WYKA
AD Z RACHUNKOWOŚCI FINANSOWEJ Aktywa pieniężne - dr Elżbieta Wysłocka
LITERATURA
Rachunkowość. Zasady prowadzenia po przystąpieniu do Unii Europejskiej, pod red. T.
Kiziukiewicz, Ekspert, Wrocław 2007.
M. Gmytrasiewicz, A. Karmańska, Rachunkowość finansowa, Difin, Warszawa 2004.
Charakterystyka inwestycji
W rachunkowości inwestycje obejmują takie aktywa, które nie są wykorzystywane przez
przedsiębiorstwo w jego działalności operacyjnej, ale znajdują się pod jego kontrolą w celu
osiągania korzyści ekonomicznych wynikających z przyrostu wartości tych aktywów lub
uzyskiwania z nich przychodów w postaci odsetek, tantiem, czynszów, udziałów w zyskach
itp.
PAPIERY NABYTE WALORY
NIERUCHOMOŚCI
WARTOŚCIOWE PRAWA KULTUROWE
INWESTYCJE
INWESTYCJE
UDZIELONE ŚRODKI INNE AKTYWA
POŻYCZKI PIENI
ŻNE I FINANSOWE
INNE AKTYWA
PIENI
ŻNE
WYKA
AD Z RACHUNKOWOŚCI FINANSOWEJ Aktywa pieniężne - dr Elżbieta Wysłocka
Aktywami finansowymi są aktywa pieniężne, instrumenty kapitałowe wyemitowane przez
inne jednostki, a także wynikające z kontraktu prawo do otrzymania aktywów pieniężnych lub
prawo do wymiany instrumentów finansowych z inną jednostką na korzystnych warunkach.
Aktywa pieniężne to posiadane przez przedsiębiorstwo aktywa w formie krajowych środków
płatniczych, walut obcych i dewiz. Do tej grupy aktywów zalicza się także inne aktywa
finansowe, w tym w szczególności naliczone odsetki od aktywów finansowych.
By jednostka mogła zakwalifikować aktywa do inwestycji krótkoterminowych, aktywa te
powinny:
- posiadać określony termin wymagalności (np. lokaty, obligacje, udzielone pożyczki, skrypty
dłużne), który jest krótszy niż 12 miesięcy, licząc od dnia bilansowego, albo
- być przeznaczone do obrotu w ciągu najbliższego roku finansowego, przy czym nie ma tutaj
znaczenia termin ich wymagalności (np. udziały, akcje, obligacje).
Środki pieniężne i inne aktywa pieniężne
Do tej kategorii przedsiębiorstwo zalicza: środki pieniężne w kasie i na rachunkach, inne
środki pieniężne oraz inne aktywa pieniężne.
Środki pieniężne obejmują gotówkę w kasie oraz środki zgromadzone na rachunkach
bankowych - np. bieżącym, walutowym, akredytywy, z wyjątkiem lokat terminowych w
rachunkach bankowych, które to ewidencjonuje się jako inne środki pieniężne lub inne
aktywa finansowe.
Posiadane weksle, czeki, lokaty terminowe, bony skarbowe, handlowe, oszczędnościowe oraz
certyfikaty depozytowe płatne lub o terminie zapadalności do 3 miesięcy, środki pieniężne w
drodze stanowią inne środki pieniężne.
Inne aktywa pieniężne to niewymienione wcześniej środki pieniężne. Do tej grupy zaliczyć
można na przykład: weksle i czeki o terminie płatności dłuższym niż 3 miesiące licząc od
dnia bilansowego, wartość narosłych odsetek od obligacji od dnia emisji do dnia zakupu przez
jednostkę, należne dywidendy.
Wycena aktywów finansowych
Gdy jednostka należy do podmiotów, które - na podstawie przepisów ustawy o
rachunkowości - muszą poddawać swoje sprawozdania badaniu przez biegłego rewidenta, to
w takiej sytuacji przedsiębiorstwo wprowadza aktywa finansowe do swoich ksiąg
rachunkowych na dzień ich zakupu w cenie nabycia.
Cena nabycia to wartość godziwa poniesionych wydatków lub przekazanych w zamian innych
składników majątkowych. Przy ustalaniu wartości godziwej na ten dzień należy uwzględnić
koszty, jakie towarzyszyły tej transakcji.
Na dzień bilansowy aktywa finansowe wycenia się w wiarygodnie ustalonej wartości
godziwej bez pomniejszania jej o koszty transakcji, jakie poniosłaby jednostka zbywając te
aktywa lub wyłączając je z ksiąg rachunkowych z innych przyczyn, chyba że wysokość tych
kosztów byłaby znacząca. W większości przypadków koszty transakcji stanowić będą koszty
finansowe danej jednostki.
Odpis aktualizacyjny
W przypadku zmiany ceny rynkowej posiadanej inwestycji można przeszacować jej wartość
do aktualnie obowiązującej na rynku, np. giełdzie. Skutki tego przeszacowania zalicza się
odpowiednio do przychodów lub kosztów finansowych okresu sprawozdawczego, w którym
dokonano tego przeszacowania. Skutki przeszacowania można także odnieść na kapitał
(fundusz) z aktualizacji wyceny, jeżeli inwestycja, której to przeszacowanie dotyczy,
wyceniana jest w wartości godziwej.
WYKA
AD Z RACHUNKOWOŚCI FINANSOWEJ Aktywa pieniężne - dr Elżbieta Wysłocka
Cena rynkowa
Natomiast, jeśli jednostka nie podlega corocznemu badaniu bilansu, wówczas - w myśl art. 28
ust. 1 pkt 5 ustawy o rachunkowości - swoje inwestycje krótkoterminowe na dzień bilansowy
wycenia według:
- ceny (wartości) rynkowej, albo
- ceny nabycia lub ceny (wartości) rynkowej,
zależnie od tego, która z nich jest niższa.
Natomiast te inwestycje krótkoterminowe, dla których nie istnieje aktywny rynek, wyceniane
są w inny sposób według określonej wartości godziwej.
Podobnie jak w przypadku jednostek podlegających badaniu, skutki przeszacowania (w
skutek wzrostu lub obniżenia) inwestycji krótkoterminowych zalicza się odpowiednio do
przychodów lub kosztów finansowych.
Rozliczenia środków pieniężnych mogą być dokonywane w formie gotówkowej lub
bezgotówkowej i dotyczyć transakcji wyrażonych w walucie polskiej i obcej.
Obrót gotówkowy realizowany jest w każdej jednostce gospodarczej za pośrednictwem kasy.
Obrót bezgotówkowy realizuje się za pośrednictwem banków, w których jednostka
gospodarcza posiada otwarte rachunki.
Ewidencja gotówki w kasie. Gotówka przechowywana przez jednostkę, zwana jest
pogotowiem kasowym i ewidencjonowana jest w ramach syntetycznego konta Gotówka w
kasie.
Ilość gotówki przechowywanej przez jednostkę, powinna być starannie zaplanowana.
Ewidencja gotówki może się odbywać na podstawie następujących dokumentów:
KP - Kasa przyjmie.
KW - Kasa wyda,
List płac,
Faktur i rachunków zakupu,
Wyciągów bankowych.
Niezależnie od wyżej wymienionych dokumentów należy sporządzać nie rzadziej niż raz w
miesiącu dokument RK - Raport kasowy,
Ewidencja środków pieniężnych na koncie Kasa
Schemat 2. Ewidencja środków pieniężnych na koncie Kasa
Typowe zapisy po stronie Winien konta Gotówka w kasie dotyczą:
1  gotówkowych realizacji należności od kontrahentów,
2  zasilenia kasy gotówką pochodzącą z konta bankowego,
3  wpłaty z tytułu sprzedaży za gotówkę towarów, wyrobów i usług,
4  zwrotów zaliczek pobranych przez pracowników,
4  wpłat dokonanych przez pracowników z tytułu niedoborów w kasie,
5  wkładów gotówkowych wniesionych do jednostki (ze sprzedaży udziałów lub
akcji), dodatnich różnic kursowych powstałych przy wycenie gotówki w walucie obcej
w dniu bilansowym. gotówkowych wpłat zaliczek na poczet dostaw i usług, realizacji
weksli i czeków obcych, spłat gotówkowych wszelkiego rodzaju pożyczek udzielonych
przez jednostkę,
6  gotówkowych zapłat zobowiązań, gotówkowych zapłat z tytułu zakupu
materiałów, towarów, usług, zaliczek na poczet dostaw,
7  wypłat zaliczek pracownikom
8  ewidencja stwierdzonych niedoborów w kasie
9. ujęcie przekazania wartości nominalnej fałszywych banknotów do ekspertyzy
WYKA
AD Z RACHUNKOWOŚCI FINANSOWEJ Aktywa pieniężne - dr Elżbieta Wysłocka
10  ujemnych różnic kursowych powstałych przy wycenie gotówki w walucie obcej
w dniu bilansowym
11  wypłat z tytułu zasileń rachunku bankowego, gotówkowego wykupu weksli
własnych, wypłaty dywidend, pobrań przez właściciela,
Rozrachunki z odbiorcami Kasa Rozrachunki z dostawcami
1 6
Rozrachunki z pracownikami
Rachunek bankowy
Rozrachunki z tytułu wynagrodzeń
2 7
Przychody ze sprzedaży
Rozliczenie niedoborów
produktów, towarów, usług
3 8
Pozostałe rozrachunki z
Pozostałe rozrachunki
pracownikami
4 9
Przychody finansowe Koszty finansowe
5 10
Rachunek bankowy
11
Środki pieniężne w drodze
Fakt przekazywania gotówki do banku powoduje powstanie kategorii środki pieniężne w
drodze, przez którą należy rozumieć:
środki pieniężne znajdujące się w danym momencie między kasą jednostki
gospodarczej a jej rachunkiem lub rachunkami bankowymi (utargi gotówkowe
odprowadzone na rachunek za pośrednictwem trezora, inkasentów poczty);
środki pieniężne znajdujące się między rachunkami jednostki gospodarczej , gdy te są
prowadzone przez różne banki lub różne oddziały banku, np. przelewy z rachunku
oddziału na rachunek centrali.
Schemat 5. Ewidencja środków pieniężnych na koncie Środki pieniężne w drodze
Środki pieniężne w
Kasa Rachunek bankowy
drodze
1 3
Inne środki pieniężne
2
Objaśnienia:
1. ujęcie przekazania gotówki z kasy na rachunek bankowy
2. ujecie oddania czeków i weksli obcych do dyskonta
3. ujęcie potwierdzenia wpływu gotówki z kasy na rachunek bankowy przez bank
WYKA
AD Z RACHUNKOWOŚCI FINANSOWEJ Aktywa pieniężne - dr Elżbieta Wysłocka
Wycena środków pieniężnych
Wycena gotówki w kasie wyrażonej w złotych polskich, zarówno w trakcie roku
obrachunkowego (transakcje), jak też na dzień bilansowy, dokonywana jest w wartości
nominalnej.
Wycena środków pieniężnych w walutach obcych
Środki pieniężne wyrażone w walucie obcej wyceniane są w dwóch przypadkach:
 w trakcie roku obrachunkowego (transakcje gotówkowe) - wycenia się na dzień
przeprowadzenia transakcji według kursu stosowanego przez bank, który
przeprowadzał operację.
 w dniu bilansowym.
W przypadku wyceny w dniu bilansowym ustawa o rachunkowości przewiduje dwa rodzaje
podmiotów:
jednostki prowadzące kupno i sprzedaż walut obcych - stosuje się kurs historyczny
jeżeli nie jest on wyższy od średniego kursu NBP (ostrożność wyceny),
pozostałe jednostki - stosuje się rzeczywisty kurs stosowany przez bank z którego
usług korzystamy.
Różnice kursowe
Różnice kursowe wynikające z rozliczeń w walutach obcych ustala się w ciągu roku
obrotowego na dzień wygaśnięcia należności i zobowiązań wskutek ich zapłaty i zalicza się
do kosztów lub przychodów finansowych.
Dodatnia różnica kursowa powstanie gdy kurs transakcyjny (historyczny) będzie niższy od
kursu z dnia bilansowego. W przeciwnym przypadku powstanie różnica kursowa ujemna.
Schemat 4. Ewidencja różnic kursowych w kasie i na rachunku bankowym
Kasa
Przychody finansowe Koszty finansowe
Rachunek bankowy
1 2
Objaśnienia:
1. ujęcie pdodatnich różnic kursowych
2. ujęcie ujemnych różnic kursowych
Obrót bezgotówkowy
Rozliczenia bezgotówkowe polegają na uregulowaniu rozrachunków pomiędzy podmiotami
za pośrednictwem i pod kontrolą banku, który na polecenie dłużnika przenosi odpowiednią
kwotę z jego rachunku na rachunek wierzyciela. Rozliczenia te występują w postaci zapisów
na rachunkach bankowych.
Rozliczenia bezgotówkowe mogą być dokonywane w następujących formach:
Polecenie przelewu stanowi udzieloną bankowi dyspozycję dłużnika obciążenia jego
rachunku określoną kwotą i uznania tą kwotą rachunku wierzyciela.
Polecenie zapłaty stanowi udzieloną bankowi dyspozycję wierzyciela obciążenia określoną
kwotą rachunku bankowego dłużnika i uznania tą kwotą rachunku wierzyciela.
Jest to forma odwrotna niż polecenie przelewu.
Akredytywa jest upoważnieniem wystawionym przez odbiorcę towaru lub usługi do
zablokowania odpowiedniej kwoty środków pieniężnych na określony czas na rzecz
wskazanego dostawcy towaru.
Inkaso dokumentowe polega na złożeniu przez dostawcę polecenia w banku, aby pobierane
były należności od odbiorcy. Z inkasa korzystają firmy mające zaufanie do partnerów
WYKA
AD Z RACHUNKOWOŚCI FINANSOWEJ Aktywa pieniężne - dr Elżbieta Wysłocka
handlowych, oraz gdy nie istnieją obawy, że kupujący odmówi odbioru towaru lub zapłaty za
niego.
Schemat 6 Ewidencja środków pieniężnych na koncie Rachunek bankowy
Kasa Rachunek bankowy Rozrachunki z dostawcami
1 6
Rozrachunki z
Kredyty bankowe
pracownikami
2 7
Przychody finansowe Koszty finansowe
3 8
Pozostałe rozrachunki Środki trwałe w budowie
4 9
Rozrachunki publicznoprawne
Kredyty bankowe
10
5
Zobow. z tyt. wynagrodzeń
Objaśnienia: 11
1. ujęcie wpływu gotówki z kasy na rachunek bankowy
2. ujeciewpływu gotówki z zaliczek pobranych przez pracowników
3. ujęcie wpływu gotówki z tytułu uzyskanych odsetek finansowych
4. ujęcie wpływu gotówki z tytułu otrzymanej pożyczki
5. ujecie wpływu gotówki z tytułu otrzymanego kredytu bankowego
7. ujęcie spłaty transzy kredytu bankowego
8. ujęcie odsetek i prowizji od zaciągniętego kredytu
9. ujęcie odsetek i prowizji od zaciągniętego kredytu na zakup środków trwałych
10. ujęcie spłaty zobowiązań o charakterze publiczno-prawnym
11. Przelew środków pieniężnych na RORy pracowników z tytułu wypłaty wynagrodzeń
Kredyty bankowe
Udzielenie kredytu polega na udostępnieniu do dyspozycji kredytobiorcy środków
pieniężnych w zamian za zapłacone przez niego oprocentowanie. Z punktu widzenia ujęcia
kredytów w księgach rachunkowych istotnym jest podział kredytów według dwóch kryteriów:
 ze względu na okres kredytowania (długo- i krótkoterminowe),
 ze względu na sposób udostępnienia środków pieniężnych (w rachunku kredytowym, w
rachunku bieżącym, rewolwingowe (odnawialne)).
WYKA
AD Z RACHUNKOWOŚCI FINANSOWEJ Aktywa pieniężne - dr Elżbieta Wysłocka
AKTYWA TRWAA
E
Aktywa to majątek, środki gospodarcze, zasoby jednostki oraz zasoby pozostające pod
kontrolą jednostki, które mają jej przynieść korzyści ekonomiczne.
Wartości niematerialne i prawne są to zakupione przez dana jednostkę prawa majątkowe
przeznaczone do wykorzystania zgodnie z potrzebami danej jednostki, których okres
użytkowania będzie dłuższy niż 12 miesięcy. Ponieważ zaliczane są one do aktywów
trwałych to w sprawozdaniu finansowym należy je ująć, gdy spełnione są dwa następujące
warunki:
istnieje duże prawdopodobieństwo, że w przyszłości będzie możliwość osiągnięcia z
nich korzyści majątkowych,
jest możliwość wiarygodnej ich wyceny
Do wartości niematerialnych i prawnych zaliczamy:
autorskie prawa majątkowe, prawa pokrewne, licencje, koncesje,
prawa do wynalazków, patentów, znaków towarowych, wzorów użytkowych oraz
zdobniczych,
know - how,
koszty organizacji przy założeniu lub rozszerzeniu spółki akcyjnej,
nabytą wartość firmy,
koszty zakończonych prac rozwojowych jeżeli:
o produkt lub sposób produkcji są ściśle ustalone a koszty, które dotyczą prac
rozwojowych zostały rzetelnie określone,
o techniczna przydatność produktu lub technologii została w wiarygodny sposób
potwierdzona i zgodnie z wymogami udokumentowana i w związku z tym
jednostka pojęła decyzje o produkowaniu danych produktów lub użytkowaniu
technologii,
o koszty prac rozwojowych zostaną pokryte z dochodów uzyskanych ze
sprzedaży produktów lub wykorzystania technologii.
Wartości niematerialne i prawne wycenia się na dzień bilansowy według ceny nabycia lub w
koszcie wytworzenia pomniejszonych o odpisy amortyzacyjne lub umorzeniowe, a także o
odpisy z tytułu trwałej utraty wartości
Środki trwałe - Zgodnie z art. 3 ust. l pkt. 15 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o
rachunkowości, do środków trwałych zalicza się aktywa rzeczowe i zrównane z nimi, o
przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok, kompletne, zdatne do
użytku i przeznaczone na potrzeby jednostki.
Środki te nie podlegają całkowitemu zużyciu w trakcie jednego cyklu produkcyjnego, ale
stopniowo przenoszą swą wartość na wytwarzane przy ich pomocy produkty.
Klasyfikacje środków trwałych:
1. z punktu widzenia funkcji, które spełniają:
1. produkcyjne - są to te środki trwałe, które są bezpośrednio lub pośrednio
wykorzystywane w produkcji lub w obrocie towarowym. Zalicza się do nich środki
WYKA
AD Z RACHUNKOWOŚCI FINANSOWEJ Aktywa pieniężne - dr Elżbieta Wysłocka
wykorzystywane w danym przedsiębiorstwie (jednostce gospodarczej) dla potrzeb
produkcyjnych, zaopatrzenia czy zbytu,
2. nieprodukcyjne - to te, które nie służą do produkcji, a więc wszelkiego rodzaju domy
mieszkalne, środki wykorzystywane na cele szkoleniowe, ośrodki wypoczynkowe,
2. w zależności od sposobu wykorzystania:
1. czynne - używane w ramach prowadzonej przez dane przedsiębiorstwo działalności
gospodarczej w tym również te, które aktualnie znajdują się w rezerwie i w zapasie,
2. nieczynne - wycofane z użytkowania w związku z utrata przydatności gospodarczej,
która nastąpiła w wyniku np. niewłaściwego użytkowania,
Z dniem l stycznia 2000 r. wprowadzono Klasyfikację Środków Trwałych (KŚT),
Klasyfikacja Środków Trwałych jest usystematyzowanym zbiorem obiektów majątku trwałego
służącym m.in. do celów ewidencyjnych, ustalaniu stawek odpisów amortyzacyjnych oraz
badań statystycznych.
Wycenia się je w wysokości ogółu kosztów będących w bezpośrednim związku z ich
nabyciem lub wytworzeniem, a zmniejszonych o odpisy z tytułu trwałej utraty wartości. Do
kosztów tych zalicza się niepodlegający odliczeniu podatek VAT i akcyzowy oraz koszty
obsługi zobowiązań zaciągniętych w celu ich finansowania i związane z nimi różnice
kursowe, pomniejszone o przychody z tytułu różnic kursowych naliczone do czasu oddania
środka do użytkowania.
Początkowa wycena środków trwałych:
- według ceny nabycia obejmuje te środki, które zostały zakupione przez dane
przedsiębiorstwo,
- według kosztu wytworzenia dotyczy tych obiektów, które zostały wyprodukowane przez
dane przedsiębiorstwo,
- według wartości godziwej dotyczy tych środków trwałych, które zostały otrzymane na
zasadzie wymiany za inny składnik aktywów lub zostały otrzymane bezpłatnie
Stan i wartość środków trwałych ulegają zmianom powodującym ich zwiększenie i
zmniejszenie. Zwiększenie następuje w wyniku:
zakupu lub wytworzenia środka trwałego we własnym zakresie,
otrzymania w formie darowizny,
otrzymania w formie aportu rzeczowego,
ujawnienia nadwyżek środków trwałych,
aktualizacji wyceny (będącej zmianą wyłącznie wartościową).
Zmniejszenia stanu i wartości środków trwałych wynikają z następujących przyczyn:
likwidacji środków trwałych w związku z ich zużyciem, zniszczeniem,
odsprzedaży środków trwałych,
przekazania w formie darowizny,
przekazania w formie aportu,
likwidacji,
stwierdzenia niedoboru
Likwidacja środka trwałego może wynikać ze zniszczenia, zużycia lub nieopłacalności jego
dalszej eksploatacji.
WYKA
AD Z RACHUNKOWOŚCI FINANSOWEJ Aktywa pieniężne - dr Elżbieta Wysłocka
Przeznaczone do likwidacji oraz wycofane z używania środki trwałe nadal ujmowane są w
ewidencji bilansowej jednostki z tym, że nie dokonuje się od nich odpisów amortyzacyjnych
(umorzeniowych).
W przypadku likwidacji środka trwałego wyksięgowanie z ewidencji następuje w momencie
postawienia tego środka w stan likwidacji.
Amortyzacja
Środki trwałe uczestnicząc w procesie gospodarczym zużywają się, czyli sukcesywnie tracą
swoją wartość.
Wyróżnia się dwa rodzaje zużycia:
zużycie fizyczne - powstaje w związku z użytkowaniem danego środka trwałego,
zużycie ekonomiczne - wynika z postępu technicznego,
Amortyzacja wyraża zużycie danego składnika aktywów (środków trwałych oraz wartości
niematerialnych i prawnych) za określony czas, które ujmuje się w kosztach
przedsiębiorstwa.
Celem dokonywania odpisów amortyzacyjnych jest:
ustalenie realnej wartości składników majątku trwałego (funkcja bilansowa),
przeniesienie wartości zużywających się części majątku trwałego w ciężar kosztów
działalności (funkcja kosztowa),
zebranie środków na odtworzenie (wymianę) i ewentualne rozszerzenie zakresu
składników majątku trwałego, czyli na ich reprodukcję prostą także w pewnych
przypadkach na reprodukcję rozszerzoną (f. odtworzeniowa)
Odpisy amortyzacyjne (umorzeniowe) pomniejszają wartość początkową środków trwałych.
Dokonywane są w celu uwzględnienia utraty wartości środków trwałych na skutek używania
lub upływu czasu.
Odpisów amortyzacyjnych (umorzeniowych) od środka trwałego dokonuje się drogą
systematycznego, planowego rozłożenia jego wartości początkowej na ustalony okres
amortyzacji.
Do metod amortyzacji dopuszczonych ustawą o rachunkowości należą:
metoda liniowa,
metoda degresywna,
metoda progresywna ,
metoda naturalna.
Metoda liniowa - polega na równomiernym rozłożeniu odpisów amortyzacyjnych
obciążających jednostkę w każdym roku w tej samej wysokości. Przez cały okres
amortyzowania środka trwałego stosowana jest jednakowa stawka amortyzacyjna od
wartości początkowej.
Metoda degresywna opiera się na założeniu, że w miarę upływu czasu i zużycia środka
trwałego, jego wartość jest coraz mniejsza. Zaletą tej metody jest szybkie, przyspieszone
amortyzowanie w pierwszych latach eksploatacji środka trwałego. Wadą tej metody jest
ciągła zmiana kosztów jednostki. Przepisy podatkowe dopuszczają stosowanie tej metody
dla środków trwałych z grupy 3-6 i 8 KŚT oraz dla środków transportu z wyjątkiem
samochodów osobowych.
Metoda naturalna uzależnia wysokość stawek amortyzacyjnych od pracy wykonanej w
danym okresie przez dany obiekt stanowiący środek trwały. Zaletą tej metody jest ukazanie
rzeczywistego zużycia środka trwałego, natomiast podstawową wadą jest pracochłonność
prowadzenia takiej ewidencji.
Metoda ta nie jest dopuszczona przepisami podatkowymi.
WYKA
AD Z RACHUNKOWOŚCI FINANSOWEJ Aktywa pieniężne - dr Elżbieta Wysłocka
Metoda progresywna polega na tym, że odpisy amortyzacyjne w poszczególnych latach
używania są zróżnicowane, przy czym w pierwszych latach używania są one najniższe i w
miarę upływu czasu stopniowo wzrastają, Wadą tej metody jest to, że w odniesieniu do
większości środków trwałych najmniej odpowiada rzeczywistemu procesowi zużywania się
ich wartości i w praktyce nie ma szerszego zastosowania.
Przepisy podatkowe nie przewidują metody progresywnej.
Najczęściej wykorzystuje się metody: liniową, degresywną oraz naturalną, natomiast dla
obiektów o niskiej jednostkowej wartości również metodę grupową. Pozostałe metody mają
zdecydowanie mniejsze znaczenie.
wartość środka trwałego = cena nabycia (koszt wytworzenia, wartość godziwa) + wartość
przeszacowania + wartość ulepszenia - dotychczasowa amortyzacja - trwała utrata wartości
Dokumentacja, odzwierciedlająca zmiany w stanie i wartości środków trwałych może mieć
charakter:
Prawny - dokumenty potwierdzające prawo własności środka trwałego, np. faktura kupna-
sprzedaży, akty przekazania, akty nabycia prawa itp.,
Techniczny - dokumenty określające dane techniczne środka trwałego np. dokumentacja
projektowo-kosztorysowa,
Księgowy - dokumenty dotyczące zmian w stanie środków trwałych, np. przyjęcia środka
trwałego do używania, sprzedaży itp.
W praktyce gospodarczej przyjęto ujednolicone formularze dowodów księgowych:
OT - przyjęcie środka trwałego,
PT - protokół zdawczo - odbiorczy środka trwałego
LT- likwidacja środka trwałego
EWIDENCJA ZAKUPU ŚRODKÓW TRWAA
YCH
1  Przyjęcie środka trwałego na podstawie rachunku lub faktury bez prawa odliczenia
podatku VAT naliczonego i dowodu OT
2  Faktura VAT za zakupiony środek trwały
3  Przyjęcie zakupionego środka trwałego (wartość netto)  dowód OT
4  Przeksięgowanie naliczonego podatku VAT
WYKA
AD Z RACHUNKOWOŚCI FINANSOWEJ Aktywa pieniężne - dr Elżbieta Wysłocka
EWIDENCJA LIKWIDACJI ŚRODKÓW TRWAA
YCH
1  Przeniesienie dotychczasowego umorzenie likwidowanego środka trwałego
2  Przeksięgowanie różnicy między wartością początkową a jego umorzeniem
EWIDENCJA DAROWIZNY I WNIESIENIA UDZIAA
U ŚRODKÓW TRWAA
YCH
1  Przeniesienie dotychczasowego umorzenie środków trwałych przekazanych w formie
darowizny lub aportu do spółki
2  Wartość netto środka trwałego przekazanego jako darowizna
3  Wartość środka trwałego wniesionego jako aport do innej spółki
4  Wartość podatku VAT należnego od wartości rynkowej darowanego środka trwałego
EWIDENCJA SPRZEDAŻY ŚRODKÓW TRWAA
YCH
WYKA
AD Z RACHUNKOWOŚCI FINANSOWEJ Aktywa pieniężne - dr Elżbieta Wysłocka
1  Przeniesienie dotychczasowego umorzenie sprzedawanego środka trwałego
2  Przeksięgowanie różnicy między wartością początkową a jego umorzeniem
3  Należność z tytułu sprzedaży środka trwałego a) cena sprzedaży netto
b) Podatek VAT, c) kwota należności według faktury VAT
EWIDENCJA ROZRACHUNKÓW
Przez r o z r a c h u n k i rozumie się takie należności (u wierzyciela) lub zobowiązania (u
dłużnika), których osoby dłużnika i wierzyciela są określone, kwota jest akceptowana przez
obydwu kontrahentów, a termin regulacji wierzytelności został pomiędzy nimi uzgodniony
lub wynika z odpowiednich przepisów.
Do ewidencji rozrachunków służą następujące konta:
Rozrachunki z odbiorcami,
Rozrachunki z dostawcami,
Rozrachunki z tytułu VAT,
Rozrachunki z ZUS,
Inne rozrachunki publiczno-prawne,
Rozrachunki z tytułu wynagrodzeń,
Inne rozrachunki z pracownikami,
Pozostałe rozrachunki,
Odpisy aktualizujące należności.
Zobowiązania są antycypowanymi wydatkami. Stanowią one wynikający z przeszłych
zdarzeń, obowiązek wykonania świadczeń, o wiarygodnie określonej wartości, które
spowodują wykorzystanie już posiadanych lub przyszłych aktywów jednostki. Dzielą się na
krótko- i długoterminowe.
Zobowiązaniami - poza długami  są również rezerwy na przyszłe zobowiązania oraz bierne
rozliczenia międzyokresowe. Zobowiązaniami o charakterze rezerw są zobowiązania, których
termin wymagalności lub kwota nie są pewne.
Należności wyrażają kontrolowane przez jednostkę zasoby majątkowe o wiarygodnie
określonej wartości, powstałe w wyniku zdarzeń, które spowodują wpływ korzyści
ekonomicznych.
Klasyfikacja rozrachunków
Czas  długo- i krótkoterminowe;
Rodzaj  bezsporne, rozliczenia, roszczenia, roszczenia sporne;
Podmiot  odbiorcy - dostawcy, pracownicy, instytucje, pozostali kontrahenci;
Obszar  krajowe, zagraniczne;
Miejsce powstania  wewnętrzne, zewnętrzne;
Stopień ryzyka  bezwarunkowe, warunkowe;
Możliwość ich wyegzekwowania  przedawnione, umorzone, nieściągalne
Konta rozrachunków mogą wykazywać dwa salda:
- Wn - wyrażające stan należności i roszczeń,
- Ma - określające stan zobowiązań.
W ciągu roku obrotowego i na dzień bilansowy należności i zobowiązania wykazuje się w
kwocie wymaganej zapłaty, z uwzględnieniem zasady ostrożności.
WYKA
AD Z RACHUNKOWOŚCI FINANSOWEJ Aktywa pieniężne - dr Elżbieta Wysłocka
W wypadku zwłoki w zapłacie należności przez dłużników o odsetki z tego tytułu zwiększa
się przychody finansowe. Natomiast odsetki za zwłokę w zapłacie zobowiązań (z wyjątkiem
dotyczących środków trwałych w budowie oraz zakupu wartości niematerialnych i prawnych)
wlicza się do kosztów finansowych.
Rozrachunki wyrażone w walucie obcej ewidencjonuje się pod datą ich powstania w wartości
nominalnej waluty obcej oraz jej wartości przeliczonej na złote polskie według średniego
kursu NBP dla danej waluty obcej w dniu powstania rozrachunku (w przypadku, eksportu i
importu jest to kurs zastosowany przez urząd celny dokonujący odprawy towarów, wyrobów
lub materiałów).
Wpływ należności (roszczenia) w walucie obcej - po wyznaczonym kursie zakupu banku,
z pośrednictwa którego jednostka korzysta.
Wszelkie wypłaty w walutach obcych, także następujące z rachunku walutowego
jednostki, są wyceniane po kursie sprzedaży banku, z pośrednictwa którego jednostka
korzysta.
Podstawą ewidencji rozrachunków z odbiorcami i dostawcami są:
faktury V A T i faktury korygujące V A T
faktury od kontrahentów zagranicznych,
rachunki
wyciągi bankowe,
weksle, czeki rozrachunkowe, noty odsetkowe, polecenia księgowania
Mianem rozrachunków publicznoprawnych określa się całość należności i zobowiązań z
tytułu podatków, opłat, ceł składek ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych oraz innych
rozrachunków, w odniesieniu do których obowiązują przepisy Ordynacji podatkowej.
Do ewidencji rozrachunków publicznoprawnych służą konta:
- "Rozrachunki z tytułu V A T",
- "Rozrachunki z ZUS",
- "Inne rozrachunki publicznoprawne".
Rozrachunki z pracownikami
Rozrachunki z pracownikami obejmują należności i zobowiązania z tytułu wynagrodzeń za
pracę należnych w pieniądzu (w tym również wypłaconych świadczeń urlopowych), lub w
naturze oraz ich zmniejszeń w postaci składek ZUS opłaconych przez pracowników, składek
zdrowotnych, podatku dochodowego itp.
Do ewidencji wynagrodzenia za prace służy konto Rozrachunki z pracownikami i
prowadzone do niego konta analityczne poszczególnych pracowników
WYKA
AD Z RACHUNKOWOŚCI FINANSOWEJ Aktywa pieniężne - dr Elżbieta Wysłocka
1. Wypłacono gotówką zaliczki na wynagrodzenia i wynagrodzenia brutto;
2. Lista płac  wynagrodzenia brutto, dotycząca:
a) podstawowej działalności operacyjnej,
b) budowy środków trwałych,
c) start nadzwyczajnych (usuwania skutków zdarzeń losowych).
3. Odpisanie przedawnionych należności z tytułu nadpłaconych wynagrodzeń;
4. Przelew wynagrodzeń na rachunki bankowe pracowników (ROR-y);
5. Potrącenia w liście płac:
a) płacone przez pracownika składki ZUS,
b) zaliczka na podatek dochodowy od osób fizycznych
c) odliczona od podatku dochodowego od osób fizycznych składka na
ubezpieczenie zdrowotne,
d) pozostałe potrącenia (np. alimenty, kasa zapomogowo-pożyczkowa,
ubezpieczenia);
Konto "Inne rozrachunki z pracownikami".
Na stronie Wn tego konta księguje się: wszelkie wypłaty nie zaliczane do wynagrodzeń,
należności z tytułu odpłatnych świadczeń, obciążenia za powierzone pracownikom składniki
majątkowe do rozliczenia.
Po stronie Ma ujmuje się natomiast rozliczenie zaliczek lub założonych wydatków, zwroty nie
wykorzystanych kwot zaliczek, spłatę pożyczek, a także zobowiązania wobec pracowników z
różnych tytułów.
Do pozostałych rozrachunków można zaliczyć rozrachunki z tytułu:
dywidendy,
ubezpieczeń majątkowych,
należnych wpłat na poczet kapitału,
WYKA
AD Z RACHUNKOWOŚCI FINANSOWEJ Aktywa pieniężne - dr Elżbieta Wysłocka
rozrachunków z bankiem w związku z błędami w wyciągach bankowych,
potrąceń od wynagrodzeń na rzecz związków zawodowych, kas zapomogowo-
pożyczkowych,
niedoborów, szkód, nadwyżek,
rozrachunków i rozliczeń z tytułu sprzedaży i zakupu wierzytelności,
uzyskanych lub udzielonych przez jednostkę pożyczek i innego rodzaju rozliczeń,
rozrachunków wewnętrznych,
i wszelkich innych.
Specyficzną grupę rozrachunków stanowią należności wątpliwe. Powstają one w wypadku:
kwestionowania - przez kontrahentów całości lub części należności,
ujawnienia niedoborów w składnikach majątkowych podmiotu.
Do drugiej grupy należności spornych zalicza się, ujawnione w trakcie inwentaryzacji,
różnice między stanem rzeczywistym a ewidencyjnym składników majątkowych.
Niedobory środków pieniężnych ustala się w wartości nominalnej, a krótkoterminowych
aktywów finansowych - w cenie nabycia. Niedobory rzeczowych składników środków
obrotowych ujmuje się według cen zakupu, nabycia lub kosztów wytworzenia. Natomiast
niedobór składników majątku trwałego ustala się w wartości początkowej pomniejszonej o
dotychczasowe zużycie.
ZAPASY
Na zapasy (wg MSR 2) składają się różne dobra zakupione i przeznaczone do odsprzedaży.
Do zapasów zalicza się także wyprodukowane przez jednostkę gospodarczą wyroby gotowe
lub produkty będące w trakcie wytwarzania, łącznie z materiałami i surowcami oczekującymi
na wykorzystanie w procesie produkcji.
W przypadku jednostki gospodarczej świadczącej usługi, do zapasów zalicza się wydatki
poniesione na realizację usług, w odniesieniu do których jednostka nie ujęła jeszcze
stosownych przychodów.
Materiały są to przedmioty pracy, czyli zużywające się całkowicie w jednym cyklu
produkcyjnym (procesie gospodarczym) rzeczowe składniki majątku, które oddają całą swoją
wartość wytwarzanemu produktowi.
Na równi z materiałami traktuje się nabyte w celu dalszej odsprzedaży towary.
Rola ekonomiczna poszczególnych materiałów w procesie produkcyjnym jest różna,
dlatego rozróżnia się następujące grupy zapasów materiałowych:
TABELA Klasyfikacja materiałów
Kryterium Podział Charakterystyka
Cel zużycia Materiały podstawowe Przekazują produktom swoją istotę, mogą stanowić
część składową wyrobu lub ulegać przetworzeniu przed
przekształceniem w produkty
Materiały pomocnicze Nadają produkowanym wyrobom pewne cechy lub
przyspieszają i ułatwiają proces produkcyjny. Mogą być
wykorzystywane do konserwacji, utrzymania czystości
WYKA
AD Z RACHUNKOWOŚCI FINANSOWEJ Aktywa pieniężne - dr Elżbieta Wysłocka
lub do pakowania wyrobów.
Paliwo i smary Służy celom technologicznym, energetycznym lub
gospodarczym (w koksowniach może stanowić materiały
podstawowe
Części zapasowe Są przeznaczane na wymianę zużytych części maszyn i
urządzeń
Opakowania Są to elementy majątku używane jednorazowo (lub
wielokrotnie) do "ochrony" produktów gotowych
Odpadki Materiały niepełnowartościowe, resztki, powstające w
trakcie produkcji lub magazynowania
Stopień Zapasy prawidłowe Zapewniają niezakłóconą przerwami działalność firmy,
przydatności zapasy sezonowe, rezerwowe
Zapasy nieprawidłowe Zapasy nadmierne, zbędne, niepełnowartościowe
Rodzaj (według Pochodzenie z Dobra rzeczowe, np. kopaliny, wyroby przemysłu
SWW) określonej gałęzi hutniczego
gospodarczej
Przedmiot Określona branża i podbranża ujęta w Systematycznym
Wykazie Wyrobów
Miejsce Magazyny własne Stanowiące własność jednostki
przechowywania
Magazyny obce Pomieszczenia innych podmiotów, w przerobie
Przekazane do zużycia Paliwa płynne w zbiornikach samochodowych, materiały
ale nie zużyte niezabudowane itp
y
ródło: Rachunkowość. Zasady prowadzenia po nowelizacji ustawy o rachunkowości, pod. red. T.
Kiziukiewicz, EKSPERT, Wrocław 2002, s. 212
Wycena materiałów
Wycena jest dość oczywista właściwie tylko w przypadku posiadania dokumentów zakupu, z
których wynika cena zakupu i ewentualne koszty zakupu, tworzące razem cenę nabycia
zapasów. W przypadku wytworzenia zapasów we własnym zakresie ich wycena jest
poprzedzona zazwyczaj złożonymi procedurami kalkulacyjnymi, których rzetelność
przeprowadzenia determinuje jakość informacji o wartości własnych wyrobów w koszcie ich
wytworzenia.
Charakterystyka cen i kosztów stanowiących podstawę wyceny materiałów i towarów
1. Cena zakupu - Rzeczywista cena zakupu składnika majątku należna sprzedającemu (bez
podlegającego odliczeniu podatku VAT oraz podatku akcyzowego); w przypadku importu
powiększona o cło i ewentualnie podatek akcyzowy
Jeżeli nie można jej ustalić, (np. składnik otrzymany w formie darowizny), to dokonuje się
wyceny według ceny takiego samego lub podobnego przedmiotu
WYKA
AD Z RACHUNKOWOŚCI FINANSOWEJ Aktywa pieniężne - dr Elżbieta Wysłocka
2. Cena nabycia - Cena zakupu powiększona o koszty bezpośrednio związane z zakupem, a
w szczególności (koszty transportu, za- i wyładunku) i pomniejszona o opusty, rabaty,
odzyski. W uzasadnionych przypadkach do ceny nabycia towarów można wliczyć; koszty
obsługi zobowiązań zaciągniętych w celu sfinansowania zapasu towarów lub przygotowania
towaru do sprzedaży.
3. Koszt wytworzenia - Koszty bezpośrednie produktów oraz przypadająca na okres ich
wytworzenia uzasadniona część kosztów pośrednich. Do uzasadnionej części pośrednich
kosztów wytwarzania zalicza się zmienne koszty pośrednie produkcji, bez strat
produkcyjnych oraz tę część stałych kosztów pośrednich produkcji, która odpowiada
poziomowi tych kosztów przy normalnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych.
Wartość stanu końcowego materiałów i towarów, w razie gdy rzeczywiste ceny nabycia
(zakupu) lub koszty wytworzenia jednakowych lub uznanych za jednakowe (ze względu na
podobieństwo rodzaju i przeznaczenia) składników majątku są różne, zależy od sposobu
ustalania wartości ich rozchodu (zużycia, wydania do sprzedaży).
Rozchód może być wyceniany:
1) według cen przeciętnych, Cena średnioważona (albo przeciętna bądz
bieżącej ceny
przeciętnej)  po każdej dostawie ustala się średnią ważoną cenę materiałów
zgromadzonych w magazynie, ważoną ich ilością. Stosowana jest przy rzadkich
dostawach danego materiału.
2) zgodnie z zasadą "pierwsze przyszło-pierwsze wyszło", LIFO (ang. last in  first out)
  Ostatnie przyszło  pierwsze wyszło ; Wycena następuje w oparciu o ostatnią
dostawę znajdującą się na magazynie, która jako pierwsza wydawana jest do zużycia
w procesie produkcyjnym. LIFO najczęściej stosowana jest w warunkach wysokiej
inflacji
3) według zasady "ostatnie przyszło-pierwsze wyszło", FIFO (ang. first in  first out) 
 pierwsze przyszło, pierwsze wyszło , wycena następuje według najwcześniejszej
dostawy znajdującej się w magazynie, a po jej wyczerpaniu podstawą będzie wartość
dostawy następnej w kolejności. FIFO najczęściej stosowana jest w firmach o
szybkiej rotacji zapasów.
4) w drodze szczegółowej identyfikacji rzeczywistych cen (kosztów) tych składników
majątkowych, które dotyczą ściśle określonych przedsięwzięć, niezależnie od daty ich
zakupu lub wytworzenia.
Cena średnioważona (albo przeciętna bądz
bieżącej ceny przeciętnej)  po każdej dostawie
ustala się średnią ważoną cenę materiałów zgromadzonych w magazynie, ważoną ich
ilością. Stosowana jest przy rzadkich dostawach danego materiału.
FIFO (ang. first in  first out)   pierwsze przyszło, pierwsze wyszło , wycena następuje
według najwcześniejszej dostawy znajdującej się w magazynie, a po jej wyczerpaniu
podstawą będzie wartość dostawy następnej w kolejności. FIFO najczęściej stosowana jest
w firmach o szybkiej rotacji zapasów.
LIFO (ang. last in  first out)   Ostatnie przyszło  pierwsze wyszło ; Wycena następuje w
oparciu o ostatnią dostawę znajdującą się na magazynie, która jako pierwsza wydawana jest
do zużycia w procesie produkcyjnym. LIFO najczęściej stosowana jest w warunkach
wysokiej inflacji.
Materiały i towary mogą być ujmowane także w stałych cenach ewidencyjnych, pod
warunkiem że w księgach rachunkowych zostaną ujęte również różnice między tymi cenami
a rzeczywistymi cenami ich nabycia, zakupu lub kosztami wytworzenia. W takim wypadku
wartość zapasów wykazywanych w cenach ewidencyjnych należy - nie póz
niej niż na dzień
WYKA
AD Z RACHUNKOWOŚCI FINANSOWEJ Aktywa pieniężne - dr Elżbieta Wysłocka
bilansowy doprowadzić do poziomu wynikającego z zastosowania rzeczywistych cen nabycia
(zakupu) lub kosztów wytworzenia nie wyższych od cen sprzedaży netto na dzień bilansowy.
Stałe ceny ewidencyjne ustalane na poziomie:
- ceny zakupu (rzeczywista cena po której dokonuje się zakupu materiałów)
- ceny nabycia (cena zakupu powiększona o koszty zakupu, np. transport, ubezpieczenie w
drodze, załadunek, montaż).
Ceny ewidencyjne ustalane są zazwyczaj na cały rok na podstawie wartości historycznej
dotychczasowych dostaw danego materiału. Stosowane są przy częstych dostawach o
szerokim asortymencie wykorzystywanych materiałów.
W przypadku stosowania ceny ewidencyjnej ustalonej na poziomie ceny zakupu w ewidencji
występują trzy konta: Materiały, Odchylenia od cen ewidencyjnych materiałów oraz Koszty
zakupu/Usługi obce.
W przypadku stosowania ceny ewidencyjnej na poziomie ceny nabycia, w ewidencji
występują tylko dwa konta: Materiały oraz Odchylenia od cen ewidencyjnych materiałów.