matura matematyka arkusze oke

( matura_matematyka_arkusze_oke.pdf )

http://www4.filehost.pm/dl/matura_matematyka_arkusze_oke#

Podobne: matura matematyka arkusze pdf, matura matematyka 2015 arkusz oke, matura 2013 matematyka arkusz oke,

matura 2015 matematyka arkusze cke, matura ib matematyka arkusze, matura matematyka testy cke,

matura chemia arkusze oke, matura matematyka 2012 arkusz cke, matura matematyka 2015 arkusz cke,

jednej. Wyjasnij wyobrazenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie trzech rownorzednych racji, ktore nieszczesliwie wzajemnie sie wykluczaja. Inaczej mowiac: pozycja, w ktorej powinno sie bedzie

zadecydowac pomiedzy takimi racjami i kazda rozstrzygniecie doprowadzi do katastrofy. Tragizm jest istota tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy 2 racjami, sposrod ktorych obie sa rownie wazne i sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra, wierna prawu boskiemu,

czuje sie zobowiazana do pochowania i uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli owego nie uczyni, nie tylko cialo zmarlego bedzie pohanbione, ale

wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Swoja droga Antygona odwiedzi w konflikt z prawem panstwowym, gdyz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go za zdrajce.

Decydujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, prawidlowo ze swoim sumieniem, uprawnienie

boskie i wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – uchwycenie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia w scenie puder doznac swoistego oczyszczenia – poprzez przezycie litosci (gdy patrzy w cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy patrzy

podobienstwo miedzy cierpiacym oraz soba). Katharsis byla najwidoczniej rozumiana odrzucic jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jako wyzwolenie na

niego od tych propozycji. Losy herosa tragicznego poteguja odbiorce do niezmiernie doglebnego przezycia litosci i trwogi, a przez to pozwalaja mu sie od

momentu nich wyzwolic i uzyskac spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis opiera sie na tym, iz widz przezywa „litosc i trwoge―, patrzac na akcje tragedii.

Nasza (jezeli przebywamy widzami) litosc wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – zmartwienie czlowieka, ktory to jest do nas

podobny.

Starozytni stworcy ukladali fabuly tragedii myslac o tychze celach.

Fatum – odwrotnie los badz przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze istota ludzka ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg zdarzen w

zyciu, jakich nie da sie ustrzec sie. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, co zostalo powiedziane przez bogow, przepowiedziane

za posrednictwem wyrocznie musi spotkac jednostki i nie istnieje od tego ucieczki. Jest to zazwyczaj zapowiedz klopoty. Przykladem istnieja dzieje rodu

Labdakidow – od momentu Lajosa po Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i typu rzymskiego bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Poczatkowo, muzyka i taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie srodku z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc i trwoge".

Fatum - zastosowanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, taksami spolecznymi oraz wlasnym wplywem

bohatera. Zuch jest wyzbyty mozliwosci zrealizowania pomyslnego wylonienia. Dzialania swoim prowadza do katastrofy. Jest on rownoczesnie ofiara i

winowajca. Po „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jako siostra i wierna prawom boskim.

W charakterze obywatelka ciebie, musi istniec posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow na rzecz zdrajcow ojczyzny. Nad rodem Labdakidow i

Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla rowniez zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje serca, odrzucic widziala sposobnosci

rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole okreslonych postaw i dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to w ludziach i zeslali wykladzinom w beczce

Pandory zmartwienie, choroby i nedze. Prometeusz widzac to postanowil zrobic bogom w zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go w dwie fragmentu:

osobno zlozyl mieso i owinal je w cere, oddzielnie zas kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora frakcja ludzie posiadaja skladac bogom.

Zeus wybral druga frakcja, myslac iz pod tluszczem jest najistotniejsze mieso. Odtad tylko te czesc jednostki skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to

Zeusa i kazal przykuc Prometeusza do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu watrobe, jaka wciaz odrastala. Prometeusz stal sie emblematem

czlowieka cierpiacego z milosci do jednostek, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od momentu jego imienia powstalo ustalenie prometeizmu -

postawy buntu przeciwko bogom, naturze po imie milosci do jednostek.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta sposrod III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Potrzebuje on zadedykowac sie dla osob, narodu. Przemawia do

Boga w imieniu jednostek Nazywam sie Milion, bo za miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie do Boga, dowodzi, ze dysponuje taka sile jak

Pan, jego piosenka jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to duza, piesn konstruowanie, taka piosenka jest energia, dzielnosc, taka piesn

to niesmiertelnosc! Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Jezu? Chce, by Bog podarowal mu

potega wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Pan mu do niej nie da, to pan odwroci od momentu Niego jednostek. Konrad wydaje sie byc

cierpiacym patriota, dla jakiego ojczyzna wydaje sie byc najwazniejsza, chce sie na rzecz niej zadedykowac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, co rozgniewalo bogow. Wyslali po

niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil na niego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu. Jako glownego

smierc dosiegla Syzyfa. Nie zaakceptowac mogl pan jednak trafic do ciebie cieni, gdyz zona odrzucic zakopala swoim ciala zgodnie z jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu wiec wrocic w ziemie, by mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednakze nie wrocil. Bogowie zapomnieli o

przedtem. Zyl czasochlonnie, az wreszcie przypomniano samemu o przedtem i wyslano Tanatosa po jego istote. Za kare Syzyf puder wniesc szeroki

kamien w gore. Syzyf wzial sie do roboty, ale wowczas gdy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal mu sie i spadl. Faktycznie bylo za drugim, 3,

dziesiatym razem. Syzyf ciagle wznosi kamien, ale zawsze tuz przy szczycie on mu sie wyslizguje. Jest emblematem pracy, dzialania nie zakonczonego

sukcesem, bezsensownego.

Zeromski po Syzyfowych pracach przyrownuje proces rusyfikacji w ziemiach naszych do roboty Syzyfa. Tok ten odrzucic byl mogl zniszczyc polskosci

tkwiacej po samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil za ojczyzna - Grecja i poprosil Minosa, krola Krety, aby mu pozwolil wrocic do

Cypru. On jednakze na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal sposrod ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by w taki sposob mogl z

synem wrocic do Cypru. Przykazal Ikarowi, aby tenze nie wzbijal sie za wysoko, gdyz wosk moze sie stopic i by nie schodzil zbyt nisko wody, gdyz piora

potrafia nasiaknac wilgotnoscia. Ikar jednakze nie posluchal ojca. Zafascynowany wynalazkiem wzbijal sie wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej...

az wreszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly i Ikar spadl na glebe. Stal sie on emblematem czlowieka tragicznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem

wzielo gore morzem zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie wydaje sie byc zauwazona za posrednictwem nikogo.

Po tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest odmiane Ikara sposrod Michasiem, chlopcem z trasy w czasie wojny. Tak jak Ikar lotem naprawde Michas

oczarowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia za posrednictwem

Niemcow. Rowniez jego znikniecia nikt odrzucic zauwaza. Autor stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie po Ziemi po poszukiwaniu ukochanego dziecka, ale nie mogla go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak szeroki, ze deszcze przestaly spadac, strumienie

powysychaly, nie rodzily sie nowe plony i glod rozpoczal zagladac do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednakze nic

odrzucic skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil wreszcie i nakazal Hadesowi, by oddal Persefone. Krol piekiel

wypelnil to zyczenie, jednakze wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana zwrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni i spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

powracac do partnera na cztery miesiace po roku, wtedy to przyroda zamierala, azeby ponownie sie obudzic sposrod zimowego odretwienia. W ten

wlasnie srodek starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc zmian por roku kalendarzowego.

3. Uzasadnij uniwersalizm mitow greckich. Odwolaj sie do wybranych wzorcow.

Antyk nieopodal Biblii, to podstawowe zalazek, z jakiej wyrosla i na bazie jakiej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, pisarstwo, sztuka globu

zachodniego). Metody nawiazan do kultury antycznej sa przerozne, od odwolan do mitow, motywow, watkow, postaci literackich po ludzie konkretne a

takze kanony i zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza na rzecz wielu autorow, poetow. Na tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo mitow i motywow.

Jezeli kroczy o postury ludzkie czy wzorce osobowe to obszar kulturowy grecka wydaje sie byc bardzo uboga: agonistyczna badz hedonistyczna.

Bogowie i herosi greccy istnieja nosnikami stalych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie po walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie te sa sprowadzone niestety do jednego wymiaru - istnieja archetypami wrazen i ustaw. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja po nowej swiadomosci

w takim wymiarze ktory wytworzyla pisarstwo staropolska, europejska czy wspolczesna.

Mit wydaje sie byc opowiescia, jaka przedstawia i organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit przedstawia emocje (lek, radosc, gniew). To, co niejasne

pozostanie przyblizone i wyjasnione (zmiennosc por roku kalendarzowego - mit „Demeter i Kora"). Legendy dla starozytnych pelnily opcje poznawcze,

swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie sposrod kultem bogow i rytualnych obrzedow). Dzielimy je w teogoniczne,

kosmogoniczne, antropogeniczne i genealogiczne. Pisarstwo antyczna swiadczy zrodlo nawiazan; bez do niej znajomosci nie sposob w pelni pojac

literatury nastepnych epok. Odwolania moga byc do tworcow, typow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta sposrod Abdery, Epikura,

Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja do hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota wydaje sie byc dobrem najwazniejszym. Slowacki

przypomina Homera jako piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie byc wyrazem dazenia czlowieka do

nowych znalezc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego myslenia, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna gada, ze rzeczywistosc zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny nawadniania, powietrza, gleby, ognia i nasienia boskiego). Z

Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali poczatek tytanom. Wlasnoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat i czlowiek

powstaja w wyniku batalii bostw. Mitologia przedstawia wielorakosc przezyc. Hefajstos stanowi wzor uczynnego i wytrwalego w pracy, milosc

macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny i Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze wzorce ludzkich ustaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, student

Freuda), czyli pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Tylko w samemu sa niezmienne, lecz przybieraja rozne formy w dzielach roznych konstruktorow i epok.

Z mitow wywodza sie stale obrazy i powody literackie. Powtarzajacy sie obraz badz motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci kultury

srodziemnomorskiej i sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych po zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor przeszywajacy serce

strzala.

czterech. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Konflikt tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go w obliczu dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi zobligowany on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie byc wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go za zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) oraz prawami dotyczacymi zyjacych.

Na taki rotacja sprawy odrzucic zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, oraz jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Pomimo grozacej do

niej surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera wiec prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. jesliby pozostawila zwloki

brata w pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w momencie kolejnego wylonienia. Musi zadecydowac, czy wymierzyc

surowa kare, czy tez zrezygnowac z tej dziewczyny na przewaga szczescia swojego syna. Gdy waha sie przed wykonaniem ostatecznej woli, Antygona

popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie byc za pozno - Antygona juz odrzucic zyje. Tego ciosu odrzucic

wytrzymuje Hajmon i tez popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym tez matka faceta, a malzonka Kreona odbiera sobie los. Kreon, bez ustanku stawiany w

momencie wyboru, musi rozwazyc, czy powinien wybrac dobro swojego ludu, czy dobro swej rodziny. Jego nieustepliwosc idzie ku tragicznemu

zakonczeniu.

Antygona wybierac musi pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja w smierc).

Antygona wybiera zgodnie z wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli podrecznikow starozytnej i scharakteryzuj dzielo kilku sposrod nich.

W celu przedstawicieli podrecznikow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII po. p. n. e. ). Od imienia poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca do walki. Po

obronie zagrozonej niepodleglosci ciebie osoba Tyrteusza stala sie emblematem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI po. p. n. e. ).

-Anakreont sposrod Teos (VI w. p. n. e. ). Jego wiersze – wykwintne i melodyjne – znalazly duzej ilosci nasladowcow wsrod poetow doby

aleksandryjskiej i rzymskiej, oraz poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym zagadnieniem jest pochwala zabawy, przewinienie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). W charakterze tworca zlaczony byl sposrod dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do batalii w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc wydaje sie byc zagrozona.

„Rzecz to zachwycajaca zaprawde, wowczas gdy kroczac po pierwszym szeregu

Ginie istota ludzka odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje do trwania w polu batalii i do gotowosci oddania zycia za swoj panstwo. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje tak

zwanym. anty wzor – odslania, co oczekuje tchorza, jednostki, ktory odrzucic chce odstapic zycia za ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz ze wszystkich

(... )wrogosc na niego wita wsrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca design swoj idealny,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla odrzucic znajacej poezji― – Safona.

Jest to krotki, czterowierszowy dzielo, ktory formuluje przekonanie o niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej zalety poezji. Liryk poprzez

swoja tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia samemu pamiec przyszlych pokolen, natomiast imie owego, ktory odrzucic obcuje wraz ze

sztuka, oraz przede wszystkim sposrod poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... zadna osoba cie sposrod tesknota odrzucic wspomni,

jakiegokolwiek badz serca odrzucic wzruszysz, zadna osoba nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Po utworze ow nie kroczy o walke na smierc i los; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu jako potyczka w piesci, ktora podmiot liryczny

zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem milosci.

„Los― – Symonides.

Po wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu i zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym wypadku czlowiecze

co przyniesie ci jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co przyniesie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fuks jutro moze obrocic sie w lzy, radosc po smutek. Zycie jest kaprysny, a adaptuje

sie naprawde szybko, iz niejednokrotnie z trudem jest sie nam co wiecej zorientowac, jak przestalismy istniec ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, przedtem

Lotna mucha w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda nasza jest prezentacja postawy zywotnej Horacego i wypracowanej za posrednictwem niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow

stoikow i epikurejczykow.

Wlasna filozofia zyciowa poety wydaje sie byc okreslona poprzez zasade „zlotego srodka―. Regula ta opiera sie na przekonaniu, ze przenigdy

nalezy cenic rozum, skuteczny umysl, dopisujace zdrowie, pogodna starosc. Egzystowac nalezy zgodnie z natura, brac od globu tyle, jak duzo potrzeba,

odrzucic za wiele, ale i odrzucic za malo. Taka wizerunek zapewni blogosc, opanowanie, da jednoczesnie fuks.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda zahacza problem dziel sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w tym utworze przekonanie, ze zapisywanie wierszy

przynosi poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia samemu za istnienia poeta, wydaje sie byc jego dzielo. Poeta przynosi tym samym termin

swojej pewnosci, ze dysponuje juz zagwarantowane wieczne los w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem owego wiersza wydaje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta gdyz nie umiera „do konca―, zawsze swoim czesc egzystowac bedzie po wierszach, po pamieci tychze, ktorzy te wiersze sa kiedys

odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny gatunek epiki do czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany dzielo wierszowany, ktory to ukazuje dzieje legendarnych

badz historycznych bohaterow na tle zdarzen przelomowych na rzecz danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, natomiast bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Podlozem eposu istnieja mity i podania (np. „Iliada― wywodzi sie sposrod mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa zlokalizowana we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie do muzy, bostwa z prosba o poparcie w

sporzadzaniu dziela. Po „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, jaka poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i jednostek. W „Iliadzie― fabula nastepuje:

-„w swiecie bogow― (takze bogowie wojuja po trzech stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w swiecie ludzi― i ludzkich wrazen – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swe uczucia tylko w inwokacji, potem wydaje sie byc „obiektywny, kompleksowy i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia istnieja opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane do wagi opisywanych wypadkow, co widac otwarcie w wariancie opisu

walczacych w pojedynku Achillesa i Hektora

-Szczegolowy, realistyczny wykaz przedmiotow i sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos wiecej niz kolejne dzialania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione w plaskorzezbie.

* Sa one opisane naprawde, ze mozemy je z latwoscia odtworzyc. Jest to 10 scen – obrazow z istnienia pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, niebios, morza, trzech miast i zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* walka Hektora sposrod Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego drugi czlon wydaje sie byc rozbudowany naprawde, ze swiadczy odrebna epizodyczna scene,

np.: porownanie walczacych (Achillesa i Hektora) do walki orla i golebicy, umieszczone po piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od momentu toku podstawowej akcji, opisanie wydarzenia skromniej istotnego, pobocznego, nie

zespolonego z glowna fabula, np.: dokladny wykaz tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory tworzy sie sposrod 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli badz spondejow.

szostej. Wyjasnij, na czym polega piekno i uniwersalizm mitow greckich.

Mitologia obok Biblii to nadrzedne zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie - wsrod panstwa zachodniej Europy -

rowniez i Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory ustaw i zachowan ludzkich, ukazane w mozliwosci uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit tenze jest odzwierciedleniem zycia codziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore pochopnie oceniamy jako cos wspanialego, a one

prowadza naszego biura do zguby.

Mit o Edypie

Mit ten mozemy uznac za prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie zespol Edypa, po odniesieniu do dorastajacych jednostek. Ogolnie

materia biorac chodzi o to, ze kazdy ma po sobie cokolwiek z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", czyli zrywamy sposrod dotychczasowym ukladem

wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" budujemy nowy, prywatny system zalety, stajemy sie innymi

osobami. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga najmlodszych i odrzucic rozumiala, z jakiej przyczyny ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko dwoje najmlodszych.

Bogini odrzucic zniosla tak zaawansowanej zniewagi i jej najmlodszych: Apollin i Artemida zabily cale potomstwo krolowej kilkoma strzalami sposrod luku.

Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za posrednictwem caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie zamienili

ja po kamien. Jednakze i wtedy smutek srodku przebywajacej po glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit tenze przedstawia istote

macierzynstwa i wielkie zmartwienie rodzicow, jacy utracili swe dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, jaka musi cierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter i Persefonie

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie po Ziemi po poszukiwaniu ukochanego dziecka, ale nie mogla go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak szeroki, ze deszcze przestaly spadac, strumienie

powysychaly, nie rodzily sie nowe plony i glod rozpoczal zagladac do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednakze nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil

wreszcie i nakazal Hadesowi, by oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednakze wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na

dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana zwrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni i spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

powracac do partnera na cztery miesiace po roku, wtedy to przyroda zamierala, azeby ponownie sie obudzic sposrod zimowego odretwienia. W ten

wlasnie srodek starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc zmian por roku kalendarzowego.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

jednej. opowiesci mitologiczne maja rys religijny

dwa. maja rys uniwersalny, tzn. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. informuja o sytuacjach czlowieka, swoim dazeniach, marzeniach

4. dotychczasowy wielokrotnie stosowane w sztuce

5. mozemy je przyrownac do zdarzen majacych polozenie w wspolczesnosci

7(1). Piekno i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys posiadaly one sens religijny i duchowy. Obecnie posiadaja przymioty kulturowe. Nie zaakceptowac znaczy to

jednakze, ze mity odeszly w jakims miejscu w niepamiec.

Ich urok i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Gwoli Grekow mity mialy wielkie znaczenie. Zostaly one na rzecz nich naprawde cenne jak na przyklad Pismo Religijne.

Przywiazywano do nich ogromna role. Obrazuje to zjawisko, ze obszar kulturowy i bieglosc opierala sie na mitach. Malowidla w wazach, tworczosc

poetycka, przedstawiala bogow, herosow, batalii bohaterow. Za sprawa

mitom odkrywamy jakie dysponowali poglady w dane kwestii, o czym marzyli dawni jednostki, np.:

o powstaniu jednostek opowiada mnie mit o Prometeuszu. Mit o Edypie porusza trudnosc winy

i kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia fantazje Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna azeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Zjawisko w tym, iz starozytni dysponowali podobny stanowisko

na dane sprawy, jak na przyklad my dzisiaj.

Wrocmy jednakze do okresow obecnych. Jak wspomnialem na wstepie "piekno

i uniwersalizm mitow greckich wykrywa sie wszedzie". To prawda. Na przestrzeni wiekow

mity dotychczasowy i istnieja obecne po literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly one inspiracja na rzecz poetow, konstruktorow i immych. W literaturze poeci siegali do mitow

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. Po malarstwie modelem jest wizja slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, bardzo duze,

pospolite, wlasne. W melodii - operetki Ofenbacha. Po przenosni - powiedzenia na przyklad:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i wiele, wiele pozostalych.

Podsumowujac, po mitach sa utrwalone na wstepie wzory czlowieczych postaci i zachowan,

serdecznosc matki (Demeter), zbuntowanego w stosunku do bogow spolecznika (Prometeusz),

czy marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Materia i geneza mitu stalo szukanie riposty na dreczaca zagadke bytu - jak na przyklad powstal rzeczywistosc

i istota ludzka, jaka wydaje sie byc jego natura i zastosowanie. Dawni jednostki odpowiadali w te pytania

opowiescia, ktora byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego podrecznikow antycznej.

Pojmowanie tragizmu jako kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wylonienia. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec koniecznosci

wyboru zalety przeciwstawnych jednakze jednakowo fundamentalnych. Dzialania herosa sa z gory skazane w niepowodzenie oraz sam swiadectwo

wyboru, bez wzgledu na to, ktore sposrod wartosci bedzie wybrana musi doprowadzic do katastrofy.

Po „Antygonie―, oboje glownych bohaterow to gwiazdy ekranu tragiczne:

jednej. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim oraz boskim. Ustawa boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka moze ja napotkac za

witryny wladcy. Ustawa ludzkie wydane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Wybor jednego wywoluje

kolizje innego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa i przeklenstwo, ludzkiego - smierc. Obie siostry sa zupelnie rozne. Antygona jest silna i

honorowa w przeciwienstwie do swej siostry. Wydaje sie byc odwazna i energiczna. Potrzebuje uczcic smierc brata, chowajac go. Lecz aby to uczynic,

musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednakze Ismena wydaje sie byc inna. Boi sie o swoje los i odrzucic chce zlamac zakazu mistrza. Boi sie wladcy i

sprzeciwu w stosunku do niego. Wydaje sie byc oportunistka. Odpowiada postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze morzem losem swoim i

swoich bliskich. Godzi sie w smierc. Nie zaakceptowac buntuje sie gdyz odrzucic chce zrobic afront sie zanim Kreonem. Okazalaby sie w takim

przypadku slaba i przecietna osobowoscia.

2. Kreon

Takze wydaje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale rownoczesnie zlamal uprawnienie boskie. Dlatego zgineli swoim

bliscy. Jesliby uniewinnil i uwolnil Antygone, mogl zaprzepascic caly wlasny autorytet oraz to potrafilo doprowadzic do anarchii i zguby Teb.

Kreon wydaje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla gotowoscia udowodnienia poddanym, ze umie byc porzadny i bezlitosny

dla wrogow. Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc swoim wladze, kazal stosowac w stosunku do nich terror, jako srodek zapobiegawczy.

Modelem moze byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) a takze zamurowanie Antygony. Jest pan rzadny wladzy. Chce umocnic ja i swoj autorytet.

Bezwzgledny na rzecz wrogow i zdrajcow. Wydaje sie byc tyranem, jakiego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Wydaje sie byc konsekwentny. Podczas

konfrontacji sposrod synem Hajmon pokazuje mu jego defekty i dominacje dumy morzem rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce

azeby ojciec zobaczyl prawdziwy wizja sytuacji. Mniema, ze Kreon jest wladca dla wlasnych korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za zlamanie

praw boskich, ktore istnieja wazniejsze od momentu niego. Odwoluje sie do jego czlowieczych uczuc. Potrzebuje by spojrzal na to jak na przyklad zwykly

istota ludzka, a odrzucic krol. Wycofanie sie sposrod decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, oraz nie potworem. Mimo, iz Hajmon

narasta w obronie demokracji po panstwie, swoim ojciec na niego nie slucha. Kreon mniema sie za nieomylnego. Nie zaakceptowac zwaza w wskazowki

syna, ktory wydaje sie byc mlodszy od momentu niego. Po przyplywie gniewu Hajmon wskazuje ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji po „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie byc najbardziej znana tragedia grecka. Tragizm formuluje sie tutaj poprzez upadek wielkiej zalety. Ktora sposrod postaci

wydaje sie byc wartoscia po „Antygonie―, kogo racje nalezy aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie stalo nieodlacznym skladnikiem zycia. Uwazano, ze nie sposob go ustrzec sie. W katastrofy „Antygona―

Sofoklesa glowne gwiazdy ekranu rowniez istnieja obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest smierc Polinejkesa. Wydaje sie byc on uznany za zdrajce ojczyzny. Faktycznie uwaza Kreon - reprezentant wladzy

ogolnokrajowej. Jest pan wladca dbajacym o autorytet panstwa. Antygona reprezentuje uprawnienie boskie. Rodzina wedlug tej dziewczyny jest pierwsza

i najswietsza forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa znaczy dla Antygony

smierc. Pani jednak mniema, ze nie powinna postapic odwrotnie. Role ktora narzucilo do niej zycie zatrudnia bez buntu. Ma do wyboru 2-ie mozliwosci i

kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona moze uniknac zgonu. Dalsze los bedzie jednakze pelne wyrzutow sumienia.

Intencjonalnosc, ze mogla by odrzucic dopelnic obowiazku pogrzebania brata jest na rzecz niej gorsza niz smierc. Kreon tez uwaza, iz racja wydaje sie

byc po do niej stronie, musi jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie byc pelen rozterek, ma zastrzezen, w odroznieniu od momentu

siostry Polinejkesa, ktora konsekwentnie i uporczywie zmierza do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje wlasny czyn miloscia i wiernoscia

wobec brata. Kazde sposrod nich wydaje sie byc przekonane o swojej racji. Nie ma miedzy nimi sposobnosci kompromisu. A, takze to jest istota tragedii.

Odczytujac „Antygone― podstawowej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie byc dla nas wzorcem postawy, jaka daje blogosc i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie byc symbolem i personifikacja pewnych idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dysponuje Kreon. Waha sie czy cofnac kare, czy zezwolic Antygonie zginac. Jest niesubordynowany i walczy z zastosowaniem.

Walka sposrod czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha specyficzna tego gatunku dramatu jest nieunikniony, zgubny koniec. Nic odrzucic moglo uchronic Antygony

zanim katastrofa. Byla w impasie. Obie witryny walczace bronily slusznej kwestii, a nie zostac pokonanym mogla tylko jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje zanim nami po zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wine i oskarza sie sam.

Wedlug mnie w tym przypadku jest do czynienia zwlaszcza z tragedia Kreona. Po utworze mozemy odnalezc prawdy uniwersalne - problem wladzy,

polityki, tyrania jednostki i pragnienia ludu. Bunt po imie zalety moralnych to glowne konteksty utworu. Jednostka miary opowiadajaca sie po niejakiej ze

witryn internetowych ponosi duza odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozumuje i pouczen zawartych po utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do dzisiejszego odbiorcy. Koncepcja

samo wladztwa, wina i kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zagadnienia majace racje bytu rowniez wspolczesnie.

Wedlug mnie Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, juz sam na mojej dziurki

sprowadzil tragedie. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, odrzucic tragiczna ofiara. W istocie to wiec kleska Kreona.

dziesiec. Wymien gatunki literackie zwykle dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemalze wszystkie gatunki literackie, znakomite z podrecznikow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zobrazowane postacie i wydarzenia odrzucic sa wazne z uwagi na nie tylko, lecz jako przyklady uniwersalnych prawidel i

zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Latwa i uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych zawartosci. Wlasciwa

objasnienie przypowiesci wymaga odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie

emblematem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora dysponuje dwa plany, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna,

wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to krotki utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz po psalmie przeznaczona jest do Boga. W

celu niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy skonstruowane sa sposrod wersetow. Psalmy dzielimy w blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Ma mozliwosc to istniec takze patetyczny utwor liryczny, o zawartosci

patriotycznej badz religijnej. Dzielo ten nacechowany byl przewaznie patetyzmem i wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana do osoby badz instytucji. Gwoli Biblii list gra funkcje szczegolna. Ze wzgledu na duze odleglosci miedzy

miastami, a takze w trudy przejazdzki, list stawal sie postacia przekazu Slowa Bozego. Za jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali wiernym

wszystkie watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Dzielo, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie byc Janowi Ewangeliscie i obejmuje mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i konca swiata.

KAZANIE:

Jest to wpis, wyglaszany za posrednictwem duchowienstwo do wiernych, przewaznie podczas nabozenstwa. Kazaniem okreslic tez mozemy tresc pisana

takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal z racji czyjejs zgonu, napisana w czesc zmarlego, rozpamietujaca swoim chwalebne czyny, zaslugi, zalety.

Tren wydaje sie byc gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden sposrod podstawowych dokumentow wiary wszelakiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt sposrod bostwem. Modlitwy dziela sie

na blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to pewien z typow epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor tenze jest zazwyczaj wierszowany i bardzo powiekszony. Przedstawia pan losy

bohaterow na tle zdarzen waznych na rzecz danej spolecznosci. Na plan pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny na rzecz eposu wydaje sie byc

jego podniosly i patetyczny styl.

PIESN:

Utwor liryczny, silnie zlaczony z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze dookola zagadnien w stylu przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, niewinnosc,

rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy afirmacja zycia, natury, swiata i milosci. Poglady filozoficzne sygnalizuja najczesciej tematyke piesni

refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie punkt widzenia czy tez idea, ktora zawierac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule czy zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez okreslonej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej i refleksyjnym, udreczonym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z istnienia panstwa, struktury lub przedsiebiorstw. Kronika charakteryzuje sie tym, iz najczesciej jest ona obiektywna

a takze tym, iz ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, wyjawszy podania cechujaca je zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Przewaznie opowiadanie powstrzymuje sie do jednego drutu fabularnego. Wyrazne dla przekazywania jest wystepowanie luznej

akcji (w jakiej czesto powstaja epizody) a takze brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

11. Podaj wlasciwosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym modelem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich uczestnicy, ubrani po kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe w kierunku czci Dionizosa (boga przewinienie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od momentu dwoch wyrazen greckich:

‘tragos’ - koziol i ‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla

sie w dialogu prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) sposrod chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, innego - Ajschylos,

trzeciego - Sofokles. Sklad aktorski ograniczal sie do trzech jednostek. Aktorami zdolali byc tylko mezczyzni, grali wiec podobnie i funkcje kobiece. Po

tragedii antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna sposrod aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - placz bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny za posrednictwem zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, formy, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typie ze wzorem, jezykiem herosa

•ZASADA KILKU JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - pewien watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko trzech aktorow moze jednoczesnie przebywac w scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis podlug Arystotelesa, odrzucic prowadzilo do

uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie sposrod nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu spokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dysponuje odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT KULMINACYJNY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dysponuje podzialu w akty i sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim i ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada czterech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Konflikt pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest istota tragedii i nosi nazwe konfliktu tragicznego. Polega w zderzeniu sie przeciwstawnych,

rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi nie sposob dokonac wyboru i dlatego wszelkie posuniecie herosa prowadzi na niego do kleski, czyli kleski. Dla

Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia, nadrzedne istnieja

przykazania duchowe. Konflikt Antygony z Kreonem jest to wiec konflikt zalety i koniecznosci, bowiem bohaterowie bronia przeciwnych racji. Rozum

zostaje przeciwstawiony milosci, uprawnienie ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie jednostki. Z owego wzgledu, iz racje obu

stron istnieja rownorzedne, konflikt tragiczny wydaje sie byc nierozwiazalny, wykonuje nieuchronnie do kleski bohaterow. Antygona, za przeciwstawienie

sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na smierc; Kreona, ktory to jest winien smierci czterech osob (Antygony, jej narzeczonego, a swojego syna -

Hajmona i swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda na niego dreczyly do konca zycia. Tragizm wydaje sie byc wywolany nadzwyczajna

konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od energii charakteru i szlachetnych intencji sprowadzaja w siebie smierc lub kleske. Nalezy dorzucic, ze o

ich losie decydowalo po tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Sympatia czytelnika (widza) jest po stronie Antygony, bo po jego odbiorze

urasta kobieta do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, w stylu odwaga i przeciwstawianie sie despotyzmowi a takze przemocy, cierpliwosc i wiernosc

swoim pogladom, niezaleznosc, namietnosc do brata, poczucie wiezi z tradycja i wiara, szlachetnosc i spelnienie powinnosci siostrzanej i ludzkiej.

Jakosci gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z jakich pierwsza wydaje sie byc obrazem istnienia

codziennego, inna zas, wydaje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale zlokalizowany jest w sferze pojeciowej

2. tworzy sie sposrod 3 trzonow: dwa na wstepie to wzory, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

3. jest to opowiadanie alegoryczno-moralistyczne

czterech. nie wazne istnieja osoby i wydarzenia z uwagi na swoja jednostkowosc, ale istotny jest moralizujacy jego rys

5. posiadaja zamknieta fabule

6. przekazuja prawdy moralne

7. maja sens o ponadczasowym wymiarze

“O siewcy―

Czlowiek wylazl na zakres by zasiac ziarna. 1 upadlo w droge i zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo wypalone za

posrednictwem slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest

wyrazenie boze, oraz gleba wszelcy ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna je albo przyswajac, albo zrezygnowac, ale skutki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc o ojcu i jego trzech synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja frakcja majatku i wyruszyl po swiat. Wlasnosc

roztrwonil jednakze szybko w zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla zamoznego czlowieka. Cierpial glod i nedze. Gdy skruszony syn wrocil do ojca tenze

sie bardzo ucieszyl i wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze pochwalic sie z powrotu syna, ktory to byl jak na przyklad

umarly, oraz teraz raz jeszcze ozyl. Ojcem jest Pan, ktory moze pochwalic sie z wszelkiego nawroconego grzesznika. Jest to zawolanie do dostrzegania

swoich bledow i cechujaca je naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie na rzecz rannego i obrabowanego za posrednictwem zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i zaplacil za przebywanie w

gospodzie. Wczesniej pomocy odmowili mu duchowni, jakich zadaniem wydaje sie byc niesc poparcie innym. Przeslanie to, to ze jednostki powinni

okazywac innym internautom milosc i milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, w ktorym przedstawione gwiazdy ekranu i sytuacje nie odgrywaja duza role ze wzgledu na odrzucic same, ale jako

wzor uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje glebsze,

uniwersalne zawartosci. Przykladem moze stac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada w ten sposob, jak ziarno rozsiewane za posrednictwem

siewce padlo na przerozne podloze. Raz padlo w droge i wydziobalo je ptaki, odrzucic wzeszlo w kamiennym ziemi, ani pomiedzy cierniami. Przed chwila

gdy ziarno trafilo w zyzna ziemie, wydalo zniwa bogaty. Prosto odczytac znaczenie uniwersalne tejze przypowiesci, odszukac jej sens, ktory odnosi sie do

ziarna madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc obejmuje nakaz, azeby byc zyzna gleba, chlonnym

sluchaczem, ktory to odnajduje zysk z nauki. Przypowiesc demonstruje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan i prawda dysponuje wymiar

ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― odslania, iz Pan cieszy sie sposrod kazdego nawroconego wiernego, choc zgrzeszyl pan wczesniej i

odszedl od momentu wiary, ale powrocil. Idea te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego sposrod wloczegi. Powrot do rodziny

traktuje naprawde, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc nasza posiada konkretne cech alegorii. Ojciec sposrod tej przypowiesci to Pan Ojciec oraz Jego

synowie to warianty ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy aspekt tej przypowiesci wiaze sie sposrod wezwaniem do

ciaglego powracania, dostrzegania swoich bledow i checi cechujaca je naprawy. Przebaczajacy ojciec swiadczy alegorie milosiernego, wyrozumialego

Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje desen prawdziwej milosci blizniego. Samarytanin, ktory po przypowiesci pomogl rannemu

czlowiekowi, pielegnowal na niego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka na rzecz czlowieka. Po dzis

dzionek samarytanin znaczy czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, uniwersalne, aktualne po dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego jednostki dotknietego wielkim cierpieniem autor probuje wylozyc tajemnice cierpienia niezasluzonego. Pan pozwala

Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, zasobnosci, a ostatecznie i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie jest kara za grzechy. Hiob juz

sam walczy o swoja tytul odpierajac cechujaca je racje. Wypatruje wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob swiadczy symbol religii, cierpienia

niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog rowniez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie dysponuje walor wychowawczy;

- istota ludzka powinien ubostwiac tajemnicze plany Opatrznosci, oraz nie je badac;

- Bog ostatecznie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe, odwolujac sie do wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja wiary w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie do uksztaltowania

literackich wzorcow stosownych nasladowania. Naleza do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje po ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde i cierpienie sposrod pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie do Boga

ï€-umartwia swoja istote i cialo

ï€-anonimowosc

A, takze. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), oraz jego los podporzadkowane pozostalo wlasciwie przygotowaniu sie do

godnego chrzescijanskiego zgonu. Modelem takiego wzoru osobowego moze stac sie sw. Aleksy. Warto rowniez wspomniec postawe sw. Franciszka. To

rowniez wzor parenetyczny - wzor wiary radosnej, pelnej milosci do bliznich, do natury, do globu. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, iz jest to wlasciwy

wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc w

stosunku do Boga i religii chrzescijanskiej oraz sprawiedliwosc i troska o poddanych. W literaturze przykladami perfekcyjnych wladcow byli: Karol Wysoki

z Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny i waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla jego sa: wiara, kosciol

rzymskokatolicki narod. Jego wladza pochodzi od Boga. Karol Wysoki jest wiec symbolem wspanialego wladcy i doskonalym rycerzem. Bedac

zwierzchnikiem panstwa wydaje sie byc meznym i odwaznym dowodca. walczacym po obronie wolnosci narodu. Posiada na ziemi funkcje namiestnika

stworcy. Kieruje sie w zyciu przezornoscia i mozgiem. Drugim modelem moze byc Boleslaw Chrobry sposrod „Kroniki Galla Anonima― Gall

eksponuje dzielnosc, odwage i mestwo wladcy na polu walki, akcentuje jego sprawiedliwosc i troske o poddanych. Scena zgonu krola jest przedstawiona

sposrod wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego herosa, wielkiego partnera.

ideal rycerza - to czlowiek bardzo smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Oddany wobec przyjaciol i damy swego serca, za najwyzsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi i ojczyznie a takze swieta walke w obronie chrzescijanstwa. Najbardziej wyrazista dzialalnoscia tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca jednego z oddzialow, symbol rycerstwa.

Najwazniejsza cena stanowia: namietnosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem swoim zycia wydaje

sie byc walka po obronie chrzescijanstwa. Roland spelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza swoim rycerskich cnot ukazuje scena smierci herosa, w

ktorej za swe ziemskie czyny osiaga wieczna slawe i nagrode w raju. Majac przytomnosc zblizajacej sie smierci, mezny na do niej miejsce wybiera

wzgorze, by byc bardziej Boga. Posiada przy sobie atrybuty swego postaci: miecz i rog. Po swej ostatecznej spowiedzi przypomina wartosci ktore

nadawaly sens swoim zyciu. Po scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego za wiare.

PODSTAWY WYKREOWANIA TAKICH WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci jednostki chcac stac sie ascetami niejednokrotnie oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest niestalym, krotkim krokiem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do pewnych przykladow.

Pisarstwo sredniowiecza opiewala w roznorodne tematy. Jednakze na plan pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Wychodzi to teocentryzmu, ktory to

oznacza zamieszczenie Boga po centrum kultury, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do problematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Prad swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie byc nieporownanie skromniejszy, co odrzucic oznacza, iz mniej interesujacy. Przykladami moze stac sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje rzetelne zasady plywania przy stole ï‚® funkcja wychowawcza i dydaktyczna. Dzielo rozpoczyna zawolanie pomocy Bozej -

apostrofa. Nastepnie autor opowiada w ten sposob co wstaje na polu i niedlugo zostanie zebrane i wyszuka sie w biesiadnym stole. Udziela porad

kobietom i mezczyznom. Pod koniec zacheca do przyswajania samemu dobrych obyczajow. Prosi podobnie Boga o odpuszczenie grzechow i zaslanie

radosci w wszystkich jednostek. Nazywany wydaje sie byc takze glownym savoir-vivrem polskim, gdyz obejmuje zbior nakazow i pouczen, jak musi

zachowac sie przy stole rycerz. Otwarcie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu w stosunku do kobiety, ktory to to znamionowal

epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jako rozkladajacy sie trup panie z kosa ï‚® wizja szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie smiercia.

Jej istota i atrybutami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Obrazuje smierc jako wszechobecna,

wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Bodziec ten odslania smierc, jaka zaprasza do tanca przedstawicieli roznych stanow.

Obraz ukazuje sie po tekstach, obrazach. Wszyscy jednostki podlegaja zgonu. Smierc ulega Bogu. Jest to takze nawiazanie do tematu stosunkow

spolecznych, zawiera idea, ze smierc zrownuje kazde stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie

pokazuje zwiazki spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja przymusow jak azeby tego pragnal

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie i unikaja roboty. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie po

kosciele ale zostal w tym miejscu zabity.

Pisarstwo sredniowiecza znalazla jeden zamiar parenezy. Pisarstwo parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy szykowne i

uznawane w konkretnej epoce. Wzorce osobowe to postacie godne nasladowania, zrzeszajace wzorowe, pozadane, idealne. Pisarstwo sredniowiecza

zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza czy ascety.

17. Zaprezentuj w wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z wzorcow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze swietnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich a takze biesiadnych w Zachodzie, ktore to obyczaje i wyzsza kulture

chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny wskazuje dobre zasady zachowania sie wobec stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor zaczyna wezwanie pomocy Bozej - apostrofa. W dalszej kolejnosci autor opowiada o tym co rosnie w polu i niedlugo bedzie zebrane i

znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad dziewczynom i mezczyznom. Pod koniec przekonuje do przyswajania sobie dobrych obyczajow. Prosi tez

Boga o odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci na wszelkich ludzi. Nazywany jest rowniez pierwszym savoir-vivrem polskim, gdyz zawiera komplet

nakazow i pouczen, jak na przyklad powinien zatrzymac sie wobec stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w tym utworze rozpowszechnianie rycerskiego

kultu wobec panie, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odrebnym przykladem wydaje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Smierc ukazana wydaje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety sposrod kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W dekadzie sredniowiecza jednostki

interesowali sie smiercia. Jej istota i cechami. Rzecz smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie sredniowiecza. Ukazuje smierc

jako wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw tenze ukazuje smierc, ktora zaprasza do tanca przedstawicieli roznych

stanow.

Kazdy ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to rowniez nawiazanie do tematu stosunkow spolecznych, obejmuje mysl, iz smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem moze stac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie

pokazuje zwiazki spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja przymusow jak azeby tego pragnal

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie i unikaja roboty. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie po

kosciele ale zostal w tym miejscu zabity. Zauwazamy tu konflikt spoleczny miedzy szlachta oraz mieszczanstwem, ktore chcialo posiadac przywileje.

Ozywia sie wsrod nich buta.

Jest wciaz duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze i najbardziej popularne.

szesnascie. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek podrecznikow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana do dzis poranka, polska piesnia religijna wydaje sie byc „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace o dacie do niej

powstania:

• piesn stanela w X w., oraz jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez mniema sie, iz powstala po 1386r. (XIV w) sposrod okazji koronacji krola;

• (biorac ponizej uwage uksztaltowanie gramatyczne i leksykalne) „Bogurodzica― powstala w przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie po odpisie sposrod 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

bezimienny.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W Polsce sredniowiecznej piosenka ta stala sie hymnem, o czym swiadcza dowody, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo polskie spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego sposrod 1506r., co nobilitowalo tenze tekst do rangi symbolu

Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, jednakze tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― dysponuje charakter piesni religijnej. Jest to hymn do Chrystusa zwrocony do Mateczki Bozej i Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, azeby Syn Bozy raczyl ofiarowac pobozny zywot na ziemi, oraz po zgonu przebywanie po raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za posrednictwem „Bogurodzice―, odrzucic przestrzegal jednakowego

rozmiaru sylabicznego w wszelkim wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc do wyrownywania stanu sylabicznego, co z czasem, po

XVI po., doprowadzilo do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te, ogarniajace czasami po kilka

wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Zwlaszcza jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika dlatego, ze po

kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka miary skladniowa - pojedyncze punkt widzenia lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane sposrod

odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. sposrod inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) lub opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A ofiarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny przebywanie, ï‚-

Po zywocie szczesliwy przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla na ogol muzyka. Alians z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral specyficzny wplyw w jego budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna na rzecz sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― stanela na terenie nadrenskim, spisana juz po IX po. w kodeksie mszalnym sposrod opactwa benedyktynow w Sankt Gallen

po Szwajcarii. Po XIV-XV po. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja one piesni - wielkanocna (strofy 3-6) i pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem uniwersalnym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa i prosba, pelniacy role

formy klamrowej refren „ „Kyrie eleison― bogactwo rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i cechujaca je czastki, matematyczna precyzja po

ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko niektore do niej cechy. Wolno powiedziec, iz na naprawde przemyslane i staranie dopracowane od witryny

formalnej wyczekiwac bedziemy do czasow Kochanowskiego.

Polacy w tej chwili w sredniowieczu dostrzegali nadzwyczajna range tejze piesni, wykonywajac ja cos wiecej niz piesnia bojowa, spiewalo ja polskie

rycerstwo przed bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla znana

kazdemu Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj rys hymnu zachowala do XIV wieku,

pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na pewnych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

W celu najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie stanela w XIII w. Najstarszy jej zapis pochodzi sposrod 1407r., jednakze juz wtedy byla to piesn starodawna.

Popularnosc i wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za 1-wszy hymn krajowy. Pierwsza do niej zwrotka przeznaczona jest do Matki Boskiej, druga

do Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: do Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa oraz Syna Bozego o wysluchanie

modlitwy, o dobrobyt przenigdy ziemskim i wieczne los po zgonu. Uwage zwraca symboliczna ilosc 4, do ktorej niejednokrotnie nawiazywali jednostki

sredniowiecza, ktora wspoltworza po Bogurodzicy religijne osoby: Oryginal Boska, Chrystus, Bog i Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy wiele

historycznych postaci gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. po funkcji wolacza wystepuje mianownik (Bogurodzica

w zamian Bogurodzico), klasyczne formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, w ktorych nie przyszedl jeszcze przeglos

polski: (zwolena, slawiena w zamian zwolona, slawiona). wsrod starszawych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast na rzecz, jaz w

zamian ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze wewnatrz wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane istnieja

rowniez paralelizm skladniowy a takze paralelny, czyli rownolegly, symetryczny rozklad zawartosci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej podrecznikow sredniowiecznej. Wydaje sie byc niezbitym

argumentem na to, iz w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki

maryjnej. Ryk swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mateczki Boskiej, placzacej pod krzyzem

Chrystusa. Ale przede wszystkim slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. jaka zwraca sie do pozostalych

matek, internautom opowiada wlasny bol. Heroina utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy. Przekaz

Lamentu sposrod konca XV wieku wydaje sie byc zabytkiem podrecznikow polskiej, obejmuje wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki

lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis istnienia swietego, czyli hagiografia. Hhg jego narodziny, mlodosc, ozenek z krolowa Famijana

- lecz sw. Aleksy tworzy slub czystosci i ucieka w tulacza wedrowke, oraz bogactwo poswieca ubogim. Umiera pod schodami na dworze ojca. Dzieje sw.

Aleksego spelniaja wszelkie wymogi gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji duchowej sa rowniez znane i wciaz funkcjonujace modlitwy ten jak: Ojcze nasz czy Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy o ich istnieniu i czynach,, Legenda o sw. Aleksym―

apokryfy - teksty zlaczona tematycznie sposrod Biblia, odrzucic sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, istnieja rodzajem,, uzupelnienia― Biblii.

Poteznieje w tych propozycji wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych sposrod Biblia), bogactwo zdarzen, realia spoleczno-obyczajowe np.,,

Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Cechujaca je zbior swiadczy psalterz., dotychczasowy bardzo atrakcyjne w

sredniowieczu, opiewaja wysokosc i dobroc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, informuja o dawnych lat i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Dobroc, Klamstwo i tym podobne.

19. Porownaj topos mateczki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim i w Matce powieszonych A. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub polozenie np. kraina szczesliwosci po roznych kulturach: Arkadia, Raj, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest za pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna; wydaje

sie byc glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on jedyny, wiec tym

bardziej boli swoim zniewazanie. Oryginal Boska odslania losy swojego Syna od chwili biczowania, za posrednictwem nalozenie cierniowej korony, bicie

go za posrednictwem Zydow, po przybicie do krzyza. Ciagle wspolcierpi sposrod nim, pragnie czuc w podobny sposob On, myslec podobnie. Ale przede

wszystkim slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. jaka zwraca sie do pozostalych matek, internautom

opowiada wlasny bol. Heroina utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- matka jest przedstawicielka matek, ktore stracily swe dzieci. Ukazana jest w trakcie blakania sie po metropolii, postrzegana

za posrednictwem ludzi jako szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca trzech barw: ciemnej i

srebrnej. Czarny - prawdopodobnie totez, ze ubiera sie w czarno, moze dlatego, iz jej cera juz zszarzala, stracila witalny kolor, srebrny - poniewaz jej

wlosy sa w tej chwili siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo badz tez postrach spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Oryginal powieszonych utracila

jedno sposrod podstawowych zagadnien do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi cos wiecej niz z powodu utraty swoich najmlodszych, ale rowniez

z powodu calego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednakze w porzadnym stopniu. Wedlug mnie Matka sposrod wiersza

Rozewicza Jest bialoglowa bardziej nieszczesliwa, mocniej profesjonalna przez los. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt odrzucic odczuwa

zapotrzebowania niesienia do niej pomocy „ociera sie o szorstka cere tlumu―. Cierpi z powodu zgonu wlasnych najmlodszych lecz rowniez przyjmuje

w swoje barki cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy mlodych ludzi, jacy walczyli po obronie wlasnej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza ja do szalenstwa.

Jakkolwiek Matka Przykra, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie z racji smierci syna, wydarzenia sprzecznego z sprawami

naturalnymi, ale nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wykonuje do ekstrawagancji lecz wydaje sie byc przepelniona nadzieja, ze nasza jedna

smierc, smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci pozostalych. Ma nadzieje, ze w tej chwili zadna matka nie pozostanie musiala naprawde cierpiec jak

na przyklad ona.

20. Wskaz wlasciwosci „Bogurodzicy― najistotniejsze o tym, iz uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym i uznana jest za cacko naszej sredniowiecznej

poezji. Dzielo ten wydaje sie byc nie tylko hymnem, ale tez modlitwa. Zaswiadczaja o tym wezwania kierowane do Matki Bozej, powtarzanie formuly

liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa zroznicowane tematycznie i tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy przyznac tytul apostrofy do Mateczki Bozej, znajduje w samemu wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica,

Bogiem slawiena, czuli uwielbiona za posrednictwem Boga, Dziewica „zwolena― czyli wybrana, Oryginal Syna Bozego. Zwrotka inna, ktora

mielibysmy okazje nazwac zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy po niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o

wysluchanie modlitwy, oraz wybitniej specyficzne: o pobozne los, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone istnieja taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Skret ten odgrywa wielorakie opcje. Przede wszystkim wydaje sie byc

refrenem, otoz podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy do czynienia z modlitwa oraz akcentuje prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie okreslone walory artystyczne, ktore swiadcza w ten sposob, ze stworzona zostala zamierzenie. Dwie

strofy zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z takich dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w calkowitym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tychze samych czlonow, czesci.

Po „Bogurodzicy― jest do czynienia sposrod paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• uklad rymow;

• podwajanie drobinek wiersza (dwie strofy, inna dwukrotnie ogromniejsza od krytycznej, podwojone formy wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwie pierwsze powiekszone wersy posiadaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwie zdania rozkaznikowe, tworzace otwarcie

zamierzony kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w drugiej zwrotce - symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania uznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych w -a;

• wersy rymuja sie wewnatrz siebie, jak i rowniez na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu po wersach w rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = piec + 3;

* 3. wers - 3 plus 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna rola przypadla po nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych a takze pelnily

opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow badz ich czlonow.

• wszelka strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Jezyk utworu wydaje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to wzor ma wlasciwosci krasomowcze, czegoz dowodza czeste, wplecione po tekst apostrofy.

Apostrofe swiadczy cala 1-wsza zwrotka, jaka obejmuje ciag wolaczy i dwa przeswiadczenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom towarzyszy melodia. Piesn spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. po tekscie powstaja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny pochodzacy sposrod

minionej ery historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym i wyszedl sposrod codziennego zastosowania. Tych nieuzywanych dzis wyrazen jest po

„Bogurodzicy― co niemiara np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo krajowe. Byla hymnem religijnym, jednakze rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z perspektywy wspolczesnego czytelnika aktualnosc mysli zawartych po literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej istotne stawiali samemu tworzenie dziel o wiary i Bogu. Wiazalo to sie sposrod panujaca po tych latach filozofia. Byl

to teocentryzm, ktory po centrum globu umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl rzeczywistosc, uosabial dobro, piekno i prawde. Jednostki uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w tejze filozofii dominowala mysl o zyciu

posmiertnym.

W tejze epoce dwie pojecia istnieja centralne: Pan i istota ludzka. Bog odrzucic stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie byc osoba. Jednakze to istota

ludzka zostal utworzony na wizja i podobienstwo Boga i dzieki temu madry jest odszukac w samemu doskonalosc i jednosc sposrod Nim. Akcentuje ona

zasadnicze wartosci jednostki, jego tytul zdolnosc do samopoznania, do dokonywania wolnego wyboru, do zdobywania informacji, do milosci i czynieniu

dobra.

Sredniowieczne koncepcje jednostki akcentuja:

•jego jednosc wraz ze swiatem; istota ludzka jest mikrokosmosem stanowiacym odbicie wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo do Boga (sw. Bernard sposrod Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza sposrod Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Pan i istota ludzka znacza coraz to mniej. Kazdy gonia za dobrami doczesnymi, nie liczac sie sposrod konsekwencjami.

Zatracamy nasze ludzkie podejscie. Patrzac w filozofow sposrod tamtej ery mozemy sie od tych propozycji uczyc wlasciwego postepowania. Jestesmy

zobligowani przystanac na moment i przemyslec o wlasnej sytuacji. Modelem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest coraz to mniej

aktualny w dzisiejszym swieci. Glownymi zrebami swoim nauki dotychczasowy: wszechogarniajaca namietnosc, radosc, ubostwo, czyli te wartosci, ktore

przestaja istniec dla nas wazne.

Tworcy podrecznikow sredniowiecza podejmowali tematy ciagle aktualne na przyklad: milosc, smierc, przemijalnosc ludzkiego istnienia, istnienia i globu.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wielkie ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane gwiazdy ekranu w legendach o paniach i o

panach „minionego czasu―. Jakze jest to terazniejsze w otaczajacym nas swieci. Przestalismy cenic to, co najwazniejsze, czyli nasze los.

Zapominamy jak jest to siano ulotne i kruche.

Namietnosc jako odczucie najwazniejsze zajmowalo tez wazne miejsce po sredniowieczu. Modelem utworu moze stac sie utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten motyw jest aktualny w wszelakiej epoce. Namietnosc to odczucie dominujace w zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci wydaje sie byc

nieszczesliwy.

Pisarstwo sredniowieczna niejednokrotnie propagowala wzorce parenetyczne. Ma mozliwosc dzisiaj nie istnieje juz szlachcicow ani kroli, jednak my

mozemy wyprowadzac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swoja odwaga a takze tym ktora wage dysponuje dla jego honor, ktory

to we wspolczesnym swieci stracil w swojej wadze.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych w tej chwili w sredniowieczu sa wciaz aktualne. Wywodzi to stad, iz dotycza one czlowieka, oraz czlowiek sie

nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Po epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie warianty literackie. Na polnocy Europy i we Francji stanela epika heroiczna, ukazujaca dzieje wybitnych

bohaterow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Ogromnego do Hiszpanii

przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana i Izoldy―. Wiersz odwolywala sie

zarowno do typow charakterystycznych na rzecz tworczosci duchowej czego modelem sa hymny oraz liryka maryjna np. „ Bogurodzica―, jak i

kreowaly nowe formy zwlaszcza po tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze stac sie prowansalska tworczosc poetycka

milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wykonuje do postepu hagiografii, sfery pismiennictwa wymagajacej sie prezentowaniem zywotow swietych, opartych

w legendach i dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory te mialy rys dydaktyczny. Konstruowanie sie oryginalnych

panstw i dynastii stymuluje historiografii czyli powstawaniu zbiorow dziel starych. Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego

Kadlubka, Kronika wielkopolska. Po srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany po kosciele po sw. wielkanocne. Ukazywaly

np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za posrednictwem ksiezy i zakonnikow po kosciolach badz w specjalnie wyznaczonych dodatkowo miejscach

poza kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza postacia dramatyczna wydaje sie byc misterium, co po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z

kolei widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Sedziwego i Swiezego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w

okresie swiat religijnych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludzkosci, upadek jednostki, odkupienie i sad zasadniczy.

W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz po Niemczech. Jedynym ze swietnych misteriow naszych jest

„Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja sposrod Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli istniec tylko

mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co po lacinie znaczy cud. Przedstawialy cudowne sytuacje z istnienia Maryi. Z czasow odbywajacego sie w przyszlosci

sredniowiecza pochodza moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za posrednictwem

grzechy i upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na zamysle skierowanie jednostki na wlasciwa droge. Zrodlowym bohaterem

moralitetow byl zwykly czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wylonienia odpowiedniej mily zycia, toczacy wewnetrzna walke

miedzy silami dobra i zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja je, propaguja wzorzec osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy wspolne dla poezji sredniowiecznej i barokowej, odwolujac sie od momentu znanych Panstwu utworow.

Glowna faza baroku trwala od wielu lat osiemdziesiatych XVI wieku po lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi po niej do glosu dla przykladu tworczosc

mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata, jednostki. W

sredniowieczu w glowny punkt swiata jednostki stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem glebokiej wiary jednostek, ktorzy postrzegali

Stworce po kategoriach absolutu. Dlatego w istocie w "Bogurodzicy" blagali, by uslyszal cechujaca je glosy i raczyl ofiarowac spokojne, pobozne zycie i

miejsce po raju po smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje dane o przemijaniu, o zalety dobr ziemskich i ostatecznych - zgonu, wiecznosci i zbawieniu.

Po sonecie "O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem" szczesciem jest apartament. Zycie swiadczy jednak walke z "hetmanem

ciemnosci" - szatanem a takze duszy sposrod cialem. Pan stwarza nadzieje wygrania tejze walki. Po utworze ukazuje sie dwoistosc: czlowiek-swiat,

dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania wskazuja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej milosci rzeczy globu tego" przedstawia

dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze odrzucic sa one w stanie ofiarowac czlowiekowi rzetelnego szczescia i

bezpieczenstwa. Takze "I odrzucic milowac z trudem, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy kompleks milosci i piekna po Bogu. Korzyscia trwala

wydaje sie byc cnota. Szarzynski wybral sciezke walki wraz ze swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne dysponuje niewatpliwe zalety, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, bo pierwszenstwo dysponuje radosc zanim cierpieniem

-nalezy uciekac od momentu doczesnosci po mistycyzm

-zycie sklania do pesymizmu

W zwiazku z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie konflikt miedzy haslami renesansowymi oraz odnowionymi idealami sredniowiecznymi. Po

baroku tworzy sie typ czlowieka kierujacego sie regula dwoistego istnienia, ktore laczylo asceze i korzystanie z uciech zycia, jak na przyklad wiemy sa to

wzorce osobowe zaczerpniete wraz ze sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce i omow wybierany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" sposrod 1506 roku kalendarzowego Jana Laskiego).

Czas do niej powstania do dzis pobudza zywe dyskusje badaczy; jak na przyklad pozwalaja sadzic najnowsze okreslenia jezykoznawcze, narodziny

tekstu zlaczone sa sposrod poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec sposrod wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie byc na hymnach grecko - bizantyjskich, jak na przyklad swiadczy metrow. in. juz sam wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza przeznaczona jest bezposrednio do Mateczki Boskiej

sposrod prosba o wstawiennictwo obok Syna, azeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie byc do Syna Bozego,

obejmuje blagania o "zbozny pobyt" na ziemi i "rajski przebyt" po zgonu. Piesn wydaje sie byc zrodlem informacje o slownictwie i odmianach

gramatycznych owczesnej polszczyzny. Obok slowa "Bogurodzica" wystepuja odmienne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny

(dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Inaczej tez wygladala 2 postac liczby pojedynczej trybu rozkazujacego -

zyszczy, spusci, raczy. Roznice po glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej rowny byl

mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy estetyczne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy:

szyk przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Choc Bogurodzica dysponuje charakter piesni religijnej, blyskawicznie wyszla pomijajac mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jak

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie ponizej Grunwaldem i pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Jednoczesnie stanowila wciaz

nieodlaczna frakcja wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X po. - najdawniejszy polski pismo, Mieszko A, takze oddaje panstwo pod kontrole papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) i nazwy atrakcji turystycznych (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla slownika polskiego―  zawiera 410 nazw naszych

“Ksiega Henrykowska―

XIII po. - na wstepie polskie punkt widzenia: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie przyznac swoim kazaniom artystyczna odmiane, utrzymane istnieja w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, dziesiec polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy wpis napisany po polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, obejmuje tekst psalmow w czterech jezykach: lacinskim, polskim i niemieckim, psalterze pelnia po

sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik zawierajacy komentarz do kazdego psalmu

“Apokryty―

przedstawiaja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1-wszy i jedyny polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i cechujaca je odbicie po literaturze.

jednej. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil sposrod zamoznej rodziny, wiodl dostatnie zycie. W charakterze czlowiek dorosly skazal sie

dobrowolnie w ponizenie i cierpienie, umartwiajac swe cialo i demona. Nagroda za jego cierpienia stalo sie bezzwloczne wziecie srodku do Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach ery sredniowiecza i ich podejsciu do religii. Bunt pisarza

przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie w slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon i Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - po Asyzu zalozyl zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po panstwie wyglaszajac kazania, ktore nawolywaly

do milosci do blizniego.

•zyje po ubostwie

•przyjmuje pogarde i cierpienie sposrod pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie do Boga

•umartwia swoja istote i cialo

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do rodziny eposow laczacych trzy nadrzedne elementy: narodowy, bohaterski i

legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych dookola legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Ogromnego ginie po obronie religii w batalii z poganskimi saracenami. Roland to mezny idealny- koncentruje w samemu

szlachetnosc i odwage, do szalenstwa. Stale postepuje po zgodzie sposrod kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany „slodkiej Francji― i oddany

damie swojego serca. W charakterze rycerz ery feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin,

prawdziwy druh, wierny do oporu Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac o honor i slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie wartym szacunku

•propagowal postawe odpowiednia kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem po nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal zacnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i trafnego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Wskazuje go „Boleslawem, ktory odrzucic spi―. Wedle Boleslaw powstal

sie po sposob wspanialy, dzieki darom zlozonym za posrednictwem ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Ogromnego, wladcy ciebie Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany

za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od dziecka. Karol szeroki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca swiatlym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy i wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania klopotliwych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzor kochanka

Wzor kochanka pozostal przedstawiony po utworze Historia Tristana i Izoldy. Procz tego kierunku propagowana byla rowniez liryka milosna zgodnie z

regula, ze kazdy rycerz musi miec dame swego serca. Trudno doszukac sie po tych utworach rzeczywistych wrazen i rozumuje poetow, istnieja one

poniekad wyrazem tesknoty do milosci absolutnej i doskonalej. Podmiot uczuc zawsze byl wyidealizowany a wykaz uczuc rycerza - calkiem stereotypowy.

Utwory bardzo typowe.

- Historia Tristana i Izoldy - opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj dobrobyt kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie byc chwilowym, krotkim etapem istnienia ducha

•upokorzenie szlo po parze wraz ze zbawieniem

26. Na pewnych przykladach objasnij funkcje motywu smierci po literaturze sredniowiecza.

Kosciol zamierzenie sklanial jednostek do myslenia o zgonu, co potwierdza popularne w takim przypadku powiedzenie "Memento mori". Smierc nalezala

do tzw. kwestii ostatecznych nieopodal sadu koncowego, piekla i nieba. Kosciol roznicowal smierc czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza znalazla

byc przykra, druga stanowila zwykla potrzeba, ktorej lekac sie nie nalezalo. Wazne stalo nalezyte przyrzadzanie sie w spotkanie wraz ze smiercia. Mialy

temu poslugiwac: zycie po cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie sposrod ludzmi i swiatem. Wzory motywow zgonu w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV po. przedstawiajacy przerozne wizerunki zgonu.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest koszmarny: chuda, bezbarwna, zolte slepia i cialo, bez konca nosa i warg,

zgrzytajaca zebami, sposrod kosa po reku i tym podobne. Mowi kobieta, ze zabierze ze soba kazdego czlowieka, ale od razu grzesznikow, ksiezy

zyjacych po dostatku i rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, pijakow. Wynika dlatego, ze wykladzinom czlowiek minie przez los

skromniej, ow jego zgromadzenie ze Smiercia bedzie skromniej przykre.

27. Porownaj kreacje Matki Boskiej w trzech arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

Po „Bogurodzicy― matka Jezusa narasta jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednakze jednoczesnie bliska ludziom. Wydaje sie byc

ich oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem oraz ludzmi

Glowna zwrotka wydaje sie byc apostrofa do Matki Boskiej i obejmuje w samemu wiele okreslen skierowanych ponizej jej linkiem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Oryginal syna Bozego.

W drugiej zwrotce wyznawcy zanosza do niej prosby co potwierdza modlitewny rys wiersza. Odkrywamy w tej dziewczyny prosby ogolne: o wysluchanie

modlitwy, o natchnienie rozumuje.

Z kolei po „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2-ie postacie Mateczki Boskiej i jej syna. Osoba mowiaca

w tekscie jest Oryginal Jezusa. Jawi sie mnie jako odmiane cierpiaca, zalaca sie morzem soba i swoim synem. Oplakuje swe dziecko, chce z przedtem

dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednakze pod krzyzem jest niezaradna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Gdzie jest to siano twe wesele

Co zes mi do obiecywal, tylko bano wiele..: ―

W powyzszym utworze to wlasnie Oryginal Boska wytycza dwudziestozwrotkowy wpis, prosi jednostek o uzalenie sie morzem nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje do ludzi wyrazenia:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja calkowita smutku i zalosci―

Mozemy zauwazyc, iz autor dostrzegl w Matce Boskiej zwlaszcza cechy ludzkie chwile slabosci i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych uczestniczyla. Maria

wydaje sie byc matka i to cierpiaca. Wlasnie bolesc jest glownym problemem utworu. Marie tym bardziej boli zniewazenie syna, gdyz jest pan jej

wylacznym dzieckiem. Obrazuje losy swojego syna od chwili biczowania za posrednictwem nakladanie cierniowej korony, bicie go za posrednictwem

zydow po przybyciu do krzyza. Ciagle wspolcierpi sposrod nim.

„Synku mily i wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Stara sie myslec w podobny sposob on, przeczuwac. Wie, iz to w tej chwili ostatnie sekundy zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki dzielo poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zabawny i w blahy temat, dotyczy pewnego zdarzenia badz osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta

stanowiaca wyostrzenie rozumuje lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Fraszka renesansowa znalazla charakter glownie

sytuacyjny, wspolczesna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, o tresci zwlaszcza obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla samego

zdarzenia. Tego typu tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym frakcja “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to gatunek liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie wraz ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki.

Piesn cechuje uproszczenie budowy, latwa skladnia, uklad stroficzny, wystepowanie refrenow i paraleizmow (powtorzenie jakiegos detalu lub zasady

budowy). Charakter piesni wyplywa z do niej zwiazkow sposrod muzyka; upraszcza uksztaltowanie melodii. Do starego testamentu piesni Horacego

nawiazal Kochanowski. Obok przewaznie uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, niejednokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do niej

odmiany, zlaczone z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni atrakcyjne - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli placz, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym i charakterze zalobnym, poswiecony

wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet i uczynkow. Gatunek ten uksztaltowano w antyku, a do poezji polskiej wprowadzil na niego

Kochanowski.

•traktat

Rozprawa sporych rozmiarow podejmujaca podstawowe zmartwienia danej sfery wiedzy. Poteznieje czesto po tytulach zadan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o zawartosci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace napisy religijne i zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia istnienia codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zniwa kazan przybraly charakter

skladow literackich niekoniecznie pelniace opcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom istnienia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to gatunek poetycki wywodzacy sie sposrod antycznej Cypru (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane po pogodnym tonie.

Opowiadaja one o istnieniu pasterzy badz wiesniakow. Gatunek ten po starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w czasach

nowozytnych i oznaczal w takim przypadku wierszowany dzielo o postaci monologu wlozonego w usta formie literackiej ogolnie pasterza, sposrod

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do podrecznikow polskiej tenze gatunek wprowadzil Kochanowski. Obok sielanki

narracyjne wystepowal tez sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka sposrod zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w

srodek realistyczny badz konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Gwoli sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc,

polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Po sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury i

niecheci do miasta, charakterystyce to na rzecz kultury dworskiej z odpowiednim jej zainteresowaniem zwrotu do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to krotki utwor epicki, ktory cechuje zwiezlosc formy (wyrazny pozycja kulminacyjny,

puenta), ograniczenie cyfry postaci, wprowadzenie tylko jednego watku, skupienie sie w jednym tylko problemie, pewien punkt widzenia. Uksztaltowala

sie ona we Wloszech po renesansie. Zostala srodkiem wprowadzenia do podrecznikow srodowiska mieszczanskiego z swoim zyciem powszednim i

osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co otwarcie odroznialo tenze gatunek od momentu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch pewnych tekstow sposrod literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z forma rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowe pojecie patriotyzmu. Jest to

sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( Na sokalskie mogily ) i nawolywanie

do walki po obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc wiadomosci jest jednakze glosow przekonujacych, ze o ojczyzne

powinno sie sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza w ten sposob M. Rej w „Krotkiej

rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― i „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie do poprawy, funkcjonuje we wszelkich nastepnych

epokach literackich i jest zlaczone z zleceniami pisarzy duzej ilosci pokolen. Najpelniejszy portret zacnego obywatela stworzyl J. Kochanowski w postaci

Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to istota ludzka, ktory cnota uczciwosci, sprawiedliwosc i dobro ojczyzny stawia ponad wlasnpe,

osobiste sprawy. Zauwazajac zlo, pietnuje je odwaznie i ofiaruje sposoby reperacji, nie liczac sie sposrod przykrymi na rzecz niego konsekwencjami.

Odrzuca co wiecej przyjazn i uznanie zwierzchnikow. Nie pragnie im przypodobac, odwaznie obrazuje prawde co wiecej ta przykra. Troska o losy

ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest na rzecz niego naczelna wartoscia. Poswieca dla tej dziewczyny wszystko, co wiecej osobiste ambicje i wlasne

dobro. Sil dodaje mu przekonanie o slusznosci takowego postepowania i mysl, iz zasluguje samemu nim na stale imie.

30. Przedstaw wzorzec szlachcica-ziemianina po przekazie M. Reja i J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep przekonuje

czytelnika do refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, lenistwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, odrzucic odprawianie porannych mszy i

czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie sprawami chlopa. Rej

godzi w ciemnote, zacofa-nie postaci chlopskiego. Wydaje sie byc jednak sprzeczny panszczyznie. Ludzie okresla - „Ksiadz pana wini, pan ksiedza,

oraz nam zwyklym zewszad nedza".

"Zywot jednostki poczciwego" nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla". Po "Zywocie jednostki poczciwego" Rej zawarl

swe rozwazania o zyciu szlachcica od urodzenia az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica a takze jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, w stylu gramatyka, logistyka,

arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od momentu nauki Rej ceni rzetelne wychowanie, kwalifikacji praktyczne a takze rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i

spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzeczywiste szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne los,

odrzuca zas dziedziczenie po przodkach podpisow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za duza wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

jednostki na manowce, bedaca podlozem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany przenigdy i roboty na wsi, totez szczegolowo opisywal lekcje ziemianina po roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a takze

dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac dookola domu sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego przez caly rok odrzucic zabraklo bliskim gospodarza.

Na temat ogromnym zamilowaniu autora do pracy w wsi sygnalizuja liczne zdrobnienia nazw slodkich i warzyw oraz pozostalych plodow rolniczych:

wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas mrozu Rej radzi odpoczywac po milym towarzystwie przyjaciol i rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, co przynosi zysk i przynosi

przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupowac je taniej i sprzedawac drozej w

pozostalych okolicach.

Akt milosny Reja do spraw ogolnych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil cena sluzby wojskowej w zyciu mlodocianego szlachcica, to

upatrywal w tym glownie ksztaltowanie jego zakresu, a odrzucic sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych odrzucic ceniac cechujaca je

zbytnio. Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko dlatego, iz moze pan pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzor szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, poniewaz oprocz informacji praktycznej przedstawiciel tego ogromnego

stanu spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie zaakceptowac wzbudza rowniez sympatii akt milosny szlachcica do obowiazku

sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski po „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od momentu zwierzat, przynoszac im mozg i mowe,

Dlatego tez, kazdy winien poslugiwac krajowi poprzez swe talenty (stoicyzm). Ktory ma upominek wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Ktory jest

mezny - borykac sie w obronie wiary i ojczyzny. Wieksza wartosc dysponuje oddanie istnienia za slawe, niz smierc w zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje

cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel batalii, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal po „Piesni o spustoszeniu Podola", po klesce

Polski sposrod Turcja. Okresla postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, i po krzywdzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude

duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko z powodu wynagrodzenia. Ksieza odrzucic chca egzystowac wedlug przykazan. Pijanstwo, sklonnosc do biesiad,

atakuje dzielo „O doktorze Hiszpanie". Schemat zycia renesansowego humanisty prezentuje fraszka „Do gor i la-sow". Podmiot wspomina jazdy

(Francja, Republika federalna niemiec, Wlochy) a takze zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek musi korzystac sposrod chwili. „O zywocie

ludzkim" stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i osoba wlada Szczescie.

31. Przedstaw realia polskie XVI stuleciu widoczne po utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piosenka. Ma kobieta charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Wskazuje ich zbojcami. Jednoczesnie

przekonuje Polakow do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli ich

innowiercy, koczownicy, odrzucic godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do tak zaawansowanej hanby. Wydaje sie byc

oburzony obojetnoscia szlachty, niedostatkiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec psiaczkow tureckich. Sugeruje im walke,

by placili na wojsko, na bron, by walczyli. Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte i zorganizowac stala doborowa armie. Kochanowski chce by walczyl

caly narod. Zada patriotyzmu. O swoim oburzeniu swiadczy ironiczne zakonczenie iz Polak jest niemadry przed i po krzywdzie. Mimo szkody nie staraja

sie oni podreperowac bledu. Nie zaakceptowac ucza sie na tych propozycji. Nie dbaja o ojczyzne, a o prywate. Nie zaakceptowac wyciagaja sposrod

tragedii moralow. Nie umieja ustrzec sie przed rownolegla sytuacja w przyszlosci.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi ale problem wydaje sie byc aktualny w czasach Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy

odstapic Helene poslom i uchronic ojczyzne od momentu wojny czy pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, oraz ojczyzne narazic na wojne.

Staje sie to uniwersalnym problemem pokazania interesow niekomercyjnych ponad kwestii kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to

alegoria Polski, swiadczy w ten sposob podobny po Troi Kochanowskiego ustroj jak na przyklad w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo

Rady Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych postaci. Pouczenie naszych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga

zakonczone odpowiedzialnosc. Maja dbac o swoich poddanych. Poddani zas musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia i madroscia.

Wytrzymalosc i potega panstwa jest zalezne od poszanowania prawa i przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie byc nastepujace: Nie ma nic ponad ojczyzne, istota ludzka powinien co wiecej z

rozkosza umierac za nia.

32. Wymien i omow powody motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem i nic co ludzkie nie wydaje sie byc mi

obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) i wyraza fascynacje swiatem, zabawa zycia i podziw na rzecz urokow natury. We fraszce "O

doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, niemalze hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo szalec, kiedy czas po temu", "Chcemy

istniec sobie radzi" nawiazuje do pogladow Epikura, ktory za najwieksze dobro uznal deficyt cierpienia, radosc duchowa i intelektualna. Kochanowski

wzywa wiec towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole do zabawy wobec dzwiekach muzy, w aurze tanca, dowcipu, radosci. Dowodzi tez, iz nawet w

trakcie zabawy nalezy zachowac, naprawde ceniony za posrednictwem Grekow, umiar. Od starozytnych przejmuje rowniez ideal wychowawczy i wiare w

tworcze mozliwosci jednostki. Czestym powodem jego skladow jest niewinnosc, ktora uznaje za najwyzsza wartosc - "Piesn o cnocie". Wyraza refleksje o

czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie do koncepcji jednostki wyrazanej za posrednictwem Platona - wylacznie pierwiastek duchowy

obok czlowieka). Rowniez "Na zdrowie", "Na budynek w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i opowiada sie za

wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne przekonanie o niezwyklosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza

poete za wybranca o niemalze boskiej dyspozycji tworzenia. Bodziec ten ukazuje sie po piesni "Niezwyklym i odrzucic lada poslugi opatrzony". Powtarza

za Horacym, ze swoim wiersze zapewnia mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez do mitologii, wprowadza bogow, tradycje. W piesni "O

spustoszeniu Podola" ukazuje sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor i lasow" - Proteusz (bozek lesny), po utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe",

"Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Zachowuje w tych propozycji pochwale cnot i zalet zmarlego, pokazanie wielkosci poniesionej straty,

fraza zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Przewaznie poeta nabiera do Horacego,

lecz zmienia je, jednoczy rozne powody w konkretnym tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden sposrod epizodow wojny trojanskiej, jednakze przedstawiony w tym miejscu

problem dotyczyl aktualnej sprawie. Pokazywal konflikt pomiedzy biznesem jednostkowym i ogolnym. W powyzszym utworze latwo odnalezc swistki, w

ktorych liryk krytykuje wladcow oraz calkowite spoleczenstwo. Slowa krytyki istnieja wyrazem glebokiej troski o losy osobistej ojczyzny. Jednym z

fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy kwestia pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie sprawe sposrod

odpowiedzialnosci ktora na tych propozycji spoczywa, posiadaja sprawowac wladze nad calkowitym narodem, dziac na strazy prawa i sprawiedliwosci.

Nie zaakceptowac wolno wykladzinom myslec o prywatnych romansach, powinni posiadac wylacznie na uwadze dobro ogolu. W minionym fragmencie

tejze wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie byc ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku

miast, a nawet wielkich mocarstw. W utworze zawarte istnieja takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych osob (wypowiedziane ustami

posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie nadaje sie w obronce ojczyzny (mialo to zachecic

mlodzi rycerska do grozacej w tej chwili wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil rowniez do katastrofy pewne elementy, ktore pomimo

umiejscowienia akcji w Troi nadaja do niej jednak krajowy koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady panuje typowy krajowy

balagan). Sadza przewodnia calego utworu wydaje sie byc stwierdzenie, iz panstwo jakiego obywatele rzadza sie prywata, a odrzucic miloscia ojczyzny

musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest gatunkiem bardzo starym, siegajacym podrecznikow antyku, silnie zwiazanym sposrod muzyka i poczatkowo wykonywanym wraz z pania a.

Pierwszym tworca piesni i wzorem na rzecz Jana sposrod Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni Kochanowskiego istnieja

przekladami rzymskiego poety. Sa one w dominujacej ilosci powazne, cechujaca je tematyka wydaje sie byc zas rozna. Wystarczy doprowadzic do

realizacji przegladu roznych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( odwrotnie biesiadne ) np. „Milo szalec, jak czas po temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie patrzac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol pytan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc istnienia, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, afirmacja

swiata, natury i istnienia, milosci. Poglady filozoficzne przewaznie stanowia zawartosci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze stac sie „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora obejmuje skarge i lament po klesce Mlodych polakow

poniesionej w trakcie napadu Tatarow na Podole, obrazy tejze kleski to: zrabowana gleba i jednostki ( panie i najmlodszych ) uprowadzone przez

nieprzyjaciela. Poeta odwoluje sie do tych, jacy czuja wciaz milosc do ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w dzialaniu, przygotowania zasobow dla wojsk,

mysli o kraju oraz nie o prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Weseli mie tenze rym: „Polak madry po szkodzie―

Ale jesli prawda i sposrod tego naszego biura zbodzie,

Swieza przypowiesc Polak sobie nabedzie,

Ze i przed szkoda, i po szkodzie niemadry.

Do piesni refleksyjnych jestesmy wstanie zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie patrzac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

przekonanie o harmonii swiata, urodzie natury, radosci, odpowiedniego stanowiska dla wszelkiego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, wreszcie

czlowieka o prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbedne nawet ucho i jednostki, bo dysponuje czyste serce i

owego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od momentu nas Kobiety za twoje hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera wspaniala, renesansowa

wizje swiata. To kosmos i ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek czuje sie dziedzicem Boga na calym swiecie, chwali utwor

Boskie-od dalekiego kosmosu po zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematyka piesni XXIV jest tworca, poeta, swoim tworczosc i niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie po raz 1-wszy o tym slyszymy, przeciez Horacy w

swoich „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik samemu stawiam trwalszy niz wraz ze

spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw przerozne wsi po literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Obszerny poemat zbudowany z 12 piesni o zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zlaczone z noca swietojanska. Jest to proba wykonania

pierwszej polskiej sielanki. Liryk chwali los na wsi. Obraz wydaje sie byc wyidealizowany. Autor nie przypomina o klopotach i klopotach codziennych, co

wiecej praca ukazana jest jako czynnosc sprawiajaca radosc. Zywot wiejskie jawi sie jako szczesliwa egzystencja pelna zalet, gdzie dojrzewa sie

grzecznie, poboznie i bezpiecznie. Posada na pozycji choc zmudna daje czlowiekowi stale i pewne koszty utrzymania, wysilek zas jest powodem do

dumy. Po roboty mozna odetchnac wesolo spedzajac czas w tancach i spiewach. Czlowiek zyje w wsi po harmonii sposrod przyroda. Gwoli

Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie byc podziwu, poniewaz to w istocie oni wskazuja zmeczonej zyciem dworskim

szlachcie jak wyszukac spokoj, porzadek i harmonie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to komplet 20 skladow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze o milosci i staropolskich weselach

szlacheckich, Oraz mozliwosci natychmiastowego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej poczatkow 17

wieku jest wynikiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor notowania o ujemnych stronach istnienia wiejskiego, o nierownosci

spolecznej, o zlych cechach czlowieczych charakterow, o polityce krolewskiej. Ten wizja mozna odczytac jako sprzeciw poety przeciw niesprawiedliwosci

spolecznej, ktora zawsze dotyka najubozszych i w stopniu daleko idacym wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem zachwycajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i powszechne przekonanie, iz stan

ziemianski jest stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzeczywiste powodzenie i radosc. Zabawy plynace sposrod zycia jednostki na wsi

mocno podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl wybitnym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwyczajne i nieskomplikowane, wiedzione po obcowaniu po z

natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych i opowiadajacych o swojej milosci prosto sposrod

serca, podsmiewajacych sie sposrod siebie i swoich amorow. Sielanki swoim ze wzgledu na tekst, stopien wlaczonej w tych propozycji mitologizacji i

jezyk mozemy podzielic w dwa warianty. Pierwszy holduje dworskie konwencje i obejmuje utwory, ktore sa czy tez przykladami, czy przerobkami idylli

antycznej, czy tez tez zestawem oryginalnych obrazkow z istnienia wiejskiego, jednakze alegorycznych, kompletnych powiazan sposrod mitologia±, w

ktorych pod maska pasterzy i pasterek przedstawia Szymonowic jednostek i zwiazki dworskie. Naturalnie obrazy dekorowane w sielankach

konwencjonalnych w niczym nie przypominaja prawdziwego istnienia wsi. Owe wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja ponizej mitologicznymi imionami:

Dafnis, Licydas nie istnieja prawdziwe ale sztuczne i zmyslone, jednakze prawdziwe na pewno sa odczucia, szczescie i nieszczescie po milosci, jakich

doswiadcza niemal kazdy, tak samo jak i bohaterowie utworow Szymonowica. Wszystkim skromniej lub wybitniej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie

sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace sposrod trafnej i celnej obserwacji i oceny zycia, tak zaawansowanej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli

prawdziwy wizja zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od momentu siebie tematycznie.

"Zency". Po utworze ow poeta zrywa zupelnie sposrod konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Polozenie beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie panie, narzekajace w swoj los. Uderzajacy wydaje sie byc realizm, sposrod ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem rak

tego ludu wszakze wydaje sie byc przepych sluby i zamozne zycie zobrazowane w "Kolaczach". "Zency" otwarcie zarysowuja konflikt miedzy panskim

dozorca - Starosta, ktory to wystepuje zawsze z wiernym symbolem swej wladzy - nahajka±, oraz chlopem absolutnie pedzonym do roboty.

Widzimy wiec tutaj krytyczna weryfikacje zycia i sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej podrecznikow. Jest pan autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem oraz Plebanem". Jest to

utwor o problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory odrzucic odprawia nabozenstw

nalezycie. Takze nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to niejednokrotnie. Pan boi sie, czy czasem za sprawa tego postepowaniu wszelcy wraz z

ksiedzem nie wynajda sie w lewicy, czyli czy odrzucic zostane potepieni. Wojt wydaje sie byc oskarzony. Nie zaakceptowac atakuje wciaz ksiedza, gada

tylko o dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te rzeczy jednocza Wojta z Bogiem. Pan wciaz podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa

praktycznie jarmarkami. Jednostki znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za co otrzymuja odpust. Teraz zamyka sie

do rozmowy Pleban, ktory w istocie nadszedl. Zaczyna krytykowac urzedy swieckie. Powiada, ze w stu urzednikow, jeden wydaje sie byc sprawiedliwy i

nieprzekupny. Sedziowie nie pragna odprawiac swych procesow, chyba ze za rownoczesne swiadczenia. Rozmaite lapowki i daniny przypominaj zbiory

mysliwego, na przyklad na przyklad sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i swoim bezowocne obrady, prywate wyjawszy zabezpieczenia

kwestii narodowych. Wojt sluchajac owego sporu zamyka sie i przedstawia zalosny los chlopa. "Ksiadz Pana wini Pan Ksiedza, oraz nam zwyklym

zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba dawac im to gesi, to kokosz. Pod spodem przymusem

zrealizowac trzeba tloke, prace poboczna procz panszczyzny. Ksiadz odrzucic pozwala ponownie zwozic ziarna poki odrzucic wybierze dziesieciny,

wsrod dogodniejszych kop snopkow. Zwozka podobnie jest zawiklana, bo i Pan i Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie

szlachty wobec jego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi tez o stratach, jakie szlachta ponosi z racji zycia ponad stan. Zbytki

powoduja deficyt rozsadku i nieuchronne zbankrtuowania. Chlop wydaje sie byc zadowolony wraz ze swego losu. Jest osoba uczciwym i nie zal mu

zywota. Ksiadz i Pan odrzucic sa ukojeni. Pan karci Wojta za zbytnia poufalosc i odwage. Utwor wydaje sie byc obrazem rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki tyczace zycia szlachty na wsi, omawia przebieg calego do niej zycia. Po mlodosci wskazuje

cwiczenia zlaczone z obyciem towarzyskim i rzemioslem militarnym. Nauki odrzucic zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, oraz jezyka mozemy sie

przyuczyc bez do niej znajomosci. Mlody szlachcic musi posiadac zaledwie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci, umiarkowanie, milosierdzie,

statecznosc i zdolnosc wlasnych korzysci. Kiedy mlody szlachcic dorosnie, musi zajac sie gospodarstwem i ozenic. Alians malzenski powinno sie

zawierac sposrod osoba rownego stanu i majetnosci. W celu urzedow nie powinno sie pretendowac. W ciagu roku przewidzial rowniez Rej zajecia na

rzecz mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa i krzewy w ogrodzie, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki

okopac, przyrzadzac grzedy sposrod truskawkami i tym podobne. Latem mozemy z tychze przygotowanych na wiosne krzewow i drzewek posiadac

owoce i pozytek. Sa juz wtedy jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Podczas lata gospodarstwo przynosi takze: maselko, serek, jajka

swieze, istnieja tez kurki, jagniatka, ryby slodkowodne. Wszystko na rzecz uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca

niesmak i jednostki zle pracuja. Zima ciagnie najwieksze rozkosze. W ostepach polowania z bliskimi, a takze polow w przereblach, zastawianie sidel i

potrzaskow na zwierzeta futerkowe. W mieszkaniu wszystko przygotowywane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja wreszcie pozytek. Jednakze i

podczas mrozu nalezy nadzorowac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez mozemy z towarami, albo podobnie u handlarza sie zabawic i baranow i cielat

kupiwszy niedrogo sprzedac, po innej okolicy drozej. Widzimy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie zajmuje sie juz caloscia gospodarki narodowej,

wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, oraz korzysci patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia w wsi. Po Czarnolesie powstalo wiele pieknych tego typu skladow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo lubiany drzewie, specjalnie cenionym. Liryk zwraca uwage na to, ktore to wartosci przynosi lipa. Miod, szept lici, cien, trel ptakow. Sa to

wartosci, ktore drzewo zapewnia czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor po formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmowi

dalszego popijania z panem, bo boi sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Pan przypomina przeszlosc, kiedy obie strony posiadaly wiecej powierzenia.

Chlop podobnie o tym pamieta, ale czasy zmienily sie na swoim niekorzysc. Jest to jeden sposrod utworow w ktorym poeta zahacza problem spoleczny w

Polsce. Zaprezentowanej sytuacji odrzucic aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" - sklada sie ze wstepu i 12 piesni spiewanych przez panny. Jest to

dzielo oparty w tradycjach uroczystosci poganskich w kierunku czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob termin swojemu podziwowi dla zwyczajow ludowych.

Chwali wies i zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Wydaje sie byc mowa o milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie wyrazne,

jezeli wezmiemy pod uwage charakter przedstawianej uroczystosci. Piesn panny drugiej mowi o tancu i radosci. Sklania wszystkich do pojscia po jej

slady. Ostatnia panna w pieni swej obejmuje pochwale istnienia wiejskiego. Chwali wesolosc i spokoj wsi. Chlop podtrzymuje ze swej pracy mojej dziurki i

rodzine, a fach jego wydaje sie byc znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza, zolnierza czy pisarza. Oblicza nastepnie kazde przyjemnosci

roboty, chwali wieczorne spiewy i tance. Dzielo nalezy traktowac jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci istnienia w czasie swieta

majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki znalazla wplyw w uksztaltowanie herosa lirycznego po poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci egzystowania oraz poszukiwaniami dlan postaci, czesto po kulturze antyku i nieskazonych idealow po Biblii. Na bazie tych zrodel

powstaly dwie glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan sposrod Czarnolasu byl wybitnym humanista i totez w swoim poezji znajdujemy echa

ideologii epoki. Faktycznie juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna i dobroczynnego wplywu przyrody w

ludzka psychike. Zawiera rowniez pochwale i zachete do harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we fraszkach zartobliwych umiejetnie i bez

zawisci wysmiewa ulomnosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, inteligencja obserwacji i umiejetnosc krytycznego spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jak na przyklad np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem i rola jednostki w swiecie, zastanawiaja

morzem nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly glownie w okresie dworskim, ale rowniez podczas bytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji swoje

niemalze wszystkie przemyslenia i za ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest

piesnia pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga i dziekuje Jemu za utwor stworzenia globu oraz jednostki, a takze harmonie miedzy

nimi panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. Po piesni „Serce roscie, patrzac na te czasy... ― Kochanowski tworzy dwie postury

charakterystyczne na rzecz renesansu: stoicyzm i epikureizm i ostatecznie dokonuje cechujaca je syntezy. Przenigdy najwazniejsze wydaje sie byc miec

czyste sumienie, radzi, aby uzywac z okazji do rozrywki, ale racjonalnie i po sposob umiarkowany. Wlasnie po poczatkowej fazie humanizmu najglosniej

zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako zalety samej po sobie. Po „Piesni o cnocie― liryk stara sie stworzyc swiadomosc

czytelnika. Kluczem wydaje sie byc tu wyrazenie „cnota― rozumiane jako zdolnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych wraz ze

swiatem podworza, odrzucenie wrazen niskich, zwlaszcza zazdrosci. Pielegnowanie w samemu cnoty wydaje sie byc obowiazkiem kazdego czlowieka, a

najwyzsza cnota wydaje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez ogromna wage do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez juz sam

proces kreatywny. W „Piesni o solidnej slawie― Kochanowski zwraca sie do nabywcow z apelem, aby starali sie oni pozostawic po sobie slawe i

honor. Problematyke dziel sztuki porusza rowniez w piesni „Niezwyklym i nielada poslugi opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i danym artysta,

ktory to z racji w posiadany warunki jest jednostka wybitna. Wizja lotu morzem roznymi panstwami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego w ten

sposob, ze swoim dziela sa tez znakomite nie tylko rodakom, ale i o wiele poza barierami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez do antyku. Slowa z

piesni „Milo szalec, kiedy czas po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to brzmi „slodko jest szalec w stosownym miejscu i

czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w wymienionych wczesniej utworach zaczerpnieta jest z antyku, podobnie podobnie horacjanskie

„carpe diem―.

Mniemanie o niesmiertelnej slawie to takze obyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). Po piesni panny XII mozemy odnalezc rowniez topos arkadii

– „Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz projekty osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W wieku renesansu pisarstwo parenetyczna wciaz pozostala innowacyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe wzorce osobowe, idealy godne

podpatrywania. M. Rej proponuje desen poczciwego ziemianina, poucza, ktore to zycie musi wiesc szlachcic ziemski, mistrz swojej majetnosci.

Wskazowki powstale sa po „Zywocie jednostki poczciwego―, oraz wzorowy ziemianin zyje bezproblemowo dopatrujac uposazenia, rozkoszujac sie

darami natury o wszelakiej porze roku kalendarzowego, dbajac o harmonie, zapelnianie obowiazkow ale rowniez rozrywke. Pokrewny model ziemianina

pokazuje „Piesn swietojanska o sobotce― a nawet „Zency―

Rozny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek ten proponuje Lukasz Gornicki po dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: istota ludzka

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery i znajomosc dziel sztuki i muzy. Wsrod wzorcow proponowanych za

posrednictwem literature renesansowa mozemy rowniez wyroznic: wzorzec patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej

swych dobr a nawet zycia. Tego typu ideal stworzony jest po patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach

ksiedza skargi, a zwlaszcza literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal wciaz jeden wzorzec – typ

renesansowego stworcy, humanisty. Takowa jednostka odrzucic ogranicza sie do niejakiej dziedziny robienia, jest uniwersalna, oprocz talentu ma

rozlegla wiedze a takze zna jezyki obce. Takimi cechami odznaczali sie przenigdy m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz zalety cenione za posrednictwem czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do swietnych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Po „Zywocie jednostki poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, pojmowana jako cnota uczciwosci, patriotyzm, los zgodne sposrod natura. Odpowiedni ozenek, zadania

gospodarskie i obywatelskie okreslaja wartosc istnienia czlowieka poczciwego. Z duzym kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej zajecia gospodarskie,

prace w roli i w ogrodzie, uciech plynace sposrod zycia rodzinnego, patriotyczne i obywatelskie zadania szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka jako

bogatego ziemianina, ktory wydaje sie byc dobrym gospodarzem, dba o swoja rodzine, z rozkosza korzysta z dobrodziejstw przyrody, zacnego ojca i

troskliwego partnera, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak sposrod dziedzicznego czy nadanego tytulu, nie jest podparta na

wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach chce Bozego blogoslawienstwa. Wedlug jego najwyzsza

korzyscia jest niewinnosc ( jak na przyklad u stoikow) rozumiana jako czyste sumienie, ludzka przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej

starosci. Wie, iz dobra doczesne ni zapewnia prawdziwego szczescia i spokoju wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm i przykazan.

Rewelacyjne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu jedna z fraszek. Podmiot liryczny uznaje wigor za jedna z najistotniejszych wartosci, w

stosunku do ktorej odmienne dobra gubia swe znaczenie. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne los w aprobacie z natura i odrzucic szuka

wiele do szczescia.

Rozwazaniom odnosnie ludzkiego istnienia i swoim prawdziwych zalety w wybranych utworach towarzyszy poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug jednostki odrodzenia powinno sie zyc zgodnie z natura i jej sprawami, pamietac, iz wszystko przemija ale powinno sie przy tym afirmowac zycie i

w pelni z niego korzystac. Wedle stoikow powinno sie ze spokojem przyjmowac niestale koleje losu i wyrobic spokoj lezacy wewnatrz broniacy zanim

atakami fortuny.

38. Okresl, ktore sposrod problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego istnieja nadal terazniejsze.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie byc uznawany za najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym swoim dzielem wydaje sie

byc wydany po 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i o ustroju swietnym

uszczesliwiajacym wszelkich obywateli panstwie. Zastanawia sie nad cnotami i atrybutami charakteru niesamowitego obywatela Rzeczypospolitej oraz

morzem obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wzgledem kazdego obywatela. Pojawia sie tu tez postulat rownosci

wszystkich mieszkancowrezydentow wobec uprawnienia i ubolewanie, ze po Rzeczypospolitej na rzecz roznych jednostek jest zroznicowane prawo. Na

przyklad prawo karania smiercia wydaje sie byc zroznicowane dla osob z roznych warstw spolecznych, inne na rzecz szlachty i inne na rzecz mieszczan.

Mysle ze, tenze problem wydaje sie byc nadal aktualny. Tak w tej chwili bylo i jest, iz ludzie majacy wplywy i takze zamozni podlegaja nie zawsze tym

samym prawom co zwykly obywatel, ale zazwyczaj istnieja traktowani znacznie lzej, w ogromnej liczbie przypadkow moga sie chociazby kupic. Czesto

jednostki na wysokich stanowiskach unikaja kary badz dochodzenie po ich kwestii jest o wiele przedluzone. Pozniejszym problemem, ktory to porusza

Modrzewski jest rola nauki i wiedzy przenigdy kazdego czlowieka a takze wspolzaleznosc energii panstwa i jego potencjalu intelektualnego. Autor uwaza,

iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, aranzowac nowe uczelni i ulepszyc sytuacje finansowa nauczycieli. Obecnie wynagrodzenia instruktorow sa

skromne i wielu z fachowcow ucieka ze szkol lub zwyczajnie zmaga sie z bieda i operuje nadal sposrod dobrej woli. Ostatnio prowadzona jest reforma ale

mimo to wiele szkol, szczegolnie po malych miasteczkach, zamknieto i dzieci wielokrotnie musza isc do tychze odleglych znacznie kilometrow. Ponadto

szkoly posiadaja zazwyczaj nazbyt male zasoby finansowe na rozwoj pracowni i zakup pomocy naukowych, czasami nawet w utrzymanie. Po ksiedze o

wojnie natomiast mowi, iz kazda wojna powoduje klopoty i tragedie zwyklych mieszkancowrezydentow a odrzucic tych, jacy je wywoluja. Rowniez dzisiaj

w wojnach gina niewinni ludzie badz zolnierze walczac w interesie pozostalych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w przerozne ujecia tyczace spoleczenstwa i panstwa. Humanisci propaguja postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i swoim traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glos w sprawie ojczyzny. Autor zahacza sprawy panstwie w piec

dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Po ksiedze A, takze "O obyczajach" sa zawarte przeliczania nad logistyka panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - kazdy mieszkaniec wydaje sie byc

obywatelem i panstwo musi mu dac mozliwosc szczescie, - o zalety czlowieka odrzucic decyduje urodzenie, - kazdy czlowiek musi byc prawnie

przygotowany do pracy, oraz ludzmi niezdolnymi do tej dziewczyny powinno pielegnowac panstwo, - nalezy ustanowic urzedy nadzorujace wszystkie

sfery zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Po ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar za zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od momentu pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w momencie odwrotnej facio byl karany smiercia). Autor proponowal zaplanowac nowy

regulamin prawny sposrod udzialem przedstawicieli wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, oraz najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow w drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron po neutralnym rejonie, sankcje gospodarcze).

Modrzewski dowodzi, iz "zadne korzysci sposrod wojny odrzucic sa naprawde wielkie, by mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi roztaczajacych wojny

wskazuje zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu po 1551 r. Modrzewski ofiaruje: - skonstruowac kosciol narodowy niezalezny od

momentu Rzymu, - wybieranie papieza przez kazde narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez jednostek wyksztalconych i

szlachetnych.

Po ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy w rzeczy zbedne, takie jak wspaniale domy a takze sute biesiady. Proponuje

zasoby finansowe przeznaczone w ten zamiar wykorzystac po inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, oraz mianowicie w dotowanie szkolnictwa w

czasach, w ktorych nie docenia sie informacji i roboty nauczycieli ksztalcacych przyszle, gorace talenty polityczne i literackie. Modrzewski ofiaruje

przejecie opieki nad budami przez panstwo, a uprawnienie do uczenia sie umozliwia wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po

raz 1-wszy prawo kroczenia dziewczat do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej do chorob. W taki sposob pietnuje pan:

- niezyczliwosc ludzka w kierunku Rzeczypospolitej, czyli brak milosci ojczyzny i prywate, cechujace obywateli. Namietnosc ojczyzny wydaje sie byc

podstawowym obowiazkiem kazdego obywatela i prawem Bozym. Owe dwie zalety (Bog i ojczyzna) winny sie laczyc w jedna calosc. Obywatele powinni

porzucic dobro wlasne dla ratowania dobra lacznego, dla dobra ojczyzny nalezy poswiecic caloksztalt: majatek, energii, zdrowie, fuks, a nawet los.

- niezgode wewnetrzna. Po narodzie powinna byc zgoda, poniewaz laczy na niego jedna religia, jedna ojczyzna, jeden krol, te same uprawnienia i

swobody obywatelskie, identyczne sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne rezultaty, do ktorych moga spowodowac niezgodni obywatele - duzy

sejmowe, wojny domowe, oraz w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W nastepstwie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk i narod

wymra, a obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. W charakterze przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche,

zazdrosc, oblude i obmowe.

- oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej do tyranii i despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa. Panstwem powinien

rzadzic krol, wspierany madra sugestia, zlozona sposrod przedstawicieli narodu. Jako pobudki istniejacego postaci rzeczy wymienia nadmierna wolnosc

szlachecka, podle funkcjonowanie sejmu oraz rozpryskanie dochodow ciebie i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo i herezje. Wedle Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa i jego potegi. Krolestwo polskie od szesciuset lat opiera sie na

wierze Kosciola rzymskiego, a w tym momencie heretycy domagaja sie, azeby stara religia ustapila oryginalnej. Jednak heretycy nie istnieja spojni,

odrzucic tworza jednosci. A na rzecz Skargi jakiekolwiek badz krolestwo nie powinna dlugo trwac, jezeli dysponuje wielu bogow. Warunkiem szczescia

Rzeczypospolitej wydaje sie byc jednosc i zgoda, jakiej podstawa wydaje sie byc wiara katolicka. Latwo wydaje sie byc naprawic niezgode u katolikow,

ale obok heretykow to niemozliwe, gdyz rozmaitosc wiar przeszkadza po przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela panstwa i gubia je.

Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie w wszystkich dziedzinach zycia, takze publicznego, jak i rowniez prywatnego. Heretycy nie potrafia

nawet odpierac panstwa zanim poganami, bo rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludzie nie jest odpowiednie do wygrania wojny. Skarga wzywa

wiec krola do obrony wiary katolickiej, jako straznicy moralnosci i bazy jednosci narodu, oraz do przywrocenia jednosci religijnej po narodzie. Wymaga

odciecia roznowiercow od wszelkich urzedow i pozbawienia cechujaca je ochrony prawniczej. Rownoczesnie podwaza legalnosc i znaczenie konfederacji

warszawskiej.

- niesprawiedliwe uprawnienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw solidnych nie ma rzetelnej wolnosci. Za prawa sprawiedliwe

uwaza pisane, umieszczone w tablicach Mojzeszowych, duchowne, okreslone przez Kosciol oraz krolewskie i panstwowe, ustanowione na rzecz

porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych a takze zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym

katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim rozgardiasz (istnialo w takim przypadku wiele

sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Obrazuje takze w problem przekupstwa. Domaga sie rowniez zniesienia norm ograniczajacych i

naruszajacych przywileje Kosciola i krola. W tym samym czasie walczy o usprawnienie sadownictwa i wladzy wykonawczej - np. bezzwloczne sadzenie i

bezwzgledne wykonywanie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga przedstawia wszelkie grzechy, swiadczace o upadku obecnego porzadku. Wymienia wsrod tych propozycji

herezje, mezobojstwo, ucisk i wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, szafowanie, niemoralnosc i brak sprawiedliwosci w

sadach.

Przyrownuje wreszcie ojczyzne do matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa one szacunek a takze do tonacego okretu, ktory to wszyscy,

po chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tejze oryginalnej retoryki pietnuje pan wady szlachty, podkresla mase problemow i zjawisk, ktore to maja polozenie w kraju a takze

proponuje naprawe istniejacego postaci rzeczy. Jednoczesnie przepowiada pan, iz rozplenienie sie tych chorob dojdzie do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, na rzecz ktorego ojczyzna byla sprawa bardzo istotna, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek do ojczyzny wyrazal zarowno po

piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O solidnej slawie"), jak i rowniez we fraszkach, w ktorych krytykowal

wady moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i sumiennej pracy

na rzecz dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej waznym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawie panujacej po Rzeczypospolitej wydaje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Dzielo, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, formuluje przeslanie do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic

potrafia jedynie do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie dostrzec mozna najrozniejsze analogie do wydarzen politycznych tego czasu. Priam wykazuje

zaskakujace podobienstwo do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego i slabego. Podpowiedz Krolewska obraduje na wzor polskiego Sejmu. Zauwazyc

mozna prywate, egoizm i przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie w polskim dworze. Utwor swiadczy ostrzezenie, iz nie przetrwa zadne

panstwo, w ktory to interesy mieszkancowrezydentow beda stawiane ponad dobro ogolu.

Pozniejszym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Po "Zywocie jednostki poczciwego" odszukac mozna wzorzec prawego

obywatela. Lecz glownym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace na niego sprawy i swoj zamieszanie o spoleczny wizerunek panstwie jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia wszystkie nieprawidlowosci, ktore to dostrzega po owczesnych stosunkach spolecznych. Zwlaszcza

podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto akcentuje prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja jako pisarza reformacji, odwolujac sie do swietnych Ci skladow literackich.

M. Rej od momentu 1541 r. byl kalwinem, stad po jego utworach mozna odszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

widac w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie byc napisany sposrod pozycji kalwina i po duzej

fragmentu stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych za posrednictwem protestantow, co jest w szczegolnosci widoczne po krytyce duchowienstwa

katolickiego. Rej atakuje sposrod pozycji reformatorskich wady i przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o lenistwo, nieuczciwosc,

spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi wymiana handlowa odpustami, bakcyl do istnienia w przepychu

i sztuczne zawyzanie cyfry swietych, w ktorych nieprzerwanie pobierane istnieja daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj placenia ksiezom danin i „koled―,

ktore sa podlug niego zaledwie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego i zabobonnego chlopa.

Wiele sposrod epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos wiecej niz zakonnikow jednakze

takze papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym rys sporow religijnych renesansu i pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi pojac istniejace po

owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak na przyklad epigramat „Mnich― to portret demonstracyjnie

obnoszacego sie wraz ze swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, iz noszenie habitu wyroznia na niego i rowna sie ponad zwyczajnych ludzi. Tymczasem

mnich tamten jest faktycznie glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci jednostki, uwazajac zabobonnych i prymitywnych mnichow

za swietych, z przyjemnoscia ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal wydaje sie byc anegdotka o

plebanie, ktory to pochowal swojego psa w cmentarzu nieopodal grobow oddanych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni i poskarzyli sie biskupowi, pleban

przekupil swojego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednakze z czworonoga uczynil parafianina. Jest to wyrazna

krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek i lekcewazenie podstawowych zasad religii. Inny

epigramat, „Baba, co w pasyja plakala, swiadczy nawiazanie do czesto wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw po

zrozumialych na rzecz wszystkich oddanych jezykach narodowych. Rej planuje, ze prosci ludzie odrzucic rozumieja lacinskiej liturgii, odrzucic wzruszaja

cechujaca je spiewane po lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec cechujaca je uczestnictwo po odprawianej mszy swietej wydaje sie byc jedynie

bezmyslne i powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega nieszczescie ojca i kryzys swiatopogladowy poety po „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swoich utworach niejednokrotnie nawiazywal do filozofii stoickiej - juz sam pragnal istniec stoikiem. Byl

przekonany, iz jest intymny osiagniecia odgrywa spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero smierc ukochanej Urszulki pokazala, w jakim

stopniu sie mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, ktorym lata swe

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz ze stopniow ostatnich zrzucony

A, takze miedzy insze, jeden sposrod wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla po nim warunki, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, smierc malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow poswiecony Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony na rzecz znanych

i zasluzonych jednostek, ale Kochanowski zerwal sposrod ta regula. Piszac chce zrozumiec to, co sie stalo, ulzyc sobie samemu, rownoczesnie pragnie

dowiedziec, co obecnie dzieje sie sposrod Urszulka. Pyta o srodek pozagrobowego egzystowania. Brak wydaje sie byc na odrzucic odpowiedzi wraz ze

strony kosciola chrzescijanskiego, czy w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne sposrod miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce

nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu dusz po smierci, do miejsc w ktorych

przebywala zanim wcieleniem. W rezultacie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole po zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek wydaje sie byc, jeslis

jest").

Poeta wszystkimi dostepnymi srodkami pragnie po raz kolejny ujrzec corke. Udaje mu sie, opisuje to po ostatnim sposrod TRENOW, w ktorym opowiada

wlasny sen - we snie ukazala mu sie matka z Urszulka. Poeta przynajmniej czesciowo odzyskal spokoj, majac swiadomosc, ze swoim coreczka wydaje

sie byc szczesliwa. Postura ojca adaptuje sie - kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, wowczas gdy sielskie los Jana w wsi pozostalo zaklocone po sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna wydaje sie byc do formy starozytnego epicedium (utwor poswiecony osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Nieszczescie:

Ojca - stracil ukochana coreczke, odrzucic rozumie, z jakiej przyczyny to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, jaka pomylkowo 'zostala scieta za

posrednictwem nadgorliwego ogrodnika' (I), jednoczesnie bol ojca wzmagaja rzeczy pozostale po Urszulce (VII), wspomnienia stale drecza, pustka po

odejsciu coreczki, jaka dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Po trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga zwienczenie, wiec pyta sie: Orszulo

moja wdzieczna, gdzies mi sie podziala, W ktoras strone, po ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana jest jego wiara w sprawiedliwosc boska, wykonuje to do zakwestionowania wszechmocy Boga a nawet w odcinku

kulminacyjnym do zakwestionowania Jego istnienia (X). Poddaje po watpliwosc sens calego istnienia i istniejacych przemyslen.

Poety - puder nadzieje, iz corka pozostanie dziedziczka swoim wlasnego talentu nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu w swiat. Wydawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez odrzucic zna bolesci, rozpaczy, strachu. W

obliczu zgonu corki tenze poglad sie zalamuje. Zwracajac sie do Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja istota ludzka, ktorym czasy swoje Na tym

strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem nagle ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, pewien z wiela policzony

W powyzszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego - kryzysu, ktory to

niesie zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Przed chwila w koncu cyklu powraca blogosc: "ludzkie podrozy, ludzkie nos" - gada matka poety - znos po

czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie rowniez wysnuc strategie ukazujaca sens boskiej woli - Urszula poprzez smierc w stuleciu

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jako gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z istnienia wiejskiego, jakich bohaterami istnieja pasterze badz rolnicy. Sielanke

umiejscowic mozemy na pograniczu rodzajow literackich, czesto okresla sie ja jako gatunek mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

wprowadzenia czy piesni spiewane za posrednictwem bohaterow, do epiki – fabula i narracja, do dramatu zas - dialogowe partie tresci, wypowiedzi i

rozmowy poszczegolnych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie ogolnie z

humanistyczna pochwala zachwycajaca swiata przyrodniczego. Doskonala solidarnie zorganizowana przyroda staje sie czestokroc tlem na rzecz

prezentowania zachowan i ustaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie dookola ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej w noc 23 czerwca, czyli wigilie Sw. Jana. Zauroczony wsia i jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne slowianskie zwyczaje, wrozby,

spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy wizja wsi polskiej Ostatnia sposrod panien wyglasza

pochwale istnienia wiejskiego; zmudna, codzienna robota w polu i wobec gospodarstwie czyni radosc innym ludziom wsi i jest na rzecz nich powodem do

dumy.

"Wsi spokojna, wsi radosna!

Ktory glos twej chwale zdola?

Ktory twe wczasy, kto pozytki?

Moze napomknac za przy jednym spotkaniu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) a takze staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po przy jednym spotkaniu pierwszy po literaturze polskiej

siegnal po motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal rowniez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil pan

za rzetelnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia jakosci gatunku, wydaje

sie byc nietypowa, przedstawia bowiem fuche panszczyzniana, buduje obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym charakterze utworu Szymonowica

decyduje wiec nie temat, ale srodek, w ktory zostaje zaprezentowana rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta w

motywach potocznych i narzeka razem sposrod Oluchna w ciezka fuche oraz w srogiego nadzorce. Ta w istocie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma,

dzieki tej dziewczyny sielanka Szymonowica potrafi odszukac pierwotna dobroc czlowieka. Polska wies konca XVI stuleciu jest, podlug Szymonowica,

miejscem wyzysku: miejscem, gdzie niejednokrotnie dochodzi do naduzyc i niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw dotkliwych, pokazuje ujemne strony

istnienia na wsi, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa idyllicznej wizji globu i sporzadzajac utwor usredniony raczej do antysielanki.

Po utworze „Laura i Filon― poeta odslania pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodych ludzi. Akcja rozgrywa sie na wsi, na tle przyrody, a

do niej przedmiotem istnieja cierpienia, rozterk i radosci, jakie ciagnie ze soba namietnosc. Gdy Laura przybywa w spotkanie sposrod ukochanym ponizej

umowionym jaworem nikt w nia odrzucic czeka. Wytwarza to podejrzenie o niewiernosc i alians z odmienna pasterka – Doryda, co konczy sie atakiem

rozpaczy i zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk i niszczy rozany wieniec. W takim przypadku zza sasiednich zarosli wybiega Filon i

uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial tylko przekonac sie o jej milosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow, wzajemnym wyznaniem

milosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze po tej sielance wydaje sie byc, naprawde charakterystyczne na rzecz sentymentalizmu, zwrocenie

uwagi w swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych i wplywu milosci na postepowanie czlowieka.

43. Przedstaw wizja czlowieka i jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego istnieniu do obecnie wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie byc uwazany za tworce

zapowiadajacego nowa wlasciwosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy wciaz do odrodzenia, jednak rys jego wierszy

wykracza o wiele poza schludno renesansowe hobby. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu ludzkiego, co

powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie do poezji metafizycznej. Wszelkie leki i rozterk poety posiadaly podloze swiatopogladowe, wynikaly

wraz ze zmiany religii, gdyz najwidoczniej Mikolaj po mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety prawdziwy szok

swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go zastrzezen, czy wybor ktorego dokonal, byl sluszny i dostatecznie uzasadniony. Wiersze Sepa

Szarzynskiego przepelnia tez lek zanim Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy i wszechmocny, jednakze, z drugiej strony, bezlitosnie karzacy

niewiernych i nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do obecnie i jest wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze polskie― jest

idealnym obrazem tychze niepewnosci i lekow. Szczegolnie wyraznie widac niepokoje poety w trzech sonetach – IV i V.

Sonet IV: Na temat wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem, wydaje sie byc wyrazem leki poety o wynik bezustannej walki, ktora

kazdy istota ludzka musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie dobra materialne i pokusy doczesne, ktore odciagaja

czlowieka od momentu Boga. W celu grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej batalii z silami

ciemnosci istota ludzka jest samotny, a stawka jest przeciez zbawienie. Odosobnienie podmiotu lirycznego lagodzi zaledwie obecnosc Boga, na pomoc

jakiego kazdy istota ludzka powinien polegac, bowiem tylko z pomoca Boska mozna przemoc szatana, rzeczywistosc i odepchnac pokusy swojego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci rzeczy swiata owego, stanowi po znacznej mierze uzupelnienie i rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest zwodnicze, zgubne, oraz przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co duchowe, a najwznioslejsza

wartoscia duchowa jest namietnosc do Boga. Bog wydaje sie byc wielki i dokonaly, istota ludzka maly i pelen grzechu, doczesnosc zabiera czlowieka od

momentu Boga, zakloca mu sciezke do istnienia wiecznego i do zbawienia. Widac tutaj wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), jak i

rowniez do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza sposrod Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przeszlosc wojny trojanskiej byla zwyczajnie znana internautom XVI stuleciu. Tresc dramatu stanowi tylko kostium historyczny, maske (pretekst), pod

ktora autor ukryl wazne obecne wspolczesnie problemy polityczne. Rozwazyl trudnosc: kiedy panstwo jest silne, a jak slabe. Tresc rozwazan pisarza ma

rys uniwersalny (dotyczy kazdego ciebie w wszelkim czasie), jednakze najbardziej zaciekawia Kochanowskiego Polska XVI stuleciu, wowczas wciaz silna

i znaczaca na starym kontynencie, ale w tej chwili z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski pragnal wiec przestrzec rodakow zanim tym, iz

niewlasciwa polityka moze spowodowac do upadku panstwa, tak samo jak Troje. Po tekscie istnieja fragmenty swiadczace o tego typu intencjach pisarza.

1. Inna wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita kwestia wladacie") wydaje sie byc skierowana do rzadzacych panstwem i obejmuje pouczenie, jak na

przyklad maja wykonywac powierzona wykladzinom wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli o osobistych korzysciach i troszczyc sie o dobro publiczne.

Na zakonczenie liryk przestrzega, iz wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Wykaz narady trojanskiej wzorowany w polskich sejmach (swiadczy w ten sposob polski srodek glosowania za posrednictwem rozstapienie a takze

obecnosc marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski wykrywa i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, deficyt

odpowiedzialnosci za losy ciebie. Przewazaja poslowie podobni do Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych romansach, malo zas jest Antenorow

troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalszej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo sceptycznie ocenia mlodzi magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna do pijanstwa i

obzarstwa, oraz niezdolna do zadnego trudu, a przede wszystkim do obrony ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy tacy ludzie beda zdolali w przyszlosci

rzadzic panstwem.

czterech. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku ciebie rzadzonego tak samo jak w Troi.

5. Po kreacjach kluczowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie napotykane wsrod owczesnej szlachty postury wobec kwestii

narodowych. Pierwszy z tych propozycji uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem prywaty,

nieliczenia sie sposrod dobrem ciebie, realizowania wlasnych celow kosztem narodu.

szesc. Konczaca nieszczescie wypowiedz Antenora nawolujaca do wojny, jakkolwiek sprzeczna sposrod jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej,

wydaje sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myslenia o ojczyznie. Chodzi gdyz o to, by za posrednictwem atak zdziwic wroga, nadszarpnac

go i nie przyjac do wejscia w granice panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza gdyz tematy w stopniu daleko idacym istotne, terazniejsze i

skomplikowane. Swoje poglady na panstwo przedstawil po piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo jako dobrowolna organizacja spoleczna stanela dla zapewnienia czlonkom spokojnego i szczesliwego zycia. Krol elekcyjny

(wybierany rowniez za posrednictwem chlopow), urzedy nie rodowe, awans z uwagi na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i uprawnienie o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz dzielo "Laski czy tez o karze za mezobojstwo", w ktorym zahacza ten trudnosc; za zabicie szlachcica smierc, wiezienie, czy tez

wysoka kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie ciebie od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow nauczania i udostepnienia szkol na rzecz wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

jednej. "O madrosci potrzebnej do rady" - moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, oraz ci co sa w jego czele powinni dawac przyklad,

dwa. "O milosci ku ojczyznie" - liczy 6 dolegliwosci Polski: deficyt milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, nielad religijna, wyczerpanie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. Potem mowi, iz milosc do ojczyzny glownym obowiazkiem obywatela, upadek

ojczyzny rownowazny sposrod kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna byc zgoda. Przykro sie na to patrzy jej nie istnieje, Skarga boi sie, iz fakt tenze moze byc

wyczerpany przez sasiadow (wizjonerstwo),

czterech. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem

zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol zgodnie z radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz

wydaje sie byc wykorzystywana za posrednictwem magnaterie do osiagniecia wlasnych celow, co prowadzi do anarchii,

szostej. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza nieusprawiedliwione prawa (w tym uprawnienie o mezobojstwie ).

zada wolnosci wlasnej dla chlopow, chociaz, jak na przyklad Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia odczucia patriotyczne: namietnosc do ojczyzny, oburzenie w jej zlych synow, zamieszanie o losy

Rzeczypospolitej i nadzieje, iz dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste do nieba sa to: brak sprawiedliwie dzialajacego

wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa i nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez dobra pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem

zlych opiekunow. Po ow rachunku sumienia Skarga uzywajac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek Polski, jesli do niej obywatele sie nie poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie pan na

gruncie niezaleznosci od momentu papiestwa i cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat i swietopierza,

- zakaz apelacji od naszych sadow duchownych do Rzymu,

- potrzeba wzmocnienia wladzy krolewskiej,

- ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla wszelkich stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie po pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych osob chlopskiej do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzorzec szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla".

Po "Zywocie... " Rej zawarl swoje przeliczania o istnieniu szlachcica od momentu narodzin do smierci. Zastanawia sie morzem edukacja i wychowaniem

najmlodszych szlacheckich, morzem pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz swoim staroscia.

Komunikujac o oswiaty, lekcewazyl cena przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

W wyzszym stopniu od nauki Rej ceni dobre wychowanie, umiejetnosci rzeczywiste oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, oraz taniec i

spiew). Wielbi sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za posrednictwem prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez

wlasnych zaslug. Za wielka skaze szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca niejednokrotnie czlowieka w manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i pracy w wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznych porach roku kalendarzowego, przynosza wiele pozytku,

oraz dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol mieszkaniu sady owocowe i ogrody warzywne, azeby niczego za posrednictwem caly rok nie zabraklo

rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu pisarza do roboty na wsi swiadcza najrozniejsze zdrobnienia nazw owocow i warzyw a takze innych

plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi wypoczywac w przyjemnym towarzystwie przyjaciol i rodziny, zaleca rozrywki, polowania, polow, co zapewnia pozytek i daje radosc.

Dbajacy o fortune liryk zaleca po wolnym, zimowym czasie zarezerwowac sie handlem zbozem, nabywac je oszczedniej i wyprzedawac drozej po innych

okolicach.

Stosunek Reja do kwestii publicznych a takze sluzby ojczyznie byl niespotykany. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej przenigdy mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym glownie ksztaltowanie swoim charakteru, oraz nie sluzbe ojczyznie. Tak samo myslal o urzedach ogolnych nie ceniac ich zbytnio.

Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednakze tylko totez, ze moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za posrednictwem Reja nie wydaje sie byc pozbawiony slabosci, poniewaz oprocz wiedzy uzytkowej

przedstawiciel owego wysokiego postaci spolecznego musi posiadac podobnie gruntowne predyspozycje. Nie wzbudza takze sympatii stosunek

szlachcica do obowiazku sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala ponizej wplywem napasci Tatarow w Podole po 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego. Kochanowski

zawarl po niej swe przemyslenia odnosnie tego sytuacje oraz sugestie, jak w przyszlosci wzmocnic obrone granic. Po reakcji poety na najazd Tatarow w

Podole dostrzegamy wzburzenie, zal, wscieklosc w napastnikow a takze mysl o powetowaniu zgub i zabezpieczeniu sie zanim napascia Turkow,

silniejszych o wiele od Tatarow. W celu zapewnienia obronnosci granic Kochanowski ofiaruje opodatkowanie szlachty, co formuluje slowami: "Skujmy

talerze w talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Po Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, przedstawia siebie jako postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyczajnego czlowieka i niesmiertelnej

- poety. Psyche poety w jego mniemaniu jest jak na przyklad ptak wzlatujacy ponad rzeczywistosc, siegajacy niebios i odrzucic znajacy granic. Piesn

nasza przekazuje przytomnosc wlasnej zalety Kochanowskiego jako poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i

najszlachetniejsza forme dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" wydaje sie byc cyklem 10 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za posrednictwem tylez panien, gloszacych chwale

zycia w wsi. Piesni te wkomponowane sa po obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej w noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw.

Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego sposrod kultem nawadniania i Kupaly - bozka

ognia. Kochanowski w piesni Panny VI podkresla mase zycia po jednosci sposrod natura. Wyraza pochwale czasy i zniw - owocu ciezkiej, calorocznej

pracy. W piesni Panny XII zawarta wydaje sie byc pochwala istnienia na wsi w gronie rodzinnym. Posada ziemianina w roli przeciwstawiona jest

pozostalym, niemoralnym sposobom zycia, oraz mianowicie dworakowaniu, kupiectwu i wojaczce.

Jaki wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie sposrod jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach i piesniach wplynelo znacznie zgromadzenie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a

takze prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, glownie epikureizmu i stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie prowadzic w zyciu. Obszerny wplyw w

tworczosc poety mialo podobnie spotkanie sposrod Ronsardem we Francji.

Przewaznie nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie byc z forma znakomitego polskiego poety, ktory to jako pewien z pierwszych tworzyl

literature narodowa. Ale nawet pan sam pisze w Piesni XXIV, iz jego psyche jest jak na przyklad wolny ptak wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym

dzielo ten wydaje sie byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly odmiane aktywnosci czlowieka, jest rowniez uwidocznieniem

swiadomosci wlasnej zalety Kochanowskiego jako wspanialego poety, ktorego pozycja jeszcze czasochlonnie po swoim smierci sa czytane i podziwiane

za posrednictwem wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie przemieszczac wszystkie zagadnienia z istnienia codziennego, co bylo zwykle dla owczesnych humanistow, do ktorych

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego istnienia, czego przypadkami moga byc: Piesn XXIII a

takze fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte po tej drugiej przemyslenia pokazuja wyraznie w znajomosc i stosowanie filozofii stoickiej, jakkolwiek nie da

sie zakamuflowac zawartej po niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jako humaniscie, odrzucic bylo rowniez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu jednostki. Jego przemyslenia na

tenze temat sa zawarte dla przykladu w Piesniach XII i XIX. Niewinnosc, wedlug poety, jest najogromniejsza wartoscia, jaka pielegnowana po sercu

jednostki moze byc na rzecz niego rownolegle "nagroda i placa" a takze swoista ozdoba zycia. Explicite z cnota zwiazana wydaje sie byc tak zwana

dobra slawa, tzn. dobra opinia obok wspolczesnych, oraz po zgonu pamiec obok potomnych.

Liryk, jak wiadomo, odrzucic stronil od momentu rozrywek, zabaw i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo dosc powszechne wsrod owczesnej

szlachty. Naturalnie jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji owego trunku (Piesn IX).

Po utworach wybitnego humanisty odrzucic moglo podobnie zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego argumentem jest fraszka "Na

most warszewski".

Odrebnym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie sposrod jego skladow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy po "Piesni o

spustoszeniu Podola". Powstala kobieta pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl po niej swe przemyslenia i sugestie, jak na

przyklad w przyszlosci wzmocnic obrone granic, ale w stopniu daleko idacym emanuje sposrod tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na

poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz rozumuje o powetowaniu strat i stworzeniu oryginalnej, silnej, zacieznej armii oplacanej z portfela

wspolrodakow. Odrebnym jeszcze utworem ukazujacym patriotyzm poety wydaje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski mniema, ze kazde

zalety stanowiace cnote istnieja cenne, jednakze najbardziej ceni on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli komu otwarta droga do niebios,

Tym, co sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, po pozniejszym sezonie swego istnienia Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej po Czarnolesie, by tam aranzowac i dozyc

wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" wskazuje na rozmilowanie poety przenigdy ziemianina. Liryk opowiada o

poboznej i spokojnej rutyny gospodarza. Gwoli porownania przypomina takze o ludziach tulajacych sie po swiecie po poszukiwaniu przygod i kasy.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej wydaje sie byc zyc w roli, poniewaz ziemia wynagradza czlowiekowi swoim trud. Wraz z zbirow uzyskanych z

ofiarnej pracy mistrz moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni moment, rolnik kosi laki i pola, oraz nastepnie caloksztalt znosi do stodoly. Wieczorowa pora, po skonczonej pracy zawsze

znajdzie czas na konwersacji i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i idzie lowic ryby badz w lesie zastawia potrzask, dzieki czemu w

domu nigdy nie zabraknie jedzenia. Po zagrodzie oczywiscie pomaga mu kochajaca malzonka. Szlachcic przypomina takze o wychowaniu mlodocianego

pokolenia, kladac najwiekszy napor na skromnosc i zawstydzenie. Poeta chce, aby swoim wnuki dotychczasowy dobrze wychowane i by posiadaly te

zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego z pewnoscia kazdy dojdzie do moralu, ze byl on cos wiecej niz wspanialym poeta i humanista, ale rowniez

glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore to postawy myslicielskie znajduja odbicie w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali utwor stworzenia boskiego (podobnie jak na przyklad w psalmach), urode globu, swojego domostwa – to

renesansowa afirmacja zycia, milosci, a takze poezji. Cnota i rozum to wartosci, ktorym holduje. Przypomina hasla epikurejskie, aby chwytac dzien, i

stoickie, azeby przywolac blogosc, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta po „Piesniach― znalazla charakter

horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie do zalozen trzech starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee

gloszone przez jego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz obiektem zycia jednostki jest fuks, rozumiane jako zycie zgodne z zasadami cnoty, gwarantuje

czyste sumienie i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje jednakze przez epikurejskie nawolywanie do korzystania z

uciech zyciowych. Wzgledem przemijalnosci globu, krotkosci istnienia i marnosci dobr doczesnych, poeta przekonuje do korzystania z chwili, cieszenia

sie sposrod zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego wraz ze stoickim spokojem w „zloty srodek― jestesmy wstanie

zaobserwowac po Piesniach II, IX i XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka calosciowo, lecz odrzucic jednowymiarowo, uwzglednial, wiec przyrodnicze bogactwo egzystencji czlowieczej,

jaka byla odrzucic wolna od momentu sprzecznosci. Dlatego tez fraszki dotychczasowy tak rozne. Sprzyjala wykladzinom recepcja antyku, ktory slowami

Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal ostroznosc do globu i swoim urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo duzym. Blizszy byl mu

Horacy od Zenona, lecz na pewno blizszy byl Zenon od momentu Epikura. Wplyw kazdego z tych propozycji we fraszkach jest zauwazalny. Wlasciwie

filozofii antycznej staranie do szczescia wiazalo sie z sztuka wykorzystania wszelakiej chwili, ktora niesie los. Przede wszystkim nalezalo unikac

zmartwien, ktore zdolaly zmacic fuks.

We fraszkach Kochanowski tez niejednokrotnie tworzy bliskie mu idealy filozofii stoickiej i epikurejskiej. Po autobiograficznej fraszce „Na budynek w

Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi na niego o to, co emituje mu sie najwazniejsze przenigdy. Poeta chce boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie i bogactwu przeciwstawia ponadczasowe zalety stoikow: cnote, zdrowie, czyste sumienie, ludzka zyczliwosc a

takze spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma swiadomosc, ze doczesne dobra owego swiata odrzucic zapewniaja rzetelnego

szczescia i spokoju. Wewnetrzna harmonie uzyskac mozna zaledwie dzieki wiernosci sobie i przestrzeganiu nieprzemijalnych norm i przekonan.

Rewelacyjne znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac mu jedna sposrod fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale istnienia w aprobacie z natura

odnalezc jestesmy wstanie we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja stanowisko na rzeczywistosc renesansowego poety – humanisty, ktory wykrywa dwoistosc globu: jego

przemijalnosc i stalosc wobec naprawde krotkiego istnienia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, poniewaz wyrosly sposrod bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc rzeczy i

umiejacego ze duzym spokojem sledzic otaczajaca na niego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, wiec szczescie jednostki w harmonijnym zyciu, po

korzystaniu sposrod rozumu, ale rowniez w uciech „poki czas po temu―, bo niesmiertelna jest tylko slawa poety. O kruchosci zycia i wizji Boga, jako

wielkiego Architekta, spotykamy niejedno wyrazenie we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest gdyz dziekczynieniem w stosunku do Boga, jednakze tez

wizja czlowieka godnego, umiejacego uzywac swoj czas.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi sciezke do szczescia, uczyly jak na przyklad uwolnic sie od momentu trosk i cierpienia a takze obawy

zanim smiercia. Tymze dramatyczniejsze wydaje sie byc wiec zwatpienie poety po ustalone za posrednictwem myslicieli zalety – polemika ze

stoicyzmem rozpoczyna „Tren IX―, w ktorym poeta sposrod ironia wytycza sie odnosnie madrosci, jaka powinna umozliwic czlowiekowi radzenie

sobie sposrod problemami, dawac sile duchowa i solidne szczescie a takze czynic odpornym na postrach przed smiercia. Kochanowski, ktory to

wielokrotnie po swych piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, odrzucic potrafi odszukac w tej dziewczyny ukojenia. Treny wiec

dokonuja zalamanie w tej harmonijnej i pelnej ufnosci filozofii renesansowego stworcy po zgonu Orszulki. Recesja, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja

jednakze pocieszeniu i ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do starego testamentu klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta odrzucic trzyma sie jednak

niewolniczo antycznego wzorca, ale tworczo go wykorzystuje. Juz sam temat utworu zaczerpniety zostal sposrod mitu trojanskiego, ktoremu Homer

poswiecil swoja „Iliade―. Kochanowski z historii wojny trojanskiej wybral moment przybycia greckich poslow po porwana za posrednictwem Parysa

Helene. Misja poslancow skonczyla sie kleska i stala sie wlasciwie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu

zaprezentowac rozne postury polityczne mieszkancowrezydentow i stalo sie pretekstem do rozwazan natury ogolnej.

Po konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej budowy akcji, choc w porzadnym stopniu ja modyfikuje. W podobny sposob w katastrofy greckiej,

zachodzi podzial w:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie byc jednak wstepna i koncowa piesn choru (parodos i exodos)

ilosc osob w scenie odrzucic przekracza czterech

obowiazuje zasada trzech jednosci (miejsca, wysilku i akcji)

Odwolanie sie do schemacie tragedii bedacej jednym z najpopularniejszych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez

poetow problemow. Ukazane konflikty kierowac maja do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za posrednictwem wzbudzenie

litosci i trwogi. Tragizm dramatu poglebia zjawisko, iz Aleksander – Parys, ktory zapewnia zgube miastu, nie jest forma jednoznacznie ujemna. Przeciez

Helene dostal po nagrode za wyrok po sporze bogin, wine wiec ponosi bogini, ktora na niego nagrodzila.

Sa jednak rowniez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno zdefiniowanego, charakterystycznego na rzecz tragedii greckiej konfliktu tragicznego

nie tutaj takze nadrzednego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno wydaje sie byc tu okreslic glownego herosa, bowiem funkcjonuje tu mezny zbiorowy – Troja

czyn i wybor, przed ktorym stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno gdyz stawiac osobisty interes w rowni wraz ze sprawa panstwie

odstepstwem od momentu reguly wydaje sie byc rowniez odrzucic umieszczenie imienia ktoregos sposrod bohaterow po tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc jednostki doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w trzech osobnych rozdzialach: dworskim i czarnoleskim. Jednakze Kochanowski — dworzanin czy

ziemianin - pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Sezon dworski.

Wlasnoscia szczegolna skladow z owego okresu wydaje sie byc epikureizm. Po wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny sposrod zycia dworu: O

doktorze Hiszpanie — huczna zabawe, w W celu Hanny i Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni sposrod tego czasu opisuja sercowe klopoty

(Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty i biesiady („niechaj na stol dobrego przewinienie przynaszaja, / A przy

tym po zlote gesle albo po lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tychze utworow to czlowiek globalny, ponad caloksztalt przedkladajacy uciechy

zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska regula „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to istota ludzka zainteresowany tez sprawami publicznymi (Na

sokolskie mogily. Piesn o spustoszeniu Podola), narasta wtedy jako krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak w najgoretszej zabawie pamieta

o swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym na rzecz zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie byc fraszka W celu gor i lasow, stworzona w

momencie, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne spojrzenie na swe zycie, sentymentalne i rownoczesnie ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie sposrod przeszloscia. Byla ona naprawde zmienna, iz podmiot liryczny porownuje sie do

Proteusza (starogrecki idol, ktory puder dar przemieniania sie po rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta i przedmioty). Obecnie zas pyta z porzadnym

niepokojem: „dalej co pozostanie? ―

dwa. Czarnolas.

Dominuje tutaj zupelnie inny samopoczucie, inne istnieja tez zagadnienia. W duzej ilosci utworach autor opisuje urok natury (Na lipe), podnosi wartosc

mieszkaniu rodzinnego (Na dom po Czarnolesie), okresla pytania myslicielskie (Do snu). Silniej pojawiaja sie tu hasla stoickie („prozno ma posiadac

na pieczy / Zabojczy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie w lonie natury, posrod rodziny pozwala na glebsza refleksje morzem ludzkim losem

(Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wybitniej dydaktyczne, poniewaz wlasne los bylo na rzecz Kochanowskiego najbardziej

waznym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te wiec mozna potraktowac jako jedno ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, iz w swoim zyciu

kluczowa byla swoim poezja: „Prosze, niech wraz ze mna za raz me rymy odrzucic gina, / Ale jak ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) i nawet

wlasny pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie po pamieci tak wielu Polakow.

piecdziesieciu. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala takze sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

wiele utworow, bedacych wlasnoscia roznych typow i typow literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a zakonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje wiele problemow i zagadnien sposrod zycia jednostki, porusza kwestii jednostki, oraz calego spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo staranie do szczescia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie byc ono osiagalne poprzez wprowadzenie w los prostego systemu

alarmowego wartosci. Czlowiek i swoim dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac dzielo poetycka owego pisarza po, odniesieniu do w/w tematu, na wstepie nalezy stwierdzic, iz tematyka swoim utworow odnosi sie do

jednoczesnie pojedynczego czlowieka, jak i rowniez ogolu jednostek. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie istnieja odczytywane jako wskazowka na rzecz

jednostki, ale dla wszelkich, bowiem stosowac sie moze do tych propozycji kazdy, gdyz ich problematyka ma rys uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta po zaledwie kilkunastu wersach po lapidarny srodek przedstawia przebieg wydarzen – trwa uczta, w

trakcie jakiej doktor planuje odejsc do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie maja zamiar sie sposrod nim rozstac. Wywazaja drzwiczki komnaty doktora i

prowokuja go do kontynuacji libacji... Na uwage zasluguja wyrazenia wypowiedziane za posrednictwem glownego herosa: „Trudny (... ) nalezacy do

mnie rzad sposrod tymi pany: szedlem spac trzezwo, oraz wstane wciety. ― Fraszka ta dysponuje na zamysle osmieszenie i krytyke pijanstwa. Jego

wyniki i niekontrolowane zachowanie odrzucic przystoi porzadnemu obywatelowi. Grupy osob takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, oraz przede

wszystkim uszkadzaja swoje drogocenne zdrowie.

Pozniejszym utworem pozostanie „Piesn o dobrej slawie―, ktora gada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy istota ludzka

powinien pamietac o tym, iz cialo ludzkie ulega po smierci rozpadowi, w wiec kazdy musi usilnie starac sie, aby pozostawic po samemu dobre

wspomnienie. Nie jest wlasciwym czlowiekiem tenze, kto rozumuje tylko o piesni, jedzeniu i pozostalych dobrach doczesnych, gdyz odrzucic na darmo

Pan odroznil jednostki od zwierzakow, dajac mu rozum i mowe. Dlatego kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar – sluzba ojczyznie,

w celu zapewnienia samemu dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, oraz jako kto moze, niech ku pozytku dobra lacznego pomoze. ― Sposoby

sluzenia ojczyznie sa rozne, w zaleznosci od wlasnych sposobnosci, predyspozycji i wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem wymowy powinien

edukowac swych konsumentow wlasciwych regul wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm, umilowania rzetelnej wolnosci.

Jakkolwiek ludzie majacy odpowiednia sile i odwage powinni sposrod bronia po reku borykac sie z wrogiem ojczyzny, nawet gdy przyjdzie po walce

odstapic zycie.

„Piesn o solidnej slawie― zahacza problem patriotycznych postaw po spoleczenstwie, zahacza wiec trudnosc jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze stac sie kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod musi stanac do walki jako jedna, zwarta calosc, zdecydowana poswiecic

caloksztalt dla kwestii kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow po utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku

przedstawia tragiczne skutki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet i dzieci dostalo sie

do niewoli. Nieslawa Polakow opiera sie na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma naprawde rozwinietej cywilizacji;

nie wie budowac domow, tylko gniezdzi sie po namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem wybitnego przyslowia o Polaku swiatlym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze wowczas gdy Polacy odrzucic

pomysla zawczasu o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie moze ulec metamorfozie: „Nowa przypowiesc Polak samemu

kupi, iz i zanim szkoda, i po krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec trudnosc dobrej opinii o narodzie polskim, ktory to przeciez nie wydaje sie byc glupi. Zeby to pokazac potrzeba czynow, a

konkretnie – poswiecenia w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Polski, to w istocie odroznia wlasny narod od

momentu plemion barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zajecie i trudnosc calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tychze, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory to sam odrzucic postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory po nocnej uczcie zakrapianej spirytusem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – szyderstwo z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, jednakze sam cechujaca je nie przestrzega w zyciu. Sprawia

to na rzecz pieniedzy: „kazaniu sie odrzucic dziwuj, bo mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma w celu pokazanie postaw przedstawicieli kosciola w polsce. Jak wiadomo kosciol stal w strazy porzadku juz od

momentu poczatku egzystowania naszego ciebie, ale czy takie zachowanie duchownych moze stac sie przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola

powinni doglebnie sie zastanowic morzem dalszymi swoimi wlasnymi losami, by problem odrzucic rozwinal sie i odrzucic rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest rowniez problemem narodu, poniewaz czynia go zwykly ludzie. O ile zawiedzie pewien element po

calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega caloksztalt, a cos wiecej niz czesc organizmu – panstwie – mozemy tu zaczac do „Odprawy poslow

greckich―, w ktorej mlodzi nazwana jest „wrzodem Rzeczypospolitej― i byc moze jedna z powodow upadku niepodleglosci Polski po XVI po.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty w wzorach starozytnych.

Utwor tenze zostal zapisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna po 1576 r. Tresc jest zaczerpnieta sposrod

mitologii i przedstawia pewien z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym latwo odnalezc swistki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz podle

spoleczenstwo. Rzecz „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obfity fragment przelozyl. Strukture rowniez zaczerpnal sposrod antyku:

chor stoi za posrednictwem caly czas w scenie, otoz brak parodos i exodos

epejsodion A, takze (Antenora i Aleksandra) wydaje sie byc zbudowany w zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada czterech jednosci:

-czasu – odrzucic przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – materia dzieje sie przed palacem krolewskim, oraz o wydarzeniach rozgrywajacych sie w pozostalych miejscach gada posel

-akcji – zredukowana do jednego watku – sporu o Helene

Komunikujac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do wyrazen rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, co ludzkie

nie wydaje sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu ciag postaw formie, ich zachowan; od patriotow poczawszy, oraz

na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega o koszty utrzymania pokoju, swe losy jednoczy

z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na kwestii narodu, odrzucic cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Modelem renesansowego humanisty w utworze jest wiec Antenor, ktory to wykazuje troske o kwestii ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Wydaje sie byc wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie morzem konsekwencjami wszelkiego

czynu, odrzucic reprezentuje biznesow jednostki, jednakze calego narodu.

Tresc dramatu ma rys uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczescie humanistyczny, oparty na wzorach antycznych.

Dzielo ten pozostal napisany na rzecz uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego sposrod Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala

zaczerpnieta z mitologii i przedstawia jeden sposrod epizodow wojny trojanskiej. Po utworze ow latwo odszukac fragmenty, w ktorych poeta krytykuje

wladcow a takze zle ludzie. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal sposrod „Iliady―, jakiej obszerny detal przelozyl. Kondycje takze zaczerpnal z

antyku:

chor stoi przez ciagle na scenie, a wiec deficyt parodos i exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest konstruowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego poranka (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie zanim palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie po innych obszarach mowi posel

-akcji – ograniczona do jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i guzik, co ludzkie nie jest mi

obce―. Po odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tutaj szereg ustaw postaci, cechujaca je zachowan; od momentu patriotow poczawszy, a

w zdrajcach zakonczywszy:

patriotyczna wizerunek Antenora – spokojny, istotny, rozsadny, oddany sprawom ciebie, zabiega o utrzymanie noclegu, swoje losy laczy sposrod

losami ciebie

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny w sprawy narodu, nie cofa sie zanim klamstwem i intryga, bezmyslny.

Przykladem renesansowego humanisty po utworze wydaje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega zanim zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia sie nad konsekwencjami

kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale calego narodu.

Tekst dramatu dysponuje charakter uniwersalny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies zajmuje wazne polozenie wsrod renesansowych tematow. Zdaje sie, ze w istocie w tejze epoce tworzy sie wziety w Polsce mit sielskiej, cichej wsi,

szczesliwego dworku, mit podjety pozniej przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za posrednictwem Orzeszkowa po „Nad Niemnem― itd. Nie

jawi sie byc to jednakze jednolite oblicze wsi. Jej obraz modeluja:

• Mikolaj Rej - „Zywot jednostki poczciwego― i „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

W pierwszej kolejnosci oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Bliskosc z natura przynosi czlowiekowi ukojenie,

namietnosc i wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie i spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa sposrod „Piesni o Sobotce―:

„wsi spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac nalezy, ze to takze obraz harmonii, ladu, czasu w prace, jaka wszystkim przynosi

radosc i rozrywke, jaka tez zapewnia zadowolenie. Tego typu obraz prezentuje „Zywot jednostki poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska o

Sobotce―, „Na budynek w Czarnolesie― Kochanowskiego, wreszcie duza frakcja sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie byc jeszcze odrebna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies istnieja skloceni,

mysla egoistycznie, istnieja chciwi. Pan wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb istnienia. Ksiadz

odrzucic spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od momentu wiernych. Facio musi dzialac na panskim polu, robota nie jest wesola piesnia - jest

trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z przyjemnoscia uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei sposrod „Krotkiej

rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem― M. Reja i z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez A. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Poglady autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a odrzucic sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore to tematy

podejmuje autor-widac otwarcie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jak widac - nie pomija Modrzewski nawet najmniejszej z fundamentalnych dziedzin ciebie, ktorego uniwersalna konstrukcje czynia: „Sad, Wojsko,

Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza i najswiatlejsza czescia dziela zdaje sie dzis ksiega II „O prawach―- oraz w tej dziewczyny mysl, iz „bez norm nie moze istniec

prawdziwej wolnosci―. Takze znaczacy jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego wszelkich warstw spolecznych - to wlasnie

slynna, nowatorska w cala Europe, demokratyczna idea, wazna mozliwe, ze jak wykrycie Kopernika. Detal podrecznikowy przytacza przyklad - w

odczuciu wspolczesnego jednostki niewiarygodny po swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic odrzucic otrzymuje kary, a plebejusz

traci los. Za co? Obaj pobili szlachcica naprawde, ze istota ludzka ten umarl.

„W niejakiej Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowka, za co innych traktuje sie w stopniu daleko idacym poblazliwie―. „Prawo dac

musi rowniez kontrole wszystkim, bo przeciez Rzeczpospolita sama tylko szlachta kwitnac nie moze, bo a ktoz bedzie dawal zywnosc i nam i bydlu,

wowczas gdy zadnego oracza nie pozostanie? ―.

Choc nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszelkich warstw spolecznych, to

bronil chlopow zanim wyzyskiem i samowola panow, chcial dac mozliwosc im wolnosc osobista.

Z ksiegi „O wojnie― nalezy zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski wydaje sie byc, podobnie jak swoim duchowy patron Erazm sposrod Rotterdamu,

wyznawca irenizmu - czyli wielkim przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych i zaczepnych), oraz zwolennikiem potwierdzenia i noclegu, chociaz

uzasadnial potrzebe wojny obronnej, gdyz tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Obrazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna zakonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak na przyklad ogromna - wieksza anizeli Rej - przyklada Modrzewski wage do edukacji mlodocianego obywatela i do

powagi zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan wydaje sie byc najcudniejszy i rzeczom ludzkim najpozytniejszy― – i wola o potrzebe

finansowania szkol, ktore istotniejsze jest po dalszym rozrachunku niz wydatki na odmienne rozmaitosci. Postulat ten wydaje sie byc bardzo latwo

zapamietac, gdyz dzis wydaje sie byc on tez aktualny.

Po ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty i hetmana.

Po ksiedze „O Kosciele― domagal sie zastrzezenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna i swiecka po

panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane po literaturze.

W wieku renesansu pisarstwo parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Desen „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie los powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swej majetnosci. Wytyczne te

powstale sa po „Zywocie jednostki poczciwego―, wzorowy ziemianin dojrzewa spokojnie dopatrujac swojego uposazenia, rozkoszujac sie darami

natury w wszelakiej porze roku kalendarzowego. dbajac o harmonie. Nie jawi sie byc zbyt badacz, lecz spokojny, szczesliwy, niestraszne mu czy starosc,

czy smierc. Znamionuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe los wedlug rozumu i po bliskosci sposrod natura.

Rozny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek tenze propaguje Lukasz Gornicki po utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to istota

ludzka rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery i piekno mowy, a takze znajacy sztuke i muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec ciebie, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro ponad prywate,

odrzucic zaluje do niej swoich towarow, a takze i zycia - taki wzorzec ukazany wydaje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi,

w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje wciaz wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka odrzucic ogranicza sie tylko do tworzenia, to czlowiek kompleksowy, oprocz talentu

posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal ten wlasna biografia realizuja stworcy tacy jak na przyklad Jan Kochanowski, Klemens

Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni ludzie.

56. Wytlumacz w jaki sposob pisarze polscy ery odrodzenia i oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce pisarstwo i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne i lansujaca dobre.

Przykladem tak zaawansowanej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem oraz Plebanem― M.

Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu Podola― i

„Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski konstruktorow tego czasu o losy ojczyzny. Po „Krotkiej rozprawie....

― Rej zastosowal odmiane dialogu. Dialog ten wydaje sie byc prowadzony miedzy przedstawicielami czterech reprezentatywnych na rzecz polskiego

spoleczenstwa stanow i pietnuje czynu kazdej wraz ze stron. Mimo wszystko Pleban zahacza problemy sadownictwa, sejmu, zasobow wojennych myt i

starostw. Pan gada o dworskich zbytkach i pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie i nieuczciwosci szlachty i

kleru. Dzielo A. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z piec ksiag: Na temat obyczajach. Na temat prawach, Na temat

wojnie, Na temat Kosciele, Na temat szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow panstwowych jednostkom wysoko urodzonym, ale

odrzucic posiadajacym nalezytego przygotowania. Od czasu sprawujacych wladze wymagal zarzadzania sie jedynie dobrem narodu i biznesem panstwa,

potepial prywate. Po ksiedze Na temat prawach domagal sie zrownania wszystkich w stosunku do prawa. Walczyl z korupcja sadow, podkreslal

koniecznosc respektowania prawa do obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie

uregulowania stosunkow panstwa i Kosciola, uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej od papieza i swoim legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu

Kosciola, rozpad zalety moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodych osob w szkolach publicznych i nakladow w ten zamiar.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i egoizm

stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Po kazaniach Skarga ukazuje choroby toczace Rzeczpospolita.

Choroby te to:

brak milosci do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa a takze ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej w Podolu po 1575 r. Poeta wskazuje

jednoczesnie sciezke do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie byc nia niewinnosc przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga po boju i wsparciem

finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski po dramacie „Odprawa poslow greckich―. Utwor tenze

niesie po sobie zawartosci uniwersalne, przedstawia sytuacje ciebie w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret dobrego i

zlego obywatela. Dobry wydaje sie byc Antenor, wydaje sie byc on rozsadny, nieprzekupny, troszczy sie o biznesy narodu, odrzucic unosi sie ambicja

wowczas gdy chodzi o dobro panstwie. Aleksander to samowolny, dbajacy o wlasne interesy, posuwajacy sie do szantazu i przekupstwa mlodzieniec.

Wsrod niebezpieczenstw grozacych ci wymienia liryk nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec dzielo ten przedstawia niebezpieczenstwa

grozace panstwu wraz ze strony zlych wladcow, mieszkancowrezydentow i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden sposrod nich.

Dzielo poetow i pisarzy renesansowych obfituje po rozne ujecia spolecznej i dotyczacej ciebie tematyki. Postawy patriotyczne wykazuja niemal wszelcy

humanisci, kazde swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko po „Zywocie jednostki poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o swoim spoleczny uklad,

odnajdujemy zwlaszcza w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu w istocie Rej wyklada nieprawidlowosci,

ktore to zauwaza po panujacych stosunkach spolecznych. Dzielo jest krytyka: Pleban odrzucic wypelnia kaplanskich obowiazkow, ale mysli o zysku

(„na oltarzu jajca licza―), Pan z kolei - mysli o urzedach, zabawach i osobistym majatku, koszmarnie sprawuje sie w sejmie („Pewnie Pospolitej

Rzeczy zadny nie ma w tym miejscu na pieczy― - gada Pleban). Dlatego Wojt gada rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A mnie prostym z

kazdej strony nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos w sprawie ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i opisuje owa

„poprawe kraju― po pieciu dziedzinach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna

funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa - sprawiedliwego i rowno traktujacego wszystkich mieszkancowrezydentow.

Podobna, ale bardziej wciaz przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do tonacego

okretu, wskazuje go matka i grzmi do do niej synow - czyli spoleczenstwa – o opamietanie. Odslaniajac szesc dolegliwosci spolecznych - obojetnosc w

stosunku do ojczyzny, chciwosc, niezgody i klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola, niesprawiedliwosc prawa i grzechy przeciwko Bogu - glosi wizje

upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Naszym narodzie. Wowczas, po XVI stuleciu, przedwczesne proroctwo nabralo dyspozycji w dobie rozbiorow

Polski. Reformy wg Skargi powinny dotyczyc:

obrony religii katolickiej, batalii z tolerancja religijna i heretykami

walki o rozwoj wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie i poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe uprawnienia

dazenia do poprawy polozenia chlopow w polsce

Skarga mniema, ze: namietnosc do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, religia katolicka, potezny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to

postulaty, ktore stanowic posiadaja fundament ciebie.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tutaj wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn V―

(O spustoszeniu Podola) i „Piesn XII―. Krytyke slabosci spolecznych spotykamy tez po licznych fraszkach, a szczegolnie istotna pozycja wydaje sie

byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jako artyste i czlowieka renesansu. Odwolaj sie do pewnych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski co wiecej wspolczesnym internautom moze czyms zaimponowac rozlegloscia swoich zainteresowan i swoim wyksztalceniem. Jest z

pewnoscia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i ow wlasnie roznil sie od momentu Mikolaja Reja, ze ogromnie dbal o ksztalt swojego stylu, o forme

trzymanych gatunkow i o zrecznosc jezyka, oraz o wszechstronna wiedze. Kochanowski studiowal po Akademii Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to

szkola glowna zadecydowaly o erudycji poety. Nie dotychczasowy mu podobnie obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal rowniez epoke

starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia znakomite mu dotychczasowy dziela Erazma z Rotterdamu i wspolczesnych tworcow naszych.

Nawiazania do antyku po dorobku Kochanowskiego widac choc w doborze uprawianych typow, poeta pisze piesni, fraszki, dramat podlug regul

kapitalnych, elegie. Nawiazanie to widac rowniez po propagowaniu filozofii starozytnych, po odwolaniu sie do tworczosci Horacego, po podejmowaniu

motywow z mitologii i podrecznikow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca

postawionego ponad tlumem.

Ow wybitny istota ludzka zapisal sie w historii literatury polskiej nie tylko jako poeta i dramaturg, ale takze jako tlumacz psalmow Starego Testamentu –

Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu sygnalizuja takze myslicielskie poglady stworcy, ktory uznaje swiat za wielka harmonie,

znajduje duze wartosci natury i wsi, wielbi jednostki, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom po Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij wyobrazenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. jako nazwy ery uzyto owego terminu dopiero w 18 wieku we Francji - poczatkowo na rzecz

okreslenia zapozyczen i wzorow wloskich po sztuce francuskiej. Jako wyraz historycznoliteracki sluzyl poczatkowo na rzecz okreslenia okresow

panowania Franciszka I, jak nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W powyzszym znaczenie ustalenie to pozostalo przyjete za

posrednictwem nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedle

niego odrodzenie mialo istniec poczatkiem ery nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja nasza wywarla wiele sporow i

polemik.

Nazwy "Odrodzenie" swiadomie uzyl dopiero Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie znaczy tu jednakze odrodzenia antyku lecz

czas swietnosci dziel sztuki wloskiej, jaka wprawdzie ocknela sie dzieki mistrzom starozytnym, ale nastepnie sama doszla do szczytow przewyzszajacych

projekty.

Renesansem nazywamy epoke po dziejach kultury trwajaca we Wloszech od momentu XIV do poczatkow XVI wieku, oraz w krajach Europy polnocnej od

konca XV do oporu XVI stuleciu. Jest pan rezultatem zlozonego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie czynniki jak: recesja papiestwa,

rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki rozwoj miast, powstawanie (po sezonie rozbicia feudalnego) zjednoczonych panstw, na

przyklad Hiszpania, Francja, Polska, Szwajcaria.

Po kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe i

religie, najbardziej istotne z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot i kontynuacja starego testamentu antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego wzoru zycia, w plan 1-wszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej obiektem bylo dostarczanie przyjemnosci, pozytku, miala edukowac i rozrywac

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i postaci zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie sposrod asceza i teocentrycznym pogladem na rzeczywistosc; czlowiek staje w glowny punkt badan i

zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku jako o jednostce (psychika i wrazliwosc). Dazyl do postepu osobowosci uznajac

wartosc swoim rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania i ksztaltowania poszczegolnej, silnej jednostki ludzkiej. Po mysl humanizmu czlowiek wydaje

sie byc wielce przydatny, liczy sie swoim talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, urok, patriotyzm. Byl to antropocentryzm.

Usytuowanie jednostki w glowny punkt swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i guzik co ludzkie nie jest mi

obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie kobieta do postepu tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow i literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych i republikanskich teorii pochodzenia wladzy. Za oficjalny jej poczatek

uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Powstaly nowe prady religijne. Reformacja byla powodem wybuchu dlugoletnich wojen religijnych np. wojne

chlopska rozpetano w 1525 roku poprzez nietolerancje religijna. W roku kalendarzowego 1529 - protest mniejszosci luteranskiej po Spirze w sejmie.

Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne wydaje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili gdyz, ze mozemy ja oddawac indywidualnie, iz nalezy wyjasniac je

w jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie powinna dawac udzielenia rozgrzeszenia czyli

uwolnienia jednostek od mek czysccowych czy piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w zastosowanie, w to, ze kazdy czlowiek dysponuje swoj los zapisany po

gwiazdach. Przeznaczone jest mu niebo badz pieklo, oraz zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal roboty i zbieranie dobr. Swoje to

zasluga, a bezczynnosc to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zaistnialy w Wielkiej brytanii. Ruch tenze powstal sposrod natury politycznej i wlasnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol katolicki

zabranial mu (odmowa rozwodu). Dlatego krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, ktora i

tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani podobnie jako bracia polscy. Prad ten rozwinal sie na terytorium polski i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych tez hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. Po polowie XVII wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, iz tworcy podrecznikow polskiego odrodzenia nie byli obojetni w sprawy ciebie i narodu.

Piotr Skarga dzieki aktywnosci filantropijnej pozostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym swoim dzielem istnieja wydane

po 1597 r. "Kazania sejmowe". Nie przylegaja one do literatury duchowej, lecz istnieja doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie panstwa

polskiego. Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, rozwoj wladzy krolewskiej oraz zdejmowanie krzywd

spolecznych i norm niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, o sposobach cechujaca je przezwyciezania.

Strofowanie I - "O madrosci potrzebnej do rady" swiadczy rodzaj wstepu, wprowadzenia po problematyke. Autor charakteryzuje choroby, ktore rujnuja

panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnienie, ze moralnosc narodu wydaje sie byc warunkiem szczescia i potegi panstwa. Tak wiec najbardziej

normalni powinni istniec ci, jacy stoja naprzod narodu.

Strofowanie II - "O milosci ku ojczyznie". Wylicza tutaj szesc dolegliwosci Polski. Sa to: brak milosci ojczyzny, deficyt zgody politycznej, anarchia religijna,

oslabienie wladzy krolewskiej, nieusprawiedliwione prawa i bezkarnosc grzechow jawnych. Inny ciag kazania poswieca autor pierwszej chorobie, tzn.

"niezyczliwosci ludzkiej w kierunku Rzeczypospolitej", jaka plynie sposrod "chciwosci swojego lakomstwa". Po sposob wyrazny i wzruszajacy mowi

Skarga o swej wlasnej milosci do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie bezinteresownosci milosci do ojczyzny,

milosci dla tej dziewczyny samej. Atak skierowany wydaje sie byc w strone magnatow dbajacych jedynie o swoje bogactwa. Widmo tonacego okretu.

Strofowanie III - "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, iz rodacy, najmlodszych jednej i tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, poniewaz laczy

cechujaca je jedna religia, nakazujaca namietnosc blizniego, tenze sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Brak tej potwierdzenia

szczegolnie w sejmach pobudza u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Strofowanie IV i V -

"O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - wydaje sie byc prawdziwa kleska dla Polski, poniewaz poglebia

niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot do religii katolickiej jako zaledwie prawdziwej, oferujacej do potwierdzenia i do potegi ciebie.

Kazanie VI - "O monarchii i krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza postacia rzadu wydaje sie byc jednowladztwo, jakiego nie mozna jednakze

utozsamiac sposrod absolutnym samowladztwem. Panstwem musi rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z przedstawicieli narodu. Poddani

winni istnieja swemu krolowi szacunek i posluszenstwo. Jakkolwiek "zlota wolnosc szlachecka" wykonuje do anarchii, co wydaje sie byc jednoznaczne

sposrod upadkiem ciebie.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". W podobny sposob Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw solidnych nie ma rzetelnej wolnosci. Oblicza prawa

nieusprawiedliwione, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, chociaz podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Strofowanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim kazde, najgoretsze odczucia patriotyczne - milosc do ojczyzny, oburzenie

na do niej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze dobry Bog ochroni Polske od momentu zguby. Tytulowe grzechy jawne to: deficyt

sprawiedliwego i sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez dobra

pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po takim wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Polski.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza wiele kwestii politycznych, spolecznych i obyczajowych owczesnej Polski, oraz jej tekst zwiazana wydaje sie

byc z poczatkowym, pelnym wciaz nadziei, krokiem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Reprezentanci trzech kluczowych stanow: Pan

(szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) kieruja bogaty po realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia fundamentalne problemy zastanawiajace

owczesne ludzie: kwestie przekupnego sadownictwa, przesadzic przy eksploatacji zup solnych, czy deficyt stalego systemu alarmowego obronnego

panstwie. Wiele rowniez uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci za ksztalt moralno - obyczajowy zycia publicznego Rzeczypospolitej.

Pan i Wojt negatywnie analizuja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia sposrod praktyki sprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie

szeroka i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk religijnych (koleda).

Podniesiony zostaje rowniez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie po jedzeniu i piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi

mysliwskiemu czy nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden sposrod pierwszych naszych utworow o tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie do rodakow sposrod prosba, by pomysleli ostatecznie o grozacym im

niebezpieczenstwie; Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w razie potrzeby sami stanac do obrony granic.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - gada o powinnosciach obywatela w stosunku do wlasnej ojczyzny; nie jest prawdziwym czlowiekiem tenze, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia samemu dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w zaleznosci od wlasnych sposobnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; poprawniej jest zginac mlodo,

jednakze w srodek bohaterski zyskujac sobie slawe, niz egzystowac dlugo i umrzec po zapomnieniu.

163. Wyjasnij uchwycenie symbolizmu na bazie o wybrane przyklady.

164. Wyjasnij wyobrazenia: symbolizm, naturalizm wskaz cechujaca je przejawy po wybranych utworach.

1. dwa. 1NATURALIZM

Jego tworca byl Emil Zola. Utwory swoim nawiazywaly do komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl pan w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

jednej. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej istoty

b) rozumienie czlowieka jako czastki natury, czlowiek zdeterminowany jest za posrednictwem prawa natury

c) rozumienie zycia jako wiecznej batalii o byt

2. wizerunek uczonego i badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

3. maksymalny obiektywizm, bez wlasnych ocen odautorskich, autor rejestruje i demonstruje

4. deficyt tematow tabu, zakazanych, caloksztalt powinno znalezc odzwierciedlenie po sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia jednostki poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

A, takze Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, klasyczne ploty, chude bydlo. Zdewastowanie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z ow smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Barwy i wigor mieszkancow. Wydaje sie byc on absolutny podziwu na rzecz prostoty i kontaktu sposrod

natura. Osada, wspomnienia, jako miejsce wazne i niepospolite. Poeta zlaczony jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi w tym miejscu zyjacych. Sa

oni skazani na ubostwo. Wtloczeni do szarego istnienia. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje uczucie do wsi, tamtego istnienia,

codziennych problemow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy i ideologii pisarza. Pozostale sonety to wierszowe nowelki.

Maja charakter epicki. Ten sonet jako jedyny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie panie, ktora po stracie partnera sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z roboty rak, oraz kiedy wydaje sie byc stara to umiera.

19 Sonet

Jegomosc, ktory byl zdrowy, potezny, wzor roboty na wsi. Nagle zachorowal. Baby na niego leczyly, jednakze to odrzucic pomagalo. Nie zaakceptowac

stac na niego na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede po chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie byc

starsza niewiasta (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) i mlodsza niewiasta (marzy). Wprowadzaja kolory do szarosci istnienia. Mlodosc, swiezy powiew i

spontanicznosc. Warunki istnienia jednak skaza ja jednakze na nedzny zywot i ubostwo.

Jakosci naturalizmu:

jednej. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwa. tematem wydaje sie byc brzydota, nedza, szokowanie odbiorcy

3. biologizm - deficyt wlasnej woli na kolejny los, przygniatajaca wizja, walka o byt, przetrwanie

czterech. obiektywizm i bezstronnosc

jednej. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzywany glownie po plastyce. Gloszono, ze utwor artystyczne dysponuje ukazywac zmartwienia duchowe jednostki. Te dziedziny ludzkich problemow

nierozwiazywalnych droga intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Srodek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, wizja, ktory pomijajac naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Elementy w malarstwie np. Wizja Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on oczarowany smiercia. Smierc - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to miniaturowy 4 strzepkowy zbiorek sposrod roku 1898. Sonety te mozna uwazac za wyraz hobby Kasprowicza Tatrami. Cel

poety byl rozny, glebszy. Dwie pojecia: krzak dzikiej rozety i limba pelnia funkcje symboli. Pierwszy z tych propozycji leka sie burzy - "skromnie do zimnej

tuli sie sciany". Losy rozety odnosza sie wiec do losow czlowieka. Zachowuje sie wiec jak istota ludzka (samotny, czuje sie zagrozony przez ryzyka,

zadumane dysponuje skronie), wydaje sie byc wiec emblematem losu ludzkiego, nieszczesc i przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak tenze

probuje sie jednak odpierac przed zaglada. Symbolem o podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona za posrednictwem burze. Ow

firma symbolem uplywu czasu. Po I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" po III swieci juz prochnem, w IV nastapil w tej chwili calkowity

rozklad. Podobnie wydaje sie byc z osoba, ktory w starosc wydaje sie byc chorowity, skromniej przydatny do zycia anizeli ludzie mlodzi. (zycie nie jest

latwe). W utworze tym pozostal przedstawiony proces zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie pozniej.

W utworze "Dies irae" widac najrozniejsze odwolania do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo

swiata, "wadzenie sie sposrod Bogiem" o dobro ludzkosci. Hymn tenze wzorowany wydaje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny.

Hymn nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie byc sad zasadniczy i apokalipsa. Szereg milych wizji symbolicznych, ktore maja

zaprezentowac glebie nedzy ludzkiej, wyjawszy nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz tenze ma rys symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow formuluje charakter i sile wewnetrzna czlowieka. Samodzielnie

kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu i zycia. Staff ujal w tym utworze rozumuje o potedze ducha. W porownaniu do dekadenckich

pogladow innych poetow wiersz Staffa jest sliczny. Poeta odrzuca postawe jednostki ktorego rys skazony wydaje sie byc niemoca. Staff przeciwstawial

sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy po Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z spisu wsi i przeszedl do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, dynamicznych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Poprawka barw i odcieni. 4 opisy jednego krajobrazu zmieniajacego sie

ponizej wplywem wysilku dnia.

jednej. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, krzyk burzy, swist swistaka, echo

2. Posmak: ziola

3. Wzrok: barwa, ksztalt

czterech. Nastroj: zachwyt, zaduma morzem wspanialoscia natury, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej i krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za posrednictwem burze, byla mocnym drzewem, a w tym momencie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dojrzewa i wydaje sie byc piekna, chroni sie, wydaje sie byc delikatna, wyszukuje

wsparcia azeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wyszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, uzycie autonomii (rozne elementy natury by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy i pewni w trakcie burzy pozostana powaleni.

Roza to znak witalnosci, istnienia, piekna. Delikatni i gietcy moga prosciej przetrwac burze.

Roza boi sie burzy drzy zanim jej krzepa, ale dazy do przezycia. Widzi duze drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale rozeta kurczowo trzyma sie

istnienia. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego jednostki w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc trwogi przed smiercia.

Obawy.

Elementy symboliczne:

jednej. precyzyjnosc

dwa. animizajcja

3. wieloznacznosc symboli

4. pozycja ogolna

61. Udowodnij towarzystwo motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi stworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie kluczowym zrodlem tejze epoki. Najswiatlejsze

umysly ery studiowaly historie starozytnych, cechujaca je dorobek literacki, filozoficzny a takze jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, gdyz dbal pan o zrecznosc jezyka, uklad swojego wzoru i odmiane uprawianych

typow, a nade wszystko posiadl wszechstronna wiedze. Jego obfita dzielo nierozerwalnie jednoczy sie sposrod antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki klasyczne: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa napisane wedlug regul klasycznych,

- duzy wplyw na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy tworca piesni:

jednej. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwa. motyw poety jako indywidualisty i przekonanie o swoim wyjatkowosci, jako jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac na niego ponad tlumem i przynoszac jednoczesnie niemalze boska potega tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik samemu stawiam), czyli przekonanie, wraz ze tworczosc przetrwa wieki i

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

3. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - uzyc zycia, zaznajomic jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), bo wszystko

mija,

b) stoicka - zatrzymac umiar i spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fuks tkwi po zachowaniu harmonii

ducha,

Rozne przyklady jestesmy wstanie odnalezc we fraszkach i piesniach:

- Piesn IX - zabawa zycia, nalezy sie rozrywac, ale nalezy zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co naszego biura czeka nazajutrz

(napomina o krotkosci zywota): Kto naprawde madry, iz zgadnie co nan nazajutrz przypadnie

- Piesn V (Ten pan zdaniem mym, kto przestal na swoim) - nie wazne sa zalety materialne, ale moralne: cnota uczciwosci,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec dlaczego gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc sposrod tego

co sie dysponuje.

- Piesn XX - w zyciu wydaje sie byc czas rozrywki i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozemy sie przenigdy bawic, jednakze mozna i zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas caloksztalt zmienia, zaduma wobec poteg, ktore nadzoruja ludzkim zyciem.

- "Na dom po Czarnolesie" – ograniczenie wymagan materialnych, zabieganie o wigor.

- najrozniejsze nawiazania do mitologii:

jednej. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy zamieszkujace "na wielkim Parnasie"), "Do gor i lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. po piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. po trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

czterech. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl niejednokrotnie

wykorzystywany za posrednictwem tragikow greckich - dlatego pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jest jednym z kluczowych nurtow ery baroku, znany jako rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do rodzinnych tradycji, wyraznie

tworzyl wlasna szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal za najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale los gospodarowal w roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny wklad w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac rozwoj wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany po

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po samemu ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne i okolicznosciowe. W celu najwybitniejszych skladow

naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jako przedstawiciel podrecznikow sarmackiej, po swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

jednej. „Nierzadem Polska stoi― – utwor tenze ukazuje wizja panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu i wewnetrznej anarchii, kleski. Dzielo

jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru i szlachty polskiej, myslacej o bogactwach i wygodach, klejnotach, strojach, zabawach,

rozrywkach, kiedy ojczyzna postuluje obrony i pieniedzy w wojsko.

3. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, jaka przedstawia jak to szlachta nasz kraj zrywa sie do batalii z nieprzyjacielem. Ukazal po

niej egoizm XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwie. Krytyce poddaje tu liryk panujace zwiazki w wojsku, poczucie wolnosci, brak

posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie banalne ruszenie nie powinna spelniac opcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow sposrod Turkami po bitwie

ponizej Chicimiem po 1621 r. Utwor puder byc poematem „ku pokrzepieniu serc― i wobec ponownej grozby wojny z Turcja budzic patriotyzm,

gotowosc do ofiar i poswiecen. „Wojna chocimska― tworzy sie sposrod 10 fragmentu dosc szczegolowo opisujacych najpierw obustronne

przygotowywania, a nastepnie bardzo szczegolowo, dzien po dniu sytuacje pamietnej bitwy, az do wszczecia ukladow i zaprzestania dzialan wojennych.

Liryk wyraza uczuciowy stosunek do opisywanych kwestii: nad calkowitym obrazem goruje uczucie milosci do ojczyzny i Boga. Poeta formuluje pochwale

walecznych przodkow i krytyke jednostek wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych w sprawy ojczyzny. Poucza, iz uwage wspolczesnych nalezy

skierowac na kwestii naprawde wazne: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – komplet fraszek, po sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem swoich wspolczesnych. Hhg w tych

propozycji zywy wizja owczesnego istnienia szlacheckiego. Zbior ten nazwano kopalnia informacje o Naszym narodzie XVII stuleciu.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim po Rawie. Po 1655 roku kalendarzowego rozpoczal zywot zolnierza i walczyl ponizej dowodztwem Czarnieckiego

przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej i wojnie przeciwko Moskwie. W ciagu rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku.

Od czasu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie i osiadl w wsi po krakowskim, gospodarujac w zasobnosci i pelniac urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament i awanturnicze usposobienie bylo zrodlem roznych ekscesow Paska, niejednokrotnie procesujacego sie ze swymi sasiadami, oraz

wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2-ie czesci

Glowna czesc niesie 1656-1666 r i obejmuje opis zdarzen wojennych, czyli taki czas jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa do

Danii, wojna z Moskwa.

Druga frakcja 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z owego okresu istnieja niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

specyficznych cechach, wariancie religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i ofensywnoscia.

„Pamietniki― istnieja dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk i niedole chlopow uwaza za zupelnie zrozumiala albo do niej zgola odrzucic dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko szlachte mniema za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami po walce i sasiadami przenigdy

ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi wyrazna niechec

- w istniejacym stanie rzeczy nie wykrywa przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski i sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw w zycie umyslowe epoki.

Wydarzenie Sarmatyzmu.

Ruch spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; pierwotnie nacechowane

wydaje sie byc dodatnio: team dodatnich jakosci odziedziczonych po przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore istnieja przeciwienstwem na

rzecz zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i po obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak pozniej

sarmatyzm ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, z uwagi na nie realizowanie swiatlych swoim zalozen; np. poglady w obowiazki spoleczne wobec

ojczyzny, cenienie i obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm,

pycha, dazenie do zycia ponad stan, wyzysk chlopow graniczacy z okrucienstwem

Jako idea calkiem interesujaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele do zyczenia (zdanie Potockiego); ostatecznie godna pozalowania postawa, jaka

doprowadzila do upadku A, takze Rzeczypospolitej i dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT DWORSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Gwoli poezji barokowej charakterystyczne istnieja dwa projekty kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez Po. Potockiego, J. Ch. Paska), i

tak zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza glownie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia i humorem. Autor w srodek mistrzowski poslugiwal sie kluczami wyrazu danymi jak: hiperbola, metafora,

konfrontacja, antyteza, wyszukane epitety.

- "Niestatek" - podmiot liryczny zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W glownym dominuje roznorodna kolorystyka metafor (ogien, zloto, perly... ), ktorej

zadaniem jest pokazanie zycia i urody po pelnym rozkwicie. Drugi wizja stanowi przenikliwy kontrast sposrod pierwszym - jest dwubarwny (czern i biel,

motyw smierci i rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety formuluje zmiennosc wrazen, wynika sposrod kaprysu. Proponuje to gre z wrazeniem,

nastroj rozrywki dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza frakcja zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego sposrod

sytuacja nieboszczyka - poszukiwanie przeciwienstw. Odsetek druga - zestawienie spokoju trupa sposrod cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca

puenta: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od momentu nich uwolnic.

Pointa: zanim miloscia nie sposob uciec, obrona przy pomocy rozumu jest bezradna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow w nagrobkach, autor w wyszukany sposob ujawnil zalety czworonoga i rozpacz wlasciciela po jego

stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie po slownych igraszkach i barokowych konceptach. Po pozniejszym sezonie ulegl nastrojom

elegijnym i sielankowym a takze slawil wdzieki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota pole wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizja szlachty polskiej XVII stuleciu w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym pelnomocnikiem sredniej szlachty. Jak kazdy owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) i rolnikiem (gospodarzem). Bral wklad w

wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl w wsi i zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, odrzucic szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji a takze

poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika i pieniacza. Konfrontacja dowodzi, iz tresc pamietnikow mija sie

faktami historycznymi. Sa one cennym podlozem w pozostalym sensie: oddaja wiernie postury i poglady owczesnego szlachcica, przekazuja obraz

swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zaznajomic wyznawane idee i uznawane wartosci.

Atrybutami Paska wydaje sie byc przywiazanie do idealow wolnosci szlacheckiej i rownosci wewnatrz stanowej, przekonanie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad innymi, swoisty typ religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niesmak do pozostalych narodow, upodobanie zabawy.

Mnostwo utworow Waclawa Potockiego swiadczy jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza one swoista panorame

staropolskiego istnienia szlachecko-ziemianskiego. Wlasnoscia utworow wydaje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie po poemat wielorakich

refleksji w tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do

swoich przywilejow, oraz zaniedbujacych zadania. Mialy one postac odrzucic pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach postaci rycerskiego i

wojennego rzemiosla. Porownanie wspolczesnych Polakow do dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, jeszcze bardziej wyostrzalo terazniejszy

upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja wojny

chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie rozumuje o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasciwosci stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasciwosci poezji:

a)Bogactwo – uzywac nalezy wraz ze wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, odrzucic unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – trescia wiersz wydaje sie byc mysl, iz kobiety istnieja niestale po uczuciach. Idea ta

wyrazona jest po wyszukanej, rozbudowanej formie. Na calosc wiersza sklada sie jedno punkt widzenia, ktore wydaje sie byc porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono caly szereg sprawie niemozliwych i stwierdzono, iz predzej mozemy je zrealizowac (uspokoic morze, wiatr zapiac w wor)

niz dostrzec stalosc po uczuciach panie.

b)Zastosowano tutaj takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, a nawet szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota i okrucienstwo podobnie moga zostac tematem na rzecz artysty. Np.

„Do trupa― Tytul formuluje barokowe staranie do ekspresji, jest to gdyz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a szczesliwym

trafem zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej istniec trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – ceni sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor i uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura wymaga upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa prawdziwym zywiolem specjalisty. Liczy sie oryginalnosc, wyrafinowany

posmak, erudycja, ciekawostki tez istnieja w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas wariantu wiersza – epitafium – pisanego po smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic utrate i rozpacz bliskich. W tej sytuacji wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani po jego utracie.

W poezji Morsztyna widac konceptyzm tj. opieranie zawartosci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwie kontrastowe portreciki dziewczyny, w zaleznosci od zaistnialej sprawie. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna i autor) sie kochaja

– dziewczyna zaprezentowana jest jako piekna i zmyslowa niewiasta. Kiedy zas sie pokloca partnerka jest brzydka i nieznosna.

67. Omow nadrzedne prady literackie baroku i ich wplyw na los umyslowe ery.

W porzadnym uproszczeniu rozmawiamy, ze po literaturze baroku zaistnialy dwie wazne, podstawowe prady. Pierwszy - uprzejmy – rozwijajacy sie w

dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – charakterystyczny dla dworkow ziemianskich, odleglych od atrakcji turystycznych,

tetniacych wlasnych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad uprzejmy reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ow typ podrecznikow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza innowacyjna

stala sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska znalazla wiec zaskakiwac

odbiorce, zapewniac mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic i uatrakcyjniac uczty i rozne dworskie zgromadzenia. Byl to nurt kosmologiczny, czyli

czerpiacy z wzorow zachodnich, wykladzinom skladajacy uznanie, a sposrod niechecia odnoszacy sie do rodzinnych, naszych tradycji.

Prad ziemianski – sarmacki – opanowal polskie szlacheckie dworki. Zwany wydaje sie byc takze swojskim, bo nasza wlasnie pisarstwo, odmiennie

anizeli nurt uprzejmy, przykladala ogromna wage do rodzimych starego testamentu, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie i swoj krajowy rodowod

uznawala za kluczowy tworcami owego nurtu istnieja: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Prad ten wskazuje sie rowniez sarmackim od momentu

slynnej teorii o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. i oddzialywujacej w pozniejsze ery.

Podzial podrecznikow na dwie nurty wydaje sie byc wygodny, ale nie jest obszerny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly gdyz dwory – wiec uprzejmy i

dotychczasowy siedziby szlacheckie – wiec ziemianski. Ale byly rowniez miasta – rozwijal sie zatem prad literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem

Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz w tej chwili Morsztyn i Naborowski istnieja poetami, jacy znacznie sie roznia – mozna wiec

mowic przynajmniej o wielu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm swiadczy podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Zaczyna sie po XV stuleciu. Szlachta nasz kraj w dobie swej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je po starozytnym jednostki Sarmatow (w rzeczywistosci byl to koczowniczy lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne pochodzenie mialo wyjasniac szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala na terytorium polski.

Sarmatyzm dysponuje dwa sensu - na wstepie oznacza sposob zycia szlachty po XV i XVI stuleciu, drugie - rozbudowana ideologie szlachecka.

Oryginalnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Nastepnie nastepuje rozwoj zakresu znaczeniowego

o kult zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska znalazla poczucie, iz

Polska swiadczy przedmurze chrzescijanstwa - musi stawic czola poganskiej nawale, byla przeciez najdalej w wschod wysunietym panstwem

chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o szczegolnej pozycji polityczno -

religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci polskiej - o szczegolnej pozycji jaka odgrywa Matka

Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model istnienia - los na wsi, fascynacja przyroda, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego

sasiedztwa. Obecne dotychczasowy takze szczegoly orientalizmu, wyrazajace sie po zainteresowaniu kultura wschodu - stroj szlachecki, bron, ubior

konia.

Akt milosny do sarmatyzmu w literaturze i kultury ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Nastepnie stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje do laski, czegoz swiadectwem wydaje sie byc najwybitniejszy zabytek

kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek a takze Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie do Danii. Osiadl na stale po krakowskim, porzadnych sady skazaly go w infamie i banicje. Jego pamietniki mieszcza okres ekipy wojskowej. Zostaly

zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Sa doskonalym podlozem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z tych propozycji obraz pisarza -

zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz szlacheckiej ksenofobii i milosci natury - sposrod

rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym po mowe potoczna, laczyl niejednokrotnie polski sposrod lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna sposrod pierwszych naszych epopei, stworzona na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym po latach 1688 - 1696

"Moralia", po 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie wiele wagi do konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych jednakze nikt odrzucic respektuje. Autor zwraca uwage na

ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor odslania negatywne nastawienie szlachty do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w tej dziewczyny duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki odrzucic rozumie z jakiej przyczyny represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz tenze krytykuje nietolerancje. Poeta zadziwia sie, iz

represje odrzucic dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia jako element obyczajowosci sarmackiej. Dziwi go zjawisko, ze w polsce, ktory nie istnieje za co oplacic armii, ludzie

odrzucic lekaja sie agresji, odrzucic ograniczaja wydatkow, nie dbaja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc

ochronione.

"Wojna chocimska"

Utwor zaistnial okolo roku kalendarzowego 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia ponizej wodza Chodkiewicza. Z

nietypowym realizmem autor kresli sceny batalistyczne. Zaznacza rycerskosc Sarmatow dawnych, oraz krytykuje aktualnych. Termin Sarmata oznacza

obok Potockiego synonim rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest w mowie potocznej, autor odrzucic posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego wydaje sie byc regresem

barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Pisarstwo staropolska wykreowala raczej ujemny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze cztery wzory ustaw: szlachcic – ziemianin, szlachcic

– dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos odrzucic reprezentuje nawet najmniejszej z tychze postaw, ulega wowczas ostrej krytyce wraz ze strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach niekomercyjnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie morzem swoim losem

Plebana – ktory odrzucic odprawia wszelkich mszy, oraz mysli zaledwie i zysku

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw i interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw i ucisk biednej szlachty za posrednictwem bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie uwage na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic w dalszym ciagu formy obronnej kraju, poniewaz szlachta po

wojsku wykazuje chec do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestii ojczyzny jednostek i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

W podobny sposob Potocki po „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny ustaw szlacheckich po sluzbie

wojskowej. Wszystko wiaze sie z ciemnota, zacofaniem, ofensywnoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych i politycznych po utworach Po. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta niejednokrotnie dotyka kwestii szlachty i panstwa. Nierzadko

poddaje krytyce wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" ujawnil stan lezacy wewnatrz panstwa

polskiego, ktore chyli sie w kierunku upadkowi, zadna osoba nie przestrzega praw. Norm jest tyle, ze potrafia sluzyc dzieciom do rozrywki. Wszyscy dbaja

o wlasne dobro, odrzucic interesuja sie losem panstwie. Wiersz "Zbytki polskie" demonstruje wady spoleczenstwa. Polacy mysla tylko o zabawach,

balach, wygodach zyciowych. Przejmuja obce wzory w zamian szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta jednakze zyje

osobiscie dla siebie i nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zaginie tez kobieta sama. Po wierszu "Kto mocniejszy tenze lepszy" Potocki porusza

trudnosc nietolerancji duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do mikrego lisa, ktory to nie moze obronic sie zanim lwem. Wyrzucenie arian

Potocki uwaza za bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje obozowisko wojskowy. Przedwczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak

szlachta nie broni sie, gdyz jest za wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy ponizej Chocimiem po 1621r. Poemat opisuje

przebieg bitwy i rokowan. Caloksztalt przepojona wydaje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i swoim pomoc po zwyciestwie morzem

poganami. Patriotyzm widac po przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi pan o obrone ojczyzny odwolujac sie do czasow przeszlych, chocby

Chrobrego. Z skladow Potockiego wylania sie wizja XVII wiecznej Polski. Mnostwo jest po nich opinii, bolesnej zadumy i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska istnieja zrodlem informacji o obyczjach i jezyku szlachty po XVII stuleciu.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo roku kalendarzowego 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly

calkiem znaczna sytuacje w literaturze XVII po. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do opisanych faktow istnieja znakomitym podlozem poznania

jednostek i obyczajow tamtych okresow. Pierwsza frakcja zawiera wykaz przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on po wielu wyprawach wojennych. Pas

opowiada o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce i Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu o relacje

do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednakze ambicji do walki dostarcza mu gotowosc zdobycia lupow, a

odrzucic milosc do ojczyzny. Pas mowi podobnie o odbytych podrozach obcych, ktore dotychczasowy wynikiem swoim zainteresowan i ciekawosci. Pas

opisuje podobnie msze swieta, do jakiej sluzyl wraz ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl po licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z

innymi. Przykladem wydaje sie byc uczta obok pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pas, ktory odrzucic

chcial borykac sie w obozie wojskowym, wylazl z niego, majac swiadomosc, ze rywal dogoni na niego. W koncu Pas zabil natreta i odcial reke swoim

bratu. Jednakze taki tryb zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal modyfikacje. W okolicach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na malzonke. W drugiej

czesci opisuje swe amory i decydujaca rozmowe sposrod ukochana. Ta czesc "Pamietnikow" zawiera rozlegly obraz istnienia ziemianskiego i obyczajow

szlacheckich. Autor mniema ucisk chlopa za przyrodzony stan rzeczy. Swa klase mniema za godna przedstawicielke narodu. Zycie wlasne szlachty

polaczone jest troska o posiadanie i zalety wlasne. Z "Pamietnikow" wylania sie wizja typowego sarmaty. Bohater kocha zabawy, pijanstwo, pojedynki

zwykle dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja wizja ludzi tamtej epoki. Sa pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym w

gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej istotne cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow A, takze. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady jednostek, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu reperacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona po to, azeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw jednostkom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom i konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry tez za wzgledu na sposob pokazania tresci:

jednej. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Glob zepsuty.

dwa. Monolog zwrocony do osoby, wziety po cudzyslow ( autor wydaje sie byc zdystansowany w stosunku do wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― A, takze. Krasickiego jako utwory o ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal wiele przywar i ulomnosci czlowieczych. Zdajac samemu sprawe sposrod ich wplywu na los

polityczne po owczesnej Naszym narodzie oraz bedac swiadomym faktu, do ktorych konfliktow i klesk potrafia one spowodowac, stal sie ich

najglosniejszym przeciwnikiem. W celu walki sposrod nimi sluzyly mu zwlaszcza bajki i satyry.

Satyry, podobnie zreszta jak opowiesci, ukazuja wizja zycia po XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa swietna ilustracja tych czasow. Krasicki obnazal i

osmieszal po nich najdotkliwsze wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie i ciemnote szlachty, brak krytycyzmu, sklonnosc do hazardu. Satyry

czesto posiadaja charakter interwencyjny i przygodny, rownie niejednokrotnie sa jednakze uniwersalne i ponadczasowe. Krasicki tak juz sam pisal o

celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory staral sie istniec nie tylko moralizatorem, lecz rownolegle autorem

sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Na pozor utwor tenze jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest zastapiony juz po

tytule, oraz przeciez musi pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak niewlasciwe pochodzenie, nazbyt mlody wiek,

zbyt przyjemne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie i przesadna troska o nauke i kulture. Zarzuty te pokrywaja sie z takimi, stawianymi

monarsze przez szlachte. Sa jednakze na tyle glupie i bezsensowne, iz domyslec sie mozemy, ze w taki sposob Krasicki odslania zalety mistrza. Tak

wiec satyra ta faktycznie stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia na rzecz jego strategii wewnetrznej, oraz jednoczesnie wydaje sie byc

atakiem w sarmacje, w jej ulomnosci i podle przyzwyczajenia..

Inna satyra, "Pijanstwo", ukazuje i pietnuje zagladanie do kieliszka. Jest ona zbudowana na regule dialogu, konwersacji prowadzonej za posrednictwem

dwoch szlachcicow. Jeden sposrod nich opowiada o obficie zakrapianych biesiadach i o przykrych cechujaca je konsekwencjach. Mowa satyry wydaje sie

byc pesymistyczna - wymeczony spirytusem szlachcic ucieka, by wyszukac ukojenie po... alkoholu. Satyra Krasickiego odslania rowniez zwykle cechy

Mlodych polakow, ktorzy wobec alkoholu zawsze sa odwazni, swietnie umieja sie w polityce, i jednoczesnie uwielbiaja dyskutowac i ponizej lada

pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" zapewnia porownanie okresow wspolczesnych autorowi z czasami minionymi. Dowiaduje sie, ze po Rzeczypospolitej dzieje sie

coraz to gorzej. Wartosci, ktorymi kierowano sie drzewiej, ulegly w tej chwili przewartosciowaniu. Przestaly byc terazniejsze takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Cechujaca je miejsce zajely klamstwo, nieprawda, podstep, wiarolomstwo,

rozpusta. Tego typu brak poszanowania tradycji i niszczenie zalety stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi na skraju

calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego zlaczona byla sposrod dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o modyfikacje mentalnosci, nawykow

i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie niejednokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym sprawdzenie zjawisk

przedstawiana byla po sposob niewatpliwy i bezposredni. Jej wypowiedz byla zazwyczaj skierowana do fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta w

cudzyslow, przez co autor chcial zaakcentowac swoj ostroznosc od pogladow bohatera. Odwrot od szczerej perswazji widac najwyrazniej po satyrach

dialogowych, szczegolnie zas w tychze, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze istniec uznany za reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo to

czytelnika do domowej interpretacji i wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo w dyskretne sugerowanie odpowiedniej zawartosci i unikniecie

bezposredniego i obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasciwosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― A, takze. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolna slawa w okresie oswiecenia, lecz swoim dzieje dosiegaja V.

po. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab sposrod myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny wydaje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Spaja w samemu elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety

pozostanie poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami a znacznym i podnioslym sposobem

pokazania i wzorem wypowiedzi. Problematyka utworu wydaje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow i karmelitow. Mnisi

walcza przy uzyciu sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wrzawy i rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co wiele trunku mial mozliwosc pomiescic

i na widok ktorego to naczynia wszelcy walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem kompletnym patosu, opiewajac narody zanim bitwa,

wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni i miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przewinienie legl sposrod slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na pewnych przykladach przedstaw problematyke dobranocek I. Krasickiego.

Bajka to utwor krotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, jaka wynika sposrod

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Bajki Krasickiego przedstawiaja wiele aspektow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Polski, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych

okresow. Swoistym komentarzem do calego zbioru wydaje sie byc „Wstep do bajek―. Po sposob zabawny autor wymienia rozne ludzkie wady,

twierdzac ze spotykamy ludzi perfekcyjnych, ale sa to tak fenomenalne postawy, iz mozna je miedzy opowiesci wlozyc.

Bajka „Szczur i kot― wydaje sie byc atakiem w jedna sposrod najgorszych slabosci ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie tutaj tak zwana

maska: wspolwystepujace w wierszu zwierzeta istnieja konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek niemily. Z kolei kot, wykorzystujacy chwileczke nieuwagi szczura zwykle zrownywany jest wraz ze sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Bajka zawiera niezaprzeczalne pouczenie, iz w zyciu nalezy kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz zawsze trafi

sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki po klatce―. Krasicki poruszyl tutaj problem uniwersalny, wazny praktycznie dla wszelakiej zywej:

zainteresowanie wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to gadanina dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. Pierwszy (mlodszy) urodzil sie w

tej chwili w niewoli i odrzucic zna smaku wolnosci, odrzucic rozumie do niej. Akceptuje swe zycie po klatce i uwaza, iz jest to cokolwiek normalnego.

Jednakze stary czyzyk nie zgadza sie sposrod twierdzeniem mlodocianego. On niegdys byl nieograniczony, zostal jednakze uwieziony. Przenigdy nie

przyzwyczai sie do niewoli, zawsze bedzie pragnal wolnosci. Nierzadko interpretujac te bajke, wskazuje sie w fakt, iz powstala kobieta po glownym

rozbiorze Polski, moze wiec Krasicki pragnal napisac o nieszczesciu swoich rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei po bajce "Malarze" Krasicki przedstawia mocno skontrastowane ze soba figury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden sposrod nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, ale zyl po nedzy, drugi, Jan, malowal kiepsko, ale byl roznorodny. Te pozorna niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr malowal

jednostek naturalne, danymi, jakimi istnieja, Jan natomiast znacznie upiekszal ich portrety. Bajka nasza ilustruje ogolna prawde zyciowa: najtrudniej i

najniebezpieczniej powiadamiac ludziom prawde, znacznie prosciej byc pochlebca i lizusem - w taki sposob mozna znacznie wiecej uzyskac.

Przykladem wykorzystania poetyki maski jest bajka "Jagnie i wilcy". W tej chwili pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w swiecie

dominuje uprawnienie silniejszego, iz racja wydaje sie byc po stronie tego, kto ma sile. Potwierdzeniem tejze smutnej prawdy jest opowiedziana

historyjka: slabowite, niewinne i naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwie wilki (bedace symbolem energii, bezwzglednosci i okrucienstwa). Kiedy

pyta, ktorym prawem dysponuje byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona riposta: "Smacznys, niedysponowany i po lesie", oraz nastepnie pozostanie

pozarte.

Bajka „Filozof― odslania uczonego jednostki przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca co wiecej wiare po Boga i smieje sie

ze wszelkich swietych. Jednakze gdy spada na jego choroba, nawraca sie, zaczyna wierzyc „nie tylko po Pana Boga―, ale tez w „upiory―. Utwor

demonstruje jak bardzo jednostki sa chwiejni we wlasnych pogladach i przekonaniach. Krasicki zwraca uwage, ze niejednokrotnie teoretyczne madrosci

nie asystuja w zyciu.

A zatem rzeczywistosc w bajkach Krasickiego pozostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w wlasciwe scenki i

zaprezentowane odbiorcy.

79. Ocen role podrecznikow oswiecenia po dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w trzech dzielach: po Uwagach morzem zyciem Jana Zamoyskiego i w Przestrogach dla Polski. Program

spoleczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko sposrod potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz rowniez z glebokiej troski o kraj, sposrod leku zanim

utrata niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza mase do wychowania mlodziezy, na rzecz ktorej obiektem powinno istniec szczescie ojczyzny. Poniewaz

fuks spoleczenstwa wyplywa z uzytecznosci wszystkich swoim mieszkancow, totez, jak pisal koncem oswiaty krajowej istniec powinna uzytecznosc

obywatela. Zaznacza koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki morzem szkolnictwem, czymze poparl znacznie program reform Komisji

Edukacji Narodowej.

Mnostwo rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie struktury wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej fragmentu obywatelow wydaje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby po jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie

za tronem dziedzicznym. Przemawial o koniecznosci utworzenia stalej armii, na ktorej utrzymanie wynagradzac bedzie szlachta.

Osobne polozenie w swoim dzielach zajmuje krytyka polskiej magnaterii, ktora wini za upadek panstwie. Pisal: Z samych panow zguba Mlodych polakow.

Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek na rzecz prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - drugi obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Po rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilka przygotowal aplikacja reform uwienczony Konstytucja 3 maja. Pod spodem

swoim przywodztwem skupil grupe radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

W podobny sposob Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych

struktury wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Po sejmie prognozuje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet w spoleczny i polityczny anachronizm ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor koordynacje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o charakterze dydaktycznym i politycznym. „Powrot posla― wydaje sie byc satyra w owczesne

ludzie.

Do listy utworow nalezy jeszcze dolaczyc bardzo rozpowszechniona i chodliwa poezje polityczna, powstaly w takim przypadku wiersze anonimowe np.:

„Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i do narodu―.

-Satyry i opowiesci Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych i Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz aplikacja reform spolecznych zmierzajacych do

zmian po stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi morzem zyciem J. Zamojskiego―: ograniczenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan sposrod prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej na rzecz mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor tenze powstal w ciagu kilkunastu dzionki, w czasie spacji w obradach Sejmu Ogromnego (na przelomie X i XI 1790 r. ). Ma pan charakter swietny

– zachowana zostala zasada trojjednosci: wysilku, miejsca i akcji, deficyt jest tez scen zbiorowych, calosc zas utrzymana wydaje sie byc w niejakiej

konwencji. „Powrot posla― pozostal napisany w zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w taki sposob wplynac na reputacje publiczna a takze

na postawe polityczna poszczegolnych poslow.

Dzielo ukazal konflikt miedzy sarmackimi konserwatystami oraz zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc i nieuchronnosc zmian

ustrojowych Polski, osmieszyl przedstawicieli obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak najwieksza liczba ludzi zwolennikow pro krolewskiemu i

patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym na rzecz komedii politycznej chwytem i ukazal bohaterow jednoczesnie

okreslonych jako pozytywni (patrioci) i negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego globu jest

splycenie sylwetek psychologicznych postaci: bohaterowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow i toczenia dialogow prezentujacych jednostkowe

poglady a takze racje polityczne. Oczywiscie ci „dobrzy― sa przedstawieni jako prawi i wzorowi obywatele, ci „zli― zas jako durnie i pozbawieni

honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy i ich syn Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i swoim

zony). Z kolei ich wrogowie to: tata Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly dzielo jest zapelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, w tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka zmartwienia, jakie tworzy szlachta: liberum veto i "zlota wolnosc szlachecka" mniema za to, co doprowadza do upadku Polski, podobnie jak

samowola, prywata i egoizm, ktory to wysysa kazde sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec obok schylku swojego zycia silna i wyzwolona z

ponizej obcych wplywow ojczyzne; denerwuje go postepowanie Gadulskiego, ktory to wiele gada, ale na ogol bez sensu; zadziwia sie, iz Starosta

zezwala na kazde dziwne zachcianki swojej malzonki (modnej); na koniec okazuje sie, iz Podkomorzy nie wydaje sie byc goloslowny: zwalnia z

poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on razem ze Starosta Gadulskim istnieja przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest typowym szlachcicem, odrzucic respektujacym regul moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest oddac corke przymusem za

malzonek, aby tylko nie musiec placic posagu; cechuje na niego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski prezentuje jego deficyt

zainteresowania zasobem wiadomosci, za to duze zainteresowanie pijanstwem, lenistwem i rozpusta; podobnie jest poslem na sejm (niestety); elekcje,

chaos, liberum veto, konfederacje uznaje za swiete uprawnienie szlachty, na ktorym mozna oczywiscie niezle zyskac; Szarmancki wydaje sie byc

czlowiekiem, ktory to roztrwonil dobrobyt rodzicow w zagranicznych wojazach, totez chce zlapac okazje finansowa, jak na przyklad moze byc Teresa; gdy

dowiedzial sie, iz posagu odrzucic otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze zagraniczne niczego na niego nie nauczyly, niczego

atrakcyjnego sie odrzucic dowiedzial

81. Omow nadrzedne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie przewaznie w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu i rokoka.

Klasycyzm kladl napor na zagadnienia spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial zanim nia zlecenia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przeswiadczenia o wielkiej roli wyrazenia jako narzedzia oddzialywania w spoleczenstwo. Istota klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk w indywidualna sytuacje czlowieka. Wplyw na rozwoj tego kierunku mialy poglady J. J. Rousseau, ktory to glosil, iz

cywilizacja odrzucic sprzyja postepowi czlowieka i ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka do natury. Sentymentalizm wprowadzal odczucie – byla

to namietnosc, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu interesowali

sie natura i przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – puder on najmniejszy udzial po tworzeniu dorobku pismienniczego specyficznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Materia jego stalo rozumienie zachwycajaca jako zalety podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z towarami sztuki. Poza literatura rokoko najpelniej

pozostalo zrealizowane po malych odmianach architektonicznych i architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, po eleganckiej ornamentyce, lekkosci

i dekoracyjnosci wygladu, w porcelanowych bibelotach, po malarskich miniaturach, milosnej dziedzinie obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau,

Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie na terytorium polski trwalo od momentu 1730 do 1822. zaczyna sie w okresie saskim czasem prekursorskim. Dzial wowczas Stanislaw

Konarski, ktory to wypowiada sie w czterech dziedzinach istnienia:

-w sytuacjach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, narasta przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w dziedzinie szkolnictwa. Po 1740 zalozyl szkole na rzecz mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil tam

nowe metody nauczania. Byl pan pijarem i z swoim inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku ograniczenia laciny na

rzecz slownika polskiego

-w 1741 roku kalendarzowego oglosil utwor „O poprawie wad wymowy― – pracowal on morzem poprawnoscia slownika, zwalczal XVII wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania zasady liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Po 1747 roku kalendarzowego oddano do uzytku publicznego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum rozumuje naukowej

panstwie. Na sejmie konwokacyjnym po 1764 roku kalendarzowego krolem Polski zostal wybierany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku

zalozyl Szkole Szlachcicow. Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, jednakze rowniez

dawala gruntowna i wszechstronna wiedze oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane

w angielskim „Spektakorze―, wydawane stalo dwa razy w tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany po pierwszym sezonie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec terazniejsze i

rozne tematy. Na lamach tego miesieczniki pojawiaja sie nowe formy literacki i publicystyczne: esej, paragraf, felieton, dokument, listy do redakcji i

odpowiedzi w nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy desen osobowy oswieconego szlachcica, biora w obrone mieszczan i chlopow,

zapisuja o klopotach gospodarczych i politycznych Polski. Wydawany za posrednictwem 21 czasow. Z inicjatywy krola po 1765 roku kalendarzowego

zalozono w Warszawie pierwszy po dziejach Polski staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla jego gmach znany jako Operalnia, w ktorym zaczely

zalegac trzy zestawy: francuski, wloski, polski. Sklad polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Po 1766 roku kalendarzowego dla teatru

zaczyna aranzowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku stanela KEN – pierwsze na starym kontynencie ministerstwo oswiaty.

Po rozwiklaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewny majatek. Krol przekazal na niego na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny

powierzyl jej zespol prac dotyczacych organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), ktorym podlegaly uczelni

wydzialowe i podwydzialowe, te zas pelnily nadzor morzem szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Nauka w szkolach miala odbywac sie po jezyku

polskim. Komisja zdawala sobie sprawe, ze w celu zapewnienia nalezytego poziomu nauki potrzebne istnieja dobre ksiazki dlatego po 1775 roku

kalendarzowego powolana Obecnosc do Ksiag Elementarnych, jakiego celem stalo opracowanie i wydanie oryginalnych podrecznikow oswiatowych. KEN

przetrwala do 1794 roku.

Po latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zgromadzenia towarzysko kulturalne organizowane za posrednictwem samego mistrza.

Brali po nich wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sytuacjach literatury i sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy mile i pozyteczne― (1770-77) ponizej redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego w przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek tenze przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, ale jego

dzieje siegaja V w. p. n. e., w ktorym stanela „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy po sobie szczegoly bohaterskie i komiczne. Rezultat komiczny osiagniety

zostaje poprzez celowe uzycie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami oraz powaznym i podnioslym wybiegiem

przedstawiania i stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, jaka wybucha miedzy zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi

wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod duzej wrzaw i rumoru. Godzi zwasnionych dopiero puchar, co wiele trunku mogl ulokowac,

na widok ktorego wszelcy walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem kompletnym patosu, opiewajac narody zanim bitwa, wykorzystujac

powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne

okrutna, wyjawszy broni i miecza―, „juz sie wymykal – wtedy kuflem od momentu wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamiarem utworu

wydaje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych wsrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiej przyczyny Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Ogromnej Improwizacji odkrywamy zycie wewnetrzne Konrada. Odsetek pierwsza owego poematu o charakterze konfesyjnym to niesamowity hymn w

czesc poezji. Konrad – romantyczny liryk – dysponuje poczucie dyspozycji, jest tworca, gra w gwiazdach jak na przyklad na instrumencie. Czuje sie

wiekszy, silniejszy, wrazliwy i rozumniejszy od momentu innych poetow, medrcow, prorokow – czuje sie rowny Bogu. Podlozem jego macy jest

namietnosc, ogarniajaca caly narod. Po imie tejze milosci zada od Boga wladzy morzem duszami ludzkimi: „Daj mi rzad dusz! ― – krzyczy po

uniesieniu. Jego pragnienie wladzy bliskie wydaje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce na niego sobie podporzadkowac, oczywiscie na

rzecz jego dobra. Pycha popycha go do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a tylko madroscia. Po pogladach Konrada pojawia sie i

oskarzenie Boga o zlo panujace na swiecie. Po swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory podobnie poswiecil sie

dla dobra ludzi. Konrad jest wiec indywidualista, samotnie pragnacym zmienic swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske, bo wydaje

sie byc sam.

Prometeizm polski i romantyczny opiera sie wiec w buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom natury i ograniczeniom wolnosci czlowieka

w godnosc szczescia ludzkosci, narodu, na rzecz ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem chodzi on po pyche i megalomanie. Dlatego w

III cz. „Dziadow―, gdzie pozostal zaprezentowany, pozostanie przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jako glos po dyskusji odnosnie oceny powstania listopadowego.

Po dramacie Slowackiego „Kordian― nie istnieje obrazu powstania, jest tylko proba oceny ruchu listopadowego i powodow jego kleski. Nalezy

zaakcentowac, ze przygotowywania do powstania Slowacki obserwowal sam w Warszawie, potem udal sie do Paryza, porzadnych uczestniczyl po

wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich czasopism emigracyjnych i na zebraniach ugrupowan politycznych. Dlatego

pokusil sie pan o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. Po utworze ow Slowacki pragnal dac riposta na pytanie dlaczego zrealizowany

zostanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna realizowac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― zrobionych w diabelskim kotle za

posrednictwem zgromadzenie piekielne. Stworzone za posrednictwem nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela,

Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych i kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, otwarcie sugerujac, iz rzady

tychze ludzi dotychczasowy jedna sposrod przyczyn kleski. Ale odrzucic jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Zamiarem spisku wydaje sie byc zamach w cara. Ludzie jest po tej kwestii podzielone. Wylacznie mlodzi

oficerowie pragna batalii. Kler wydaje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie i modly jako sposob dzialania. Szczep, reprezentowany

za posrednictwem zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi natomiast grupe, jaka nienawidzi cara i chce powstania, ale potrzebuje liderow. Wynik

glosowania, ktore dysponuje przesadzic o zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam wiec wyrusza, azeby zabic tyrana, lecz ponosi kleske. Wolno zatem

po dramacie odczytac caly przebieg powstania:

jednej. Przygotowanie ( przywodcy i rozmowy spiskowe )

dwa. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy atak ( zamach Kordiana )

4. Kleska ( niepowodzenie Kordiana i calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, ktorym bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow i podzial spoleczenstwa,

ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i koszmarnie obliczonych, odrzucic sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych, cechujaca je pragnienie wolnosci

jest tutaj oceniane jako bardzo pomocne i predzej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki euforia zostal wyrzucony w bloto, niz krytyke dzialan

mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od momentu narodu ofiar jakich odrzucic znala przedtem historia Polski. Krytykowal ludzie, ktoremu

zabraklo zdecydowania po walce o niepodleglosc. Liryk uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej zadedykowac caly narod, niz ocalic go ( „smutne

pol-rycerzy-zywych ) na rzecz zycia po niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory to jest

przykladem patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa historii i postepu. Poeta

nawiazuje do starego testamentu bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wspanialych idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe skladow pamieci wspanialych ludzi. Czyny tych organizacji wyprzedzaly epoke – odrzucic

byly wiec rozumiane i doceniane za posrednictwem wspolczesnych. Przed chwila po zgonu toczono boje o slawe po tych propozycji lub stanowiska

pochowku. ―. Charakterystyczne, wydaje sie byc takze to, ze opowiada o tych propozycji w momencie cechujaca je smierci badz po zgonu. Smierc

uwydatnia dopiero cechujaca je wielkosc. Liryk uwaza, iz moment zgonu czlowieka umozliwia przekazanie swoim dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― poswiecony jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid odrzucic opisuje

rzetelnego pogrzebu Bema, ale przedstawia poetycka wizje pogrzebu, stworzona na uklad pogrzebow dawnych wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, ostatecznie dochodzi do grobu, po ktory odrzucic sklada cialka bohatera. Jest to symbol przezycia

idealow Bema - batalii o niezawislosc. Owa idea pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―. Nastepuje

cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, oddane w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dysponuje charakter listu. Poslancem wydaje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie czy dotrze

pan do adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych jednostek, bo smierc

Browne’a wydaje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka

egzekucja. Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne generacja rowniez odrzucic bedzie pokoleniem ludzi dobrych, prawych i

uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc idzie - ciemna noc jakos Murzyna―. Po ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn przedtem dojrzy, istota ludzka nieraz skona

A anizeli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze tworczosc poetycka moze utrzymac sie przy zyciu historie i budzic do walki narody. Ale przedtem wielka idea Browna

bedzie przez pozostalych pojeta, duzej ilosci jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, swoim wielkosci. Melodia Chopina wydaje sie byc przedstawiona

za posrednictwem Norwida jako ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma pan sile podnoszenia rzeczywistosci do idealu, nieosiagalnego dla ludzi.

Materia sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona sposrod ludowosci, bieglosc to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny byt absolutny. Idealu

owego nie mozna uzyskac ale mozemy don sklaniac sie. Muzyka robi z jednostek istoty doskonale. Miara tejze doskonalosci wydaje sie byc porownanie

do hostii. Po wierszu zarysowuje sie konflikt miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk

reprezentujacymi zlo. Dochodzi do glosu zalozenie mowiaca, iz zniszczenie towaru nie jest rownoznaczne z zaglada wartosci. Wydaje sie byc tez w tym

miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzor - siegnal bruku „

W zwiazku wraz ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku zaistnial wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Zjawisko sprowadzeni zwlok poety do Paryza stal sie zrodlem sporow emigracji i wzbudzil refleksje Norwida -

wielcy ludzie odrzucic znajduja szczescia za istnienia, a nawet po smierci odrzucic uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, jakiemu po

zgonu Atenczycy postawili statue wraz ze zlota, przypomina Dantego, jakiemu poswiecono dwie groby. Podobne byly losy Kolumba, Kosciuszki,

Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest sposrod osobistych doswiadczen Norwida. Stale zyl po cieniu wspanialych ludzi, odrzucic doceniony, samotny, a

zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym tutaj wierszu pragnal pokazac, jak na przyklad wielka wartosc musi zaplacic kazda indywidualnosc za

swoja odmiennosc, oryginalnosc. Ale rownoczesnie bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez rzeczywiste, kiedys istniejace, niosa ewentualnym

pokoleniom przeslanie, ktore istniec bedzie naprawde dlugo jak na przyklad pamiec o nich - przeslanie etyczne, moralne, markowe.

96. Omow na pewnych przykladach wlasciwosci dramatu romantycznego.

Dramat niezwykly jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do starego testamentu dr.

szekspirowskiego oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie klasycznej zasady czterech jednosci: czas miedzy prologiem a A, takze scena wiezienna (24XII) trwa 1 miech, miejsce: fabula rozgrywa

sie w duzej ilosci miejscach: Warszawa, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja rys rozbudowanych epizodow – zestaw otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow fantastycznych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczescie rom.

mieszal konwencje i gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – fatalne i epickie np. elem. liryczne: duze monologi

po Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Elementy epickie: basni

Nastroj: istotny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Pan Senator – watek pani Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. spanie senatora),

spokoju, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie w historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego i Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Po „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad przeszlosc Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w batalii o niezawislosc. Poeta uwazal, ze na rzecz zwyciestwa mysli wolnosci poprawniej poswiecic caly narod, anizeli ocalic na niego (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) na rzecz zycia po niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza

Leonidasa, ktory to jest przykladem patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa

historii i postepu. Slowacki Poddal ostrej ocenie szlachte polska, ktora obarczyl wina za upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep

rubaszny―, ktorym przykryta wydaje sie byc „anielska psyche narodu―. W mniemaniu podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal

czynnosc sil politycznych o charakterze demokratycznym i postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac po „Potopie― 2-ie plaszczyzny o tematyce historycznej, historie duza, zwiazana sposrod najazdem Szwedow, oraz historie

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz odrzucic oddzielal cechujaca je od mojej dziurki, dzieki czemu dzieje ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim otoczenie szlacheckie. Z tej warstwy wywodza sie bohaterowie i zolnierze walczacy

o niezawislosc Rzeczpospolitej. Cechujaca je kreacje wzorowane sa w ugruntowanych za posrednictwem tradycje stereotypach polskosci. Wyposazyl je

wiec autor po wartosci na przyklad: patriotyzm, wiernosc, odwaga, oraz przywiazanie do panstwa i monarchy. Gwoli Sienkiewicza swoim bohater o

wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy ekranu sa nieskomplikowane, autor akcentuje kilka glownych

typow cechujaca je charakteru. Jakosci typowe istnieja najlepiej dostrzegalne w charakterystyce Zagloby, nadrzednego sprawcy powiesciowego

komizmu, ktory to to komizm spelnia dla przykladu funkcje rozbrojenia patosu i grozy, otoz posrednio sluzy „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta

ujawnil obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej sposrod obcym najezdzca przez caly narod krajowy oraz cenzurka grozy polozenia

naszego kraju w ciagu najazdu. Ukazanie wojny wraz ze Szwedami jako ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najogromniejsza

wartosc

96. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do oceny powstania listopadowego.

1. dwa. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Podkreslajac wielkosc i szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie swoim moralna i polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wykonania nowej etyki walki o wolne panstwo bez mistrza, brak odwagi,

by zapozyczyc po wladze polityczna. Poprzez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla nieudolnosc

liderow wobec caratu, strach zanim rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa po scenie spisku. Samotna walka szlachetnych

patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie na rzecz na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens takowego pogladu uswiadamia Kordianowi

doktor, pod kto¬rego postacia zaslania sie szatan. Naczelna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne energii i izolowali

sie od momentu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu po walce. Odslaniajac szeroko

pobudki kleski patrzyl z ogromnym niepokojem w perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc a takze brak

religii narodu we wlasne sposobnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji kleski w dzialach wznioslego

cierpienia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat chociaz nie od¬¬wo¬ly¬wal sie bez owijania w bawelne do powstania, zawiera wiele aluzji

i mozna baczyc go za utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za posrednictwem Grecje konia i przecietny Polak nie istnieje prawa powstrzymac sie ponizej

Termopilami, porzadnych Grecy walczyli z Persami. Bitwa nasza to znak najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Przykro sie na to

patrzy Polakom owego brak. Liryk nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski - narodu zjednoczonego i logicznego wewnetrznie. Nie zaakceptowac

szczedzac wyrazen oskarzajacych rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny - i juz sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie wyzebral udzialu

po powstaniu, otoz identyfikuje sie z narodem - oskarzajac siebie dysponuje prawo oskarzac siebie dysponuje prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami pisania utworu dotychczasowy miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska w

stosunku do powstania i poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk odrzucic odnotowano, autor pokazuje mnie tylko represje

popowstancze ( wydarzenia sposrod 1823 roku kalendarzowego, zwiazane sposrod procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat przebiegu walk

mozemy otrzymac wiadomosc z relacji naocznych swiadkow – zgodne z prawda historyczna. Wystepuja takze najrozniejsze postacie o tematyce

historycznej, w tym takze Nowosilcow. Mozemy rowniez odnalezc obrazy spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczescie o

cierpieniach, walce i tragedii narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow na bazie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II fragmentu,, Dziadow―

Zawarty jest trudnosc winy i kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o mekach, jakie

znosza w zaleznosci od win, popelnionych za zycia, oraz Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz pokazuje po utworze

ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie cechujaca je rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez najmlodszych, aby uzyskac pelnie czlowieczenstwa i wepchnac sie do niebios, trzeba zaznac w zyciu

doczesnym cierpien i goryczy. Drobne zycie na calym swiecie wsrod dostatku, zabaw i pieszczot odrzucic uprawnia do uzyskania szczescia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za posrednictwem lud po ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic innego czlowieka i patrzec obojetnie na

czyjes cierpienie. Gwoli widma pana nie ma w tej chwili zadnego ratunku, bo za zycia odrzucic postepowal jak na przyklad czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze przenigdy nie mozna uciekac do ludzkiej, ziemskiej milosci. Trzeba rozumiec odczucia innych, odrzucic kpic sposrod

nich i samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II i IV fragmentu,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego cierpienia

z powodu wydaje sie byc postac Gustawa, Ktory dysponuje romantyczny stanowisko na istote milosci. Dusze kochankow, podlug niego, istnieja

przeznaczone nowego przez Boga i powiazane na wieki. Zakochanych na calym swiecie nie zdolali byc razem z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, roznic majatkowych i nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym

odczucia i odbierajacym ludziom uprawnienie do osobistego szczescia a takze szydzi sposrod tych jacy w zdobyciu bogactwa upatruja szczescie. Wedle

nauki moralnej wypowiedzianej za posrednictwem Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, wowczas gdy za istnienia zazna pan

szczescia ziemskiego, bo ten fakt podobnie opoznia i utrudnia sciezke do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza A. Mickiewicza jako romantyczna epopeje narodowa.

Utwor A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, spelnia bowiem podstawowe wymagania typie.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac po niej o natchnienie, poparcie w sporzadzaniu dziela

-sklada sie sposrod ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - na terytorium polski to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, wraz ze sredniowka po siodmej sylabie

-narrator wydaje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne spisy, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie i opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. spisy przyrody, niebios, obyczajow,

kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie byc zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy bohaterow ( istnieja nimi zwykli, przecietni jednostki, przedstawiciele glownie sredniej szlachty, choc ukazuje sie tez

arystokracja a takze drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz istnienia narodu badz klasy spolecznej w istotnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz Napoleona

w Moskwe).

Brak jest globu antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - globu bogow i ludzi ). Zamiast owego jest burza, ktora zastepuje moce olimpijskie