Rachunkowość Finansowa
20 IX 2014
Tematy:
1. Środki pieniężne i rachunki bankowe.
2. Wycena i ewidencja rozrachunków z tytułu dostaw i usług.
3. Dokumentacja i ewidencja wynagrodzeń.
4. Dokumentacja i ewidencja obrotu zapasami materiałów.
5. Dokumentacja i ewidencja stanu i zmian w zasobach środków trwałych.
6. Ogólny model ewidencji i rozliczania kosztów zasadniczych działalności
operacyjnej w jednostkach produkcyjnych.
7. Ewidencja kosztów wg. Rodzajów i sposoby ich rozliczania.
8. Koszty zakupu  ewidencja i sposoby rozliczania.
9. Koszty produkcji  ewidencja i rozliczanie.
10. Kalkulacja podziałowa prosta.
11. Wycena i ewidencja produktów gotowych.
12. Ewidencja transakcji sprzedaży produktów gotowych
13. Ewidencyjny sposób ustalania wyniku finansowego i jego prezentacja w
porównawczym rachunku zysków i strat.
Literatura: Barbara Gierusz  Podręcznik Samodzielnej Nauki Księgowania
Wycena i ewidencja obrotu zapasami materiałów
1. Istota i klasyfikacja materiałów.
Materiały to rzeczowe aktywa obrotowe nabyte przez jednostkę w celu zużycia na potrzeby
wszystkich rodzajów własnej działalności.
1
Materiały dzielą się na:
�� Z punktu widzenia celu zużycia (rolę, jaką odgrywają materiały w procesie
gospodarczym) dzieli się na:
o Podstawowe
o Pomocnicze
o Paliwo
o Części zamienne maszyn i urządzeń
o Opakowania
o Odpady
�� Klasyfikacja materiałów wg. rodzajów:
o Prowadzona jest w formie Systematycznego Wykazu Wyrobów  SWW
powiązania z klasyfikacją gospodarki narodowej (gałąz
, branża, podbranża)
o Wykorzystywana do identyfikacji materiałów dla potrzeb zaopatrzeniowych,
celnych, podatkowych (VAT)
o W oparciu o SWW opracowywany jest w jednostce tzw. zakładowy indeks
materiałowy, który powinien zawierać:
ż� Nazwę materiału, jego symbol, oraz charakterystykę techniczną (typ,
gatunek, wymiary)
ż� Jednostkę miary
ż� Cenę ewidencyjną
o Podział według podmiotów odpowiedzialności:
Materiały w Materiały na składzie Materiały w
drodze Własne Obce przerobie
Sprawdzone, co do
Dostarczone przez Przeznaczone na
ilości i jakości,
Zafakturowane dostawce, których potrzeby
odebrane od
przez dostawce, przyjęcia odmówił działalności,
dostawcy i
wysłane, ale poza odbiorca z wydane z
powierzone osobie
siedzibą odbiorcy różnych przyczyn magazynu do
materialnie
(np. zła, jakość) przerobu obcego
odpowiedzialnej
301  Rozliczenie 391  Zapasy obce
Saldo 311  Materiały na 319  materiały w
Zakupu (konto
WN składzie przerobie
materiałów pozabilansowe)
2
Rodzaj materiałów
2. Dokumentacja obrotu zapasami materiałów.
Dokumenty tę mają charakter dokumentów dyspozycyjno-potwierdzających, bowiem:
�� Stanowią dyspozycję przyjęcia, lub wydania określonego materiału.
�� Stanowią potwierdzenie dokonania obrotu zapasami, a tym samym podstawą
obciążenia, lub zwolnienia z odpowiedzialności majątkowej określonych osób
�� Stanowią podstawę ewidencji operacji magazynowych
Dokumentacja obrotów materiałami
Dowody przychodu Dowody rozchodu
PZ  Przyjęcie zewnętrzne RW  Rozchód wewnętrzny
ZW  Zwrot materiałów WZ  Wydanie zewnętrzne
PO  Przyjęcie odpadów MM  przesunięcie międzymagazynowe
MM  przesunięcie międzymagazynowe
3. Ewidencja zapasu materiałów.
Ewidencja ta ma do spełnienia dwa podstawowe zadania, a mianowicie:
�� Ewidencja powinna umożliwiać bieżącą kontrolę przychodu, rozchodu i stanu zapasu
materiałów
�� Powinna umożliwiać rozliczanie osób materialnie odpowiedzialnych za powierzenie
im zapasu materiałów
Można nie prowadzić ewidencji materiałów (bieżącej)  każdy zakup jest traktowany jako
zużycie.
3
Ewidencja zapasu materiałów
Ilościowo -
Ilościowa Wartościowa
Wartościowa
�� Prowadzona w
księgowości w formie
�� Prowadzona w
kartoteki
magazynie
�� Urządzeniami ew. są
�� Urządzeniami
karty ilościowo
ewidencyjnymi są luz
ne
wartościowe odrębne
karty odrębne dla
dla każdego materiału
każdego asortymentu �� Ewidencja syntetyczna
tworzą tzw. kartotekę materiału na koncie
�� Układ kart ilościowo
ilościową księgi głównej:
wartościowych powinien
odpowiadać układ kart
311  Materiały na
�� Karta ilościowa zawiera:
ilościowych
składzie
numer, nazwę i symbol,
jednostkę miary, datę
�� Danę ewidencji są
przychodu lub rozchodu,
analogiczne, jak w
symbol i numer dowodu,
ewidencji ilościowej, z
ilość przychodu i
dodaniem cen
rozchodu, zapas
ewidencyjnych wartości
końcowy
przychodu i rozchodu
zapasu
Trójszczeblowy system ewidencji umożliwia daleko idącą kontrole gospodarki materiałami.
Daje możliwość uzgodnienia między szczeblem I i II, oraz II i III
Ilościowo -
Ilościowa Wartościowa
Wartościowa
�� Okresowe, lub bieżące uzgodnienie �� Zapisy dokonywane w ewidencji
danych ewidencji ilościowej i ilościowo wartościowej w zakresie
ilościowo  wartościowej dokonywane wartości są uzgadniane z zapasami na
między magazynierem a osobą kartach syntetycznych
prowadzącą kartotekę ilościowo 
�� Uzgodnienie obrotów, a co najmniej
wartościową.
stanów materiałów dokonywane jest na
�� Danę obu kartotek powinny być podstawie zestawienia obrotów i sald (lub
zgodne co do stanów ilościowych sald) ewidencji ilościowo  wartościowej
w której suma powinna być zgodna z
saldem konta syntetycznego materiałów
4
4. Ceny ewidencyjne materiałów.
To ceny, według których wycenia się dochody obrotu zapasami i prowadzi ewidencje
ilościowo  wartościową.
�� Ceny ewidencyjne zmienne  rzeczywiste jednostkowe ceny zakupu wynikające z
faktur od dostawy
�� Ceny ewidencyjne stałe  ustalane w jednostce jednorazowo na poziomie np. ceny
planowanej zakupu i mogą się różnić od rzeczywistych cen zakupu
Różnice między ceną stałą i zmienną nazywają się odchyleniami od cen ewidencyjnych i
ulegają odrębnym zapisom w ewidencji księgowej.
5. Wycena bieżąca i bilansowa zapasu materiałów.
Zakupione w ciągu roku zapasy materiałów mogą być ujawniane w księgach
rozrachunkowych na dzień ich nabycia (wycena bieżąca) według:
�� Cen nabycia, czyli cen zakupu powiększonych o koszty bezpośrednio związane z
zakupem
�� Cen zakupu
�� Cen przyjętych do ewidencji z uwzględnieniem różnic między tymi cenami, a
rzeczywistymi cenami nabycia, lub zakupu
Zgodnie z ustawą o rachunkowości materiały zaliczone do rzeczowych aktywów trwałych
wycenia się nie rzadziej, niż na dzień bilansowy według:
�� Cen nabycia, czyli cen zakupu powiększonych o koszty bezpośrednio związane z
zakupem, nie wyższych od cen sprzedaży netto.
�� Cen zakupu, jeżeli nie zniekształca to stanu aktywów, oraz wyniku finansowego
jednostki.
5
6. Transakcja zakupu materiałów.
a) otrzymanie i zaakceptowanie dowodu rozrachunkowego dokumentującego zakup  faktura
b) otrzymanie dostawy od dostawcy i przyjęcie jej do magazynu  dowód PZ
201  Rozrachunki z odbiorcami 301  Rozliczenie zakupów
i dostawcami materiałów 311  Materiały na składzie
1 1 2 2
S S S S
Ma Ma Wn Wn
SMa  Zobowiązania SMa  dostawy niefakturowanie SWn  zapas materiałów na
z tytułu dostaw składzie
SWn  materiały w drodze
1. Otrzymano fakturę wystawioną przez spółkę  Alfa na materiały  c .
2. Pz  otrzymano i przyjęto do magazynu dostawę materiałów  c
zakupionej w spółce  Beta
6
Zadanie:
1. Otrzymano fakturę wystawioną przez spółkę  Multi za materiały  A  35 000
2. Pz  otrzymano i przyjęto do magazynu dostawę materiału  C zakupionych w spółce
 Nord  40 000
201  Rozrachunki z odbiorcami 301  Rozliczenie zakupów
i dostawcami materiałów 311  Materiały na składzie
1) 35000 1) 35000 2) 40000
2) 40000
35000 35000 40000 40000
S ) S ) S ) S )
Ma Ma Wn Wn
35000 40000 35000 40000
35000 35000 75000 75000 40000 40000
7. Transakcja zakupu materiałów i jej rozliczenie w systemie
ewidencyjnych cen zmiennych
Rozliczenia transakcji zakupu dokonuje się wówczas, gdy dowody bezpośrednio związane z
daną transakcją (czyli faktura i Pz) zostały ujęte na koncie 301  Rozliczenia zakupu
materiałów.
Rozliczenie transakcji zakupu w przypadku stosowania zmiennych cen ewidencyjnych
obejmuje:
�� Wyksięgowanie VAT naliczonego w przypadku, gdy dokonano zakupu
opodatkowanego
�� Jeżeli zakup był związany wyłącznie ze sprzedażą opodatkowaną to VAT naliczony
podlega odliczeniu i obciąża konto 223  Rozrachunki z Urzędem Skarbowym z tytułu
VAT
7
Transakcja zakupu materiałów w systemie zmiennych cen ewidencyjnych
(związana ze sprzedażą opodatkowaną)
201  Rozrachunki z odbiorcami 301  Rozliczenie zakupów
i dostawcami materiałów 311  Materiały na składzie
1 1 2 2
223 - Rozrachunki z
Urzędem Skarbowym z tytułu VAT
3 3
1. Faktura VAT  płatna przelewem, otrzymana od dostawczy za materiały.
�� Wartość w cenie zakupu netto
�� VAT naliczony
�� Suma faktury
2. Dowód Pz  przyjęto do magazynu dostawę materiału, wartość w cenie ewidencyjnej
(cena fakturowana netto)
3. Dowód Pk  rozliczenie transakcji zakupu materiałów
�� VAT naliczony do odliczenia (zakup opodatkowany związany ze sprzedażą
opodatkowaną
8
Zadanie:
1. Faktura VAT płatna przelewem, wystawiona przez Spółkę  Alfa za:
�� 1500 szt. materiałów  C po 25zł za sztukę  375000
�� VAT naliczony (wg. stawki 23%)  8625
�� Suma faktury (do zapłaty)  46125
2. Pz  otrzymano i przyjęto do magazynu materiały  C zakupione w Spółce  Alfa 
wartość w cenie ewidencyjnej (1500 szt. po 25zł/szt.)  37500
3. Pk  zaliczenie transakcji zakupu materiałów  C nabytych w spółce  Alfa
�� VAT naliczony do odliczenia  8625
201  Rozrachunki z odbiorcami 301  Rozliczenie zakupów
i dostawcami materiałów 311  Materiały na składzie
1) 46125 1) 46125 2)37500 2) 37500
3) 8625
46125 46125
223 - Rozrachunki z
Urzędem Skarbowym z tytułu VAT
3) 8625
VAT naliczony wartość zapasu
w rzeczywistych cenach
zakupu
9
8. Wycena i ewidencja rozchodu materiałów w systemie zmiennych cen
ewidencyjnych.
Metody ustalania wartości rozchodu materiałów w systemie cen zmiennych:
�� Metoda FiFo   pierwsze przyszło  pierwsze wyszło
�� Metoda LiFo   ostatnie przyszło  pierwsze wyszło
�� Metoda cen przeciętnych ustalonych w wysokości średniej ważonej cen dla
poszczególnych asortymentów materiałów.
�� Metoda szczegółowej identyfikacji rzeczywistych cen materiałów, która dotyczy
ściśle określonych przedsięwzięć niezależnie od daty ich zakupu.
Metoda FiFo  Zwana również metodą ceny najwcześniejszej dostawy. Oparta jest na
założeniu, że materiały zakupione najwcześniej są do zużycia jako pierwsze.
Materiały pobrane z magazynu wycenia się wg. ceny ostatniej dostawy przyjętej do
magazynu, a po jej wyczerpaniu wg. ceny drugiej dostawy itd.
Zapas materiałów na koniec okresu wyceniany jest wg. cen dostaw otrzymanych ostatnio.
Metoda LiFo  Zwana również metodą najpóz
niejszej dostawy. Oparta na założeniu, że
materiały zakupione najpóz
niej pobierane są z magazynu jako pierwsze.
Materiały pobrane z magazynu wycenia się wg. ceny ostatniej dostawy przyjętej to
magazynu, a po jej wyczerpaniu wg. cen dostaw poprzednich.
Zapas materiałów na koniec okresu wyceniany jest wg. cen dostaw otrzymanych
najwcześniej.
Metoda cen przeciętnych  Polega na wycenie materiałów pobranych z magazynu, oraz
zapasu końcowego wg. średniej ważonej cen zakupu liczonej po każdej dostawie.
Metoda szczególnej identyfikacji  stosowana, gdy zapasy są przeznaczone do ściśle
określonych przedsięwzięć.
10
9. Transakcja zakupu materiałów i jej rozliczenie w systemie stałych cen
ewidencyjnych.
Rozliczenia transakcji zakupu dokonuje się w przypadku, gdy dowody bezpośrednio związane
z daną transakcją (czyli faktura i Pz) zostały ujęte na koncie 301  Rozliczenie zakupu
materiałów.
Rozliczenie transakcji obejmuje:
�� Wyksięgowanie VAT naliczonego w przypadku, gdy dokonano zakupu
opodatkowanego
�� Ustalenie i wyksięgowanie odchyleń od cen materiałów przyjętych do magazynu
Odchylenia od cen ewidencyjnych materiałów stanowią różnice między wartością
materiałów ustalaną wg. rzeczywistych cen zakupu netto (fakturowanych przez dostawców),
a ich wartością ustalaną wg. stałych cen ewidencyjnych (przyjętych do ewidencji przez
jednostkę).
Jeżeli różnica między wartością materiałów wg. rzeczywistych cen zakupu, a ich wartością
według stałych cen ewidencyjnych jest:
�� Dodatnia  odchylenia ma charakter odchylenia debetowego
(cena faktury > cena ewidencyjna)
�� Ujemna  odchylenia ma charakter odchylenia kredytowego
(cena faktury < cena ewidencyjna)
11
 201  Rozrachunki z odbiorcami 301  Rozliczenie zakupów
i dostawcami materiałów 311  Materiały na składzie
2 faktura VAT 2 1 dowód Pz 1
S = Dt
Wartość zapasu wg.
stałych cen ewidencyjnych
223 - Rozrachunki z
Urzędem Skarbowym z tytułu VAT 341  odchylenia od cen
ewidencyjnych materiałów
3.1 Pk 3.1
3.2 Pk 3.2
lub 3.3 Pk 3.3
S=0
S = Dt lub Ct
Odchylenie debetowe lub
kredytowe przypadające
na zapas materiału
= zapas wg. rzeczywistych
cen zakupu
1. Pz  przyjęto do magazynu dostawę materiałów (wartość w cenie ewidencyjnej)
2. Faktura VAT (płatna przelewem)  otrzymane od dostawcy za materiały, które
przyjęto do magazynu.
3. Pk  rozliczenie transakcji zakupu materiałów
3.1.  VAT naliczony przy zakupie opodatkowanym do odliczenia
(związany ze sprzedażą opodatkowaną)
3.2.  Odchylenie debetowe od ceny ewidencyjnej
(cena zakupu netto > cena ewidencyjna)
lub 3.3.  Odchylenie kredytowe od ceny ewidencyjnej materiałów
(cena zakupu netto < cena ewidencyjna)
12
4 X 2014
Zadanie:
Spółka  Vega , podatnik podatku od towarów i usług wytwarza i sprzedaje produkty
wyłącznie opodatkowane.
Wycena dowodów obrotu zapasami materiałów i ewidencja zapasów zgodnie z zakładanym
planem kont  prowadzona jest wg. stałych cen ewidencyjnych ustalanych na poziomie
planowanych cen zakupu.
1. Pz  otrzymano i przyjęto do magazynu dostawę 1500 szt. materiałów  N
zakupionych w spółce  Omega / cena ewidencyjna materiałów  N  9z/szt.  13 500
2. Faktura VAT płatna przelewem, ujawniona przez spółkę  Multi za:
�� 500 szt. materiałów  L po 65zł/szt.  32 500
�� VAT (naliczany wg. stawki 23%)  7 475
�� Suma faktury (do zapłaty)  39 975
3. Faktura VAT płatna przelewem, ujawniona przez spółkę  Omega za:
�� 1500 szt. materiałów  N po 11zł/szt.  16 500
�� VAT (23%)  3795
�� Suma faktury  20 295
4. Pk  polecenie transakcji zakupu materiałów  N nabytych w spółce  Omega
�� VAT naliczony do odliczenia
�� Odchylenia od ceny ewidencyjnej
Materiał: N L
Wartość materiałów w cenie 16 500 32 500
A
rzeczywistej zakupu
Wartość materiału w stałej cenie 13 500 34 500
B
ewidencyjnej
Odchylenia od ceny ewidencyjnej (A-B) + 3000 - 2000
C
(Dt) (Ct)
5. Pz  otrzymano i przyjęto do magazynu dostawę 5000 szt. materiałów  L
zakupionych w spółce  Multi / c. ewidencyjna materiałów  L 69zł/szt.
13
6. Pk  rozliczenie transakcji materiałów  L nabytych w spółce  Multi
VAT naliczany do odchylenia od ceny ewidencyjnej
A Wartość materiałów w cenach ewidencyjnych 48 000
B Odchylenia od ceny ewidencyjnej przypadające na zapas + 1000
C Wartość zapasu w rzeczywistej cenie zakupu 49 000
201  Rozrachunki z odbiorcami 301  Rozliczenie zakupów
i dostawcami materiałów 311  Materiały na składzie
2) 39975 3) 20295 1) 13500 1) 13500
3) 20295 4.1) 3795 5) 34500
4.2) 3000 48000
------------------------- Sk) 48000
2) 39975 5) 34500 48000 48000
6.2) 2000 6.1) 7475
62270 62270
223 - Rozrachunki z
Urzędem Skarbowym z tytułu VAT 341  odchylenia od cen
ewidencyjnych materiałów
4.1) 3795 4.2) 3000 6.2) 2000
6.1) 7475 3000 2000
Sk) 1000
14
10. Wycena i ewidencja rozchodu materiałów w systemie stałych cen
ewidencyjnych.
Wydanie materiałów do zużycia w zasadniczej działalności gospodarczej,
wartość w cenie ewidencyjnej.
311  Materiały na składzie 402  Zużycie materiałów i energii
1 1
341  Odchylenia od cen ewidencyjnych
materiałów
2.1 2.1
2.2 2.2
1. Rw  Wydano z magazynu materiały pobrane do zużycia w zasadniczej
działalności operacyjnej
2. Pk  odchylenia od cen ewidencyjnych przypadających na rozchów
materiałów
2.1.  odchylenia debetowe
2.2.  odchylenia kredytowe
15
Ewidencja sprzedaży materiałów
223  Rozrachunki z US 736  Przychody ze sprzedaży 201  Rozrachunki
z tytułu VAT materiałów z odbiorcami i dostawcami
2 2 2
311  materiały na składzie 737  Wartość sprzedanych materiałów
w cenie zakupu
1 1
341  odchylenia od cen
ewidencyjnych materiału
3.1 3.1
3.2 3.2
1. Wz  wydano z magazynu sprzedane materiały, wartość w cenie
ewidencyjnej
2. Faktura VAT  płatna przelewem, wystawiona do odbioru za sprzedane
materiały
�� Wartość sprzedanych materiałów w cenie sprzedaży netto
�� VAT naliczony wg. obowiązującej stawki
�� Suma faktury do zapłaty
3. Pk  odchylenia od cen ewidencyjnych przypadające na sprzedane
materiały
3.1. Debetowe
3.2. Kredytowe
16
Rozliczanie odchyleń od ceny materiału jest dokonywane celem ustalenia wartości
rozchodu materiałów pobranych do zużycia, sprzedanych, przekazanych nieodpłatnie i
wartości zapasu końcowego materiału w rzeczywistych cenach zakupu.
Rozliczenie dokonuje się raz na koniec roku sprawozdawczego/miesiąca.
Rozliczenie przebiega dwuetapowo:
�� Etap pierwszy  obejmuje ustalenie wskaz
nika narzutu odchyleń (WNO)
5؂� + 5؃�
5�~�5�u�5�v� = 5ؙ� 5���5���5���%
5�"� + 5��
a  odchylenia na początek okresu
b  odchylenia powstały w okresie bieżącym
c  wartość zapasu materiałów na koniec okresu wg. stałych cen ewidencyjnych
d  wartość materiałów rozchodowanych, pobranych do zużycia, sprzedanych w ciągu
okresu wg. stałych cen ewidencyjnych
�� Etap drugi  obejmuje ustalenie narzutu odchyleń przypadającego na rozchody
materiałów (NO ) i zapas materiałów (NO )
R z
5�~�5�u�5�v� 5ؙ� 5�h�
5�u�5�v�5ؓ� =
5���5���5���
A  wartość materiałów rozchodowanych, pobranych do zużycia, sprzedanych wg.
stałych cen ewidencyjnych
5�~�5�u�5�v� 5ؙ� 5�i�
5�u�5�v�5؛� =
5���5���5���
B  wartość zapasu materiałów w stałych cenach ewidencyjnych
17
Wycena i ewidencja rozchodu materiałów w systemie stałych cen
ewidencyjnych
Założenia:
Spółka  Vega  zgodnie z zakładanym planem kont wycenia dowody obrotu zapasami
materiałów i prowadzi ewidencje wartościową materiałów wg. stałych cen ewidencyjnych
ustalanych na poziomie planowanych cen zakupu.
W Kwietniu Spółka  Vega posiadała zapas materiałów własnych na składzie, którego
wartość wg. rzeczywistych cen zakupu wyniosła 65 757, natomiast odchylenia od cen
ewidencyjnych przypadające na zapas były kredytowe i wyniosły 3243.
Z posiadanego zapasu pobrano do zużycia na własne potrzeby materiały, których wartość w
cenach ewidencyjnych wyniosła  45 000
Polecenia do wykonania:
1. Otwórz konta opisujące wartość zapasu materiałów własnych na składzie
Wartość
wartość zapasu Odchylenia od
zapasu wg.
wg. cen cen
+/-
rzeczywistych
=
ewidencyjnych ewidencyjnych
cen zakupu
65 757 X - 3243
Wartość
wartość zapasu Odchylenia od
zapasu wg.
wg. cen cen
+
rzeczywistych
=
ewidencyjnych ewidencyjnych
cen zakupu
69 000 65 757 + 3243
18
311  Materiały na składzie 402  Zużycie materiałów i energii
Sp) 69000 1) 45000 1) 45000 2) 2115
69000 45000
Sk) 24000
69000 69000
341  Odchylenia od cen ewidencyjnych
materiałów
2) 2115 Sp) 3243
2115 3243
Sk) 1128
3243 3243
1. Rw  wydano z magazynu materiały pobrane do zużycia  15000
2. Pk  odchylenia od cen ewidencyjnych przypadające na materiał do
zużycia
5��5���5���5��
5�~�5�u�5�v� = 5ؙ� 5���5���5���% = 5���, 5���%
5���5���5���5���5��� + 5���5��5���5���5���
Rozliczenia odchyleń od cen ewidencyjnych:
5���, 5��� 5ؙ� 5���5�Ó�5���5���5���
5�u�5�v�5ؓ� = = 5���5���5���5�Ó�
5���5���5���
5���, 5��� 5ؙ� 5���5���5���5���5���
5�u�5�v�5؛� = = 5���5���5���5���
5���5���5���
19
22 XI 2014
Ewidencja i rozliczanie kosztów zasadniczej działalności operacyjnej
Koszty  wyrażone wartościowo, celowe zużycie pracy żywej (wynagrodzenia z narzutami) i
uprzedmiotowionej (środki pracy i przedmioty pracy), a w szczególności: amortyzacja
majątku trwałego, zużycie materiałów i energii, usługi obce/, a także niektóre wydatki
nieodzwierciedlające zużycia (podatki i opłaty) związane z prowadzeniem zasadniczej
działalności operacyjnej, stanowiącej cel jej funkcjonowania.
Przekroje ewidencyjne kosztów
Koszty zasadniczej działalności operacyjnej mogą być grupowane w trzech podstawowych
przekrojach /układach ewidencyjnych:
1. w układzie wg rodzaju kosztów
2. w układzie podmiotowym (wg miejsc powstania)
3. w układzie przedmiotowym (wg nośników)
1. Układ kosztów wg rodzaju:
�� Służy do grupowania kosztów wyodrębnionych na podstawie kryterium rodzaju
zużywanych w procesie gospodarczym czynników produkcji oraz rodzaju
ponoszonych nakładów czysto pieniężnych
�� Grupuje koszty proste tzw. koszty nie dające się w danym podmiocie  rozłożyć na
elementy prostsze
�� Obejmuje koszty proste, poniesione w dany okresie, niezależnie od tego, do wyników
którego okresu sprawozdawczego zostaną zaliczone tj. koszty bieżącego okresu i
przyszłych okresów sprawozdawczych
�� Minimalny układ kosztów wg rodzaju z punktu widzenia wymogów
sprawozdawczości finansowej /rachunek zysków i strat  narzut porównawczy/
zawiera pozycje:
o amortyzacja
o zużycie materiałów i energii
o usługi obce
o podatki i opłaty
o wynagrodzenia
o ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia
o pozostałe koszty rodzajowe
�� Informacje o kosztach poszczególnych rodzajów  niezależnie d celu ich poniesienia i
komórek organizacyjnych, w których powstały  umożliwia uzyskanie odpowiedzi na
pytanie: Jakie rodzaje kosztów i w jakiej wysokości ponosi się w skali całego podmiotu
gospodarczego.
20
2. Układ podmiotowy kosztów:
�� Związany jest z miejscami powstania kosztów, odpowiada na pytanie: Gdzie w firmie
ponosimy koszty i w jakiej wysokości.
�� Dotyczy gospodarowania i ustalania kosztów w przekroju wyodrębnionym w firmie
podmiotów kosztowych, zwanych miejscami powstania kosztów (MPK)
�� MPK to poszczególne komórki organizacyjne przedsiębiorstwa (lub ich zespoły),
które mają do spełnienia określone funkcje celowe, z wykonywaniem których wiąże
się zużycie środków produkcji i pracy żywej
�� W zależności od spełnionych funkcji, miejscami powstania kosztów mogą być:
o Komórki produkcyjne, zwane wydziałami, które wykonują zamkniętą
technologicznie część procesów produkcyjnych lub określone na rzecz
produkcji podstawowej, produkcja pomocnicza /w tym MPK zarówno
zużycie środków produkcji i czasu pracy, jak też wielkość oraz jakość
wykonywanych zadań, dają się mierzyć z niezbędną dokładnością
o Komórki nieprodukcyjne /komórki obsługi/, których świadczeń nie można
zmierzyć lub pomiar jest nieopłacalny /np. magazyny, straż/
o Komórki zarządu
�� Układ ten dostarcza inf. przydanych do oceny gospodarności komórek
organizacyjnych
3. Układ przedmiotowy kosztów:
�� Grupuje koszty przypadające na nośniki kosztów, czyli na konkretne rodzaje
wyrobów, asortymenty produktów
�� W ramach układu przedmiotowego kosztów wyróżnia się pokrycie kalkulacyjne
kosztów, informujące o strukturze koszu jednostkowego wytworzenia
�� Pozycje kalkulacyjne tworzą tzw. układ kalkulacyjny kosztów
�� Struktura układu kalkulacyjnego oparta jest najczęściej na podziale kosztów na
bezpośrednie i pośrednie
�� Z punktu widzenia przypisania kosztów poszczególnym nośnikom koszt dzieli się na:
bezpośrednie i pośrednie
�� Nośnikiem kosztu może być zlecenie realizowane w produkcji podstawowej /
produkcja jednostkowa/ lub asortyment wytworzonych produktów /produkcja masowa
i seryjna/
�� Koszty bezpośrednie to te koszty, których odniesienie wprost na nośniki kosztów, w
oparciu o dowody z
ródłowe zużycia, jest możliwe, istotne i opłacalne
21
�� Koszty pośrednie to te pozycje kosztów, których odniesienie na nośniki kosztów, w
oparciu o dowody z
ródłowe zużycia, jest niemożliwe, nieistotne lub nieopłacalne.
Ujmowane są wstępnie wg miejsc ich powstania
�� Układ kalkulacyjny kosztów w przedsiębiorstwie przemysłu przetwórczego składa się
z:
1. Materiały bezpośrednie w cenie zakupu
2. Koszty zakupu
3. Płace bezpośrednie z narzutami
4. Inne koszt bezpośrednie (np. obróbka obca, zużycie specjalnych narzędzi)
5. Razem koszty bezpośrednie (1+2+3+4)
6. Koszt wydziałowe
7. Koszt wytworzenia (5+6)
W celu obliczenia jednostkowego kosztu wytworzenia produktu, należy uwzględnić kwotę
kosztu wytworzenia (w praktyce nazywamy  wydziałowy koszt wytworzenia lub
 techniczny koszt wytworzenia ) poniesionych w danym okresie sprawozdawczym. Koszt
wytworzenia, zgodnie z ustawą o rachunkowości, składa się z 2-óch części:
1. Suma kosztów bezpośrednich (tj. materiały bezpośrednie, etc.)
2. Przypadającą na okres wytwarzania produktu uzasadnioną część kosztów
pośrednich
Uzasadniona część kosztów pośrednio związanych z wytworzeniem produktu zawiera:
�� Zmienne, pośrednie koszty produkcji
�� Tę część stałych, pośrednich kosztów produkcji, które odpowiadają poziomowi tych
kosztów przy normalnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnej
Za normalny poziom wykorzystania zdolności produkcyjnych należy uznać przeciętną,
zgodną z oczekiwaniami w normalnych warunkach wielkość produkcji za pewną liczbę
okresów lub sezonów, przy uwzględnieniu planowanych remontów.
W jednostkach, w których roczne sprawozdanie finansowe niepodległa obowiązkowemu
badaniu i ogłaszaniu  dokonując obliczenia kosztu wytworzenia produktu, można do
kosztów bezpośrednich doliczyć koszty pośrednie, związane z wytworzeniem tego produktu,
jednak trzeba pamiętać, aby koszt wytworzenia produktu nie był wyższy od ceny sprzedaży
netto.
W praktyce wyróżnia się 3 główne warianty ewidencji i rozliczania kosztów:
1. Ewidencja kosztów tylko w układzie rodzajowym (tzw.4)
2. Ewidencja kosztów tylko w układach funkcjonalno-podmiotowym i przedmiotowym
(tzw.5)  uproszczona ewidencja
3. Ewidencja kosztów w układach funkcjonalno-podmiotowym, przedmiotowym i
rodzajowym (tzw. 4 i 5)  pełna ewidencja
22
Ewidencja kosztów wg rodzajów i sposoby ich rozliczania
Koszty proste ujęte na kontach zespołu 4  Koszty wg rodzajów i ich rozliczenie podlegają
rozliczeniu na konta kosztów działalności (zespół 5  Koszty wg typów działalności ich
rozliczenie ), jeżeli dotyczyły miesiąca, w którym zostały poniesione i na konta zespołu 6
 Produkty i rozliczanie m/o w przypadku, gdy poniesiony w danym miesiącu koszt dotyczył
danego miesiąca i miesięcy przyszłych.
Rozliczanie kosztów wg rodzajów na konta zespołu 5 i 6, stanowi pierwszy etap rozliczenia
kosztów i może być dokonywana bieżąco i okresowo.
Bieżące rozliczenie kosztów:
�� Obciążanie kont kosztów zespołu 4 /wg rodzaju kosztów/ w korespondencji z kontami
zespołu 0, 1, 2, 3, 8
�� Jednocześnie dokonywane jest obciążanie konta zespołu 5 lub 6 w korespondencji z
kontem 490   Rozliczenie kosztów
Przykład
W spółce  Delta w styczniu miały miejsce operacje gospodarcze:
Lp. Treść operacji gospodarczej Kwota
1 Rw  wydanie z magazynu materiałów podstawowych do 31 700
zużycia w procesie wytwarzania produktu  R
2 Faktura VAT płatna przelewem, wystawiona przez spółkę
 Cargo za transport sprzedanych produktów
a) wartość netto a) 6 250
b) VAT b) 1 375
c) wartość brutto c) 7 625
3 Rw  wydanie z magazynu materiałów pomocniczych  S 940
pobranych do zużycia w komórkach zarządu
Polecenie: Zapisz zapis operacji gospodarczych na kontach księgi głównej.
23
Rozwiązanie:
Okresowe rozliczanie kosztów rodzajowych:
�� Ma miejsce, gdy zapisane są w ciągu miesiąca na kontach zespołu 4 koszty proste wg
rodzajów, rozlicza się po zakończeniu miesiąca
�� Dokonywane jest na podstawie rozdzielników kosztów sporządzanych dla
poszczególnych pozycji kosztów rodzajowych /np. rozdzielnik zużycia materiałów i
energii, rozdzielnik amortyzacji/
�� Może być dokonane również na podstawie  arkuszu rozliczeniowego kosztów
rodzajowych opracowany na podstawie rozdzielników poszczególnych pozycji
kosztów rodzajowych
24
Koszty zakupu  ewidencja i sposoby ich rozliczania
Koszty ponoszone w związku z zakupem materiałów przeznaczonych na potrzeby zasadniczej
działalności operacyjnej dzielimy na:
1. Koszty bezpośrednie zakupu, czyli takie, które mogą być odniesione do
poszczególnych partii nabywanych materiałów.
2. Koszty ogólne zaopatrzenia, do których zaliczamy koszty związane z utrzymaniem
służb zaopatrzenia, utrzymanie i obsługa magazynów materiałów, podróże służbowe
w sprawach zaopatrzenia.
Do kosztów zakupu zalicza się koszt bezpośrednio związane z zakupem materiałów, których
nie obejmuje cena zakupu, ponoszone przez jednostkę do momentu przyjęcia materiałów do
magazynu.
Ogólne koszty zaopatrzenia zalicza się do kosztów ogólnego zarządu.
Do kosztów zakupu zaliczamy:
�� Koszty przewozów obejmujące opłaty za usługi obcych przewoz
ników, łącznie z
kosztem składowania, załadunku, przeładunku etc.
�� Koszty przewozów wykonanych we własnym zakresie przy wykorzystaniu własnych
środków transportu.
�� Wynagrodzenia za prace załadunkowe, wyładunkowe etc., wykonane w czasie
sprawdzania nabywanych materiałów przed ich przekazaniem do magazynu.
�� Koszty ubezpieczenia materiałów w transporcie.
�� Koszt badań i ekspertyz wykonywanych na nabywanych materiałach.
Sposób ewidencji i rozliczania kosztów zakupu zdeterminowany jest przyjętymi przez firmę
rozwiązaniami w zakresie wyceny bilansowej i bieżącej zapasów materiałów.
Zgodnie z ustawą o rachunkowości materiały wycenia się nie rzadziej niż na dzień bilansowy,
wg:
�� Ceny nabycia, czyli cena zakupu + koszty bezpośrednio związane z zakupem, nie
wyższych niż cena sprzedaży netto
�� Cen zakupu, gdy nie powoduje zniekształcenia aktywów oraz wyniku finansowego
firmy
Zakupiony w ciągu roku zapasy materiałów mogą być ujmowane w księgach rachunkowych
na dzień ich nabycia  wycena bieżąca  według:
�� Cen nabycia
�� Cen zakupu
�� Cen przyjętych do ewidencji z uwzględnieniem różnic między tymi cenami, a
rzeczywistymi cenami ich nabycia lub zakupu
25
W przypadku wyceny zapasów materiałów w księgach rachunkowych wg cen nabycia, koszty
zakupu nie podlegają odrębnemu ujęciu w ewidencji księgowej. Obrót materiałów (przychody
i rozchody) wyceniony jest w cenach nabycia, a saldo końcowe konta 311  materiały na
składzie wyznacza wartość zapasu materiałów w cenach nabycia.
Zastosowanie cen zakupu lub cen przyjętych do ewidencji do wyceny dostaw materiałów
przyjmowanych do magazynu powoduje konieczność dokonywania wyboru przez firmę
sposobu ujęcia i rozliczania w księgach rachunkowych kosztów zakupu.
W praktyce rozliczenie kosztów zakupu może być dokonane na 2 sposoby:
1. Jednorazowo, w całości w miesiącu poniesienia
2. W czasie /stopniowo/ - część kosztów podlega aktywowaniu, wchodząc do bilansu
w wartości zapasu materiałów, ustalonego w cenach nabycia.
1. Jednorazowe rozliczenie kosztów
�� Wówczas koszty bezpośrednie zakupu będą ujmowane na koncie 523  Koszty
zakupu i z tego konta następuje ich rozliczenie w ślad za zużytymi w ciągu
miesiąca materiałami (w zakresie rozliczania kosztów można stosować
uproszczenie polegające na obciążaniu kosztami zakupu jedynie głównych
kierunków rozchodu materiałów np. materiały bezpośrednie)
�� Konto 523 nie wykazuje salda na koniec okresu, co oznacza, że wartość zapasu
materiałów wykazywana jest w rzeczywistych cenach zakupu.
�� Spisywanie całości kosztów zakupu w miesiącu ich poniesienia proporcjonalnie do
rozchodu materiałów, może być stosowana w przypadku, gdy dostawy są
równomierne, a koszty zakupu w stosunku do wartości dostaw materiałów są
niskie.
Rozliczenie kosztów zakupu w całości (jednorazowo) w miesiącu ich poniesienia.
A. Ustalenie wskaz
nika narzutu kosztów zakupu (WNKZ)
26
B. Ustalenie narzutów kosztu zakupu obciążających poszczególne kierunki
rozchodów materiałów (NKZ )
R
2. Rozliczenie kosztów w czasie:
�� Ujęcia kosztów zakupu dokonuje się na koncie 644   Rozliczenie m/o kosztów
zakupu i z tego konta następuje ich rozliczenie w ślad zużytych materiałów
�� Koszty zakupu ujęte na koncie 644 rozlicza się proporcjonalnie do wartości zapasu
końcowego materiałów i wartości rozchodu zapasów w ciągu okresu
sprawozdawczego
�� Rozliczonymi kwotami kosztów zakupu obciąża się wszystkie te konta kosztów
działalności (zespół 5), które uprzednio obciążono z tyt. zużycia materiałów oraz
konto  wartość sprzedanych materiałów (gdy sprzedajemy)
�� Dopuszcza się uproszczenie polegające na obciążaniu nimi jedynie głównych
kierunków rozchodu, np.: tylko materiały bezpośrednie
Rozliczenie kosztów zakupu w czasie.
A. Ustalenie wskaz
ników narzutu kosztów zakupu (WNKZ)
B. Ustalenie narzutów kosztu zakupu obciążających
�� Zużycie materiałów (rozchody)
27
�� Zapas końcowy materiałów
Koszty zakupu rozliczane na zapas końcowy materiałów stanowią saldo końcowe konta 644 i
podlegają na koniec roku obrotowego aktywowaniu wchodząc do bilansu w wartości zapasu
materiałów wycenionego w cenach nabycia.
Koszty produkcji  ewidencja i sposoby ich rozliczania
Koszty związane z procesem produkcji w zależności od ich charakteru ujmuje się na kontach
501   produkcja podstawowa i 521   koszty wydziałowe
Konto 501 służy do ustalenia kosztu wytworzenia produktu /technicznego kosztu
wytworzenia/. Do kosztów ujmowanych na koncie 501 zaliczamy:
�� Bezpośrednie koszty wytwarzania, tj. materiały bezpośrednie, wynagrodzenia
bezpośrednie /wraz z narzutami, np. ZUS, FGŚP etc./ i inne koszty bezpośrednie
�� Uzasadniona część kosztów wydziałowych, m.in. wydziałowe koszty zmienne
oraz tę część kosztów stałych, które odpowiada poziomowi tych kosztów przy
normalnym stopniu wykorzystania zdolności produkcyjnych
�� W jednostkach, których roczne zeznanie finansowe nie podlega obowiązkowemu
ogłoszeniu  może do kosztów bezpośrednich doliczyć koszty pośrednie związane
z wytwarzaniem tego produktu
�� Do kosztów ujmowanych na koncie 501 nie zalicza się wydziałowych kosztów
stałych, kosztów sprzedaży i kosztów zarządu
Konto 501 na koniec roku może mieć saldo końcowe debetowe, które mówi, że jest to
produkcja w toku.
Do kosztów wydziałowych zaliczamy (521):
�� Koszt utrzymania maszyn i urządzeń /amortyzacja, energia, etc./
�� Koszt tworzenia ogólnych warunków pracy w wydziale /utrzymanie budynku
wydziału, ogrzewanie, czystość/
Konto 521 nie wykazuje salda na koniec okresu.
28
6 XII 2014
Wycena i ewidencja wyrobów gotowych
Wyroby gotowe to rzeczowe aktywa obrotowe wytworzone, lub przetworzone przez
jednostkę, będące produktem finalnym działalności wytwórczej, niepodlegające w jednostce
która je wytworzyła dalszemu przetwarzaniu odebrane przez kontrole techniczną która
potwierdza ich zgodność z określonymi normami, lub warunkami zawartymi w umowie
zawartej przez odbiorcę.
Wyroby gotowe zgodnie z ustawą o rachunkowości mogą być ujmowane w księgach
rachunkowych mogą być ujmowane w księgach rachunkowych na dzień wytworzenia
/wycena bieżąca/ wg.
�� Rzeczywistego kosztu wytworzenia
�� Cen przyjętych do ewidencji z uwzględnieniem między tymi cenami, a rzeczywistymi
kosztami wytworzenia
Wycena rozchodu wyrobów gotowych w przypadku ujmowania ich w księgach
rachunkowych wg. rzeczywistego kosztu wytworzenia może być dokonana w oparciu o jedną
z następujących metod
�� Wg. kosztów przeciętnych ustalonych wg. średniej ważonej kosztów danego rodzaju
wyrobów
�� Wg. metody FiFo, po kosztach wytworzenia wyrobów wytworzonych najwcześniej
�� Metody LiFo, po kosztach wytworzenia wyrobów wytworzonych najpóz
niej
Wybór jednej z trzech wyróżnionych metod wyceny rozchodu /lub różnych/ uzależniony jest
od polityki jednostki w zakresie rachunkowości i może się różnić od fizycznego sposobu ich
wydawania.
Ceny przyjęte do ewidencji wyrobów gotowych w księgach rachunkowych to ceny
ewidencyjne ustalane na poziomie jednostkowego planowanego kosztu wytworzenia wyrobu
gotowego dla dłuższego czasu np. roku. /określane mianem stałych cen ewidencyjnych/
Różnica między rzeczywistym kosztem wyrobów gotowych a ich wartością ustaloną wg. ceny
przyjętej do ewidencji, czyli stałej ceny ewidencyjnej ustalonej na poziomie planowanego
kosztu wytworzenia stanowi odchylenie od ceny ewidencyjnej, które podlega odrębnemu
ujęciu w księgach rachunkowych na koncie 621  Odchylenia od cen ewidencyjnych WG
Jeżeli różnica miedzy rzeczywistym kosztem wytworzenia wyrobów gotowych, a ich
wartością w stałej cenie ewidencyjnej /planowanym kosztem wytworzenia/ jest:
�� Dodatnia  odchylenie debetowe, wystąpi wówczas, gdy rzeczywisty koszt
wytworzenia był wyższy od planowanego kosztu wytworzenia tego wyrobu
�� Ujemna  odchylenia kredytowe /rzeczywisty koszt wytworzenia wyrobów gotowych
był niższy od planowanego kosztu wytworzenia/
29
Przyjęcie za podstawę ewidencji wartościowej zapasów produktów gotowych stałej ceny
ewidencyjnej wymaga prowadzenia konta  rozliczenia produkcji
Zasadniczą funkcją konta  rozliczenie produkcji jest:
�� Uniezależnienie momentu zapisu w księdze głównej przychodów wyrobów gotowych
do magazynu  wycenionych w stałych cenach ewidencyjnych  od czynności
obrachunkowo ewidencyjnych związanych z rozliczeniem kosztów produkcji.
�� Umożliwia porównywanie rzeczywistego kosztu wytworzenia produktów gotowych z
ich wartością wyrażoną w cenach ewidencyjnych
/planowanym kosztem ich wytworzenia/
580  Rozliczenie produkcji
Wartość wytworzonych Wartość wytworzonych i przyjętych do
przekazanych do magazynu WG w cenach ewidencyjnych
magazynu produktów /w korespondencji z kontem 601/
gotowych w rzeczywistym
koszcie wytworzenia
/w korespondencji z 501/
Odchylenia kredytowe od Odchylenie debetowe od ceny ewidencyjnej
ceny ewidencyjnej WG /rzeczywisty koszt wytworzenia niższy od c.
/rzeczywisty koszt wytworzenia ewidencyjnych/
WG niższy od wartości w cenach
ewidencyjnych/
/w korespondencji z kontem 621/ /w korespondencji z kontem 621/
Obrót WN Obrót MA
501  Produkcja podstawowa 580  Rozliczenie produkcji 601  Wyroby gotowe
2 2 1 1
621  Odchylenie od cen
ewidencyjnych WG
3.1 3.1
3.2 3.2
30
1. Pw przyjęto do magazynu produkty gotowe wytworzone w okresie
sprawozdawczym wartość w cenie ewidencyjnej
2. Rzeczywisty koszt wytworzenia produktów gotowych wytworzonych w
okresie sprawozdawczym i przekazanych do magazynu
3. Pk odchylenia od ceny ewidencyjnej produktów gotowych przyjętych do
magazynu
3.1.Odchylenie debetowe
3.2.Odchylenie kredytowe
Kalkulacja podziałowa prosta
Kalkulacja stanowi czynności obliczeniowe polegające na ustaleniu jednostkowego kosztu
wytworzenia produktu gotowego i jego struktury w przekroju elementów składowych
zwanych pozycjami kalkulacyjnymi.
W zależności od czasu i podstawy sporządzania kalkulacji wyróżnia się dwa rodzaje:
�� Kalkulacje wstępną /ex ante/ sporządzaną przed rozpoczęciem procesu
gospodarczego na podstawie kosztów przewidywanych
�� Kalkulacja wynikowa /ex post/ sporządzona okresowo na podstawie rzeczywiście
poniesionych kosztów wynikających z ewidencji syntetycznej i analitycznej
Jednostkowy koszt wytworzenia produktu obliczany jest na podstawie różnych metod
kalkulacji.
Wyróżnia się dwie podstawowe tradycyjne metody:
�� Kalkulacja podziałowa
�� Kalkulacja doliczeniowa
Wybór właściwej /z punktu widzenia procedury obliczeniowej/ metody kalkulacji zależy od
rodzaju technologii i organizacji produkcji
Jedną z odmian kalkulacji podziałowej jest kalkulacja podziałowa prosta.
Kalkulacje tą stosujemy w przypadku gdy efektem danego procesu produkcyjnego są
jednakowe wyroby.
A zatem stosowana jest w tych podmiotach, które wytwarzają jeden rodzaj produktu w sposób
ciągły i masowo.
Kalkulacja podziałowa prosta polega na tym, że koszt wytworzenia produktów w okresie, za
który sporządza się kalkulacje dzieli się przez odpowiadającą mu ilość jednostek
kalkulacyjnych wyrażona w naturalnych jednostkach /np. sztuki/ otrzymując w ten sposób
koszt jednostkowy wytworzenia produktu gotowego.
31
Obliczenia jednostkowego kosztu wytworzenia produktu gotowego w przypadku procesu
produkcyjnego w okresie sprawozdawczym, za który jest sporządzona kalkulacja były
wyłącznie produkty gotowe dokonuje się w oparciu o następującą formułę:
5�r�
5�r�5؋� =
5�~�5�n�
Kj  koszt jednostkowy wytworzenia WG
K  koszt wytworzenia produktów /znany inaczej technicznym kosztem wytworzenia/
będący sumą kosztów bezpośrednich i wydziałowych
WG  ilość wytworzonych produktów gotowych wyrażona w jednostkach naturalnych
�� W przypadku, gdy w okresie, za który sporządzona jest kalkulacja wytworzona oprócz
wyrobów gotowych produkty w toku to przelicza się je w sposób umowny na produkty
gotowe.
�� Za podstawę przeliczenia przyjmuje się ustalony w procentach stopień zaawansowania
/gotowości/ z punktu widzenia kosztów wytwarzania produktów w toku do produktu
gotowego.
�� Przeliczenie produkcji niezakończonej na umowne jednostki kalkulacyjne ma na celu
sprowadzenie jej do porównywalności z produktami gotowymi.
Koszt jednostkowy wytworzenia produktu gotowego w przypadku wytworzenia produkcji
niezakończonej na koniec okresu oblicza się wg. wzoru:
5�r�
5�r�5؋� =
5�y�5�Ś�
5�~�5�n� + 5�ę� "
5���5���5���
Kj  koszt jednostkowy wyrobu gotowego
K  koszty wytworzenia produktów (gotowych i w toku)
WG  ilość wytworzonych produktów gotowych
p  stopień zaawansowania  z punktu widzenia poniesionych kosztów wytworzenia
produktów w toku w stosunku do produktu gotowego /w procentach/
Rk  ilość produktów /w jednostkach naturalnych/
Formuła ta znajduje zastosowanie wówczas, gdy stopień zaawansowania kosztowego
produktu w toku w stosunku do produktu gotowego /p/ jest jednakowy dla wszystkich
wyróżniających w kalkulacji pozycji kalkulacyjnych, czyli taki sam zarówno dla pozycji
materiały bezpośrednie, jak i koszty pośrednie
Taki sam stopień zaawansowania kosztowego produktu w toku w stosunku do produktu
gotowego wystąpi w przypadku gdy materiały bezpośrednie pobierane są do zużycia
/stopiniowo/ w miare postępu procesu produkcji.
Jeżeli materiały są pobierane do zużycie w produkcji w całości /jednorazowo. W momencie
jej rozpoczęcia to stopień zaawansowania produkcji nie zakończonej z punktu widzenia
poniesionych kosztów z tytułu zużycia materiałów bezpośrednich wynosi 100% / koszty
materiałów dotyczące produktu gotowego i produktu w toku są jednakowe/
32
Koszt jednostkowy wytworzenia produktu gotowego w przypadku, gdy materiały
bezpośrednie zużywa się w całości /jednorazowo/ w momencie rozpoczęcia wytwarzania
produktów oblicza się jako sumę kosztów jednostkowych w oparciu o następujące wzory:
�� Dla materiałów bezpośrednich
5�t�5؃�
5�r�5؋�5؎� =
5�~�5�n� + 5�y�5�r�
Kjm  koszt jednostkowy mat. Bezpośrednich
Mb  materiały bezpośrednie
WG  ilość wytworzonych wyrobów gotowych
Rk  ilość produktów w toku
�� Dla kosztów przerobu:
5�r�5�ę�
5�r�5؋�5�ę� =
5�ę� " 5�y�5�Ś�
5�~�5�n� +
5���5���5���
Kjp  koszt jednostkowy wyrobu
Kp  koszty przerobu
p  stopień zaawansowania z punktu widzenia poniesionych kosztów przerobu
/produktów w toku w stosunku do WG/ wyrażony w procentach
Zadanie:
Założenia
Spółka  Alfa wytwarza masowo produkty  R . Zużycie materiałów bezpośrednich w
procesie wytworzenia produktu  R następuje w całości /jednorazowo/ w momencie
rozpoczęcia procesu wytwarzania.
W Styczniu  w wydziale produkcji podstawowej rozpoczęto i zakończono wytwarzanie 4800
szt. produktów  R , które przyjęto do magazynu, a ponadto na koniec Stycznia w wydziale
znajdowało się w przerobie 1200 szt. produktów, których stopień zaawansowania z punktu
widzenia poniesionych kosztów przerobów wynosił 75%.
Koszt wytworzenia produktów w styczniu ujęty na koncie 501  produkcja podstawowa
wynosi 697 720.
33
�� Materiały bezpośrednie 24 000
�� Płace bezpośrednie z narzutami 13 680
�� Narzut k. zakupu 2400
�� K. wydziałowe 29 640
Ilościowa Koszt Koszt jednostkowy
Pozycje
Koszty podst. jednostkowy produktów w toku
kalkulacyjne
okresu Podziału produktu Stopień
kosztów Kwota
kosztów gotowego zaawansowania
Materiały
24000 6000 4 100 4
bezpośrednie
Płace
bezpośrednie 13680 5700 2,40 75 1,80
z narzutami
Narzut
kosztów 2400 6000 0,40 100 0,40
zakupu
Koszty
29640 5700 5,20 75 3,90
wydziałowe
Koszty
69720 --- 12 --- 10,10
Wytworzenia
Ustalenie ilościowej podstawy podziału produktów dla kosztów:
�� Zużycie materiałów bezpośrednich w cenach nabycia (zakupu)
WG+RK; 4800+1200 = 6000
�� Koszty przerobu (płace bezpośrednie + koszty wydziałowe)
5�ę�"5�y�5�Ś� 5���,5���5�Ó�"5���5���5���5���
WG + ; 4800+ = 5700
5���5���5��� 5���5���5���
Wycena produktów gotowych i produktów w toku:
1. Rzeczywisty koszt wytworzenia produktów gotowych  4800*12= 57600
2. Rzeczywisty koszt wytworzenia produktów w toku  1200*10,10= 12120
3. 1+2= 69720
34
Dokumentacja i ewidencja sprzedaży wyrobów gotowych
Ujęte na koncie 621 różnice między rzeczywistym kosztem wytworzenia wyrobów gotowych,
a ich wartością w stałej cenie ewidencyjnej /planowanym koszcie wytworzenia/ po
zakończeniu miesiąca podlegają rozliczeniu między.
�� Rozchód WG
�� Zapas końcowy WG
Celem rozliczenia odchyleń jest ustalenie rzeczywistego kosztu wytworzenia sprzedanych
wyrobów i wartości zapasu końcowego.
Rozliczenie odchyleń od cen ewidencyjnych wyrobów gotowych.
�� Etap pierwszy  obejmuje ustalenie wskaz
nika narzutu odchyleń (WNO)
5؂� + 5؃�
5�~�5�u�5�v� = 5ؙ� 5���5���5���%
5�"� + 5��
a  odchylenia na zapas początkowy WG
b  odchylenia powstałe w okresie bieżącym
c  zapas końcowy WG na koniec okresu cenie ewidencyjnej
d  rozchód WG z cenie ewidencyjnej
�� Etap drugi  ustalenie narzutów odchyleń od cen ewidencyjnych (WNO)
przypadających na:
o Rozchód WG
5�~�5�u�5�v� 5ؙ� 5�h�
5�u�5�v� =
5���5���5���
A  rozchód WG w cenie ewidencyjnej
o Zapas końcowy WG
5�~�5�u�5�v� 5ؙ� 5�i�
5�u�5�v� =
5���5���5���
B  zapas końcowy WG w cenie ewidencyjnej
35