14. Starostowie – ich rodzaje i kompetencje.

Tendencje zjednoczeniowe wymagały zorganizowania

sprawnej i działającej w interesie władcy administracji
lokalnej, która byłaby zdolna do przeciwstawienia się
opozycji możnych oraz do zapewnienia spokoju i
porządku wewnętrznego, a także do zorganizowania
obrony kraju. Funkcję tę miał wypełnić wprowadzony
przez Wacława II starosta. Starosta był powoływany i
odwoływany przez monarchę. Nie musiał pochodzić z
danej ziemi, ale musiał być Polakiem urodzonym w
królestwie. Starosta był nazwany ramieniem królewskim
– za zranienie starosty lub wyciągnięcie w jego obecności
miecza karano tak, jakby przestępstwo to zostało
popełnione wobec króla. Istniały cztery starostwa
generalne:



starosta wielkopolski



starosta ruski



starosta podolski



starosta krakowski
Pozostałe starostwa obejmujące tylko jedną ziemię
nazywane były ziemskim.

Starosta był namiestnikiem monarchy – początkowo

wykonywał w jego imieniu wszystkie funkcje władcze z
wyjątkiem wydawanie przywilejów. W razie najazdu mógł
zwołać pospolite ruszenie i dowodzić nim. Sprawował
zwierzchnictwo nad zamkami i grodami, na których czele stali
podlegli staroście burgrabiowie. Zatwierdzał transakcje
ziemią i sprawował zarząd nad majątkiem królewskim
położonym w danej ziemi. Powoływał władze miast
królewskich lub zatwierdzał je. Starosta był również
egzekutorem wyroków sądowych.

W XVI – XVII wieku, starosta w praktyce stał się

urzędnikiem dożywotnim – swoje funkcje zlecał mianowanym
przez siebie urzędnikom – podstarościemu, burgrabiom i
sędziemu

grodzkiemu.

Ewolucja

urzędu

starosty

doprowadziła do uznania go w 1611r. za urząd ziemski.
Starostwa dzieliły się na grodowe (starosta grodowy podpisał
kompetencje sądownicze) i niegrodowe (użytkowanie
określonych

majątków

–

mogły

być

oddawane

cudzoziemcom, byle nie z rodu książęcego).

Kompetencje sądowe starosty – starosta miał prawo

sądzenia szlachty nieosiadłej, w sprawach nie podlegających

kompetencji innych sądów oraz szlachty osiadłej w sprawach
dotyczących tzw. Przypadków grodzkich:



napadu na dom szlachecki



podpalenia



rabunku na drodze publicznej



gwałtu.