higienistka stomatologiczna 322[03] z3 01 u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Natalia Wysocka

Planowanie i organizowanie stomatologicznej działalności
edukacyjnej 322[03]Z3.01

Podręcznik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
lek. med. Ewa Rusiecka
lek. med. Konrad Szymczyk

Opracowanie redakcyjne:
mgr Natalia Wysocka

Konsultacja:
mgr Ewa Kawczyńska-Kiełbasa

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[03].Z3.01
„Planowanie i organizacja stomatologicznej działalności edukacyjnej”,

zawartego

w modułowym programie nauczania dla zawodu higienistka stomatologiczna.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

Wymagania wstępne

Cele kształcenia

Materiał nauczania

4.1.

Edukacja i wychowanie zdrowotne oraz promocja zdrowia

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2.

Wpływ warunków środowiskowych na stan zdrowia człowieka

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3.

Zasady planowania i organizacja stomatologicznej edukacji
prozdrowotnej

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4.

Zasady dydaktyki

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

Sprawdzian osiągnięć

Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu planowania

i organizowania edukacyjnej działalności stomatologicznej.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne, umiejętności jakie powinieneś posiadać uczeń przed przystąpieniem
do realizacji jednostki modułowej,

–

cele kształcenia, umiejętności jakie opanujesz podczas realizacji programu jednostki
modułowej,

–

materiał nauczania, w którym zawarte są niezbędne treści teoretyczne, umożliwiające
prowadzenie edukacji prozdrowotnej,

–

pytania sprawdzające, które umożliwią ocenę przygotowania do wykonania ćwiczeń
potwierdzających nabycie umiejętności,

–

wiczenia do, które zawierają: polecenie, sposób wykonania oraz wykaz materiałów do

wykonania ćwiczenia oraz pomagają ukształtować umiejętności praktyczne i
zweryfikować nabytą wiedzę teoretyczną,

–

sprawdzian postępów, który pomoże ocenić poziom wiedzy po wykonaniu ćwiczeń,

–

sprawdzian osiągnięć, który po zrealizowaniu wszystkich tematów jednostki modułowej
pozwoli ocenić poziom nabytych umiejętności w procesie kształcenia,

–

wykaz literatury.

Schemat układu jednostek modułowych

322[03].Z3.01

Planowanie i organizowanie

stomatologicznej działalności

edukacyjnej

322[03].Z3

Edukacja zdrowotna

322[03].Z3.02

Prowadzenie edukacji prozdrowotnej

dla kobiet w ciąży i karmiących

322[03].Z3.03

Prowadzenie edukacji prozdrowotnej

dla dzieci i młodzieży

322[03].Z3.04

Prowadzenie edukacji prozdrowotnej

dla osób dorosłych

i w podeszłym wieku

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

posługiwać się podstawową terminologią stomatologiczną,

−

stosować zasady higieny jamy ustnej,

−

rozróżniać choroby jamy ustnej,

−

dokonywać analizy przeprowadzanego wywiadu z pacjentem,

−

rozwiązywać problemy w zakresie badań podmiotowych,

−

planować profilaktykę chorób jamy ustnej,

−

komunikować się z uczestnikami procesu pracy,

−

rozwiązać problemy w zakresie wykonywania zadań zawodowych,

−

korzystać z komputera z dostępem do Internetu,

−

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

posłużyć się pojęciami: kultura zdrowotna, wychowanie zdrowotne, edukacja zdrowotna,
promocja zdrowia,

−

określić kierunki rozwoju edukacji zdrowotnej,

−

scharakteryzować zasady i metody wychowania zdrowotnego,

−

scharakteryzować koncepcje promocji zdrowia,

−

określić zależności dotyczące układu stomatognatycznego w odniesieniu do
poszczególnych okresów życia człowieka,

−

określić wpływ warunków środowiskowych na stan zdrowia człowieka i społeczeństwa
oraz na edukację prozdrowotną,

−

zinterpretować wyniki badań statystycznych dotyczące stanu zdrowia społeczeństwa,

−

dokonać analizy informacji medycznych dotyczących stanu narządu żucia pacjenta,

−

posłużyć się podstawową terminologią z zakresu dydaktyki,

−

scharakteryzować zasady i metody nauczania,

−

określić cele stomatologicznej działalności edukacyjnej,

−

scharakteryzować dostosować metody i środki oddziaływania do możliwości
poznawczych odbiorców,

−

dobrać środki dydaktyczne stosowane w edukacji zdrowotnej,

−

określić formy prowadzenia stomatologicznej edukacji prozdrowotnej,

−

dobrać i wykonać pomoce dydaktyczne do prowadzenia zajęć edukacyjnych,

−

dokonać oceny zaplanowanych działań,

−

określić rolę higienistki stomatologicznej w edukacji prozdrowotnej,

−

zaplanować i zorganizować pracę edukacyjną dla pacjentów w różnym wieku,
pochodzących z różnych środowisk,

−

zaplanować pracę z zakresu edukacji prozdrowotnej dla kobiet w ciąży i matek
karmiących,

−

zaplanować pracę z zakresu edukacji prozdrowotnej dla dzieci i młodzieży,

−

zaplanować pracę z zakresu edukacji prozdrowotnej dla osób dorosłych i w podeszłym
wieku,

−

zaplanować i zorganizować działania dotyczące profilaktyki fluorowej próchnicy zębów,

−

zaplanować i zorganizować działania z zakresu profilaktyki periodontologicznej,

−

zaplanować i zorganizować działania z zakresu profilaktyki ortodontycznej,

−

zaplanować działania edukacyjne ułatwiające profilaktykę ubytków w uzębieniu,

−

podjąć współpracę z instytucjami opracowującymi publikacje z zakresu higieny
stomatologicznej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Edukacja i wychowanie zdrowotne oraz promocja zdrowia

4.1.1. Materiał nauczania

Zdrowie jest znaczącą wartością, dzięki której człowiek może realizować swoje aspiracje,

jest to również źródło gwarantujące rozwój społeczny jak i ekonomiczny. Zdrowie uznane jest
też za środek pozwalający osiągnąć lepszą jakość życia. Zdrowie należy pielęgnować oraz
przestrzegać podstawowych zasad, które wpływają na prawidłowe funkcjonowanie naszego
organizmu. Istnieje wiele czynników wpływających na stan zdrowia.

Czynniki, które wpływają na zdrowie człowieka:

−

styl życia – jego udział jest największy (50–60%) i jednocześnie jego zmiana leży
w zasięgu możliwości każdego człowieka,

−

rodowisko fizyczne oraz społeczne życia i pracy (około 20%),

−

czynniki genetyczne (około 20%),

−

służba medyczna, która może rozwiązać 10–15% problemów zdrowotnych
społeczeństwa.

Styl życia jest to zakres i formy codziennych zachowań swoistych dla danego człowieka

lub określonej grupy. Zdrowy czyli prozdrowotny styl życia to świadome zachowania
sprzyjające poprawie, utrzymaniu i ochronie zdrowia. Polega on przede wszystkim na:
dbałości o higienę ciała i higienę psychiczną, odpowiedniej aktywności fizycznej,
racjonalnym odżywianiu się, zachowaniu bezpieczeństwa, poddawaniu się okresowym
badaniom stanu zdrowia, niepaleniu tytoniu i nie używaniu narkotyków, umiarkowaniu
w piciu alkoholu.

rodowisko w jakim pracujemy i żyjemy również należy do czynników, które mają

wpływ na nasz stan zdrowia. Stres, napięta atmosfera, kłopoty z przełożonymi, brak komfortu
pracy wpływa na funkcjonowanie naszego organizmu w negatywny sposób. Powinniśmy
dążyć do tego, aby środowisko w jakim pracujemy i żyjemy było spokojne, komfortowe
i działało na nasz organizm prozdrowotnie.

Czynniki genetyczne też wpływają na stan zdrowia, niektóre predyspozycje do danej

choroby są dziedziczone z pokolenia na pokolenie. Choroby genetyczne tworzą się
samoczynnie, organizm już na samym początku jest obciążony mutacjami genetycznymi
z poprzednich pokoleń. Wiedza o występowaniu w rodzinie chorób genetycznych i edukacja
zdrowotna pozwala zmniejszyć dodatkowe czynniki ryzyka np. palenie papierosów,
nieprawidłowa dieta.

Służba medyczna ma również duży wpływ na stan zdrowia ludzi, prawidłowe

zdiagnozowanie choroby we wczesnej fazie, wpływa na wyzdrowienie. Odpowiednia wiedza
lekarzy i opieka pielęgniarek jest bardzo istotna w utrzymaniu zdrowia.

Podstawową sprawą przeżycia długich lat w zdrowiu jest świadomość i wiedza ludzi na

temat czynników, które mają wpływ na zachowanie zdrowia. Ważne jest również wpajanie od
najmłodszych lat zasad higieny zdrowia oraz promowanie postawy prozdrowotnej.

Zachowania prozdrowotne to podstawowe postępowanie, które bezpośrednio lub

pośrednio wpływa na zdrowie i samopoczucie człowieka.
Wyróżnia się:

−

zachowania sprzyjające zdrowiu (prozdrowotne, pozytywne): aktywność fizyczna,
racjonalne żywienie, utrzymywanie czystości ciała i otoczenia, zachowanie
bezpieczeństwa, utrzymywanie właściwych relacji między ludźmi, radzenie sobie ze
stresem, poddawanie się profilaktycznym badaniom medycznym,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zachowania zagrażające zdrowiu (antyzdrowotne, negatywne): palenie tytoniu,
nadużywanie alkoholu i używanie innych substancji psychoaktywnych, ryzykowne
zachowania seksualne.

Rys. 1. Zagrożenia zdrowotne [opracowanie własne]

Uwarunkowania kulturowe

System norm i przekonań oraz wzorów postępowania wytworzonych przez grupę

społeczną ma bardzo duży wpływ na jakość życia i poziom zdrowia.
Kultura zdrowotna:

−

to system wartości przypisywanych zdrowiu fizycznemu i psychicznemu, subiektywnemu
i obiektywnemu, jednostkowemu i publicznemu,

−

przejawia się w świadomym regulowaniu relacji człowiek-środowisko, a poczucie
odpowiedzialności za zdrowie własne i publiczne oraz wrażliwości na potrzeby
zdrowotne,

−

jest to pewien standard zdrowotny, typowy dla określonej zbiorowości, uzyskany dzięki
powiązaniom kultury tej społeczności z jej zdrowiem.

Kultura zdrowotna reguluje:

−

wyobrażenia o zdrowiu i chorobie,

−

sposób odczuwania, postrzegania i opisywania objawów chorobowych,

−

stan wiedzy dotyczącej przyczyn chorób,

−

postawy i zachowania wobec choroby własnej,

−

styl życia uznany za decydujący czynnik w kształtowaniu zdrowia społeczności.

Profilaktyka

Profilaktyka nazywana jest też zapobieganiem, obejmuje ona wszelkie działania

podejmowane w celu zapobiegania czemuś, stanowi też obronę przed niepożądanymi
skutkami czegoś. W odniesieniu do zdrowia profilaktyka polega na eliminowaniu czynników
ryzyka i przyczyn chorób lub innych zaburzeń. Dzięki tym działaniom można chronić
zdrowie, utrzymywać je na odpowiednim poziomie.

Zagrożenia

zdrowotne

Brak ruchu

Alkohol

i papierosy

Nieprawidłowa

dieta

Stres

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyróżnia się trzy poziomy profilaktyki:

Rys. 2. Poziomy profilaktyki [opracowanie własne]

−

pierwotna (pierwszorzędowa) - dotyczy całej populacji lub dużej jej części są to działania
najwcześniejsze, których celem jest uprzedzenie ewentualnego wystąpienia zagrożeń lub
zaburzeń zdrowia,

−

wtórna (drugorzędowa) - dotyczy osób ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia
zaburzenia lub choroby (lub z wczesnymi, odwracalnymi jeszcze objawami),celem jej
jest wczesne wykrycie objawów zaburzeń i rozpoczęcie ich leczenia lub korekcji,

−

trzeciorzędowa - dotyczy ludzi chorych i niepełnosprawnych; jest to zapobieganie
dalszym, niepomyślnym skutkom fizycznym i psychospołecznym choroby.

Profilaktyka polega też na edukacji zdrowotnej. Ważne jest, aby przed przystąpieniem do

działań profilaktycznych oraz do edukacji zdrowotnej, wziąć pod uwagę, do jakich adresatów
kierujemy nasze przesłanie. Musimy przeanalizować wiek, płeć, wykształcenie, ponieważ
różne osoby w inny sposób odbierają ten sam przekaz. Dzieciom i młodzieży należy
przestawić profilaktykę w postaci ciekawych zdjęć, slajdów, wykresów, filmu. Jeżeli zaś
mamy do czynienia z grupą osób dorosłych należy wziąć pod uwagę mentalność określonej
grupy społecznej, zidentyfikować ich przekonania, a następnie przedstawić im plan
profilaktyki zdrowotnej. Przedstawiając program profilaktyki zdrowotnej jako motto często
stosuje się określenie: wiemy- chcemy- możemy.

Profilaktyka chorób to działanie głównie medyczne, przeciwko określonej chorobie lub

grupie chorób. Często działania promocyjne i profilaktyczne są zbliżone do siebie i zmierzają
w tym samym kierunku. Celem profilaktyki jest zapobieganie schorzeniom.

Edukacja zdrowotna

Istnieje wiele definicji edukacji zdrowotnej. Według T. Williamsa (1989), jednego

z twórców koncepcji szkoły promującej zdrowie: Edukacja zdrowotna jest to proces,
w którym ludzie uczą się dbać o zdrowie własne i społeczności, w której żyją. Edukacja
zdrowotna dotyczy jednostek i wymaga poszerzania i rozwoju w następujących kierunkach:

−

wiadomości i rozumienia zdrowia;

−

wiedzy o zdrowiu, zasobach dla zdrowia, czyli czynnikach zwiększających jego potencjał
i zagrażających zdrowiu;

−

postaw wobec zdrowia własnego i innych;

−

umiejętności niezbędnych dla: kształtowania zachowań sprzyjających zdrowiu i radzeniu
sobie z nowymi sytuacjami, podejmowania właściwych decyzji i wyborów.

Profilaktyka

wtórna

trzeciorzędowa

pierwotna

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Edukacja zdrowotna jest nieodłącznym elementem promocji zdrowia i szkoły promującej

zdrowie. Aby działać na rzecz zdrowia własnego i innych ludzi, trzeba mieć odpowiednie
kompetencje. Należy dbać o zdrowie własne i społeczne. Posiadać wiedzę o czynnikach
społecznych, politycznych i środowiskowych wpływających na zdrowie. Poszerzać wiedzę
o prawidłowym funkcjonowaniu organizmu oraz posiadać umiejętność zapobiegania
i radzenia sobie w trudnych sytuacjach i przestrzegania zasad opieki zdrowotnej. W celu
zgłębienia edukacji zdrowotnej przeprowadza się różne działania, np. działania profilaktyczne
w okresie przedkoncepcyjnym i prenatalnym.

Celem opieki zdrowotnej przedkoncepcyjnej jest utrzymanie i uzyskanie dobrego

zdrowia psychofizycznego kobiety w okresie poprzedzającym ciążę i zwiększenie szans na
urodzenie zdrowego dziecka oraz bezpieczne przebycie przez kobietę ciąży. Wyróżnia się
trzy grupy działań:
1)

ocena ryzyka związanego z :

−

cechami indywidualnymi przyszłej matki,

−

zachowaniami zdrowotnymi- dieta, palenie papierosów,

−

współistniejącymi chorobami np. choroby genetyczne, WZW B,

edukacja przyszłych rodziców w zakresie:

−

planowania rodziny,

−

szkodliwości leków,

−

zagrożeń środowiskowych,

interwencje ukierunkowane na zmniejszenie stopnia ryzyka medycznego i psychospołecznego:

−

leczenie chorób przewlekłych,

−

szczepienia ochronne,

−

pomoc społeczna,

−

poradnictwo w zakresie odżywiania.

Działania profilaktyczne w okresie przedkoncepcyjnym i prenatalnym polegają również

na zapobieganiu wadom wrodzonym cewy nerwowej.

Problem ten występuje również w Polsce. Wady letalne polegają na wystąpieniu

bezmózgowia oraz powodują wczesną śmierć. Udowodniono, że podawanie kwasu foliowego
skutecznie zapobiega ryzyku wad. Zaleca się, aby kobiety uzupełniały dietę kwasem
foliowym w dawce 0, 4 mg dziennie. Inne działania profilaktyczne to:

−

zapobieganie odmatczynym zakażeniom wirusem HIV,

−

unikanie wszystkich inwazyjnych procedur u kobiet ciężarnych takich jak biopsja,
pobieranie krwi,

−

nie karmienie piersią lub mlekiem własnym dziecka (matki zarażone),

−

opieka położnicza w czasie ciąży, porodu,

−

odpowiedni przyrost masy u kobiet w ciąży,

−

zaprzestanie palenia papierosów.

Do najczęściej wykorzystywanych w edukacji zdrowotnej modeli zalicza się :

−

model Przekonań Zdrowotnych,

−

teorię Uzasadnionego Działania,

−

teorię Społecznego Uczenia,

−

stopnie Zmiany.

Metody stosowane w edukacji zdrowotnej są zawsze pochodną celów i zadań, jakie

stawia się w procesie wychowania. Ze względu na specyfikę tej edukacji do najczęściej
wykorzystywanych przez nauczyciela powinny należeć:

−

metoda organizacji środowiska, według której podejmowane są przez nauczyciela lub
wykładowcę działania w odniesieniu do właściwej organizacji życia codziennego dzieci,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

młodzieży, osób starszych i środowiska oraz prezentacja odpowiednich wzorów
osobowych; organizacja środowiska - poprawnego i wzorcowego - to przede wszystkim
dbałość o estetykę i funkcjonalność otoczenia; właściwa organizacja życia codziennego
powinna cechować się różnorodnością zajęć prowadzonych zgodnie z zasadami higieny,

−

metoda przekazu wiedzy, w której nauczyciel oddziałuje na świadomość dziecka poprzez
sposób informowania, wyjaśniania i instruktażu; istotna jest zwłaszcza w nowych
sytuacjach, gdy brak dzieciom odpowiednich doświadczeń, np. wyjście poza teren
przedszkola, włączenie się w rytm życia ulicy, korzystanie w grupie z masowych
ś

rodków komunikacji miejskiej,

−

metoda pobudzania zachowań sprzyjających zdrowiu, która, z jednej strony, stawia
pewne wymagania dzieciom i ich rodzicom w zakresie zachowań prozdrowotnych
(czystość ciała, jego hartowanie, konieczne profilaktyczne zabiegi zdrowotne), z drugiej
natomiast, inspiruje dziecko do podejmowania samodzielnych prób dbałości o własne
zdrowie, jako najważniejszej wartości dziś, ale także potencjału na przyszłość oraz do
jego ochrony,

−

metoda utrwalania pożądanych zachowań i przyzwyczajeń zdrowotnych, polega zarówno
na powtarzaniu pewnych czynności oraz zachowań w określonych sytuacjach
edukacyjnych, jak i na wykorzystywaniu okazji edukacyjnych, spontanicznie
prowokowanych przez dzieci,

−

metody aktywizujące, które w trakcie różnorodnych zabaw z dziećmi tworzą specyficzne
sytuacje i okazje edukacyjne, mogą wykorzystywać w naturalny sposób dziecięcą
twórczą ekspresję. Istnieje cała gama metod aktywizujących dzieci, np.: drama, narracja,
techniki twórczego myślenia mowa ciała, burza mózgów, bricolage, lista atrybutów,
przekształcenia oraz analogia personalna, fantastyczna i symboliczna, a także konkursy,
a ponadto różne techniki plastyczne. Można tu także włączyć wiele zabaw, np.: "Narysuj,
namaluj, pokaż".

Ważne jest też aby zajęcia przeprowadzane z zakresu edukacji zdrowotnej szczególnie

dla dzieci były urozmaicone, np. przeprowadzane w różnych pozycjach ( na stojąco, na
leżąco). Należy pamiętać o grach i zabawach, które powinny przeplatać się z zajęciami.
Warto również zastosować techniki relaksacyjne. Ogromne znaczenie mają również wzorce
osobowe prezentowane przez kadrę pedagogiczną i personel pomocniczy zatrudniony
w przedszkolu lub szkole. Przyjazna atmosfera towarzysząca dziecku w przedszkolu to
wypadkowa ich kultury osobistej, stylu życia i relacji z dziećmi.

Promocja zdrowia

Promocja zdrowia, w obecnym rozumieniu, jest nową koncepcją i strategią działań.

Narodziła się ona w latach 70. Podstawowe jej założenia sformułowano w 1986 r. w Karcie
Ottawskiej w czasie I Konferencji Promocji Zdrowia w Ottawie (Kanada). Według tej Karty:
promocja zdrowia jest procesem umożliwiającym ludziom zwiększenie kontroli nad swoim
zdrowiem oraz jego poprawę.
Aby lepiej zrozumieć tę definicję, należy znać takie pojęcia jak:

−

proces – jest to seria działań i zmian, zwykle długotrwałych, pozostających ze sobą
w związku przyczynowym, które mogą podejmować ludzie dla poprawy swego
samopoczucia i zdrowia,

−

ludzie – w procesie tym uczestniczą jednostki, grupy, społeczności lokalne i całe
społeczeństwo uznając, że sami ponoszą odpowiedzialność za zdrowie własne i innych,

−

kontrola – poprzez: uświadomienie sobie i określenie własnych problemów zdrowotnych,
rozbudzenie potrzeby ich rozwiązania, odkrycie własnych możliwości ich rozwiązania,
działania dla poprawy zdrowia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Promocja zdrowia jest sztuką interwencji w systemy społeczne i zachęcania ich, aby

rozwijały się w kierunku zdrowych środowisk.
Jest procesem umożliwiającym ludziom:

−

zwiększenie kontroli nad swoim zdrowiem (identyfikacja własnych potrzeb
zdrowotnych),

−

poprawę stanu zdrowia poprawę (podejmowanie wyborów i decyzji sprzyjających
zdrowiu).

Promocja zdrowia obejmuje pięć obszarów działań:

−

budowanie zdrowotnej polityki publicznej,

−

tworzenie środowisk pracy i życia sprzyjających zdrowiu,

−

zachęcanie całego społeczeństwa do działań na rzecz edukacji zdrowotnej,

−

rozwijanie indywidualnych umiejętności służących zdrowiu,

−

reorientację służby zajmującej się zdrowiem.

Promocja jako prozdrowotny ruch społeczny, funkcjonuje też jako dziedzina nauki

obejmująca zasady higieny. Jest to proces podejmowania decyzji w sprawach związanych ze
zdrowiem, opiera się na aktywności środowisk i współpracy.

Promocja zdrowia jest również rozumiana jako kodyfikacja zasad działania ludzi na

poziomie lokalnym, ukierunkowana na tworzenie warunków wpływających na zdrowie.
Określa się ją jako społeczną debatę o definiowaniu problemów społeczności globalnej,
a zarazem proces decyzyjny i wykonawczy w stosunku do wszelkich warunków mających
wpływ na zdrowie. Jako istotę promocji akcentuje się również działania mające
determinujący wpływ na relacje między zdrowiem, a szerokim spektrum zachowań
jednostkowych i społecznych oraz warunkami życia.

W "Karcie Ottawskiej" - dokumencie wydanym na zakończenie pierwszej

Międzynarodowej Konferencji Promocji Zdrowia - charakteryzując działalność na rzecz
promowania zdrowia wymieniono pięć płaszczyzn, w których zakresie podejmowanie
przedsięwzięć ma potencjalnie największy wpływ na jej kształt. Zaliczono do nich:

−

budowanie polityki społecznej państwa ukierunkowanej na zdrowie, która powinna
łączyć różnorodne podejścia - od inicjatyw legislacyjnych, przez politykę finansową
państwa, system podatkowy, system celny, emerytalny oraz system ubezpieczeń
społecznych i świadczeń socjalnych do strategii ochrony środowiska,

−

tworzenie środowisk wspierających, przez kształtowanie na każdym szczeblu organizacji
społeczeństwa mechanizmów wzajemnego wspierania się, w których pierwszorzędne
znaczenie ma budowanie przekonania o powszechnej i indywidualnej odpowiedzialności
za zdrowie i samopoczucie innych,

−

wzmacnianie społecznych działań na rzecz zdrowia, przez umożliwienie społeczeństwu
dostępu do informacji, stworzenie możliwości edukacyjnych i zapewnienie środków
finansowych na realizację programów prozdrowotnych,

−

rozwijanie

osobniczych

możliwości

pogłębiania

indywidualnych

umiejętności

sprzyjających zdrowiu, przez kształtowanie u ludzi motywacji do permanentnego uczenia
się, do czego powinny przygotowywać instytucje kształcące, środowisko rodzinne,
ś

rodowisko lokalne i zakład pracy,

−

reorientacja funkcjonowania służby zdrowia, która powinna poza odpowiedzialnością za
ś

wiadczenia medyczne zmierzać w kierunku oddziaływania na całokształt potrzeb

człowieka postrzeganego jako niepodzielna całość.

Działania na rzecz promocji zdrowia, zgodnie z intencją twórców tej koncepcji, mają

wspierać zespołowe i indywidualne przedsięwzięcia prozdrowotne, chronić zdrowie
i stwarzać warunki umożliwiające jednostkom i społecznościom zachowanie zdrowia lub jego
poprawę. Efektem tych działań, wynikającym z propagowania zdrowego stylu życia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

powinien być nowy sposób myślenia o zdrowiu, nieograniczający się do kategorii problemów
chorobowych oraz nowy typ instytucji mającej uprawnienia do podejmowania aktywności na
rzecz zdrowia publicznego.

Promocja zdrowia to również aktywność społeczna ukierunkowana na taką kooperację

jednostek i grup, aby decyzje tych podmiotów miały u swego podłoża refleksję o wpływie
dokonywanych wyborów na warunki zapewniające tym podmiotom możliwość realizacji
zdrowego stylu życia. Aktywność promowania zdrowia jest przypisana tym wszystkim
podmiotom, które mają możliwość oddziaływania na zdrowy styl życia i na dobre
samopoczucie wszystkich członków społeczeństwa.

Wynika stąd wniosek, że promocja zdrowia należy do grupy problemów społecznych

i politycznych, a nie, jak się potocznie uważa, do grupy problemów znajdujących się głównie
w kompetencjach medycyny i służb z nią bezpośrednio związanych. Jednak lekarze i inni
specjaliści medyczni są niezbędni na każdym etapie realizacji programów promocyjnych jako
eksperci i jako osoby znaczące, których poparcie i aktywny udział legitymizuje
i uprawomocnia procedury działaniowe organizatorów w świadomości odbiorców.

Narodowy Program Zdrowia stanowi oficjalny dokument państwowy w zakresie

promocji i ochrony zdrowia. Aktualny program został przyjęty do realizacji przez Radę
Ministrów. Program ten jest oparty na zasadzie integracji działań międzyresortowych na rzecz
poprawy i utrzymania zdrowia społecznego. Cele strategicznym jest poprawa zdrowia
i jakości życia przez:

−

stworzenie warunków, kształcenie motywacji, wiedzy zdrowotnej,

−

usuwanie zagrożeń zdrowotnych związanych ze środowiskiem,

−

zmniejszenie różnic w dostępie do świadczeń zdrowotnych.

Realizacji celu służy:

−

zwiększenie aktywności fizycznej,

−

poprawa sposobu żywienia,

−

zmniejszenie palenia papierosów,

−

zmniejszenie picia alkoholu,

−

zwiększenie skuteczności edukacji zdrowotnej,

−

promocja zdrowia psychicznego,

−

zmniejszenie ryzyka narażenia na czynniki szkodliwe,

−

zwiększenie znaczenia promocji zdrowia,

−

zwiększenie skuteczności zapobiegania chorobom zakaźnym.

Promocja zdrowia stała się główną osią polityki zdrowotnej realizowanej przez Światową

Organizację Zdrowia. Polityka ta przejawia się w podejmowanych przez WHO inicjatywach
w których przedsięwzięcia promocyjne dominują. Dużym szacunkiem i uznaniem cieszył się
program ,,Zdrowie dla wszystkich”. Promocja zdrowia powinna być realizowana w sposób
zaplanowany i zorganizowany. Organizacyjną formę stanowią projekty. Występują różne typy
projektów. W niektórych przypadkach głównym środkiem oddziaływania promocyjnego jest
edukacja, w innych medyczne działanie prewencyjne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wychowanie fizyczne jako dział wychowania zdrowotnego

Celem wychowania fizycznego jest podnoszenie sprawności fizycznej, stymulowanie

rozwoju fizycznego oraz kształtowanie postaw związanych z osobistą troską o stan fizyczny,
sprawność fizyczną, zdrowie i urodę. Środkiem wychowania fizycznego jest ruch i aktywność
ruchowa, w wyniku której występują zmiany w rozwoju fizycznym i sprawności ruchowej
w pożądanym kierunku.

Wychowanie fizyczne realizowane jest poprzez trzy metody:

Rys. 3. Metody realizacji założeń wychowania fizycznego [opracowanie własne]

−

metoda najwęższa – obejmuje konkretne lekcje wychowania fizycznego, przy czym
wychowanie fizyczne jest tu rozumiane jako przedmiot wychowania. Uczestniczą w nim
wszyscy uczniowie, lekcje mają walory poznawcze, kształcące i wychowawcze, służą do
poznania ćwiczeń korekcyjno – kompensacyjnych,

−

krąg pośredni – obejmuje te zajęcia i prace, które mają na celu opanowanie nawyków
zdrowotno-wychowawczych, w tym kręgu znajdują się zajęcia śródlekcyjne,
pozalekcyjne, czuwanie nad postawą ucznia na każdej lekcji i rozwijanie zainteresowań
kulturą fizyczną,

−

krąg najszerszy – obejmuje zajęcia pozalekcyjne i pozaszkolne, w kręgu tym znajduje się
działalność np.: Szkolnego Związku Sportowego i klubów sportowych, które zrzeszają
uczniów uzdolnionych sportowo, ruchowo.

Praca nauczyciela nad zdrowiem fizycznym uczniów opiera się na przestrzeganiu higieny

kultury fizycznej, kontrolowaniu rozwoju fizycznego młodzieży oraz bezpieczeństwa
i czystości. Przebywanie w salach zapylonych (kurz, pył z kredy) przyczynia się do alergii
i tzw. niewydolności emisyjnej. Nadmierny hałas na zajęciach powinien być również
kontrolowany przez nauczyciela, ponieważ może działać niekorzystnie na zachowanie innych
uczniów.

Najnowsze trendy światowe oraz przemiany polskiej szkoły spowodowały, że wciąż

wdraża się nowe, ulepszone reformy edukacji. Duże znaczenie w tych reformach odgrywa
sprawność i stan zdrowia młodzieży. Zdrowie powinno traktować się jako wartość osobistą,
społeczną, powinno ono być również czynnikiem edukacyjnym. Współczesne koncepcje
wychowania fizycznego w świecie polega na uświadamianiu dziecka o konieczności
uprawiania sportu. Nauczyciel wychowania fizycznego pełni ważną rolę w kształceniu
edukacji fizycznej, powinien on dbać o prawidłowy rozwój swoich podopiecznych, musi on

Wychowanie

fizyczne

krąg pośredni

krąg najszerszy

metoda najwęższa

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

również wyznaczyć sobie kierunki własnego kształcenia i rozwoju zawodowego. Nauczyciel
też powinien zachęcać do działań fizycznych poza szkołą, organizować warsztaty pracy,
zajęcia dodatkowe, znać potrzeby biologiczne, społeczne i kulturowe swoich podopiecznych.
Nauczyciel powinien też zwrócić uwagę na:

−

specyfikę wychowania fizycznego dziewcząt,

−

kształcenie wielostronne w zastosowaniu do wychowania fizycznego,

−

rodzaje aktywności człowieka, drogi nauczania,

−

pomiar i ocenę efektów kształcenia i wychowania,

−

kierunki i rodzaje zmian w szkolnictwie i wychowaniu fizycznym,

−

programowanie wychowania fizycznego w szkole - interpretacja założeń, celów i zadań,

−

innowacje programowe,

−

korelacje treści programowych z innymi przedmiotami – dziedzinami,

−

warunki do realizacji wychowania fizycznego w szkole - środowisko społeczne i szkolne
realizacja wychowania fizycznego w trudnych warunkach,

−

przekształcanie i tworzenie nowoczesnej infrastruktury do wychowania fizycznego.
nowatorstwo w pracy nauczyciela,

−

planowanie środków ruchowych i sytuacji dydaktyczno-wychowawczych,

−

rodzaje, typy lekcyjne,

−

sport w szkole - cele, zadania, organizacja.

Rys. 4. Podstawowe zagadnienia wychowania fizycznego [opracowanie własne]

Kreatywna postawa nauczyciela pozwala na przekazywanie dziecku niezbędnych

wiadomości i wdrażanie pewnych pozytywnych przyzwyczajeń i nawyków zdrowotnych,
a także wpływa na "uświadomienia" sobie przez samo dziecko znaczenia i wartości zdrowia.
Najważniejsze bowiem jest wyjaśnianie dziecku (stosownie do jego wiedzy i możliwości)
konieczności oraz sensu określonych form zachowania, z jednoczesnym zaszczepieniem
nawyku

"bardziej

wiadomego"

regulowania

własnych

działań

zdrowotnych

i prozdrowotnych. Znaczącą rolę odegra tu tworzenie swoistego kodeksu postępowania

Wychowanie

fizyczne

gry i zabawy

rodzaje aktywności

człowieka

prawidłowy rozwój

sport w szkole

bezpieczeństwo na

zajęciach

metody nauczania

innowacje

programowe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w określonych sytuacjach, czy to w formie graficznej, czy umownej, oraz wspólne ich
respektowanie (przez nauczyciela, dzieci, inne osoby). W przypadku nauczyciela wzorzec
osobowy będzie przemawiał do dziecka bardziej niż słowo.

Wiele zależy od atrakcyjności wykorzystywanego przez nauczyciela materiału, który

jednocześnie powinien uwzględnić potrzeby dzieci, ich zainteresowania, możliwości
intelektualne oraz rozwój emocjonalny. Wachlarz środków niezbędnych do kształtowania
zachowań afirmujących aktywność ruchową i umożliwiających wyrażanie własnych przeżyć
w zabawach, grach i tańcach, proponowanych przez nauczyciela, to wyznacznik
indywidualizacji procesu wychowawczo-dydaktycznego w przedszkolu oraz integracji
różnych dziedzin wychowania.

W edukacji zdrowotnej wykorzystaniu różnorodności środków dydaktycznych sprzyjają

takie cechy dzieci, jak skłonność do naśladownictwa, identyfikowanie się z bohaterami
literackimi, wrażliwość emocjonalna, ciekawość świata. Oddziaływanie utworów literackich,
piosenek, ilustracji o treściach dotyczących bezpieczeństwa, higieny, aktywności ruchowej
wzbogaca i poszerza wiedzę oraz osobiste doświadczenia dziecka, ułatwia zrozumienie,
a także zaakceptowanie przekazywanych rad, zakazów i nakazów związanych z troską
o zdrowie

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń

Jakie zachowania sprzyjają zdrowiu?

Na czym polega zdrowy styl życia?

Na czym polega profilaktyka pierwotna?

Jakie zachowania zagrażają zdrowiu?

Co to jest edukacja zdrowotna?

Na czym polega profilaktyka zdrowotna?

Na czym polega wychowanie zdrowotne?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeczytaj zdania zawarte w tabeli i określ czy są one prawdziwe, czy fałszywe.

Karta pracy

PYTANIA

PRAWDA

FAŁSZ

Promocja zdrowia ułatwia ludziom poprawę stanu
zdrowia

Styl życia nie wpływa na zdrowie

Edukacja jest elementem promocji zdrowia

Profilaktyka polega na edukacji

Promocja zdrowia to oś polityki zdrowotnej

Zdrowy styl życia polega na dbałości o higienę

Profilaktyka to eliminowanie czynników ryzyka

Zachowania sprzyjające zdrowiu to palenie tytoniu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym promocji zdrowia,

przeczytać uważnie zdania, zawarte w karcie pracy,

zaznaczyć X w odpowiedniej kolumnie prawda lub fałsz,

porównać wyniki pracy w grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

karta pracy,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Dokonaj analizy roli higienistki stomatologicznej w promocji zdrowia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym promocji zdrowia,

wskazać zadania higienistki stomatologicznej,

wyszukać obszary promocji zdrowia, które mogłaby realizować higienistka
stomatologiczna,

przeprowadzić dyskusję na temat wpływu profilaktyki na zdrowie człowieka.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

arkusze papieru,

−

tablica,

−

mazaki,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Wskaż zależności dotyczące układu stomatognatycznego w odniesieniu do

poszczególnych okresów życia człowieka.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym układu stomatologicznego,

wyszukać w dostępnych źródłach informacje na temat układu stomatognatycznego,

dokonać analizy zależności między układem stomatognatycznym a okresami życia
człowieka.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować edukację zdrowotną, wychowanie zdrowotne?

określić kierunki rozwoju edukacji zdrowotnej?

scharakteryzować zasady wychowania zdrowotnego?

scharakteryzować koncepcję promocji zdrowia?

scharakteryzować metody wychowania zdrowotnego?

określić czynniki wpływające na zdrowie?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Wpływ warunków środowiskowych na stan zdrowia człowieka

4.2.1. Materiał nauczania

Od wielu tysięcy lat, człowiek czerpał i czerpie nadal wiele ze środowiska naturalnego,

w którym żyje. Interakcja, czyli sposób oddziaływania na siebie człowieka i środowiska, jest
zależna od wielu czynników. Coraz częściej człowiek wykorzystuje środowisko naturalne
w sposób niekonwencjonalny, prowadząc do nadmiernej eksploatacji surowców naturalnych,
zanieczyszczając środowisko rożnego rodzaju odpadami, niszcząc zielone lasy, wprowadzając
wiele szkodliwych substancji do atmosfery, co w konsekwencji prowadzi do ubożenia świata
flory i fauny. Od kilku dziesięcioleci człowiek stara się naprawiać wszelkie błędy swojego
postępowania względem środowiska, w którym żyje. Wprowadza nowoczesne technologie
produkcyjne, prowadzi szeroko pojętą edukację ekologiczną wśród dzieci i młodzieży, tworzy
nowe formy ochrony przyrody po to, aby zachować środowisko naturalne w jak najmniej
zmienionej postaci.

Rośliny do wzrostu potrzebują wody, związków mineralnych i powietrza. Zwierzętom do

ycia konieczne są: woda, pokarm i tlen. Natomiast wszystkim organizmom do prawidłowego

rozwoju niezbędna jest odpowiednia temperatura środowiska, odpowiednia wilgotność.
Dlatego najmniejsze nawet zmiany klimatyczne, zwłaszcza zmiany temperatury mają wpływ
na każdy element ekosystemu. Do zaburzeń ekosystemu prowadzi działalność człowieka.

rodowisko naturalne, w którym żyje człowiek, jest jego naturalnym miejscem na Ziemi.

Człowiek jako żywy organizm jest częścią przyrody. Jego życie zależy od warunków
panujących w środowisku przyrodniczym. Człowiek wywiera równocześnie na niego znaczny
wpływ. Przyroda dostarcza człowiekowi miejsca do jego bytowania, miejsca do odpoczynku,
pokarmu i pożywienia, wielu surowców naturalnych, z których może korzystać, jak również
wielu zasobów przyrody, dzięki którym może istnieć.
Ochrona środowiska polega na:

−

racjonalnym kształtowaniu środowiska i prawidłowym gospodarowaniu jego zasobami,

−

przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom,

−

przywróceniu przyrody do pierwotnej formy.

W celu zapobieganiu zanieczyszczeniu środowiska buduje się oczyszczalnie ścieków,

segreguje śmieci, do samochodów dołącza się katalizatory, odchodzi się od produkcji
foliowych toreb, które bardzo długo się rozkładają, rozwija się produkcję żywności
ekologicznej. Powstają nowe dziedziny naukowe, których celem jest ochrona naturalnego
ś

rodowiska. Jedną z tych dziedzin jest ekotrofologia.

Ekotrofologia zajmuje się optymalizacją żywienia z uwzględnieniem indywidualnych

potrzeb człowieka oraz określa stan przyrody, w której żywność ta powinna być
wyprodukowana. Dużą popularnością i zaufaniem konsumentów cieszy się żywność
z gospodarstw ekologicznych, które zapewniają wysoką jakość biologiczną płodów rolnych,
ochraniają środowisko abiotyczne glebę i wodę przed działaniami niepożądanym.

Coraz częściej spotykamy się ze skażeniem środowiska naturalnego powodowanym

nieprzemyślaną działalnością człowieka. Główną winę za zachwianie naturalnej równowagi
w przyrodzie przypisuje się rolnictwu i przemysłowi. Stosowane w rolnictwie pestycydy,
nawozy mineralne uszkadzają organizmy żyjące w glebie, co może wpływać na
niekontrolowane pobieranie przez rośliny niektórych związków mineralnych, w tym azotu. Za
główne źródło zanieczyszczenia wód azotanami uważa się:

−

przenikanie zanieczyszczeń związanych z hodowlą zwierząt,

−

migrację związków pochodzących z odpadów miejskich, przemysłowych,

−

nadmierne stosowanie nawozów azotowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Obecnie człowiek wpływa na środowisko na wiele sposobów. Przeobraża je wedle

własnych wyobrażeń często niszcząc to, co w nim unikatowe, niepowtarzalne. Buduje osiedla
i fabryki, wydobywa kopaliny, poszukuje złóż ropy i gazu.

Na stan zdrowia wpływają zmieniające się warunki środowiskowe. W dzisiejszych

czasach dla człowieka jest bardzo ważna higiena układu nerwowego, gdyż jego zaburzenia
powodują choroby w organizmie ludzkim. Chorobą jest natomiast reakcja organizmu na
działanie czynników chorobotwórczych (nieprzyjaznych dla organizmu). Higiena psychiczna
to działania zmierzające do ochrony zdrowia psychicznego, a także nauka zajmująca się
badaniem czynników, które powodują zakłócenia zdrowia psychicznego i popularyzująca
zalecenia przeciwdziałające powstawaniu nerwic i innych zaburzeń psychiczno-nerwowych.
Psychika człowieka podlega nieustannemu działaniu bardzo wielu bodźców, które często
przekraczają jego zdolności adaptacyjne. Powoduje to zaburzenia równowagi psychicznej,
które doprowadza do wzmożonych stanów napięcia emocjonalnego i narastanie konfliktów
wewnętrznych.

Zanieczyszczenie środowiska naturalnego stwarza duże niebezpieczeństwo dla

odporności człowieka. Gdy to działanie zostanie zaburzone np. przez zanieczyszczone
ś

rodowisko dochodzi do uszkodzenia mechanizmów obrony – zwiększona jest wtedy

skłonność do zachorowań. Czynniki zmniejszające odporność organizmu, znajdują się
w powietrzu, którym oddychamy, w pokarmach i pożywieniu, które spożywamy,
w środowisku, w którym żyjemy. Jednak to sam człowiek przyczynił się do tak dużego
wzrostu substancji szkodliwych w przyrodzie. Wiele chorób w obecnym czasie nosi nazwę
chorób środowiskowych lub cywilizacyjnych. Wiele substancji chemicznych (tlenek siarki,
tlenek ołowiu, tlenek węgla, amoniak, siarkowodór) i wiele innych, wnika do organizmu
człowieka różnymi drogami powodując:

−

choroby układu krążenia,

−

choroby układy oddechowego,

−

choroby skóry,

−

alergie i uczulenia,

−

choroby narządu słuchu i wzroku.

Emisje pyłów i gazów do atmosfery pochodzą z rożnych źródeł, lecz największe zagrożenie
stanowią:

−

rozwój motoryzacji,

−

rozwój transportu,

−

górnictwo i hutnictwo.

Zanieczyszczenia środowiska prowadzą do powstawania chorób człowieka. Najbardziej

narażone są dzieci. Ponieważ są osobami, u których następuje powolny wzrost odporności,
dlatego też wszelkie zanieczyszczenia środowiska mają na nich szczególnie niebezpieczne
działanie.

rodowisko naturalne jest systemem wzajemnie powiązanych elementów. Jeśli

połączenia te, tzn. przypływ energii i obieg materii, funkcjonują w sposób prawidłowy, to
ś

rodowisko pozostaje w stanie równowagi. Szczególnym przykładem jest równowaga

chemiczna. Rozwój przemysłu, rolnictwa, motoryzacji doprowadził do zachwiania
równowagi chemicznej środowiska. Przejawia się to w stałym napływie do środowiska
związków chemicznych szkodliwie działających na żyjące w nim organizmy, w tym i na
człowieka. Szczególnie niebezpiecznymi truciznami środowiskowymi w Polsce są: metale
ciężkie – Pb, Cd, As, Ni, Hg, Zn, Cu, Mn i ich związki:

−

pyły,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

związki siarki,

−

związki azotu,

−

pestycydy: DDT, HCH.

Działanie każdej z tych substancji na organizm zależy od rodzaju trucizny

rodowiskowej, stopnia toksyczności, dawki, czasu działania oraz od drogi wprowadzenia jej

do organizmu. Wszystkie te substancje, wprowadzone do środowiska, krążą w przyrodzie,
ż

ywności, czyli tych elementów, z którymi bezpośrednio związany jest człowiek. Obecnie

zanieczyszczeniu uległy już praktycznie wszystkie elementy środowiska, przy czym najwięcej
wagi poświęca się zanieczyszczeniom powietrza i wód, dziurze ozonowej oraz kwaśnym
deszczom, gdyż mają one bezpośredni wpływ na zdrowie i życie ludzi.

Obecnie konieczne stało się nawiązanie współpracy międzynarodowej w dziedzinie

ochrony środowiska i powołanie specjalnych organizacji. Ich celem jest koordynacja
wysiłków zmierzających do skutecznego przeciwdziałania istniejącym i rosnącym
zagrożeniom. Chodzi tu o gromadzenie odpowiednich funduszy, wymianę doświadczeń.
Najważniejszymi z nich jest: WHO – Światowa Organizacja Zdrowia, FAO – Światowa
Agencja do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa, ILO – Międzynarodowa Organizacja Pracy,
UNESCO – Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury,
UNICEF – Międzynarodowy Fundusz Pomocy Dzieciom, a wszystkie te organizacje
zrzeszone są w ONZ.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Co to jest ochrona środowiska?

Na czym polega zanieczyszczenie środowiska?

Jaki wpływ na środowisko ma człowiek?

Jak zanieczyszczone środowisko wpływa na człowieka?

Jakie czynniki wpływają na stan zdrowia człowieka?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj analizy wpływu warunków środowiska na zdrowie człowieka.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym wpływu warunków środowiska na
zdrowie człowieka,

wyszukać w dostępnych źródłach, informacji na temat chorób spowodowanych
czynnikami środowiskowymi,

przeprowadzić analizę tych zjawisk,

postawić wnioski na podstawie analizy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Wymień i scharakteryzuj czynniki wpływające na zanieczyszczenie środowiska.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym zanieczyszczeń środowiska,

wyszukać w Internecie informacje o czynnikach wpływających na zanieczyszczenie
ś

rodowiska,

przeprowadzić analizę czynników mających negatywny wpływ na zdrowie,

przedstawić wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Przeprowadź, pracując w parach, dialog z pacjentem, uświadamiając mu, że czynniki

rodowiskowe mają wpływ na zdrowie człowieka.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym wpływu środowiska na zdrowie
człowieka,

przygotować scenki i dialog,

zaprezentować dialog,

omówić wnioski na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru,

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić wpływ warunków środowiskowych na stan zdrowia?

określić cechy ochrony środowiska?

scharakteryzować zasady prawidłowej gospodarki?

scharakteryzować zanieczyszczenia środowiska?

scharakteryzować chorobotwórczość czynników środowiska?

określić czynniki wpływające na zanieczyszczenie środowiska?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Zasady planowania i organizacja stomatologicznej edukacji

prozdrowotnej

4.3.1. Materiał nauczania

Na działanie prozdrowotne mają wpływ aspekty socjalne. Ustala się zatem szereg norm

i praw dotyczących ochrony zdrowia w środowiskach, gdzie mamy do czynienia z patologią
społeczną, alkoholizmem i narkomanią. Prowadzi się również profilaktykę w zakresie AIDS
(zespół nabytego upośledzenia odporności).

Program profilaktyczny ma duży wpływ na kształtowanie postaw prozdrowotnych

społeczeństwa. Największymi problemami są:

−

narkomania,

−

alkoholizm,

−

AIDS.

Po narkotyki sięga głównie młodzież, która tym samym pragnie zaznaczyć swoją

odrębność społeczną, nie może poradzić sobie z brakiem zainteresowania rodziców, chce
zwrócić na siebie uwagę, nie może poradzić sobie w szkole. Dzieci sięgające po narkotyki
mają dość niską samoocenę i są mało odporne na stres, nie zdają sobie sprawy z konsekwencji
zdrowotnych jakie wywierają na nasz organizm narkotyki. Działają na OUN i powodują
uzależnienie psychiczne i fizyczne.

Jeżeli są to opioidowe środki, może dojść do uzależnień i przyjmowania coraz większych

dawek narkotyków. Marihuana pozyskiwana z konopi indyjskich, których THC jest większe
niż 0,3 powoduje wypalenie osłonek mielinowych, które się nie regenerują i mogą
powodować trwałe zaburzenia w przewodzeniu impulsów nerwowych. Opium jest dość
popularnym narkotykiem. Jest to stężały sok z główek maku, są w nim alkaloidy, morfina,
kodeina, papaweryna, tebaina. Opium nie jest środkiem halucynogennym, więc nie występują
po nim omamy wzrokowe.
Działania wychowawcze powinny mieć charakter oświatowo-wychowawczy i obejmować:

−

ograniczenie i kontrolę produkcji i dystrybucji środków farmakologicznych,

−

udostępnienie pracownikom służby zdrowia publikacji z zakresu uzależnień,

−

uświadamianie rodziców o zagrożeniach na zebraniach szkolnych,

−

organizowanie konferencji,

−

ukazywanie ideałów, kształtowania celów, sensu życia.

Stworzono wiele ośrodków szkolno-wychowawczych dla osób uzależnionych, takich jak

Monar.

Alkoholizm jest to choroba polegająca na nadużywaniu alkoholu. Nie dotyczy tylko

niższych warstw społecznych, ale również inteligentnych ludzi. Polega na braku kontroli
wypitego alkoholu. Występuje zarówno u kobiet jak i u mężczyzn. Upojenie alkoholowe
może skończyć się zgonem. W celu profilaktyki uzależnień powstał program siedmiu kroków.

Krok pierwszy – Poszukiwanie szczęścia

Istnieją sprawy dla, których warto żyć – Miłość, Przyjaźń, Radość. Na drodze do tych

wartości człowiek spotyka pułapki i przeszkody. Można uczyć się sztuki znajdowania
dobrych dróg.

Krok drugi – Chemiczna pułapka

Ludzie nie tylko są szczęśliwi kiedy kochają, ale też kiedy przyjmują inne środki

chemiczne, których częste stosowanie kończy się uzależnieniem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Krok trzeci – Używanie i nadużywanie

Należy kontrolować wypite ilości alkoholu i nie tracić panowania nad częstotliwością

i ilością picia alkoholu.

Krok czwarty – Uzależnienie jest śmiertelną chorobą

Należy umieć rozpoznać kiedy stajemy się uzależnieni i uświadomić sobie, że jest to

uzależnienie prowadzące do śmiertelnej choroby.

Krok piąty – Alkohol i nasze uczucia

Alkohol zmienia uczucia tych którzy piją i tych którzy z nimi żyją, należy znaleźć drogę,

która pozwoli wygrać uczuciom.

Krok szósty – Sztuka odmawiania

Należy umieć powiedzieć – dość. Sztuka odmawiania jest bardzo istotna.

Krok siódmy – Zdrowie i dobre życie

Każdy z nas ma jedno życie, może z nim zrobić tyle dobrego, co złego. Każdy decyduje

indywidualnie którą drogę wybierze.

Planowanie pracy z zakresu edukacji prozdrowotnej dla dzieci i młodzieży

Edukacja prozdrowotna dla dzieci i młodzieży powinna być przedstawiona w sposób

interesujący, zachęcający do współpracy i prosty. Powinna również przedstawiać korzyści
płynące z przestrzegania zasad higieny zdrowia. Ważne jest, aby dzieci uświadomiły sobie, że
dbając o swoje zdrowie od najmłodszych lat inwestują w zdrowe lata starości. Szczotkując
regularnie zęby, wybierając odpowiednią metodę (najlepiej na początek metodę Fonesa),
nitkując zęby, płucząc jamę ustną i odwiedzając regularnie stomatologa można utrzymać stan
jamy ustnej w bardzo dobrym stanie do późnych lat. Dzieci powinny pamiętać o tym, że
nadużywanie ssania smoczków, nawyki takie jak ssanie palców czy obgryzanie paznokci
mają niewłaściwy wpływ na zgryz i mogą powodować choroby narządu żucia.

Dzieci powinny posiadać odpowiednią do ich wieku szczoteczkę i prawidłowo ją

przechowywać, w niezamkniętym opakowaniu lub pudełeczku oraz w takim miejscu, gdzie
szczoteczka dokładnie wyschnie. Szczoteczkę należy systematycznie zmieniać.

Istotne jest również odżywianie. Spożywać należy duże ilości białek, makroelementów

oraz witamin. Można umiarkowanie wystawić skórę na promieniowanie słoneczne przez to
wytwarza się witamina D

, która przyspiesza wytwarzanie wapnia w kościach i zębach.

Dzieci powinny również uprawiać sport i być wychowywane w spokoju, bez agresji
i przemocy.

Tabela 1. Metody szczotkowania w zależności od stanu jamy ustnej [opracowanie własne]

Stan jamy ustnej

Szczoteczka do zębów

Metoda szczotkowania

zdrowe przyzębie

rednia twardość

Stillmanna, Bassa lub roll;
Unikanie szorowania

zaostrzone zapalenia
przyzębia

miękka

roll

recesja dziąsła,

miękka

roll, stillmanna;
unikanie szorowania poprzecznego
i Bassa

implanty

bardzo miękka

delikatne oczyszczanie połączenia wszczepu
z dziąsłem

po zabiegach chirurgicznych dość miękka

roll

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Planowanie działań dotyczących profilaktyki fluorowej próchnicy zębów

Edukacja zdrowotna dla dzieci powinna być prowadzona za pomocą:

−

filmów edukacyjnych,

−

konkursów,

−

plakatów,

−

rysunków.

Edukację tę powinna przeprowadzać higienistka, która w sposób ciekawy i zajmujący

będzie zachęcać dzieci do prowadzenia higienicznego trybu życia. Powinna również
przeprowadzić instruktaż szczotkowania i omówić zagrożenia, jakie mogą pojawić się
wówczas, gdy nie będzie przestrzegana higiena jamy ustnej.

Program edukacyjny dla dzieci powinien być przekazany przystępnym językiem,

zawierać dużo kolorowych ilustracji, stać się zabawą dla dzieci taką, aby dzieci z chęcią
poprzez zabawę nabierały prawidłowych nawyków.

Rys. 5. Higiena zębów [7]

Edukacja zdrowotna dzieci powinna zawierać dużo rysunków i porównań. Przykładem

może być slajd przedstawiający uśmiechniętą twarz człowieka, który zastosował pastę
fluorem i przestrzega zasad higieny narządu żucia.

Rys. 6. Piramida żywienia [8]

Kolorowy rysunek przedstawiający piramidę racjonalnego żywienia jest również ważnym

elementem dydaktycznym w realizacji działań profilaktyki fluorkowej. Na samym szczycie
piramidy widnieją słodycze, czyli składniki z dużą ilością węglowodanów, których powinno
się unikać.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys.7. Higiena zębów [ 7]

Rysunek przedstawiający ścigające się dzieci może posłużyć jako kolejny element

dydaktyczny w profilaktyce fluorkowej.

Fluor jest stałym składnikiem szkliwa zębów, związki fluoru obecne w szkliwie są

bardziej odporne na działanie kwasów niż związki wapnia. Dostarczany organizmowi fluor
bierze udział w remineralizacji zębów, stąd konieczność ciągłej podaży tego pierwiastka.

Fluor wpływa niekorzystnie na metabolizm komórek bakteryjnych, czym przyczynia się

do zmniejszenia przyrostu płytki bakteryjnej. Brak fluoru może stać się przyczyną
intensywnej próchnicy.

Profilaktyka zbiorowa to, np. fluorkowanie soli kuchennej. Profilaktyka indywidualna

dzieli się na profilaktykę domową, która polega na dbaniu o codzienną higienę narządu żucia,
używanie past z fluorem, płukanie jamy ustnej płynami z fluorem, oraz na profilaktykę
profesjonalną, która obejmuje zabiegi przeprowadzane przez stomatologa w gabinetach
lekarskich.

Profilaktyka grupowa jest stosowana w przedszkolach, szkołach i polega na

przeprowadzaniu instruktażu i uświadamianiu o profilaktyce fluorkowej większej grupy osób.

Większość preparatów częstego stosowania (pasta do zębów) stosowanych

w profilaktyce fluorkowej zawiera fluor w postaci:

−

fluorek sodu NaF,

−

monofluorofosforan sodu,

−

aminofluorki.

Zawartość czynnego fluoru w pastach waha się od 525 do 1450 ppm.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 8. Rodzaje profilaktyki fluorkowej [opracowanie własne]

Pasty do zębów są najczęściej stosowaną formą dostarczania fluoru. Pasty z fluorem

powinno stosować się już od najmłodszych lat, z tym, że nie mogą mieć one smaku owoców,
słodyczy, bo zwiększają u dzieci zapotrzebowanie na te produkty. Dzieci powyżej 8 roku
ż

ycia, mogą stosować pasty z dużą zawartością fluoru pod warunkiem, że nie przyjmują już

innych preparatów z fluorem.

Przykładem pasty zawierającej fluor może być Lacalut fluor, Sensodyne pasty te chronią

zęby przed próchnicą i kamieniem nazębnym, zawiera ona aminofluorki, które chronią przed
próchnicą oraz olejki eteryczne zapewniające świeży oddech.

Rys. 9. Pasta z fluorem [opracowanie własne]

Płukanki

Są szczególnie polecane dla osób, które noszą aparaty ortodontyczne, w przypadku

odsłoniętych szyjek zębów. Polecanie ich powinno być poprzedzone wywiadem lekarskim.
Nie zaleca się płukanek do stosowania przez dzieci.

Wskazaniem do stosowania płukanek jest ryzyko próchnicy u dzieci powyżej 6-go roku

ycia, u dorosłych ze względu na niewłaściwą dietę, chorobę, początkową próchnicę,

paradontozę.

profilaktyka

fluorkowa

grupowa

domowa

indywidualna

zbiorowa

profesjonalna

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Lakiery

Duraphat był pierwszym lakierem wprowadzonym do stomatologii w 1961 roku.

To roztwór alkoholowy żywicy naturalnej, kalafonii, zawiera on 5% NaF. Jest to bezpieczny
ś

rodek, ponieważ dobrze przylega i wiąże się z powierzchnią zęba i uwalnia małe ilości

fluoru. Nakładany jest przez stomatologa aplikatorem lub pędzelkiem na umyte zęby. Fluor
Protector to lakier składający się z żywicy poliuretanowej i fluorokrzemianu (0,1% F). Zaletą
stosowania lakierów jest długi czas utrzymywania się ich na zębach oraz bezpośrednie
uwalnianie fluoru do szkliwa.

śele fluorkowe

Wskazania do ich stosowania są podobne jak lakierów, jednak dzieci do lat 16 powinny

być specjalnie nadzorowane. Aplikatory mają formę łyżeczki wyciskowej, ślina musi być
odsysana, ponieważ pacjent może przełknąć aplikowany żel. Niektóre żele mogą być
stosowane samodzielnie, ale nie częściej jak raz na dwa tygodnie. Przykładem takiego żelu
może być Elmex-żel

Kobiety w ciąży również stanowią grupę, dla której warto przedstawić program edukacji

zdrowotnej. To od przyszłej matki zależy stan zdrowia dziecka. Od sposobu w jaki się matka
odżywia, jaki prowadzi tryb życia, czy przyjmuje leki, czy dba o higienę ciąży.

Najważniejsze zasady diety kobiet w ciąży:

−

urozmaicone posiłki - nie ma takiego produktu, który zawierałby wszystkie niezbędne
składniki odżywcze, im większa różnorodność posiłków, tym większe korzyści
zdrowotne,

−

zwiększenie ilości żelaza w diecie - kobieta w ciąży powinna dwa razy dziennie jeść
mięso, drób lub wędlinę, aby poprawić przyswajanie żelaza, należy spożywać z każdym
posiłkiem warzywa i owoce bogate w witaminę C,

−

wprowadzenie do diety ryb - są one świetnym źródłem wartościowego białka,

−

dodawanie do surówek olejów roślinnych - przynajmniej łyżkę stołową dziennie, oleje te
zawierają niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe, potrzebne do prawidłowego
przebiegu ciąży,

−

zwiększenie spożycia produktów mlecznych - są one bardzo ważne dla kobiety i dziecka,
zawierają wapń, witaminę B

, B

i pełnowartościowe białko,

−

wprowadzenie produktów o obniżonej zawartości tłuszczu - ułatwiają utrzymanie
odpowiedniej wagi ciała,

−

ograniczenie spożycia mocnej kawy i alkoholu - spożywanie alkoholu podczas ciąży
zwiększa ryzyko małej masy urodzeniowej dziecka oraz poronienia.

Większość leków przenika przez łożysko i dostaje się do płodu, więc samodzielne

przyjmowanie leków bez konsultacji z lekarzem jest w ciąży zabronione. Istnieją leki, których
nie można odstawić podczas ciąży, są to preparaty, które podaje się przewlekle chorym, np.:
leki przeciwpadaczkowe.

Najważniejsze zasady profilaktyki stosowane kierowane do kobiet w ciąży:

−

jeżeli pacjentka nie chorowała na różyczkę, powinna pamiętać o szczepieniu ochronnym
– przynajmniej na 2 miesiące przed planowaną ciążą,

−

planując ciążę, pacjentka powinna skontaktować się ze swoim lekarzem w sprawie
stosowania preparatów kwasu foliowego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

w okresie okołokoncepcyjnym i podczas ciąży należy unikać zażywania leków bez
istotnych wskazań lekarskich,

−

należy rzucić palenie - zmniejsza się wówczas ryzyko zbyt wczesnego porodu lub małej
masy urodzeniowej dziecka,

−

podczas ciąży kobieta powinna pamiętać o regularnych wizytach u ginekologa
i zalecanych badaniach kontrolnych.

−

o ile to możliwe kobieta powinna dużo spacerować oraz uprawiać wskazaną gimnastykę.

Planowanie i organizacja działań z zakresu profilaktyki ortodontycznej jest również

bardzo istotna. Profilaktyka ortodontyczna powinna opierać się na następujących punktach:

−

dziecko powinno karmić się piersią, ewentualnie dokarmiać smoczkiem krótkim,
twardym, sprężystym z kilkoma małymi dziurkami,

−

w czasie karmienia dziecko powinno być prawidłowo ułożone,

−

odzwyczaić dziecko od złych nawyków ssania palców, ssania smoczka,

−

troszczyć się , aby główka dziecka podczas spoczynku, była na niewielkim podwyższeniu
i aby dziecko oddychało przez nos,

−

dbać o jadłospis dziecka oraz regularne i urozmaicone pokarmy z zawartością witamin
i białka,

−

gdy dziecko skończy 2 lata podawać mu do gryzienia twarde pokarmy,

−

utrzymywać stały kontakt z lekarzem,

−

jeśli lekarz stwierdzi wadę zgryzu należy, zgłosić się do ortodonty,

−

pamiętać, że odpowiedni wiek do leczenia wad zgryzu to wiek rozwoju , czyli od 5 do 13
roku życia.

Powstanie wad narządu żucia wiąże się najczęściej z jednoczesnym działaniem kilku
czynników. Przyczyny wad narządu żucia można podzielić na:

−

przyczyny zewnętrzne i wewnętrzne działające na zarodek lub płód,

−

czynniki środowiskowe działające w życiu pozapłodowym – odnoszą się do wad
nabytych.

Czynnikami endogennymi są czynniki genetyczne. Wadami takimi są:

−

zaburzenia kształtu zębów,

−

nadmierny rozwój lub niedorozwój szczęki,

−

rozszczepy wargi,

−

rozszczepy podniebienia pierwotnego i wtórnego, nadmierny rozwój lub niedorozwój
ż

uchwy,

−

asymetrie twarzowo-szczękowe,

Czynnikami egzogennymi, określa się te czynniki, które wpływają na rozwój płodu. Należą
do nich:

−

nadużywanie przez kobietę ciężarną alkoholu, tytoniu, narkotyków;

−

leki, stres,

−

zanieczyszczenie środowiska,

−

wiek matki i przebyte przez nią w trakcie ciąży choroby (cukrzyca, niedokrwistość).

Profilaktyka ma na celu zapobiegnięcie wadom rozwojowym i usunięcie czynników

ryzyka. Właściwie prowadzone leczenie protetyczne i prawidłowa profilaktyka prowadzą do
odbudowy uzębienia i zapewnienia normalnej funkcji narządu żucia. Chroni to również układ
somatyczny, profilaktyka dotyczy zespołu mięśniowo-stawowego oraz podłoża stawowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Planowanie działań z zakresu profilaktyki periodontologiczne

Badanie profilaktyczne może wykazywać obecność czynników szkodliwych dla

przyzębia takich jak:

−

płytka nazębna,

−

nieprawidłowe ustawienie zębów,

−

niewłaściwe uzupełnienia protetyczne.

W zależności od wyników tych badań ustala się dalszy tok postępowania. Wizyty kontrolne
powinny odbywać się, co 2–4 miesiące. Badania profilaktyczne powinny dostarczać
informacji o:

−

przyczycnie chorób przyzębia,

−

aktualnym stanie higieny przyzębia,

−

czy istnieje stan zapalny dziąsła,

−

czy powstały nowe kieszonki dziąsłowe,

−

czy pacjent ma rozchwiane zęby,

−

czy chory ma krwawiące dziąsła.

Profilaktyka powinna ona obejmować:

−

walkę z płytką nazębną,

−

eliminację czynników ułatwiających gromadzenie się płytki,

−

eliminację czynników urazowych,

−

zmniejszenie wpływu szkodliwych czynników ogólnoustrojowych,

−

zwiększenie odporności gospodarza.

Profilaktyka domowa:

−

właściwa higiena,

−

odpowiednie składniki pożywienia,

−

racjonalny tryb życia,

−

wizyty kontrolne.

Profilaktyka profesjonalna:

−

pouczanie pacjenta co do diety, trybu życia i higieny jamy ustnej,

−

okresowe zabiegi profilaktyczne.

Profilaktyka chorób przydziąsłowych powinna również opierać się na:

−

polerowaniu koron, szyjek i korzeni, jeżeli są obnażone,

−

usuwaniu przebarwień korony i szyjek zębów,

−

odwrażliwianiu koron i szyjek zębów.

Naukę higieny jamy ustnej i wpajanie zasad profilaktyki chorób zębów jamy ustnej

powinno się przeprowadzać regularnie. Istnieją różne metody przekazywania tych informacji
w zależności od wieku, miejsca zamieszkania, wykształcenia pacjentów. Ludzi mieszkających
na wsi należy częściej szkolić, przedstawiać im programy profilaktyczne, gdyż mają oni
mniejszą świadomość zagrożeń. Do grup wymagających przekazania informacji na temat
profilaktyki należą bezrobotni lub ludzie uzależnieni, należy często przeprowadzać szkolenia,
aby mobilizować ich do przestrzegania podstawowych zasadach higieny.
Efektywnymi metodami kształcenia są:

−

wykłady,

−

filmy,

−

pokazy slajdów,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

szkolenia,

−

konferencje.

W szkołach i przedszkolach powinna być prowadzona edukacja z zakresu higieny jamy

ustnej. Dzieci należy zachęcać i uświadamiać o istocie pielęgnacji i profilaktyki.

W przychodniach i aptekach powinny znajdować się plakaty, ulotki, informacje

o profilaktyce jamy ustnej.

Na zmniejszenie ubytków i zmniejszenie tworzenia

się próchnicy działa:

−

prawidłowa dieta, pozbawiona węglowodanów,

−

regularne wizyty u stomatologa.

Higiena jamy ustnej polega również na zastosowaniu działań profilaktycznych
w odpowiedniej kolejności:

−

regularne szczotkowanie, używanie past z fluorem,

−

płukanie jamy ustnej,

−

nitkowanie przestrzeni międzyzębowych,

−

odpowiednia dieta,

−

regularne wizyty u stomatologa.

Rys. 10. Higiena jamy ustnej [opracowanie własne]

Osoby starsze powinny bardzo dbać o higienę jamy ustnej, ponieważ następuje większe

ryzyko ubytku tkanki zęba oraz próchnicy korzeni. Mogą one również cierpieć na suchość
błon śluzowych, związane jest to z przyjmowaniem niektórych leków, prowadzi to do
próchnicy i chorób zębów, należy zbadać ilość wydzielanej śliny przez starszą osobę.
Pacjenci tacy są często leczeni na inne schorzenia typu cukrzyca, nadciśnienie, zakrzepica,
choroby serca, stomatolog powinien też wziąć to pod uwagę.

U starszych osób dziąsła stają się delikatniejsze, czasami mogą krwawić, pojawiają się

też często obrzęki dziąseł. Aby wzmocnić zęby stosuje się profilaktykę oraz korony i mosty.
Korona całkowicie przykrywa uszkodzony ząb, mosty są używane do wypełnień brakujących

HIGIENA

JAMY USTNEJ

szczotkowanie

płukanie

nitkowanie

dieta

wizyty

u stomatologa

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zębów. Stomatolog podczas badania starszej osoby musi przeprowadzić z nią dokładny
wywiad, wykazywać empatię, cierpliwość, brać pod uwagę jej schorzenia, przyjmowanie
innych leków, stan higieny jamy ustnej, ubytek tkanki zęba jak również paradontozę,
zaburzenia wydzielania śliny, obecność w jamie ustnej mostów, koron, protez, alergie
pacjenta. U starszych osób bardzo często stomatolog napotyka na takie objawy: obnażenie
korzeni, brak zębów, trudności z usunięciem płytki nazębnej, tacy pacjenci wymagają
cierpliwości, motywacji do leczenia, należy dbać o profilaktykę oraz higienę jamy ustnej.

Jako profilaktykę starzenia się układu żującego osób starszych stosuje się sanację jamy

ustnej. Obejmuje ona leczenie próchnicy, leczenie chorób przyzębia, usuwanie zębów lub ich
korzeni, jeśli nie kwalifikują się one do leczenia zachowawczego i protetycznego, usuwanie
zatok dziąsłowych, likwidacja narośli błony śluzowej, ognisk leukoplakii. Najważniejsze jest
poinformowanie pacjenta o konieczności usuwania kamienia nazębnego.

Osoby starsze należy odpowiednio zachęcić do przestrzegania zachowań służących

zdrowiu. Zachęcanie to powinno odbywać się przez zwiększenie świadomości poprzez prasę,
ulotki, plakaty informacyjne u lekarzy.

Higienistka stomatologiczna powinna oprócz przeprowadzania szkoleń, instruktażu

i szerzenia wiedzy profilaktycznej z zakresu chorób przyzębia i higieny jamy ustnej
aktualizować swoje informacje. Najlepiej podjąć współpracę z instytucjami opracowującymi
publikacje z zakresu higieny stomatologicznej takich jak gazeta stomatologiczna, forum
stomatologiczne, pharmindex, gazeta lekarska, forum farmaceutyczne. Wydawnictwa
medyczne również powinny stanowić drogę rozwoju edukacji higienistki stomatologicznej.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń

W jaki sposób należy prowadzić edukację prozdrowotną osób w starszym wieku?

Jakie są zasady żywienia kobiet w ciąży?

Jakie są zasady profilaktyki ubytków?

Na czym polega fluorowanie?

W jaki sposób należy prowadzić edukację prozdrowotną dzieci i młodzieży?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj i zorganizuj działania z zakresu profilaktyki periodontologicznej oraz z zakresu

profilaktyki ortodontycznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym stomatologicznej edukacji
prozdrowotnej,

wybrać dwie sytuacje opisujące profilaktykę periodontologiczną higieny jamy ustnej,

wybrać dwie sytuacje opisujące profilaktykę ortodontyczną higieny jamy ustnej,

przedyskutować optymalny plan profilaktyki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

tablica,

−

mazaki,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Wpisz w diagram czynniki wpływające na stan higieny jamy ustnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym higieny jamy ustnej,

wyszukać czynniki wpływające na utrzymanie prawidłowej higieny jamy ustnej,

wpisać czynniki w diagram.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Rysunek do ćwiczenia 2

HIGIENA

JAMY USTNEJ

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Wpisz do tablicy brakujące elementy doboru właściwej metody szczotkowania.

Tabela do ćwiczenia 3

Stan jamy ustnej

Szczoteczka do zębów

Metoda szczotkowania

zdrowe przyzębie

rednia twardość

Stillmanna, ............. lub ..........;
unikanie ................................
..............................................

zaostrzone zapalenia
przyzębia

.......................

roll

recesja dziąsła,
wrażliwość szyjek

........................

roll, .....................;
unikanie ....................
..................... i .................

implanty zębowe

bardzo miękka

delikatne oczyszczanie
połączenia wszczepu z dziąsłem

po zabiegach
chirurgicznych

.........................

..................................

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym metod szczotkowania,

dokonać analizy czynników, mających wpływ na właściwy wybór szczoteczki i metody
szczotkowania,

uzupełnić tabelę,

zaprezentować wyniki na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

tabela,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Zaplanuj zajęcia z zakresu edukacji prozdrowotnej higieny jamy ustnej dla młodzieży

szkoły ponadgimnazjalnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym edukacji prozdrowotnej,

dobrać metodę pracy dydaktycznej w zakresie edukacji prozdrowotnej higieny jamy
ustnej,

opracować scenariusz przeprowadzenia zajęć edukacyjnych dla młodzieży ponadgimnazjalnej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

arkusze papieru,

−

pisaki,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

podjąć współpracę z instytucjami opracowującymi publikacje z zakresu
higieny stomatologicznej?

zaplanować pracę z zakresu edukacji prozdrowotnej dla osób dorosłych
i w podeszłym wieku?

zaplanować działania edukacyjne ułatwiające profilaktykę ubytków
w uzębieniu?

zaplanować i zorganizować pracę edukacyjną dla pacjentów w różnym
wieku, pochodzących z różnych środowisk?

zaplanować i zorganizować działania z zakresu profilaktyki
ortodontycznej?

zaplanować pracę z zakresu edukacji prozdrowotnej dla kobiet w ciąży
i matek karmiących?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Zasady dydaktyki

4.4.1. Materiał nauczania

Zasady dydaktyki, które można stosować w celu efektywnego przeprowadzenia zajęć

edukacyjnych.

Zasada poglądowości przeciwstawia się zasadzie werbalizacji. Nauczanie staje się

znaczniej bardziej efektywne gdy połączy się słowa z bodźcem zmysłowym.

Należy przekazywać treści za pomocą słów, które niosą wyobrażenia, są kojarzone

z faktami, doznaniami. Zasadę tą realizuje się w trzech wariantach:

−

organizowanie manipulacji przedmiotem, obserwacji i opisu,

−

demonstrowanie i objaśnianie,

−

ilustrowanie komunikatu słownego.

Zasada przystępności to zasada receptywności. Ma dwa aspekty:
1.

Nakazuje nauczycielowi dostosowanie trudności do właściwości rozwojowych uczniów
oraz właściwości psychofizycznych na danym przeciętnym poziomie, zasadę tę
sformułował Jan Komeński, a w tym trzy reguły: I należy prowadzić od bliskiego do
dalekiego, II od znanego do nieznanego, III od łatwiejszego do trudniejszego,

Dostosowanie trudności do indywidualnych zdolności, poziomu wiedzy i umiejętności
konkretnego ucznia.

Zasada indywidualizacji, mówi że indywidualizacji mogą podlegać: treści nauczania,

tempo, czas, formy organizacyjne.

Zasada systematyczności polega na organizowaniu treści, którymi nauczyciel operuje.

Nauczyciel powinien uporządkować treść pod względem motorycznym i logicznym,
powinien określić informacje pierwszego i drugiego rzędu. Treści powinien ułożyć planowo,
elementy powinien powiązać związkami: hierarchii, strukturalnymi, przyczynowo-
skutkowymi,

genetycznymi,

gatunkowymi,

transformacyjnymi,

stosunkowymi,

chronologicznymi, wielkości, szeregowania, doświadczenia. Powiązania te sprawiają, że treść
jest usystematyzowana. Reguły praktyczne: należy poznać wyjściowy stan wiedzy ucznia,
wiązać treści nowopoznane z już znanymi, wskazywać najważniejsze informacje.

Zasada aktywnego udziału uczniów w procesie dydaktycznym. Podstawą psychologiczną

jest fakt, że człowiek jest aktywny. W procesie kształcenia należy umożliwiać aktywne
zdobywanie wiedzy uczniom, a niekiedy ich aktywizować. Jak zachęcać do aktywności?
Trzeba uczniom uświadomić cel szkolenia - wskazać użyteczność i doniosłość uczenia się,
jasno formułować zadania, wywoływać motywację do uczenia się.

Zasada wiązania wiedzy teoretycznej z praktyką zapewnia przechodzenie od praktyki do

wiedzy i odwrotnie. Cele: uświadomienie użyteczności wiedzy, ukształtowanie przekonania
o prawdziwości, przeświadczenie o możliwości wpływu na rzeczywistość, wyposażenie
w praktyczne umiejętności wykorzystywania wiedzy

Zasada trwałości wiedzy: dotyczy organizowania powtórzeń w procesie dydaktycznym.

Nauczanie w szkole odbywa się w warunkach sztucznych. Konieczne jest respektowanie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

jednego z podstawowych praw pamięci - powtarzanie: 1) w niezmienionej strukturze 2) przez
operowanie wiedzą.

Wszystkie te metody można stosować w celu kształcenia prozdrowotnego społeczeństwa

Metody pracy i środki dydaktyczne
Metody pracy (wg Cz. Kupsiewicza):

−

opowiadanie,

−

dyskusja,

−

opis,

−

metody oparte na obserwacji (np. pokaz, wykres),

−

metody oparte na działaniu – zajęcia praktyczne, np. rysowanie,

−

metody aktywizujące np. inscenizacja, burza mózgów,

−

metody eksponujące: film, sztuka teatralna, ekspozycja,

−

metoda programowa – z użyciem komputera, np. samodzielne przygotowanie prezentacji
komputerowej lub wyszukiwanie informacji w Internecie.

Wszystkie te metody mogą być stosowane w grupie młodzieży. W przypadku dzieci

opowiadanie warto poprzeć ilustracjami (np. rysując na kilku małych kartonikach historyjkę
obrazkową o dziecku które boli ząb i idzie do lekarza. Każdy element historii to osobny
kartonik z obrazkiem, np. dziecko boli ząb i płacze; mama prowadzi dziecko do stomatologa;
stomatolog bada jamę ustną; dziecko jest uśmiechnięte. Obrazki można później wykorzystać
w ćwiczeniu prosząc dzieci by ułożyły poszczególne kartoniki w odpowiedniej kolejności).

Z metod opartych na obserwacji dla dzieci można wybrać np.: teatrzyk. Doskonale też

sprawdzają się metody oparte na działaniu, np.: lepienie z plasteliny ulubionych owoców. Są
to metody dla dzieci bardzo dobre, zwłaszcza że nie potrafią one długo skupić się na jednej
czynności i wykazują dużą aktywność ruchową. Nieodpowiednie dla dziecka będzie, więc
przeprowadzenie zajęć w formie wykładu. Najlepiej, gdy różne metody przeplatają się ze
sobą.

Zarówno u dzieci jak i u młodzieży można zastosować metody pracy indywidualnej

(np. każde dziecko rysuje na kartonie czego nie powinno się jeść; dzieciom łatwiej jest
odpowiedzieć na pytanie czego się nie powinno robić gdyż słyszą codziennie zakazy ze strony
rodziców lub opiekunów) lub grupowej (np. wszystkie dzieci lepią z masy papierowej duży
ząb).

Ciekawą grupę metod stanowią metody aktywizujące, klasyfikowane też jako metody

twórczego rozwiązywania problemów. Do grupy tej należą:

−

burza mózgów,

−

„technika 635”,

−

technika diamentowego rankingu,

−

piramida priorytetów,

−

technika śniegowej kuli.

Burza mózgów jest metodą, w której prowadzący formułuje pytanie i prosi grupę

o podawanie skojarzeń z nim związanych. Wszystkie odpowiedzi są zapisywane
w widocznym miejscu (np.: na dużej planszy) przez prowadzącego, każda osoba jednorazowo
zgłasza tylko jeden pomysł. W metodzie tej można w szybkim czasie uzyskać wiele
rozwiązań. Jest dobrą techniką wprowadzającą do omówienia danego zagadnienia. Pozwala
zorientować się co już wiedzą uczestnicy i o jakie elementy warto zasób wiedzy uzupełnić.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Na przykład grupie sześciolatków można zadać pytanie: co robimy gdy boli ząb? Uzyskane
odpowiedzi staną się punktem wyjścia do dalszego prowadzenia zajęć.

„Technika 635” jest modyfikacją burzy mózgów. Przeprowadzana może być w starszych

grupach wiekowych. 6 oznacza liczbę osób, 3-liczbę wpisywanych pomysłów, 5-liczbę
„rund”. Można ją także zmodyfikować do techniki 423. Uczestnicy zostają podzieleni na
4 grupy, każda z grup posiada flamaster w innym kolorze oraz duży karton papieru z zadanym
pytaniem. Pytanie dla każdej grupy jest inne (np. elementy zdrowego żywienia, jak
prawidłowo dbać o zęby?, itp.). Każda grupa wpisuje swoje 2 propozycje, a następnie
przekazuje karton kolejnej grupie. W ten sposób odbywają się 3 zmiany, więc każda grupa ma
szanse udzielić odpowiedzi na każde pytanie. Kolejne rundy są coraz dłuższe, gdyż
odpowiedzi nie mogą się powtarzać.

W technice diamentowego rankingu rozdajemy uczestnikom kartki papieru w kształcie

rombu. Zadajemy pytanie i każdy uczestnik zapisuje odpowiedzi, 1 propozycje na 1 kartce.
Następnie zbieramy wszystkie kartki, odczytujemy pomysły i wybieramy 9 uznanych przez
grupę za najistotniejsze. Prosimy grupę by ustaliła hierarchię ważności odpowiedzi (pole
z numerem 1 – najważniejsza odpowiedź, itd.) i umieszczamy kartkę z odpowiedzią
w odpowiednim polu diagramu (rys. 11). Ten typ ćwiczenia wymusza dyskusję i narzuca
uczestnikom konieczność uzyskania kompromisu.

Rys. 11. Plansza do techniki diamentowy ranking [opracowanie własne]

Piramidę priorytetów można połączyć z metodą burzy mózgów. Na początku zajęć

prowadzący zadaje pytanie i prosi uczestników by swoje odpowiedzi podawali w formie
pytań, które są zapisywane na tablicy. Na przykład, jeżeli tematem zajęć jest higiena jamy
ustnej mogą paść pytania:

−

jak często myć zęby?

−

jak często zgłaszać się na kontrolę do dentysty?

−

czy jedzenie czekolady może sprzyjać rozwojowi próchnicy?

Dalsza część zajęć może przebiegać w grupach. Każdy zespół otrzymuje plakat

z piramidą (rys. 12) oraz kartki papieru, na których zapisuje zadawane w pierwszej części
zajęć pytania. Każda grupa przypina do schematu kartki z pytaniami w takiej kolejności
w jakiej chciałaby poznać odpowiedź.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 12. Piramida priorytetów [opracowanie własne ]

Technika śniegowej kuli łączy pracę indywidualną z pracą w grupie. Nad danym

zagadnieniem uczeń początkowo zastanawia się samodzielnie, potem przedyskutowuje temat
w parach. Pary łączą się w zespoły czteroosobowe, w dalszej części ośmioosobowe, itd.,
dopóki cała grupa nie wypracuje wspólnego stanowiska.

W celu uzyskania jeszcze lepszych wyników edukacyjnych stosuje się coraz nowsze

techniki nauczania, środki dydaktyczne. Ich wykorzystanie skłania ucznia do samodzielnego
wyszukiwania informacji w czasopismach stomatologicznych, fachowej literaturze. Uczeń
powinien

również

posiadać

umiejętność

nawiązywania

kontaktów

i współpracy

z organizacjami zajmującymi się publikacją prac stomatologicznych. Mogą to być gazety
dentystyczne, czasopisma lekarskie, firmy farmaceutyczne, które prowadzą badania kliniczne,
biuletyny, kwartalniki z medycznymi treściami. Umiejętność ta powoduje poszerzenie swoich
wiadomości i ich aktualizację, uczeń może również samodzielnie napisać artykuł oparty na
swoich badaniach, wnioskach dotyczący stomatologicznych problemów.

Istnieje także inny podział metod pracy (wg W. Okonia):

−

samodzielne dochodzenie do wiedzy (np.: pokazujemy dzieciom wspomnianą już
historyjkę o dziecku, które boli ząb, dzieci same wskażą, że jeśli boli ząb należy udać się
do dentysty),

−

metody waloryzacyjne – przez przeżywanie,

−

metody praktyczne, oparte na działaniu (np. lepienie z plasteliny),

−

metody asymilacji, np. dyskusja, wykład.

rodkami nazywamy przedmioty oddziałujące na zmysły. Mogą one być:

−

wzrokowe – rysunek, fotografia, mapa, diagram,

−

słuchowe – audycja radiowa, nagrania magnetofonowe,

−

wzrokowo-słuchowe – film.

W pracy dydaktycznej wykorzystujemy także różnego rodzaju pomoce dydaktyczne,
tj. tablice, modele (np. model zęba), kartony, flamastry.

Kategorie środków dydaktycznych wytypowane przez Wincentego Okonia

Pierwszą z nich są środki proste, do których należą:

−

rodki słowne podręczniki, teksty drukowane,

−

proste środki wzrokowe

modele, autentyczne wzory przedmiotów, reprodukcje obrazów,

mapy).

Drugą z kategorii są środki złożone wykorzystujące rozwój techniki, nowinek, urządzeń
i sprzętu przekazującego informacje. Można tu zaliczyć:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

mechaniczne środki wzrokowe (aparaty fotograficzne, mikroskopy, oscyloskopy,
teleskopy czyli urządzenia przekazujące obrazy.

−

rodki słuchowe (gramofony, radia np. CB – kontakt ze światem, nauczanie na odległość,

magnetofon) .

−

oraz środki wynikające z połączenia wzroku ze słuchem (są to urządzenia takie jak
telewizor, video lub dobrze wyposażony komputer) .

Ostatnią pozycją w tym podziale są środki automatyzujące uczenie się (tutaj wymienić

można laboratoria z wyszczególnionych dziedzin nauki, maszyny dydaktyczne, oraz
komputery)

Podział dokonany przez W. Okonia jest ułożony hierarchicznie. Od środków prostych

takich jak podręczniki do złożonych komputery

Poprzez zastosowanie środków złożonych

zmniejsza się nakład pracy nauczyciela i ucznia.

Wiele rzeczy można zobrazować, przy czym porusza się wyobraźnią wychowanka np.:

możemy na komputerze pokazać uczniowi powstawanie cząsteczki DNA, co poprzez zwykłe
mówienie było by wręcz niemożliwe.

Słowo mówione to słowo, które znajduje się w przemówieniach, wykładach. Słowo

drukowane, rozwój tego słowa nastąpił wraz z rozwojem technologii druku, zapisano je jako
druk książek, kartek, gazet.

Opracowywanie i realizacja programu profilaktyki stomatologicznej dla dzieci
i młodzieży

Opracowując program profilaktyki stomatologicznej należy uwzględnić następujące

elementy:

−

wizyty grup, klas u stomatologa,

−

przeprowadzenie

grupowej

profilaktyki

fluorkowej

metodą

nadzorowanego

fluorkowania,

−

zorganizowanie spotkań o charakterze informacyjnym: przeprowadzenie instruktażu
higieny jamy ustnej, udzielanie informacji o właściwym odżywianiu i in.,

−

uzgodnienie z gronem pedagogicznym terminów zaplanowanych działań dla
poszczególnych grup (klas) oraz z gabinetem stomatologicznym terminów wizyt,

−

rozpropagowanie

programu

wśród

nauczycieli

rodziców

lub

opiekunów,

w szczególności informowanie o celach przeprowadzonych działań, przedstawienie
tematyki zajęć z dziećmi i młodzieżą,

−

założenie Indywidualnej Karty Stomatologicznego Badania Profilaktycznego,

−

zachęcanie nauczycieli przedszkoli i szkół do realizacji programu profilaktyki
stomatologicznej; zachęcanie rodziców i opiekunów do częstego kontrolowania stanu
uzębienia i utrwalania prawidłowych nawyków higienicznych oraz ewentualnego
leczenia stomatologicznego (organizowanie dla nich spotkań, szkoleń informujących
o konieczności i sposobach dbania o higienę jamy ustnej i wyjaśniających skutki
zaniedbań),

−

ukierunkowanie personelu opiekuńczo-wychowawczego żłobka i przedszkola na
organizowanie zabaw mających na celu utrwalenie prawidłowych nawyków
higienicznych i dietetycznych (poprzez np. przedstawienie konkretnego schematu zajęć),

−

organizowanie dla dzieci i młodzieży wystaw i konkursów o tematyce stomatologicznej,

−

ustalenie sposobu informowania rodziców i opiekunów o wynikach badań
stomatologicznych i prowadzonych działaniach edukacyjnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Utrwalanie prawidłowych nawyków higienicznych i dietetycznych

Każde spotkanie z dziećmi lub młodzieżą dobrze jest zakończyć krótkim

podsumowaniem, ujmującym najważniejsze cele spotkania.

Jednorazowy instruktaż czy wykład może okazać się niewystarczający dla zmiany

nawyków żywieniowych czy sposobów dbania o jamę ustną. Dobrze jest więc zaproponować
nie jedno lecz cykl spotkań, a w przypadku dzieci dążyć do współpracy z rodzicami, aby
dziecko utrwalało zdobyte informacje czy umiejętności także w domu. Można poprosić
rodziców by dawali dzieciom słodycze raz dziennie, podczas głównego posiłku po którym
dziecko umyje zęby, lub na przykład zaproponować projekt „słodka niedziela”, gdy dzieci
jedzą słodycze tylko w jeden dzień w tygodniu. Warto nakłonić rodziców także do
konsekwencji – na przykład pilnujemy by dziecko myło zęby codziennie po obiedzie, bez dni
wyjątkowych kiedy może o tym zapomnieć.

Po przeprowadzonym spotkaniu z dziećmi można zorganizować wystawę wykonanych

prac plastycznych czy modelinowych lub można zadać wykonanie takich prac w domu.
Wiszące na ścianie plakaty czy rysunki będą przypominać o przekazanych zasadach dbania
o jamę ustną. W przypadku małych dzieci dobrze jest pogrupować prace na zasadzie
dobre/złe, np. na jednym plakacie umieścić wykonane przez dzieci rysunki zdrowego
ż

ywienia i plakat opatrzyć wizerunkiem uśmiechniętej buzi, na kolejnym plakacie przeciwnie

– czego nie powinno się jeść. Ułatwi to dzieciom zapamiętanie co jest dobre dla ich rozwoju
i wzrostu a czego lepiej unikać. Można także poprosić dzieci żeby przyniosły do przedszkola
swoje szczoteczki i codziennie po śniadaniu wspólnie myły zęby. Ważne jest żeby
szczoteczki były podpisane i żeby przechowywał je opiekun danej grupy – uniknie się w ten
sposób wymieniania szczoteczek między dziećmi. W przypadku starszej młodzieży można
poprosić by przygotowała się do kolejnych zajęć, na przykład żeby na kolejne spotkanie
wyszukała w internecie informacje na temat zdrowego odżywiania i przedstawiła je w postaci
prezentacji multimedialnej.

Informowania rodziców i opiekunów o stanie uzębienia dzieci i młodzieży

Przekazywanie informacji o stanie uzębienia i potrzebach leczniczych dziecka rodzicom

i opiekunom ma szczególne znaczenie w przypadku dzieci młodszych. Komunikacja
z rodzicem może mieć formę telefoniczną lub pisemną. Na kartce należy zaznaczyć jaki był
termin i wynik badania stomatologicznego oraz jakie działania należy dalej podjąć by
właściwie zadbać o stan jamy ustnej dziecka. Można także zebrać spisane informacje
i poprosić np. wychowawcę grupyczy opiekuna grupy w przedszkolu o przekazanie
przygotowanych arkuszy rodzicom lub opiekunom. Komunikacja z rodzicami ma wielkie
znaczenie – są autorytetem dla dorastających dzieci a w przypadku dzieci młodszych są
jedynymi osobami, od których zależy prawidłowy rozwój i dobry stan jamy ustnej.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń

Jaki jest cel edukacji stomatologicznej?

Jakie środki dydaktyczne można stosować w edukacji prozdrowotnej?

Co to jest słowo drukowane i wizualne?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wybierz temat zajęć edukacyjnych z zakresu profilaktyki higieny jamy ustnej. Dobierz

metody i środki dydaktyczne do prowadzenia zajęć edukacyjnych z wybranego przez siebie
zagadnienia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym metod i środków dydaktycznych,

ustalić temat zajęć edukacyjnych,

dobrać metody nauczania,

dobrać środki dydaktyczne do realizacji zajęć,

przedstawić wynik ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru,

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Zaplanuj

współpracę

odpowiednimi

instytucjami

terenie

Twojej

miejscowości/rejonu zamieszkania w zakresie higieny stomatologicznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym higieny stomatologicznej,

wyszukać instytucje, które mogłyby podjąć współpracę w zakresie działań
profilaktycznych higieny jamy ustnej,

ustalić tematykę działań profilaktycznych,

zaplanować współpracę z odpowiednimi instytucjami,

przedstawić wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

arkusze papieru,

−

pisaki,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Zaplanuj szkolenie dla personelu opiekuńczo-wychowawczego żłobka i przedszkola na

temat ujemnych skutków dla zdrowia dziecka schorzeń takich jak: próchnica, choroby
przyzębia i wady zgryzu. Dobierz samodzielnie metodę dydaktyczną.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym metod dydaktycznych,

ustalić temat szkolenia,

dobrać metodę dydaktyczną,

zaplanować przebieg zajęć,

przedstawić wyniki ćwiczenia,

dokonać analizy efektywności zaproponowanych metod dydaktycznych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

arkusze papieru,

−

pisaki,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Zaplanuj zajęcia edukacyjne dla dzieci na temat wpływu diety na stan uzębienia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym wpływu diety na stan uzębienia,

ustalić temat zajęć,

dobrać metody nauczania z uwzględnieniem możliwości odbiorcy zajęć edukacyjnych,

zaplanować przebieg zajęć,

zaproponować środki dydaktyczne,

przedstawić wynik ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

arkusze papieru,

−

pisaki,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zastosować różne metody nauczania?

dobrać środki dydaktyczne?

wskazać cele kształcenia?

zdefiniować podstawowe terminy dydaktyczne?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

Przeczytać uważnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwe odpowiedzi. Tylko
jedna jest poprawna.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X.W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz prawidłową.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie sprawiało Ci trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
zadania na później wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

Zapobieganie zanieczyszczeniu środowiska polega

tylko na oczyszczaniu.

tylko na stosowaniu żywności ekologicznej.

na oczyszczaniu i żywności ekologicznej.

na wyrzucaniu śmieci i rozwoju przemysłu.

Dieta bogata w białko, witaminy, minerały, regularne posiłki to dieta

nieracjonalna.

racjonalna.

profilaktyczna.

sezonowa.

Zaleca się używanie past zawierających

potas.

fluor.

wodór.

glukozę.

W płynach do płukania jamy ustnej głównym składnikiem jest

potas.

fluor.

magnez.

witamina C.

Preparaty o małym stężeniu fluoru są przeznaczone

do rzadkiego stosowania.

do częstego stosowania.

do stosowania w warunkach ambulatoryjnych.

do stosowania raz na dwa lata.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Metalem ciężkim jest

potas.

fluor.

ołów.

wapń.

Częstość stosowania płukanek fluorowych zależy od

ceny.

ilości jonów fluorkowych.

ilości jonów siarczanowych.

koloru preparatu.

Higiena jamy ustnej to mycie zębów metodą

mycia na sucho.

tarcia.

wibracyjną.

okrążania.

Prawidłowa dieta

powinna utrzymywać stałą ilość śliny w jamie ustnej.

powinna składać się z węglowodanów.

powinna być zmieniana co 5 lat.

nie ma nic wspólnego z higieną zębów.

10.

Leczenie ortodontyczne obejmuje

założenie aparatu.

borowanie zębów.

leczenie objawowe.

badania okresowe.

11.

Na stan zdrowia nie ma wpływu

rodowisko.

zarobki.

wiatr.

wykształcenie.

12.

Zanik przyzębia występuje u

młodych ludzi.

starszych ludzi.

dzieci w wieku szkolnym.

niemowląt.

13.

Aspekty wychowania zdrowotnego to

uprawianie bardzo nielicznych ćwiczeń fizycznych.

spożywanie dużej ilości węglowodanów.

identyfikacja z własną płcią.

leczenia zębów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14.

Czynnikiem wpływającym na zdrowie jest

tylko styl życia.

tylko środowisko.

styl życia i środowisko.

tylko sposób odżywiania.

15.

Czynnikiem szkodliwym, prowadzącym do zaburzeń narządu żucia jest

płytka nazębna.

płyn do płukania i szczoteczka ze sztucznego włosia.

szczoteczka z naturalnego włosia i płukanie jamy ustnej.

pasta z fluorem.

16.

Objawami próchnicy są
a)

bóle w klatce piersiowej.

zawroty głowy.

bóle zębów.

krwawienie dziąseł.

17.

Higiena jamy ustnej to

mycie.

płukanie.

mycie, płukanie i nitkowanie.

nitkowanie.

18.

Promocja zdrowia to proces ułatwiający

poprawę zdrowia.

lepsze samopoczucie.

prawidłową higienę.

zmianę środowiska życia.

19.

Wybór szczoteczki zależy

tylko od wieku.

od wieku i higieny.

tylko od higieny.

od płci.

20.

Profilaktyka jest

istotna.

niepotrzebna.

czasami tylko istotna.

bardzo często nieistotna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Planowanie i organizowanie stomatologicznej działalności edukacyjnej

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

Charzyńska-Gula M.: Edukacja zdrowotna rodziny. IMW, Lublin 2002

Dembowski J.: Psychologiczne problemy starzenia się człowieka. PZWL, Warszawa-
Poznań 1984

Karski J.: Promocja zdrowia. IGNIS, Warszawa 1999

Kawczyńska-Butrym Z.: Problemy opieki nad człowiekiem starszym – obszary pomocy
i wsparcia. Praca socjalna. Śląsk, Katowice 1999

Sapota A.: Mikrobiologia diagnostyczna. AM w Łodzi 2005

www.esculap.pl

www.dental.pl

www.zdrowie.pl