Egzegeza ST

Literatura prorocka

a)

Profetyzm

b) Proroctwo
c)

Prorocy

Ad a) Ruch który jest obecny we wszystkich etapach
powstania świata. Nurt w życiu społecznym.
Przepowiadacz przyszłości. Max Weber. Ruchy
rewolucyjne. Analiza życia społecznego. Wpływ na
społeczeństwa – Mahatma Gandhiego, JPII i Marcina
Lutra Kinga. Widzi świat inaczej niż my. Pogranicze
ludzi zdrowych i chorych psychicznie. Pojecie proroka
jako inwiduum, a kiedyś zjawisko ruchu społecznego.
Tworzy społeczność.

Profetyzm biblijny nie jest najstarszy. Biblia jest
światkiem dziejów na przełomie kilku wieków kiedy
rodziło się piśmiennictwo oddzielone od ekonomii.

Teksty prorockie- teksty wróżb, czarnej magii.

Wywarcie wpływów na życie człowieka bez jego
wyraźnego udziału.

Ad b) Zapowiedź przyszłości. W przypadku Egiptu,
Mezopotamii, Ur Chaldejskiego – stałe formuły, prorocy
nadworni, stanowią część konsulty królewskiej,
odpowiedzi na pytania.

Egipt a Mezopotamia- rodzaj na usługach profetyzmu,
różni się zaś brakiem natchnienia lub brakiem magii.

Babilonizm a Egiptyzm- Środowisko kananejskie

BTP nr. 22

Balaam

„wprowadzenie w myśl prorocką”

Interwencja Boga na korzyść człowieka. Polecenie życia
człowieka, wykorzystanie go do jakiejś misji.

Uczniowie proroków- należą do figur antyproroków.
Istnienie pewnej społeczności a nie szkoła.

Proroctwo kananejskie jest być może bliższe naszym
czasom.

Studium religii Izraela: 10 czynników w tym 7 związane
z prorokami.

Dwie grupy proroków:

Piśmienni cenzura do VIII wieku

Niepiśmienni

Literatura prorocka:

Tanaka – 1 Tora – prawo

2) Nabiim –prorocy

a) wcześniejsi

b) późniejsi

3) Pisma - ketubim

Proroctwo – Audycja, wizja

Obserwacja pracy garncarza, czy pochowanie własnej
żony; sen

Wezwanie proroka, powołanie prorockie decydujące, aby
powiedzieć że prorok jest Synem Bożym.

Krótkie frazy

„wstęp do ksiąg prorockich” - Bp. Stanisław Gądecki

W księgach dziejów nie ma nic o prorokach i ich
działaniach, tylko w księgach deuterotomistycznych.

Literatura prorocka:

Rozumienie obiektywne – inna kultura gdy tworzona
była Biblia, a inna jest teraz.

Nie ma księgi ułożonej chronologicznie. Powołanie
proroka Iz dopiero w 6 wersie.

Ostatnie proroctwo 60 wersetów przed końcem.

Krytyka biblijna:

Kto napisał księgę?

Kiedy?

O czym?

Struktura ksiąg – dlaczego tak a nie inaczej?

Gatunek literatury prorockiej:

3 gatunki – rodzaje

Wyrocznia prorocka

Opowiadanie

Opowiadanie o działalności cudotwórczej

Reguły wyroczni: Welhocen

Inwidualna

Zbiorowa

Sądu

Zbawienia

Do Izraela

Do wszystkich narodów

Struktura wyroczni:

Rezerwacja rzeczywistości

Osąd Boga

Opis sytuacji

Wyrok

Prorok rozumie lepiej

Księga sędziów

Manifestacja Boga

Słowo wprowadzające

Misja

Wymówka

Potwierdzenie misji

Księga wyjścia i krzak gorejący

Księgi historyczne opierały się na literaturze prorockiej

Księgi prorockie to opowiadanie teologiczne

Opowiadania o powołaniu

Aklamacje, hymny

Wyrocznie osądu

Wyrocznie zbawienia

Wyrocznie przeciwko Izraelowi

Wyrocznie przeciwko innym narodom

Wielokrotność sentencji, jak refren

Amos

90 % - wyrocznia osądu

Literatura prorocka 8 wieku

Chronologiczność uzależniona od momentu, w jakim
działał prorok.

( kto, kiedy, gdzie dla kogo pisał tą księgę)

To że księga Amosa zaczyna się od słów: „słowo
Amosa…” nie znaczy że to on ją napisał

Am, Oz, Iz, Mi – ok. 930 p.n.e. Rządy Salomona –
koniec; stracenie kontroli nad państwem przez Roboama;
Podział państwa na północ i południe. Panowanie
dynastii przez 60 lat. Pozostałe dynastie to dynastie
jednego pokolenia. Walki pomiędzy izraelitami.

Dynastia Omnego i Jezabel – Samaria

Korzystanie z sanktuariów czy to swoich czy to też
niestabilność swojej religii. Konflikty o granicę państwa
północnego, zdobycie władzy przez samaryjczyków.

Am i Oz związani z państwem północnym. Kończy się
dobry okres gospodarczy, bogacenie się ludności.

Konflikt miedzy Asyrią a Izraelem. Załamanie
gospodarki poprzez kontrybuty (długi), podniesienie
podatków, uderzenie w Izraelczyków. Akty religijne.
Ciągłe tendencje antyasyryjskie.

Gilgal, Beer - Sheeba, Betel – sanktuaria – Jeroboam I

Czas, miejsce, co robił prorok

Drzewo sykomorowe, pasterz, bogactwo, gospodarka

Sykofantea – fałszywe określenie

Sykomora – drzewo figowe

Syko

figa

Pieniądze

Forma krytyki historycznej

Stabilizacja i rozwój Izraela

Dzieło

Księga proroctw Amosa

Styl autora, gramatyka tekstu, krytyka literacka

Różnica pomiędzy stylem proroka a stylem autora

Amos nie był prorokiem piszącym

Styl zależy od postaci proroka

Redaktor to osoba która ostatecznie wydaje dzieło

Teologia księgi:

Kim jest Bóg, koncepcja Boga

Koncepcja sprawiedliwości, Dzień Pański,
kara, eschatologia

Związek pomiędzy poszczególnymi
wartościami

W kontekście każdej księgi prorockiej a nie każdej z
osobna

Izrael jest taki sam jak inne narody, a nawet gorszy w
czynieniu zła

Dokonanie zła w swoim narodzie. W innych narodach
zniszczenie sąsiadów.

Zło dzieje się pośród swoich krajan

Zapowiedź bezwzględności wobec Izraela

Dzień Pański, dzień sadu wobec narodu Izraela

Sądzi inne narody w dniu sądu nad Izraelem, ci, którzy
ciemiężą Izraela, spotkają ich kary, odpowiedź za zło nad
Izraelem.

Niesprawiedliwość jest pośród Izraela

Wpływ na inne teksty: Jr i Dz

Krytyka historyczna

Krytyka literacka

Teologia księgi

Wpływ na inne księgi

Dowiadujemy się że prorok jest znany ze swojej
działalności jedynie w księdze Ozeasza

Krytyka dygnitarzy nadwornych czy też kapłanów,
władców

Kara za grzechy

Życie Ozeasza

krytyka historyczno -

Mowy prorockie

literacka - budowa

Mowy karzące za bałwochwalstwo Izraela

Wezwanie do pokuty i nawrócenia

Badania autentyczności proroctwa księgi

Teologia księgi: Miłość Boga do narodu

Wpływ na inne teksty: Oz, Mt, 1 P, Rz

Działalność proroka z perspektywy księgi

Reportaż z działalności proroka

Metoda teologiczna- studium porównawcze

Przymierze militarne – przymierze Izraela z Damaszkiem
przeciwko Asyrii

Bóg jest wierny swojemu ludowi mimo odejścia Izraela

Co zrobi Bóg gdy gniew Jego osiągnie kraniec?
Pozostanie wierny

Księga proroka Izajasza

Zmienia się kontekst. Żyje na terenie państwa
południowego, Jerozolimy, świątynia

Przypada na ten czas, co księga Ozeasza

Arystokracja – 2 połowa VIII wieku

740 rok do 700 p.n.e.

Mówi się o czterech Izajaszach. Wymienia się częściej
trzech:

1-39 Proto

40-55 Deutero

56-66 Trito

39 rozdziałów nawiązuje do królów, potem występują
inne imiona np. Nabuchodonozor i Cyrus – król Persji
(VI w. p.n.e.), jeden autor musiałby żyć ponad 200 lat

Styl 39 jest uroczysty, zanika stopniowo, pełno
powtórzeń

Odnoszą się do obrazu Boga – święty, potem
odczytywana jest w inny sposób

Izrael jest raz grzesznikiem lub potrzebuje Bożej
interwencji i pomocy

Mimo tych różnic jest kilka momentów, że księga jest
jednością – inkluzja – 65 i 66 oraz 1 rozdział

Świętość Boga – Kadosz Izrael- święty Izraela

„powiedział Pan” – występuje w innym kontekście-
perfectum i imperfectum

Zamknięte oczy 42, 7; 44, 19 sens duchowy

„ Szkoła Izajaszowa” – nurt w którym są kultywowane
idee jednego autora

Szukanie struktur

3 większe jednostki:

1) Wyrocznie przeciw Judzie i Izraelowi
2) Wyrocznia przeciw obcym narodom
3) Wyrocznia przeciw wszystkim

Brakuje pewnych rozdziałów 24 – 27 – wizja sądu
ostatecznego – apokalipsa Izajasza

Teologia księgi – Święty Pan Izraela, po trzykroć święty,
po to by zobaczyć, że Izrael taki nie jest

Świętość Boga demaskuje braki państwa grzesznego Judy
i Jerozolimy

Kult jako moment osądu Izraela, nad Izraelem

Manifestacja grzeszności ludu

Każde proroctwo ma swój czas

„kto to mówi do was ten oszukuje”

Proroctwa czytane w NT

Micheasz

Moreszet – południowa Judea

Upadek Samarii – zabiegi polityczne Jerozolimy

Odkrycie nieprawości Jerozolimy

Konieczność płacenia danin, kontrybutów

Wizja inna niż u Izajasza

Mówi o niesprawiedliwości –

Podziale na biednych i bogatych

Rozdział ziemi

Wdowy

Oszustwa w handlu

Działania proroków o tym samym imieniu na północy i
na południu

Praca redakcyjna

Struktura:

a)

Logiczne – groźby, obietnice, groźby, obietnice

b) Redakcja

Północ

Południe

c)

Rozkaz, polecenie np: „słuchajcie”

Prorok donosi na Izraela, opis zła

Zapowiedź zbawienia

Obrońca uciśnionych

Demaskuje idolatrię – wynik sojuszu z Asyrią

Konieczność składanie ofiar na rzecz bożków królów
asyryjskich

Pojęcie reszty – bóg ocali resztę z tego względu, że jego
obietnice są aktualne

Bóg działa z miłosierdziem, przebaczeniem

Przymierze: bezwarunkowe odpuszczenie grzechów

Jeremiasz

Palestyna i Mezopotamia

699 – 631 – Manasses – powód gniewu Bożego

Żył w Anatot na północ od Jerozolimy

Tradycja Aarońska – kapłańska, wykształciła się później

Był kapłanem

Jeremiasz był prześladowany przez mieszkańców Anatot

„jesteście gorsi od innych narodów”

Wpływ na kościół i na pierwsze wspólnoty

628/627 rok

Emigruje do Egiptu

Wyrocznia pocieszenia

Układ jest rozsiany, brak chronologii

Ile lat ma prorok, gdy rozpoczyna działalność?

Ok. 22 lata

Pierwsze proroctwo w wieku 18 lat tj. w roku 609

Jozjasz przeprowadził reformę deuterotomistyczną

Prorok Jeremiasz nie mówi nic o reformie religijnej

Niesłuchanie słów proroka

Reforma straciła dzisiaj swój posłuch, impet

Krytyk monarchii, miło zażyłości

Krytyk kultu, zaspakaja sumienia

Celebatriusz – przygotowanie go do misji proroka

Zmiana perspektywy: bezżeństwo wpisane w kontekst
nauczania, „biada tym, które będą rodzić w tym czasie”

Konsekwencja: wojny

Księga:

Wydaje się, że powstała w 608-597 roku

Od chwili, gdy zostanie spisana księga, prorok nie będzie
nic mówił, zakaz wstępu do świątyni

Struktura księgi Jr:

4 części – 1-25 wyrocznie przeciw judzie

- 26-45 wyrocznie przeciw Jerozolimie i

zapowiedz zbawienia, wybawienie, pocieszenie

- 46-51 przeciwko wszystkim narodom

- 52

dodatek

Ok. 1/3 krótsza wersja hebrajska niż wersja grecka

Układ wersów jest inny

Lamentacje Jeremiasza

Fragmenty SA rozmową Jeremiasza z Bogiem. Prorok
nie ubolewa nad sobą. Wyznania Jeremiasza.
Wewnętrzny dialog. Doświadczenie kryzysu. Emocje to
złudzenie. Tekst o charakterze prawnym.

Przesłanie księgi:

Nawrócenie jest ważnym tematem. Ostatnie proroctwa
(słowa) mówią o przyjęciu nieszczęścia – nawrócenia.
Zniszczenie Jerozolimy.

Gwarantem przymierza będzie sam Bóg.

Dwie formy przymierza:

Jednostronne – Noe, Abraham

Dwustronne – Mojżesz

Jeremiasz – bezwarunkowe odpuszczenie grzechów i
zgoda; przymierze kontynuacji, ale całkowicie
całościowo inne.

Nh, Hb, Ab, Zch

7 Wiek

Habakuk

Brak informacji o pochodzeniu, nawet we fragmentach
księgi

Daniel nie jest prorokiem

Dn 14, 33-42 – być może to inny prorok

Biblia Tysiąclecia być może dodaje coś od siebie

Bajki, opowiadania folklorystyczne

Tradycja profetyczna – ale w jakiejś wersji septuaginty
nie ma profetyzmu

Ogólne przekonanie że Habakuk pochodził z Judei

Bel – bożek

Chaldejczykami nazywano Babilończyków

„sprawię że się podniosą” – początek państwa

Koniec 7 wieku

Nieprawość ludu i brak obrony przez Boga, kult
pogański, rzeczom i przedmiotom

Ironizacja – 1, 16 – szyderstwo lub ironia

Nie zawsze obśmiewano kulty – nie ma innych Bogów –
Babilonia

Religijność Babilończyków

Wiele prawdziwych proroków do 7 wieku nie nazywało
się tak by ktoś nie powiedział że są oszustami

Nie żyje jak prorok ale okazuje się w sposób nagły

Dabar – Słowo

Hasaj – widzenie

Massai – widzenie wieszcze, zobaczenie, wyrok

Księga świecka z psalmem

Dzieli się na trzy części

Dialog

5 razy biada!

Psalm

Wielokrotne biada

Czyż nie, ponieważ

Literatura apokaliptyczna

Prorok wierzy że Pan jest Bogiem tej historii

Nahum

Pochodzenie Elkosz

Coś nieodwracalnego – Massai

Wyrok na miasto nad Eufratem, stolicą Asyrii

612 rok – wspomaganie Medów i Elamitów

Utrwalono by przekroczyły człowieka w przestrzeni
czasowej i geograficznej

Safe – księga

Rozmycie murów miasta

Pod koniec 7 wieku

Nahum – Bóg pociesza

612 – a koniec 7 wieku

Wyrok po to by ujrzeć sąd Boży. Żadna społeczność nie
jest wykluczona z Sądu

Prorok nie wzywa do nawrócenia, ale podtrzymuje wiarę

Życie decyduje się w Asyrii lub w Babilonii

Abdiasz

Oboad – służyć

Jah – Bóg, Jahwe

8-6 wieku

Jahwe służy

Chadzon – widzenie

Dabar –słowo

Formuły powołania – słowo lub widzenie

Tendencje redaktorskie, świadomość redaktora,
konkretna sytuacja, rzeczywistość, życie proroka

Prorok Abdiasz nie pamięta X wieku

Dom Jakuba to pojęcie teologicznie wypracowane przez
proroków

Edomici jako wróg Jerozolimy

Dzień osądu

Schyłek 6-7 wieku

Interpretacja widzenia, konkluzja widzenia

Nie ma klucza literackiego

Kiedy redagowany był cały zbiór ksiąg proroków
mniejszych?

Nagłówek 1a

Wyrok na Edom 1b-7

Zapowiedź dies irae 8-21

Antyedomickość – AB, Rdz, Iz, Ez, Am

Iz 63

Sofoniasz

Weryfikacja w XX wieku. Dojrzały autor musi mieć
intencję, zgodę, że jego tekst przekroczy jego życie

Form Gesichte

Każdemu gatunkowi odpowiada sytuacja autora
sprowadzana do gatunków literackich

„rozumieć Biblię” - Lochfing

Kontekst celebracji

Teksty są wynikiem pewnych potrzeb socjologicznych

Słowo jest urzędowe

Nebum Adonai – wyrocznia Pana

Nie ma już Jerozolimy

Zmierza do wzbogacenia wspólnoty

Wiara, doświadczenie liturgiczne

Kontekst liturgiczny można zamienić na Inwidualna
lekturę danej księgi

VI WIEK

Początek roku to wrzesień – październik

586-587 zdobycie Jerozolimy

I wygnanie Babilońskie 598-597

536/538 – Edykt Cyrusa

Inauguracja

Zachariasz

Abdiasz

Ezechiel

Sytuacja polityczna:

Zmiana sytuacji na Bliskim Wschodzie

Dotarcie do granic Egiptu przez
Babilończyków pod władzą Nabuchodonozora

Zdobycie władzy przez Medów i Partów –
Persów – Upadek, ale nie złamanie potęgi
Babilonu

Persja

Tolerancja

Kultura języka i religii

Aramejski imperialny – język świata do 6
wieku naszej ery

Rozbudowano administrację

Sprawowanie kultu

Brak dokumentów

Sytuacja polityczna:

Palestyna a Izrael

Wyludnienie Palestyny, pozostała tylko uboga
warstwa społeczna

Sprzyjające warunki ekonomiczne, religijne,
rolnicze

Przemiana kulturowa, judaizm

Leontropolis

Diaspora – rozproszenie

Sytuacja religijna:

Hołd oddany bóstwom Babilończyków

Król Cyrus kazał zwrócić naczynia i świecznik
do świątyni

3 interpretacje, dlaczego Boga nie ma (wtedy
przy naczyniach)?

 Jest tylko jeden Bóg
 Inni bogowie nie istnieją
 Bóg opuścił Żydów

Postacie fantastyczne

Rozpoczęcie reformy Ezdrasza

Czy mają być odprawiane prośby i modlitwy?
TAK

Tradycyjny Jachwizm, Mozaizm

Nowe warunki i zrozumienie dalszej historii

Prorocy będą zachęcać do budowy świątyni

Konieczność nowego kultu

Ezechiel

Przerost formy nad treścią

Przekaż prorocki za pomocą wizji i komentarza

Wizje datowane są co do dnia

I wizja – 31 lipca 593

Ostatnia wizja 26 kwietnia 571 – nieznaczny to jednak o
śmierci proroka

Księga nie jest chronologiczna

Dzieli się na trzy sekcje:

1-34 – wyrok nad Jerozolimą

35-42 – wyrok nad obcymi narodami

43-do końca - zbawienie

Opowiadanie o powołaniu, przesłanie,

Prorok pełnił funkcję kapłańską, albo był w nią
wprowadzony

Tyr

Nieczystość i czystość kultu

Opłata zbiorowa

opłata Inwidualna

Etos

Wygnanie jest konsekwencją grzechów, po wygnaniu
prorok zmienia swoją perspektywę

Zapowiedź nowej społeczności

Źli nie byli tylko wygnani na pierwszym i drugim
wygnaniu. Zło jest pośród narodów pogańskich i wśród
nas. Udział w losie ludu.

Izajasz

Racja historyczna – prorok musiałby żyć 200 lat

Racja stylistyczna – księga różni się w dwóch
momentach, więc księgę pisały minimum dwie osoby.

Racja teologiczna – różne koncepcje, ale nie sprzeczne

Bezpośredniość stylu, odmiana losu, bliska relacja
podmiotu lirycznego; imperatywy

Kontekstem jest Babilonia za czasów Cyrusa,
Nabuchodonozora – do 1996 r.

Wspomina się postać Cyrusa, jako pomazańca pańskiego,
pieśni sługi Bożego, Działalność Cyrusa jako tło dla
proroka 520 roku, narzędzie pańskie

Coraz większy odstęp pomiędzy krytyką historyczną a
literaturą prorocką

Mesjasz

Ezdrasz

kapłani

Nechemiasz

Aleksander Wielki

Nie ma elementów określających czas

Babilon nie jest wrogiem Izraela

Chwała Izraela, Syjon jako miejsce przebywania Boga

60, 1-6 pieśń weselna

Dla Deuteroizajasza – powrót z niewoli to porażka,
odbudowa miasta i zajęcie pozostałych ziem przez
nowych mieszkańców

Przed 450 rokiem

Proces zamknięcia Izraela na obce państwa – ludność
nieczysta

Tridoizajasz pociesza ludność; gorzkie doświadczenie
powrotu zatarło się

Wspólne elementy literackie; odrębne charakterystyki –
teksty apokaliptyczne; jeden autor to koniec V-IV wieku
aż do czasów greckich

Powstanie pod koniec V wieku

Aggeusz

Słowo Pana przez rękę Aggeusza – proroka

Dojrzała teologia prorocka, dojrzała teologia zamknięta

Zmiana koncepcji czasu – prorok Amos mówi że nie jest
prorokiem

Okres niewoli babilońskiej – funkcja prorocka, profetyzm
izraelski

U Jonasza w całej księdze nie ma słowa „prorok”

Skierował – waichi – wprowadzenie do
opowiadania, podobne do ‘dawno temu….’

Nie ma wyroczni

Legenda religijna, struktura opowieści o
poganach

Posłanie podwójne

Niewiara, usiadł pod drzewem

Rys

Bóg jest miłosierny wobec pogan

Joel

Podobny tekst do Aggeusza i Zachariasza

Stanowisko negatywne do proroków – Jachwizm

Izrael nie posiądzie ziemi, bo jest zbyt oporny

Prorok stoi po stronie świątyni

Deuterozachariasz – od 9 wieku

Kapłani:

Jeremiasz

Zachariasz

Ezechiel

U Ezechiela przepych treści nad formą

Rodzaj Merykabach – Rydwan

Jonasz

Satyra na proroka

Czas – VII wiek a nawet IV w.

Księgę pisali literaci