1

Zasady ortograficzne!

Pisownia wyrazów z

ó

Literę

ó

piszemy wtedy, gdy w innych formach danego wyrazu lub w wyrazach

pokrewnych wymienia się na

o, e, a:



dróżka - bo: droga, drogowy,



pióro - bo: pierze, pierzyna,



skrócić - bo: skracać, skracanie.

Zapamiętaj!

Jest wiele wyrazów, w których piszemy ó, choć nie wymienia się na o, e lub a.
Jest to ó niewymienne

Literę

ó

piszemy w zakończeniach wyrazów:

- ówka: główka, klasówka, stołówka,
- ówna: cesarzówna, Czubówna, Kossakówna;
- ów: w nazwach miejscowości: Kraków, Piastów oraz w zakończeniach
form liczby mnogiej większości rzeczowników rodzaju męskiego: butów,
chłopców, psów.

wyjątki: skuwka, wsuwka, zasuwka

Zapamiętaj!



Litera

ó

nigdy nie występuje na końcu wyrazu.



Tylko kilka słów zaczyna się od

ó

:

ósemka, ósmoklasista, ósmoklasistka, ósmy, ów,
ówczesny, ówcześnie, ówdzie.

Pisownia wyrazów z

u

Literę

u

piszemy zawsze na końcu wyrazów, np.:

albumu, biletu, hałasu, piachu, rabarbaru
oraz na początku większości wyrazów, np.:
ubiór, ucieczka, uczelnia, udo, ugasić, ul, uliczka, umieć, upór, uprzejmość,
uważny.

2

Literę

u

piszemy też w zakończeniach form czasowników, np.:

pracuję, pracujesz, pracuje, pracujemy.

Literę

u

piszemy w zakończeniach wyrazów:

-un: opiekun, piastun, zwiastun,
-unka: opiekunka, piastunka,
-unek: poczęstunek, podarunek, rysunek,
-uch: leniuch, łakomczuch, paluch,
-uszek: brzuszek, łańcuszek, staruszek,
-utki: cichutki, mięciutki, równiutki,
-usieńki: bielusieńki, króciusieńki,
-uś: dziadziuś, pracuś, tatuś,
-usia: córusia, mamusia, wnusia,
-unia: babunia, ciotunia, lalunia,
-unio: dziadunio, tatunio,
-um: gimnazjum, liceum, muzeum,
-us: dzikus, nerwus, zgrywus.

Pisownia wyrazów z

rz

Dwuznak

rz

piszemy wtedy, gdy w innych formach danego

wyrazu lub w wyrazach pokrewnych wymienia się na

r

.



mądrzy - bo: mądry, mądrość,



piłkarz - bo: piłkarski, piłkarstwo,

Zapamiętaj!

W wielu wyrazach piszemy rz, choć nie wymienia się na r.
Jest to rz niewymienne

Wyrazy z rz niewymiennym

Rz

piszemy zwykle po literach:



p:

pieprz, przecinek, przygoda, sprzedać,



b:

brzmieć, brzoza, dobrze, olbrzym,



t:

ostrzeżenie, potrzeba, wewnątrz, wietrzny,



d:

drzemka, drzwi, modrzew, nadrzędny,

3



k:

krzak, krzyżyk, pokrzywa, skrzydło,



g:

grzejnik, grzmot, igrzyska, pielgrzym,



ch:

chrząszcz, chrzciny, chrząknąć, zwichrzyć.



j:

dojrzały, rozejrzeć się, spojrzenie, ujrzeć,



w:

nawrzucać, wrzask, wrzosowisko,

ZAPAMIĘTAJ!

W niektórych wyrazach po literach k, p, w wyjątkowo piszemy sz:

kształcić, kształt, kształtny, wykształcenie, pszczoła, pszczelarstwo, pszczeli,

pszczółka, pszenica, pszeniczny, pszenny, Pszczyna, pierwszy, wszędzie, wszyscy,

wszystko.

Sz piszemy również w formach przymiotników zakończonych na -szy, -sza, -

sze,

bez względu na literę poprzedzającą to zakończenie,

np.:

grubszy, krótszy, lepszy, większy, najgrubszy, najlepszy, najkrótszy, największy.

Dwuznak

rz

piszemy w zakończeniach rzeczowników:

- mierz: gazomierz, kątomierz, wodomierz,
- mistrz: burmistrz, kapelmistrz, zegarmistrz,
- arz: kucharz, malarz, piłkarz, rzeźbiarz,
- erz: fałszerz, harcerz, pasterz, rycerz.

Pisownię wyrazów o zakończeniach: "-arz" i "-erz" zawsze
trzeba sprawdzać w słowniku, gdyż
w polszczyźnie występują też wyrazy zakończone na "-aż",
np.: bandaż, masaż, pejzaż, witraż oraz "-eż", np.: kradzież,
młodzież, odzież, papież.

Pisownia wyrazów z

ż

Literę

ż

piszemy wtedy, gdy w innych formach danego

wyrazu lub w wyrazach pokrewnych wymienia się na:

4



g:

dróżka - bo: droga, ,



z:

liżę - bo: lizać,



s:

mężczyzna - bo: męski, męstwo,



dz:

pieniążek - bo: pieniądz,



h:

drużyna - bo: druh, druhna,



ź:

grożę - bo: groźba, groźnie.

Zapamiętaj!

W wielu wyrazach piszemy ż, choć nie wymienia się na żadną
z podanych liter, np.: ciężki, pożar, różowy, żaba, żałować.

Pisownia wyrazów z

h

Literę

h

piszemy wtedy, gdy w innych formach danego

wyrazu lub w wyrazach pokrewnych wymienia się na:



g:

wahać się - bo: waga,



ź:

druh - bo: drużyna, drużynowy,



z:

błahy - bo: błazen, błazeństwo.

Zapamiętaj!

Samo h piszemy rzadko. Dlatego należy zapamiętać wyrazy,
w których ono występuje, np.:

bohater, hak, huk, hałas, harcerz, herbata.

Pisownia wyrazów z

ch

Dwuznak

ch

piszemy, gdy w innych formach danego wyrazu

lub w wyrazach pokrewnych wymienia się na

sz

, np.:

5



blacha - bo: blaszka, blaszany,



mucha - bo: muszka,



suchy - bo: suszyć, suszarka,



śmiech - bo: śmieszyć, śmieszny.

Ch

piszemy po literze

s

, np.:

schemat, schodzić, schrupać, wschodni.

Dwuznak

ch

piszemy:



zawsze na końcu wyrazów,

wyjątek: druh



w zakończeniu -ach form rzeczowników w liczbie
mnogiej: domach, księgach, oknach,



w zakończeniach form przymiotników i
liczebników: dobrych, ładnych, mądrych, drugich.

Pisownia wyrazów z

ą, ę

Literę

ą

oraz

ę

piszemy:



na końcu form wielu rzeczowników w liczbie
pojedynczej, np.: imię, kocię, pisklę, prosię, źrebię;
bajką, bajkę, lalką, lalkę, poetą, poetę;



na końcu wielu czasowników w czasie teraźniejszym i
przyszłym, np.: ćwiczą, ćwiczę, grają, wiozą, wiozę,
zrobią, zrobię;



w formach czasu przeszłego wielu czasowników (przed
literami l, ł), np.: ciąłem, cięty, wzięli,

6



w zakończeniach innych form czasowników,
np.: biegnąć, biegnący, ciąć, cięty, odpocząć, przyjąć,
przyjęty.

Zapamiętaj!

Na końcu wielu rzeczowników w liczbie mnogiej piszemy

-

om

, np.: dzieciom, kociętom, oknom, paniom, żołnierzom.

W zakończeniach form odmiany niektórych czasowników
piszemy

-em

, np.: powiem, rozumiem, wiem, umiem, zjem.

Pisownia wyrazów z

j - i

Literę

i

piszemy:



na końcu wyrazu po samogłoskach, np.
Maja - Mai, nadzieja - nadziei, ostoja - ostoi, szyja - szyi;



w wyrazach rodzimych zakończonych na

-ia

, np.

ziemia, - ziemi, skrobia - skrobi, skrzynia - skrzyni.

Zakończenie

-ii

piszemy:



w wyrazach zapożyczonych zakończonych na

-ia

, np.

lilia - lilii, terapia - terapii, rewia - rewii, historia -
historii;



w dopełniaczu, celowniku i miejscowniku liczby
pojedynczej rzeczowników zakończonych na

-ija

,

np. Żmija - żmii

Literę

j

piszemy tylko po s,c,z, wymawianych twardo.

7

Pisownia cząstki

nie

Cząstkę

nie

piszemy razem:



z rzeczownikami:
porządek - nieporządek,
szczęście – nieszczęście,
czytelnie - nieczytelnie,



z przymiotnikami:
dobry - niedobry,
mądry - niemądry,



z takimi wyrazami, jak:
dobrze - niedobrze,
mądrze - niemądrze,



z takimi formami czasowników, jak:
niepalący, niewierzący, nieumyty.

Cząstkę

nie

piszemy osobno:



z czasownikami:
nie krzycz, nie lubię, nie przyszliśmy

wyjątki:

o

niedowidzieć (słabo widzieć), niedosłyszeć (słabo słyszeć),

o

oraz czasowniki występujące tylko z cząstką nie:
niecierpliwić się, nienawidzić, niepokoić;



z formami przymiotników zakończonymi na

szy, -sza, -sze:

lepszy - nie lepszy,
najlepszy - nie najlepszy,



z takimi wyrazami, jak:
lepiej - nie lepiej,
najlepiej - nie najlepiej,
mądrzej - nie mądrzej,
najmądrzej - nie najmądrzej,



z liczebnikami:
nie pięć, nie piętnastu, nie pierwszy,

wyjątek:

niejeden (w znaczeniu wielu).

8

Pisownia

wielką literą

Wielką literą

piszemy nazwy własne, czyli:



imiona i nazwiska ludzi: Wanda Chotomska, Jan Matejko, Czesław Miłosz,



pseudonimy i przydomki: Bolesław Chrobry, Ryszard Lwie Serce,



imiona zwierząt i roślin: Azor, Mruczek, Reksio, dąb Bartek.

W nazwach ludzi

wielką literą

stosujemy także przy zapisie:



nazw mieszkańców planet: Ziemianin, Ziemianka, Marsjanin, Marsjanka,



nazw mieszkańców kontynentów: Afrykanin, Azjatka, Australijczyk,
Europejka,



nazw mieszkańców państw, regionów, krain: Chińczyk, Francuz, Szwed,
Kaszub.

Wielką literą

piszemy nazwy geograficzne i miejscowe:



nazwy kontynentów: Afryka, Ameryka Północna, Azja, Europa,



nazwy państw: Rzeczpospolita Polska, Republika Czeska, Francja, Nowa
Zelandia,



nazwy regionów i krain geograficznych: Kujawy, Mazury, Nizina
Mazowiecka, Pojezierze Pomorskie, Śląsk,



nazwy oceanów, mórz, rzek, jezior: Ocean Atlantycki, Morze Śródziemne,
Wista, Mamry,



nazwy gór, wysp, półwyspów: Bieszczady, Góry Świętokrzyskie, Sycylia,
Hel,



nazwy miast i wsi: Kraków, Tomaszów Mazowiecki, Sokółka,



nazwy ulic, placów, parków: ulica Długa, aleja Krakowska, plac Teatralny,
plac Trzech Krzyży, Łazienki,



nazwy budowli, zabytków i pomników: Brama Floriańska, Zamek
Królewski, Wawel, Grób Nieznanego Żołnierza.

Zapamiętaj!

Z reguły w nazwach ulic, placów, pomników, parków, kościołów wyrazy
ulica, plac, pomnik, park, kościół zapisujemy

małą literą

np.: ulica

Świętokrzyska, pomnik Bohaterów Getta, kościół Mariacki.

Wielką literą

piszemy wyraz aleje, wchodzący w skład nazwy własnej: Aleje

Jerozolimskie, natomiast

małą

- wyraz aleja: aleja Róż.

Wielką literą

piszemy również:



nazwy planet i gwiazd: Mars, Neptun, Ziemia, Gwiazda Polarna, Słońce,

9



nazwy świąt: Boże Narodzenie, Dzień Matki, Nowy Rok, Święto
Niepodległości, Wielkanoc;



nazwy urzędów, szkół, organizacji: Ministerstwo Gospodarki, Uniwersytet
Jagielloński,
I Liceum Ogólnokształcące im. Bolesława Prusa, Związek Harcerstwa
Polskiego.

Wielką literą

piszemy:



pierwsze wyrazy w tytułach książek i ich rozdziałów, utworów literackich,
muzycznych, plastycznych, filmowych, teatralnych: Wesoła szkoła,
Kajtkowe przygody, Lot trzmiela.
Psy i koty. Wieczór wigilijny;



pierwsze wyrazy w nieodmiennych tytułach czasopism: Dookoła świata.
Mówią wieki.
Po prostu. Żyjmy dłużej;



wszystkie wyrazy (z wyjątkiem: i, na, o, w, z) w tytułach czasopism
podlegających odmianie gramatycznej: Mój Pies, Elementarz z Bugsem,
Świat Komiksu.

Wielkiej litery

używamy w listach ze względów uczuciowych lub

grzecznościowych, np.:

Kochana Mamusiu!
Bardzo tęsknię za Tobą.
Serdecznie pozdrawiam Babcię oraz Ciocię.
Pisownia małą literą

Małą literą

zapisujemy:



nazwy mieszkańców miast i wsi: gdańszczanin, paryżanka, wiedeńczyk,
zalesianin,



nazwy stanowisk: dyrektor, minister, prezydent, generał,



nazwy miesięcy i dni tygodnia: wtorek, niedziela, luty, maj,



nazwy województw: województwo mazowieckie, województwo małopolskie,
województwo podlaskie,



przymiotniki utworzone od nazw geograficznych i miejscowych: Afryka -
afrykański,
Japonia - japoński, Kaszuby - kaszubski, Warszawa - warszawski,



nazwy obrzędów i zwyczajów: andrzejki, mikołajki, śmigus-dyngus,
walentynki.