Wykład 5 8,11,12
T : Bakterie przetrwalnikujÄ…ce
Tlenowe laseczki, rodzaj BACILLUS
BACILLUS SP....
* ponad 40 gatunków
* wytwarzajÄ… przetrwalniki
* nie sÄ… wybredne
* szczepy kliniczne często wytwarzają B-hemolizę (wyjątek Bacillus anthracis)
LASECZKI TLENOWE ---> RODZAJ BACILLUS :
1.) Bacillus anthracis
(laseczka wąglika)  wąglik ludzi i zwierząt roślinożernych, domowych i dzikożyjących, niekiedy
mięsożernych. Wyjątkowo ptaków.
2) Bacillus cereus
(pseudoanthracis)  zatrucia pokarmowe
3) Bacillus lichenifurmis
sporadyczne zakażenia u krów i owiec
4) Bacillus sphaericus
chorobotwórcze szczepy dla bydła
5) Bacillus larvae White
zgnilec amerykński czerwiu pszczelego
6) Bacillus subtilis
(laseczka sienna), saprofit zanieczyszczajacy szkło labolatoryjne
7) Bacillus mesentericus
laseczka kartoflowa, zanieczyszcza środki spożywcze
8) Bacillus brevis
z
ródło antybiotyków
9) Bacillus polymyxa
wytwarza polimyksynozÄ™
10) Bacillus mycoides
Bacillus cereus :
- czynnik etiologiczny zatruć pokarmowych
* Zatrucia występują po spożyciu pokarmów, w których znajdują się toksyny B. cereus:
enterotoksyna biegunkowa lub toksyna wymiotna.
* Toksyny są syntetyzowane przez komórki wegetatywne, które kiełkują w procesie germinacji z
przetrwalników.
* Przetrwalniki są szeroko rozpowszechnione w przyrodzie; występują w:
- glebie,
- kurzu,
- wodzie,
- powietrzu,
- ryżu
- mleku
- produktach zbożowych.
* Objawy wystepuja w czasie 1-6 godzin po spożyciu pokarmów zawierających toksyny.
* Toksyny są syntetyzowane przez komórki wegetatywne, które kiełkują w procesie germinacji z
przetrwalników.
Toksyna wymiotna
+ masa czÄ…steczkowa <ð10.000.
+ nie jest syntetyzowana powyżej 40 stopni Celsjusza.
+ wytrzymuje temperaturę 126 stopni Celsjusza przez 1.5 godziny, ekstremalne pH, oddziaływanie
proteolitycznych enzymów.
+ aktywność biologiczna tej toksyny jest zbliżona do enterotoksyny gronkowcowej
Enterotoksyna biegunkowa
+ Proteina o masie czÄ…steczkowej 38.000-46.000*
+ Ciepłochwiejna, o silnych właściwościach antygenowych i nekrotycznych.
+ Objawy kliniczne wywoływane przez tą toksynę przypominają zatrucie Clostridium perfringens,
a w cięższych przypadkach zakażenia enterotoksyną Vibrio cholerae.
+ Jest odpowiedzialna za biegunkÄ™
Bacillus thuringensis :
* Bacillus thuringiensis jest morfologicznie i fizjologicznie podobny do B. cereus.
* Bacillus thuringensis jest patogenem dla owadów oraz niekiedy również dla nicieni, przywr,
roztoczy i pierwotniaków.
* Dzięki syntetyzowanym gamma-endotoksynom Bacillus thuringiensis mógł opanować nową
niszę ekologiczną - jamę ciała owada. W związku z powyższym, wykorzystuje się go jako
biologiczny insektycyd.
* Teoretycznie Bacillus thuringiensis nie wykazuje chorobotwórczości dla ssaków, ptaków, ryb ani
roślin.
Bacillus anthracis :
- czynnik etiologiczny wÄ…glika (anthrax)
~ laseczki G+, 1 x 3-8 unimetrów, układające się w długie nici
~ rosnÄ… w warunkach tlenowych
~ w 12-44 stopni Celsjusza wytwarzajÄ… przetrwalniki
~ optymalna temperatura wzrostu wynosi 35-37 stopni Celsjusza
~ nie wykazujÄ… ruchu
~ rosną na agarze z krwią lub surowicą w postaci płaskich, ciemnoszarych, pokrytych białym
nalotem kolonii o wielkości 3-5 mm
* Laseczki wąglika wykazują zdolność do tworzenia w organizmie wyższym polipeptydowej
otoczki (poly-gamma-D kwas glutaminowy), która jest elementem ochronnym przeciw
mechanizmom obronnym organizmu.
* W gnojowicy i nawozie zachowują zdolność do namnażania (kiełkowania) przez wiele miesięcy.
* W temperaturze 100 stopni Celsjusza ginÄ… dopiero po 10 minutach.
* Ze środków dezynfekcyjnych wrażliwe są na: nadtlenek wodoru, kwas nadoctowy oraz 5%
formalinÄ™.
* Na podłożach stałych rosną bardzo dobrze; na agarze zwykłym tworzą puszyste kolonie. Na
podłożu z dodatkiem 5% krwi baraniej nie wytwarzają hemolizy.
Zjadliwość zarazka zależy od:
1) polipeptydowej otoczki
zabezpieczenie przed fagocytozÄ…. (poly-gamma-D kwas gluteminowy)
2) trójczynnikowej egzotoksyny.
składa się z trzech białkowych komponentów, z których żadna działając pojedynczo nie wykazuje
zjadliwości :
* czynnik obrzękowy (EF ---> Oedema factor)
* antygen ochronny (PA ---> protective antigen)
* czynnik letalny (LT ---> lethal factor)
Synteza otoczki i toksyny jest determinowana przez dwa specyficzne plazmidy, odpowiednio
pX01i pX02.
W
GLIK
* choroba odzwierzęca
* rezerwuar :
- zwierzęta roślinożerne
+ bydło
+ konie
+ owce
+ kozy
- tereny grzebowisk zwierząt padłych na wąglik, stważajace jednocześnie z
ródło
zakażenia
* z
ródło :
- zwierzęta chore
- środki spożywcze
- produkty od nich pochodzÄ…ce
~ mieso
~ krew
~ skóra
~ wełna
~ włosie
~ kości
- pastwiska zalewane w przeszłości wodą ściekową z garbarni oraz kał zwierząt
mięsożernych żywiących się padliną
* wrota zakaz
enia :
* uszkodzona skóra
* drogi oddechowe
* drogÄ… pokarmowÄ…
Dlatego wyróznia się 3 postacie występowania :
1) czarna chrosta ---> najłagodniejsza
2) forma płucna
3) forma jelitowa
FORMA JELITOWA:
rozpoznaje się u człowieka w wyniku spożycia mięsa zwierząt, które padły na tę chorobę.
Klinicznie odnotowuje siÄ™ :
- mdłości
- wymioty
- brak Å‚aknienia
- gorÄ…czkÄ™ (40-41 stopni Celsjusza)
- silny ból brzucha
- objawy otrzewniane
- krwawa biegunka
Okres inkubacji tej formy klinicznej wynosi 2-5 dni
Stanowi poniżej 1% przypadków tej choroby.
POSTAĆ SKÓRNA
(95-99% wszystkich przypadków), przebiega jako "czarna krosta", bądz
jako obrzęk złośliwy.
Czarna krosta ---> Zakażenie powstaje w wyniku przedostania się przetrwalników do skóry.
Pojawia się zapalna grudka, przekształcająca się w pęcherzyk, a po jego pęknięciu w ciągu 3-4 dni
czarny strup. Wokół niego tworzą się liczne pęcherzyki.
Cechą charakterystyczną "czarnej krosty" jest jej twardość i niebolesność.
W niepowikłanych przypadkach, po 2-6 tygodniach następuje zanik strupa.
Powikłania  posocznica.
Obrzęk złośliwy ---> obrzęk zapalny okolicznych tkanek.
Skóra przybiera barwę fioletową, pojawiają się drobne pęcherzyki surowicze.
Ta forma wąglika występuje o ile infekcja umiejscowiona jest na granicy skóry i błony śluzowej.
Przebieg obrzęku złośliwego jest cięższy aniżeli "czarnej krosty".
FORMA PA
UCNA
Do zakażenia dochodzi drogą wziewną.
Przetrwalniki ulegajÄ… fagocytozie przez makrofagi, a do uwalniania siÄ™ laseczek dochodzi w
węzłach chłonnych śródpiersia.
W węzłach powstają zmiany martwicze, powodujące krwotoczne zapalenie śródpiersia i następnie
zmiany zapalne w płucach.
Inkubacja wynosi 2-5 dni. Po 2-3 dniach występują wymioty, kaszel z domieszką krwi w plwocinie,
rzężenie w klatce piersiowej. Pojawia się duszność, sinica, wysoka gorączka, kończąca się śpiączką
i śmiercią.
Wąglikowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
ma przebieg ostry (posocznica) ze znaczną śmiertelnością.
5% zakażeń stanowi następstwo wąglika skórnego.
Beztlenowe laseczki, rodzaj
CLOSTRIDIUM
CLOSTRIDIUM SP.
* około 100 gatunków (ponad 40 izolowanych od ludzi)
* wytwarzajÄ… przetrwalniki
* większość produkuje toksyny i toksyczne enzymy
* niektóre gatunki wchodzą w skład flory kolonizującej błon śluzowych różnych układów,
najczęściej przewodu pokarmowego
LASECZKI BEZTLENOWE - RODZAJ CLOSTRIDIUM
podział ze względu na chorobotwórczość :
1) klostridia histotoksyczne
gatunki wywołujące zgorzel gazową i obrzęk złośliwy, gatunki inwazyjne wytwarzajace jedną lub
więcej toksyn.
* Clostridium perfringens
przeważnie typ A ---> laseczka zgorzeli gazowej u ludzi
* Clostridium sordelli
zgorzel gazowa u bydła, owiec i koni
* Clostridium septicum
obrzęk złośliwy u bydła, owiec i świń. Nekrotyczne zapalenie skóry u kurczaków
* Clostridium novyi
zakażenia przyranne u ludzi i zwierząt
* Clostridium chauvoei
szelest u bydła i owiec
* Clostridium histolyticum
zdolne do trawienia żywej tkanki w przebiegu schorzeń przypominających obrzęk złośliwy
Clostridium perfringes :
zakazenia skóry, tkanki podskórnej i mięśniowej. Powstaje typowy pęcherz skórny ---> trzeszczący
przy palpacji ---> na skutek uniesienia skóry i tkanki podskórnej przez powstały gaz, w tym wodór.
Po nacięciu pęcherzyka wycieka surowiczo-krwisty płyn , mięśnie bez połysku, w stanie rozkładu.
Clostridium septicum :
miękki rozległy obrzęk i martwica tkanek, charakterystyczne dla obrzęku złośliwego.
Clostridium chauvoei :
Po przedostaniu się przetrwalników wraz z pokarmem do jelit, część z nich drogą limfatyczną, a
następnie krwionośną przedostaje się do mięśni powodując ich uszkodzenie.
2.) klostridia enterotoksemiczne
serotypy wytwarzające w przewodzie pokarmowym toksyny, które wchlaniane do ściany jelit i do
krwioobiegu powodujÄ… miejscowe procesy chorobowe.
Clostridium perfringens typ A :
zatrucia pokarmowe ludzi,
żółtaczka enterotoksemiczna u jagniąt
Clostridium perfingens typ B :
dezynteria u jagniąt powyżej 3 tygodnia życia
enterotoksemia osesków cieląt i z
rebiÄ…t
Clostridium perfingens typ C :
krwotoczna enterotoksamia u prosiÄ…t, jagniÄ…t, cielÄ…t i z
rebiÄ…t
nekrotyczne zapalenia jelit u kurczÄ…t
Clostridium perfingens typ D :
choroba rozmiękłej nerki u owiec, cieląt i kóz
Clostridium perfingens typ E :
enterotoksyna u cielÄ…t i jagniÄ…t
3.) klostridia odpowiadajÄ…ce za schorzenia jelitowe po antybiotykoterapii
Clostridium difficile :
szczepy toksynotwórcze, rzekomobłoniaste zapalenie jelita grubeg po antybiotykoterapii,
zespół AAC. Zapalenie dotyczy również takich zwierząt jak : króliki, świnki morskie, chomiki.
Biegunki u : psów, z
rebiÄ…t, prosiÄ…t i zwierzÄ…t labolatoryjnych.
Clostridium spiroforme :
zapelenie okrężnicy i biegunki u zwierząt dorosłych po antybiotykoterapii.
U prosiÄ…t, z
rebiąt i królików po odsadzeniu.
4.) klostridia wytwarzajace silne toksyny neurotropowe (egzotoksyny)
wywołują procesy chorobotwórcze przez blokowanie uwalniania neurotransmiterów w neuronach
ruchowych lub zakończeniach nerwowych.
Clostridium tetani :
tężec u ludzi i zwierząt (tetanospazmia)
Clostridium botulinum (typ A-F) :
toksyna botulinowa
zatrucia pokarmowe jadem kiełbasianym (botulizm) u ludzi i zwierząt
T
ŻEC
- tetanus -
(z gr.- tetanos ---> sztywny, napięty)
* ciężka choroba przyranna zwierząt i ludzi.
* Tężec jest chorobą zakaz
ną (wywoływana przez czynnik zakaz
ny), ale niezaraz
liwą , ponieważ
jej przyczyną są egzotoksyny (o charakterze neurotoksyn) wytwarzane przez laseczki tężca
(Clostridium tetani ).
* toksyna powodujaca skurcz mięśni szkieletowych
* choroba o ostrym przebiegu
CHARAKTERYSTYKA :
+ Gram dodatnie, proste, urzęsione laseczki
+ bezwzględne beztlenowce
+ przetrwalnikuje (przetrwalniki na końcu komórki ---> "buława")
WA
AÅšCIWOÅšCI :
~ szczepy występują w ziemi na wszystkich kontynentach i w przewodzie pokarmowym wielu
gatunków zwierząt
~ do przewodu pokarmowego dostaje się głównie za pośrednictwem pokarmów zanieczyszczonych
ziemiÄ… zawierajÄ…cÄ… przetrwalniki
~ nie ma właściwości inwazyjnych ---> powstaje w znekrotyzowanych tkankach rany, gdzie
rozmnaża się i produkuje toksyny
Przetrwalniki laseczki tężca :
- mogą przeżyć w glebie ponad 40 lat nie tracąc swoich właściwości zakażeniowych
- są bardzo wrażliwe na działanie środków utleniających takich jak :
* woda utleniona
* 1% roztwór jodu
- w autoklawie giną z reguły w 120 stopni Celsjusza po ponad 3 godzinach, w 150 stopni Celsjusza
po ponad godzinie
Za występowanie objawów odpowiedzialna jest TETANOSPAZMINA.
Warunki sprzyjajÄ…ce produkcji tetanospazminy :
1) rany kłute, miażdżone, głębokie rany szarpane zanieczyszczone ziemią
2) rany płytkie lub otarcia naskórka pokryte strupem
3) rany płytkie i drobne skaleczenia dodatkowo zakazone drobnoustrojami tlenowymi
4) leki zwężajace naczynia krwionośne
Spory po wniknięciu w tkanki, najczęściej po zranieniu lub skaleczeniu, przechodzą w postać
wegetatywną poprzez proces kiełkowania spor. Rozwojowi sprzyjają warunki beztlenowe.
Takie warunki spotykamy w ranach głębokich. W ranach płytkich i drobnych skaleczeniach może
również dochodzić do namnażania się laseczek tężca pod warunkiem dodatkowego zakażenia
drobnoustrojami tlenowymi.Namnażając się w miejscu zakażenia Clostridium tetani produkuje
toksyny:
- tetanospazminÄ™,
- tetanolizynÄ™
- fibrynolizynÄ™.
Wystąpienie tężca wiąże sie głównie z ranami przypadkowymi lub zabiegami chirurgicznymi, gdy
dochodzi do zanieczyszczenia rany przetrwalnikami laseczki tęz
ca.
SZCZEPIONKA DTP
D ---> błonica
T ---> tężec
P ---> ksztusiec
Do 18 roku życia wszyscy poddani szczepieniu obowiązkowo. Póz
niej trzeba samemu kontrolować
szczepień. Przeważnie należy doszczepiać sie co około 5 lat.
TETANOSPAZMINA :
Tetanospazmina jest neurotoksyną atakującą komórki nerwowe. Wiąże się z obwodowym
neuronem ruchowym, wnika do aksonu a następnie do mózgu i rdzenia kręgowego. Tetanospazmina
wędruje do zakończenia presynaptycznego, blokuje uwalnianie inhibitorów neuroprzekaz
nikowych
co powoduje blokowanie fizjologicznych procesów hamowania i prowadzi do stałego nadmiernego
pobudzenia neuronów ruchowych, które z kolei wywołuje wzmożone napięcie i napady skurczów
mięśni szkieletowych. Tetanolizyna działa litycznie na erytrocyty.
MECHANIZM DZIAA
ANIA TETANOSPAZMINY :
1) inhibicja hamujących neuronów i ich mediatorów czego efektem jest ciągły przepływ impulsów
nerwowych pobudzających do drgawek i skurczów mięśni
2) skurcz mięśni krtani, przepony oraz mieśni międzyżebrowych powodują zaburzenia w
oddychaniu ---> śmierć następuje w wyniku uduszenia
Tężec występuje na całym świecie.
Ze zwierząt najbardziej wrażliwe są konie.
Psy, koty, bydło i świnie są mniej wrażliwe. Ptaki są odporne.
Bardzo podatny jest człowiek.
* Okres inkubacji choroby 2 - 50 dni. Najczęściej 7 -14 dni.
* Pierwsze objawy - skurcze mięśni. Początkowo głowy przede wszystkim mięśnia żuchwy
powodując szczękościsk (trismus).
* W następnym etapie skurcze obejmują inne partie mięśni szkieletowych. Skurcz mięśni
mimicznych twarzy daje wywołuje charakterystyczny grymas, tzw. uśmiech sardoniczny (risus
sardonicus). Napięcie mięśni karku i tułowia daje łukowate wyprężenie ciała (opistotonus).
T
ŻEC U KONI :
* Pierwsze objawy do 48 godzin od zakażenia - rokowanie jest niepomyślne,
* Póz
niejsze objawy po 3-4 dniach lub więcej - wtedy są szanse na wyleczenie konia.
* Objawy:
" postawa kozła gimnastycznego
" spastyczny skurcz mięśni szkieletowych
" rozdęte nozdrza, wytrzeszczone oczy, wypadnięcie trzeciej powieki
" szczękościsk
Leczenie przeżuwaczy i świń nie daje efektów w związku z tym zwierzęta te poddaje się ubojowi.
U koni śmiertelność wynosi ponad 50 %. Ludziom podawana jest surowica przeciwtężcowa
( antytoksyna ) oraz anatoksyna. Leczenie ludzi odbywa siÄ™ w warunkach szpitalnych,
na oddziałach intensywnej opieki medycznej.