Â

WIAT

N

AUKI

Styczeƒ 1997 13

L

asy usuwajà dwutlenek w´gla z powietrza, chronià gleb´
i wody oraz sà domem dla wielu gatunków. Sà tak˝e êró-

d∏em nowych, potencjalnie wartoÊciowych surowców s∏u˝à-
cych na przyk∏ad do produkcji farmaceutyków; a jako sk∏adni-
ca materia∏u budowlanego i opa∏u dajà zatrudnienie milionom
ludzi na ca∏ym Êwiecie.

W 1990 roku lasy zajmowa∏y oko∏o

1

/

4

làdowej powierzchni na-

szej planety (nie liczàc 13% terenów o innej roÊlinnoÊci drze-
wiastej, która nie tworzy zwartego okapu leÊnego i zaroÊli krza-
czastych). W Rosji roÊnie blisko

1

/

5

lasów Êwiata, w Brazylii –

oko∏o

1

/

7

, a w Kanadzie i USA – po 6–7%. W∏aÊciwie wszyst-

kie kraje przesz∏y w swej historii proces wylesieƒ. G∏ównym
powodem by∏a potrzeba zdobycia nowych obszarów pod upra-
wy i pastwiska oraz opa∏u i drewna na budowy. W USA lasy za-
jmujà 22% powierzchni làdowej, co oznacza, ˝e od poczàtków
kolonizacji europejskiej jest ich mniej o prawie 40%. (Powierzch-
nia lasów nie zmienia si´ jednak niemal od 1920 roku, gdy˝
wydajnoÊç produkcyjna rolnictwa powstrzyma∏a zapotrzebo-
wanie na nowe grunty orne.) Do najbardziej palàcych proble-
mów w USA nale˝à obecnie spadek ró˝norodnoÊci biologicz-
nej lasów i stagnacja lub obni˝enie produkcyjnoÊci w lasach
gospodarczych dostarczajàcych drewno.

W Europie, z wy∏àczeniem dawnego ZSRR, lasy pokrywajà

oko∏o 30% làdu, czyli stanowià w przybli˝eniu po∏ow´ swojej
dawnej powierzchni. G∏ównym problemem jest tu defoliacja;

w wi´kszoÊci lasów Êrodkowej Europy spowodowana niewàt-
pliwie zanieczyszczeniem powietrza. Lasy stanowi∏y niegdyÊ
oko∏o po∏owy powierzchni dawnego ZSRR, dziÊ – najwy˝ej

1

/

3

.

W tej cz´Êci Êwiata degradacja lasów jest najwi´ksza, nie tylko
z powodu zanieczyszczenia powietrza, lecz tak˝e z braku sku-
tecznej polityki ochronnej, na przyk∏ad ponownych zalesieƒ.

Obszary pó∏nocnej Afryki i Bliskiego Wschodu mia∏y w roku

1990 poni˝ej 2% lesistoÊci, co oznacza spadek od 1980 roku.
Inaczej jest w Chinach, gdzie dzi´ki realizacji programu zale-
sieƒ na wielkà skal´ zwi´kszono lesistoÊç do 14%.

Najwi´ksze zmiany nastàpi∏y w strefie mi´dzyzwrotnikowej.

W latach 1960–1990 powierzchnia lasów naturalnych zmniej-
szy∏a si´ o

1

/

5

w wyniku presji spo∏ecznej, rzàdowych projektów

rozwoju na wielkà skal´ i gospodarczego pozyskiwania drew-
na. Najpowa˝niejszy ubytek zanotowano w po∏udniowej Azji,
która straci∏a

1

/

3

swych lasów. Niemal wszystkie kraje tropikal-

ne utraci∏y w latach osiemdziesiàtych cz´Êç lasów; wyjàtkiem
sà Indie, w których lesistoÊç wzros∏a o 5%. Brazylia, posia-
daczka prawie

1

/

3

Êwiatowych powierzchni lasów tropikalnych,

zanotowa∏a w tym czasie spadek o 5%. Na ca∏ym Êwiecie uby-
∏o w poprzednim dziesi´cioleciu 137 mln ha lasów tropikalnych
– to obszar równy Hiszpanii, Francji i RFN razem wzi´tych.
Ekspansja rolnictwa jest przyczynà zmniejszenia powierzchni
tych lasów o blisko po∏ow´.

Rodger Doyle

èRÓD¸O: World Resources Institute.
Z powodu ró˝nic w definiowaniu szaty leÊnej
powierzchnia lasów w krajach rozwijajàcych si´
jest podana z nadwy˝kà Êrednio o 7%
w stosunku do krajów rozwini´tych.

PONI˚EJ 10%

10–29.9%

30–49.9%

POWY˚EJ 50%

BRAK DANYCH

LESISTOÂå W 1990 ROKU

W LICZBACH

Lasy na Êwiecie

nawet wzgórza i kratery. Wzbudzenia te
nie sà jednak tak wyraêne jak w do-
Êwiadczeniu z mosi´˝nym piaskiem. Co
wi´cej, nie ma wcià˝ teorii opisujàcej
dynamik´ drobnego granulatu. Analo-
gie z cieczami wyglàdajà obiecujàco, po
chwili namys∏u trzeba jednak je odrzu-
ciç. Wystarczy wspomnieç, ˝e dla cie-

czy zdefiniowana jest temperatura –
miara chaotycznego ruchu czàsteczek.
Ziarenka piaszczystego proszku pozo-
stajà z regu∏y nieruchome, a wi´c ich
efektywnà temperaturà by∏oby zero.
Drgajàca taca wprawia drobiny w ruch,
jest to jednak ruch szczególny, wysoce
uporzàdkowany, którego nie mo˝na

bezpoÊrednio prze∏o˝yç na temperatu-
r´. Odkrycie Umbanhowara pobu-
dzi∏o teoretyków do prac nad równa-
niem ruchu dla piasku, eksperymen-
tatorzy zaÊ z zapa∏em opisujà wyczy-
ny oscylonów. Czegó˝ wi´cej potrzeba
fizykom?

Madhusree Mukerjee

RODGER DOYLE