matura matematyka arkusze probne

( matura_matematyka_arkusze_probne.pdf )

http://www.downloaded.co.pl/dl/?id=matura_matematyka_arkusze_probne#

Podobne: matura matematyka arkusze pdf, matura matematyka 2017 probna, matura historia arkusze probne,

matura matematyka 2015 arkusze pdf, matura ib matematyka arkusze, matura 2016 matematyka arkusz operon,

matura matematyka 2015 arkusz oke, matura 2013 matematyka arkusz oke, matura matematyka 2015 arkusz operon,

Zlecenie 14.

jednej. Wyjasnij wyobrazenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 3 rownorzednych przyczyny, ktore niestety wzajemnie sie wykluczaja. W inny sposob mowiac: pozycja, w ktorej nalezy bedzie

dokonac wyboru pomiedzy tymi racjami a, takze kazda wola doprowadzi do katastrofy. Tragizm jest istota tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy 2 racjami, pochodzace z ktorych obie sa tak samo wazne a, takze sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra,

wierna prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana do pochowania a, takze uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli owego nie uczyni, nie tylko cialo

zmarlego bedzie pohanbione, jednakze wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Z drugiej strony Antygona odwiedzi w zatarg z uprawnieniem panstwowym, albowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go

zbytnio zdrajce.

Wybierajac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, adekwatnie ze swoim sumieniem, upowaznienie

boskie a, takze wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – wyobrazenie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia na scenie posiadal doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez przezycie litosci (gdy patrzy na cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo miedzy cierpiacym oraz soba). Katharsis byla najwidoczniej rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz w charakterze

wyzwolenie jego od nich. Losy bohatera tragicznego poteguja odbiorce do niezmiernie doglebnego przezycia litosci i trwogi, a w ten sposob pozwalaja

jemu sie od nich wyzwolic i uzyskac spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis opiera sie na tym, iz widz przezywa „litosc a, takze trwoge―, patrzac na akcje

tragedii. Ta (jezeli jestesmy widzami) litosc wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – zmartwienie czlowieka, ktory to jest do nas

pokrewny.

Starozytni autora ukladali fabuly tragedii pamietajac o takich celach.

Fatum – odmiennie los czy tez przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze czlek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg zdarzen w

zyciu, jakich nie da sie ustrzec sie. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, jakie mozliwosci zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane przez wyrocznie winien spotkac jednostki i nie ma od tego wypromieniowywania. Jest to najczesciej zapowiedz klopoty. Przykladem

istnieja dzieje rodu Labdakidow – od Lajosa po Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i rzymskie bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Poczatkowo, muzyka a, takze taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie srodku z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc a, takze trwoge".

Fatum - zastosowanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, normami spolecznymi oraz wlasnym

wplywem bohatera. Zuch jest wyzbyty mozliwosci dokonania pomyslnego wyboru. Dzialania swoim prowadza do katastrofy. Staje sie on zarazem ofiara

a, takze winowajca. Po „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, w charakterze siostra a,

takze wierna prawom boskim. Zdecydowanie obywatelka ciebie, musi okazac sie posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow dla zdrajcow ojczyzny. Nad

jak Labdakidow a, takze Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla takze zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie

widziala moznosci rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole ustalonych postaw a, takze dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to na ludziach a, takze zeslali dywanom w

beczce Pandory zmartwienie, choroby a, takze nedze. Prometeusz widzac to postanowil uczynic bogom na zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go na

dwie czesci: osobno zlozyl mieso a, takze owinal gryzie w skore, oddzielnie zas kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora czesc ludzie

moga miec skladac bogom. Zeus wybral druga czesc, myslac iz pod tluszczem jest najistotniejsze mieso. Odtad tylko ta czesc osobistosci skladali bogom

w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa a, takze kazal przykuc Prometeusza do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, ktora to wciaz odrastala.

Prometeusz stal sie emblematem czlowieka cierpiacego z wybranki do ludzi, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od jego godnosci powstalo

objasnienie prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze w calej imie wybranki do ludzi.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta pochodzace z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Pragnie on zadedykowac sie dla osob, narodu. Przemawia do

Boga w imieniu ludzi Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie do Boga, dowodzi, ze dysponuje taka energie

jak Pan, jego piosenka jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to rozlegla, piesn tworzenie, taka piosenka jest sila, dzielnosc, taka piesn

to niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, aby Bog

podarowal mu moc wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Pan mu jej nie da, to mezczyzna odwroci od Niego ludzi. Konrad wydaje sie

cierpiacym patriota, dla jakiego ojczyzna wydaje sie najwazniejsza, zechce sie dla niej zadedykowac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, jakie mozliwosci rozgniewalo bogow.

Wyslali po niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil jego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako

pierwszego smierc dosiegla Syzyfa. Nie mogl mezczyzna jednak dojsc do ciebie cieni, albowiem zona nie zakopala swoim ciala wedlug jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu zatem wrocic na ziemie, aby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, lecz nie wrocil. Bogowie zapomnieli o

przedtem. Zyl dlugo, az w koncu przypomniano sobie o przedtem i wyslano Tanatosa po jego istote. Za kare Syzyf posiadal wniesc wielki kamien na

gore. Syzyf wzial sie do pracy, ale jak juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal jemu sie a, takze spadl. Faktycznie bylo zbytnio drugim, trzecim,

dziesiatym wraz. Syzyf ciagle wznosi kamyczek, ale za kazdym razem tuz przy wierzcholku on jemu sie wyslizguje. Jest emblematem pracy, dzialalnosci

nie zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w calej Syzyfowych pracach przyrownuje proces rusyfikacji na ziemiach naszych do pracy Syzyfa. Proces ten nie byl w stanie zniszczyc

polskosci tkwiacej w calej samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna - Grecja a, takze poprosil Minosa, krola Krety, aby jemu

pozwolil wrocic do Tunezji. On aczkolwiek na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal pochodzace z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do

ramion, by dzieki temu mogl wraz z synem wrocic do Tunezji. Przykazal Ikarowi, aby tenze nie wzbijal sie zbytnio wysoko, albowiem wosk moze sie

stopic i aby nie schodzil zbyt nisko wody, albowiem piora potrafia nasiaknac wilgotnoscia. Ikar aczkolwiek nie posluchal ojca. Oczarowany wynalazkiem

wzbijal sie powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej... az w koncu wosk stopil sie, piora poodpadaly a, takze Ikar spadl na ziemie. Stal

sie on emblematem czlowieka tragicznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore nad zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie

jest zauwazona przez nikogo.

Po tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forme Ikara pochodzace z Michasiem, chlopcem z trasy w czasie rywalizacji. Tak jak Ikar lotem tak Michas

oczarowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia przez Niemcow. Takze jego

znikniecia nikt nie zauwaza. Pisarz stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie po Ziemi w calej poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednakze nie zdolala go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wielki, ze deszcze

przestaly padac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony a, takze glod rozpoczal zagladac do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil

przeblagac Demetre, lecz nic nie skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w koncu i nakazal Hadesowi, aby oddal

Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

powracac do malzonka na trzy miesiace w calej roku, wtenczas to przyroda zamierala, azeby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia.

W tego typu wlasnie srodek starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc odmian por roku.

3. Uzasadnij uniwersalizm historii greckich. Odwolaj sie do wybranych wzorcow.

Antyk obok Biblii, to podstawowe zarzewie, z jakiej wyrosla a, takze na bazie jakiej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, literatura, sztuka swiata

zachodniego). Rodzaje nawiazan do kultury antycznej sa rozne, od odwolan do historii, motywow, watkow, postaci literackich po jednostki konkretne oraz

kanony a, takze zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza dla wielu pisarzy, poetow. Pod tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo historii i motywow.

Jezeli idzie o postawy ludzkie badz wzorce osobowe to obszar kulturowy grecka wydaje sie bardzo uboga: agonistyczna czy tez hedonistyczna. Bogowie

i herosi greccy istnieja nosnikami stalych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w calej walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie te sa sprowadzone niestety do jednego wymiaru - istnieja archetypami wrazen i postaw. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja w calej nowej mysli w

jakims wymiarze jaki to wytworzyla literatura staropolska, europejska czy wspolczesna.

Mit wydaje sie opowiescia, ktora to przedstawia a, takze organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit prezentuje emocje (lek, radosc, gniew). To, jakie

mozliwosci niejasne pozostanie przyblizone a, takze wyjasnione (zmiennosc por roku - legenda „Demeter a, takze Kora"). Legendy dla starozytnych

pelnily role poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie pochodzace z kultem bostw i rytualnych obrzedow).

Dzielimy je na teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne a, takze genealogiczne. Pisarstwo antyczna stanowi zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci

nie sposob w pelni uchwycic literatury kolejnych epok. Odwolania moga byc do tworcow, typow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta

pochodzace z Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja do hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota wydaje sie dobrem

najwyzszym. Slowacki przypomina Homera w charakterze piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie

wyrazem dazenia czlowieka do nowych wynalelc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozumowania, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna twierdzi, ze ziemia zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny h2o, powietrza, ziemi, ognia a, takze nasienia boskiego). Z Chaosu

wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali poczatek tytanom. Cecha tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat a, takze czlowiek

powstaja w wyniku bitwy bostw. Mitologia przedstawia zroznicowanie przezyc. Hefajstos stanowi wzorzec uczynnego a, takze wytrwalego w pracy, milosc

macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny a, takze Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze projekty ludzkich postaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung,

student Freuda), czyli pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelkiej spolecznosci. Tylko w

sobie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne formy w dzielach roznych konstruktorow i epok.

Z historii wywodza sie stale obrazy i motywy literackie. Powtarzajacy sie obraz czy tez motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci kultury

srodziemnomorskiej a, takze sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w calej zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor

przeszywajacy serce strzala.

4. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Konflikt tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go wzgledem dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi zobligowany on dokonac

wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok, gdyz

uznaje go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) oraz prawami odnoszacymi sie do

zyjacych. Pod taki obrot sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, oraz jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Pomimo grozacej

jej surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera zatem prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu przypadkach (tzn. jesliby

pozostawila zwloki brata na pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w przypadku kolejnego wyboru. Musi zdecydowac,

czy wymierzyc surowa kare, czy tez zrezygnowac z zonie na zaleta szczescia wlasnego syna. Kiedy waha sie przed podjeciem ostatecznej selekcji,

Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie za pozno - Antygona juz nie zyje. Owego ciosu nie

wytrzymuje Hajmon i takze popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym takze matka faceta, a zona Kreona odbiera sobie istnienie. Kreon, bez ustanku

stawiany w przypadku wyboru, winien rozwazyc, badz powinien wyselekcjonowac dobro swego ludu, badz dobro swojej rodziny. Swoim nieustepliwosc

idzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac winien pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja na smierc).

Antygona wybiera wedlug wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli tekstow starozytnej a, takze scharakteryzuj dzielo kilku pochodzace z nich.

Do przedstawicieli tekstow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w calej. p. n. e. ). Od godnosci poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca do walki. Po

obronie zagrozonej niepodleglosci ciebie osoba Tyrteusza stala sie emblematem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w calej. p. n. e. ).

-Anakreont pochodzace z Teos (VI w. p. n. e. ). Swoim wiersze – wykwintne a, takze melodyjne – znalazly wielu nasladowcow wsrod poetow doby

aleksandryjskiej a, takze rzymskiej, jak rowniez poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym tematem jest pochwala zabawy, przewinienie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Zdecydowanie tworca zwiazany byl pochodzace z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny,

epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do bitwy w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc wydaje sie zagrozona.

„Rzecz to olsniewajaca zaprawde, jak kroczac w calej pierwszym szeregu

Ginie czlek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje do trwania na polu bitwy i do gotowosci oddania zycia zbytnio swoj panstwo. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje tak

zwanym. anty wzorzec – odslania, co oczekuje tchorza, jednostki, ktory nie chce zwrocic zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz z wszystkich

(... )wrogosc jego wita wsrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca image swoj idealny,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to zwiezly, czterowierszowy dzielo, ktory wyraza przekonanie o niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej ceny poezji. Liryk poprzez

wlasna tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia sobie pamiec przyszlych pokolen, ale juz imie owego, ktory nie obcuje wraz z sztuka, oraz

przede wszystkim pochodzace z poezja, skazane jest nie pamietac:

„... pies z kulawa noga cie pochodzace z tesknota nie wspomni,

jakiegokolwiek serca nie wzruszysz, pies z kulawa noga nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Po utworze tymze nie idzie o walke na zejscie i istnienie; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu w charakterze potyczka na piesci, jaka

podmiot poetycki zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem wybranki.

„Los― – Symonides.

Po wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu a, takze zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow przenigdy czlowiecze

jakie mozliwosci przyniesie ci jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co dostarczy nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fart jutro moze obrocic sie w lzy, radosc w calej smutek. Zycie jest kaprysny, a zmienia

sie tak szybko, iz niejednokrotnie trudno jest sie nam chociazby zorientowac, gdy przestalismy okazac sie ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, nim

Lotna mucha w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda ow jest prezentacja postawy zywotnej Horacego a, takze wypracowanej przez niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow stoikow a,

takze epikurejczykow.

Wlasna filozofia zyciowa poety wydaje sie okreslona przez zasade „zlotego srodka―. Zasada ta opiera sie na przekonaniu, ze w zyciu nalezy

lubowac sie rozum, sprawny umysl, dopisujace zdrowie, wesola starosc. Zyc nalezy wedlug natura, zabierac od swiata tyle, ile potrzeba, nie za sporo, ale

i nie za malo. Taka postawa zapewni zadowolenie, opanowanie, da jednoczesnie fart.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda zahacza problem sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w tym utworze mniemanie, ze zapisywanie wierszy zapewnia

poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia sobie za egzystencji poeta, wydaje sie jego dzielo. Poeta zapewnia tym samym termin swojej

pewnosci, ze dysponuje juz zapewnione wieczne istnienie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem owego wiersza wydaje sie przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta albowiem nie umiera „do konca―, zawsze swoim czesc zyc bedzie w calej wierszach, w calej pamieci takich, ktorzy te wiersze pozostana

kiedys odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny rodzaj epiki do czasow powstania powiesci. To rozbudowany dzielo wierszowany, ktory to ukazuje przebieg zdarzen

legendarnych czy tez historycznych chwatow na tle zdarzen przelomowych dla danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, ale juz bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Pochodzeniem eposu istnieja mity a, takze podania (np. „Iliada― wywodzi sie pochodzace z mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umiejscowiona we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie do muzy, bostwa z prosba o pomoc w

sporzadzaniu dziela. Po „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, ktora to poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i ludzi. W „Iliadzie― fabula nastepuje:

-„w swiecie bogow― (takze bogowie walcza po 3 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w swiecie ludzi― a, takze ludzkich wrazen – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swe uczucia tylko w inwokacji, potem wydaje sie „obiektywny, kompleksowy i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia istnieja opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane do wagi opisywanych wypadkow, jakie mozliwosci widac wyraznie w

sposobie opisu walczacych w pojedynku Achillesa a, takze Hektora

-Szczegolowy, realistyczny spis przedmiotow a, takze sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje nie tylko kolejne dzialalnosci wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione na plaskorzezbie.

* Sa ow kredyty opisane tak, ze mozemy je z latwoscia odtworzyc. To 10 scen – ujec z egzystencji pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, nieba, morza, 3 miast a, takze zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* walka Hektora pochodzace z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego inny czlon wydaje sie rozbudowany tak, ze stanowi odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa a, takze Hektora) do walki orla i golebicy, umieszczone w calej piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od toku podstawowej akcji, opisanie wydarzenia w mniejszym stopniu istotnego, pobocznego, nie

zespolonego z nadrzedna fabula, np.: dokladny spis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory sklada sie pochodzace z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli czy tez

spondejow.

szostej. Wyjasnij, na czym polega piekno a, takze uniwersalizm historii greckich.

Mitologia obok Biblii to podstawowe zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie - wsrod krajow zachodniej Europy - takze i

Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory postaw i zachowan ludzkich, ukazane w mozliwosci uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit tenze jest odzwierciedleniem zycia dziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore mylnie oceniamy w charakterze cos wspanialego, a

ow kredyty prowadza naszego biura do zguby.

Mit o Edypie

Mit ten mozemy uznac zbytnio prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie zespol Edypa, w calej odniesieniu do dorastajacych ludzi.

Ogolnie rzecz biorac wazne jest, ze jakikolwiek ma w calej sobie cos z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", czyli zrywamy pochodzace z dotychczasowym

systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" wznosimy nowy, prywatny system ceny, stajemy sie

innymi osobami. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga pociechy i nie rozumiala, czemu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko dwoje pociechy. Bogini nie zniosla tak

znakomitej zniewagi a, takze jej pociechy: Apollin a, takze Artemida zabily cale przychowek krolowej paroma strzalami pochodzace z luku. Nieszczesliwa

Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie przez caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie zamienili ja w calej kamien. Lecz i

wtenczas smutek srodku przebywajacej w calej glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit tenze przedstawia istote macierzynstwa a,

takze wielkie zmartwienie rodzicow, ktorzy utracili swe dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora to musi ucierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter a, takze Persefonie

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie po Ziemi w calej poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednakze nie zdolala go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wielki, ze deszcze

przestaly padac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony a, takze glod rozpoczal zagladac do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, lecz nic nie skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w koncu i

nakazal Hadesowi, aby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na dobre zwiazalo

ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

powracac do malzonka na trzy miesiace w calej roku, wtenczas to przyroda zamierala, azeby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia.

W tego typu wlasnie srodek starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc odmian por roku.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

jednej. opowiesci mitologiczne maja rys religijny

dwie. maja rys uniwersalny, to znaczy. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. mowia o sytuacjach czlowieka, swoim dazeniach, marzeniach

4. byly wielokrotnie uzyte w sztuce

5. mozemy je przyrownac do zdarzen majacych miejsce w terazniejszosci

7(1). Piekno i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys mialy one meritum religijny a, takze duchowy. Dzis posiadaja walory kulturowe. Nie znaczy to aczkolwiek, ze mity

odeszly gdzies w zapomnienie.

Ich piekno i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Gwoli Grekow mity mialy ogromne znaczenie. Byly one dla nich tak cenne jak na przyklad Pismo Swiete.

Przywiazywano do nich duza role. Obrazuje to argument, ze obszar kulturowy i sztuka opierala sie na mitach. Malowidla na wazach, tworczosc poetycka,

przedstawiala bogow, herosow, bitwy bohaterow. Za posrednictwem

mitom odkrywamy jakie dysponowali poglady na dane rzeczy, o czym marzyli dawni osobistosci, np.:

o powstaniu ludzi opowiada naszemu portalowi mit o Prometeuszu. Mit o Edypie porusza klopot winy

a, takze kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia pragnienia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna azeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Argument w tym, iz starozytni dysponowali podobny punkt widzenia

na informacje sprawy, jak na przyklad my obecnie.

Wrocmy aczkolwiek do okresow obecnych. Jak wspomnialem od razu "piekno

a, takze uniwersalizm historii greckich dostrzega sie wszedzie". To racja. Na przestrzeni stuleci

mity byly i istnieja obecne w calej literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow kredyty inspiracja dla poetow, konstruktorow i szeregu innych. W literaturze poeci siegali do historii

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. Po malarstwie przykladem jest obraz slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, bardzo duze,

pospolite, prywatne. W melodii - operetki Ofenbacha. Po przenosni - powiedzenia na przyklad:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i sporo, wiele odmiennych.

Podsumowujac, w calej mitach zostaly utrwalone w pierwszej kolejnosci wzory ludzkich postaci a, takze zachowan,

subtelnosc matki (Demeter), zbuntowanego wobec bogow spolecznika (Prometeusz),

badz marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelkiej spolecznosci.

Esencja i geneza mitu stalo sie szukanie odpowiedzi na dreczaca zagadke bytu - jak na przyklad powstal ziemia

i czlek, jaka wydaje sie jego natura i zastosowanie. Dawni osobistosci odpowiadali na te testowania

opowiescia, jaka byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego tekstow antycznej.

Pojmowanie tragizmu w charakterze kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wyboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec

koniecznosci wyboru ceny przeciwstawnych lecz jednakowo istotnych. Dzialania bohatera sa z gory skazane na niepowodzenie oraz sam swiadectwo

wyboru, niezaleznie od tego, ktore pochodzace z wartosci bedzie wybrana winien doprowadzic do katastrofy.

Po „Antygonie―, oboje glownych chwatow to gwiazdy ekranu tragiczne:

jednej. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim oraz boskim. Uprawnienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka moze ja

napotkac za witryny wladcy. Uprawnienie ludzkie wydane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom.

Asortyment jednego powoduje kolizje drugiego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa a, takze przeklenstwo, ludzkiego - zejscie. Obie siostry sa

calkowicie rozne. Antygona jest silna i honorowa w przeciwienstwie do swojej siostry. Wydaje sie odwazna a, takze energiczna. Pragnie uczcic zejscie

brata, chowajac go. Jednakze aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Lecz Ismena wydaje sie inna. Obawia sie o swoje istnienie i nie chce

zlamac zakazu mistrza. Boi sie wladcy a, takze sprzeciwu wobec niego. Wydaje sie oportunistka. Odpowiada postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona

placze nad losem swoim i swych bliskich. Godzi sie na smierc. Nie buntuje sie gdyz nie chce zrobic afront sie zanim Kreonem. Okazalaby sie w takim

przypadku slaba a, takze przecietna jednostka.

2. Kreon

Takze wydaje sie bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale zarazem zlamal upowaznienie boskie. Wiec zgineli swoim bliscy.

Gdyby uniewinnil a, takze uwolnil Antygone, mogl stracic caly swoj autorytet oraz to potrafilo doprowadzic do anarchii a, takze zguby Teb.

Kreon wydaje sie prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla gotowoscia udowodnienia poddanym, ze umie byc rzetelny i bezlitosny dla

wrogow. Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc swoim wladze, kazal stosowac wobec nich terror, jako lek zapobiegawczy. Przykladem moze byc

zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) oraz zamurowanie Antygony. Jest mezczyzna rzadny wladzy. Chce umocnic ja a, takze swoj autorytet.

Bezwzgledny dla wrogow a, takze zdrajcow. Wydaje sie tyranem, jakiego nalezy sluchac i wypelniac rozkazy. Wydaje sie konsekwentny. Podczas

konfrontacji pochodzace z synem Hajmon pokazuje jemu jego bledy i przewage dumy nad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce

azeby ojciec zobaczyl prawdziwy obraz sytuacji. Uwaza, ze Kreon jest wladca dla swoich korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za zlamanie praw

boskich, ktore istnieja wazniejsze od niego. Odwoluje sie do jego ludzkich uczuc. Pragnie by spojrzal na to jak na przyklad zwykly czlek, a nie krol.

Wycofanie sie pochodzace z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, oraz nie potworem. Mimo, iz Hajmon narasta w obronie

demokracji w calej panstwie, swoim ojciec jego nie slucha. Kreon uwaza sie zbytnio nieomylnego. Nie zwaza na wskazowki syna, ktory wydaje sie

mlodszy od niego. Po przyplywie gniewu Hajmon nazywa ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w calej „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie najbardziej znana tragedia grecka. Tragizm wyraza sie w tej okolicy poprzez upadek wielkiej ceny. Ktora pochodzace z

postaci wydaje sie wartoscia w calej „Antygonie―, kogo racje trzeba aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z przeroznych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie stalo sie nieodlacznym elementem zycia. Uwazano, ze nie sposob go ustrzec sie. W katastrofy „Antygona―

Sofoklesa glowne gwiazdy ekranu rowniez istnieja obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest zejscie Polinejkesa. Wydaje sie on powszechnie znany za zdrajce ojczyzny. Faktycznie uwaza Kreon - reprezentant wladzy

panstwowej. Jest mezczyzna wladca dbajacym o prestiz panstwa. Antygona reprezentuje upowaznienie boskie. Familia wedlug zonie jest 1 i najswietsza

forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa okresla dla Antygony smierc. Jej osoba

jednak uwaza, ze nie powinna postapic odmiennie. Role ktora narzucilo jej zycie przyjmuje bez buntu. Ma do wyboru dwie mozliwosci a, takze kazda

zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona moze uniknac smierci. Dalsze istnienie bedzie aczkolwiek pelne wyrzutow sumienia.

Intencjonalnosc, ze zdolala by nie dopelnic obowiazku pogrzebania brata jest dla niej gorsza niz zejscie. Kreon takze uwaza, iz racja wydaje sie po jej

stronie, winien jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie pelen rozterek, ma niepewnosci, w odroznieniu od siostry Polinejkesa, ktora

konsekwentnie i uporczywie zmierza do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde

pochodzace z nich wydaje sie przekonane o swojej przyczyny. Nie ma miedzy nimi moznosci kompromisu. I to jest rola tragedii.

Czytajac „Antygone― podstawowej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie dla nas wzorcem postawy, ktora to daje zadowolenie i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie symbolem a, takze personifikacja bezpiecznych idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dysponuje Kreon. Waha sie badz cofnac kare, czy pozwolic Antygonie zginac. Jest niesubordynowany i walczy z

przeznaczeniem. Walka pochodzace z czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha reprezentatywna tego gatunku dramatu jest nieuchronny, zgubny wystarczy. Nic nie moglo ochronic Antygony

zanim katastrofa. Byla w impasie. Obie witryny walczace bronily slusznej rzeczy, a nie zostac pokonanym mogla tylko jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje zanim nami w calej zakonczeniu utworu, wyznaje swa wine a, takze oskarza sie sam.

Wedlug mnie w tym przypadku jest do czynienia przede wszystkim z tragedia Kreona. Po utworze mozemy odnalezc prawdziwosci uniwersalne - problem

wladzy, polityki, tyrania jednostki a, takze pragnienia ludu. Bunt w calej imie ceny moralnych to glowne wzgledy utworu. Korab opowiadajaca sie po jakiejs

ze witryn internetowych ponosi ogromna odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, sadzi i pouczen zawartych w calej utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do dzisiejszego odbiorcy. Mysl

samo wladztwa, wina a, takze kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zagadnienia majace racje bytu takze

wspolczesnie.

Wedlug mnie Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, osobiscie na siebie sprowadzil

tragedie. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, nie tragiczna ofiara. W istocie jest to wiec kleska Kreona.

10-ciu. Wymien gatunki literackie szablonowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy nieomal wszystkie gatunki literackie, swietne z tekstow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zaprezentowane postacie a, takze wydarzenia nie sa wazne ze wzgledu na nie tylko, lecz w charakterze przyklady

uniwersalnych prawidel a, takze zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Latwa i uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych

esencji. Wlasciwa rozumienie przypowiesci zada odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje

sie emblematem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora dysponuje dwa zamiary, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna,

wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to zwiezly utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w calej psalmie skierowana jest do Boga.

Do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy zbudowane sa pochodzace z wersetow. Psalmy dzielimy na blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Ma mozliwosc to okazac sie takze patetyczny utwor poetycki, o esencji

patriotycznej czy tez religijnej. Utwor ten nacechowany byl czesto patetyzmem a, takze wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana do osoby czy tez instytucji. Gwoli Biblii list gra funkcje szczegolna. Z uwagi na duze odleglosci miedzy

miastami, a takze na trudy wycieczek, list stawal sie odmiana przekazu Wyrazenia Bozego. Za jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym wszelkie watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Utwor, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z Biblii,

przypisywana wydaje sie Janowi Ewangeliscie i obejmuje mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i finiszu swiata.

KAZANIE:

Jest to przekaz, wyglaszany przez duchowienstwo do wiernych, czesto podczas nabozenstwa. Kazaniem ustalic tez mozemy tresc pisana takiego

przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal z przyczyny czyjejs smierci, napisana na czesc zmarlego, rozpamietujaca swoim chwalebne czyny,

zaslugi, przewagi. Tren wydaje sie gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden pochodzace z podstawowych dokumentow wiary wszelkiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt pochodzace z bostwem. Modlitwy

dziela sie na blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to 1 z typow epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor tenze jest najczesciej wierszowany a, takze bardzo powiekszony. Przedstawia

mezczyzna losy chwatow na tle zdarzen waznych dla danej wspolnoty. Na plan pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny dla eposu wydaje sie

jego podniosly i patetyczny styl.

PIESN:

Utwor poetycki, silnie zwiazany z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze wkolo zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

niewinnosc, rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy afirmacja zycia, fauny i flory, swiata a, takze milosci. Poglady filozoficzne stanowia

najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie wyobrazenie czy tez pomysl, ktora miescic moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule badz zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez poszczegolnej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej a, takze refleksyjnym, udreczonym nastroju, utrzymany w tonie

skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z egzystencji panstwa, organizacji lub sekcji. Kronika cechuje sie tym, iz najczesciej jest ona obiektywna oraz tym,

iz ogranicza sie do odnotowania wydarzen, wyjawszy podania cechujaca je zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Najczesciej opowiadanie ogranicza sie do jednego watku fabularnego. Charakterystyczne dla opowiadania jest wystepowanie

luznej akcji (w jakiej czesto powstaja epizody) oraz brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

jedenascie. Podaj cechy tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym przykladem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich partycypanci, ubrani w calej kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe w kierunku czci Dionizosa (boga przewinienie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od dwoch wyrazen greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie na dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) pochodzace z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, drugiego - Ajschylos,

trzeciego - Sofokles. Team aktorski ograniczal sie do trzech jednostek. Aktorami mogli byc tylko mezczyzni, grali wiec podobnie i funkcje kobiece. Po

tragedii antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna pochodzace z aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - lament bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny przez zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, formy, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci gatunku ze wzorem, jezykiem bohatera

•ZASADA TRZECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - 1 watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko trzech aktorow moze wtem przebywac na scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis podlug Arystotelesa, nie prowadzilo do uszlachetnienia

wrazen, ale wyzwolenia sie pochodzace z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu spokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dysponuje odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT PRZELOMOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dysponuje podzialu na akty a, takze sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim a, takze ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada kilku jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Konflikt pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest istota tragedii a, takze nosi nazwe konfliktu tragicznego. Polega na zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, miedzy ktorymi nie sposob dokonac wyboru a, takze dlatego wszelkie posuniecie bohatera prowadzi jego do

kleski, czyli katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne istnieja przykazania mentalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to zatem konflikt ceny i koniecznosci, bowiem bohaterowie bronia

przeciwnych racji. Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, upowaznienie ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie placowki. Z

owego wzgledu, iz racje obu stron istnieja rownorzedne, zatarg tragiczny wydaje sie nierozwiazalny, prowadzi nieuchronnie do kleski chwatow. Antygona,

zbytnio przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na zejscie; Kreona, ktory to jest winien smierci kilku osob (Antygony, jej ukochanego, a

wlasnego syna - Hajmona a, takze swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda jego dreczyly dozywotni. Tragizm wydaje sie wywolany

szczegolna konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od sily charakteru a, takze szlachetnych intencji sprowadzaja na siebie zejscie lub kleske.

Nalezy dopisac, ze o ich losie decydowalo w calej tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Sympatia czytelnika (widza) jest po stronie Antygony,

bo w calej jego odbiorze urasta kobieta do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, takich jak odwaga a, takze przeciwstawianie sie despotyzmowi oraz

przemocy, wytrwalosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, milosc do brata, poczucie wiezi z tradycja i wiara, szlachetnosc a, takze spelnienie

powinnosci siostrzanej a, takze ludzkiej.

Wlasnosci gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z jakich pierwsza wydaje sie obrazem egzystencji codziennego, druga

zas, wydaje sie nieuchwytna zmyslowo ale umiejscowiony jest w sferze pojeciowej

2. sklada sie pochodzace z 3 trzonow: dwa w pierwszej kolejnosci to przyklady, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

kilku. jest to opowiadanie alegoryczno-moralistyczne

4. nie wazne istnieja osoby a, takze wydarzenia ze wzgledu na swoja jednostkowosc, ale istotny jest moralizujacy jego rys

5. moga miec zamknieta fabule

6. wreczaja prawdy moralne

7. maja sens o ponadczasowym formacie

“O siewcy―

Czlowiek wylonil sie na obreb by zasiac ziarna. Konkretne upadlo na droge a, takze zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo

wypalone przez slonce, trzecie zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest

termin boze, oraz gleba ogol ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna gryzie albo przyjac, albo zrezygnowac, ale rezonansy sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc o ojcu a, takze jego 3 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja czesc majatku a, takze wyruszyl w calej swiat.

Majatek roztrwonil aczkolwiek szybko na zabawy. Zaczal pasc swinie dla bogatego czlowieka. Cierpial glod a, takze nedze. Gdy skruszony syn wrocil do

ojca tenze sie bardzo ucieszyl a, takze wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z powrotu syna, ktory to byl jak na

przyklad umarly, oraz teraz ponownie ozyl. Ojcem jest Pan, ktory cieszy sie z kazdego nawroconego grzesznika. Jest to wezwanie do dostrzegania

swoich bledow i cechujaca je naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie dla rannego a, takze obrabowanego przez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i oddal za pobyt w gospodzie. Wczesniej

pomocy odmowili jemu duchowni, jakich zadaniem wydaje sie niesc pomoc innym. Przeslanie to, to ze osobistosci powinni okazywac innym ludziom

milosc a, takze milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, w ktorym przedstawione gwiazdy ekranu i wydarzenia nie odgrywaja duza role ze wzgledu na nie same, jednakze

jako wzorzec uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje

glebsze, uniwersalne esencji. Przykladem dopuszczalny przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada o tym, jak ziarno rozsiewane przez siewce padlo na

rozne podloze. Jednego razu padlo na droge a, takze wydziobalo gryzie ptaki, nie wzeszlo na kamiennym podlozu, ani miedzy cierniami. Wowczas gdy

ziarno trafilo na zyzna ziemie, wydalo plon bogaty. Swobodnie odczytac istota uniwersalne tejze przypowiesci, wyszukac jej meritum, ktory dotyczy ziarna

madrej nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc obejmuje nakaz, azeby byc zyzna gleba, chlonnym

sluchaczem, ktory to odnajduje pozytek z edukacji. Przypowiesc pokazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan a, takze prawda posiada

wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― odslania, iz Pan cieszy sie pochodzace z kazdego nawroconego wiernego, chociazby zgrzeszyl

mezczyzna wczesniej a, takze odszedl od wiary, jednakze powrocil. Pomysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego pochodzace

z wloczegi. Powrot do dzinki traktuje tak, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ow posiada okreslone cech alegorii. Ojciec pochodzace z tej przypowiesci to

Pan Ojciec oraz Jego synowie to rodzaje ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy wymiar tej przypowiesci wiaze sie

pochodzace z wezwaniem do ciaglego powracania, dostrzegania swych bledow a, takze checi cechujaca je naprawy. Przebaczajacy ojciec stanowi

alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje desen prawdziwej wybranki blizniego. Samarytanin, ktory w calej przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal jego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka dla czlowieka. Wedlug

dzis dzionek samarytanin okresla czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, wszechstronne, aktualne w calej dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego jednostki dotknietego ogromnym cierpieniem autor probuje wytlumaczyc tajemnice cierpienia niezasluzonego. Pan

pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, bogactwa, a nareszcie i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie jest kara za grzechy.

Hiob osobiscie walczy o swoja urzad odpierajac cechujaca je racje. Wypatruje wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob stanowi symbol religii,

cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog takze sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie dysponuje walor wychowawczy;

- czlek powinien wielbic tajemnicze zamiary Opatrznosci, oraz nie gryzie badac;

- Bog nieodwolalnie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne projekty osobowe, odwolujac sie do wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja wiary w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie do uksztaltowania

literackich wzorcow godnych nasladowania. Naleza do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w calej ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde a, takze cierpienie pochodzace z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie do Boga

ï€-umartwia swoja istote i cialo

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), oraz jego istnienie podporzadkowane pozostalo wlasciwie przygotowaniu sie

do godnego chrzescijanskiego zgonu. Przykladem takiego wzoru osobowego dopuszczalny sw. Aleksy. Warto takze wspomniec postawe sw. Franciszka.

To takze wzor parenetyczny - projekt wiary radosnej, pelnej wybranki do bliznich, do fauny i flory, do swiata. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, iz jest to

wlasciwy wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wobec

Boga a, takze religii chrzescijanskiej oraz praworzadnosc i staranie o poddanych. W literaturze przykladami doskonalych wladcow byli: Karol Szeroki z

Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny a, takze waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla faceta sa: wiara,

kosciol rzymskokatolicki narod. Swoim wladza pochodzi od Boga. Karol Szeroki jest zatem symbolem idealnego wladcy a, takze doskonalym rycerzem.

Bedac zwierzchnikiem panstwa wydaje sie meznym a, takze odwaznym dowodca. walczacym w calej obronie wolnosci narodu. Odgrywa na ziemi funkcje

namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu rozwaga i rozumem. Drugim przykladem moze byc Boleslaw Chrobry pochodzace z „Kroniki Galla

Anonima― Gall eksponuje tytanizm, odwage a, takze mestwo wladcy na polu walki, podkresla jego praworzadnosc i troske o poddanych. Scena smierci

krola jest przedstawiona pochodzace z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego

bohatera, wielkiego malzonka.

ideal rycerza - jest to czlowiek bardzo smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec kumpli i damy swego serduszka, za

najwyzsza wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi a, takze ojczyznie oraz swieta walke w obronie chrzescijanstwa. W najwiekszym stopniu wyrazista

inicjatywa tego sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca jednego z oddzialow,

symbol rycerstwa. Najwazniejsza wartosc stanowia: milosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem swoim

zycia wydaje sie walka w calej obronie chrzescijanstwa. Roland spelnia wszystkie wyzwania tego wzoru. synteza swoim rycerskich cnot ukazuje scena

smierci bohatera, w ktorej zbytnio swe ziemskie czyny zdobywa wieczna slawe i nagrode w raju. Majac swiadomosc zblizajacej sie smierci, junak na jej

miejsce wybiera wzgorze, aby byc blizej Boga. Dzierzy przy sobie atrybuty swego stanu: miecz a, takze rog. Po swej krancowej spowiedzi wspomina

wartosci nadajace sens swoim zyciu. Po scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbytnio wiare.

PRZYCZYNY WYKREOWANIA TAKICH WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze a, takze wzbogacal sie (bogaci osobistosci chcac stac sie ascetami wielokrotnie oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest przejsciowym, krotkim etapem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do wybranych przykladow.

Pisarstwo sredniowiecza opiewala w roznorodne tematy. Lecz na plan pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Wychodzi to teocentryzmu, ktory to

oznacza zlokalizowanie Boga w calej centrum kultury, literatury, sztuki i filozofii. Do tematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Strumien swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, iz mniej interesujacy. Przykladami dopuszczalny:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje dobre zasady prezentowania sie przy stoliku ï‚® procedura wychowawcza a, takze dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie

pomocy Bozej - wezwanie. Nastepnie autor opowiada o tym co powstaje na polu i niedlugo zostanie zebrane i znajdzie sie na biesiadnym stoliku. Udziela

porad kobietom a, takze mezczyznom. Na koniec zacheca do przyswajania sobie dobrych obyczajow. Prosi podobnie Boga o odpuszczenie grzechow i

zaslanie radosci na wszystkich ludzi. Nazywany wydaje sie takze pierwszym savoir-vivrem polskim, gdyz obejmuje zbior nakazow i pouczen, jak musi

zachowac sie przy stoliku rycerz. Wyraznie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to to znamionowal epoke

sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest w charakterze rozkladajacy sie trup panie z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej istota i cechami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Odslania smierc w

charakterze wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Bodziec ten odslania smierc, ktora to zaprasza do tanca przedstawicieli

roznych stanow.

Obraz pojawia sie w calej tekstach, obrazach. Wszyscy osobistosci podlegaja smierci. Smierc ulega Bogu. To takze nawiazanie do przedmiotu stosunkow

spolecznych, zawiera pomysl, ze zejscie zrownuje wszelakie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje zwiazki

spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak azeby tego chcial podmiot poetycki.

Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja pracy. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, jak odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie

w calej kosciele jednakze zostal tam zabity.

Pisarstwo sredniowiecza miala jeden zamysl parenezy. Pisarstwo parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy modne i uznawane

w danej epoce. Schematy osobowe to postacie godne nasladowania, zrzeszajace wzorowe, pomyslne, idealne. Pisarstwo sredniowiecza zarysowuje taki

portrety: idealnego wladcy, rycerza badz ascety.

17. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z wzorcow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wybitnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich oraz biesiadnych na Zachodzie, ktore to obyczaje a, takze wyzsza

tradycje chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny pokazuje dobre reguly zachowania sie wobec stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie pomocy Bozej - apostrofa. Pozniej autor opowiada o tym jakie mozliwosci rosnie na polu a, takze niedlugo

bedzie zebrane a, takze znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad dziewczynom i mezczyznom. Pod koniec przekonuje do przyswajania sobie

porzadnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow a, takze zaslanie radosci na kazdego ludzi. Zwany jest takze pierwszym savoir-vivrem

polskim, albowiem zawiera komplet nakazow a, takze pouczen, jak na przyklad powinien zachowac sie wobec stole rycerz. Wyraznie czuje sie w tym

utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec panie, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odmiennym przykladem wydaje sie: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Sen wieczny ukazana wydaje sie jako rozkladajacy sie trup kobiety pochodzace z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza

osobistosci interesowali sie smiercia. Do niej istota a, takze cechami. Rzecz smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie

sredniowiecza. Ukazuje zejscie jako wszechobecna, wszechwladna a, takze dotyczaca kazdego z nas. Motyw tenze ukazuje zejscie, ktora zacheca do

tanca przedstawicieli przeroznych stanow.

Wszelcy ludzie podlegaja smierci. Sen wieczny podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie do tematu stosunkow spolecznych, obejmuje mysl, iz smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem dopuszczalny takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje zwiazki

spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak azeby tego chcial podmiot poetycki.

Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja pracy. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, jak odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie

w calej kosciele jednakze zostal tam zabity. Diagnozujemy tu zatarg spoleczny miedzy szlachta oraz mieszczanstwem, ktore chcialo posiadac przywileje.

Pobudza sie wsrod nich buta.

Jest wciaz duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze a, takze najbardziej popularne.

szesnascie. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek tekstow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana do dzis miesiaca, polska piesnia religijna wydaje sie „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace o dacie jej powstania:

• piesn zaistniala w X w., oraz jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez uwaza sie, iz powstala w calej 1386r. (XIV w) pochodzace z okazji koronacji krola;

• (biorac pod spodem uwage uksztaltowanie gramatyczne a, takze leksykalne) „Bogurodzica― powstala na przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w calej odpisie pochodzace z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy―

jest bezimienny.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz z Starego Sacza - ojca Boguchwala.

Na terytorium polski sredniowiecznej piosenka ta zostala hymnem, o czym swiadcza wiadomosci, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo polskie spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego pochodzace z 1506r., jakie mozliwosci nobilitowalo tenze

tekst do rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, lecz tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wyzwania;

„Bogurodzica― dysponuje charakter piesni religijnej. To hymn do Chrystusa zwrocony do Matki Bozej a, takze Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, azeby Syn Bozy raczyl darowac pobozny zywot na ziemi, oraz po smierci przebywanie w calej raju.

„Bogurodzica― to wiersz:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany przez „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w kazdym wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc do wyrownywania formatu sylabicznego, jakie mozliwosci z czasem, w calej XVI

w calej., doprowadzilo do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te, ogarniajace czasami po pare

wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Nade wszystko jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika dlatego, ze

w calej kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka skladniowa - pojedyncze wyobrazenie lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane pochodzace z

odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. pochodzace z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) badz opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A darowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny pobyt, ï‚-

Wedlug zywocie idylliczny przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla przewaznie muzyka. Zwiazek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral znaczacy wplyw na jego

budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna dla sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― zaistniala na obrebie nadrenskim, spisana juz w calej IX w calej. w kodeksie mszalnym pochodzace z opactwa

benedyktynow w Sankt Gallen w calej Szwajcarii. Po XIV-XV w calej. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow kredyty piesni -

wielkanocna (strofy 3-6) a, takze pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem uniwersalnym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa a, takze prosba,

pelniacy role formy klamrowej refren „ „Kyrie eleison― zasobnosc rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i cechujaca je czastki, matematyczna

precyzja w calej ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko niektore jej cechy. Mozna powiedziec, iz na tak przemyslane a, takze staranie dopracowane

od witryny formalnej oczekiwac bedziemy do czasow Kochanowskiego.

Polacy juz w sredniowieczu dostrzegali szczegolna range tejze piesni, dzialajac ja nie tylko piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo przed bitwa pod

Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla znana kazdemu Polakom tamtej

epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj rys hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac naszym

reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie zaistniala w XIII w. Najstarszy jej opis pochodzi pochodzace z 1407r., aczkolwiek juz wtenczas byla to piesn

starodawna. Popularnosc a, takze wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za glowny hymn krajowy. Pierwsza jej zwrotka skierowana jest do Matki

Boskiej, druga do Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: do Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa oraz Syna Bozego o

wysluchanie modlitwy, o dobrobyt w zyciu ziemskim a, takze wieczne istnienie po smierci. Uwage zwraca symboliczna ilosc 4, do ktorej wielokrotnie

nawiazywali osobistosci sredniowiecza, jaka wspoltworza w calej Bogurodzicy religijne osoby: Oryginal Boska, Chrystus, Bog a, takze Jan Chrzciciel. W

Bogurodzicy zauwazamy sporo historycznych form gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w calej funkcji wolacza

wystepuje nominativus (Bogurodzica w zamian Bogurodzico), stare formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, gdzie nie

przyszedl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena w zamian zwolona, slawiona). wsrod starych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela

zamiast dla, jaz w zamian ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze wewnatrz wersow np. (dziela Krzcicela).

Zastosowane istnieja rowniez paralelizm skladniowy oraz paralelny, czyli rownolegly, symetryczny rozklad esencji.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej tekstow sredniowiecznej. Wydaje sie niezbitym argumentem na to,

iz w Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki maryjnej. Ryk

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednakze przede

wszystkim podsluchujemy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora to zwraca sie do odmiennych matek,

ludziom opowiada swoj bol. Bohaterka utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza odbiorcy. Tekst

Lamentu pochodzace z konca XV wieku wydaje sie zabytkiem tekstow polskiej, obejmuje wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki

lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis egzystencji swietego, czyli hagiografia. Hhg jego narodziny, mlodosc, ozenek z krolowa Famijana

- lecz sw. Aleksy sklada slub czystosci i ucieka w tulacza wedrowke, oraz bogactwo poswieca ubogim. Umiera pod schodami na dworze ojca. Dzieje sw.

Aleksego dopelniaja wszelkie wyzwania gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji religijnej sa takze znane a, takze wciaz dzialajace modlitwy tego typu jak: Ojcze nasz badz Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy o ich zywocie i czynach,, Legenda o sw.

Aleksym―

apokryfy - teksty powiazana tematycznie pochodzace z Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, istnieja rodzajem,, uzupelnienia―

Biblii. Narasta w nich wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych pochodzace z Biblia), zasobnosc zdarzen, rzeczywistosc

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Katalogow zbior stanowi psalterz., byly bardzo chodliwe w sredniowieczu, opiewaja

wysokosc i przyjaznosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, mowia o historii i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Przyjaznosc, Klamstwo i tak dalej.

19. Porownaj topos matki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim a, takze w Matce powieszonych Oraz. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub miejsce np. kraina szczesliwosci w calej roznych kulturach: Arkadia, Raj, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

wydaje sie glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wylaczny, wiec tym

bardziej boli swoim zniewazanie. Oryginal Boska odslania losy swego Syna od momentu biczowania, przez nalozenie cierniowej korony, bicie go przez

Zydow, po przybicie do krzyza. Caly czas wspolcierpi pochodzace z nim, chce czuc podobnie jak On, sadzic podobnie. Jednakze przede wszystkim

podsluchujemy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora to zwraca sie do odmiennych matek, ludziom

opowiada swoj bol. Bohaterka utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- pierwowzor jest przedstawicielka matek, ktore stracily swe dzieci. Ukazana jest w trakcie blakania sie po metropolii,

postrzegana przez ludzi w charakterze szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca 3 barw: czarnej i

srebrzystej. Czarny - prawdopodobnie totez, ze ubiera sie na czarno, moze dlatego, iz jej cera juz zszarzala, stracila zdrow kolor, srebrny - poniewaz jej

wlosy sa juz siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo czy tez tez postrach spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Oryginal powieszonych utracila jedno

pochodzace z podstawowych zagadnien do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi nie tylko z powodu utraty swoich pociechy, ale takze z powodu

calkowitego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie aczkolwiek w porzadnym stopniu. Wedlug mnie Matka pochodzace z wiersza

Rozewicza Jest pania bardziej nieszczesliwa, mocniej kompetentna przez istnienie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa

zapotrzebowania niesienia jej pomocy „ociera sie o szorstka skore tlumu―. Cierpi z powodu smierci wlasnych pociechy lecz takze przyjmuje na

swoje barki cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy mlodziezy ludzi, ktorzy walczyli w calej obronie naszej ojczyzny. Do niej rozpacz doprowadza ja do

szalenstwa. Ale juz Matka Przygniatajaca, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie z przyczyny smierci syna, wydarzenia sprzecznego

z sprawami naturalnymi, jednakze nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie prowadzi do ekstrawagancji lecz wydaje sie przepelniona nadzieja, ze ow

jedna zejscie, smierc jej dziecka zapobiegnie smierci odmiennych. Ma zyczenia, ze juz zadna pierwowzor nie zostanie musiala tak cierpiec jak na

przyklad ona.

dwadziescia. Wskaz cechy „Bogurodzicy― kluczowe o tym, iz uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym a, takze uznana jest za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Utwor ten wydaje sie nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Swiadcza o tym wezwania kierowane do Matki Bozej, powtarzanie

formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa rozmaite tematycznie a, takze tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy przyznac tytul apostrofy do Matki Bozej, miesci w sobie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, odczuwali uwielbiona przez Boga, Dziewica „zwolena― czyli wybrana, Oryginal Syna Bozego. Zwrotka druga, ktora mielibysmy szanse

nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w calej niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie modlitwy,

oraz w wyzszym stopniu specyficzne: o pobozne istnienie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone istnieja taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Skret ten odgrywa wielorakie role. Przede wszystkim wydaje sie refrenem,

czyli podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy stycznosc z modlitwa oraz podkresla prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie poszczegolne walory artystyczne, ktore swiadcza o tym, ze stworzona zostala umyslnie. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z takie dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w calkowitym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc takich samych czlonow, czesci.

Po „Bogurodzicy― jest do czynienia pochodzace z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• system rymow;

• podwajanie odrobin wiersza (dwie strofy, druga dwukrotnie ogromniejsza od krytycznej, podwojone formy wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• wiecej niz jeden pierwsze powiekszone wersy moga miec charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie wiecej niz jeden zdania rozkaznikowe,

tworzace wyraznie zamierzony kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w innej zwrotce - symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania uznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych na -a;

• wersy rymuja sie wewnatrz siebie, oraz na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu w calej wersach na rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = 5 + kilku;

* kilku. wers - 3 plus 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna uzycie przypadla w calej nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych oraz

pelnily funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow czy tez ich czlonow.

• wszelka strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Mowa utworu wydaje sie niezwykle zwiezly, a mimo to fason ma cechy krasomowcze, czegoz dowodza pospolite, wplecione w calej tekst apostrofy.

Apostrofe stanowi cala 1-wsza zwrotka, ktora to obejmuje szereg wolaczy a, takze dwa przeswiadczenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom kompanow melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. w calej tekscie powstaja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny

pochodzacy pochodzace z minionej ery historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym a, takze wyszedl pochodzace z codziennego uzywania. Tych

nieuzywanych dzis wyrazen jest w calej „Bogurodzicy― bardzo duzo np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, lecz rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z perspektywy wspolczesnego czytelnika aktualnosc mysli zawartych w calej literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej istotne stawiali sobie tworzenie dziel o wiary i Bogu. Wiazalo to sie pochodzace z panujaca w calej tych latach

filozofia. Byl to teocentryzm, ktory w calej centrum swiata umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl ziemia, uosabial dobro, piekno a, takze prawde. Ludzie

uwazali wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w tejze filozofii dominowala mysl o

zyciu posmiertnym.

W tejze epoce wiecej niz jeden pojecia istnieja centralne: Pan i czlek. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie osoba. Jednakze to czlek zostal

utworzony na obraz i zwiazek Boga a, takze dzieki temu zdolny jest wyszukac w sobie doskonalosc a, takze jednosc pochodzace z Nim. Akcentuje ona

istotne wartosci jednostki, jego urzad zdolnosc do samopoznania, do dokonywania niezaplanowanego wyboru, do zdobywania wiedzy, do wybranki i

czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje jednostki akcentuja:

•jego jednosc wraz z swiatem; czlek jest mikrokosmosem stanowiacym slad wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo do Boga (sw. Bernard pochodzace z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza pochodzace z Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Pan i czlek znacza coraz to mniej. Wszelcy gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie pochodzace z

konsekwencjami. Zatracamy nasze humanitaryzm. Patrzac na filozofow pochodzace z tamtej ery mozemy sie od nich uczyc prawidlowego postepowania.

Musimy przystanac na krotko i przemyslec o naszej sytuacji. Przykladem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest coraz to mniej obecny

w dzisiejszym swieci. Glownymi zrebami swoim nauki byly: wszechogarniajaca milosc, radosc, ubostwo, czyli te wartosci, ktore przestaja okazac sie dla

nas istotne.

Tworcy tekstow sredniowiecza podejmowali tematy ciagle aktualne na przyklad: milosc, zejscie, przemijalnosc ludzkiego istnienia, egzystencji i swiata.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wysokie ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane gwiazdy ekranu w podaniach o paniach i o

panach „minionego czasu―. Jakze jest to aktualne w oplatajacym nas swieci. Przestalismy lubowac sie to, jakie mozliwosci najwazniejsze, czyli

nasze istnienie. Zapominamy jak jest ono ulotne a, takze kruche.

Milosc jako uczucie najwazniejsze zajmowalo tez istotne miejsce w calej sredniowieczu. Przykladem utworu dopuszczalny utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten motyw jest obecny w wszelkiej epoce. Milosc to uczucie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci wydaje sie nieszczesliwy.

Pisarstwo sredniowieczna wielokrotnie propagowala projekty parenetyczne. Ma mozliwosc dzisiaj nie ma juz szlachcicow ani kroli, jednak nasza firma

mozemy wyprowadzac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga oraz tym ktora wage dysponuje dla faceta honor, ktory to we

wspolczesnym swieci stracil na swojej powadze.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych juz w sredniowieczu sa w dalszym ciagu aktualne. Wywodzi to stad, iz dotycza ow kredyty czlowieka, oraz

czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Po epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie typy literackie. Pod polnocy Europy i we Francji zaistniala epika heroiczna, ukazujaca przebieg zdarzen

wybitnych chwatow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Ogromnego do

Portugalii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana a, takze Izoldy―. Liryka

odwolywala sie zarowno do typow charakterystycznych dla tworczosci religijnej czego przykladem sa hymny oraz wiersz maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe formy zwlaszcza w calej tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem dopuszczalny

prowansalska tworczosc poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa prowadzi do rozwoju hagiografii, sfery pismiennictwa zajmujacej sie opisywaniem

zywotow kultu religijnego, opartych na legendach a, takze dostepnych materialach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory te mialy rys

dydaktyczny. Sporzadzanie sie swiezych panstw a, takze dynastii poteguje historiografii czyli powstawaniu zbiorow dziel zabytowych. Przejawem

historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Po srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie dramat liturgiczny,

wystawiany w calej kosciele w calej sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane przez ksiezy a, takze zakonnikow w calej

kosciolach czy tez w planowo wyznaczonych na dodatek miejscach na dworze kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza odmiana

dramatyczna wydaje sie misterium, jakie mozliwosci po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla najczesciej

tematow ze Sedziwego i Swiezego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat religijnych. Akcja misteriow zawsze prezentowala

dramat chrzescijanski dziejow ludziom, upadek jednostki, odkupienie a, takze sad podstawowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w

Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w calej Niemczech. Jedynym ze wybitnych misteriow naszych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu

Panskim― Mikolaja pochodzace z Wilkowiecka. (Byly to sztuki, gdzie aktorami mogli okazac sie tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co po lacinie okresla cud. Przedstawialy cudowne wydarzenia z egzystencji Maryi. Pochodzace z czasow odbywajacego

sie w przyszlosci sredniowiecza znamy moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory przez

grzechy a, takze upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na zamiarze skierowanie jednostki na odpowiednia droge. Zrodlowym bohaterem

moralitetow byl zwykly czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wyboru odpowiedniej mily zycia, toczacy wewnetrzna walke miedzy

silami dobra a, takze zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja gryzie, propaguja standard osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy wspolne dla poezji sredniowiecznej a, takze barokowej, odwolujac sie od znanych Ci utworow.

Glowna faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku po lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi w calej niej do glosu miedzy innymi tworczosc

mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata, jednostki. W

sredniowieczu w srodek swiata jednostki stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem glebokiej wiary ludzi, ktorzy postrzegali Stworce w

calej kategoriach absolutu. Dlatego naturalnie w "Bogurodzicy" blagali, aby uslyszal cechujaca je glosy a, takze raczyl darowac spokojne, pobozne zycie

a, takze miejsce w calej raju po smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje dane o przemijaniu, o ceny dobr ziemskich i ostatecznych - smierci, wiecznosci

a, takze zbawieniu. Po sonecie "O wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem" szczesciem jest pokoj. Zycie stanowi jednak

walke z "hetmanem ciemnosci" - szatanem oraz duszy pochodzace z cialem. Pan stwarza wiare wygrania tejze walki. Po utworze pojawia sie dwoistosc:

czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania podkreslaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej wybranki rzeczy swiata

tego" prezentuje dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie sa ow kredyty w stanie darowac czlowiekowi rzetelnego

szczescia a, takze bezpieczenstwa. Rowniez "I nie milowac ciezko, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy przedmiot milosci a, takze piekna w calej

Bogu. Wartoscia trwala wydaje sie cnota. Szarzynski wybral droge walki wraz z swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej

milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne posiada niewatpliwe ceny, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, gdyz pierwszenstwo dysponuje radosc zanim cierpieniem

-nalezy uciekac od doczesnosci w calej mistycyzm

-zycie sklania do pesymizmu

W zwiazku z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie zatarg miedzy haslami renesansowymi oraz odnowionymi idealami sredniowiecznymi. Po

baroku kreuje sie typ czlowieka kierujacego sie maksyma dwoistego egzystencji, ktore laczylo asceze a, takze korzystanie z uciech zycia, jak na przyklad

wiemy zawsze sa to wzorce osobowe zaczerpniete wraz z sredniowiecza.

24. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce a, takze omow wybierany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" pochodzace z 1506 roku Jana Laskiego). Czas jej

powstania do dzis pobudza zywe dysputy badaczy; jak na przyklad pozwalaja sadzic najnowsze okreslenia jezykoznawcze, narodziny tekstu zwiazane sa

pochodzace z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec pochodzace z wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie na hymnach grecko - bizantyjskich, jak na przyklad swiadczy metrow. in. osobiscie wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza skierowana jest bezposrednio do Matki Boskiej

pochodzace z prosba o wstawiennictwo obok Syna, azeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie do Syna Bozego,

obejmuje blagania o "zbozny pobyt" na ziemi a, takze "rajski przebyt" po smierci. Piesn wydaje sie zrodlem dane o slownictwie i odmianach

gramatycznych owczesnej polszczyzny. W poblizu slowa "Bogurodzica" wystepuja inne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny

(dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). W inny sposob tez wygladala 2 postac liczby pojedynczej trybu

rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice w calej glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji

zenskiej rowny byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy estetyczne i wew., budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy: szyk

przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Choc Bogurodzica dysponuje charakter piesni religijnej, predko wyszla poza mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jak twierdza

owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod spodem Grunwaldem a, takze pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownolegle stanowila w

dalszym ciagu nieodlaczna czesc wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w calej. - najdawniejszy polski dokument, Mieszko I oddaje panstwo pod opieke papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) a, takze nazwy miejscowosci (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw naszych

“Ksiega Henrykowska―

XIII w calej. - w pierwszej kolejnosci polskie wyobrazenie: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie przyznac swoim kazaniom artystyczna odmiane, utrzymane istnieja w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, 10-ciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy przekaz napisany po polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, obejmuje tekst psalmow w kilku jezykach: lacinskim, polskim a, takze niemieckim, psalterze pelnia w

calej sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik mieszczacy komentarz do kazdego psalmu

“Apokryty―

portretuja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

glowny i wylaczny polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i cechujaca je odbicie w calej literaturze.

jednej. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil pochodzace z zamoznej dzinki, wiodl dostatnie zycie. Zdecydowanie czlowiek dorosly skazal sie

dobrowolnie na ponizenie a, takze cierpienie, umartwiajac swe cialo i demona. Nagroda zbytnio jego cierpienia stalo sie natychmiastowe wziecie srodku

do Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach ery sredniowiecza a, takze ich podejsciu do religii. Bunt pisarza

przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie na slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon a, takze Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w calej Asyzu wlozyl na fallusa zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po panstwie wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do wybranki do blizniego.

•zyje w calej ubostwie

•przyjmuje pogarde a, takze cierpienie pochodzace z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie do Boga

•umartwia swoja istote i cialo

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do dzinki eposow laczacych trzy podstawowe elementy: narodowy, bohaterski a,

takze legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych wkolo legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Ogromnego ginie w calej obronie religii w walce z poganskimi saracenami. Roland to junak idealny- skupia w sobie

szlachetnosc a, takze odwage, az do szalenstwa. W kazdej sytuacji postepuje w calej zgodzie pochodzace z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany

„slodkiej Francji― i oddany damie swego serca. Zdecydowanie rycerz ery feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu.

Wzorowy chrzescijanin, prawdziwy druh, wierny do samego konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac o honor a, takze slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie cennym szacunku

•propagowal postawe odpowiednia kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem w calej nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal zacnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i trafnego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Wskazuje go „Boleslawem, ktory nie spi―. Podlug Boleslaw powstal sie

w calej sposob cudowny, dzieki darom zlozonym przez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Ogromnego, wladcy ciebie Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany

za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od malucha. Karol wielki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca bystrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy a, takze wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania meczacych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzorzec kochanka

Wzorzec kochanka jest przedstawiony w calej utworze Historia Tristana a, takze Izoldy. Oprocz tego kierunku propagowana byla takze liryka milosna

zgodnie z maksyma, ze jakikolwiek rycerz musi miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie w calej tych utworach rzeczywistych wrazen i sadzi

poetow, istnieja one wlasciwie wyrazem tesknoty do wybranki absolutnej a, takze doskonalej. Podmiot uczuc za kazdym razem byl wyidealizowany a spis

uczuc rycerza - calkiem stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Historia Tristana a, takze Izoldy - opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie zyczac sobie zostac ascetami czesto oddawali swoj wlasnosc kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie chwilowym, tresciwym etapem egzystencji ducha

•upokorzenie szlo w calej parze wraz z zbawieniem

26. Na wybranych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w calej literaturze sredniowiecza.

Kosciol umyslnie sklanial ludzi do rozumowania o smierci, co potwierdza popularne w takim przypadku powiedzenie "Memento mori". Sen wieczny

nalezala do tzw. spraw ostatecznych obok sadu podstawowego, piekla a, takze nieba. Kosciol roznicowal zejscie czlowieka grzesznego i cnotliwego.

Pierwsza miala byc przykra, druga stanowila zwykla koniecznosc, ktorej niepokoic sie nie nalezalo. Wazne stalo sie nalezyte przyrzadzanie sie na

spotkanie wraz z smiercia. Posiadaly temu sluzyc: zycie w calej cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie pochodzace z ludzmi a, takze swiatem.

Przyklady motywow smierci w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz z Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w calej. przedstawiajacy rozne wizerunki smierci.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest posepny: chuda, bezbarwna, zolte oczy i cialo, bez finiszu nosa a, takze warg,

zgrzytajaca zebami, pochodzace z kosa w calej reku itp. Mowi kobieta, ze wezmie ze soba kazdego z nas, ale od razu grzesznikow, ksiezy zyjacych w

calej dostatku a, takze rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, chlorkow. Wynika dlatego, ze dywanom czlowiek minie przez istnienie

skromniej, tymze jego zebranie ze Smiercia bedzie w mniejszym stopniu przykre.

27. Porownaj kroje Matki Boskiej w 3 arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

Po „Bogurodzicy― pierwowzor Jezusa narasta jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, lecz jednoczesnie bliska ludziom. Wydaje sie ich

oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem oraz ludzmi

Glowna zwrotka wydaje sie apostrofa do Matki Boskiej i obejmuje w sobie wiele okreslen skierowanych pod spodem jej adresem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Oryginal syna Bozego.

W innej zwrotce wyznawcy zanosza do niej prosby co potwierdza modlitewny rys wiersza. Spotykamy w zonie prosby ogolne: o wysluchanie modlitwy, o

natchnienie sadzi.

Z kolei w calej „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja dwie postacie Matki Boskiej a, takze jej syna. Osoba

komunikujaca w tekscie jest Oryginal Jezusa. Jawi sie naszemu portalowi jako forme cierpiaca, zalaca sie nad soba a, takze swoim synem. Oplakuje swe

dziecko, zechce z przedtem dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Lecz pod krzyzem jest bezsilna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Porzadnych jest ono twe wesele

Co zes mi do obiecywal, tylko bano sporo..: ―

W powyzszym utworze to wlasnie Oryginal Boska wytycza dwudziestozwrotkowy przekaz, prosi ludzi o uzalenie sie nad nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje do ludzi slowa:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja kompletna smutku a, takze zalosci―

Jestesmy wstanie zauwazyc, iz autor dostrzegl w Matce Boskiej przede wszystkim cechy ludzkie chwile slabosci i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria wydaje sie matka a, takze to cierpiaca. Wlasnie bolesc jest podstawowym problemem utworu. Marie tym bardziej boli zniewazenie

syna, albowiem jest mezczyzna jej wylacznym dzieckiem. Odslania losy swojego wlasnego syna od momentu biczowania przez nakladanie cierniowej

korony, bicie go przez zydow po przybyciu do krzyza. Caly czas wspolcierpi pochodzace z nim.

„Synku mily a, takze wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Stara sie myslec podobnie jak on, czuc. Wie, iz to juz ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki dzielo poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zartobliwy i na blahy temat, dotyczy jakiegos zdarzenia czy tez osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista

puenta stanowiaca wyostrzenie sadzi lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Fraszka renesansowa miala charakter przede

wszystkim sytuacyjny, wspolczesna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, o tresci przede wszystkim obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla samego

zdarzenia. Tego typu tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czesc “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to rodzaj liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie wraz z starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki.

Piosenka cechuje uproszczenie budowy, nieskomplikowana skladnia, system stroficzny, wystepowanie refrenow a, takze paraleizmow (powtorzenie

jakiegos szczegolu lub reguly budowy). Charakter piesni wynika z jej zwiazkow pochodzace z muzyka; upraszcza uksztaltowanie melodii. Do tradycji

piesni Horacego nawiazal Kochanowski. Obok czesto uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, wielokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne

jej odmiany, zwiazane z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni chodliwe - ludowe, zolnierskie, powstancze,

legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lament, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym a, takze charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet a, takze uczynkow. Gatunek ten uksztaltowano w antyku, a do poezji polskiej

wprowadzil jego Kochanowski.

•traktat

Rozprawa obszernych rozmiarow podejmujaca podstawowe troski danej sfery wiedzy. Narasta czesto w calej tytulach zadan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o esencji religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace teksty religijne a, takze zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia egzystencji codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zniwa kazan przybraly charakter

skladow literackich nie w kazdym przypadku pelniace role uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i

patriotyzmu wzorom egzystencji ziemianstwa.

•sielanka

Jest to rodzaj poetycki wywodzacy sie pochodzace z antycznej Tunezji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w calej pogodnym tonie.

Opowiadaja ow kredyty o zywocie pasterzy czy tez wiesniakow. Gatunek ten w calej starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w

czasach nowozytnych a, takze oznaczal w takim przypadku wierszowany dzielo o formie monologu wlozonego w usta istot literackiej na ogol pasterza,

pochodzace z przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do tekstow polskiej tenze gatunek wprowadzil Kochanowski. W poblizu

sielanki narracyjne wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka pochodzace z zycia pasterskiego lub wiejskiego

przedstawiana byla w srodek realistyczny czy tez konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Gwoli sielanki staropolskiej charakterystyczna byla

dwuplaszczyznowosc, polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Po sielance wyrazala sie tesknota za

zyciem natury a, takze niecheci do miasta, charakterystyce to dla kultury dworskiej z wlasciwym jej pragnieniem zwrotu do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to zwiezly utwor epicki, ktory znamionuje zwiezlosc formy (wyrazny pozycja kulminacyjny,

puenta), ograniczenie wielkosci postaci, wprowadzenie tylko jednego watku, skupienie sie na jednym tylko problemie, 1 punkt widzenia. Uksztaltowala sie

ona we Wloszech w calej renesansie. Zostala srodkiem powtykania do tekstow srodowiska mieszczanskiego z swoim zyciem codziennym i osobami,

problematyka obyczajowa i psychologiczna, co wyraznie odroznialo tenze gatunek od epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch wybranych tekstow pochodzace z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z odmiana rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli swieze pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( Pod sokalskie mogily ) a,

takze nawolywanie do walki w calej obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Dluzej jest aczkolwiek glosow przekonujacych, ze o

ojczyzne nalezy sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza o tym M. Rej w „Krotkiej

rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― a, takze „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie do poprawy, postepuje we kazdego nastepnych

epokach literackich a, takze jest zwiazane z zleceniami pisarzy wielu pokolen. Najpelniejszy portret zacnego obywatela stworzyl J. Kochanowski w

postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlek, ktory uczciwosc, sprawiedliwosc a, takze dobro ojczyzny stawia powyzej wlasnpe,

osobiste sprawy. Dostrzegajac zlo, pietnuje je odwaznie i oferuje sposoby renowacji, nie liczac sie pochodzace z przykrymi dla niego konsekwencjami.

Odrzuca chociazby przyjazn a, takze uznanie zwierzchnikow. Nie chce im przypodobac, odwaznie ujawnia prawde chociazby ta przykra. Troska o losy

ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest dla niego naczelna wartoscia. Poswieca dla zonie wszystko, chociazby osobiste ambicje i prywatne dobro. Sil

dodaje jemu przekonanie o slusznosci tego rodzaju postepowania a, takze mysl, iz zasluguje sobie nim na stale imie.

trzydziestu. Przedstaw ideal szlachcica-ziemianina w calej przekazie Metrow. Reja a, takze J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep przekonuje

czytelnika do refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, lenistwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych mszy a, takze

czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje sie sprawami chlopa. Rej godzi

w ciemnote, zacofa-nie stanu chlopskiego. Wydaje sie jednak przeciwny panszczyznie. Spoleczenstwo okresla - „Ksiadz pana wini, mezczyzna

ksiedza, oraz nam nieskomplikowanym zewszad nedza".

"Zywot jednostki poczciwego" nie jest samodzielnym utworem. Stanowi czesc "Zwierciadla". Po "Zywocie jednostki poczciwego" Rej zawarl swe

rozwazania o zyciu szlachcica od urodzenia az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc towarow szkolnych, takich jak gramatyka, logika,

arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od nauki Rej ceni dobre wychowanie, umiejetnosci praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i spiew). Ceni

praworzadnosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez oryginalne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne istnienie, odrzuca zas

dziedziczenie po przodkach podpisow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za ogromna wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

jednostki na manowce, bedaca pochodzeniem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i pracy na wsi, totez szczegolowo opisywal lekcje ziemianina w calej roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a

takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wkolo domu sady owocowe a, takze ogrody warzywne, by niczego przez caly rok nie zabraklo bliskim

gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora do pracy na wsi zaswiadczaja liczne zdrobnienia nazw cytrusow i warzyw oraz odmiennych plodow

rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas mrozu Rej radzi odpoczywac w calej milym towarzystwie przyjaciol a, takze rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, jakie mozliwosci

przynosi pozytek i zapewnia przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupowac gryzie taniej

a, takze sprzedawac drozej w odmiennych okolicach.

Wspolzycie Reja do spraw publicznych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu malolata szlachcica, to

upatrywal w tym glownie modelowanie jego zakresu, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac cechujaca je zbytnio.

Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko dlatego, iz moze mezczyzna pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzorzec szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, poniewaz oprocz wiedzy praktycznej reprezentant tego duzego stanu

spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza takze sympatii seks szlachcica do obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski w calej „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od zwierzat, dajac im mozg i mowe, Dlatego tez,

jakikolwiek winien sluzyc krajowi przez swe talenty (stoicyzm). Ktory ma upominek wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Ktory jest mezny -

borykac sie w obronie wiary a, takze ojczyzny. Ogromniejsza wartosc dysponuje oddanie egzystencji za slawe, niz zejscie w zapomnieniu. „Piesn XII"

ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel bitwy, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w calej „Piesni o spustoszeniu Podola", po

klesce Polski pochodzace z Turcja. Definiuje postawe Polaka - „przed szkoda, a, takze po krzywdzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje

oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko z powodu zarobku. Ksieza nie chca zyc wedlug przykazan. Pijanstwo, tendencja do biesiad, atakuje dzielo

„O doktorze Hiszpanie". Projekt zycia renesansowego humanisty przedstawia fraszka „Do gor a, takze la-sow". Podmiot wspomina jazdy (Francja,

Republika federalna niemiec, Wlochy) oraz zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek musi korzystac pochodzace z chwili. „O zywocie

ludzkim" stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i osoba wlada Los.

31. Przedstaw realia polskie XVI stulecia widoczne w calej utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piosenka. Ma kobieta charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Wskazuje ich zbojcami. Jednoczesnie

przekonuje Polakow do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli ich

innowiercy, koczownicy, nie godni Polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do tak znakomitej hanby. Wydaje sie oburzony obojetnoscia szlachty,

brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec psow tureckich. Ofiaruje im walke, by placili na wojsko, na uzbrojenie, by walczyli. Uwaza,

iz nalezy opodatkowac szlachte a, takze zorganizowac nieustanna doborowa armie. Kochanowski zechce by wojowal caly narod. Zada patriotyzmu. O

swoim oburzeniu swiadczy ironiczne sfinalizowanie iz Kowalski jest glupi przed a, takze po krzywdzie. Mimo krzywdy nie chca oni reperowac bledu. Nie

ucza sie na nich. Nie pilnuja o ojczyzne, a o prywate. Nie wyciagaja pochodzace z tragedii wnioskow. Nie umieja ustrzec sie przed podobna sytuacja w

przyszlosci.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi jednakze problem wydaje sie aktualny w czasach Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu:

czy zwrocic Helene poslom i ochronic ojczyzne od wojny badz pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, oraz ojczyzne narazic na wojne. Staje

sie to uniwersalnym problemem przedstawiania interesow niekomercyjnych ponad rzeczy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to

alegoria Naszego kraju, swiadczy o tym podobny w calej Troi Kochanowskiego ustroj jak na przyklad w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek

Rady Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych postaci. Pouczenie naszych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga

ukonczone odpowiedzialnosc. Posiadaja dbac o swoich poddanych. Poddani zas musza wzmacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia a, takze

madroscia. Wytrzymalosc i wladza panstwa jest zalezne od poszanowania prawa a, takze przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie nastepujace: Nie istnieje nic powyzej ojczyzne, czlek powinien chociazby z radoscia

umierac zbytnio nia.

32. Wymien a, takze omow motywy motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem a, takze nic jakie mozliwosci ludzkie nie

jest mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) a, takze wyraza fascynacje swiatem, uciecha zycia a, takze podziw dla urokow fauny i

flory. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, nieomal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo hulac, kiedy okres po

temu", "Chcemy okazac sie sobie radzi" nawiazuje do pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal brak cierpienia, przyjemnosc duchowa a,

takze intelektualna. Kochanowski wzywa zatem towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole do zabawy wobec dzwiekach muzyki, w atmosferze tanca,

dowcipu, radosci. Dowodzi tez, iz nawet w trakcie zabawy trzeba zachowac, tak ceniony przez Grekow, umiar. Od starozytnych przejmuje takze ideal

wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci jednostki. Czestym powodem jego skladow jest niewinnosc, ktora uznaje za najwyzsza wartosc - "Piesn o

cnocie". Wyraza refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie do koncepcji jednostki wyrazanej przez Platona - wylacznie

pierwiastek duchowy obok czlowieka). Takze "Na zdrowie", "Na dom w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i

opowiada sie zbytnio wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne mniemanie o wyjatkowosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim.

Jak Horacy uwaza poete za wybranca o nieomal boskiej dyspozycji tworzenia. Bodziec ten pojawia sie w calej piesni "Niezwyklym i nie lada piorem

opatrzony". Mowi za Horacym, ze swoim wiersze zagwarantuja mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez do mitologii, stosuje w praktyce

bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" pojawia sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor a, takze lasow" - Proteusz (bozek lesny), w calej

utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Zachowuje w nich pochwale cnot i zalet zmarlego,

pokazanie wielkosci poniesionej straty, fraza zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny.

Najczesciej poeta siega do Horacego, lecz zamienia je, laczy rozne motywy w jednym tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden pochodzace z epizodow rywalizacji trojanskiej, aczkolwiek przedstawiony tam

problem dotyczyl aktualnej sytuacji. Pokazywal zatarg pomiedzy interesem jednostkowym a, takze ogolnym. W powyzszym utworze prosto odnalezc

swistki, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz cale spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki istnieja wyrazem glebokiej troski o losy prywatnej ojczyzny.

Jednym z fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy rzecza pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie sprawe

pochodzace z odpowiedzialnosci ktora na nich spoczywa, moga miec sprawowac wladze nad calkowitym narodem, stac na strazy prawa a, takze

sprawiedliwosci. Nie wolno dywanom myslec o prywatnych romansach, powinni posiadac wylacznie na uwadze dobro ogolu. W prekursorskim fragmencie

tejze wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast,

a nawet wielkich mocarstw. W utworze zawarte istnieja takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych osob (wypowiedziane ustami posla

Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie sprawdza sie na obronce ojczyzny (mialo to zachecic

mlodzi rycerska do grozacej juz wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil takze do katastrofy pewne elementy, ktore pomimo umiejscowienia

akcji w Troi nadaja jej jednak krajowy koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady dominuje typowy krajowy balagan). Rozumuja

przewodnia calkowitego utworu wydaje sie stwierdzenie, iz panstwo jakiego obywatele rzadza sie prywata, a nie miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest gatunkiem bardzo zepsutym, siegajacym tekstow antyku, mocno zwiazanym pochodzace z muzyka a, takze poczatkowo wykonywanym

wraz z ta kobieta. Pierwszym tworca piesni a, takze wzorem dla Jana pochodzace z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni

Kochanowskiego istnieja przekladami rzymskiego poety. Znajduja sie one w wiekszosci powazne, cechujaca je tematyka wydaje sie zas obfita. Wystarczy

dokonac przegladu przeroznych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( odmiennie biesiadne ) np. „Milo szalec, gdy czas po temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie patrzac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc egzystencji, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji,

afirmacja swiata, fauny i flory i egzystencji, milosci. Poglady filozoficzne czesto stanowia esencji piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej dopuszczalny „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora obejmuje skarge a, takze lament po klesce Polakow poniesionej

w trakcie napadu Tatarow na Podole, obrazy tejze kleski to: zrabowana gleba i osobistosci ( panie i pociechy ) uprowadzone przez wroga. Poeta odwoluje

sie do tych, ktorzy czuja wciaz milosc do ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w funkcjonowaniu, przygotowania finansow dla wojsk, mysli o kraju oraz nie o

prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Cieszy mie tenze rym: „Polak madry po szkodzie―

Jednakze jesli racja i pochodzace z tego naszego biura zbodzie,

Oryginalna przypowiesc Kowalski sobie kupi,

Ze a, takze przed szkoda, i po szkodzie glupi.

Do piesni refleksyjnych jestesmy wstanie zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie patrzac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

mniemanie o harmonii swiata, urodzie natury, radosci, odpowiedniego obszaru dla kazdego elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, w koncu czlowieka o

prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbyteczne nawet ucho i osobistosci, bo dysponuje czyste serce i owego

„kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od nas Panie za twoje hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera wspaniala, renesansowa wizje

swiata. To kosmos a, takze ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek czuje sie dziedzicem Boga na calym swiecie, chwali

ksiega Boskie-od dalekiego kosmosu po zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Przedmiotem piesni XXIV jest tworca, poeta, swoim tworczosc a, takze niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie po raz glowny o tym podsluchujemy,

przeciez Horacy w swych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik sobie stawiam

trwalszy niz wraz z spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozne wsi w calej literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Obfity poemat zbudowany z dwunastu piesni o zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zwiazane z w nocy swietojanska. To proba wytworzenia

pierwszej polskiej sielanki. Liryk chwali istnienie na wsi. Obraz wydaje sie wyidealizowany. Pisarz nie przypomina o klopotach i klopotach codziennych,

chociazby praca ukazana jest w charakterze czynnosc sprawiajaca radosc. Istnienie wiejskie jawi sie w charakterze szczesliwa egzystencja pelna zalet,

gdzie dorosleje sie uczciwie, poboznie a, takze bezpiecznie. Praca na pozycji choc uciazliwa daje czlowiekowi stale a, takze pewne wikt, wysilek zas jest

powodem do pychy. Po pracy mozna odpoczac wesolo spedzajac czas na tancach a, takze spiewach. Czlowiek zyje na wsi w calej harmonii pochodzace

z przyroda. Gwoli Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie podziwu, poniewaz to naturalnie oni pokazuja zmeczonej zyciem

dworskim szlachcie jak znalezc spokoj, porzadek i harmonie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to komplet 20 skladow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze o milosci a, takze staropolskich weselach

szlacheckich, Jak i mozliwosci szybkiego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej poczatkow 17 stulecia jest

wytworem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor notowania o ujemnych stronach egzystencji wiejskiego, o nierownosci spolecznej, o

negatywnych cechach ludzkich charakterow, o polityce krolewskiej. Ten obraz mozna odczytac jako protest poety przeciw niesprawiedliwosci spolecznej,

ktora za kazdym razem dotyka najubozszych i w najwiekszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem olsniewajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i powszechne przekonanie, iz stan ziemianski

jest stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi oryginalne powodzenie a, takze radosc. Rozkoszy plynace pochodzace z zycia jednostki na wsi

mocno podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl znakomitym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwyczajne i nieskomplikowane, wiedzione w calej obcowaniu w

calej z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych a, takze opowiadajacych o swojej wybranki

prosto pochodzace z serca, podsmiewajacych sie pochodzace z siebie a, takze swoich amorow. Sielanki swoim ze wzgledu na tekst, stopien zawartej w

nich mitologizacji a, takze jezyk mozemy podzielic na dwa typy. Pierwszy holduje dworskie konwencje i obejmuje utwory, ktore sa lub przykladami, badz

przerobkami idylli antycznej, lub tez zbiorem oryginalnych obrazkow z egzystencji wiejskiego, lecz alegorycznych, kompletnych powiazan pochodzace z

mitologia±, gdzie pod maska pasterzy a, takze pasterek prezentuje Szymonowic ludzi i zwiazki dworskie. Z pewnoscia obrazy dekorowane w sielankach

konwencjonalnych w ogole nie przypominaja prawdziwego egzystencji wsi. Te wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja pod spodem mitologicznymi

imionami: Dafnis, Licydas nie istnieja prawdziwe jednakze sztuczne a, takze zmyslone, lecz prawdziwe bez watpliwosci sa odczucia, szczescie a, takze

nieszczescie w calej milosci, jakich doswiadcza niemalze kazdy, tak jak i bohaterowie utworow Szymonowica. Wszystkim w mniejszym stopniu lub w

wyzszym stopniu dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace pochodzace z trafnej a, takze celnej obserwacji i

weryfikacje zycia, tak znakomitej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy obraz zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od siebie tematycznie.

"Zency". Po utworze tymze poeta zrywa zupelnie pochodzace z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Miejsce beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie panie, narzekajace na swoj zycie. Uderzajacy wydaje sie realizm, pochodzace z ktorym poeta maluje tragedie ludu wiejskiego,

dzielem dloni tego ludu wszakze wydaje sie przepych wesela i zamozne zycie zaprezentowane w "Kolaczach". "Zency" wyraznie zarysowuja zatarg

miedzy panskim dozorca - Starosta, ktory to wystepuje za kazdym razem z przyrodzonym symbolem swej wladzy - nahajka±, oraz chlopem

nieodwolalnie pedzonym do roboty.

Zobaczymy wiec w tej okolicy krytyczna weryfikacje zycia a, takze sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej tekstow. Jest mezczyzna autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem oraz Plebanem". To

utwor o problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw nalezycie.

Rowniez nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to wielokrotnie. Pan obawia sie, badz czasem dzieki temu postepowaniu ogol wraz z ksiedzem nie

odnajda sie na lewicy, czyli czy nie zostane potepieni. Wojt wydaje sie oskarzony. Nie atakuje wciaz ksiedza, twierdzi tylko o dziesiecinie, swiadczeniach

w czasie koledy. Te kwestii jednocza Wojta z Bogiem. Pan w dalszym ciagu podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa wlasciwie jarmarkami. Ludzie

znosza ksiedzu kury, wino, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jakie mozliwosci otrzymuja odpust. Teraz wlacza sie do rozmowy Pleban,

ktory naturalnie nadszedl. Chce krytykowac urzedy swieckie. Mowi, ze na stu urzednikow, jeden wydaje sie sprawiedliwy a, takze nieprzekupny.

Sedziowie nie potrzebuja odprawiac swoich procesow, chyba ze za suplementarne swiadczenia. Roznorodne lapowki a, takze daniny przypominaj zbiory

mysliwego, na przyklad na przyklad sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i swoim bezowocne obrady, prywate wyjawszy zabezpieczenia

spraw narodowych. Wojt sluchajac owego sporu wlacza sie a, takze przedstawia zalosny los chlopa. "Ksiadz Pana wini Mezczyzna Ksiedza, oraz nam

nieskomplikowanym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba dawac im to gesi, to kokosz. Pod

przymusem zrobic trzeba tloke, prace dodatkowa procz panszczyzny. Ksiadz nie pozwala kolejny raz zwozic zboza poki nie wybierze dziesieciny, wsrod

lepszych kop snopkow. Zwozka podobnie jest klopotliwa, bo a, takze Pan a, takze Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie

szlachty wobec faceta, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi z racji zycia powyzej stan. Zbytki

powoduja brak rozsadku a, takze nieuchronne zbankrtuowania. Chlop wydaje sie zadowolony wraz z swego losu. Jest osoba uczciwym a, takze nie zal

mu zywota. Ksiadz a, takze Pan nie sa nasyceni. Pan karci Wojta zbytnio zbytnia poufalosc i odwage. Utwor wydaje sie obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki tyczace zycia szlachty na wsi, omawia tok calego jej zycia. Po mlodosci zaleca cwiczenia

zwiazane z obyciem towarzyskim a, takze rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, oraz jezyka mozemy sie

wyszkolic bez jej znajomosci. Niedoswiadczony szlachcic musi posiadac zaledwie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci, umiarkowanie,

milosierdzie, statecznosc a, takze zdolnosc swoich korzysci. Jak mlody szlachcic dorosnie, musi zajac sie gospodarstwem a, takze ozenic. Zwiazek

malzenski nalezy zawierac pochodzace z osoba rownego stanu a, takze majetnosci. Do urzedow nie powinno sie pretendowac. W trakcie roku

przewidzial rowniez Rej zajecia dla mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa a, takze krzewy na dzialce, szczepic

galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przyrzadzac grzedy pochodzace z truskawkami itp. Latem mozemy z takich przygotowanych na wiosne

krzewow a, takze drzewek posiadac owoce a, takze pozytek. Znajduja sie juz wtenczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Podczas

lata gospodarstwo zapewnia takze: maselko, serek, jajka swieze, istnieja tez kurki, jagniatka, ryby. Wszystko dla uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac

pola chlopskiego, bo to wznieca niechec i osobistosci zle pracuja. Zima obejmuje najwieksze rozkosze. W borach polowania z bliskimi, a takze lowienie

ryb w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzaki futerkowe. Na strychu wszystko przyrzadzane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja w

koncu pozytek. Lecz i podczas zimy nalezy kontrolowac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez mozemy z wytworami, albo podobnie u handlarza sie

pobawic i owiec i cielat kupiwszy tanio sprzedac, w calej innej okolicy drozej. Zobaczymy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie zajmuje sie juz caloscia

gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, oraz korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia na wsi. Po Czarnolesie istnieje wiele milych dla oczu tego typu skladow. "Na lipe"

to wiersz o bardzo lubiany drzewie, planowo cenionym. Liryk zwraca atencje na to, ktore wartosci zapewnia lipa. Miod, szept lici, cien, trel ptakow. Sa to

wartosci, ktore drzewo zapewnia czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor w calej formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmawia

dalszego picia z panem, bo boi sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Mezczyzna przypomina stare lata, kiedy obie strony mialy wiecej zaufania. Chlop

podobnie o tym pamieta, ale okresy zmienily sie na swoim niekorzysc. To jeden pochodzace z utworow w ktorym poeta zahacza problem spoleczny w

Polsce. Przedstawionej sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" - sklada sie ze wstepu i dwunastu piesni spiewanych przez panny. Jest to

dzielo oparty na tradycjach ceremonii poganskich w kierunku czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob termin swojemu podziwowi dla zwyczajow ludowych.

Chwali wies a, takze zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Wydaje sie mowa o milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie

zrozumiale, jezeli wezmiemy pod atencje charakter prezentowanej uroczystosci. Piosenka panny innej mowi o tancu a, takze radosci. Przekonuje

wszystkich do pojscia w calej jej slady. Ostatnia panna w pieni swej obejmuje pochwale egzystencji wiejskiego. Chwali wesolosc a, takze spokoj wsi.

Chlop podtrzymuje ze swojej pracy siebie i rodzine, a praca jego wydaje sie znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza, zolnierza badz

pisarza. Oblicza nastepnie wszelakie przyjemnosci pracy, chwali wieczorne spiewy a, takze tance. Utwor nalezy traktowac jako artystyczne uroczystosci

ludowe. Jest odbiciem radosci egzystencji w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki miala wplyw na uksztaltowanie bohatera lirycznego w calej poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci istnienia oraz poszukiwaniem dlan form, czesto w calej kulturze antyku i nieskazonych idealow w calej Biblii. Na podstawie tych zrodel

powstaly wiecej niz jeden glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan pochodzace z Czarnolasu byl wybitnym humanista i totez w swoim poezji

znajdujemy echa ideologii epoki. Faktycznie juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna a, takze

dobroczynnego wplywu przyrody na ludzka psychike. Zawiera takze pochwale a, takze zachete do harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we

fraszkach zartobliwych umiejetnie a, takze bez zawisci wysmiewa usterki ludzkie udowadniajac poczucie humoru, inteligencja obserwacji a, takze

umiejetnosc krytycznego spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jak na przyklad np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem a, takze rola jednostki w swiecie, zastanawiaja

nad nim samym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przede wszystkim w okresie dworskim, ale takze podczas przebywania w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje

nieomal wszystkie rozwazania i dzieki nim mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga a, takze dziekuje Mu za ksiega stworzenia swiata oraz jednostki, a takze harmonie miedzy

nimi panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. Po piesni „Serce roscie, patrzac na te czasy... ― Kochanowski tworzy dwie postawy

charakterystyczne dla renesansu: stoicyzm i epikureizm i nieodwolalnie dokonuje cechujaca je syntezy. Pod zadnym pozorem najwazniejsze wydaje sie

miec nieskalane sumienie, radzi, aby skorzystac z szansie do uciechy, ale madrze i w calej sposob umiarkowany. Wlasnie w calej poczatkowej fazie

humanizmu najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako ceny samej w calej sobie. Po „Piesni o cnocie― poeta stara

sie stworzyc swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie tu termin „cnota― rozumiane jako umiejetnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien

zwiazanych wraz z swiatem zewnetrznym, odrzucenie wrazen niskich, przede wszystkim zazdrosci. Pielegnowanie w sobie cnoty wydaje sie

obowiazkiem kazdego z nas, a najwyzsza cnota wydaje sie sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez olbrzymia wage do slawy doczesnej i

posmiertnej, istotny byl tez osobiscie proces kreatywny. W „Piesni o solidnej slawie― Kochanowski zwraca sie do nabywcow z apelem, aby starali sie

oni pozostawic po sobie slawe i dobre imie. Problematyke sztuki porusza takze w piesni „Niezwyklym a, takze nielada piorem opatrzony... ―, zajmuje

sie tworczoscia ale i samym artysta, ktory to z racji na posiadany warunki jest jednostka wybitna. Wizja lotu nad roznymi panstwami jest wyrazem

przekonania podmiotu lirycznego o tym, ze swoim dziela pozostana tez swietne nie tylko rodakom, ale i w oddali poza barierami jego ojczyzny.

Kochanowski nawiazuje tez do antyku. Wyrazenia z piesni „Milo hulac, kiedy okres po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to brzmi

„slodko jest hulac w stosownym miejscu a, takze czasie―. Rowniez filozofia epikurejska i stoicka w powyzszych wczesniej utworach zaczerpnieta jest

z antyku, podobnie podobnie horacjanskie „carpe diem―.

Wyobrazenie o niesmiertelnej slawie to takze tradycja antyczna ( topos exegi monumentum). Po piesni panny XII mozemy odnalezc takze topos arkadii

– „Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz projekty osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W czasach renesansu literatura parenetyczna w dalszym ciagu pozostala popularna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe projekty osobowe,

idealy godne nasladowania. M. Rej proponuje desen poczciwego ziemianina, poucza, ktore zycie musi wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej

majetnosci. Wskazowki wlaczone sa w calej „Zywocie jednostki poczciwego―, oraz wzorowy ziemianin zyje bez nerwow dopatrujac dobytku,

rozkoszujac sie darami fauny i flory o wszelkiej porze roku, dbajac o harmonie, zapelnianie obowiazkow ale rowniez rozrywke. Pokrewny model

ziemianina pokazuje „Piesn swietojanska o sobotce― a nawet „Zency―

Odmienny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego typu proponuje Lukasz Gornicki w calej dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to:

czlek rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery a, takze znajomosc sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow

proponowanych przez literature renesansowa mozemy takze wyroznic: ideal patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej

swoich dobr a nawet zycia. Tego typu ideal wykreowany jest w calej patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i

kazaniach ksiedza skargi, a przede wszystkim literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal wciaz jeden

standard – typ renesansowego autora, humanisty. Taka jednostka nie ogranicza sie do jakiejs dziedziny konstruowania, jest uniwersalna, oprocz

umiejetnosci niezbednych ma obszerna wiedze oraz zna jezyki obce. Owymi cechami odznaczali sie w zyciu m. in. J. Kochanowski, A. Frycz –

Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz ceny cenione przez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wybitnych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Po „Zywocie jednostki poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, rozumiana jako uczciwosc, patriotyzm, istnienie zgodne pochodzace z natura. Adekwatny ozenek,

zadania gospodarskie a, takze obywatelskie okreslaja wartosc egzystencji czlowieka poczciwego. Z ogromnym kunsztem poetyckim i radoscia opisuje rej

zajecia gospodarskie, prace na roli a, takze w ogrodzie, przyjemnosci plynace pochodzace z zycia rodzinnego, patriotyczne a, takze obywatelskie

zadania szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka w charakterze bogatego ziemianina, ktory wydaje sie dobrym szefem, dba o swoja rodzine, z

radoscia korzysta z dobrodziejstw przyrody, zacnego ojca a, takze troskliwego malzonka, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wynika jednak

pochodzace z dziedzicznego badz nadanego tytulu, nie jest oparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we

fraszkach chce Bozego blogoslawienstwa. Wedlug faceta najwyzsza korzyscia jest niewinnosc ( jak na przyklad u stoikow) rozumiana w charakterze

czyste sumienie, ludzka przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni zagwarantuja prawdziwego szczescia i

spokoju wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm a, takze przykazan. Specjalne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu pewna z

fraszek. Podmiot poetycki uznaje tezyzna fizyczna za pewna z najwazniejszych wartosci, wobec ktorej inne dobra gubia swe istota. Poeta we fraszce

„Na lipe― chwali spokojne istnienie w zgodzie z natura i nie szuka sporo do szczescia.

Rozwazaniom odnosnie do ludzkiego egzystencji i swoim prawdziwych ceny w niejakich utworach kompanow poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug jednostki odrodzenia nalezy zyc wedlug natura a, takze jej sprawami, pamietac, iz wszystko mija ale nalezy przy tym afirmowac zycie a, takze w

pelni tu korzystac. Podlug stoikow nalezy ze spokojem przyjmowac niestale koleje losu i wypracowac spokoj lezacy wewnatrz broniacy zanim atakami

fortuny.

38. Ustal, ktore pochodzace z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego istnieja nadal aktualne.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym swoim dzielem wydaje sie

wydany w calej 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i o ustroju

doskonalym uszczesliwiajacym kazdego obywateli panstwie. Zastanawia sie nad cnotami i cechami charakteru zachwycajacego obywatela

Rzeczypospolitej oraz nad obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych aspektem kazdego obywatela. Pojawia sie tu

takze postulat rownosci wszystkich mieszkancowrezydentow wobec uprawnienia i ubolewanie, ze w calej Rzeczypospolitej dla roznych ludzi jest rozmaite

prawo. Przykladowo prawo karania smiercia wydaje sie zroznicowane dla osob z przeroznych warstw spolecznych, inne dla szlachty a, takze inne dla

mieszczan. Rozmyslam ze, tenze problem wydaje sie nadal obecny. Tak juz bylo a, takze jest, iz ludzie posiadajacy wplywy a, takze takze bogaci

podlegaja niekoniecznie tym samym prawom co zwykly obywatel, jednakze zazwyczaj istnieja traktowani o wiele lzej, w wielu przypadkach moga sie

chociazby kupic. Czesto osobistosci na wysokich stanowiskach unikaja kary czy tez dochodzenie w calej ich kwestii jest w znacznym stopniu

przedluzone. Pozniejszym problemem, ktory to porusza Modrzewski jest uzycie nauki a, takze wiedzy w zyciu kazdego czlowieka oraz wspolzaleznosc

sily panstwa a, takze jego potencjalu intelektualnego. Pisarz uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, tworzyc nowe szkoly i poprawic sytuacje

finansowa nauczycieli. Aktualnie wynagrodzenia profesorow sa skromne i kazdy z fachowcow ucieka ze szkol lub najzwyczajniej w swiecie zmaga sie z

bieda i pracuje nadal pochodzace z dobrej woli. Ostatnio przeprowadzana jest reforma ale mimo to wiele szkol, szczegolnie w calej malych

miejscowosciach, zamknieto a, takze dzieci niejednokrotnie musza isc do takich odleglych o wiele kilometrow. Ponadto szkoly moga miec zazwyczaj

nazbyt male srodki pieniezne na postep pracowni a, takze zakup pomocy naukowych, nieraz nawet na utrzymanie. Po ksiedze o wojnie ale juz mowi, iz

kazda wojna powoduje klopoty i tragedie zwyklych mieszkancowrezydentow a nie tych, ktorzy je wywoluja. Rowniez obecnie w wojnach gina niewinni

ludzie czy tez zolnierze walczac w interesie odmiennych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w rozne ujecia tyczace spoleczenstwa a, takze panstwa. Humanisci propaguja postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i swoim traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glosowanie w sprawie ojczyzny. Autor zahacza sprawy panstwie w 5

dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Po ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte wnioskowania nad logistyka panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - jakikolwiek mieszkaniec wydaje sie obywatelem

a, takze panstwo mialo mu dac mozliwosc szczescie, - o ceny czlowieka nie decyduje urodzenie, - jakikolwiek czlowiek musi byc legalnie przygotowany

do pracy, oraz ludzmi niezdolnymi do zonie powinno pilnowac panstwo, - nalezy ustanowic urzedy nadzorujace wszystkie sfery zycia (urzedy miar, urzad

do zwalczania zebractwa.

Po ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w przypadku odwrotnej chlop byl karany smiercia). Pisarz proponowal zaplanowac nowy

przepis prawny pochodzace z udzialem przedstawicieli wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, oraz najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow na drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w calej neutralnym miejscu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski dowodzi, iz "zadne korzysci pochodzace z wojny nie sa tak wielkie, aby mogly jej szkodom dorownac". Ludzi roztaczajacych wojny nazywa

zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu w calej 1551 r. Modrzewski oferuje: - wykreowac kosciol narodowy niezalezny

od Rzymu, - wybieranie papieza przez wszelakie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez ludzi wyksztalconych a, takze

szlachetnych.

Po ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy na rzeczy zbyteczne, takie jak swietne domy oraz sute biesiady. Proponuje srodki

pieniezne przeznaczone na ten zamysl wykorzystac w calej inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, oraz mianowicie na dotowanie szkolnictwa w

czasach, gdzie nie docenia sie wiedzy i pracy nauczycieli ksztalcacych przyszle, mlode talenty polityczne i literackie. Modrzewski oferuje przejecie opieki

nad budami przez panstwo, a upowaznienie do uczenia sie umozliwia wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po raz glowny

prawo kroczenia dziewczat do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej do chorob. W ten sposob pietnuje mezczyzna:

- niezyczliwosc ludzka w kierunku Rzeczypospolitej, czyli brak wybranki ojczyzny a, takze prywate, cechujace obywateli. Milosc ojczyzny wydaje sie

podstawowym obowiazkiem kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Te dwie ceny (Bog a, takze ojczyzna) winny sie zestawiac w pewna calosc.

Obywatele powinni porzucic dobro prywatne dla ratowania dobra lacznego, dla zacna ojczyzny trzeba poswiecic calosc: majatek, sily, zdrowie, fart, a

nawet istnienie.

- niezgode wewnetrzna. Po narodzie powinna stac sie zgoda, poniewaz laczy jego jedna religia, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same uprawnienia i

swobody obywatelskie, te same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do ktorych moga sprawic niezgodni obywatele - pokazny

sejmowe, rywalizacji domowe, oraz w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W nastepstwie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk a, takze

narod wymra, a obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. Zdecydowanie przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche,

zazdrosc, oblude a, takze obmowe.

- oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej do tyranii a, takze despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa. Panstwem

powinien rzadzic krol, wspierany madra rada, zlozona pochodzace z przedstawicieli narodu. Jako podstawy istniejacego stanu rzeczy wymienia

nadmierna wolnosc szlachecka, kiepskie funkcjonowanie sejmu oraz rozpryskanie dochodow ciebie i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo a, takze herezje. Podlug Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa a, takze jego potegi. Krolestwo polskie od szesciuset lat

opiera sie na wierze Kosciola rzymskiego, a teraz heretycy domagaja sie, azeby stara religia ustapila oryginalnej. Jednak heretycy nie istnieja spojni, nie

tworza jednosci. A dla Skargi jakiekolwiek krolestwo nie powinna dlugo upierac sie, jezeli dysponuje wielu bogow. Warunkiem szczescia Rzeczypospolitej

wydaje sie jednosc a, takze zgoda, jakiej podstawa wydaje sie wiara katolicka. Latwo wydaje sie naprawic niezgode u katolikow, ale obok heretykow jest

to niemozliwe, albowiem rozmaitosc wiar przeszkadza w calej przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela panstwa i gubia je.

Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie na wszystkich sferach zycia, rowniez publicznego, oraz prywatnego. Heretycy nie potrafia nawet

odpierac panstwa zanim poganami, gdyz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludnosc nie jest sprawne do wygrania wojny. Skarga wzywa zatem

krola do obrony wiary katolickiej, w charakterze straznicy moralnosci i bazy jednosci narodu, oraz do przywrocenia jednosci religijnej w calej narodzie.

Zada odciecia roznowiercow od wszelakich urzedow a, takze pozbawienia cechujaca je ochrony prawniczej. Rownoczesnie podwaza legalnosc a, takze

znaczenie konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe upowaznienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma rzetelnej wolnosci. Za prawa

sprawiedliwe uwaza tworzone, umieszczone na tablicach Mojzeszowych, duchowne, okreslone przez Kosciol oraz krolewskie i panstwowe, ustanowione

dla porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych oraz zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym katolikiem,

przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim chaos (istnialo w takim przypadku wiele sadow - ziemski,

podkomorski, grodzki, miejski). Pokazuje takze na problem przekupstwa. Domaga sie takze zniesienia praw ograniczajacych a, takze naruszajacych

przywileje Kosciola a, takze krola. W tym samym czasie walczy o usprawnienie sadownictwa i wladzy wykonawczej - np. natychmiastowe sadzenie a,

takze bezwzgledne robienie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga prezentuje wszelkie grzechy, swiadczace o upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia wsrod nich

herezje, mezobojstwo, ucisk a, takze wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, marnotrawstwo, niemoralnosc a, takze

brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje w koncu ojczyzne do matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow kredyty szacunek oraz do tonacego okretu, ktory to

wszyscy, w calej chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tejze oryginalnej retoryki pietnuje mezczyzna wady szlachty, podkresla wage problemow a, takze zjawisk, ktore maja miejsce w kraju oraz

proponuje reperacje istniejacego stanu rzeczy. Rownolegle przepowiada mezczyzna, iz rozplenienie sie owych chorob zaprowadzi do upadku

Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, dla ktorego ojczyzna byla rzecza bardzo wazna, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek do ojczyzny wyrazal zarowno w calej piesniach

patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O solidnej slawie"), oraz we fraszkach, w ktorych krytykowal wady moralne i

spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i sumiennej pracy dla dobra

ojczyzny.

Jednak najbardziej waznym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sytuacji panujacej w calej Rzeczypospolitej wydaje sie "Odprawa poslow

greckich". Utwor, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, wyraza przeslanie do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic

potrafia jedynie do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zauwazyc mozna rozne analogie do wydarzen politycznych tego okresu. Priam wykazuje

zaskakujace zwiazek do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego a, takze slabego. Wskazowka Krolewska obraduje na wzor naszego Sejmu. Zanotowac

mozna prywate, egoizm a, takze przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie na polskim dworze. Utwor stanowi ostrzezenie, iz nie przetrwa zadne

panstwo, w ktory to interesy mieszkancowrezydentow beda polozone ponad dobro ogolu.

Pozniejszym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Po "Zywocie jednostki poczciwego" wyszukac mozna standard prawego

obywatela. Lecz istotnym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace jego sprawy a, takze swoj lek o spoleczny wizerunek panstwie jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia wszelkie nieprawidlowosci, ktore dostrzega w calej owczesnych stosunkach spolecznych. Nade wszystko

podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto podkresla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja w charakterze pisarza reformacji, odwolujac sie do wybitnych Ci skladow literackich.

Metrow. Rej od 1541 r. byl kalwinem, stad w calej jego utworach mozna wyszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

mozna zobaczyc w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie napisany pochodzace z pozycji

kalwina i w calej duzej czesci stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych przez protestantow, jakie mozliwosci jest szczegolnie widoczne w calej

krytyce duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje pochodzace z pozycji reformatorskich wady a, takze przywary ksiezy, oskarzajac duchownych

katolickich o lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami,

zamilowanie do egzystencji w przepychu i sztuczne zawyzanie wielkosci swietych, na ktorych nieustannie pobierane istnieja daniny. Krytykuje rowniez

obyczaj placenia ksiezom danin a, takze „koled―, ktore sa podlug niego zaledwie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego a, takze

zabobonnego chlopa.

Wiele pochodzace z epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje nie tylko zakonnikow lecz takze

papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym rys sporow religijnych renesansu a, takze pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi uchwycic istniejace w

calej owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak miedzy innymi epigramat „Mnich― to portret demonstracyjnie

obnoszacego sie wraz z swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, iz noszenie habitu wyroznia jego i siega ponad zwyklych ludzi. Tymczasem mnich tenze

jest faktycznie glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci osobistosci, uwazajac zabobonnych i prymitywnych mnichow zbytnio

swietych, chetnie ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal wydaje sie anegdotka o plebanie, ktory to

pochowal swego psa na cmentarzu obok grobow wiernych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni a, takze poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swojego

wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, lecz z psa uczynil parafianina. Jest to wyrazna krytyka duchowienstwa

katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek a, takze lekcewazenie naczelnych zasad religii. Inny epigramat, „Baba,

jakie mozliwosci w pasyja plakala, stanowi nawiazanie do czesto wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw w calej

zrozumialych dla wszystkich wiernych jezykach narodowych. Rej planuje, ze prosci ludzie nie rozumieja lacinskiej liturgii, nie wzruszaja cechujaca je

spiewane po lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec cechujaca je uczestnictwo w calej odprawianej mszy swietej wydaje sie jedynie bezmyslne i

powierzchowne.

41. Wyklaruj, na czym polega katastrofa ojca a, takze kryzys swiatopogladowy poety w calej „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swych utworach wielokrotnie nawiazywal do filozofii stoickiej - osobiscie pragnal okazac sie stoikiem. Byl

przekonany, iz jest bliski osiagniecia odgrywa spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero zejscie ukochanej Urszulki pokazala, jak bardzo sie

mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, ktorym lata swe

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz z stopniow niedawnych zrzucony

I miedzy insze, jeden pochodzace z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla po nim warunki, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, zejscie malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow zadedykowany Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony dla znanych a,

takze zasluzonych jednostek, ale Kochanowski zerwal pochodzace z ta maksyma. Piszac chce zrozumiec to, co sie stalo, wesprzec sobie samemu,

rownoczesnie chce dowiedziec, jakie mozliwosci obecnie przebieg zdarzen sie pochodzace z Urszulka. Pyta o srodek pozagrobowego istnienia. Brak

wydaje sie na nie odpowiedzi wraz z strony kosciola chrzescijanskiego, oraz w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne pochodzace z miejsc

ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu

dusz po smierci, do miejsc gdzie przebywala zanim wcieleniem. W nastepstwie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w calej zycie

pozagrobowe ("Gdzieskolwiek wydaje sie, jeslis jest").

Poeta za wszelka cene pragnie kolejny raz ujrzec corke. Udaje jemu sie, opisuje to w calej ostatnim pochodzace z TRENOW, w ktorym opowiada swoj

sen - we snie ukazala jemu sie pierwowzor z Urszulka. Poeta co najmniej czesciowo odzyskal spokoj, wiedzac, ze swoim coreczka wydaje sie

szczesliwa. Wizerunek ojca zmienia sie - kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, jak sielskie istnienie Jana na wsi pozostalo zaklocone w calej sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna wydaje sie do formy starozytnego epicedium (utwor zadedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Nieszczescie:

Ojca - stracil ukochana coreczke, nie rozumie, czemu to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora to pomylkowo 'zostala scieta przez nadgorliwego

ogrodnika' (I), jednoczesnie bol ojca wzmagaja kwestii pozostale po Urszulce (VII), wspomnienia stale drecza, pustka po odejsciu coreczki, ktora to dom

wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Po trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga kulminacja, wiec pyta sie: Orszulo moja wdzieczna, gdzies mi sie

podziala, W ktoras strone, w calej ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana jest jego wiara w praworzadnosc boska, prowadzi to do zakwestionowania wszechmocy Boga a nawet w punkcie

kulminacyjnym do zakwestionowania Swoim istnienia (X). Poddaje w calej watpliwosc meritum calego egzystencji i dotychczasowych przemyslen.

Poety - posiadal nadzieje, iz corka zostanie dziedziczka swoim wlasnego umiejetnosci niezbednych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu na swiat. Moglo wydawac mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna bolu, rozpaczy, trwogi. W

obliczu smierci corki tenze poglad sie zalamuje. Zwracajac sie do Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja czlek, ktorym lata swoje Za zakupach

grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem gwaltownie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, 1 z wiela policzony

W powyzszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego - kryzysu, ktory to

niesie zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Wowczas w koncu cyklu powraca zadowolenie: "ludzkie podrozy, ludzkie nos" - twierdzi matka poety - znos

po czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie takze wysnuc strategie ukazujaca meritum boskiej selekcji - Urszula poprzez zejscie w stulecia

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke w charakterze gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z egzystencji wiejskiego, jakich bohaterami istnieja pasterze czy tez rolnicy.

Sielanke umiejscowic mozemy na pograniczu rodzajow literackich, czesto nazywa sie ja jako rodzaj mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

powtykania czy piesni spiewane przez bohaterow, do epiki – fabula a, takze narracja, do dramatu zas - dialogowe partie tekstu, wypowiedzi a, takze

rozmowy indywidualnych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie na ogol z

humanistyczna pochwala olsniewajaca swiata przyrodniczego. Doskonala harmonijnie zorganizowana przyroda staje sie czesto tlem dla prezentowania

zachowan i postaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie wkolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej na noc 23 czerwca, czyli wigilie Sw. Jana. Zafascynowany wsia a, takze jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy obraz wsi polskiej Ostatnia

pochodzace z panien wyglasza pochwale egzystencji wiejskiego; uciazliwa, codzienna profesja w polu i wobec gospodarstwie wywoluje radosc

mieszkancom wsi a, takze jest dla nich powodem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi wesola!

Ktory glosowanie twej chwale zdola?

Ktory twe wczasy, kto pozytki?

Moze wspomniec za przy jednym spotkaniu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) oraz staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po przy jednym spotkaniu pierwszy w calej literaturze polskiej

siegnal po motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal takze w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil mezczyzna

za rzetelnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia cech gatunku, wydaje sie

nietypowa, prezentuje bowiem fuche panszczyzniana, konstruuje obraz niedoli chlopa. O sielankowym charakterze utworu Szymonowica decyduje zatem

nie temat, ale srodek, w jaki to zostaje zaprezentowana rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta na motywach

ludowych i narzeka razem pochodzace z Oluchna na ciezka fuche oraz na srogiego nadzorce. Ta naturalnie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma,

dzieki zonie sielanka Szymonowica potrafi wyszukac pierwotna przyjaznosc czlowieka. Polska wies finiszu XVI stulecia jest, podlug Szymonowica,

miejscem wyzysku: miejscem, gdzie wielokrotnie dochodzi do naduzyc a, takze niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika spraw przykrych, pokazuje ujemne

strony egzystencji na wsi, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa sielankowej wizji swiata i sporzadzajac utwor zblizony raczej do antysielanki.

Po utworze „Laura i Filon― poeta odslania pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodziezy ludzi. Fabula rozgrywa sie na wsi, na tle przyrody, a

jej przedmiotem istnieja cierpienia, rozterk i radosci, jakie obejmuje ze soba milosc. Gdy Laura przybywa na spotkanie pochodzace z ukochanym pod

spodem umowionym jaworem nikt na nia nie czeka. Sprawia to posadzenie o niewiernosc i relacja z rozna pasterka – Doryda, jakie mozliwosci konczy

sie atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk a, takze niszczy rozany wieniec. Wowczas zza pobliskich zarosli wybiega

Filon a, takze uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial tylko przekonac sie o jej wybranki. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow,

wzajemnym wyznaniem wybranki i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w calej tej sielance wydaje sie byc, tak charakterystyczne dla

sentymentalizmu, zwrocenie uwagi na swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych a, takze wplywu wybranki na postepowanie

czlowieka.

43. Przedstaw obraz czlowieka a, takze jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego zywocie do obecnie wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie uwazany zbytnio tworce

zapowiadajacego nowa wlasciwosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy wciaz do odrodzenia, jednak rys jego wierszy

wykracza w oddali poza czysto renesansowe zaciekawienia. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, jakie mozliwosci powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie do poezji metafizycznej. Wszelkie leki i rozterk poety mialy podloze

swiatopogladowe, wynikaly wraz z zmiany religii, gdyz najwidoczniej Mikolaj w calej mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety

prawdziwy wstrzas swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go niepewnosci, czy wybor ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i dostatecznie uzasadniony.

Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia takze lek zanim Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy a, takze wszechmocny, lecz, z drugiej strony,

bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do obecnie i jest wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze

polskie― jest doskonalym obrazem takich niepewnosci a, takze lekow. Zwlaszcza wyraznie mozna zobaczyc niepokoje poety w 3 sonetach – IV a,

takze V.

Sonet IV: O wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem, wydaje sie wyrazem leki poety o wynik bezustannej walki, ktora kazdy

czlek musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie zacna materialne a, takze pokusy doczesne, ktore odciagaja czlowieka od

Boga. Do grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej walce z silami ciemnosci czlek jest osamotniony, a

stawka jest w koncu zbawienie. Izolacja podmiotu lirycznego lagodzi zaledwie obecnosc Boga, na pomoc jakiego kazdy czlek powinien rachowac,

bowiem tylko z pomoca Boska mozna przemoc szatana, ziemia i odepchnac pokusy wlasnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci kwestii swiata owego, stanowi w calej znacznej mierze uzupelnienie a, takze rozwiniecie poprzedniego.

Poeta stwierdza, ze to co materialne jest falszywe, zgubne, oraz przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co mentalne, a

najwznioslejsza wartoscia duchowa jest milosc do Boga. Bog wydaje sie wielki a, takze dokonaly, czlek maly a, takze pelen grzechu, doczesnosc odciaga

czlowieka od Boga, utrudnia mu droge do egzystencji wiecznego a, takze do zbawienia. Widac w tej okolicy wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii (

Ksiega Koheleta), oraz do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza pochodzace z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Historia wojny trojanskiej byla zwyczajnie znana ludziom XVI stulecia. Tresc dramatu stanowi tylko kostium historyczny, maske (pretekst), pod jaka autor

ukryl wazne dzisiejsze problemy polityczne. Rozwazyl klopot: kiedy panstwo jest silne, a gdy slabe. Meritum rozwazan pisarza ma rys uniwersalny

(dotyczy kazdego ciebie w kazdym czasie), aczkolwiek najbardziej zajmuje Kochanowskiego Polska XVI stulecia, wowczas wciaz silna a, takze znaczaca

w Europie, ale juz z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski chcial wiec przestrzec rodakow zanim tym, iz niewlasciwa strategia moze sprawic do

upadku panstwa, tak jak Troje. Po tekscie istnieja fragmenty swiadczace o tego typu intencjach pisarza.

1. Pozostala wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita rzecza wladacie") wydaje sie skierowana do rzadzacych panstwem i obejmuje pouczenie, jak na

przyklad maja sprawowac powierzona dywanom wladze. Winni wyrzec sie mysli o osobistych korzysciach i troszczyc sie o dobro ogolne. Na zakonczenie

poeta przestrzega, iz wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Wykaz narady trojanskiej wzorowany na polskich sejmach (swiadczy o tym polski srodek glosowania przez rozstapienie oraz obecnosc marszalkow

stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski dostrzega i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, brak odpowiedzialnosci zbytnio losy ciebie.

Przewazaja poslowie podobni do Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych romansach, malo zas jest Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalszej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia mlodzi magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna do pijanstwa a,

takze obzarstwa, oraz niezdolna do zadnego znoju, a przede wszystkim do defensywy ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy takie persony beda mogli w

przyszlosci rzadzic panstwem.

4. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed opcja upadku ciebie rzadzonego tak jak w Troi.

5. Po kreacjach nadrzednych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotykane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec spraw

narodowych. 1 z nich uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem prywaty, nieliczenia

sie pochodzace z dobrem ciebie, realizowania swoich celow kosztem narodu.

6. Konczaca katastrofa wypowiedz Antenora nawolujaca do wojny, jakkolwiek sprzeczna pochodzace z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej,

wydaje sie w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozumowania o ojczyznie. Chodzi albowiem o to, by przez atak zadziwiac wroga, naruszyc go a,

takze nie dopuscic do wejscia w bariery panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza albowiem tematy w najwiekszym stopniu istotne, aktualne i

zawile. Swoje zapatrywania na panstwo przedstawil w calej piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo w charakterze dobrowolna organizacja spoleczna zaistniala dla gwarancje czlonkom spokojnego i szczesliwego zycia. Krol

elekcyjny (wybierany rowniez przez chlopow), urzedy nie rodowe, awans ze wzgledu na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i upowaznienie o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz dzielo "Laski lub o karze za mezobojstwo", w ktorym zahacza ten klopot; za zabicie szlachcica zejscie, wiezienie, lub wysoka

grzywna [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie ciebie od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i udostepnienia szkol dla wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

jednej. "O wiedzy potrzebnej do rady" - moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, oraz ci jakie mozliwosci sa na jego czele powinni dawac

przyklad,

dwie. "O wybranki ku ojczyznie" - liczy 6 dolegliwosci Polski: brak milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, anarchia religijna, oslabienie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. Potem mowi, iz milosc do ojczyzny podstawowym obowiazkiem obywatela,

upadek ojczyzny rownowazny pochodzace z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna stac sie zgoda. Niestety jej nie ma, Skarga obawia sie, iz fakt tenze moze byc wykorzystany przez

sasiadow (wizjonerstwo),

4. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedlug radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz wydaje sie

wykorzystywana przez magnaterie do osiagniecia swoich celow, jakie mozliwosci prowadzi do anarchii,

szostej. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niesprawiedliwe prawa (w tym upowaznienie o mezobojstwie

). zada wolnosci prywatnej dla chlopow, chociaz, jak na przyklad Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia odczucia patriotyczne: milosc do ojczyzny, oburzenie na jej negatywnych synow, lek o losy

Rzeczypospolitej a, takze nadzieje, iz dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste do nieba zawsze sa to: brak

sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa a, takze nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez zacna pospolitego,

wyzysk sierot przez zlych opiekunow. Po tymze rachunku sumienia Skarga aplikujac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek Naszego kraju, jesli jej

obywatele sie nie poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie

mezczyzna na gruncie niezaleznosci od papiestwa a, takze cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat a, takze swietopierza,

- zakaz apelacji od naszych sadow duchownych do Rzymu,

- koniecznosc wzmocnienia wladzy krolewskiej,

- ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla kazdego stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w calej pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych osob chlopskiej do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj ideal szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jest samodzielnym utworem. Stanowi czesc "Zwierciadla".

Po "Zywocie... " Rej zawarl swoje wnioskowania o zywocie szlachcica od narodzin az do smierci. Frapuje sie nad edukacja a, takze wychowaniem

pociechy szlacheckich, nad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz swoim staroscia.

Mowiac o oswiaty, lekcewazyl wartosc przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od edukacji Rej ceni dobre wychowanie, umiejetnosci rzeczywiste oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak rowniez taniec a, takze

spiew). Docenia sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za posrednictwem prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez

swoich zaslug. Za wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca wielokrotnie czlowieka na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu a, takze pracy na wsi, tym samym dokladnie opisywal zajecia ziemianina w przeroznych porach roku, przynosza sporo

pozytku, jak rowniez dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol mieszkania sady owocowe i ogrody warzywne, azeby niczego przez caly rok nie

zabraklo rodzinie gospodarza. O bardzo duzym zamilowaniu pisarza do pracy na wsi swiadcza rozne zdrobnienia nazw owocow a, takze warzyw oraz

innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi relaksowac sie w lekkim towarzystwie kumpli i dzinki, zaleca uciechy, polowania, lowienie ryb, co zapewnia pozytek a, takze daje

przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w calej wolnym, zimowym czasie pochwycic sie handlem zbozem, nabywac je taniej i sprzedawac drozej w

calej innych okolicach.

Stosunek Reja do spraw publicznych oraz sluzby ojczyznie byl charakterystyczny. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym przede wszystkim ksztaltowanie swoim charakteru, oraz nie sluzbe ojczyznie. Identycznie myslal o urzedach publicznych nie ceniac ich

zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, lecz tylko totez, ze moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony slabosci, poniewaz nie liczac wiedzy uzytkowej przedstawiciel owego

wysokiego stanu spolecznego musi posiadac podobnie gruntowne predyspozycje. Nie budzi takze sympatii stosunek szlachcica do obowiazku sluzenia

ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod spodem wplywem napasci Tatarow na Podole w calej 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl w calej niej swe przemyslenia odnosnie do tego sytuacje oraz aluzje, jak w przyszlosci wzmocnic obrone granic. Po reakcji poety na

najazd Tatarow na Podole dostrzegamy wzburzenie, zal, wscieklosc na napastnikow oraz mysl o powetowaniu strat i zabezpieczeniu sie zanim napascia

Turkow, silniejszych w znacznym stopniu od Tatarow. W celu gwarancje obronnosci granic Kochanowski oferuje opodatkowanie szlachty, co wyraza

slowami: "Skujmy talerze na talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Po Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, prezentuje siebie w charakterze postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyklego czlowieka a, takze

niesmiertelnej - poety. Psyche poety w jego mniemaniu jest jak na przyklad ptak wzlatujacy ponad ziemia, siegajacy niebios i nie znajacy granic. Piesn ow

przekazuje swiadomosc wlasnej ceny Kochanowskiego w charakterze poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i

najszlachetniejsza forme dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" wydaje sie cyklem dwunastu sielankowo-tanecznych piesni spiewanych przez tylez panien, gloszacych chwale zycia na

wsi. Piesni te wkomponowane sa w calej obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej na noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego pochodzace z kultem h2o i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia w calej jednosci pochodzace z natura. Wyraza pochwale lata i zniw - owocu ciezkiej, calorocznym

wysilku. W piesni Panny XII zawarta wydaje sie pochwala egzystencji na wsi w gronie rodzinnym. Praca ziemianina na roli przeciwstawiona jest

odrebnym, niemoralnym sposobom zycia, oraz mianowicie dworakowaniu, kupiectwu a, takze wojaczce.

Ktory wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie pochodzace z jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach a, takze piesniach wplynelo znacznie zebranie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a

takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, przede wszystkim epikureizmu a, takze stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie kierowac w zyciu. Duzy

wplyw na tworczosc poety mialo podobnie spotkanie pochodzace z Ronsardem we Francji.

Najczesciej nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie z odmiana znakomitego naszego poety, ktory to jako 1 z glownych tworzyl literature

narodowa. Jednakze nawet mezczyzna sam pisze w Piesni XXIV, iz jego psyche jest jak na przyklad wolny ptak wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym

dzielo ten wydaje sie nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly odmiane aktywnosci ludzkiej, jest takze uwidocznieniem mysli

wlasnej ceny Kochanowskiego w charakterze wspanialego poety, ktorego pozycja jeszcze dlugo po swoim smierci pozostana czytane a, takze

podziwiane przez wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie poruszac wszystkie tematy z egzystencji codziennego, jakie mozliwosci bylo szablonowe dla owczesnych humanistow, do

ktorych niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego egzystencji, czego wzorami moga byc: Piosenka

XXIII oraz fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte w calej tej innej przemyslenia pokazuja wyraznie na znajomosc a, takze stosowanie filozofii stoickiej,

jakkolwiek nie da sie schowac zawartej w calej niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, w charakterze humaniscie, nie bylo takze obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu jednostki. Jego rozwazania na

tenze temat zostaly zawarte miedzy innymi w Piesniach XII a, takze XIX. Niewinnosc, wedlug poety, jest najogromniejsza wartoscia, ktora to

pielegnowana w calej sercu jednostki moze byc dla niego jednoczesnie "nagroda a, takze placa" oraz swoista dekoracja zycia. Jawnie z cnota zwiazana

wydaje sie tak zwana dobra slawa, tzn. zacna opinia obok wspolczesnych, oraz po smierci pamiec obok potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie stronil od rozrywek, zabaw i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo sie dosc powszechne wsrod owczesnej szlachty. Z

pewnoscia jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji owego trunku (Piesn IX).

Po utworach wybitnego humanisty nie moglo podobnie zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego argumentem jest wiersz zartobliwy "Na

most warszewski".

Odmiennym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie pochodzace z jego skladow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy w calej

"Piesni o spustoszeniu Podola". Powstala kobieta pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl w calej niej swe przemyslenia a, takze

sugestie, jak na przyklad w przyszlosci pokrzepic obrone granic, ale w najwiekszym stopniu emanuje pochodzace z tego utworu wzburzenie, zal oraz

wscieklosc na poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz sadzi o powetowaniu strat a, takze stworzeniu oryginalnej, silnej, zacieznej armii oplacanej z

kieszeni wspolrodakow. Odmiennym jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety wydaje sie Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski uwaza,

ze wszelakie zalety stanowiace cnote istnieja cenne, lecz najbardziej ceni on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli dla kogo otwarta

sciezka do nieba, Tym, jakie mozliwosci sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w calej pozniejszym czasie swego egzystencji Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej w calej Czarnolesie, aby tam tworzyc

i dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" pokazuje na rozmilowanie poety w zyciu ziemianina. Pisarz

opowiada o poboznej a, takze spokojnej codziennosci gospodarza. Gwoli porownania przypomina takze o ludziach tulajacych sie po swiecie w calej

poszukiwaniu bitew i gotowki.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej wydaje sie zyc na roli, poniewaz ziemia wynagradza czlowiekowi swoim trud. Wraz z zbirow osiaganych z ofiarnej

pracy gospodarz moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni troche, rolnik kosi laki a, takze pola, oraz nastepnie calosc znosi do stodoly. Wieczorowa pora, po skonczonej pracy za

kazdym razem znajdzie okres na gadki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i pojdzie lowic ryby czy tez w lesie zastawia potrzask,

dzieki czemu na strychu nigdy nie zabraknie jedzenia. Po zagrodzie naturalnie pomaga jemu kochajaca zona. Szlachcic przypomina takze o wychowaniu

malolata pokolenia, kladac najwiekszy parcie na skromnosc i zawstydzenie. Poeta chce, aby swoim wnuki byly dobrze wychowane i by posiadaly te

zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego bez watpliwosci kazdy dojdzie do moralu, ze byl on nie tylko wspanialym poeta i humanista, ale takze glebokim

patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore postawy myslicielskie znajduja slad w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali ksiega stworzenia boskiego (podobnie jak na przyklad w psalmach), urode swiata, swojego domostwa – jest

to renesansowa afirmacja zycia, wybranki, a takze poezji. Cnota a, takze rozum to wartosci, ktorym holduje. Przypomina hasla epikurejskie, aby chwytac

dzien, a, takze stoickie, azeby przywolac zadowolenie, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta w calej „Piesniach―

miala charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie do zalozen 3 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu.

Idee gloszone przez faceta byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz obiektem zycia jednostki jest fart, rozumiane w charakterze zycie zgodne z zasadami cnoty,

gwarantuje czyste sumienie i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje aczkolwiek przez epikurejskie nawolywanie do

korzystania z przyjemnosci zyciowych. Wzgledem przemijalnosci swiata, krotkosci egzystencji i marnosci dobr doczesnych, poeta przekonuje do

korzystania z chwili, cieszenia sie pochodzace z zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego wraz z stoickim spokojem w „zloty

srodek― jestesmy wstanie zaobserwowac w calej Piesniach II, IX a, takze XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka wszechstronnie, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec rzeczywiste bogactwo egzystencji czlowieczej,

ktora to byla nie wolna od sprzecznosci. Z tej przyczyny fraszki byly tak rozne. Sprzyjala dywanom recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona

czy Zenona zalecal dystans do swiata i swoim urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo duzym. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz bez

watpliwosci blizszy byl Zenon od Epikura. Dzialanie kazdego z nich we fraszkach jest widoczny. Wlasciwie filozofii antycznej staranie do szczescia

wiazalo sie z umiejetnoscia wykorzystania wszelkiej chwili, ktora niesie istnienie. Przede wszystkim nalezalo unikac trosk, ktore zdolaly zmacic fart.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie tworzy bliskie jemu idealy filozofii stoickiej a, takze epikurejskiej. Po autobiograficznej fraszce „Na

dom w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi jego o to, co zdaje mu sie najwazniejsze w zyciu. Poeta chce boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie a, takze bogactwu przeciwstawia ponadczasowe ceny stoikow: cnote, zdrowie, nieskalane sumienie,

humanistyczna zyczliwosc oraz spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – wie, ze doczesne dobra owego swiata nie zapewniaja rzetelnego

szczescia a, takze spokoju. Wewnetrzna harmonie otrzymac mozna zaledwie dzieki wiernosci sobie a, takze przestrzeganiu nieprzemijalnych norm a,

takze przekonan. Specjalne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac jemu jedna pochodzace z fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale

egzystencji w zgodzie z natura odnalezc jestesmy wstanie we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja punkt widzenia na ziemia renesansowego poety – humanisty, ktory dostrzega dwoistosc swiata: jego

przemijalnosc i trwalosc wobec tak krotkiego egzystencji czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, poniewaz wyrosly pochodzace z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc kwestii i

umiejacego ze duzym spokojem spostrzegac otaczajaca jego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, zatem szczescie jednostki w harmonijnym zyciu, w

calej korzystaniu pochodzace z rozumu, ale rowniez w przyjemnosci „poki okres po temu―, bo niesmiertelna jest tylko slawa poety. O kruchosci zycia

a, takze wizji Boga, jako ogromnego Architekta, odkrywamy niejedno termin we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest albowiem dziekczynieniem wobec

Boga, lecz tez wizja czlowieka nalezytego, umiejacego zuzytkowac swoj okres.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi droge do szczescia, uczyly jak na przyklad uwolnic sie od trosk a, takze cierpienia oraz obawy zanim

smiercia. Tym dramatyczniejsze wydaje sie wiec zwatpienie poety w calej ustalone przez myslicieli ceny – polemika ze stoicyzmem rozpoczyna

„Tren IX―, w ktorym poeta pochodzace z ironia wytycza sie odnosnie do madrosci, ktora to powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie sobie

pochodzace z problemami, dawac sile duchowa i porzadne szczescie oraz czynic odpornym na postrach przed smiercia. Kochanowski, ktory to

wielokrotnie w calej swych piesniach slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, nie potrafi wyszukac w zonie ukojenia. Treny wiec dokonuja

zalamanie na tej harmonijnej i calkowitej ufnosci filozofii renesansowego autora po smierci Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja

aczkolwiek pocieszeniu a, takze ponownemu zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do tradycji klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo antycznego

wzorca, ale tworczo go stosuje. Juz sam temat utworu zaczerpniety zostal pochodzace z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil wlasna

„Iliade―. Kochanowski z przeszlosci wojny trojanskiej wybral troche przybycia greckich poslow po porwana przez Parysa Helene. Misja poslancow

skonczyla sie kleska a, takze stala sie wlasciwie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu zaprezentowac rozne

postawy polityczne mieszkancowrezydentow i bylo pretekstem do rozwazan fauny i flory ogolnej.

Po konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej budowy akcji, chociaz w porzadnym stopniu ja modyfikuje. Podobnie jak w katastrofy greckiej,

nastepuje podzial na:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie jednak priorytetowa i koncowa piesn choru (parodos a, takze exodos)

ilosc osob na scenie nie przekracza kilku

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, czasu i akcji)

Odwolanie sie do typu tragedii bedacej jednym z wiodoacych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow problemow.

Ukazane konflikty wiesc maja do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego przez wzbudzenie litosci i trwogi. Tragizm dramatu

poglebia argument, iz Aleksander – Parys, ktory zapewnia zgube miastu, nie jest odmiana jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene dostal w calej

nagrode zbytnio wyrok w calej sporze bogin, wine zatem ponosi laleczka, ktora jego nagrodzila.

Sa jednak takze odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno konkretnego, charakterystycznego dla tragedii greckiej konfliktu tragicznego

nie w tej okolicy takze kluczowego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno wydaje sie tu ustalic glownego bohatera, bowiem postepuje tu junak zbiorowy – Troja

czyn i wybor, przed ktorym stoi Parys nie jest czysto tragiczny – trudno albowiem stawiac osobisty interes na rowni wraz z sprawa panstwie

odstepstwem od reguly wydaje sie rowniez nie umieszczenie godnosci ktoregos pochodzace z bohaterow w calej tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc jednostki doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 3 osobnych rozdzialach: dworskim a, takze czarnoleskim. Lecz Kochanowski — dworzanin badz ziemianin

- pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Okres dworski.

Cecha szczegolna skladow z owego okresu wydaje sie epikureizm. Po wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny pochodzace z zycia orszaku: O

doktorze Hiszpanie — huczna zabawe, w Do Hanny a, takze Do Magdaleny — dworna milosc. Rowniez piesni pochodzace z tego okresu opisuja

sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty a, takze biesiady („niechaj na stol dobrego przewinienie

przynaszaja, / A przy tym w calej zlote gesle albo w calej lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater takich utworow to czlowiek globalny, ponad calosc

przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska maksyma „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlek zainteresowany takze

sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), narasta wtedy w charakterze krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski

jednak w najgoretszej zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech

pisze! ―

Utworem kluczowym dla zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie fraszka Do gor a, takze lasow, stworzona w

momencie, gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne spojrzenie na swe zycie, sentymentalne i jednoczesnie ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozliczenie sie pochodzace z przeszloscia. Byla ona tak zmienna, iz podmiot poetycki porownuje sie do Proteusza

(starogrecki idol, ktory posiadal dar przemieniania sie w calej rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta a, takze przedmioty). Dzis zas pyta z porzadnym

niepokojem: „dalej co zostanie? ―

dwie. Czarnolas.

Dominuje tutaj calkowicie inny stan ducha, inne istnieja tez tematy. W wielu utworach autor opisuje piekno natury (Na lipe), podnosi wartosc mieszkania

rodzinnego (Na dom w calej Czarnolesie), definiuje pytania myslicielskie (Do snu). Silniej ujrzec mozna tu hasla stoickie („prozno ma posiadac na

pieczy / Zabojczy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie na lonie fauny i flory, posrod dzinki pozwala na glebsza refleksje nad ludzkim losem (Na

zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa w wyzszym stopniu dydaktyczne, poniewaz wlasne istnienie bylo dla Kochanowskiego

najbardziej waznym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te zatem mozna potraktowac jako konkretne ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, iz

w swoim zyciu najwazniejsza byla swoim poezja: „Prosze, niech wraz z mna zbytnio raz me rymy nie gina, / Ale gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku

Muzom) a, takze nawet nasz pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie w calej pamieci tylu Polakow.

50. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala rowniez sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

sporo utworow, nalezacych do roznych wariantow i typow literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a zakonczywszy na dramacie i przekladzie Psalterza

Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje sporo problemow a, takze zagadnien pochodzace z zycia jednostki, porusza rzeczy jednostki, jak rowniez calego

systemu spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo staranie do szczescia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie ono osiagalne poprzez wprowadzenie w istnienie prostego ukladu

wartosci. Czlowiek i swoim dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac dzielo poetycka owego pisarza w calej, odniesieniu do w/w przedmiotu, na wstepie trzeba stwierdzic, iz tematyka swoim utworow dotyczy

jednoczesnie zwyklego czlowieka, oraz ogolu ludzi. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie istnieja odczytywane w charakterze wskazowka dla jednostki,

jednakze dla kazdego, bowiem uzywac sie moze do nich kazdy, albowiem ich problematyka ma rys uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w calej zaledwie 20 wersach w calej lapidarny srodek przedstawia tok wydarzen – trwa uczta, w trakcie

jakiej doktor zamierza odejsc do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie planuja sie pochodzace z nim rozstac. Wywazaja wrota komnaty doktora i

naklaniaja go do kontynuacji libacji... Na atencje zasluguja slowa wypowiedziane przez glownego bohatera: „Trudny (... ) nalezacy do mnie rzad

pochodzace z tymi pany: szedlem drzemac trzezwo, oraz wstane wypity. ― Fraszka ta dysponuje na zamiarze osmieszenie a, takze krytyke pijanstwa.

Jego rezultaty i niekontrolowane zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Jednostki takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, oraz przede

wszystkim niszcza swoje drogocenne zdrowie.

Pozniejszym utworem zostanie „Piesn o dobrej slawie―, ktora twierdzi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlek powinien

pamietac o tym, iz cialo ludzkie ulega po smierci rozpadowi, w zatem kazdy musi usilnie starac sie, aby zostawic po sobie dobre wspomnienie. Nie jest

stosownym czlowiekiem tenze, kto sadzi tylko o piesni, jedzeniu i odmiennych dobrach doczesnych, gdyz nie na darmo Pan odroznil jednostki od

zwierzakow, dajac jemu rozum a, takze mowe. Wiec kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl – sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia

sobie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, oraz jako ktory moze, niech ku pozytku dobra lacznego pomoze. ― Sposoby sluzenia ojczyznie sa

rozne, w porownaniu do wlasnych moznosci, predyspozycji a, takze wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem mowy powinien szkolic swych

nabywcow wlasciwych regul wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw, umilowania rzetelnej wolnosci. Ale juz ludzie posiadajacy

odpowiednia energie i odwage powinni pochodzace z bronia w calej reku borykac sie z wrogiem ojczyzny, nawet gdy przyjdzie w calej walce zwrocic

zycie.

„Piesn o solidnej slawie― zahacza problem patriotycznych postaw w calej spoleczenstwie, zahacza wiec klopot jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka dopuszczalny kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod musi stanac do walki w charakterze jedna, zwarta calosc, zdecydowana

poswiecic calosc dla spraw kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w calej utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku

prezentuje tragiczne rezonansy najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet a, takze dzieci

dostalo sie do niewoli. Hanba Polakow opiera sie na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma tak rozwinietej cywilizacji;

nie potrafi budowac domkow, tylko gniezdzi sie w calej namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem wybitnego przyslowia o Polaku bystrym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze o ile Polacy nie pomysla juz

wczesniej o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie moze ulec metamorfozie: „Nowa przypowiesc Polak sobie kupi, iz i zanim szkoda, a,

takze po krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec klopot dobrej opinii o narodzie polskim, ktory to przeciez nie jest glupi. Zeby to pokazac potrzeba czynow, a dokladnie – wysilku

w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Naszego kraju, to naturalnie odroznia nasz narod od plemion

barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zadanie i klopot calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje takich, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory to sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory po nocnej uczcie zakrapianej spirytusem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – sarkazm z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, lecz sam cechujaca je nie przestrzega w zyciu. Sprawia to dla

pieniedzy: „kazaniu sie nie dziwuj, gdyz mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma na celu pokazanie postaw przedstawicieli kosciola w polsce. Jak wiadomo kosciol stal na strazy porzadku juz od poczatku

istnienia naszego ciebie, ale badz takie postepowanie duchownych dopuszczalny przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola powinni gleboko sie

zastanowic nad dalszymi swoimi wlasnymi losami, aby problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest takze problemem narodu, poniewaz konstruuja go pojedynczy ludzie. Jesli zawiedzie 1 element w

calej calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega komplet, a nie tylko czesc ciala – panstwie – mozemy tu rozpoczac do „Odprawy poslow

greckich―, w ktorej mlodzi nazwana jest „wrzodem Rzeczypospolitej― i tworzyc moze pewna z pobudek upadku niepodleglosci Polski w calej XVI w

calej.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty na wzorach starozytnych.

Utwor tenze zostal zapisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w calej 1576 r. Tresc jest zaczerpnieta

pochodzace z mitologii a, takze przedstawia 1 z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym prosto odnalezc swistki, w ktorych poeta krytykuje wladcow

oraz kiepskie spoleczenstwo. Rzecz „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obszerny fragment przelozyl. Strukture takze zaczerpnal

pochodzace z antyku:

chor stoi przez caly czas na scenie, czyli brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora a, takze Aleksandra) wydaje sie zbudowany na zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada kilku jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, oraz o wydarzeniach rozgrywajacych sie w odmiennych miejscach twierdzi posel

-akcji – zredukowana do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach trzeba odwolac sie do wyrazen rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem a, takze nic, jakie

mozliwosci ludzkie nie jest mi obce―. W zwroceniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg postaw istot, ich zachowan; od patriotow

poczawszy, oraz na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – staly, powazny, ostrozny, oddany sprawom panstwa, zabiega o wikt pokoju, swe losy laczy z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na rzeczy narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze jest zatem Antenor, ktory to wykazuje troske o rzeczy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Wydaje sie wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie nad konsekwencjami

kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, lecz calego narodu.

Tresc dramatu ma rys uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy katastrofa humanistyczny, wzmacniany na przykladach antycznych.

Utwor ten jest napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego pochodzace z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta

z mitologii i prezentuje jeden pochodzace z epizodow rywalizacji trojanskiej. Po utworze tymze latwo wyszukac fragmenty, gdzie poeta krytykuje wladcow

oraz zle ludnosc. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal pochodzace z „Iliady―, jakiej obszerny detal przelozyl. Kondycje takze zaczerpnal z

antyku:

chor stoi przez ciagle na scenie, a wiec brak parodos a, takze exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zaprojektowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego miesiaca (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz przebieg zdarzen sie zanim palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie w calej innych pomieszczeniach mowi posel

-akcji – ograniczona do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i zero, co ludzkie nie jest mi

obce―. Po odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano w tej okolicy szereg postaw postaci, cechujaca je zachowan; od patriotow zaczynajac, a

na zdrajcach zakonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, oddany sprawom ciebie, zabiega o utrzymanie noclegu, swoje losy laczy

pochodzace z losami ciebie

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, nie cofa sie zanim klamstwem a, takze intryga, bezmyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w calej utworze wydaje sie wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega zanim zgubnym

zachowaniem Aleksandra, gdyz widzi w tym kleske Troi. Jest zatem czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale calkowitego narodu.

Tresc dramatu dysponuje charakter powszechny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies zajmuje wazne miejsce wsrod renesansowych tematow. Wydaje sie, ze naturalnie w tejze epoce wyrabia sie wziety w Polsce legenda sielskiej,

sielankowej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety w przyszlosci przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, przez Orzeszkowa w calej „Nad

Niemnem― itd. Nie jawi sie byc to aczkolwiek jednolite oblicze wsi. Do niej obraz formuja:

• Mikolaj Rej - „Zywot jednostki poczciwego― a, takze „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

W pierwszej kolejnosci oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Sasiedztwo z natura przynosi czlowiekowi ukojenie,

milosc i wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie a, takze spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa pochodzace z „Piesni o

Sobotce―: „wsi spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac trzeba, ze jest to takze wizja harmonii, ladu, czasu na prace, ktora to

wszystkim zapewnia radosc a, takze rozrywke, ktora to tez zapewnia zadowolenie. Tego typu obraz przedstawia „Zywot jednostki poczciwego― Reja,

„Piesn swietojanska o Sobotce―, „Na dom w Czarnolesie― Kochanowskiego, w koncu duza czesc sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie jeszcze odmienna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies istnieja skloceni,

rozumuja egoistycznie, istnieja chciwi. Mezczyzna wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb

egzystencji. Ksiadz nie spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od wiernych. Facio musi wykonywac prace na panskim polu, profesja nie jest

radosna piesnia - jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory chetnie uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei pochodzace

z „Krotkiej rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem― Metrow. Reja a, takze z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez Oraz. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Poglady autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Jakie tematy podejmuje

autor-widac wyraznie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jak widac - nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek badz z istotnych dziedzin ciebie, ktorego uniwersalna konstrukcje konstruuja: „Sad, Wojsko, Kosciol,

Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza a, takze najswiatlejsza elementem dziela wydaje sie dzis ksiega II „O prawach―- oraz w zonie mysl, iz „bez praw nie moze okazac

sie prawdziwej wolnosci―. Takze doniosly jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego kazdego warstw spolecznych - to wlasnie

slynna, nowatorska na cala Europe, demokratyczna pomysl, wazna prawdopodobnie jak odkrycie Kopernika. Kawalek podrecznikowy przytacza przyklad

- w odczuciu wspolczesnego jednostki niewiarygodny w calej swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie otrzymuje sankcje, a

plebejusz traci istnienie. Za jakie mozliwosci? Obaj pobili szlachcica tak, ze czlek ten umarl.

„W jakiejs Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowka, za jakie mozliwosci innych traktuje sie w najwiekszym stopniu poblazliwie―.

„Prawo dac winien rowniez opieke wszystkim, gdyz przeciez Rzeczpospolita sama tylko szlachta kwitnac nie moze, gdyz a ktoz bedzie dawal zywnosc

a, takze nam a, takze bydlu, o ile zadnego oracza nie zostanie? ―.

Choc nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego warstw spolecznych, to bronil

chlopow zanim wyzyskiem a, takze samowola mezczyzn, chcial dac mozliwosc im wolnosc osobista.

Pochodzace z ksiegi „O wojnie― trzeba zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski wydaje sie, podobnie jak swoim duchowy patron Erazm pochodzace z

Rotterdamu, wyznawca irenizmu - czyli ogromnym przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych a, takze zaczepnych), oraz zwolennikiem zgody i noclegu,

chociaz uzasadnial potrzebe rywalizacji obronnej, albowiem tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Odslania i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna ukonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak na przyklad ogromna - wieksza anizeli Rej - przyklada Modrzewski wage do edukacji malolata obywatela a, takze do

wagi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan wydaje sie najcudniejszy a, takze rzeczom ludzkim najpozytniejszy― – i wola o potrzebe

finansowania szkol, ktore istotniejsze jest w calej dalszym rozrachunku niz naklady na inne rozmaitosci. Postulat ten wydaje sie bardzo prosto

zapamietac, albowiem dzis wydaje sie on takze aktualny.

Po ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty a, takze hetmana.

Po ksiedze „O Kosciele― domagal sie zastrzezenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna a, takze swiecka

w calej panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane w calej literaturze.

W czasach renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Wzor „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie istnienie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swej majetnosci.

Instrukcje te wlaczone sa w calej „Zywocie jednostki poczciwego―, wzorowy ziemianin dorosleje spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac

sie darami fauny i flory w wszelkiej porze roku. dbajac o harmonie. Nie jawi sie byc zbyt uczony, lecz staly, szczesliwy, niestraszne mu oraz starosc, oraz

smierc. Znamionuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe istnienie wedlug rozumu i w calej bliskosci pochodzace z natura.

Odmienny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek tenze propaguje Lukasz Gornicki w calej utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin

to czlek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery a, takze piekno mowy, a takze znajacy sztuke a, takze

muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec ciebie, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro powyzej prywate, nie zaluje jej

swoich towarow, a takze a, takze zycia - taki ideal ukazany wydaje sie w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w patriotycznych

piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje wciaz wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka nie ogranicza sie tylko do tworzenia, jest to czlowiek kompleksowy, oprocz umiejetnosci

niezbednych posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego typu wlasna biografia realizuja autora tacy jak na przyklad Jan

Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni ludzie.

56. Wyklaruj w jaki sposob pisarze polscy ery odrodzenia a, takze oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne a, takze lansujaca

porzadne. Przykladem tak znakomitej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem oraz

Plebanem― Metrow. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu

Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski konstruktorow tego okresu o losy ojczyzny. Po „Krotkiej

rozprawie.... ― Rej zastosowal odmiane dialogu. Dialog ten wydaje sie prowadzony miedzy przedstawicielami kilku reprezentatywnych dla polskiego

systemu spolecznego stanow a, takze pietnuje czynu kazdej wraz z stron. I tak Pleban zahacza problemy sadownictwa, sejmu, finansow wojennych myt i

starostw. Pan twierdzi o dworskich zbytkach a, takze pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie a, takze

nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Oraz. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: O obyczajach. O prawach,

O wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow panstwowych osobom wysoko urodzonym, ale nie posiadajacym

stosownego przygotowania. Od czasu sprawujacych wladze wymagal zarzadzania sie wylacznie dobrem narodu i interesem panstwa, potepial prywate.

Po ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich wobec prawa. Wojowal z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa do

obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa a, takze

Kosciola, uniezaleznienia wladzy panstwowej od papieza i swoim legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad ceny moralnych,

bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodych osob w szkolach publicznych a, takze nakladow na ten zamysl.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i egoizm

stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Po kazaniach Skarga ukazuje dolegliwosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa oraz ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej na Podolu w calej 1575 r. Poeta

pokazuje jednoczesnie droge do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie nia niewinnosc przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w calej boju a,

takze wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w calej dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor tenze niesie w calej sobie esencji uniwersalne, prezentuje sytuacje ciebie w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami.

Mamy portret dobrego a, takze zlego obywatela. Dobry wydaje sie Antenor, wydaje sie on ostrozny, nieprzekupny, dba o biznesy narodu, nie unosi sie

ambicja jak chodzi o dobro panstwie. Aleksander to samowolny, dbajacy o prywatne interesy, posuwajacy sie do szantazu a, takze przekupstwa

mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych ci wymienia poeta nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec dzielo ten prezentuje

niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz z strony negatywnych wladcow, mieszkancowrezydentow i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden pochodzace z nich.

Dzielo poetow a, takze pisarzy renesansowych obfituje w calej rozne ujecia spolecznej a, takze dotyczacej ciebie tematyki. Postury patriotyczne wykazuja

niemal ogol humanisci, wszelakie swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko w calej „Zywocie jednostki poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o swoim spoleczny obrys,

odnajdujemy przede wszystkim w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu naturalnie Rej wyklada

nieprawidlowosci, ktore zauwaza w calej panujacych stosunkach spolecznych. Utwor jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednakze

mysli o zysku („na oltarzu jajca licza―), Mezczyzna z kolei - mysli o urzedach, zabawach i osobistym majatku, zle sprawuje sie w sejmie („Pewnie

Pospolitej Rzeczy zadny nie ma tam na pieczy― - twierdzi Pleban). Wiec Wojt twierdzi rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A naszemu

portalowi prostym zewszad nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski a, takze jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos co do ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i opisuje owa

„poprawe kraju― w calej pieciu sferach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna

funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa - sprawiedliwego a, takze rowno traktujacego wszystkich mieszkancowrezydentow.

Podobna, jednakze bardziej wciaz przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, nazywa go matka i grzmi do jej synow - czyli systemu spolecznego – o opamietanie. Ukazujac szesc dolegliwosci spolecznych -

obojetnosc wobec ojczyzny, chciwosc, niezgody a, takze klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola, niesprawiedliwosc prawa a, takze grzechy przeciwko

Bogu - glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Naszym kraju. Wowczas, w calej XVI stulecia, przedwczesne proroctwo nabralo dyspozycji w

dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny odnosic sie:

obrony religii katolickiej, bitwy z tolerancja religijna a, takze heretykami

walki o rozwoj wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie a, takze poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe uprawnienia

dazenia do poprawy polozenia chlopow w polsce

Skarga uwaza, ze: milosc do ojczyzny, zgoda jej obywateli, religia katolicka, silny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic moga miec fundament ciebie.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tej okolicy wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) a, takze „Piesn XII―. Krytyke slabosci spolecznych odkrywamy tez w calej licznych fraszkach, a najlepsza

pozycja wydaje sie tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego w charakterze artyste a, takze czlowieka renesansu. Odwolaj sie do wybranych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski chociazby wspolczesnym ludziom moze zaimponowac rozlegloscia swych zainteresowan a, takze swoim wyksztalceniem. Jest bez

watpliwosci najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tymze wlasnie roznil sie od Mikolaja Reja, ze ogromnie dbal o ksztalt swojego wlasnego stylu, o

forme uprawianych gatunkow a, takze o zrecznosc jezyka, jak rowniez o wszechstronna wiedze. Kochanowski studiowal w calej Akademii Krakowskiej,

Krolewcu, Padwie, ktore to szkola wyzsza zadecydowaly o erudycji poety. Nie byly mu podobnie obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal

takze epoke starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia swietne mu byly dziela Erazma z Rotterdamu i obecnych tworcow naszych. Nawiazania do

antyku w calej dorobku Kochanowskiego widac chociazby w doborze uprawianych typow, poeta pisze piesni, fraszki, dramat podlug regul klasycznych,

elegie. Nawiazanie to mozna zobaczyc rowniez w calej propagowaniu filozofii starozytnych, w calej odwolaniu sie do tworczosci Horacego, w calej

podejmowaniu motywow z mitologii i tekstow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca

postawionego powyzej tlumem.

Nasz wybitny czlek zapisal sie w przeszlosci literatury polskiej nie tylko w charakterze poeta a, takze dramaturg, jednakze takze w charakterze tlumacz

psalmow Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu zaswiadczaja takze myslicielskie poglady autora, ktory uznaje swiat

zbytnio wielka harmonie, znajduje wielkie wartosci fauny i flory i wsi, wielbi jednostki, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom w calej Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij wyobrazenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. w charakterze nazwy ery uzyto owego terminu nie wczesniej w 18 wieku we Francji - poczatkowo dla

okreslenia zapozyczen i modeli wloskich w calej sztuce francuskiej. Jako pojecie historycznoliteracki sluzyl poczatkowo dla okreslenia okresow

panowania Franciszka I, gdy nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W powyzszym znaczenie objasnienie to pozostalo przyjete przez

nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Podlug niego odrodzenie

mialo okazac sie poczatkiem epoki nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ow wywarla sporo sporow a, takze polemik.

Nazwy "Odrodzenie" z calkowita intencjonalnoscia uzyl nie wczesniej Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie okresla tu

aczkolwiek odrodzenia antyku lecz szmat swietnosci sztuki wloskiej, ktora to wprawdzie ocknela sie dzieki mistrzom starozytnym, ale pozniej sama trafila

do szczytow przewyzszajacych projekty.

Renesansem nazywamy epoke w calej dziejach kultury trwajaca we Wloszech od XIV do poczatkow XVI wieku, oraz w krajach Europy polnocnej od

finiszu XV do samego konca XVI stulecia. Jest mezczyzna rezultatem zawilego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie faktory jak: recesja

papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki postep miast, powstawanie (po czasie rozbicia feudalnego) zjednoczonych

krolestw, na przyklad Belgia, Francja, Polska, Szwajcaria.

Po kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe a,

takze religie, najbardziej istotne z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot a, takze kontynuacja tradycji antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurcie zycia, na plan glowny wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej obiektem bylo zaopatrywanie przyjemnosci, pozytku, miala szkolic i bawic

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i form zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie pochodzace z asceza a, takze teocentrycznym pogladem na ziemia; czlowiek okazuje w srodek

badan a, takze zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku w charakterze o jednostce (psychika a, takze wrazliwosc). Dazyl do rozwoju

osobowosci uznajac wartosc swoim rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania a, takze ksztaltowania indywidualnej, silnej placowki ludzkiej. Po mysl

humanizmu czlowiek wydaje sie wielce wartosciowy, liczy sie swoim talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, piekno, patriotyzm.

Byl to antropocentryzm. Usytuowanie jednostki w srodek swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i zero co ludzkie

nie jest mi obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie kobieta do rozwoju tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow a, takze

literatur narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych a, takze republikanskich koncepcji pochodzenia wladzy. Za

oficjalny jej poczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zaistnialy nowe prady religijne. Reformacja byla powodem wybuchu dlugoletnich

wojen religijnych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku przez nietolerancje religijna. W roku 1529 - protest mniejszosci luteranskiej w calej Spirze na

sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne wydaje sie podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili albowiem, ze mozemy ja interpretowac indywidualnie, iz nalezy

tlumaczyc je na jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie powinna dawac udzielenia

rozgrzeszenia czyli uwolnienia ludzi od mek czysccowych badz piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w zastosowanie, w to, ze jakikolwiek czlowiek dysponuje swoj zycie zapisany w

calej gwiazdach. Kierowane jest jemu niebo czy tez pieklo, oraz zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal pracy i zachowywanie

dobr. Dobrobyt to zaszczyt, a bezwlad to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt powstaly w Anglii. Ruch tenze powstal pochodzace z natury politycznej i osobistej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol katolicki

zabranial mu (odmowa rozwodu). Wiec krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, jaka i tak skazal na

sciecie.

D) ARIANIE

Zwani podobnie jako bracia polscy. Strumien ten rozwinal sie w Polsce i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. Po polowie XVII wieku wygnano ich

60. Udowodnij, iz tworcy tekstow polskiego odrodzenia nie byli obojetni na sprawy ciebie i narodu.

Piotr Skarga dzieki dzialalnosci filantropijnej jest nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym swoim dzielem istnieja wydane w

calej 1597 r. "Kazania sejmowe". Nie naleza one do literatury religijnej, lecz istnieja doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie panstwa

naszego. Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, rozwoj wladzy krolewskiej oraz zmniejszenie krzywd

spolecznych i praw niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, o sposobach cechujaca je przezwyciezania.

Strofowanie I - "O wiedzy potrzebnej do rady" stanowi rodzaj wstepu, wprowadzenia w calej problematyke. Pisarz charakteryzuje dolegliwosci, ktore

rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnianie, ze moralnosc narodu wydaje sie warunkiem szczescia i potegi panstwa. Tak wiec

najbardziej normalni powinni okazac sie ci, ktorzy stoja naprzod narodu.

Strofowanie II - "O wybranki ku ojczyznie". Wylicza w tej okolicy szesc dolegliwosci Polski. Sa to: brak wybranki ojczyzny, brak zgody politycznej,

anarchia religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe prawa a, takze bezkarnosc grzechow jawnych. Drugi ciag kazania poswieca autor

pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w kierunku Rzeczypospolitej", ktora to plynie pochodzace z "chciwosci swojego lakomstwa". Po sposob

oczywisty i wzruszajacy mowi Skarga o swojej wlasnej wybranki do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego z nas. Domaga sie bezinteresownosci

milosci do ojczyzny, wybranki dla zonie samej. Najscie skierowany wydaje sie w witryne magnatow dbajacych jedynie o swoje majatku. Widmo tonacego

okretu.

Strofowanie III - "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, iz rodacy, pociechy jednej a, takze tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, poniewaz laczy

cechujaca je jedna religia, nakazujaca milosc blizniego, tenze sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Brak tej zgody szczegolnie

na sejmach pobudza u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Strofowanie IV a, takze V - "O

naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - wydaje sie prawdziwa porazka dla Naszego kraju, poniewaz poglebia

niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot do religii katolickiej jako zaledwie prawdziwej, oferujacej do zgody i do potegi ciebie.

Kazanie VI - "O monarchii a, takze krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza odmiana rzadu wydaje sie jednowladztwo, jakiego nie mozna aczkolwiek

utozsamiac pochodzace z absolutnym samowladztwem. Panstwem musi rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z przedstawicieli narodu.

Poddani winni istnieja swemu krolowi szacunek a, takze posluszenstwo. Ale juz "zlota wolnosc szlachecka" prowadzi do anarchii, co wydaje sie

jednoznaczne pochodzace z upadkiem ciebie.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Podobnie jak Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma rzetelnej wolnosci. Oblicza prawa

niesprawiedliwe, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, choc podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Strofowanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelakie, najgoretsze odczucia patriotyczne - milosc do ojczyzny,

oburzenie na jej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i wiare, ze wlasciwy Bog ustrzeze Polske od zguby. Tytulowe grzechy jawne to: brak

sprawiedliwego a, takze sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez

zacna pospolitego, wyzysk sierot przez zlych opiekunow. Po jakims wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Naszego kraju.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza sporo kwestii politycznych, spolecznych a, takze obyczajowych owczesnej Polski, oraz jej tekst zwiazana

wydaje sie z pierwszym, pelnym wciaz nadziei, etapem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Posrednicy trzech nadrzednych stanow:

Mezczyzna (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) kieruja bogaty w calej realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia istotne problemy ciekawe

owczesne ludnosc: kwestie przekupnego sadownictwa, przegiac przy wykorzystywania zup ozonatorow wody, czy brak stalego ukladu obronnego

panstwie. Wiele takze uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio ksztalt moralno - obyczajowy zycia ogolnego Rzeczypospolitej.

Mezczyzna i Wojt negatywnie sprawdzaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia pochodzace z praktyki wyprzedawania odpustow, wyrazaja

zaniepokojenie bogata i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk

religijnych (koleda). Podniesiony zostaje takze problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w calej jedzeniu a, takze piciu, niszczacemu

zasiewy obyczajowi mysliwskiemu badz nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden pochodzace z pierwszych naszych utworow o tematyce

spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie do rodakow pochodzace z prosba, aby pomysleli w koncu o grozacym im ryzyku;

Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w przypadku potrzeby na wlasna reke stanac do obrony granic.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - twierdzi o powinnosciach obywatela wobec wlasnej ojczyzny; nie jest rzeczywistym czlowiekiem tenze, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia sobie dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w porownaniu do wlasnych moznosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; swietnie jest zginac mlodo, lecz w

srodek bohaterski zyskujac sobie slawe, niz zyc dlugo a, takze umrzec w calej zapomnieniu.

163. Wyjasnij wyobrazenie symbolizmu na bazie o niektore przyklady.

164. Wyjasnij wyobrazenia: symbolizm, naturalizm wskaz cechujaca je przejawy w calej wybranych utworach.

1. dwie. 1NATURALIZM

Swoim tworca byl Emil Zola. Utwory swoim nawiazywaly do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl mezczyzna w

przedmowie do utworu pt. „Teresa Raquin―:

jednej. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej jednostki

b) pojmowanie czlowieka w charakterze czastki fauny i flory, czlowiek zdeterminowany jest przez prawa fauny i flory

c) pojmowanie zycia w charakterze wiecznej bitwy o byt

2. postawa uczonego a, takze badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

kilku. maksymalny obiektywizm, bez swoich ocen odautorskich, autor rejestruje i pokazuje

4. brak tematow tabu, zakazanych, calosc powinno znalezc odzwierciedlenie w calej sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia jednostki poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzgorza, sad, stodoly, obory, stare ploty, cienkie bydlo. Zniszczenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tymze smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Koloru i tezyzna fizyczna mieszkancow. Wydaje sie on pelen podziwu dla prostoty a, takze kontaktu

pochodzace z natura. Wies, wspomnienia, w charakterze miejsce istotne i niepospolite. Poeta zwiazany jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi

tam zyjacych. Znajduja sie oni skazani na ubostwo. Wtloczeni do szarego egzystencji. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje

uczucie do wsi, tamtego egzystencji, codziennych problemow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy a, takze ideologii

pisarza. Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Posiadaja charakter epicki. Ten sonet jako wylaczny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie panie, ktora po stracie malzonka sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z pracy rak, oraz kiedy wydaje sie stara to umiera.

XIX Sonet

Facet, ktory byl zdrowy, silny, wzor pracy na wsi. Nagle zachorowal. Baby jego leczyly, lecz to nie pomagalo. Nie stac jego na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede w calej chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj

przygnebienia i smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami

chalupy wydaje sie starsza kobieta (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) a, takze mlodsza kobieta (marzy). Wprowadzaja kolory do szarosci

egzystencji. Mlodosc, swiezy powiew i spontanicznosc. Warunki egzystencji jednak skaza ja aczkolwiek na nedzny zywot a, takze ubostwo.

Wlasnosci naturalizmu:

jednej. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwie. tematem wydaje sie brzydota, nedza, szokowanie odbiorcy

3. biologizm - brak wlasnej woli na drugi los, przygniatajaca wizja, walka o byt, przetrwanie

4. obiektywizm a, takze bezstronnosc

jednej. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzyty glownie w calej plastyce. Gloszono, ze ksiega artystyczne dysponuje ukazywac troski duchowe jednostki. Te sfery ludzkich problemow

nierozwiazywalnych jezdnia intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Sposob artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, obraz, ktory poza naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Elementy w malarstwie np. Obraz Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on oczarowany smiercia. Sen wieczny - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to mikry 4 ulamkowy zbiorek pochodzace z roku 1898. Sonety te mozna uwazac za wyraz zaciekawienia Kasprowicza Tatrami.

Cel poety byl odmienny, glebszy. 2 pojecia: krzew dzikiej rozy i limba pelnia funkcje symboli. 1 z nich leka sie burzy - "skromnie do zimnej tuli sie sciany".

Losy rozy odnosza sie zatem do losow czlowieka. Zachowuje sie zatem jak czlek (samotny, czuje sie zagrozony przez ryzyka, zadumane dysponuje

skronie), wydaje sie wiec emblematem losu ludzkiego, nieszczesc a, takze przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak tenze probuje sie jednak

odpierac przed zaglada. Symbolem o podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona przez burze. Ow firma symbolem uplywu czasu. Po

I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w calej III swieci juz prochnem, w IV nastapil juz calkowity harmonogram. Podobnie wydaje sie z

osoba, ktory na starosc wydaje sie chorowity, w mniejszym stopniu przydatny do zycia anizeli ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym jest

przedstawiony proces zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie z czasem.

W utworze "Dies irae" widac rozne odwolania do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie pochodzace z Bogiem" o dobro ludziom. Hymn tenze wzorowany wydaje sie na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie sad podstawowy i apokalipsa. Szereg nastrojowych wizji symbolicznych, ktore maja

zaprezentowac glebie nedzy ludzkiej, wyjawszy nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz tenze ma rys symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow wyraza charakter a, takze sile wewnetrzna czlowieka.

Samodzielnie kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu a, takze zycia. Staff ujal w tym utworze sadzi o potedze ducha. Na tle dekadenckich

pogladow innych poetow wiersz Staffa jest cudny. Poeta odrzuca postawe jednostki ktorego rys skazony wydaje sie niemoca. Staff przeciwstawial sie

panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w calej Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z wykazu wsi a, takze przeszedl do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, niepohamowanych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Zmiana barw a, takze odcieni. 4 opisy jednego krajobrazu

odmieniajacego sie pod spodem wplywem czasu dnia.

jednej. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, krzyk burzy, swist swistaka, echo

2. Posmak: ziola

kilku. Wzrok: barwa, ksztalt

4. Nastroj: podziw, zaduma nad wspanialoscia fauny i flory, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej a, takze krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona przez burze, byla mocnym drzewem, a teraz jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dorosleje i wydaje sie piekna, ochrania sie, wydaje sie delikatna, wypatruje wsparcia

azeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wypatruje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, zastosowanie autonomii (rozne elementy fauny i flory by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy a, takze pewni w trakcie burzy zostana powaleni.

Roza to symbol witalnosci, egzystencji, piekna. Delikatni i gietcy moga latwiej przetrwac burze.

Roza obawia sie ulewy drzy zanim jej dynamicznoscia, ale dazy do przetrwania. Widzi wielkie drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale rozeta

kurczowo trzyma sie egzystencji. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego jednostki w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc

trwogi przed smiercia. Obawy.

Elementy symboliczne:

jednej. precyzyjnosc

dwie. animizajcja

kilku. wieloznacznosc symboli

4. pozycja ogolna

61. Udowodnij frekwencja motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi autora byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie nadrzednym zrodlem tejze epoki. Najswiatlejsze

umysly ery studiowaly opowiastke starozytnych, cechujaca je dorobek literacki, filozoficzny oraz jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, albowiem dbal mezczyzna o zrecznosc jezyka, obrys swojego nurcie i odmiane

uprawianych typow, a przede wszystkim posiadl wszechstronna wiedze. Swoim obfita dzielo nierozerwalnie laczy sie pochodzace z antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki klasyczne: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa zapisane wedlug regul klasycznych,

- duzy wplyw na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy stworca piesni:

jednej. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwie. motyw poety jako indywidualisty i mniemanie o swoim wyjatkowosci, w charakterze jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac jego ponad tlumem i dajac jednoczesnie nieomal boska moc tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik sobie stawiam), czyli przekonanie, wraz z tworczosc przetrwa wieki a, takze

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

kilku. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - stosowac zycia, poznac jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), gdyz wszystko

przemija,

b) stoicka - zachowac umiar a, takze spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fart tkwi w calej zachowaniu harmonii

ducha,

Mnogie przyklady jestesmy wstanie odnalezc we fraszkach a, takze piesniach:

- Piesn IX - uciecha zycia, trzeba sie bawic, ale trzeba zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co naszego biura czeka nastepnego dnia

(napomina o krotkosci zywota): Kto tak madry, iz zgadnie jakie mozliwosci nan nastepnego dnia przypadnie

- Piesn V (Ten mezczyzna zdaniem mym, kto przestal na swoim) - nie wazne sa ceny materialne, jednakze moralne: uczciwosc,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec po co gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc pochodzace z tego

jakie mozliwosci sie dysponuje.

- Piosenka XX - w zyciu wydaje sie czas uciechy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozemy sie w zyciu bawic, lecz mozna a, takze zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas calosc zmienia, zaduma wobec poteg, ktore nadzoruja ludzkim zyciem.

- "Na dom w calej Czarnolesie" – ograniczenie wymagan materialnych, zabieganie o tezyzna fizyczna.

- rozne nawiazania do mitologii:

jednej. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy przebywajace "na ogromnym Parnasie"), "Do gor a, takze lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w calej piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. w calej trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

4. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl wielokrotnie

wykorzystywany przez tragikow greckich - w zwiazku z tym pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jest jednym z nadrzednych nurtow ery baroku, okreslany mianem rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych tradycji,

wrecz tworzyl prywatna szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale istnienie gospodarowal na roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny

wklad w zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac rozwoj wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w

calej srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po sobie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne a, takze okolicznosciowe. Do najwybitniejszych skladow

naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki w charakterze przedstawiciel tekstow sarmackiej, w calej swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

jednej. „Nierzadem Polska stoi― – utwor tenze ukazuje obraz panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu a, takze wewnetrznej anarchii,

kleski. Utwor jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru a, takze szlachty polskiej, myslacej o bogactwach a, takze wygodach, klejnotach, strojach,

zabawach, rozrywkach, podczas gdy ojczyzna postuluje obrony a, takze pieniedzy na wojsko.

kilku. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, ktora to przedstawia tak jak szlachta polska zrywa sie do bitwy z nieprzyjacielem.

Ukazal w calej niej egoizm XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwie. Krytyce poddaje tu poeta panujace zwiazki w wojsku, poczucie

wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie pospolite ruszenie nie powinna spelniac opcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow pochodzace z Turkami w calej bitwie

pod spodem Chicimiem w calej 1621 r. Utwor posiadal byc poematem „ku pokrzepieniu serc― a, takze wobec ponownej grozby rywalizacji z Turcja

budzic umilowanie ojczyzny, gotowosc do ofiar a, takze poswiecen. „Wojna chocimska― sklada sie pochodzace z 10 czesci dosc szczegolowo

opisujacych na wstepie obustronne przygotowania, a pozniej bardzo szczegolowo, dzien po dniu wydarzenia pamietnej batalii, az do poczatku ukladow a,

takze zaprzestania prac wojennych. Liryk wyraza uczuciowy stosunek do opisywanych spraw: nad calkowitym obrazem goruje uczucie wybranki do

ojczyzny i Boga. Poeta wyraza pochwale walecznych przodkow a, takze krytyke ludzi wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny.

Poucza, iz uwage obecnych nalezy odwrocic na rzeczy naprawde istotne: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – komplet fraszek, w calej sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem swych wspolczesnych. Hhg w nich zywy

obraz owczesnego egzystencji szlacheckiego. Zespol ten nazwano kopalnia dane o Naszym kraju XVII stulecia.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w calej Rawie. Po 1655 roku rozpoczal zywot zolnierza a, takze walczyl pod spodem dowodztwem Czarnieckiego

przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej a, takze wojnie przeciwko Moskwie. W ciagu rokoszu lubomirskiego pod Matwami w

1666 roku. Od czasu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie a, takze osiadl na wsi w calej krakowskim, gospodarujac w bogactwa i pelniac urzad

komornika ziemskiego.

-bujny temperament a, takze awanturnicze usposobienie bylo przyczyna roznych ekscesow Paska, wielokrotnie procesujacego sie ze swymi sasiadami,

oraz wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na dwie czesci

Glowna czesc zawiera 1656-1666 r i obejmuje opis zdarzen wojennych, czyli taki szmat jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa do

Danii, wojna z Moskwa.

Druga czesc 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z owego okresu istnieja niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

jedynych cechach, gatunku religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i pieniactwem.

„Pamietniki― istnieja dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk a, takze niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo jej zgola nie dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko szlachte uwaza za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami w calej walce a, takze sasiadami w

zyciu ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi jasna niechec

- w istniejacym stanie kwestii nie dostrzega przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski a, takze sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw na zycie umyslowe epoki.

Fenomen Sarmatyzmu.

Czyn spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; oryginalnie nacechowane

wydaje sie dodatnio: zespol dodatnich cech odziedziczonych po przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore istnieja przeciwienstwem dla

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w calej obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak z czasem

sarmatyzm ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, ze wzgledu na nie realizowanie swiatlych swoim zalozen; np. poglady na obowiazki spoleczne wobec

ojczyzny, cenienie a, takze obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie do zycia powyzej stan, wyzysk chlopow przylegajacy z okrucienstwem

Jako mysl calkiem podniecajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele do zyczenia (zdanie Potockiego); nieodwolalnie godna pozalowania postawa, ktora to

doprowadzila do upadku I Rzeczypospolitej a, takze dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT GENTLEMENSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Gwoli poezji barokowej charakterystyczne istnieja dwa projekty kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez Po. Potockiego, J. Ch. Paska), i

tak zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przede wszystkim tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one

bogactwem i rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia a, takze humorem. Pisarz w srodek mistrzowski poslugiwal sie srodkami wyrazu takimi jak:

hiperbola, metafora, porownanie, antyteza, wyrafinowane epitety.

- "Niestatek" - podmiot poetycki zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W pierwszym dominuje bogata kolorystyka metafor (ogien, srebro, perly... ),

ktorej zadaniem jest pokazanie zycia a, takze urody w calej pelnym rozkwicie. Drugi obraz stanowi ostry kontrast pochodzace z pierwszym - jest

dwubarwny (czern a, takze biel, motyw smierci a, takze rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety wyraza zmiennosc wrazen, wynika pochodzace z

kaprysu. Planuje to gre z wrazeniem, nastroj uciechy dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czesc zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego pochodzace z

sytuacja nieboszczyka - wyszukiwanie przeciwienstw. Frakcja druga - zestawienie spokoju trupa pochodzace z cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca

puenta: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od nich uwolnic. Pointa:

zanim miloscia nie sposob uciec, obrona przy pomocy rozumu jest bezradna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow na nagrobkach, autor w wyszukany sposob ukazal zalety psa i rozpacz wlasciciela po jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w calej slownych igraszkach i barokowych konceptach. Po pozniejszym czasie ulegl

nastrojom elegijnym a, takze sielankowym oraz slawil blaski zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota grunt

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj obraz szlachty polskiej XVII stulecia w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym posrednikiem sredniej szlachty. Jak jakikolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) a, takze rolnikiem (gospodarzem). Bral

wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl na wsi a, takze zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji oraz

poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika a, takze pieniacza. Porownanie dowodzi, iz tresc pamietnikow mija sie

faktami historycznymi. Sa ow kredyty cennym pochodzeniem w odrebnym sensie: oddaja wiernie postawy i zapatrywania owczesnego szlachcica,

przekazuja portret swiata, widziany jego oczami, pozwalaja poznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Wlasciwosciami Paska wydaje sie przywiazanie do idealow wolnosci szlacheckiej a, takze rownosci wewnatrz stanowej, mniemanie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad odmiennymi, swoisty typ religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niechec do odmiennych narodow, upodobanie zabawy.

Mnostwo utworow Waclawa Potockiego stanowi jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow kredyty swoista panorame

staropolskiego egzystencji szlachecko-ziemianskiego. Cecha utworow wydaje sie takze dygresyjnosc, wprowadzanie w calej poemat wielorakich refleksji

na tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do swych

przywilejow, oraz zaniedbujacych zadania. Mialy ow kredyty postac nie pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach stanu rycerskiego a, takze

wojennego rzemiosla. Porownanie obecnych Polakow do dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, jeszcze bardziej wyostrzalo terazniejszy

upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja rywalizacji

chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie sadzi o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne cechy stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe cechy poezji:

a)Bogactwo – skorzystac nalezy wraz z wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – tematyka wiersz wydaje sie mysl, iz kobiety istnieja niestale w calej uczuciach. Pomysl ta

wyrazona jest w calej wyszukanej, rozbudowanej formie. Pod calosc wiersza sklada sie jedno wyobrazenie, ktore wydaje sie porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono caly szereg sytuacji niemozliwych a, takze stwierdzono, iz predzej mozemy je zrobic (uspokoic morze, wiatr zapiac w

wor) niz zauwazyc stalosc w calej uczuciach panie.

b)Zastosowano w tej okolicy takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, a nawet szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota a, takze okrucienstwo podobnie moga zostac tematem dla artysty. Np.

„Do trupa― Tytul wyraza barokowe staranie do ekspresji, jest to albowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a na cale

szczescie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej okazac sie trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – ceni sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor a, takze uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura zada upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa rzeczywistym zywiolem artysty. Liczy sie nietuzinkowosc, wyrafinowany smak,

erudycja, nowinki tez istnieja w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas rodzaju wiersza – epitafium – pisanego po smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic strate i rozpacz bliskich. W tym przypadku wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani po jego stracie.

W poezji Morsztyna mozna zobaczyc konceptyzm tj. opieranie esencji na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa wiecej niz jeden kontrastowe portreciki dziewczyny, w porownaniu do zaistnialej sytuacji. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna a,

takze autor) sie kochaja – dziewczyna zaprezentowana jest w charakterze piekna a, takze zmyslowa kobieta. Kiedy zas sie pokloca partnerka jest

brzydka a, takze nieznosna.

67. Omow podstawowe prady literackie baroku a, takze ich wplyw na istnienie umyslowe ery.

W porzadnym uproszczeniu rozmawiamy, ze w calej literaturze baroku zaistnialy wiecej niz jeden wazne, istotne prady. 1 - uprzejmy – rozwijajacy sie

na dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – reprezentatywny dla dworkow ziemianskich, odleglych od miejscowosci,

tetniacych swoich zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad uprzejmy reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Nasz typ tekstow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza popularna stala

sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska miala wiec zaskakiwac odbiorce,

panowac mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic a, takze uatrakcyjniac uczty i odmienne dworskie zgromadzenia. Byl to nurt kosmologiczny, czyli

czerpiacy z modeli zachodnich, dywanom skladajacy zachwyt, a pochodzace z niechecia odnoszacy sie do rodzinnych, naszych tradycji.

Strumien ziemianski – sarmacki – opanowal polskie szlacheckie ogrody. Zwany wydaje sie takze swojskim, bo ow wlasnie literatura, odmiennie

anizeli nurt uprzejmy, przykladala olbrzymia wage do rodzimych tradycji, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie a, takze swoj krajowy rodowod

uznawala za najwyzszy tworcami owego nurtu istnieja: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Strumien ten nazywa sie takze sarmackim od slynnej

koncepcji o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. a, takze oddzialywujacej na pozniejsze ery.

Podzial tekstow na wiecej niz jeden nurty wydaje sie wygodny, jednakze nie jest kompletny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly albowiem dwory –

wiec uprzejmy i byly siedziby szlacheckie – zatem ziemianski. Jednakze byly takze miasta – rozwijal sie zatem prad literatury plebejskiej ze slynnym

bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz juz Morsztyn a, takze Naborowski istnieja poetami, ktorzy znacznie sie roznia –

mozna zatem mowic co najmniej o kilku nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm stanowi podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Chce sie w calej XV stulecia. Szlachta polska w dobie swojej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je w calej starozytnym osobistosci Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne pochodzenie mialo tlumaczyc szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w Polsce.

Sarmatyzm dysponuje dwa sensu - w pierwszej kolejnosci oznacza obyczaj szlachty w calej XV a, takze XVI stulecia, drugie - rozbudowana ideologie

szlachecka. Poczatkowo sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Pozniej nastepuje postep zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska miala

poczucie, iz Polska stanowi przedmurze chrzescijanstwa - winien stawic czola poganskiej nawale, byla wszak najdalej na wschod wysunietym panstwem

chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o szczegolnej pozycji polityczno -

religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci polskiej - o szczegolnej pozycji jaka odgrywa Matka Boza.

Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model egzystencji - istnienie na wsi, fascynacja przyroda, jej pieknem, wzorce goscinnosci,

dobrego sasiedztwa. Obecne byly takze elementy orientalizmu, wyrazajace sie w calej zainteresowaniu kultura wschodu - stroj szlachecki, bron, ubior

konia.

Wspolzycie do sarmatyzmu w literaturze i tradycji ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Pozniej stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje do laski, czegoz swiadectwem wydaje sie najwybitniejszy zabytek

kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek oraz Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie do Danii. Osiadl na stale w calej krakowskim, gdzie sady skazaly go na infamie a, takze banicje. Swoim pamietniki zawieraja okres ekipy wojskowej.

Staly sie zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Znajduja sie doskonalym pochodzeniem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z nich obraz

pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz szlacheckiej ksenofobii a, takze milosci

fauny i flory - pochodzace z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym w calej mowe potoczna, laczyl wielokrotnie polski

pochodzace z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna pochodzace z pierwszych naszych epopei, stworzona na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w calej latach 1688 -

1696 "Moralia", w calej 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie sporo wagi do konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych aczkolwiek nikt nie respektuje. Pisarz zwraca atencje na

ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor odslania negatywne stanowisko szlachty do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w zonie duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie czemu represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz tenze krytykuje nietolerancje. Poeta zdumiewa sie, iz represje nie dotykaja

wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia w charakterze element obyczajowosci sarmackiej. Zadziwia go argument, ze w polsce, ktory nie ma za jakie

mozliwosci oplacic armii, ludzie nie lekaja sie agresji, nie ograniczaja nakladow, nie pilnuja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim skromnosc i umiar

powinny byc ochronione.

"Wojna chocimska"

Utwor powstal okolo roku 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod spodem wodza Chodkiewicza. Z nietypowym

realizmem autor kresli sceny batalistyczne. Podkresla rycerskosc Sarmatow dawnych, oraz krytykuje obecnych. Termin Sarmata oznacza obok

Potockiego bliskoznacznik rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest na mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego wydaje sie regresem barokowej

literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Pisarstwo staropolska wykreowala raczej ujemny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze trzy wzory postaw: szlachcic – ziemianin, szlachcic

– dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos nie reprezentuje jakiejkolwiek badz z takich postaw, ulega wowczas ostrej krytyce wraz z strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach niekomercyjnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie nad swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia kazdego mszy, oraz mysli zaledwie i profitu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw a, takze interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw a, takze ucisk nedznej szlachty przez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie atencje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic nadal formy obronnej kraju, poniewaz szlachta w calej wojsku

wykazuje chec do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na rzeczy ojczyzny ludzi i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

Podobnie jak Potocki w calej „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny postaw szlacheckich w calej

sluzbie wojskowej. Wszystko kojarzy sie z ciemnota, zacofaniem, pieniactwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych a, takze politycznych w calej utworach Po. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta wielokrotnie dotyka spraw szlachty a, takze panstwa. Czesto

poddaje krytyce wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" ukazal stan lezacy wewnatrz panstwa

naszego, ktore chyli sie w kierunku upadkowi, pies z kulawa noga nie przestrzega praw. Praw jest tak wiele, ze potrafia sluzyc dzieciom do uciechy.

Wszyscy pilnuja o prywatne dobro, nie interesuja sie losem panstwie. Wiersz "Zbytki polskie" pokazuje wady systemu spolecznego. Polacy rozumuja

tylko o zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja obce wzory w zamian szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta

aczkolwiek zyje sama dla siebie a, takze nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zaginie tez kobieta sama. Po wierszu "Kto mocniejszy tenze

lepszy" Potocki porusza klopot nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malego lisa, ktory to nie moze obronic sie zanim

lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbytnio bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan

Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, albowiem jest zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy pod spodem

Chocimiem w calej 1621r. Poemat opisuje tok bitwy a, takze rokowan. Caloksztalt przepojona wydaje sie duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i

swoim pomoc w calej zwyciestwie nad poganami. Patriotyzm widac w calej przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi mezczyzna o obrone

ojczyzny odwolujac sie do czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z skladow Potockiego wylania sie obraz XVII wiecznej Polski. Mnostwo jest w calej

nich krytyki, bolesnej zadumy i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska istnieja zrodlem wiedzy o obyczjach i jezyku szlachty w calej XVII stulecia.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo roku 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly calkiem znaczna

pozycje w literaturze XVII w calej. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do przedstawionych faktow istnieja znakomitym pochodzeniem poznania

ludzi i obyczajow tamtych okresow. Pierwsza czesc zawiera spis przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on w calej wielu wyprawach wojennych. Pasek

opowiada o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce a, takze Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu o

relacje jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, lecz ambicji do walki wytwarza mu gotowosc zdobycia lupow, a nie

milosc do ojczyzny. Pasek mowi podobnie o odbytych podrozach obcych, ktore byly wynikiem swoim zainteresowan a, takze ciekawosci. Pasek opisuje

podobnie msze swieta, do jakiej sluzyl wraz z zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w calej licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z

odmiennymi. Przykladem wydaje sie uczta obok pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pasek, ktory nie

chcial borykac sie w obozie wojskowym, wylonil sie z niego, wiedzac, ze rywal dogoni jego. W koncu Pasek zabil natreta i odcial reke swoim bratu. Lecz

taki tryb zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal modyfikacje. W okolicach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na malzonke. W innej czesci opisuje swe

zaloty i decydujaca rozmowe pochodzace z ukochana. Nasza czesc "Pamietnikow" zawiera rozlegly obraz egzystencji ziemianskiego a, takze obyczajow

szlacheckich. Autor uwaza ucisk chlopa za przyrodniczy stan rzeczy. Swoja klase uwaza za godna przedstawicielke narodu. Zycie prywatne szlachty

nacechowane jest troska o posiadanie i korzysci wlasne. Pochodzace z "Pamietnikow" wylania sie obraz typowego sarmaty. Bohater ceni zabawy,

pijanstwo, pojedynki szablonowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja obraz ludzi tamtej epoki. Znajduja sie pisane barwnie, jezykiem

potocznym, wskazujacym na gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej istotne cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady ludzi, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu renowacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona po to, azeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw osobom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom a, takze konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za powodu na sposob przedstawiania tresci:

jednej. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Glob zepsuty.

dwie. Monolog zwrocony do partnera, wziety w calej cudzyslow ( autor wydaje sie zdystansowany wobec wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego w charakterze utwory o ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal sporo przywar a, takze ulomnosci ludzkich. Zdajac sobie sprawe pochodzace z ich wplywu na

istnienie polityczne w calej owczesnej Naszym kraju oraz bedac swiadomym twierdzenia, do ktorych konfliktow a, takze klesk potrafia one sprawic, stal

sie ich najglosniejszym przeciwnikiem. Do walki pochodzace z nimi uslugiwaly mu przede wszystkim bajki a, takze satyry.

Satyry, podobnie poza tym jak bajki, ukazuja obraz zycia w calej XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa idealna ilustracja tych czasow. Krasicki obnazal a,

takze osmieszal w calej nich najdotkliwsze wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie a, takze ciemnote szlachty, brak krytycyzmu,

sklonnosc do hazardu. Satyry czesto moga miec charakter interwencyjny i sporadyczny, rownie wielokrotnie sa aczkolwiek uniwersalne a, takze

ponadczasowe. Krasicki tak osobiscie pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie okazac sie nie

tylko moralizatorem, lecz jednoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Od razu utwor tenze jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest umieszczony juz w calej

tytule, oraz przeciez musi pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak niewlasciwe pochodzenie, nazbyt mlody wiek,

zbyt sympatyczne sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie a, takze przesadna dbalosc o nauke i tradycje. Zarzuty te pokrywaja sie z tymi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa aczkolwiek na tyle bezsensowne i absurdalne, iz domyslec sie mozemy, ze dzieki temu Krasicki odslania zalety

mistrza. Tak wiec satyra ta faktycznie stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia dla jego polityki wewnetrznej, oraz jednoczesnie wydaje sie

atakiem na sarmacje, na jej usterki i kiepskie przyzwyczajenia..

Pozostala satyra, "Pijanstwo", ukazuje a, takze pietnuje opilstwo. Jest ona zrobiona na zasadzie dialogu, gadki prowadzonej przez dwoch szlachcicow.

Jeden pochodzace z nich opowiada o bogato zakrapianych biesiadach i o przykrych cechujaca je konsekwencjach. Wymowa satyry wydaje sie

pesymistyczna - wymeczony spirytusem szlachcic ucieka, by znalezc ukojenie w calej... alkoholu. Satyra Krasickiego odslania rowniez szablonowe cechy

Polakow, ktorzy wobec alkoholu za kazdym razem sa odwazni, swietnie pojmuja sie na polityce, i jednoczesnie uwielbiaja debatowac i pod spodem lada

pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" zapewnia porownanie okresow wspolczesnych autorowi z nieraz minionymi. Wychodzi na to, ze w calej Rzeczypospolitej przebieg

zdarzen sie coraz to gorzej. Zalety, ktorymi kierowano sie w przeszlosci, ulegly juz przewartosciowaniu. Przestaly byc aktualne takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Katalogow miejsce zajely klamstwo, falsz, podstep, wiarolomstwo,

rozpusta. Tego typu brak poszanowania tradycji a, takze niszczenie ceny stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi na skraju

calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego powiazana byla pochodzace z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o zmiane mentalnosci,

nawykow i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie wielokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym sprawdzenie zjawisk

przedstawiana byla w calej sposob niewatpliwy i prosty. Jej wypowiedz byla najczesciej skierowana do fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie ujeta w

cudzyslow, przez co autor chcial zaakcentowac swoj dystans od pogladow bohatera. Odwrot od szczerej perswazji mozna zobaczyc najwyrazniej w calej

satyrach dialogowych, szczegolnie zas w takich, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze okazac sie uznany zbytnio reprezentanta pogladow autora.

Zmuszalo to czytelnika do domowej interpretacji a, takze wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo na dyskretne sugerowanie odpowiedniej esencji i

unikniecie bezposredniego a, takze obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolna slawa w okresie oswiecenia, lecz swoim dzieje dosiegaja V.

w calej. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk homera opiewajacy wojne zab pochodzace z myszami – parodiujacy

„Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny wydaje sie parodia poematu bohaterskiego. Laczy w sobie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt

komiczny osiagniety pozostanie poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, nieduzo znaczacymi wydarzeniami a powaznym i

podnioslym sposobem przedstawiania i wzorem wypowiedzi. Zawartoscia utworu wydaje sie wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami

dominikanow a, takze karmelitow. Mnisi walcza z wykorzystaniem sandalow, pasow, talerzy a, takze szklanek wsrod wrzawy a, takze rumoru. Godzi

zwasnionych pucharem, co sporo trunku mogl pomiescic a, takze na widok ktorego to naczynia ogol walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne

stylem calkowitym patosu, opiewajac narody zanim bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak na przyklad

sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni a, takze miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przewinienie legl pochodzace z slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na wybranych przykladach przedstaw problematyke dobranocek I. Krasickiego.

Bajka to utwor zwiezly, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, ktora to wynika

pochodzace z przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Klechdy Krasickiego portretuja wiele aspektow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Naszego kraju, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych

okresow. Swoistym wytlumaczeniem do calkowitego zbioru wydaje sie „Wstep do bajek―. Po sposob zartobliwy autor wymienia rozne ludzkie wady,

zapewniajac ze spotykamy ludzi doskonalych, ale zawsze sa to tak specyficzne postawy, iz mozna gryzie miedzy bajki wlozyc.

Bajka „Szczur a, takze kot― wydaje sie atakiem na jedna pochodzace z najgorszych slabosci ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie w tej

okolicy tak zwana maska: wystepujace w wierszu zwierzeta istnieja konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur

to zarozumialstwo, pycha, czlowiek niesympatyczny. Z kolei kot, wykorzystujacy chwile nieuwagi szczura zwykle identyfikowany jest wraz z sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Bajka zawiera niezaprzeczalne pouczenie, iz w zyciu trzeba kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz za kazdym

razem trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki w calej klatce―. Krasicki poruszyl w tej okolicy problem powszechny, wazny wlasciwie dla wszelkiej zywej:

zyczenie wolnosci. Ptaszki w klatce to rozmowa dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. 1 (mlodszy) urodzil sie juz w niewoli i nie zna posmaku wolnosci,

nie rozumie jej. Akceptuje swe zycie w calej klatce a, takze uwaza, iz jest to cos normalnego. Lecz stary czyzyk nie zgadza sie pochodzace z

twierdzeniem malolata. On kiedys byl wolny, zostal aczkolwiek uwieziony. Przenigdy nie przyzwyczai sie do niewoli, za kazdym razem bedzie pragnal

wolnosci. Czesto interpretujac te bajke, pokazuje sie na fakt, iz powstala kobieta po pierwszym rozbiorze Naszego kraju, moze zatem Krasicki chcial

napisac o nieszczesciu swych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w calej bajce "Malarze" Krasicki prezentuje mocno skontrastowane ze soba sylwetki dwoch malarzy - portrecistow. Jeden pochodzace z nich,

Piotr, byl malarzem dobrym, jednakze zyl w calej nedzy, inny, Jan, malowal kiepsko, jednakze byl roznorodny. Te pozorna niedorzecznosc objasnia

pointa. Piotr malowal ludzi naturalne, takimi, jakimi istnieja, Jan ale juz znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ow ilustruje wszechstronna prawde zyciowa:

najtrudniej a, takze najniebezpieczniej powiadamiac ludziom prawde, znacznie latwiej byc pochlebca i lizusem - dzieki temu mozna o wiele wiecej

uzyskac.

Przykladem wdrozenia poetyki maski jest bajka "Jagnie a, takze wilcy". Juz pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w swiecie dominuje

upowaznienie silniejszego, iz racja wydaje sie po stronie www tego, ktory ma energie. Potwierdzeniem tejze smutnej prawdziwosci jest opowiedziana

historyjka: slabowite, niewinne a, takze naiwne jagnie zostaje napadniete przez wiecej niz jeden wilki (bedace symbolem sily, bezwzglednosci a, takze

okrucienstwa). Jak pyta, ktorym prawem dysponuje byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona riposta: "Smacznys, watly i w calej lesie", oraz nastepnie

pozostanie pozarte.

Bajka „Filozof― odslania uczonego jednostki przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca chociazby wiare w calej Boga a,

takze smieje sie ze kazdego swietych. Lecz gdy spada na faceta choroba, nawraca sie, chce wierzyc „nie tylko w calej Pana Boga―, ale takze w

„upiory―. Utwor pokazuje jak bardzo osobistosci sa chwiejni we swoich pogladach a, takze przekonaniach. Krasicki zwraca atencje, ze wielokrotnie

teoretyczne wiedzy nie pomagaja w zyciu.

Oraz zatem ziemia w dobranockach Krasickiego jest poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w najlepsze scenki a, takze

zaprezentowane odbiorcy.

79. Ocen role tekstow oswiecenia w calej dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 3 dzielach: w calej Uwagach nad zyciem Jana Zamoyskiego a, takze w Przestrogach dla Naszego kraju.

Program spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko pochodzace z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz takze z glebokiej troski o kraj,

pochodzace z leku zanim utrata niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza wage do wychowania mlodziezy, dla ktorej obiektem powinno okazac sie

szczescie ojczyzny. Poniewaz fart spoleczenstwa wynika z uzytecznosci wszystkich swoim mieszkancow, totez, jak pisal koncem oswiaty krajowej

okazac sie powinna uzytecznosc obywatela. Podkresla koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki nad szkolnictwem, czymze poparl znacznie

program reform Komisji Edukacji Narodowej.

Mnostwo rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie organizacji wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej czesci obywatelow wydaje sie dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa w

nim mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w calej jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem

dziedzicznym. Mowil o koniecznosci utworzenia stabilnej armii, na ktorej utrzymanie wynagradzac bedzie szlachta.

Osobne miejsce w swoim dzielach zajmuje krytyka polskiej magnaterii, jaka wini zbytnio upadek panstwie. Pisal: Pochodzace z samych mezczyzn zguba

Polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek dla prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet

zdrady.

Hugo Kollataj - inny obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Po rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow pare przygotowal program reform uwienczony Konstytucja kilku maja. Pod swoim

przywodztwem skupil grupe radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Podobnie jak Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W projektach dotyczacych

organizacji wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Po sejmie prognozuje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet na spoleczny a, takze polityczny relikt ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor koordynacje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o charakterze dydaktycznym a, takze politycznym. „Powrot posla― wydaje sie satyra na owczesne

ludnosc.

Do listy utworow trzeba jeszcze dodac bardzo rozpowszechniona i chodliwa poezje polityczna, powstaly w takim przypadku wiersze anonimowe np.:

„Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i do narodu―.

-Satyry i bajki Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych a, takze Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz program reform spolecznych zmierzajacych do

zmian w calej stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi nad zyciem J. Zamojskiego―: zredukowanie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan pochodzace z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej dla mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor tenze powstal w ciagu kilkunastu dni, w czasie spacji w obradach Sejmu Ogromnego (na przelomie X a, takze XI 1790 r. ). Ma mezczyzna

charakter doskonaly – zachowana zostala regula trojjednosci: czasu, miejsca a, takze akcji, brak jest takze scen zbiorowych, calosc zas utrzymana

wydaje sie w jakiejs konwencji. „Powrot posla― jest napisany na zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial dzieki temu wplynac na opinie

publiczna oraz na postawe polityczna indywidualnych poslow.

Utwor ukazal zatarg miedzy sarmackimi konserwatystami oraz zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc a, takze nieuchronnosc odmian

ustrojowych Naszego kraju, osmieszyl przedstawicieli obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak multum zwolennikow pro krolewskiemu a, takze

patriotycznemu obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym dla komedii politycznej chwytem a, takze ukazal chwatow jednoczesnie ustalonych

jako pozytywni (patrioci) a, takze negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego swiata jest

splycenie sylwetek psychologicznych postaci: bohaterowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow a, takze toczenia rozwiazan fabularnych

prezentujacych jednostkowe poglady oraz racje polityczne. Oczywiscie ci „dobrzy― pozostana przedstawieni w charakterze prawi a, takze wzorowi

obywatele, ci „zli― zas w charakterze durnie a, takze pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo,

Dobrobojscy a, takze ich syn Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i swoim zony). Za to ich przeciwnicy to: ojciec Teresy – Starosta Gadulski,

jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly dzielo jest zapelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, na tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka troski, jakie stwarza szlachta: liberum veto a, takze "zlota wolnosc szlachecka" uwaza za to, jakie mozliwosci doprowadza do upadku Naszego

kraju, podobnie jak samowola, prywata a, takze egoizm, ktory to wysysa wszelakie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec obok schylku swego

zycia silna i wyzwolona z pod spodem obcych wladcow ojczyzne; denerwuje go postepowanie Gadulskiego, ktory to wiele twierdzi, ale zwykle bez sensu;

zdumiewa sie, iz Starosta zezwala na wszelakie dziwne fantazje swojej zony (modnej); na koniec okazuje sie, iz Podkomorzy nie jest goloslowny: uwalnia

z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wraz ze Starosta Gadulskim istnieja przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest typowym szlachcicem, nie respektujacym regul moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest oddac corke przymusem za

mezczyzna, aby tylko nie musiec placic posagu; cechuje jego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski przedstawia jego brak

zainteresowania wiedza, za to wielkie zainteresowanie pijanstwem, lenistwem a, takze rozpusta; podobnie jest poslem na sejm (niestety); elekcje, chaos,

liberum veto, konfederacje uznaje zbytnio swiete upowaznienie szlachty, do ktorego mozna naturalnie niezle zapracowac; Szarmancki wydaje sie

czlowiekiem, ktory to roztrwonil wlasnosc rodzicow na zagranicznych wojazach, totez zechce zlapac szanse finansowa, jak na przyklad moze byc Teresa;

gdy dowiedzial sie, iz posagu nie otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze cudzoziemskie niczego jego nie nauczyly, niczego

interesujacego sie nie dowiedzial

81. Omow podstawowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie czesto w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu a, takze rokoka.

Klasycyzm kladl parcie na zagadnienia spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial zanim nia zagadnienia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przekonania o rozleglej roli slowa jako przybory oddzialywania na spoleczenstwo. Istota klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk na indywidualna kondycje czlowieka. Dzialanie na postep tego kierunku mialy zapatrywania J. J. Rousseau, ktory to glosil, iz

cywilizacja nie sprzyja postepowi czlowieka a, takze ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka do natury. Sentymentalizm wprowadzal uczucie – byla

to milosc, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu interesowali sie

natura a, takze przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – posiadal on najmniejszy udzial w calej tworzeniu dorobku pismienniczego specyficznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Esencja jego stalo sie rozumienie olsniewajaca jako ceny podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Poza literatura

rokoko najpelniej pozostalo zrealizowane w calej malych odmianach architektonicznych a, takze architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w calej

eleganckiej ornamentyce, lekkosci a, takze dekoracyjnosci wygladu, w porcelanowych bibelotach, w calej malarskich miniaturach, milosnej tematyce

obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w Polsce trwalo od 1730 do 1822. rozpoczyna sie w okresie saskim okresem prekursorskim. Sekcja wowczas Stanislaw Konarski, ktory to

wypowiada sie w kilku dziedzinach egzystencji:

-w sytuacjach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, narasta przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w dziedzinie szkolnictwa. Po 1740 wlozyl na fallusa szkole dla mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil

tam swieze metody ksztalcenia. Byl mezczyzna pijarem a, takze z swoim inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku

ograniczenia laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 roku oglosil ksiega „O poprawie wad wymowy― – pracowal on nad poprawnoscia jezyka, zwalczal XVII wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania reguly liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Po 1747 roku oddano do uzytku ogolnego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum sadzi naukowej panstwie. Na sejmie

konwokacyjnym w calej 1764 roku krolem Naszego kraju zostal wybierany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku wlozyl na fallusa Szkole

Szlachcicow. Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, lecz rowniez dawala gruntowna a,

takze wszechstronna wiedze praktyczna oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor― wzorowane na

angielskim „Spektakorze―, wydawane stalo sie dwa razy na tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania

reform. Redagowany w calej pierwszym czasie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec

aktualne i rozne tematy. W bazie tego czasopisma pojawiaja sie swieze formy literacki i publicystyczne: esej, artykul, felieton, reportaz, listy do redakcji a,

takze odpowiedzi na nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy desen osobowy oswieconego szlachcica, zabieraja w obrone mieszczan a,

takze chlopow, konweniuja o klopotach gospodarczych a, takze politycznych Naszego kraju. Wydawany przez 21 lat. Z inicjatywy krola w calej 1765 roku

zalozono w Warszawie pierwszy w calej dziejach Naszego kraju staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla faceta gmach okreslany mianem Operalnia, w

ktorym zaczely odbyc sie trzy zestawy: francuski, wloski, polski. Team polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Po 1766 roku dla teatru

zaczyna tworzyc F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku zaistniala KEN – pierwsze w Europie ministerstwo oswiaty. Po

rozwiazaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal przekonany majatek. Krol przekazal jego na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl

jej zespol prac dotyczacych organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), ktorym podlegaly szkoly wydzialowe

a, takze podwydzialowe, te zas pelnily nadzor nad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wychowanie w szkolach miala odbywac sie w calej jezyku

polskim. Komisja zdawala sobie kwestie, ze w celu zapewnienia stosownego poziomu edukacji potrzebne istnieja dobre lektury dlatego w calej 1775 roku

powolana Obecnosc do Ksiag Elementarnych, jakiego celem stalo sie opracowanie a, takze wydanie swiezych podrecznikow oswiatowych. KEN

przetrwala do 1794 roku.

Po latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zgromadzenia towarzysko kulturalne organizowane przez samego mistrza. Brali w calej

nich wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sytuacjach literatury a, takze sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym organem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy sympatyczne i pozyteczne― (1770-77) pod spodem redakcja

Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie poematem heroikomicznym. Gatunek tenze przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, jednakze

jego przebieg zdarzen siegaja V w. p. n. e., w ktorym zaistniala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy

„Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w calej sobie elementy bohaterskie a, takze komiczne. Wynik

komiczny osiagniety zostaje przez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha tematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami oraz powaznym a, takze

podnioslym pomyslem przedstawiania a, takze stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, ktora to wybucha miedzy

zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wielkiej wrzaw a, takze rumoru. Godzi

zwasnionych nie wczesniej puchar, jakie mozliwosci wiele trunku mogl zmiescic, na widok ktorego ogol walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne

stylem calkowitym patosu, opiewajac narody zanim bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak na przyklad

sceny batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni a, takze miecza―, „juz sie wymykal –

wtenczas kuflem od wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamiarem utworu wydaje sie osmieszenie stosunkow panujacych wsrod duchowienstwa,

np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, czemu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Ogromnej Improwizacji odkrywamy zycie wew. Konrada. Frakcja pierwsza owego poematu o charakterze konfesyjnym to cudowny hymn na czesc

poezji. Konrad – romantyczny poeta – dysponuje poczucie dyspozycji, jest tworca, gra na gwiazdach jak na przyklad na instrumencie. Czuje sie

wiekszy, silniejszy, wrazliwy a, takze rozumniejszy od innych poetow, medrcow, prorokow – czuje sie rowny Bogu. Pochodzeniem jego macy jest

milosc, ogarniajaca caly narod. Po imie tejze milosci zada od Boga wladzy nad duszami ludzkimi: „Daj mi rzad dusz! ― – krzyczy w calej

uniesieniu. Swoim pragnienie wladzy bliskie wydaje sie tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce jego sobie podporzadkowac, oczywiscie dla jego

zacna. Pycha popycha go do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a tylko madroscia. Po pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie Boga o

zlo panujace na swiecie. Po swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory podobnie poswiecil sie dla zacna ludzi.

Konrad jest zatem indywidualista, samotnie pragnacym zmienic swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest skazany na kleske, bo wydaje sie sam.

Prometeizm polski a, takze romantyczny opiera sie wiec na buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom fauny i flory i ograniczeniom

wolnosci ludzkiej w opinia szczescia ludziom, narodu, dla ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem chodzi on w calej pyche a, takze megalomanie. Wiec w

III cz. „Dziadow―, gdzie jest zaprezentowany, pozostanie przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego w charakterze glos w calej dyskusji odnosnie do oceny powstania

listopadowego.

Po dramacie Slowackiego „Kordian― nie ma obrazu powstania, jest tylko proba weryfikacje ruchu listopadowego i pobudek jego katastrofy. Nalezy

podkreslic, ze przyrzadzania do powstania Slowacki obserwowal sam w Warszawie, potem udal sie do Paryza, gdzie uczestniczyl w calej wielkiej dyskusji

na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich prasy emigracyjnych a, takze na zebraniach ugrupowan politycznych. Dlatego pokusil sie

mezczyzna o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. Po utworze tymze Slowacki chcial dac riposta na zapytanie dlaczego powstanie

listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna realizowac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― zrobionych w diabelskim kotle przez

zgromadzenie piekielne. Stworzone przez nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego

oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych a, takze kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, wyraznie sugerujac, iz rzady takich ludzi byly jedna

pochodzace z przyczyn katastrofy. Ale nie jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Zamiarem spisku wydaje sie zamach na cara. Spoleczenstwo jest w calej tej kwestii podzielone. Jedynie mlodzi

oficerowie pragna bitwy. Kler wydaje sie zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie a, takze modly jako sposob dzialania. Szczep,

reprezentowany przez zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi nastepnie grupe, ktora to nienawidzi cara i chce powstania, jednakze potrzebuje

przywodcow. Wynik glosowania, ktore dysponuje przesadzic o zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam zatem wyrusza, azeby zabic tyrana, lecz

posiada kleske. Mozna zatem w calej dramacie odczytac caly tok powstania:

jednej. Przygotowanie ( przywodcy a, takze rozmowy spiskowe )

dwie. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy napad ( zamach Kordiana )

4. Kleska ( niepowodzenie Kordiana a, takze calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, ktorym bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow a, takze podzial systemu

spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i zle obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych, cechujaca je pragnienie wolnosci

jest w tej okolicy oceniane w charakterze bardzo pozyteczne i predzej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki euforia zostal wyrzucony w bloto, niz

krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala przedtem historia Naszego kraju. Krytykowal ludnosc, ktoremu zabraklo

zdecydowania w calej walce o niepodleglosc. Liryk uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej zadedykowac caly narod, niz uchronic go ( „smutne

pol-rycerzy-zywych ) dla zycia w calej niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory to jest

wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie rozwojowa przeszlosci i

postepu. Poeta nawiazuje do tradycji bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc obszernych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe skladow pamieci obszernych ludzi. Czyny tych jednostek wyprzedzaly epoke – nie byly

zatem rozumiane a, takze doceniane przez wspolczesnych. Wowczas po smierci toczono boje o slawe po nich lub obszaru pochowku. ―.

Charakterystyczne, wydaje sie takze to, ze opowiada o nich w momencie cechujaca je smierci czy tez po smierci. Smierc uwydatnia dopiero cechujaca je

wielkosc. Liryk uwaza, iz moment smierci czlowieka pozwala na przekazanie swoim dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― zadedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie opisuje

rzetelnego pogrzebu Bema, ale prezentuje poetycka wizje pogrzebu, stworzona na obrys pogrzebow dawnych wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, nareszcie dochodzi do grobu, w calej ktory nie sklada organizmu bohatera. To symbol przetrwania

idealow Bema - bitwy o niezawislosc. Owa mysl pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―. Zachodzi

cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, przeznaczone w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dysponuje charakter listu. Poslancem wydaje sie mewa. Norwid piszac wiersz nie wie badz dotrze

mezczyzna do odbiorcy przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych ludzi, bo zejscie

Browne’a wydaje sie zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja.

Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne pokolenie rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi porzadnych, prawych a, takze

uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc pojdzie - ciemna noc z twarza Murzyna―. Po ostatnich slowach utworu:

„Bo piesn przedtem dojrzy, czlek nieraz skona

A nizli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze tworczosc poetycka moze przetrwac historie a, takze budzic do walki narody. Ale nim wielka mysl Browna bedzie przez

odmiennych pojeta, wielu jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, swoim wielkosci. Muzyka Chopina wydaje sie przedstawiona

przez Norwida w charakterze ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma mezczyzna sile podnoszenia rzeczywistosci do idealu, nieosiagalnego dla ludzi.

Esencja sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona pochodzace z ludowosci, sztuka to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny byt absolutny. Idealu

owego nie mozna uzyskac ale mozemy don zmierzac. Muzyka czyni z ludzi istoty bardzo dobre. Miara tejze doskonalosci wydaje sie porownanie do

hostii. Po wierszu zarysowuje sie zatarg miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk

reprezentujacymi zlo. Dochodzi do glosu teoria mowiaca, iz zniszczenie materialu nie jest rownoznaczne z zaglada wartosci. Wydaje sie tez tam triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzorzec - siegnal bruku „

W zwiazku wraz z smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku powstal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Argument sprowadzeni zwlok poety do Paryza stal sie przyczyna sporow emigracji i wzbudzil refleksje Norwida

- wielcy ludzie nie znajduja szczescia za egzystencji, a nawet po smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, jakiemu po smierci

Atenczycy postawili statue wraz z zlota, przypomina Dantego, jakiemu poswiecono wiecej niz jeden groby. Podobnej tresci byly losy Kolumba, Kosciuszki,

Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest pochodzace z osobistych doswiadczen Norwida. W kazdej sytuacji zyl w calej cieniu obszernych ludzi, nie

doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym w tej okolicy wierszu pragnal pokazac, jak na przyklad wielka cene musi zaplacic kazda indywidualnosc za

wlasna odmiennosc, nietuzinkowosc. Ale zarazem bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez oryginalne, kiedys istniejace, niosa ewentualnym

pokoleniom przeslanie, ktore egzystowac bedzie tak dlugo jak na przyklad pamiec o nich - przeslanie etyczne, moralne, estetyczne.

96. Omow na wybranych przykladach cechy dramatu romantycznego.

Dramat niezwykly jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do tradycji dr. szekspirowskiego oraz

hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie doskonalej zasady kilku jednosci: okres miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) trwa 1 miesiac, miejsce: akcja rozgrywa sie w wielu

miejscach: Stolica polski, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja rys rozbudowanych epizodow – uklad otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow zachwycajacych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczescie rom. mieszal

konwencje a, takze gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – tragiczne i epickie np. elem. liryczne: wielkie

monologi w calej Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Elementy epickie: legend

Nastroj: powazny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Mezczyzna Senator – watek kobieta Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. sen

senatora), spokoju, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie na historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego a, takze Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Po „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad przeszlosc Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w walce o niezawislosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa mysli wolnosci swietnie poswiecic caly narod, anizeli ocalic jego ( „smutne pol

– rycerzy – zywych―) dla zycia w calej niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory to jest

wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie rozwojowa przeszlosci i

postepu. Slowacki Poddal ostrej ocenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep

rubaszny―, ktorym przykryta wydaje sie „anielska psyche narodu―. Wedlug podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal aktywnosc sil

politycznych o charakterze demokratycznym a, takze postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w calej „Potopie― dwie plaszczyzny o tematyce historycznej, historie ogromna, zwiazana pochodzace z najazdem Szwedow, oraz

opowiastke obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie oddzielal cechujaca je od siebie, dzieki czemu przebieg zdarzen

ulegaja zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Pochodzace z tej warstwy wywodza sie bohaterowie

a, takze zolnierze walczacy o niezawislosc Rzeczpospolitej. Katalogow kreacje wzorowane sa na ugruntowanych przez tradycje stereotypach polskosci.

Wyposazyl je zatem autor w calej wartosci na przyklad: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak rowniez przywiazanie do panstwa a, takze monarchy. Gwoli

Sienkiewicza swoim bohater o wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy ekranu sa nieskomplikowane, autor

podkresla kilka glownych typow cechujaca je charakteru. Wlasnosci typowe istnieja najlepiej wyrazne w charakterystyce Zagloby, kluczowego sprawcy

powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia miedzy innymi funkcje rozbrojenia patosu a, takze grozy, czyli posrednio towarzyszy „krzepieniu

serc―.. W tym utworze poeta ukazal obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej pochodzace z obcym najezdzca przez caly narod

krajowy oraz swiadectwo grozy polozenia naszego kraju w czasie najazdu. Pokazanie wojny wraz z Szwedami w charakterze ogolnonarodowego

powstania przeciwko zaborcy stanowi najogromniejsza wartosc

96. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do weryfikacje powstania listopadowego.

1. dwie. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Podkreslajac wielkosc a, takze szlachetnosc prac powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie swoim moralna a, takze polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wytworzenia nowej etyki walki o wolne panstwo bez mistrza,

brak brawury, by siegnac po wladze polityczna. Za posrednictwem biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania

byla nieudolnosc przywodcow wobec caratu, strach zanim rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w calej scenie spisku. Samotna

walka szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie dla na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens tego rodzaju pogladu

uswiadamia Kordianowi lekarz, pod kto¬rego postacia skrywa sie szatan. Druga przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne

sily i izolowali sie od mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w calej walce. Ukazujac

szeroko podstawy kleski patrzyl z bardzo duzym niepokojem na perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc

oraz brak religii narodu we wlasne moznosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji katastrofy w kategoriach

wznioslego cierpienia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat chociaz nie od¬¬wo¬ly¬wal sie bez owijania w bawelne do powstania, zawiera

sporo aluzji a, takze mozna uwazac go zbytnio utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego przez Grecje konia i zaden Polak nie ma prawa powstrzymac sie pod spodem Termopilami, gdzie

Grecy walczyli z Persami. Bitwa ow to symbol najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Niestety Polakom owego brak. Liryk nakreslil wizje

nowej, wolnej Polski - narodu zjednoczonego i logicznego wewnetrznie. Nie szczedzac wyrazen oskarzajacych rodakow wyznaje: „Mowie - bom

smutny - i osobiscie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie wzial udzialu w calej powstaniu, czyli identyfikuje sie z narodem - oskarzajac siebie

dysponuje prawo oskarzac siebie dysponuje prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami pisania utworu byly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska wobec powstania

a, takze poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk nie odnotowano, autor pokazuje naszemu portalowi tylko represje popowstancze (

wydarzenia pochodzace z 1823 roku, zwiazane pochodzace z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy zostac

poinformowanym z zwiazku naocznych swiadkow – zgodne z prawda historyczna. Wystepuja takze rozne postacie o tematyce historycznej, w tym

takze Nowosilcow. Mozemy takze odnalezc obrazy spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl katastrofa o cierpieniach, walce a, takze

tragedii narodu przesladowanego z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow na bazie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II czesci,, Dziadow―

Zawarty jest klopot winy a, takze kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o mekach, jakie

wytrzymuja w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, oraz Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje w calej

utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie cechujaca je rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez pociechy, aby uzyskac pelnie czlowieczenstwa i wepchnac sie do nieba, trzeba doswiadczyc w zyciu

doczesnym cierpien a, takze goryczy. Blogie zycie na calym swiecie wsrod nadmiaru, zabaw a, takze pieszczot nie uprawnia do uzyskania szczescia

wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej przez lud po ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic drugiego czlowieka a, takze patrzec obojetnie na czyjes

cierpienie. Gwoli widma pana nie ma juz zadnego ratunku, bo zbytnio zycia nie postepowal jak na przyklad czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze w zyciu nie wolno uciekac do ludzkiej, ziemskiej milosci. Powinno sie rozumiec odczucia innych, nie kpic pochodzace

z nich a, takze samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II a, takze IV czesci,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

cierpienia z powodu wydaje sie postac Gustawa, Ktory dysponuje romantyczny punkt widzenia na istote milosci. Dusze kochankow, podlug niego, istnieja

przeznaczone fajnego przez Boga i polaczone na wieki. Zakochanych na calym swiecie nie mogli byc wraz z powodu rozniacych ich stanow spolecznych,

roznic majatkowych a, takze nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym

odczucia i odbierajacym ludziom upowaznienie do osobistego szczescia oraz szydzi pochodzace z tych ktorzy w dostaniu bogactwa upatruja szczescie.

Podlug nauki moralnej wypowiedzianej przez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, jak za egzystencji zazna mezczyzna

szczescia ziemskiego, bo tego typu fakt podobnie opoznia a, takze utrudnia droge do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza Oraz. Mickiewicza w charakterze romantyczna epopeje narodowa.

Utwor A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, spelnia bowiem istotne wymagania gatunku.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w calej niej o natchnienie, pomoc w sporzadzaniu dziela

-sklada sie pochodzace z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w Polsce to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, wraz z sredniowka po siodmej sylabie

-narrator wydaje sie wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne wykazy, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie a, takze opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. wykazy przyrody, nieba,

obyczajow, kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy chwatow ( istnieja nimi zwykli, przecietni osobistosci, przedstawiciele przede wszystkim sredniej szlachty, choc pojawia sie

takze arystokracja oraz drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz egzystencji narodu czy tez klasy spolecznej w istotnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz

Napoleona na Moskwe).

Brak jest swiata antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - swiata bogow a, takze ludzi ). Zamiast owego jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie