Politechnika Śląska w Gliwicach

Wydział:

Mechaniczny Technologiczny

Kierunek:

Mechanika i Budowa Maszyn

Semestr:

7

Grupa:

3

O c h r o n a W ł a s n o

O c h r o n a W ł a s n o

O c h r o n a W ł a s n o

O c h r o n a W ł a s n o ś c i I n t e l e k t u a l n e j ,

c i I n t e l e k t u a l n e j ,

c i I n t e l e k t u a l n e j ,

c i I n t e l e k t u a l n e j ,

B e z p i e c z e

B e z p i e c z e

B e z p i e c z e

B e z p i e c z e ńs t w o P r a c y i E r g o n o m i a

s t w o P r a c y i E r g o n o m i a

s t w o P r a c y i E r g o n o m i a

s t w o P r a c y i E r g o n o m i a

Temat referatu:

„P raw a au torskie w zakresie program ów kom pu terow ych”

Wykonał :

Wagner Marcin

OWIBPIE – „Prawa autorskie w zakresie programów komputerowych”

Opracował: Marcin Wagner

Strona 2 z 13

Spis tre

ś

ci:

1. WST

Ę

P

3

2. PROGRAMY KOMPUTEROWE A PRAWA AUTORSKIE

4

Podstawa ochrony

4

Co podlega ochronie?

4

Co nie podlega ochronie?

4

Kto nabywa prawa autorskie?

4

Prawa autorskie do programu komputerowego tworzonego na zamowienie

5

Autorskie prawa osobiste do programu komputerowego

5

Autorskie prawa majątkowe do programu komputerowego

5

Prawo do modyfikacji oprogramowania

5

Prawo do modyfikacji oprogramowania (prawa zależne)

6

Korzystanie z programu komputerowego bez zgody twórcy

6

Warunki dokonania dekompilacji programu komputerowego

6

Zasady wykorzystywania informacji uzyskanych w wyniku dekompilacji

7

Specyfika uregulowania autorskich praw majątkowych do programów komputerowych

7

Polska ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych

7

Ustawa a programy komputerowe

9

3. PODSUMOWANIE

12

4. LITERATURA

13

OWIBPIE – „Prawa autorskie w zakresie programów komputerowych”

Opracował: Marcin Wagner

Strona 3 z 13

1. Wst

ę

p

Programy komputerowe chronione są prawem autorskim. To stwierdzenie pojawia się

bardzo często i właściwie wydaje się oczywiste. Ale co tak naprawdę ono oznacza? Jaki jest

zakres ochrony udzielanej przez prawo autorskie, w którym momencie zaczyna się ta

ochrona, od spełnienia jakich warunków jest ona uzależniona - odpowiedź na te pytania nie

jest już tak prosta.

Oczywiście w tym miejscu każdy może zapytać - czy znajomość prawa autorskiego

jest mi w ogóle do czegoś potrzebna? Przecież do tej pory korzystałem z rozmaitych dóbr

chronionych tym prawem, takich jak książki czy płyty i jakoś nie było potrzeby wgłębiania

się w zawiłości prawa autorskiego. Na tak postawione pytanie można tylko odpowiedzieć:

„ignoratio iuris nocet - nieznajomość prawa szkodzi”. A ochrona programów komputerowych

w prawie autorskim jest tak skonstruowana, że nawet przeciętny użytkownik w czasie swej

codziennej pracy może ocierać się o naruszenie prawa autorskiego!

Znajomość przepisów prawa autorskiego regulujących ochronę programów

komputerowych niezbędna jest również programistom, pracownikom firm komputerowych i

tym, którzy mniej lub bardziej profesjonalnie zajmują się informatyką.

OWIBPIE – „Prawa autorskie w zakresie programów komputerowych”

Opracował: Marcin Wagner

Strona 4 z 13

2. Programy komputerowe a Prawa autorskie

Podstawa ochrony

•

dyrektywa Rady EWG nr 91/250 z 14 maja 1991 r. w sprawie ochrony prawnej

programów komputerowych

•

umowy międzynarodowe:

o

TRIPS

o

konwencja autorska WIPO

o

konwencja berneńska o ochronie dzieł literackich i naukowych

•

ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych z 4 lutego 1994 r.

Co podlega ochronie?

•

wszystkie formy wyrażenia programu komputerowego, w szczególności mający

tekstową postać kod źródłowy programu. Ochronie podlegają także programy

przeznaczone do sprzedaży “na próbę” w wersjach niepełnych w celu ich

przetestowania przez nabywcę i ewentualnego zadecydowania o kupnie kompletnego

programu

Co nie podlega ochronie?

•

idee

i

zasady

stanowiące

podstawę

jakiegokolwiek

elementu

programu

komputerowego, w tym podstawę łączy

•

funkcje programu (wyrok SA w Poznaniu z dnia 4 stycznia 1995 r. I ACr 422/94)

•

języki oprogramowania, protokoły komunikacyjne, metody obróbki danych

Kto nabywa prawa autorskie?

•

twórca programu (programista) lub współtwórcy (jeżeli program został stworzony

przez kilku programistów)

•

pracodawca

o

prawa majątkowe do programu komputerowego stworzonego przez

pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy

przysługują pracodawcy,

o

wynagrodzenie za pracę obejmuje wynagrodzenie z „tytułu praw autorskich”

OWIBPIE – „Prawa autorskie w zakresie programów komputerowych”

Opracował: Marcin Wagner

Strona 5 z 13

Prawa autorskie do programu komputerowego tworzonego na

zamowienie

•

brak zastosowania reżimu „utworów pracowniczych” do programów komputerowych

stworzonych:

o

na podstawie umowy o dzieło

o

na podstawie umowy zlecenia

o

w ramach konkursu

•

podmiotem praw do takich programów jest twórca, nie zamawiający

•

podstawę nabycia prawa przez zamawiającego stanowi umowa (przenosząca autorskie

prawa majątkowe lub umowa licencyjna)

Autorskie prawa osobiste do programu komputerowego

Twórcy programu komputerowego przysługują tylko autorskie prawa osobiste do:

•

autorstwa programu

•

oznaczenia programu swoim nazwiskiem

Autorskie prawa maj

ą

tkowe do programu komputerowego

•

prawo do trwałego lub czasowego zwielokrotnienia programu komputerowego w

całości lub w części jakimikolwiek środkami i w jakiejkolwiek formie,

•

prawo do tłumaczenia, przystosowywania, zmiany układu lub jakichkolwiek innych

zmian w programie komputerowym,

•

prawo do rozpowszechniania, w tym użyczenia lub najmu, programu komputerowego

lub jego kopii

Prawo do modyfikacji oprogramowania

Obejmuje: tłumaczenie, przystosowywanie, zmiany układu lub jakiekolwiek inne

zmiany w nim dokonywane (np. modyfikacje, których celem jest opracowanie, czyli

powstanie nowych programów)

•

tłumaczenie – przetransponowanie danego programu z jednego języka programowania

na inne

•

przystosowanie programu - dostosowanie programu do nowych wymagań, przede

wszystkim sprzętowych

OWIBPIE – „Prawa autorskie w zakresie programów komputerowych”

Opracował: Marcin Wagner

Strona 6 z 13

•

zmiany układu – przeróbki związane z opracowaniem nowych wersji programu,

mające na celu np. zwiększenie zakresu jego działania

Prawo do modyfikacji oprogramowania (prawa zale

ż

ne)

•

w odróżnieniu od innych utworów, w przypadku programów komputerowych prawo

do modyfikowania jest objęte treścią autorskich praw majątkowych

•

prawo do modyfikacji nie uchyla prawa do opracowania z art. 2 pr. aut. – konieczność

uzyskania zgody zarówno/niezależnie na dokonanie modyfikacji, jak i na

rozporządzanie i korzystanie ze zmodyfikowanego programu

•

brak wyłączenia na podstawie art. 77 pr. aut. art. 46 pr. aut. w stosunku do programów

komputerowych - twórca zachowuje wyłączne prawo do zezwalania na wykonywanie

prawa zależnego nawet wówczas, gdy w umowie przeniósł całość autorskich praw

majątkowych!

Korzystanie z programu komputerowego bez zgody twórcy

Pod warunkiem, że program komputerowy został nabyty legalnie, jego

posiadacz może bez zgody twórcy:

•

dokonywać zwielokrotnienia programu, tłumaczenia, zmian (poprawiać błędy w

programie) w zakresie niezbędnym do korzystania z programu zgodnie z jego

przeznaczeniem

•

zrobić kopię zapasową programu

•

obserwować, badać i testować funkcjonowanie programu w celu poznania jego idei i

zasad

•

dokonywać zwielokrotniania kodu programu lub tłumaczenia jego formy na zasadach

i warunkach określonych w art. 75 ust. 2 pr. aut.

Warunki dokonania dekompilacji programu komputerowego

•

dekompilacja dokonywana jest przez osobę uprawnioną do korzystania z programu

•

informacje niezbędne do uzyskania współdziałania nie były uprzednio łatwo dostępne

dla takiej osoby

•

dekompilacja odnosi się tylko do tych części oryginalnego programu komputerowego,

które są niezbędne dla uzyskania współdziałania

OWIBPIE – „Prawa autorskie w zakresie programów komputerowych”

Opracował: Marcin Wagner

Strona 7 z 13

Zasady

wykorzystywania

informacji

uzyskanych

w

wyniku

dekompilacji

•

zakaz wykorzystywania informacji o szczegółach działania programu uzyskanych w

wyniku dekompilacji programu:

o

do innych celów niż uzyskanie kompatybilności z niezależnie stworzonym

programem komputerowym

o

do rozwijania lub wprowadzania do obrotu programu komputerowego o

istotnie podobnej formie wyrażenia lub innych czynności naruszających prawa

autorskie

•

zakaz przekazywania takich informacji innym osobom, chyba że następuje to w celu

uzyskania przez nie kompatybilności programu z niezależnie stworzonym programem.

Specyfika

uregulowania

autorskich

praw

maj

ą

tkowych

do

programów komputerowych

•

objęcie treścią praw autorskich prawa do dokonywania tłumaczeń, opracowań

programu komputerowego

•

prawo domagania się od użytkownika programu komputerowego zniszczenia

posiadanych przez niego środków technicznych (w tym innych programów

komputerowych), których jedynym przeznaczeniem jest ułatwianie niedozwolonego

obchodzenia technicznych zabezpieczeń (art. 771 pr. aut)

Polska ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych

Polska ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych z 4 lutego 1994 r. zawiera

Rozdział 7. zatytułowany: "Przepisy szczególne dotyczące programów komputerowych".

Niestety, przepisy dalekie są od ich intuicyjnego czy dosłownego pojmowania, a do ich

pełnego zrozumienia niezbędna jest znajomość przynajmniej podstawowych zagadnień prawa

autorskiego. Zresztą wspomniany Rozdział 7. ustawy nie jest regulacją samodzielną czy

kompletną, a jak sam jego tytuł wskazuje, zawiera jedynie przepisy szczególne, czyli

modyfikujące ogólne zasady prawa autorskiego właśnie w odniesieniu do programów

komputerowych. Z tych też być może względów, mimo że od uchwalenia ustawy minęło już

ponad cztery lata, znajomość prawa autorskiego wśród osób korzystających z produktów

informatycznych jest raczej niewielka. Co więcej, wiele nieporozumień związanych z prawem

OWIBPIE – „Prawa autorskie w zakresie programów komputerowych”

Opracował: Marcin Wagner

Strona 8 z 13

autorskim jest wynikiem mechanicznego stosowania do prawa polskiego konstrukcji

zaczerpniętych z prawa anglosaskiego.

W prawie polskim, jak stwierdza ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych

(art. 74 ust. 1), programy komputerowe podlegają takiej samej ochronie jak utwory literackie.

Taka deklaracja ustawy może być myląca, bowiem w rzeczywistości sposób ochrony

programów komputerowych odbiega w znacznym stopniu od sposobu, w jaki chronione są

inne rezultaty działalności twórczej człowieka. Jednak, mimo istnienia bardzo poważnych

różnic, podstawowe zasady ochrony są wspólne i dotyczą zarówno programów

komputerowych, jak i utworów literackich, plastycznych, audiowizualnych i innych.

Prawo autorskie nie chroni każdego rezultatu pracy człowieka. Byłoby to zresztą

niemożliwe i niepraktyczne. Dlatego też wyróżnia ono i chroni szczególną kategorię

wytworów ludzkich - takie produkty, które stanowią przejaw działalności twórczej i mają

indywidualny, niepowtarzalny charakter (art. 1 ust. 1 ustawy). W doktrynie prawa autorskiego

twórczość i indywidualność dzieła bywa określana jako nowość subiektywna i obiektywna.

Nowość subiektywna oznacza przede wszystkim, że dzieło stanowi rezultat działalności

kreacyjnej konkretnego człowieka. Pojęcie nowości obiektywnej (indywidualności) jest nieco

bardziej skomplikowane, można podać tu jedną z definicji, która stwierdza, że dziełem

obiektywnie nowym jest dzieło niepowtarzalne, a więc takie, które jeszcze nie powstało, a

jednocześnie nie jest statystycznie prawdopodobne stworzenie takiego samego dzieła w

przyszłości. Oczywiście dzieło jest tym bardziej oryginalne (twórcze i indywidualne), im

większą swobodę doboru i zestawienia elementów ma twórca. Dzieło nie będzie więc

oryginalne, jeżeli jego kształt jest całkowicie zdeterminowany przez cel pracy lub spełnianą

funkcję, jeżeli jest wynikiem rutynowej, szablonowej pracy, czy też jeżeli jest jedynym z

możliwych do osiągnięcia przez osoby podejmujące się tego samego zadania. Jeżeli spełnione

są warunki twórczości i indywidualności, dane dzieło nazywane jest przez prawo autorskie

utworem i to właśnie utwory są przedmiotem prawa autorskiego. Utwory chronione są w

polskim prawie autorskim od chwili ustalenia (art. 1 ust. 1 ustawy). Ustalenie oznacza

jakiekolwiek uzewnętrznienie utworu. Dla przyznania ochrony prawa autorskiego nie jest

konieczne utrwalenie utworu, a więc zapisanie go na jakimkolwiek trwałym nośniku (w

postaci maszynopisu, nagrania na taśmę, zapisania na dyskietce).

Ochrona prawa autorskiego nie jest uzależniona od spełnienia jakichkolwiek

formalności (zarejestrowania dzieła czy wniesienia jakichkolwiek opłat). Prowadzona przez

niektóre instytucje i organizacje rejestracja dzieł nie jest konieczna dla uzyskania ochrony,

OWIBPIE – „Prawa autorskie w zakresie programów komputerowych”

Opracował: Marcin Wagner

Strona 9 z 13

bywa jedynie przydatna między innymi w przypadku konieczności udowodnienia autorstwa

dzieła czy dochodzenia opłat tantiemowych.

Wbrew powszechnemu mniemaniu od chwili ratyfikowania porozumienia TRIPS1 nie

mają właściwie znaczenia tzw. noty copyright, mające znaną chyba wszystkim postać, np.

Copyright (c) by Jan Kowalski 1998. Przed ratyfikacją porozumienia TRIPS miały one pewne

znaczenie dla uzyskania ochrony w niektórych krajach (w tym w USA), obecnie bywają

jedynie pomocne przy ustaleniu czasu ochrony i uprawnionego, jednak ich brak nie pociąga

za sobą żadnych ujemnych skutków prawnych dla autora. W polskim prawie autorskim nie

miały też nigdy znaczenia zapisy w rodzaju "Wszelkie prawa zastrzeżone...". Ponadto dla

uzyskania ochrony utworu nie jest istotny jego rozmiar, kwestia czy został on ukończony,

wartość artystyczna, forma wyrażenia itp.

Ustawa a programy komputerowe

Program komputerowy chroniony jest przez prawo autorskie tylko wtedy, gdy jest

twórczy i indywidualny. Czyli wtedy, gdy:

•

jego postać nie jest ściśle zdeterminowana przez wymogi techniczne,

•

nie stanowi jedynego optymalnego rozwiązania problemu,

•

stanowi rezultat twórczej pracy programisty,

•

nie jest prawdopodobne, że program już powstał, albo może powstać program

identyczny.

Wymogi te mogą sugerować, że poziom twórczości, jaki jest niezbędny, by uznać

program komputerowy za utwór chroniony prawem autorskim, jest dość wysoki. Tak jednak

nie jest i należy zachować jak najdalej idącą ostrożność przy powoływaniu się na brak

ochrony prawa autorskiego z uwagi na brak oryginalności programu. Oczywiście nie jest

prawdą, że każda wypowiedź, a więc i program komputerowy, jest ze swej natury twórczy,

jednak ponieważ prawo nie uzależnia przyznania ochrony od wartości, formy wyrażenia czy

ukończenia utworów, tak samo chroniony będzie program znakomity, jak i źle napisany, nie

spełniający żadnej funkcji, czy nawet nie działający! W praktyce więc pozbawione ochrony z

uwagi na brak oryginalności będą tylko bardzo proste programy lub też takie, które powstały

przez przepisanie lub jedynie pobieżne zaadaptowanie już znanego i powszechnie używanego

kodu.

OWIBPIE – „Prawa autorskie w zakresie programów komputerowych”

Opracował: Marcin Wagner

Strona 10 z 13

Nie należy też mylić programu komputerowego ze spełnianą przezeń funkcją. Nie

można powoływać się na brak oryginalności np. edytora tekstów, który funkcjonalnie jest

identyczny z innym. Prawo autorskie chroni bowiem formę utworu, którą w przypadku

programu komputerowego jest przede wszystkim jego kod, zapisany w jakimś języku

programowania. Raczej mało prawdopodobne jest, aby dwóch programistów rozwiązujących

jakiś bardziej obszerny problem napisało identyczne programy. Z tych też względów twórca

programu nie musi się wykazać przy programowaniu żadnymi większymi umiejętnościami, a

rezultat jego pracy, nawet nieudolny, może być chroniony przez prawo autorskie.

Swego czasu w doktrynie niemieckiego prawa autorskiego uważano, że aby program

mógł być uznany za oryginalny i tym samym mógł być chroniony przez prawo autorskie, jego

twórca powinien wykazać się umiejętnościami programistycznymi przekraczającymi

przeciętną. Z podejścia takiego jednak zrezygnowano, ponieważ okazało się, że przy

przyjęciu takiego restrykcyjnego kryterium prawie 80-proc. programów rozpowszechnianych

na niemieckim rynku byłoby pozbawionych ochrony. Tu dochodzimy do następnego

problemu - jedną z podstawowych zasad prawa autorskiego jest ochrona formy utworu, a nie

idei w nim wyrażonych. Zasadę tę prawo autorskie podkreśla jeszcze raz już w odniesieniu do

programów komputerowych. Zasada swobodnego dostępu do idei wyrażonych w utworze

przy jednoczesnej ochronie jego formy ma na celu z jednej strony umożliwienie swobodnego

rozwoju nauki czy sztuki, a z drugiej - zapewnienie twórcy utworu godziwego wynagrodzenia

za jego pracę.

Prawo autorskie za idee uważa między innymi koncepcje artystyczne, metody

zastosowane przy tworzeniu dzieła, styl czy manierę artysty, jak również teorie naukowe,

systemy ekonomiczne, prawne, polityczne, przepisy kucharskie, zasady gier, metody

promocji i kampanii reklamowej. Idee zawarte w programie komputerowym to przede

wszystkim spełniana przez program funkcja, algorytm (rozumiany jako sposób rozwiązania

danego problemu), zasady komunikacji ze sprzętem, innymi programami czy użytkownikiem

(interfejsy nazywane przez ustawę "łączami"). Ustawa o prawie autorskim i prawach

pokrewnych dodatkowo podkreśla wyłączenie spod ochrony idei i zasad właśnie w

odniesieniu do programu komputerowego (art. 74 ust. 2 zd. 2).

Zasadą jest też, że prawo autorskie chroni tylko te elementy dzieła, które są

oryginalne. Jeżeli więc oryginalność jakiegoś utworu, w tym i programu komputerowego,

mieści się jedynie w zakresie idei w nim wyrażonych, natomiast forma pozbawiona jest tej

cechy - utwór nie będzie chroniony. Jednocześnie z zasady tej wynika, że chroniony może

być dowolnie krótki fragment utworu, jeżeli tylko jest oryginalny. Warto zwrócić uwagę, że

OWIBPIE – „Prawa autorskie w zakresie programów komputerowych”

Opracował: Marcin Wagner

Strona 11 z 13

idee wyrażone w programie komputerowym, choć wyłączone z ochrony prawa autorskiego,

mogą być jednak w pewnym stopniu chronione w sposób pośredni. Przede wszystkim należy

wziąć pod uwagę, że większość programów komputerowych rozpowszechniana jest w postaci

skompilowanej, a prawo autorskie bardzo ściśle i wąsko wyznacza granice dozwolonej

dekompilacji programu (art. 75 ust. 2 pkt. 3 i ust. 3 ustawy), wprowadzając w praktyce

autorsko prawną "ochronę tajemnicy treści programu", w tym także tych elementów

programu komputerowego, które jako takie nie podlegają ochronie (chodzi tu między innymi

właśnie o idee). Dekompilacja jest też z przyczyn technicznych raczej uciążliwym sposobem

zapoznania się z ideami i zasadami wyrażonymi w programie.

OWIBPIE – „Prawa autorskie w zakresie programów komputerowych”

Opracował: Marcin Wagner

Strona 12 z 13

3. Podsumowanie

Utworem, podlegającym ochronie prawa autorskiego, jest zatem program

komputerowy. Do legalnego korzystania z programu komputerowego konieczne jest

uzyskanie stosownej licencji od twórcy (producenta programu komputerowego).

Wykorzystanie programu powinno być zgodne z treścią umowy licencyjnej dołączanej do

programu komputerowego. Przy zakupie programu należy szczegółowo zapoznać się z treścią

umowy. Każda umowa licencyjna dotycząca programu komputerowego zawiera bowiem

warunki korzystania z programu.

Prawo autorskie przewiduje konsekwencje prawne wobec osoby, która używa program

komputerowy bez posiadania właściwej licencji. Podmiot taki narażony jest na ryzyko

poniesienia odpowiedzialności karnej lub cywilnej. Zgodnie z art. 278 § 2 Kodeksu karnego

ten, kto bez zgody osoby uprawnionej uzyskuje cudzy program komputerowy w celu

osiągnięcia korzyści majątkowej podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat.

Również ustawa o prawie autorskim w art. 115 – 123 przewiduje odpowiedzialność

karną za naruszenie jej postanowień. W szczególności natomiast odpowiedzialność cywilna

za używanie programu komputerowego bez licencji polega na wypłacie poszkodowanemu

(twórcy programu komputerowego) wynagrodzenia w podwójnej, a w przypadku gdy

naruszenie jest zawinione, potrójnej wysokości stosownego wynagrodzenia z chwili jego

dochodzenia. Konieczne jest również wydanie poszkodowanemu korzyści jakie osiągnięte

zostały w związku z używaniem programu bez właściwych uprawnień.

OWIBPIE – „Prawa autorskie w zakresie programów komputerowych”

Opracował: Marcin Wagner

Strona 13 z 13

4. Literatura

•

Ustawa z dnia 4 lutego 1994r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

•

Dyrektywa rady z dnia 14 maja 1991 r. w sprawie ochrony prawnej programów

komputerowych (91/250/EWG)

•

http://www.rsi.org.pl/index.php/pl/Regulacje_prawne/49,28

•

http://www.oeiizk.edu.pl/informa/jazdzewska

•

http://www.marr.pl/

•

http://www.uplook.net/prawo-autorskie/