1

FINANSE

W

YKŁAD

5

Z DNIA 11.12.2011

~ FINANSE UNII EUROPEJSKIEJ ~

Powstanie UE:
1951 – na mocy trakt5atu paryskiego podpisanego przez 6 państw członkowskich: Francję,
Niemcy, Włochy, Holandię, Belgie i Luksemburg powołano Wspólnotę Węgla i Stali
1958 – na mocy traktatu rzymskiego podpisanego przez te Francję, Niemcy, Włochy,
Holandię, Belgie i Luksemburg utworzono Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) –
walutą rozliczeniową był dolar.
1973 – rozszerzenie EWG o 3 państwa: Danię, Irlandię i Wielką Brytanię
1979 – utworzona europejską jednostkę walutową ECU (eki)
1981 – przystąpienie Grecji do EWG
1986 – przystąpienie 2 państw: Hiszpanii i Portugalii
1992 – traktat Maastricht, zmieniono nazwę z EWG na Unię Europejską (UE)
1995 – przystąpienie do UE: Austrii, Finlandii i Szwecji; podpisanie układu z Schengen :
Belgia, Francja, Luksemburg, Niemcy, Portugalia oraz Niderlandy
1999 – rozpoczęcie pracy w przygotowaniu wspólnej waluty. W ramach UE powołano
Unię Gospodarczo – Walutową (procedury związane z wprowadzeniem euro i szablonami
wzorów). Wielka Brytania, Szwecja, Dania – nie podpisały wejścia.
2002 – wprowadzenie euro
2004 – rozszerzenie UE o 10 państw: Polska, Estonia, Litwa, Łotwa, Słowacja, Czechy,
Węgry, Malta, Cypr, Słowenia
2007 – rozszerzenie o państwa: Bułgaria, Rumunia

Statut kandydata mają: Turcja, Chorwacja, Islandia, Macedonia

Przesłanki utworzenia Unii Gospodarczo – Walutowej

1. polityczna: osłabienie roli Niemiec (aby nie była ogniwem kolejnej wojny)
2. gospodarcza (ekonomiczna) zlikwidowanie kosztów wynikających z ryzyka

kursowego

Etapy tworzenia Unii Walutowej
I etap (01.07.1990 – 31.12.1993) – usuwanie barier wewnętrznych, umożliwiających
swobodny przepływ osób, towarów i usług oraz kapitału, zintegrowanie rynku finansowego,
zacieśnienie współpracy między bankiem centralnym a rządami krajów członkowskich w celu
wyeliminowania różnic w prowadzeniu polityki gospodarczej i pieniężnej.
II etap (01.01.1994 – 31.12.1998) – przeprowadzenie najistotniejszych zmian
organizacyjnych przed wprowadzeniem wspólnej waluty, utworzenie instytucji, norm
prawnych, ujednolicenie założeń i polityki gospodarczej państw członkowskich.
III etap (01.01.1999 – 28.02.2002) – wdrożenie zasad Unii Gospodarczej i Walutowej i
wprowadzenie waluty euro do obiegu gotówkowego i bezgotówkowego oraz ustanowienie
jednej polityki pieniężnej dla całego obszaru Unii Gospodarczo – walutowej.

Etapy te wyznaczają kierunki na kolejne lata.

2

Traktat z Maastricht ( 17 lutego 1992 )
I etap

 Nieodwracalne usztywnienie kursów walutowych i wprowadzenie wspólnej

europejskiej jednostki pieniężnej

 Uznanie, że celem polityki pieniężnej i kursowej jest stabilność cen
 Prowadzenie przez kraje członkowskie polityki gospodarczej mającej na celu

poprawienie i umocnienie swobodnego przepływu osób, towarów i usług oraz kapitału

 Honorowanie zasad gospodarki wolnorynkowej i wolnej konkurencji
 Koncentracja na stabilności cen, zdrowe finanse publiczne, zrównoważony bilans

płatniczy

 Zharmonizowanie statutów i zasad działania krajowych banków centralnych

II etap

 Powołanie Europejskiego Instytutu Walutowego we Frankfurcie nad menem, który

docelowo przekształcony został w Europejski Bank Centralny

 Ustalenie nazwy dla wspólnej waluty – euro
 Podpisanie paktu Stabilności i Wzrostu

Kryteria konwergencji (zbieżności)

 Kryterium stabilności walut – utrzymanie co najmniej przez dwa lata wahań kursu

wymiany waluty krajowej wobec euro w paśmie +/- 15% wokół kursu centralnego.
Celem było przygotowanie waluty krajowej do jej usztywnienie wobec euro,
zabezpieczenie przed zmianami kursu walut krajów kandydujących.

 Kryterium inflacyjne – utrzymanie stałego poziomu cen (polityki antyinflacyjna)

średnia inflacja notowana w paśmie w ciągu jednego roku poprzedzającego badanie
nie może przekraczać więcej niż 1,5 p.p. inflacji z 3 państw członkowskich o
najbardziej stabilnych cenach.

 Kryterium długoterminowych stóp procentowych – średnia długoterminowa stopa

procentowa nie może być wyższa o 2 p.p. od średniej stóp w 3 krajach członkowskich
o najbardziej stabilnych cenach.

 Kryterium deficytu budżetowego – wartość planowanego lub rzeczywistego

deficytu budżetowego w relacjach do PKB wyrażonego w cenach rynkowych nie
może przekroczyć 3 % (zapobieganie nadmiernemu deficytowi budżetowemu).

 Kryterium długu publicznego – maksymalna wartość zadłużenia publicznego w

relacjach do PKB w cenach rynkowych może wynosić 60%. Celem jest
przeciwdziałanie zwiększeniu inflacji, ograniczenie skłonności rządów o nadmiernego
zwiększania wydatków budżetowych.

 Kryterium legislacyjne – bank centralny posiada instytucjonalną, finansową i

personalną niezależność, legislacja kraju członkowskiego jest zgodna z traktatem z
Maastricht. Prezes Banku Centralnego jest niezależny, powoływany na 6- letnią
kadencję. Wyposażenie Banku Centralnego w narzędzia działania o charakterze
administracyjnym i gospodarczym .

III etap 17 lutego 1992 roku [strefa euro= UGW]

 Wprowadzenie wspólnej walutowej – euro na obszarze 11 państw: Austria, Belgia,

Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia,
Włochy.

Dania i Wielka Brytania nie przystępowały o wspólnej waluty.
Szwecja i Grecja w 1998 nie spełniały warunków konwergencji.

3

Źródła finansowania Unii Europejskiej

 Budżet UE
 Europejski Bank Inwestycyjny powstał w 1958 roku. Jego zadaniem jest

współfinansowanie projektów dotyczących poprawy infrastruktury w regionach
opóźnionych w rozwoju. Średniorocznie do państw członkowskich trafia 85 %
pożyczek, pozostała część przeznaczona jest dla państw kandydujących.

 Europejski Fundusz Rozwoju – powstał z bezpośrednich wpłat państw członkowskich

wspólnoty a zgromadzone w nim środki wykorzystywane są głownie do finansowania
współpracy, wspólnoty z ponad 20 krajami Afryki, Karaibów i Pacyfiku.

Struktura Budżetu UE



Budżet UE uchwalony jest na 1 rok kalendarzowy w oparciu o ogólnie obowiązujące
w teorii zasady.



Dochody budżetu UE

 Składki państw członkowskich (oraz opłaty cukrowe) 1,24 PKB – 50%
 Udziały w podatku VAT (0,5%) – 25%
 Opłaty celne i opłaty graniczne – 10%
 Podatki nałożone na produkty rolne



Wydatki budżetu UE

 Wspólna polityka rolna – 40%
 Działania strukturalne – 30%
 Polityka wewnętrzna (edukacja, kultura, energia i środowisko, prace naukowe i

rozwojowe) – 7,5%

 Wydatki administracyjne – 6,5%
 Działania zewnętrzne (promujące bezpieczeństwo) – 5%
 Rezerwy (na nieprzewidziane wydarzenia) – 5%

Perspektywy finansowe
I

1988 - 1992 – pakt Delorsa, zapewnienie środków na wprowadzenie I etapu UWG

II

1993 -1999 – planowanie długookresowe potwierdzone sukcesem pierwszej
perspektywy finansowej

III

2000 – 2006 – przygotowanie wspólnoty na kolejne rozszerzenie o kraje Europy
Środkowo – Wschodniej

IV

IV 2007 – 2013 – wzrost zatrudnienia, zwiększenie roli UE, bezpieczeństwo i
sprawiedliwość, umacnianie spójności europejskiej

V

2014 – 2020 – rozwój gospodarki oparty na wiedzy i innowacji, ochrona środowiska i
konkurencyjność gospodarki, działania sprzyjające włączeniu społecznemu (osób
wykluczonych)

Instrumenty finansowe UE

a) fundusze przedakcesyjne (dla państw kandydujących)

 PHARE – utworzony w 1989 – finansowanie działania małych, średnich

przedsiębiorstw zmierzające do funkcji gospodarki rynkowej. W Polsce
skierowane były do biznesu, były zależnikiem aby poznać zasady ubiegania się
o te środki.

 SAPARD – utworzony w 2000 roku, skierowany do obszaru związanego z

rolnictwem, aby zdobyć umiejętności ubiegania się o dotacje, subsydia.

 ISPA – utworzony w 2000 roku, odpowiednikiem jest fundusz spójności.

Finansowanie dużych inwestycji transportowo – drogowych, obwodnice,
szybki transport, lotniska, posrty.

4

b) fundusze strukturalne (są zmienne od perspektyw finansowych)
c) fundusz spójności (tylko dla państw członkowskich)

Perspektywa finansowa 2004 – 2006

 Narodowy Plan Rozwoju był podwaliną dla Podstaw Wsparcia Wspólnoty
 Do dyspozycji były 4 Fundusze Strukturalne UE

 Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (edukacja, ochrona środowiska

i zdrowia, renowacje sieci kanalizacyjnych)

 Europejski Fundusz Społeczny – projekty miękkie (kursy, szkolenia, studia)
 Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (środki na dotacje,

subsydia do produkcji rolnej)

 Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa (rozwój tej dziedziny)

 Fundusz Spójności

Perspektywa finansowa 2007 – 2013

 Strategiczne Wytyczne Wspólnoty opracowane w lipcu 2005 roku
 Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia
 Narodowa strategia Odniesienia

Źródła finansowania:
- Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego – 16 województw przygotowuje programy
operacyjne, po 6-8 priorytetowych
- Europejski Fundusz Społeczny – skierowany do osób
- Fundusz Spójności – nasze „autostrady”

Priorytety polityki spójności

 Poprawa atrakcyjności państw członkowskich, regionów i miast poprzez zwiększenie

dostępności, zapewnienie odpowiedniej jakości, poziomu usług oraz zachowanie och
potencjału środowiskowego.

 Wsparcie innowacyjności, p[przedsiębiorczości i wzrostu gospodarki opartej na

wiedzy przez wspieranie zdolności w obszarze badań i innowacyjności, łącznie z
nowymi technikami informacyjno – komunikacyjnymi.

 Tworzenie większej liczby lepszych miejsc pracy przez zachęcanie większej liczby

osób do podjęcia zatrudnienia lub rozpoczęcia działalności gospodarczej, poprawa
adaptacyjności pracowników i przedsiębiorstw oraz zwiększeni inwestycji w kapitał
ludzki.

Podział funduszy europejskich



Fundusze unijne – dla państw członkowskich UE

 Fundusze Strukturalne: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego i Europejski

Fundusz Społeczny

 Fundusz Spójności
 Europejski Fundusz Rolny na rzecz rozwoju Obszarów Wiejskich
 Europejski Fundusz Rybacki
 Europejski Fundusz Gwarancji Rolnej
 Współpraca transgraniczna wspierana jest z Europejskiego Instrumentu

Sąsiedztwa i Partnerstwa.



Fundusze europejskie (kraje UE + kraje spoza)

 Mechanizm Finansowy EOG (Europejskiego Obszaru Gospodarczego)
 Norweski Mechanizm Finansowy/ Norwegia, Islandia, Lichtenstein
 Szwajcarski Mechanizm Finansowy

5

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (projekty twarde)

 Modernizacje i dywersyfikacja struktur gospodarki w państwach członkowskich
 Rozwijanie i ulepszania infrastruktury podstawowej
 Ochrona środowiska
 Wzmocnienie zdolności instytucjonalnej krajowej i regionalnej administracji

zarządzającej funduszami europejskimi

 Pozyskiwanie energii z odnawialnych źródeł
 Dofinansowanie przedsiębiorstw w dostęp do szeroko pasmowego Internetu, na zakup

komputerów

Europejski Fundusz Społeczny ( projekty miękkie)

 Poprawa funkcjonowania instytucji rynku pracy, systemów szkolenia i kształcenia

oraz polityki społecznej

 Inwestycje w kapitał ludzki/ wzrost poziomu wykształcenia, przystosowanie

umiejętności pracowników do nowych, atrakcyjnych wyzwań, zapewnienie wszystkim
dostępu do rynku pracy/

Fundusz Spójności

 Transeuropejskie sieci transportowe
 Infrastruktura ochrony środowiska
 Połączenia krajowe, morskie, śródlądowe
 Zrównoważony rozwój transportu miejskiego
 Inwestycje środowiskowe

Rolnictwo i Rybołówstwo



Instrumenty wspierające rolnictwo i rybołówstwo w latach 2007 – 2013
 Europejski Fundusz Rolny Rozwoju Obszarów Wiejskich
 Europejski Fundusz Rybacki

!!! Są to instrumenty wsparcia, występują one poza funduszami !!!

6

~ FINANSE UBEZPIECZEŃ ~

Pojęcie ubezpieczenia

 Ubezpieczenie to urządzenie gospodarcze zapewniające pokrycie przyszłych potrzeb

majątkowych wywołanych u poszczególnych jednostek zdarzeniami losowymi, w
drodze rozłożenia ciężaru na wiele jednostek, którym te same zdarzenia zagrażają.

 Jest to umowa cywilno – prawna, której ubezpieczyciel zobowiązuje się w zakresie

działalności swojego przedsiębiorstwa spełnić określone świadczenie w razie zajścia
przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić
składkę.

 Celem ubezpieczeń jest realizowanie funkcji ochrony ubezpieczeniowej poprzez

wyeliminowanie obaw związanych z finansowymi skutkami niepożądanych zdarzeń
losowych.

Klasyfikacja ubezpieczeń



Podział systemowy
 Ubezpieczenie społeczne
 Ubezpieczenie gospodarcze:

Ubezpieczenie majątkowe

Ubezpieczenie osobowe



Rodzaj swobody

 Dobrowolne (gospodarcze)
 Obowiązkowe

Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej

Ubezpieczenie budynków gospodarczych, rolnych od ognia i innych
zdarzeń losowych

Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej rolników

Ubezpieczenie wynikające z mocy ustaw i umów międzynarodowych



Zakres terytorialny

 Ubezpieczenie w obrocie krajowym
 Ubezpieczenie w obrocie międzynarodowym



Charakter ubezpieczenia

 Lotnicze
 Satelitarne (lotnicze + satelitarne = lądowe, Kodeks Cywilny + ustawy)
 Morskie (kodeks morski)



Ustawowa z mocy ustawy, 22 maja 2003 rok

 Dział I – ubezpieczenie na życie
 Dział II – ubezpieczenie majątkowe i osobowe

Podstawowe funkcje ubezpieczeń

 Odszkodowawcza (kompensacyjna) - polega na wypłacie pewnej kwoty w postaci

odszkodowania w razie zaistnienia zdarzenia, od którego podmiot był ubezpieczony.

 Prewencyjna – dotyczy zapobiegania niepożądanych zjawiskom i uświadomienia

zagrożeń, jest realizowana oporze, np. regulację rzek, umacnianie wałów, budowę
piorunochronów, przepisy bhp.

 Represyjna – polega na przeciwdziałaniu szkodzie w momencie jej powstania aby nie

dopuścić jeszcze większych strat, np. gaszenie pożaru, budowanie wału ochronnego w
czasie powodzi.

7

Finansowe funkcje ubezpieczeń

 Fiskalna – polega na dostarczeniu państwu lub innym podmiotom publicznym,

dochodów w postaci płaconych składek z tytułu ubezpieczenia społecznego osób
zatrudnionych w sektorze ubezpieczeń.

 Redystrybucyjna – wynika z istoty ubezpieczeń gospodarczych i polega na

kumulowaniu i odpowiednim rozdzieleniu środków finansowych.

 Lokacyjna – przejawia się w inwestowaniu chwilowo wolnych środków finansowych

zgromadzonych przez zakłady ubezpieczeń w różne instrumenty finansowe (akcje,
obligacje, lokaty bankowe w celu osiągnięcia dodatkowych dochodów).

 Interwencyjna – polega na stworzeniu przez ubezpieczenie bodźców zmierzających

do zmniejszenia stopnia zagrożenia ubezpieczonego podmiotu.

 Kontrolna – sprowadza się do kontroli postępowania ubezpieczającego z

ubezpieczonym przedmiotem. W przypadku nieodpowiedniego postępowania zakład
może interweniować za pomocą różnych instrumentów techniczno –
ubezpieczeniowych.

Ubezpieczenie społeczne obligatoryjne



Źródła finansowania ochrony zdrowia w Polsce

 Środki publiczne
 Środki prywatne



Składka zdrowotna – TO NIE JEST UBEZPIECZENIE SPOŁECZNE

Pracowniczy system ubezpieczeń społecznych



Ustawa z 13.10.1998 o systemie ubezpieczeń społecznych



Obowiązek ubezpieczeń społecznych obejmuje

 Pracowników najemnych
 Prowadzących działalność gospodarczą
 Stypendia
 Zasiłki ubezpieczeń społecznych (macierzyński, wychowawczy)
 Zasiłki dla bezrobotnych
 Zasiłki stałe z pomocy społecznej



Działy ubezpieczeń społecznych

 Ubezpieczenie emerytalne
 Ubezpieczenie rentowe
 Ubezpieczenie chorobowe
 Ubezpieczenie wypadkowe

Osoby podlegające obowiązku ubezpieczenia emerytalno – rentowego

 Pracownicy (z wyłączeniem prokuratorów)
 Osoby wykonujące pracę nakładcze
 Członkowie rolniczych spółdzielni
 Osoby wykonujące umowę – zlecenia
 Osoby prowadzące pozarolniczą działalność
 Posłowie i senatorzy
 Osoby pobierające stypendium sportowe
 Osoby pobierające zasiłek dla bezrobotnych
 Duchowni
 Żołnierze oraz pełniący służbę zastępczą
 Funkcjonariusze służby celnej
 Osoby na urlopie wychowawczym, pobierające zasiłek macierzyński

8

Osoby podlegające obowiązku ubezpieczeniu chorobowego

 Osoby obowiązkowo ubezpieczone: pracownicy, członkowie rolniczych spółdzielni,

osoby odbywające zastępczą służbę wojskową

 Dobrowolnie ubezpieczone: osoby wykonujące pracę nakładczą, umowę – zlecenie,

duchowni

 Wyłączone z ubezpieczenia chorobowego: funkcjonariusze służb mundurowych,

posłowie, senatorowie, ponieważ mają zapewnione prawo do wynagrodzenia za czas
niezdolności do pracy.

Osoby podlegające obowiązku ubezpieczeniu wyparkowgrgo

 Osoby objęte obowiązkiem ubezpieczenia wypadkowego: zatrudnienie i

podlegający obowiązkowy emerytalno – rentownemu

 Osoby wyłączone z obowiązku ubezpieczenia wypadkowego: bezrobotni, osoby z

umową – zlecenie, osoby pobierające świadczenie szkoleniowe wypłacane po ustaniu
zatrudnienia.

Cechy składki na ubezpieczenie społeczne

 Przymusowa
 Celowa
 Odpłatna
 Bezzwrotna

ODPŁATNOŚĆ TO EKWIWALENTNOŚĆ (COŚ ZA COŚ)

Podział i wysokość składki na ubezpieczenie społeczne, zdrowotne
Wyszczególnienie

Składka

Część pracodawcy

Część pracownika

Ubezpieczenie
emerytalne

19,52 %

9,76 %

9,76 %

Ubezpieczenie
rentowe

6,0 %

4,5 %

1,5 %

Ubezpieczenie
chorobowe

2,45 %

2,45 %

Ubezpieczenie
wypadkowe

Zależy od branży

X %

Ubezpieczenie
zdrowotne

9,0 %

9,0 %

FP (Fundusz Pracy)

2,45 %

2,45 %

FGŚP

(Fundusz

Gwarantowanych
Świadczeń
Pracowniczych)

0,10 %

0,10 %

Świadczenie pieniężne w razie choroby i macierzyństwa

 Zasiłek chorobowy od 34 dnia choroby (osoby powyżej 50 roku życia od 15 dnia

choroby, przez 14 dni płaci pracodawca)

 Zasiłek rehabilitacyjny
 Zasiłek macierzyński ( 20 tyg. Na 1 dziecko, 31 tyg. Na 2 dzieci, 33 tyg.-3, 35 tyg.-4,

37 tyg. -5 i więcej )

 Zasiłek opiekuńczy (na dziecko do 14 lat lub osobę starsza powyżej 75 roku życia)

9

Rynek ubezpieczeń gospodarczych:

 Przepisy prawa (ustawa z 22.05.2003 roku o działalności ubezpieczeniowej)
 Firmy ubezpieczeniowe (spółki akcyjne, towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych)
 Produkty ubezpieczeniowe (polisy)
 Procedury ubezpieczeniowe (Komisja Nadzoru Finansowego, Ubezpieczeniowy

Fundusz Gwarancyjny, Rzecznik Ubezpieczonych).

Podział ubezpieczeń gospodarczych



Okres ubezpieczenia

 Krótkoterminowe (jednorazowe)
 Średnioterminowe (roczne)
 Długoterminowe (wieloletnie)



Liczba ubezpieczonych ryzyk i sposób ich określenia
 Pojedynczego ryzyka
 All risks
 Ryzyk nazwanych
 Scalone
 Blokowe



Liczba ubezpieczonych osób lub przedmiotów
 Jednostkowe (indywidualne)
 Zbiorowe (wielkość przedmiotów ubezpieczonych)
 Grupowe (wielkość ubezpieczonych osób)



Stopień oznaczoności ubezpieczenia
 Imienne
 Bezimienne
 Na rzecz tego, kogo dotyczy

Obowiązkowe ubezpieczenie gospodarcze

 Ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych powstałe w związku z

ruchem tym pojazdem

 Ubezpieczenie OC rolników z tytułu posiadania gospodarstwa rolnego
 Ubezpieczenie upraw (dotyczy rolników otrzymujących dopłaty bezpośrednie w

wysokości 50% powierzchni upraw, drugie 50% pokrywa budżet państwa)

 Ubezpieczenie budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i

innych zdarzeń losowych

 Ubezpieczenie wynikając z odrębnych przepisów, no. Grup zawodowych: adwokaci,

notariusze, prawnicy, doradcy podatkowi, architekci, lekarze, rzeczoznawcy.