrzeknie si ę   przemocy ”) [ 27]. Arnaldo Otegi, przyw ódca Batasuny apelowa ł,   że w łaśnie teraz dialog ten jest najbardziej
potrzebny, [28] a rz ąd powinien rozwi ązać przyczyn ę konfliktu baskijsko ­hiszpańskiego, czyli brak prawa Bask ów do samostanowienia. [29]  

Dla spo łecze ństwa hiszpa ńskiego by ł  to szok. ETA nie zamordowa ła nikogo od 2003 roku. Rozpocz ęły si ę  demonstracje przeciwko dzia łaniom rz ądu i wszelkim pertraktacjom z
terrorystami. Opozycja z ca łą  stanowczo ścią   wskazuje na b łędne i karygodne dzia łania premiera Zapatero, a dziennik ABC wezwa ł  do zg łoszenia wotum nieufno ści wobec
socjalistycznego rz ądu. 

Baskijscy nacjonali ści, tak że ci z rz ądzącej Partido Nacionalista Vasco, chc ą wznowienia negocjacji. Lehendakari Juan José Ibarretxe przekonywa ł, że proces pokojowy trwa i nale ży
znów zasi ąść  do rozm ów. Zapatero nie m ógł jednak teraz przysta ć  na taki scenariusz. Zaapelowa ł o utworzenie wielopartyjnego paktu antyterrorystycznego i og łosił, że zamach z
30 grudnia by ł punktem ko ńcowym negocjacji z ETA, [30] a zaufanie, kt órym obdarzy ł organizacj ę, okre ślił jako oczywisty b łąd („claro error ”) [31]. W wystąpieniu przed Kortezami
do wsp ółpracy zaprosi ł  wszystkie organizacje spo łeczne i polityczne, kt óre przeciwstawiaj ą  się  terroryzmowi. Zaproponowa ł „szerokie porozumienia narodowe ” [32] Opozycja w
debacie w kongresie ostro skrytykowa ła premiera. Zapatero poni ósł wielką klęskę. Główny cel jego dotychczasowej polityki nie m ógł być już zrealizowany.  
Komentatorzy El Pa ís uwa żają,  że w  łonie ETA zn ów mog ło doj ść  do konfliktu mi ędzy pionem politycznym a wojskowym. Kolejne rozmowy wyznaczono przecie ż na luty. By ć może
pojawiło się skrzyd ło dysydenckie, kt óre zanegowa ło kierunek demokratyczny i na w łasną rękę zorganizowa ło zamach. [33]  

  

Sytuacja taka mia ła ju ż  miejsce. W 1977 roku ETA w czasie transformacji po  śmierci gen. Francisco Franco og łosiła zawieszenie broni. Cz ęść  działaczy chcia ła wzi ąć  udział w
demokratycznej konstrukcji pa ństwa hiszpa ńskiego i autonomii baskijskiej. Rozejm trwa ł jednak bardzo kr ótko, poniewa ż od  ETA pol ítico­militar (grupa umiarkowana) oderwa ła się
skrajna grupa militaryst ów Bereziak, kt óra zamordowa ła przewodnicz ącego Zgromadzenia Ustawodawczego Bizkai. W tym czasie w Genewie toczy ły si ę  rozmowy na temat
całkowitej rezygnacji z walki zbrojnej [34], ale ETA militar nie chcia ła wziąć udziału w dialogu. 

18 stycznia premier Zapatero i lehendakari Ibarretxe spotkali si ę,  by zanalizowa ć  sytuację po ostatnim zamachu ETA i om ówić dalszą współpracę w konstruowaniu pokoju. [35] 19
stycznia za ś  hiszpański trybuna ł sprawiedliwości zmieni ł orzeczenie z 2005 roku dotycz ące baskijskich organizacji m łodzieżowych, oskar żonych o powi ązania z ETA. W ówczas sąd
uznał,  że Jarrai, Haika i Segi zostan ą zdelegalizowane, ale nie b ędą uznane za grupy terrorystyczne, poniewa ż ich metody dzia łania nie wskazuj ą na to. W styczniu tego roku, ju ż po
grudniowym zamachu ETA i zerwaniu procesu pokojowego w Kraju Bask ów, zmieniono wyrok i orzeczono,  że organizacje m łodzieżowe s ą  także organizacjami terrorystycznymi.
Sytuacja w Kraju Bask ów zaostrzy ła si ę,  a ob óz nacjonalistyczny konsoliduje si ę  w obronie swoich instytucji spo łecznych, poniewa ż  opozycyjna Partia Ludowa zg łasza r ównież
propozycje, by zdelegalizowa ć   Partido Comunista de las Tierras Vascas, male ńką   partię   baskijsk ą,   powstałą  tuż   przed kwietniowymi wyborami w 2005 roku. Oskar ża j ą  o
powiązania ze zdelegalizowan ą   już   w 2003 roku parti ą  ekstremistyczn ą,  politycznym ramieniem ETA, jak cz ęsto okre śla j ą  prasa, Batasuna. Baskowie uwa żają,  że Hiszpanie
naruszaj ą  ich wolno ści obywatelskie i mieszaj ą  się  w sprawy wewn ętrzne Kraju Bask ów. O powiązania z radykaln ą ETA oskar żono wiele baskijskich organizacji społecznych (m. in.
Jarrai, Haik ę, Segi), baskijskoj ęzyczne media (np. tygodnik Ardi Beltza, czy ostatnio zdelegalizowany dziennik Euskaldunon Egunkarria) i parti ę Batasuna.  

Premier Zapatero wraca do polityki antyterrorystycznej, zarysowanej jeszcze przez prawicowego premiera Aznara (partie hiszpa ńskie PP i PSOE w Kraju Bask ów zawi ązały Pakt
Antyterrorystyczny).   
Społecze ństwo baskijskie jest ju ż  zmęczone ci ągłymi konfliktami. Zaobserwowa ć  możemy to po ka żdych wyborach do parlamentu autonomicznego. Spadek popularno ści obozu
nacjonalistycznego jest widoczny. Do po łowy lat 80 ­tych g łówne ugrupowanie Partido Nacionalista Vasco tworzy ło rz ądy samodzielnie. Teraz ob óz nacjonalistyczny musi formowa ć
koalicj ę, by sprawowa ć władzę w Kraju Bask ów.  

Sam nacjonalizm baskijski przybiera dwie postacie: t ę  formę  radykaln ą (ETA i Batasuna), oraz t ę umiarkowan ą, którą reprezentuje Baskijska Partia Nacjonalistyczna (PNV). Nawet
jeśli dochodzi ło do zbli żeń  między tymi dwiema opcjami, jak w roku 1998, kiedy to PNV, Batasuna i wszystkie organizacje spo łeczno­polityczne bloku narodowego podpisa ły w
Lizarra pakt o wsp ółpracy na rzecz niepodleg łości Euzkadi, to i tak umowy te by ły zrywane po jakim ś czasie przez radykaln ą ETA. Trzeba pami ętać, że Euskadi Ta Askatasuna nie
powstała przeciwko re żimowi gen. Francisco Franco, jak cz ęsto si ę  uważa, ale przeciwko Hiszpanii. Dlatego oczekiwania,  że terroryzm ETA zniknie wraz z zako ńczeniem rz ądów
dyktatorskich, by ły z łudne. Dla ETA nic si ę nie zmieni ło. Hiszpania trwa nadal, tylko zmieni ła swój system polityczny. ETA, kt óra ideologicznie zwi ązana by ła z my ślą marksistowsk ą,
czerpa ła tak że z teorii wspieraj ących bunt kraj ów Trzeciego  Świata. Ideologowie ETA twierdzili, że Kraj Bask ów został skolonizowany przez Hiszpani ę, dlatego też sięganie po  środki
militarne było usprawiedliwione, gdy ż z ich punktu widzenia, Kraj Bask ów, jak kraje Afryki, musi wyzwoli ć się spod okupacji.  

  

Otwarta postawa premiera Zapatero rokowa ła zmiany, r ównież  dla Bask ów. Katalonii uda ło si ę  wywalczy ć  nowy statut autonomiczny, a premier zapowiedzia ł,  że  „Każda polityka
jest mo żliwa i ka żda opcja jest mo żliwa” (Toda pol ítica es posible y toda opci ón es posible), je śli tylko ETA zrezygnuje z przemocy. Sama Hiszpania zacz ęła zmieniać się od środka.
W okresie przyznawania nowego statutu dla Katalonii, rozgorza ła og ólnokrajowa dyskusja nad koncepcj ą „ państwa narod ów” (el estado de naciones). Hiszpania nie wyklucza wi ęc
głębszych podzia łów terytorialnych i co za tym idzie, rozszerzania kompetencji samorz ądowych w regionach.   

Nie b ędzie jednak rozm ów na temat ewentualnych zmian w Kraju Bask ów, dopóki ETA nie z łoży broni i na zawsze zaprzestanie atak ów. ETA za ś nie chce zrezygnowa ć z przemocy,
bo jest to niestety jedyny argument, kt órym mo że się posługiwać. 

Przypisy:  

[1] Stasiński, Maciej. ETA złoży bro ń? [w:] Gazeta Wyborcza, 17.02.2006  
[2] Baskijski dziennik, spadkobierca ideowy zdelegalizowanego Egin, oskar żonego o propagowanie tre ści terrorystycznych i umo żliwianie terrorystom komunikowanie si ę  za
pośrednictwem og łosze ń prasowych  
[3] Stasiński, Maciej. Baskijscy terrory ści z ETA nie chc ą rozejmu  [w:] Gazeta Wyborcza 21.03.2006  
[4] Euskal Herria to poj ęcie odnosz ące si ę  do ca łego ludu baskijskiego, zamieszkuj ącego na terytorium Hiszpanii i Francji, na ziemiach historycznych Bask ów: Araba, Gipuzkoa,
Bizkaia, Nawarra (Dolna i G órna), Lapurdi, Zuberoa.  
[5] ETA declara un alto el fuego permanente  [w:] El País, 22.03.2006 

www.elpais.es

 (dostęp: 23.03.2006) 

[6] Mensaje de Euskadi Ta Askatasuna al Pueblo Vasco, Texto  íntegro del comunicado de ETA [w:] El País, 22.03.2006 

www.elpais.es

 (dostęp: 23.03.2006) 

[7] Stasiński, Maciej. Hiszpania: ETA trwale zawiesza bro ń [w:] Gazeta Wyborcza, 22.03.2006  
[8] El líder del sindicato abertzale LAB elogia la réplica del Gobierno a ETA  [w:] La Vanguardia, 

www.lavanguardia.es

 (dostęp: 21.02.2006) 

[9] ETA chce dialogu z Madrytem i Pary żem [w:] Rzeczpospolita, 24.03.2006  
[10] Stasi ński, Maciej.  Hiszpania: ETA trwale zawiesza bro ń  [w:] Gazeta Wyborcza, 22.03.2006; Art. 138 Constituci ón Espa ñola, Bolet ín Oficial del Estado, Madrid 1979;  La
Constitución se fundamenta en la indisoluble unidad de la Naci ón espa ñola, patria com ún e indivisible de todos espa ñoles. [...] reconoce y garantiza el derecho a la autonom ía de
las nacionalidades y regiones que la integran y la solidaridad entre todas ellas.  Art. 2 Konstytucji Hiszpanii. Constitución Española, Boletín Oficial del Estado, Madrid 1979  
[11] Stasiński, Maciej. Dlaczego ETA rezygnuje z terroru  [w:] Gazeta Wyborcza, 23.03.2006  
[12] Stasi ński, Maciej.  Dlaczego ETA rezygnuje z terroru  [w:] Gazeta Wyborcza, 23.03.2006. 16 wrze śnia 1998 roku ETA r ównież ogłosiła zawieszenie broni (najd łuższe do tej pory
–  14 miesi ęcy). W tym samym roku tak że Irlandzka Armia Republika ńska zawar ła rozejm. Baskijscy radyka łowie s ądzili w ówczas,  że by ć  może ich sytuacja rozwinie si ę  w
podobnym kierunku jak sytuacja IRA i Sinn Fein, a konflikt z pa ństwem hiszpa ńskim zostanie rozwi ązany. Po serii negocjacji w Zurychu i braku kompromisu ETA powr óciła do
metod militarnych 28 listopada 1999 roku. 
[13] Chambraud, C écile. Hiszpania się rozpada  [w:] Le Monde, 13.03.2006 

http://wiadomosci.onet.pl

 (dostęp: 30.03.2006) 

[14] Stasiński, Maciej. Parlament Hiszpanii uchwali ł poszerzenie autonomii Katalonii  [w:] Gazeta Wyborcza, 30.03.2006  
[15] Barbeta, Jordi.  El Congreso aprueba el Estatut y cunde la idea de que Espa ña empieza a cambiar , 31.03.2006 

www.lavanguardia.es

 (dostęp: 31.03.2006) 

[16] Stasiński, Maciej. Parlament Hiszpanii uchwali ł poszerzenie autonomii Katalonii  [w:] Gazeta Wyborcza, 30.03.2006  
[17] Katalonia: referendum ws. poszerzenia autonomii  [w:] Gazeta Wyborcza, 18.06.2006; Stasi ński, Maciej.  Katalonia zdobywa wi ęcej autonomii w ramach Hiszpanii  [w:] Gazeta
Wyborcza, 18.06.2006  
[18] Interpretacje tych wynik ów przez rz ąd i opozycj ę  były zgo ła odmienne. Rz ąd mówił o „szerokim poparciu przy frekwencji prawie 50% ”, zaś prawica podkre ślała, że dokument
nie został przyj ęty, poniewa ż nie popar ły go 2/3 mieszka ńców Katalonii. Wynik referendum w sprawie Katalonii zaostrza sp ór o reform ę pa ństwa [w:] Gazeta Wyborcza, 19.06.2006
[19] Hiszpania: Protesty przeciwko rozmowom z baskijskimi separatystami  [w:] Gazeta Wyborcza, 10.06.2006  
[20] Stasiński, Maciej. Hiszpania będzie negocjowa ć z ETA [w:] Gazeta Wyborcza, 29.06.2006  
[21] Kale barroka oznacza w j ęzyku baskijskim  „terror uliczny ”,  prowadzony przez zwolennik ów ETA w śród radykalnej m łodzieży. S ą  to wszelkie akty wandalizmu podkre ślające
wrogość do Hiszpanii. (przyp. autorki). 
[22] Hiszpania: ETA grozi wznowieniem walki zbrojnej  [w:] Gazeta Wyborcza, 25.09.2006  
[23] Hiszpański rz ąd potajemnie rozmawia z baskijskimi terrorystami w Norwegii  [w:] Gazeta Wyborcza, 9.10.2006  
[24] Parlament Europejski popiera rokowania Madrytu z ETA  [w:] Gazeta Wyborcza, 25.10.2006  
[25] Stasiński, Maciej. Rozbrajanie ETA w Hiszpanii w martwym punkcie  [w:] Gazeta Wyborcza, 1.12.2006  
[26] Stasiński, Maciej. Po zerwaniu rozejmu przez baskijskich terrorystów z ETA nowego paktu antyterrorystycznego nie będzie [w:] Gazeta Wyborcza, 15.01.2007  
[27] Stasiński, Maciej. Klęska premiera Hiszpanii  [w:] Gazeta Wyborcza, 2.01.2007  
[28] Premier Hiszpanii: Zawieszamy rozmowy z ETA , [w:] Gazeta Wyborcza 30.12.2006;  Otegi pide a ETA que mantenga el alto fuego permanente  

www.lavanguardia.es

 9.01.2007.

Partia Batasuna przedstawia radykalne pogl ądy w sprawie oderwania si ę   Baskonii od Hiszpanii. Jej cz łonkowie nigdy nie pot ępili zamach ów ETA i uwa żają   organizacj ę   za
równorzędnego partnera w rozmowach politycznych na temat przyszłości Kraju Bask ów. O Batasunie m ówi się często, że jest politycznym ramieniem ETA.  
[29] Stasiński, Maciej. Zamach w Madrycie, ETA wr óciła do terroru  [w:] Gazeta Wyborcza 1.1.2007  
[30] Zapatero asegura que tras el atentado en Barajas el di álogo y el proceso „han llegado a su punto y final ” 

www.lavanguardia.es

 8.01.2007 

[31] Zapatero convocar á al PP una reunión del Pacto Antiterrorista pero buscar á un consenso m ás amplio  

www.lavanguardia.es

 16.01.2007 

[32] Zapatero reclama en el Congreso „un gran consenso ” para recomponer la unidad frente a ETA  

www.elpais.com

 15.01.2007 

[33] Zamach na lotnisku w Madrycie dzie łem dysydent ów z ETA? [w:] Gazeta Wyborcza, 8.01.2007  
[34] Onaindia, Mario. Guía para orientarse en el Laberinto Vasco, Collecci ón Grandes Temas, Madryt 2000, ss.146 ­148 
[35] Zapatero se re úne con Ibarretxe para analizar la situaci ón tras el último atentado de ETA  

www.lavanguardia.es

 18.01.2007 

Dagmara G łuszek ­Szafraniec uko ńczyła studia politologiczne na Uniwersytecie Jagiellońskim (specjalizacja dziennikarska). Redakcja otrzyma ła tekst bezpo średnio od autorki.  

  

Dagmara Głuszek­ Szafraniec: Co dalej? Kraj Basków po zerwaniu dialogu z ETA 

Dagmara G łuszek ­ Szafraniec 

   

04.02.2007. 

Baskijsko ­hiszpański konflikt nadal nie znajduje rozwi ązania. W Hiszpanii zn ów wybuchaj ą   bomby, a ludzie protestuj ą  na ulicach przeciwko przemocy. Ruch separatystyczny
związany z Euskadi Ta Askatasuna wci ąż jest aktywny, mimo delegalizacji kolejnych organizacji politycznych i spo łecznych.  

 

REKLAMA

 

Rok temu premier Hiszpanii Jos é Luis Rodr íguez Zapatero og łaszał, że sukces jest ju ż bliski i proces pokojowy w Kraju Bask ów niebawem si ę rozpocznie. W lutym 2006 roku 
pojawiła si ę  kolejna szansa na rozejm ze strony ETA. Najpierw powiadomi ły o tym dwa katalo ńskie dzienniki: La Vanguardia i El Peri ódico, powo łując się na tajne źródła [1]. Jednak
liczne zamachy terrorystyczne przeczy ły zapowiedziom premiera. Jeszcze 20 marca 2006 roku ETA przyzna ła si ę  do dziewi ęciu atak ów, a za po średnictwem gazety Gara [2]
potwierdziła,  że nie ma zamiaru rezygnowa ć   z terroru.  „Mylą   się  ci, kt órzy s ądzą,  że sko ńczą  z walk ą  wyzwole ńczą,  wsadzaj ąc do wi ęzienia bojownik ów lewicy baskijskiej i
delegalizując ich partie ” [3] „ Tylko drog ą walki stworzymy szans ę na Euskal Herria ”. [4] 

Wielkim zaskoczeniem dla wszystkich by ł  więc kolejny komunikat ETA z 22 marca 2006 roku, wys łany do wszystkich medi ów hiszpa ńskich o sta łym zawieszeniu terroru. ETA
wyrazi ła r ównież  chęć  podjęcia dialogu z wszystkimi partnerami politycznymi i o świadczyła, i ż  zaprzestaje walki zbrojnej na rzecz dialogu [5]. W komunikacie zaapelowa ła do
rządów Francji i Hiszpanii, by nie utrudnia ły procesu demokratycznego w Kraju Bask ów. [6] Nie rezygnowa ła przy tym ze swoich dotychczasowych  żądań. W „przes łaniu do narodu
baskijskiego ” ETA mówiła, że o ostatecznym kszta łcie Kraju Bask ów i jego politycznej sytuacji powinni zdecydowa ć sami Baskowie [7], bez ingerencji Hiszpanii i Francji.  

W Kraju Bask ów rozpocz ęły si ę  więc dyskusje na temat przysz łości Euzkadi. Ob óz nacjonalistyczny d ążył do podjęcia dialogu, gdy ż miało to pomóc w rozstrzygnięciu konfliktu [8].
Rozwiązania si łowe, kt óre mia łyby unicestwi ć  ETA, we wsp ółpracy hiszpa ńskiej policji z francuskimi s łużbami, nie wchodziły w grę. Nawet jeśli ETA nie postrzegana by ła do tej pory
jako partner polityczny, to przecie ż jej żądania samostanowienia dla Bask ów pokrywaj ą się z tymi, które głoszą mniej radykalne ugrupowania nacjonalistyczne. Rozmowy dotycz ące
ewentualnego rozszerzenia autonomii, czy nowego statutu dotyczy ły jednak tylko hiszpa ńskiej cz ęści Baskonii. [9] Francja w og óle nie bra ła pod uwag ę możliwości oddania cz ęści
swojego terytorium pod w ładanie Bask ów. 

  

Premier Zapatero by ł  w trudnej sytuacji. Przyj ęcie warunk ów ETA oznacza łoby przyznanie,  że Hiszpania okupuje Kraj Bask ów, jak g łoszą  to ideologowie organizacji. Hiszpa ński
publicysta Hermann Tertsch z dziennika El Pa ís obawia ł  się,   że spowoduje to z łamanie konstytucyjnej zasady solidarno ści, kt óra gwarantuje wsp ółpracę  i wsparcie region ów
bogatych i biednych, a le ży u podstaw systemu ustrojowego Hiszpanii. [10] Opozycja r ównież  sceptycznie odnosi ła si ę  do dzia łań  Zapatero. Mariano Rajoy (Partido Popular/Partia
Ludowa) uważał od samego pocz ątku, że ogłoszony rozejm jest tylko przerw ą w terrorze. Zapatero potrzebowa ł jednak sukcesu, a negocjacje z ETA mia ły mu go zapewni ć. 

Do rozm ów jednak nigdy by nie dosz ło, gdyby w samej organizacji nie przeprowadzono zmian. W podziemnych w ładzach Euskadi Ta Askatasuna znalaz ł  się   José  Antonio
Urrutikoetxea (pseud. Iosu Ternera). Urrutikoetxea dowodzi ł   ETA w latach 1985 ­87, kiedy to przeprowadzono najkrwawsze zamachy w Saragossie i Barcelonie. Trafi ł  do
francuskiego wi ęzienia, a w 1996 roku deportowano go do Hiszpanii. Po wyj ściu na wolno ść  rozpocz ął  działalność  publiczną  wraz z parti ą  Herri Batasuna i zosta ł  wybrany na
deputowanego w baskijskim parlamencie. W 2002 roku hiszpa ński wymiar sprawiedliwo ści powr ócił  do przesz łości Iosu Ternery. Ten zrezygnowa ł więc z mandatu poselskiego i
zszedł  do podziemia. Prawdopodobnie w 2004 roku uda ło mu si ę  ponownie stan ąć  na czele organizacji. [11] Wraz z Arnaldo Otegi, przyw ódcą  HB, wsp ólnie kszta łtowali polityk ę
obozu radyka łów. Otegi zawsze powtarza ł,   że dialog wszystkich si ł   baskijskich jest najwa żniejszy i by ć   może ETA uleg ła jego namowom. Jednocze śnie rozpocz ęto pr óby
skontaktowania si ę  z rz ądem centralnym. W 2005 roku w styczniu Otegi wezwa ł premiera Zapatero, by podobnie jak Tony Blair w Irlandii P ółnocnej w 1998 roku, rozpocz ął proces
pokojowy w Kraju Bask ów. [12] 

Sytuacja w Hiszpanii sprzyja ła rozpocz ęciu rozm ów. Pojednawcza postawa premiera Zapatero rokowa ła zmiany w pa ństwie. Zacz ęły si ę  one w Katalonii. Lider socjalist ów w
kampanii wyborczej obiecywa ł,  iż  zaakceptuje wszystko, co autonomiczny parlament Katalonii uchwali. W pa ździerniku 2005 roku powsta ł więc statut, dzi ęki kt óremu Katalonia
nabywa ła praw osobnego narodu i pa ństwa, a tak że suwerenno ści finansowej [13]. Dokument ten wywołał w Hiszpanii wielkie kontrowersje. Hiszpańska prawica nie chcia ła zgodzić
się na jakiekolwiek zmiany, a premier Zapatero musia ł spełnić swoje przedwyborcze obietnice w taki spos ób, by nie z łamać konstytucji. [14]  

  

Katalońskim nacjonalistom po cz ęści uda ło si ę  go przekona ć  o s łuszności swoich  żądań.  Parlament hiszpa ński przyj ął  statut 185 g łosami (przeciw 154, g łównie prawica i radykalni
nacjonaliści). [15] Mimo i ż  w nowym statucie dla Katalonii, kt óry zaaprobowa ł parlament hiszpa ński, nie znalaz ł się  osobny artyku ł mówiący o tym,  że Katalo ńczycy s ą  osobnym
narodem, to jednak w samym tek ście u żywa si ę  tego poj ęcia. Katalonia nie uzyska ła prawa do w łasnej reprezentacji sportowej, wyboru w łasnych deputowanych do Parlamentu
Europejskiego, czy bezpo średniego zarz ądzania portami, ale nowy statut zapewni ł  obowiązek znajomo ści j ęzyka katalo ńskiego przez obywateli tego regionu, wprowadzi ł relacje
bilateralne pomi ędzy Madrytem a Barcelon ą  oraz przekaza ł władzę  sądowniczą  w r ęce Katalo ńczyk ów. W kwestii finans ów Katalonia ma prawo poboru 50% dochod ów z podatku
osobistego i VAT oraz 58% z podatk ów specjalnych (np. paliwowy). [16] Nowy statut przyj ęto 18 czerwca 2006 roku w powszechnym referendum w Katalonii. [17] Wzi ęło w nim
udział 49,4 % uprawnionych do głosowania, z czego 73,9 % opowiedzia ło się za statutem. [18] 

Postawa nacjonalist ów katalo ńskich, kt órzy w spos ób pokojowy, ale zdecydowany dyskutowali o poszerzeniu swoich praw z rz ądem centralnym, zapewne tak że przyczyni ła się do
zmiany postaw w Kraju Bask ów. Umiarkowani nacjonali ści baskijscy od dawna zabiegali o rozpocz ęcie negocjacji, ale przeszkod ę  zawsze stanowi ła ETA, kt óra nie chcia ła z łożyć
broni. Teraz, kiedy zadeklarowa ła chęć złożenia broni, wytr ąciła rządowi w Madrycie podstawowy i g łówny argument, i ż z terrorystami się nie rozmawia.   

Negocjacje z ETA mia ły rozpocz ąć  się  w czerwcu 2006 roku. Przez ulice hiszpa ńskie miast przetoczy ła si ę  fala demonstracji przeciwko rozpoczynaniu jakichkolwiek rozm ów z
terrorystami [19]. Spo łecze ństwo Hiszpanii było podzielone. Rz ąd Zapatero zapowiada ł, że będzie rozmawia ł tylko po ca łkowitym z łożeniu broni przez ETA i tylko z przedstawicielami
partii legalnie dzia łających. [20] 

Spok ój w Kraju Bask ów przerywany by ł jednak ci ągle gro źbami lub kale barroka. [21] Pierwsze symptomy z łej sytuacji na linii rz ąd­obóz radykalny pojawi ły się już we wrze śniu.
ETA wyda ła w ówczas komunikat w baskijskich dziennikach Gara i Berria,  że   „nadal b ędzie walczy ć   z broni ą   w r ęku a ż   do osi ągnięcia niepodleg łości i socjalizmu w Kraju
Bask ów” [22]. Opozycja zn ów podnios ła g łos,  że z terrorystami si ę  nie paktuje i  że premier Zapatero robi b łąd, bo ETA jest organizacj ą kryminaln ą. Mimo to dosz ło w październiku
2006 roku do tajnego spotkania przedstawicieli rz ądu centralnego i ETA w Oslo. Rz ąd norweski mia ł być  pośrednikiem w rozmowach na pro śbę  Hiszpanii [23]. W spotkaniu brali
udział  Jesús Eguiguren, baskijski socjalista oraz Jos é  Antonio Urrutikoetxea, przyw ódca ETA i by ły deputowany z Batasuny. Wed ług dziennika ABC do rozm ów dosz ło ju ż  także
jesienią  rok wcze śniej. Jednak ani rz ąd, ani ETA nie ust ępowały na krok. ETA  żądała jak zawsze prawa do samostanowienia, a rz ąd chcia ł najpierw samorozwi ązania organizacji
przed przyst ąpieniem do rozm ów. Proces pokojowy w Kraju Bask ów coraz cz ęściej stawa ł znakiem zapytania.  

  

Pod koniec pa ździernika ETA dokona ła rabunku 350 pistolet ów na po łudniu Francji [24]. Jednak fakt ten nie przeszkodzi ł,  by parlament europejski popar ł inicjatywę  pokojow ą  w
Kraju Bask ów. Prawica hiszpa ńska atakowa ła postaw ę  premiera Zapatero, wi ęc poparcie eurodeputowanych mia ło charakter symboliczny dla jego dzia łań. Jednocze śnie hiszpa ński
trybunał sprawiedliwości prowadzi ł szereg post ępowań  przeciwko cz łonkom ETA, m. in. w sprawie zab ójstwa pos ła Greogorio Ordoneza, a policja francuska zatrzyma ła przyw ódcę
komanda, kt óre zrabowa ło bro ń  we Francji. [25] ETA coraz cz ęściej grozi ła zerwaniem rozejmu i nie ust ępowała ze swoich  żądań.  Zacz ęła domaga ć  się  zaprzestania  śledztw i
proces ów. Terror uliczny usprawiedliwia ła w łaśnie dzia łaniami ze strony Hiszpanii. Opozycja wci ąż  zwraca ła uwag ę,  że ETA mo że dokonywa ć  tylko przegrupowania i przygotowuje
się zbrojnie na wypadek, gdyby negocjacje nie przyniosły oczekiwanych rezultat ów. 

30 grudnia 2006 roku ETA dokona ła zamachu na lotnisku Barajas w Madrycie. Zgin ęło dw óch Ekwadorczyk ów, a kilkana ście os ób zostało rannych. Premier Zapatero w przeddzie ń
zamachu wci ąż  twierdził,  że proces pokojowy trwa, a rokowania przynosz ą  efekty [26]. Po tym zdarzeniu rozmowy zosta ły natychmiast zawieszone, cho ć  Zapatero nie wyklucza ł
jeszcze wznowienia dialogu ( „do czasu, gdy ETA wyrzeknie si ę   przemocy ”) [ 27]. Arnaldo Otegi, przyw ódca Batasuny apelowa ł,   że w łaśnie teraz dialog ten jest najbardziej
potrzebny, [28] a rz ąd powinien rozwi ązać przyczyn ę konfliktu baskijsko ­hiszpańskiego, czyli brak prawa Bask ów do samostanowienia. [29]  

Dla spo łecze ństwa hiszpa ńskiego by ł  to szok. ETA nie zamordowa ła nikogo od 2003 roku. Rozpocz ęły si ę  demonstracje przeciwko dzia łaniom rz ądu i wszelkim pertraktacjom z
terrorystami. Opozycja z ca łą  stanowczo ścią   wskazuje na b łędne i karygodne dzia łania premiera Zapatero, a dziennik ABC wezwa ł  do zg łoszenia wotum nieufno ści wobec
socjalistycznego rz ądu. 

Baskijscy nacjonali ści, tak że ci z rz ądzącej Partido Nacionalista Vasco, chc ą wznowienia negocjacji. Lehendakari Juan José Ibarretxe przekonywa ł, że proces pokojowy trwa i nale ży
znów zasi ąść  do rozm ów. Zapatero nie m ógł jednak teraz przysta ć  na taki scenariusz. Zaapelowa ł o utworzenie wielopartyjnego paktu antyterrorystycznego i og łosił, że zamach z
30 grudnia by ł punktem ko ńcowym negocjacji z ETA, [30] a zaufanie, kt órym obdarzy ł organizacj ę, okre ślił jako oczywisty b łąd („claro error ”) [31]. W wystąpieniu przed Kortezami
do wsp ółpracy zaprosi ł  wszystkie organizacje spo łeczne i polityczne, kt óre przeciwstawiaj ą  się  terroryzmowi. Zaproponowa ł „szerokie porozumienia narodowe ” [32] Opozycja w
debacie w kongresie ostro skrytykowa ła premiera. Zapatero poni ósł wielką klęskę. Główny cel jego dotychczasowej polityki nie m ógł być już zrealizowany.  
Komentatorzy El Pa ís uwa żają,  że w  łonie ETA zn ów mog ło doj ść  do konfliktu mi ędzy pionem politycznym a wojskowym. Kolejne rozmowy wyznaczono przecie ż na luty. By ć może
pojawiło się skrzyd ło dysydenckie, kt óre zanegowa ło kierunek demokratyczny i na w łasną rękę zorganizowa ło zamach. [33]  

  

Sytuacja taka mia ła ju ż  miejsce. W 1977 roku ETA w czasie transformacji po  śmierci gen. Francisco Franco og łosiła zawieszenie broni. Cz ęść  działaczy chcia ła wzi ąć  udział w
demokratycznej konstrukcji pa ństwa hiszpa ńskiego i autonomii baskijskiej. Rozejm trwa ł jednak bardzo kr ótko, poniewa ż od  ETA pol ítico­militar (grupa umiarkowana) oderwa ła się
skrajna grupa militaryst ów Bereziak, kt óra zamordowa ła przewodnicz ącego Zgromadzenia Ustawodawczego Bizkai. W tym czasie w Genewie toczy ły si ę  rozmowy na temat
całkowitej rezygnacji z walki zbrojnej [34], ale ETA militar nie chcia ła wziąć udziału w dialogu. 

18 stycznia premier Zapatero i lehendakari Ibarretxe spotkali si ę,  by zanalizowa ć  sytuację po ostatnim zamachu ETA i om ówić dalszą współpracę w konstruowaniu pokoju. [35] 19
stycznia za ś  hiszpański trybuna ł sprawiedliwości zmieni ł orzeczenie z 2005 roku dotycz ące baskijskich organizacji m łodzieżowych, oskar żonych o powi ązania z ETA. W ówczas sąd
uznał,  że Jarrai, Haika i Segi zostan ą zdelegalizowane, ale nie b ędą uznane za grupy terrorystyczne, poniewa ż ich metody dzia łania nie wskazuj ą na to. W styczniu tego roku, ju ż po
grudniowym zamachu ETA i zerwaniu procesu pokojowego w Kraju Bask ów, zmieniono wyrok i orzeczono,  że organizacje m łodzieżowe s ą  także organizacjami terrorystycznymi.
Sytuacja w Kraju Bask ów zaostrzy ła si ę,  a ob óz nacjonalistyczny konsoliduje si ę  w obronie swoich instytucji spo łecznych, poniewa ż  opozycyjna Partia Ludowa zg łasza r ównież
propozycje, by zdelegalizowa ć   Partido Comunista de las Tierras Vascas, male ńką   partię   baskijsk ą,   powstałą  tuż   przed kwietniowymi wyborami w 2005 roku. Oskar ża j ą  o
powiązania ze zdelegalizowan ą   już   w 2003 roku parti ą  ekstremistyczn ą,  politycznym ramieniem ETA, jak cz ęsto okre śla j ą  prasa, Batasuna. Baskowie uwa żają,  że Hiszpanie
naruszaj ą  ich wolno ści obywatelskie i mieszaj ą  się  w sprawy wewn ętrzne Kraju Bask ów. O powiązania z radykaln ą ETA oskar żono wiele baskijskich organizacji społecznych (m. in.
Jarrai, Haik ę, Segi), baskijskoj ęzyczne media (np. tygodnik Ardi Beltza, czy ostatnio zdelegalizowany dziennik Euskaldunon Egunkarria) i parti ę Batasuna.  

Premier Zapatero wraca do polityki antyterrorystycznej, zarysowanej jeszcze przez prawicowego premiera Aznara (partie hiszpa ńskie PP i PSOE w Kraju Bask ów zawi ązały Pakt
Antyterrorystyczny).   
Społecze ństwo baskijskie jest ju ż  zmęczone ci ągłymi konfliktami. Zaobserwowa ć  możemy to po ka żdych wyborach do parlamentu autonomicznego. Spadek popularno ści obozu
nacjonalistycznego jest widoczny. Do po łowy lat 80 ­tych g łówne ugrupowanie Partido Nacionalista Vasco tworzy ło rz ądy samodzielnie. Teraz ob óz nacjonalistyczny musi formowa ć
koalicj ę, by sprawowa ć władzę w Kraju Bask ów.  

Sam nacjonalizm baskijski przybiera dwie postacie: t ę  formę  radykaln ą (ETA i Batasuna), oraz t ę umiarkowan ą, którą reprezentuje Baskijska Partia Nacjonalistyczna (PNV). Nawet
jeśli dochodzi ło do zbli żeń  między tymi dwiema opcjami, jak w roku 1998, kiedy to PNV, Batasuna i wszystkie organizacje spo łeczno­polityczne bloku narodowego podpisa ły w
Lizarra pakt o wsp ółpracy na rzecz niepodleg łości Euzkadi, to i tak umowy te by ły zrywane po jakim ś czasie przez radykaln ą ETA. Trzeba pami ętać, że Euskadi Ta Askatasuna nie
powstała przeciwko re żimowi gen. Francisco Franco, jak cz ęsto si ę  uważa, ale przeciwko Hiszpanii. Dlatego oczekiwania,  że terroryzm ETA zniknie wraz z zako ńczeniem rz ądów
dyktatorskich, by ły z łudne. Dla ETA nic si ę nie zmieni ło. Hiszpania trwa nadal, tylko zmieni ła swój system polityczny. ETA, kt óra ideologicznie zwi ązana by ła z my ślą marksistowsk ą,
czerpa ła tak że z teorii wspieraj ących bunt kraj ów Trzeciego  Świata. Ideologowie ETA twierdzili, że Kraj Bask ów został skolonizowany przez Hiszpani ę, dlatego też sięganie po  środki
militarne było usprawiedliwione, gdy ż z ich punktu widzenia, Kraj Bask ów, jak kraje Afryki, musi wyzwoli ć się spod okupacji.  

  

Otwarta postawa premiera Zapatero rokowa ła zmiany, r ównież  dla Bask ów. Katalonii uda ło si ę  wywalczy ć  nowy statut autonomiczny, a premier zapowiedzia ł,  że  „Każda polityka
jest mo żliwa i ka żda opcja jest mo żliwa” (Toda pol ítica es posible y toda opci ón es posible), je śli tylko ETA zrezygnuje z przemocy. Sama Hiszpania zacz ęła zmieniać się od środka.
W okresie przyznawania nowego statutu dla Katalonii, rozgorza ła og ólnokrajowa dyskusja nad koncepcj ą „ państwa narod ów” (el estado de naciones). Hiszpania nie wyklucza wi ęc
głębszych podzia łów terytorialnych i co za tym idzie, rozszerzania kompetencji samorz ądowych w regionach.   

Nie b ędzie jednak rozm ów na temat ewentualnych zmian w Kraju Bask ów, dopóki ETA nie z łoży broni i na zawsze zaprzestanie atak ów. ETA za ś nie chce zrezygnowa ć z przemocy,
bo jest to niestety jedyny argument, kt órym mo że się posługiwać. 

Przypisy:  

[1] Stasiński, Maciej. ETA złoży bro ń? [w:] Gazeta Wyborcza, 17.02.2006  
[2] Baskijski dziennik, spadkobierca ideowy zdelegalizowanego Egin, oskar żonego o propagowanie tre ści terrorystycznych i umo żliwianie terrorystom komunikowanie si ę  za
pośrednictwem og łosze ń prasowych  
[3] Stasiński, Maciej. Baskijscy terrory ści z ETA nie chc ą rozejmu  [w:] Gazeta Wyborcza 21.03.2006  
[4] Euskal Herria to poj ęcie odnosz ące si ę  do ca łego ludu baskijskiego, zamieszkuj ącego na terytorium Hiszpanii i Francji, na ziemiach historycznych Bask ów: Araba, Gipuzkoa,
Bizkaia, Nawarra (Dolna i G órna), Lapurdi, Zuberoa.  
[5] ETA declara un alto el fuego permanente  [w:] El País, 22.03.2006 

www.elpais.es

 (dostęp: 23.03.2006) 

[6] Mensaje de Euskadi Ta Askatasuna al Pueblo Vasco, Texto  íntegro del comunicado de ETA [w:] El País, 22.03.2006 

www.elpais.es

 (dostęp: 23.03.2006) 

[7] Stasiński, Maciej. Hiszpania: ETA trwale zawiesza bro ń [w:] Gazeta Wyborcza, 22.03.2006  
[8] El líder del sindicato abertzale LAB elogia la réplica del Gobierno a ETA  [w:] La Vanguardia, 

www.lavanguardia.es

 (dostęp: 21.02.2006) 

[9] ETA chce dialogu z Madrytem i Pary żem [w:] Rzeczpospolita, 24.03.2006  
[10] Stasi ński, Maciej.  Hiszpania: ETA trwale zawiesza bro ń  [w:] Gazeta Wyborcza, 22.03.2006; Art. 138 Constituci ón Espa ñola, Bolet ín Oficial del Estado, Madrid 1979;  La
Constitución se fundamenta en la indisoluble unidad de la Naci ón espa ñola, patria com ún e indivisible de todos espa ñoles. [...] reconoce y garantiza el derecho a la autonom ía de
las nacionalidades y regiones que la integran y la solidaridad entre todas ellas.  Art. 2 Konstytucji Hiszpanii. Constitución Española, Boletín Oficial del Estado, Madrid 1979  
[11] Stasiński, Maciej. Dlaczego ETA rezygnuje z terroru  [w:] Gazeta Wyborcza, 23.03.2006  
[12] Stasi ński, Maciej.  Dlaczego ETA rezygnuje z terroru  [w:] Gazeta Wyborcza, 23.03.2006. 16 wrze śnia 1998 roku ETA r ównież ogłosiła zawieszenie broni (najd łuższe do tej pory
–  14 miesi ęcy). W tym samym roku tak że Irlandzka Armia Republika ńska zawar ła rozejm. Baskijscy radyka łowie s ądzili w ówczas,  że by ć  może ich sytuacja rozwinie si ę  w
podobnym kierunku jak sytuacja IRA i Sinn Fein, a konflikt z pa ństwem hiszpa ńskim zostanie rozwi ązany. Po serii negocjacji w Zurychu i braku kompromisu ETA powr óciła do
metod militarnych 28 listopada 1999 roku. 
[13] Chambraud, C écile. Hiszpania się rozpada  [w:] Le Monde, 13.03.2006 

http://wiadomosci.onet.pl

 (dostęp: 30.03.2006) 

[14] Stasiński, Maciej. Parlament Hiszpanii uchwali ł poszerzenie autonomii Katalonii  [w:] Gazeta Wyborcza, 30.03.2006  
[15] Barbeta, Jordi.  El Congreso aprueba el Estatut y cunde la idea de que Espa ña empieza a cambiar , 31.03.2006 

www.lavanguardia.es

 (dostęp: 31.03.2006) 

[16] Stasiński, Maciej. Parlament Hiszpanii uchwali ł poszerzenie autonomii Katalonii  [w:] Gazeta Wyborcza, 30.03.2006  
[17] Katalonia: referendum ws. poszerzenia autonomii  [w:] Gazeta Wyborcza, 18.06.2006; Stasi ński, Maciej.  Katalonia zdobywa wi ęcej autonomii w ramach Hiszpanii  [w:] Gazeta
Wyborcza, 18.06.2006  
[18] Interpretacje tych wynik ów przez rz ąd i opozycj ę  były zgo ła odmienne. Rz ąd mówił o „szerokim poparciu przy frekwencji prawie 50% ”, zaś prawica podkre ślała, że dokument
nie został przyj ęty, poniewa ż nie popar ły go 2/3 mieszka ńców Katalonii. Wynik referendum w sprawie Katalonii zaostrza sp ór o reform ę pa ństwa [w:] Gazeta Wyborcza, 19.06.2006
[19] Hiszpania: Protesty przeciwko rozmowom z baskijskimi separatystami  [w:] Gazeta Wyborcza, 10.06.2006  
[20] Stasiński, Maciej. Hiszpania będzie negocjowa ć z ETA [w:] Gazeta Wyborcza, 29.06.2006  
[21] Kale barroka oznacza w j ęzyku baskijskim  „terror uliczny ”,  prowadzony przez zwolennik ów ETA w śród radykalnej m łodzieży. S ą  to wszelkie akty wandalizmu podkre ślające
wrogość do Hiszpanii. (przyp. autorki). 
[22] Hiszpania: ETA grozi wznowieniem walki zbrojnej  [w:] Gazeta Wyborcza, 25.09.2006  
[23] Hiszpański rz ąd potajemnie rozmawia z baskijskimi terrorystami w Norwegii  [w:] Gazeta Wyborcza, 9.10.2006  
[24] Parlament Europejski popiera rokowania Madrytu z ETA  [w:] Gazeta Wyborcza, 25.10.2006  
[25] Stasiński, Maciej. Rozbrajanie ETA w Hiszpanii w martwym punkcie  [w:] Gazeta Wyborcza, 1.12.2006  
[26] Stasiński, Maciej. Po zerwaniu rozejmu przez baskijskich terrorystów z ETA nowego paktu antyterrorystycznego nie będzie [w:] Gazeta Wyborcza, 15.01.2007  
[27] Stasiński, Maciej. Klęska premiera Hiszpanii  [w:] Gazeta Wyborcza, 2.01.2007  
[28] Premier Hiszpanii: Zawieszamy rozmowy z ETA , [w:] Gazeta Wyborcza 30.12.2006;  Otegi pide a ETA que mantenga el alto fuego permanente  

www.lavanguardia.es

 9.01.2007.

Partia Batasuna przedstawia radykalne pogl ądy w sprawie oderwania si ę   Baskonii od Hiszpanii. Jej cz łonkowie nigdy nie pot ępili zamach ów ETA i uwa żają   organizacj ę   za
równorzędnego partnera w rozmowach politycznych na temat przyszłości Kraju Bask ów. O Batasunie m ówi się często, że jest politycznym ramieniem ETA.  
[29] Stasiński, Maciej. Zamach w Madrycie, ETA wr óciła do terroru  [w:] Gazeta Wyborcza 1.1.2007  
[30] Zapatero asegura que tras el atentado en Barajas el di álogo y el proceso „han llegado a su punto y final ” 

www.lavanguardia.es

 8.01.2007 

[31] Zapatero convocar á al PP una reunión del Pacto Antiterrorista pero buscar á un consenso m ás amplio  

www.lavanguardia.es

 16.01.2007 

[32] Zapatero reclama en el Congreso „un gran consenso ” para recomponer la unidad frente a ETA  

www.elpais.com

 15.01.2007 

[33] Zamach na lotnisku w Madrycie dzie łem dysydent ów z ETA? [w:] Gazeta Wyborcza, 8.01.2007  
[34] Onaindia, Mario. Guía para orientarse en el Laberinto Vasco, Collecci ón Grandes Temas, Madryt 2000, ss.146 ­148 
[35] Zapatero se re úne con Ibarretxe para analizar la situaci ón tras el último atentado de ETA  

www.lavanguardia.es

 18.01.2007 

Dagmara G łuszek ­Szafraniec uko ńczyła studia politologiczne na Uniwersytecie Jagiellońskim (specjalizacja dziennikarska). Redakcja otrzyma ła tekst bezpo średnio od autorki.