PRZEGLĄD PEDIATRYCZNY 2008, VOL 38, NO 3

215

2008, VOL 38, NO 3, 215-217

Istnieje powszechne przekonanie, że w krajach rozwiniętych

częstość występowania alergii pokarmowej w populacji dzie-
cięco-młodzieżowej i dorosłych, wykazuje w ostatnim pół-
wieczu trend wzrostowy (1-7). Przypuszcza się, że zjawisko
to jest pochodną notowanego wzrostu częstości występowania
innych, znanych powszechnie chorób alergicznych (astmy, ato-
powego zapalenia skóry, alergicznego nieżytu nosa), przy za-
łożeniu, że nadwrażliwość pokarmowa jest zazwyczaj pierw-
szą manifestacją kliniczną tych chorób w najmłodszym wieku
(2, 8-12).

Szacuje się, że alergia pokarmowa dotyczy około 2% osób

w wieku dorosłym, a jest znamiennie częstsza wśród dzieci
i młodzieży (4-8%). Badania, prowadzone m.in. przez Mone-
ret-Vautrin i Morisset w Europie, przez Sampsona i Sicherera
w USA czy innych wykazują, że odsetek ten może być jeszcze
wyższy (2-4, 11-18).

Najczęstszą przyczyną nadwrażliwości i objawów klinicz-

nych wśród uczulonych dzieci i dorosłych jest uznana przez
Światową Organizację Zdrowia (WHO) „wielka ósemka aler-
genów pokarmowych”. Potencjalna ilość pokarmów uczula-
jących jest jednak zdecydowanie większa (przekracza 160).
Pokarmy te również mogą wywoływać osobniczo specyficz-

ne reakcje, jednak odsetek ich jest znacznie mniejszy niż reak-
cji wywołanych przez pokarmy z wymienionej grupy głównej
(1, 5, 10, 13, 15, 19, 20).

W zakresie częstości występowania chorób alergicznych,

a w szczególności układu oddechowego, prowadzono mię-
dzynarodowe badania, takie jak: ISAAC (International Study
of Asthma nad Allergy in Childhood) czy ECRHS (European
Community Respiratory Health Survey), w których uzyskano
dane na temat epidemiologii tych chorób w krajach uczestni-
czących w badaniach. Przy zbieraniu danych posługiwano się
jednolitymi kryteriami metodologicznymi (m.in. reprezenta-
tywną liczebnością grupy badanej, kryteriami włączenia, wy-
łączenia, użyciem określonego zestawu badań alergologicz-
no-immunologicznych, wspólnej ankiety). Tak zebrane dane,
w wiarygodny sposób i z odpowiednią mocą statystyczną, po-
zwalają scharakteryzować badane zjawisko i stwarzają moż-
liwości porównywania wyników uzyskanych w poszczegól-
nych krajach (13, 21, 22). W przypadku alergii pokarmowej,
tego typu badań nie podejmowano w Europie do 2005 roku
(13, 22).

Z dostępnych publikacji, pochodzących z ośrodków prowa-

dzących wcześniejsze badania nad częstością występowania

ASPEKTY EPIDEMIOLOGICZNE, KLINICZNE I SPOŁECZNE

ALERGII POKARMOWEJ.

CZĘŚĆ I. ASPEKTY EPIDEMIOLOGICZNE

EPIDEMIOLOGICAL, CLINICAL AND SOCIAL ASPECTS OF FOOD ALLERGY.

PART I. EPIDEMIOLOGICAL ASPECTS

Maciej Kaczmarski

1

, Elżbieta Korotkiewicz-Kaczmarska

2

, Anna Bobrus-Chociej

1

1

III Klinika Chorób Dzieci UM w Białymstoku

2

Uniwersytecki Dziecięcy Szpital Kliniczny w Białymstoku

Streszczenie
Szacuje się, że alergia pokarmowa, najwcześniejsza manifestacja kliniczna procesu alergicznego, występuje wśród najmłodszych
dzieci z częstością ok. 4-8%, a w wieku dorosłym dotyczy ok. 2-3% populacji. Rozbieżności w ocenie wyników badań epide-
miologicznych z różnych ośrodków klinicznych wynikają z różnej metodologii prowadzonych badań, co jest główną przyczyną
braku możliwości ich porównywania. Od 2005 roku rozpoczęto realizację międzynarodowego projektu badawczego EuroPrevall,
finansowanego przez Unię Europejską. Celem badań jest ustalenie częstości występowania alergii pokarmowej w wieku rozwo-
jowym i wśród dorosłych w wybranych krajach europejskich, jej wpływu na jakość życia oraz kosztów społecznych związanych
z tą chorobą.
Słowa kluczowe: alergia pokarmowa, epidemiologia, dzieci

Abstract
Food allergy is usually an early clinical manifestation of allergic process in the body. The prevalence of food allergy is about 4-8 %
in infants and young children and 2-3% in adults. The heterogeneity in the prevalence of food allergy could result from differences
in study design or methodology of conducted studies. This is a main cause of difficulties in comparison of published results. Since
2005 we have started a European multicenter research project founded by the European Union. The aim of the study is estimation of
the prevalence of food allergy in children and adults across Europe. The social impact of food allergy, as well as impact on quality
of life, will be examined.
Key words: food allergy, epidemiology, children

PRACA POGLĄDOWA

216

PRZEGLĄD PEDIATRYCZNY 2008, VOL 38, NO 3

alergii pokarmowej, wynika że były one zróżnicowane metodo-
logicznie, co stwarzało i stwarza nadal trudności w porówny-
waniu uzyskanych wyników. Tylko niektóre badania uwzględ-
niały „złoty standard” diagnostyczny, tj. podwójnie ślepą próbę
kontrolowaną placebo. Ponadto w części z nich posługiwano
się metodologią opracowaną przez WHO lub agencje zajmu-
jące się np. oceną bezpieczeństwa produktów żywnościowych
wytwarzanych na skalę przemysłową (22-24).

Autorzy tych prac zwracają uwagę, że alergia pokarmo-

wa stanowi poważny problem społeczny i ekonomiczny, ze
względu na częstość jej występowania i potencjalne zagro-
żenie wystąpieniem objawów klinicznych (13). Podkreśla się
także fakt, że nadwrażliwość pokarmowa wpływa niekorzyst-
nie na jakość życia chorującego dziecka lub pacjenta dorosłe-
go i jego rodziny. Stąd tak ważna wydaje się znajomość rze-
czywistej częstości występowania nadwrażliwości pokarmo-
wej w określonej populacji, również w kategorii uwarunko-
wań patogenetycznych tej choroby – zależnych i niezależnych
od immunoglobuliny E (IgE) (5, 8, 9, 25).

Podkreśla się, że zróżnicowane dane epidemiologiczne,

uzyskane w omawianych badaniach, zależą od wielu czynni-
ków (13, 16, 20, 18, 26-28). Najistotniejszy wśród nich jest
rodzaj populacji, w której przeprowadza się badania: cała po-
pulacja (niezależnie od wieku), populacja uwzględniająca
wiek badanych (dzieci, młodzież, dorośli), młodzież szkolna/
studenci, populacja nieobciążona alergią (atopią), populacja
wysokiego ryzyka rozwoju alergii, pacjenci (hospitalizowa-
ni, leczeni ambulatoryjnie), personel medyczny, producenci
żywności i inne grupy populacyjne. Dane epidemiologiczne
o alergii pokarmowej uzyskuje się czasami ze źródeł urzę-
dowych (instytucje zajmujące się epidemiologią i/lub groma-
dzące dane statystyczne) (3-5, 8, 14, 15, 19).

Z powyższej analizy wynika, że grupy populacyjne pod-

dawane badaniom epidemiologicznym były niejednorodne,
a uzyskane wyniki trudno porównywalne, co utrudnia ich dal-
szą interpretację naukową (np. metaanalizę) (22).

W dostępnych pracach, poświeconych epidemiologii alergii

pokarmowej wykorzystuje się różne metody ustalania często-
ści badanego zjawiska. Do najczęstszych należy samoocena
(odczucie własne o szkodliwości danego pokarmu), rejestro-
wana narzędziem badawczym, jakim jest ankieta lub kwestio-
nariusz (17, 18, 22).

Do metod badawczych obiektywizujących uzyskane wyni-

ki, wymienianych w części publikacji, należą metody wykry-
wające mechanizm IgE-zależny alergii pokarmowej: punktowe
testy skórne (SPT), badania wykrywające uczulenie organizmu
w oparciu o obecność surowiczych przeciwciał przeciwpokar-
mowych (sIgE). Za najbardziej wartościowymi uważane są te
badania, w których zastosowano pokarmową próbę prowoka-
cyjną (z użyciem placebo) (10, 13, 22).

Rona i wsp. przeprowadzili ostatnio analizę 934 publika-

cji, zamieszczonych od 1990 roku w bazach Medline i EM-
BASE, pod kątem ich przydatności do metaanalizy. Uwzględ-
niając wymienione wyżej kryteria metodologiczne zakwalifi-
kowali tylko 51 z nich, a wyniki tej analizy omówiono poniżej
(22). Autorzy analizowali grupę prac, w których metodą ba-
dawczą była samoocena częstości występowania nadwrażliwo-
ści pokarmowej w grupach wiekowych: przedszkolnej, szkol-
nej i wśród dorosłych. W tej analizie znalazło się również je-
dyne polskie badanie nad częstością występowania alergii po-
karmowej u niemowląt, pochodzące z białostockiego ośrodka
klinicznego (3). Rozrzut danych uzyskanych w tej kategorii ba-
dań jest wyjątkowo duży i dotyczy każdej z badanych grup.
Zamieszczone dane epidemiologiczne przedstawiały się nastę-
pująco: alergia na białka mleka krowiego: 1,2-17%, alergia na
białka jaja kurzego: 0,2-7%, alergia na arachidy i ryby: (od-

setek jednakowy) od 0-2%, alergia na mięczaki (skorupiaki):
od 0-10%, odsetek alergii wywołanej jakimkolwiek pokarmem
wyniósł 3-35% (22).

Znacznie dokładniejsze dane uzyskano, gdy kryteria oceny

uczulenia i/lub choroby alergicznej, wywołanej szkodliwym
pokarmem, oparte były o wyniki SPT (alergia IgE-zależna).
Częstość występowania nadwrażliwości pokarmowej, ocenia-
na według tego kryterium, wynosiła odpowiednio: dla białek
mleka krowiego od 0-2%, dla białka jaja od 0,5-2,5%, dla ara-
chidów od 0-5% i dla jakiegokolwiek badanego pokarmu od
2,0-5,0 % (22).

Uwzględniając 2 kryteria metodyczne (pozytywne testy

punktowe z alergenami pokarmowymi i obecność specyficznej
IgE przeciwko określonym pokarmom w klasie ≥2), uzyskano
następujące dane dotyczące odsetka uczulenia: dla białka mle-
ka krowiego od 2-9%, dla białka jaja kurzego <1-9%, dla ara-
chidów <1-6% i ogółem dla jakiegokolwiek badanego pokar-
mu – 4% (22).

W 4 pracach, które były przedmiotem metaanalizy, i w któ-

rych posłużono się jako kryterium rozpoznawczym alergii
pokarmowej podwójną ślepą próbą kontrolowaną placebo,
wyniki przedstawiały się następująco: częstość uczulenia na
białka mleka krowiego wynosiła od 0-3%, na białka jaja od
0-1,7%, a dla jakiegokolwiek badanego pokarmu od 1-10,8%
(22).

W podsumowaniu powyższych badań należy stwierdzić, że

wyniki epidemiologicznej oceny nadwrażliwości pokarmowej
są różne w różnym wieku i zależą od zastosowanej metody ba-
dawczej. Najwyższą częstość nadwrażliwości wykazują bada-
nia oparte o ocenę ankietową (samoocena), wyniki te nie są
jednak zobiektywizowane. Znacznie niższe wartości w tym za-
kresie uzyskuje się po zastosowaniu uznanych kryteriów roz-
poznawczych alergii pokarmowej, uwzględniających mechani-
zmy patogenetyczne nadwrażliwości organizmu, zależne i nie-
zależne od IgE:sIgE, SPT oraz podwójnie ślepej próby kontro-
lowanej placebo.

Niniejszy przegląd literatury uświadamia potrzebę podejmo-

wania badań wieloośrodkowych, zunifikowanych pod wzglę-
dem metodologicznym, posługujących się tym samym narzę-
dziem badawczym, wykonywanych na reprezentatywnej gru-
pie, stwarzających możliwość porównywania uzyskanych wy-
ników w wymiarze lokalnym i globalnym (13, 22).

Badania takie rozpoczęto w Europie w roku 2005 w ra-

mach projektu pod nazwą EuroPrevall, a głównym ich zada-
niem jest ustalenie częstości występowania alergii pokarmo-
wej u niemowląt, dzieci i dorosłych w poszczególnych krajach
Europy. Ten międzynarodowy, wielodyscyplinarny projekt fi-
nansowany jest ze środków Unii Europejskiej. Uczestniczy
w nim 56 ośrodków badawczych z 21 różnych krajów (w tym
19 krajów europejskich) oraz Ghany, Zachodniej Syberii, Indii
i Chin, które zostały włączone do badań w celu uwzględnie-
nia szerokiego spektrum nawyków żywieniowych, mogących
wpływać na częstość populacyjną występowania alergii po-
karmowej. Z projektem współpracują także ośrodki badawcze
w USA, Australii i Nowej Zelandii. Polskę w tych badaniach
reprezentują ośrodki łódzki i olsztyński.

W założeniach badawczych programu przewidziano rekru-

tację 9 000 noworodków i ponad 5 000 niemowląt oraz ich ro-
dzin. Narzędzie badawcze stanowi standaryzowany kwestiona-
riusz do pozyskiwania od każdej badanej matki istotnych da-
nych na temat przebiegu ciąży i porodu, rodzinnego wywia-
du alergicznego, wpływu czynników środowiskowych, oceny
jakości życia chorych. W 12, 24 i 30 miesiącu życia każde-
go dziecka włączonego do badania, dane niezbędne do oceny
alergii pokarmowej zbierane są od matek drogą telefoniczną.
Każde dziecko, które w tym czasie demonstruje prawdopodob-

Maciej Kaczmarski et al.

PRZEGLĄD PEDIATRYCZNY 2008, VOL 38, NO 3

217

ne obawy sugerujące związek z nadwrażliwością pokarmową,
zostanie poddane odpowiednim badaniom (badanie lekarskie,
alergiczno-immunologiczne). Równolegle zostały rozpoczę-
te badania w niewyselekcjonowanej populacji dzieci w wieku
7-14 lat oraz wśród dorosłych w 9 krajach europejskich, zróż-
nicowanych klimatycznie i pod względem położenia geogra-
ficznego.

Projekt EuroPrevall ma również na celu zbadanie kosztów

związanych z alergią pokarmową, oszacowanie społeczno-
ekonomicznych skutków i zidentyfikowanie problemów spo-
łecznych związanych z tą chorobą, a także różnic w tym za-
kresie pomiędzy populacjami europejskimi (25, 29, 30). Spo-
dziewane wyniki tych badań wniosą nowe wartości poznawcze
w dziedzinie epidemiologii chorób alergicznych.

Piśmiennictwo

1. Biała Księga Alergii. UCB Institute, Brussels 1997.
2. Jansen J.J.N., Kaardinal A.F.M., Huijbeers G. i wsp.: Prevalence of food allergy and intolerance in adult Dutch population. J. Allergy Clin.

Immunol., 1994, 93, 446- 456.

3. Kaczmarski M., Cudowska B., Bandzul K. i wsp.: Częstość występowania nadwrażliwości pokarmowej u niemowląt w regionie północno-

wschodniej Polski. Nowa Pediatr., 1999, 4, 26-28.

4. Osterballe M., Hansen T.K., Mortz C.G. i wsp.: The prevalence of food hypersensitivity in unselected population of children and adults. Pediatr.

Allergy Immunol., 2005, 16, 567-573.

5. Roehr C.C., Edenharter G., Reimann S. i wsp.: Food allergy and non allergic food hypersensitivity in children and adolescents. Clin. Exp.

Allergy, 2004, 34, 1534-1541.

6. Young E., Stoneham M., Petruckevitch A. i wsp.: A population study of food intolerance. Lancet, 1994, 343, 1127-1130.
7. Zuberbier T., Edenharter G., Warm M. i wsp.: Prevalence of adverse reactions to food in Germany – a population study. Allergy, 2004, 59,

338-345.

8. Hosking C.S., Heine R.G., Hill D.J.: The Melbourne Milk Allergy Study – two decades of clinical research. Allergy Clin. Immunol. Int. 2000,

12, 198-205.

9. Host A., Halken S., Jacobsen H.P. i wsp.: Clinical course of cow’s milk protein allergy/intolerance and atopic diseases in childhood. Pediatr.

Allergy Immunol., 2002, 13, 23-28.

10. Kaczmarski M.: Alergie i nietolerancje pokarmowe. Sanmedia, Warszawa 1993.
11. Sampson H.A.: Update on food allergy. J. Allergy Clin. Immunol., 2004, 113, 805-819.
12. Sicherer S.H.: Food allergy. Lancet, 2001, 360, 701-710.
13. Björkstēn B., Crevel R., Hischenhuber C. i wsp.: Criteria for indentifying allergenic foods of public health importance. Regul. Toxicol.

Pharmacol., 2008, 51, 42-52.

14. Eggesbo M: The prevalence of CMA/CMI in young children. Allergy, 2001, 56, 393-402.
15. Moneret-Vautrin D.A., Morisset M.: Adult food allergy. Curr. Allergy Asthma Rep., 2005, 5, 80-85.
16. Sampson H.A.: Food allergy – accurately identifying clinical reactivity. Allergy, 2005, 60, 19-24.
17. Sicherer S.H., Muñoz-Furlong A., Sampson H.A.: Prevalence of peanut and tree nut allergy in the US determined by mean of random digit dial

telephone survey: a 5-year follow-up study. J. Allergy Clin. Immunol., 2003, 112, 1203-1207.

18. Sicherer S.H., Muñoz-Furlong A., Sampson H.A.: Prevalence of seefood allergy in the United States determined by random telephone survey.

J. Allergy Clin. Immunol., 2004, 114, 159-165.

19. Muñoz-Furlong A.: Food allergy in schools: concerns for allergist, pediatricians, parents and school staff. Ann. Allergy Asthma Immunol.,

2004, 93, S47-S50.

20. Noimark L., Cox H.E.: Nutritional problems related to food allergy in childhood. Pediatr. Allergy Immunol., 2008, 19, 188-195.
21. Asher M.J., Anderson H.R., Stewart A.W.: International Study of Asthma and Allergies in Childhood. Worldwide variation in the prevalence of

asthma symptoms. Eur. Respir. J., 1998, 12, 315-335.

22. Rona R.J., Keil T., Summers C. i wsp.: The prevalence of food allergy – metaanalysis. J. Allergy Clin. Immunol., 2007, 120, 638-646.
23. EFSA 2004. Opinion of the Scientific Panel on Dietetic Products, Nutrition and Allergies on a request from the Commission related to the

evaluation of allergenic foods for labeling purposes. EFSA J., 2004, 32, 1-197.

24. Simons E., Weiss C.C., Furlong T.J. Sicherer S.H.: Impact of ingredient labeling practices on food allergic consumers. Ann. Allergy Asthma

Immunol., 2005, 95, 426-428.

25. Miles S., Fordham R., Mills C. i wsp.: A framework for measuring costs to society of IgE-mediated food allergy. Allergy, 2005, 60, 996-1003.
26. Crevel R.W.R., Ballmer-Weber B.K., Holzhauser T.: Thresholds for food allergens and their value to different stakeholders. Allergy, 2008, 63,

597-609.

27. DunnGalvin A., Hourrihane J.O.B., Frewer L. i wsp.: Incorporating a gender dimension in food allergy research: a review. Allergy, 2006, 61,

1336-1343.

28. Platts-Mills T.A.E., Erwin E., Heyman P., Woodfolk J.: Is the hygiene hypothesis still a viable explanation for the increased prevalence of

asthma? Allergy, 2005, 60, 25-31.

29. Mills E.N.C., Mackie A.R., Burney P. i wsp.: The prevalence, cost and basis of food allergy across Europe. Allergy, 2007, 62, 717-722.
30. de Block B.M.J., Vlieg-Boerstra B.J., Oude Elberin J.N.G. i wsp.: A framework for measuring the social impact of food allergy across Europe:

A EuroPrevall state of the art paper. Allergy, 2007, 62, 733-737.

Adres do korespondencji:
prof. dr hab. med. Maciej Kaczmarski
III Klinika Chorób Dzieci UM
ul. Waszyngtona 17
15-274 Białystok
e-mail: [e-mail]

Aspekty epidemiologiczne, kliniczne i społeczne alergii pokarmowej...