mgr Małgorzata Mazurek-Chwiejczak
Katedra Finansów Publicznych
UMCS w Lublinie

A.

LIBERALNA TEORIA FP (Adam Smith);

B.

EKONOMIA DOBROBYTU (Adolf Wagner);

C.

INTERWENCJONIZM PAŃSTWOWY (John

Maynard Keynes).

© Małgorzata Mazurek-Chwiejczak

2



XVIII wiek, Anglia;



przedstawiciele: Adam Smith, David Ricardo, Jean Baptiste Say;



założenia:

◦

wolność gospodarcza,

◦

wolna konkurencja,

◦

indywidualizm gospodarczy (

homo oeconomicus

),

◦

własność prywatna;



LIBERALIZM GOSPODARCZY – rynek jest doskonałym regulatorem procesów gospodarczych;

państwo nie powinno ingerować w gospodarkę;



ograniczenie do minimum działalności gospodarczej państwa, a także wydatków publicznych;



koncepcja „państwa-stróża nocnego” – jego zadaniem są następujące obszary działalności:

◦

ochrona zewnętrzna i wewnętrzna,

◦

wymiar sprawiedliwości;



najlepszy plan finansowy to wydawać mało, a najlepszy podatek to ten, który jest najmniejszy;



ciężary podatkowe powinny być jak najniższe, aby nie hamować aktywności gospodarczej, ani

ograniczać zdolności gospodarstw domowych do gromadzenia oszczędności;



polityka podatkowa powinna być neutralna (w jej wyniku nie mogą następować zmiany w podziale

dochodów w społeczeństwie);



ciężary podatkowe powinny obciążać także pracowników najemnych (w formie podatków

pośrednich); pozwoli to zwiększać możliwości inwestowania i oszczędzania przedsiębiorców.

© Małgorzata Mazurek-Chwiejczak

3



XIX wiek; Niemcy;



przedstawiciele: Adolf Wagner, Franciszek List;



INERWENCJONIZM I PROTEKCJONIZM GOSPODARCZY – dostrzegano konieczność

szerszej ingerencji państwa w gospodarkę, aby zapewnić warunki do akumulacji

kapitału i do osiągania zysków;



PRAWO WZRASTAJĄCYCH WYDATKÓW PUBLICZNYCH (PRAWO WAGNERA) – wraz z

rozwojem społecznym rosną potrzeby zbiorowe; wzrost ten ma charakter

intensywny (wynika z rozwoju cywilizacyjnego) oraz ekstensywny (rośnie presja

społeczeństwa na podejmowanie przez państwo nowych funkcji i obowiązków

wobec zbiorowości); wzrost potrzeb zbiorowych powoduje konieczność wzrostu

wydatków publicznych przeznaczonych na zaspokojenie tych potrzeb; to z kolei

skutkuje zgłaszaniem przez władze publiczne coraz większego zapotrzebowania na

dochody;



koncepcja państwa dobrobytu (

welfare state

)– zaspokajanie przez państwo potrzeb

społecznych; rola podatków nie tylko fiskalna lecz również redystrybucyjna;

państwo obrońcą najuboższych warstw społecznych;



koncepcja ta była realizowana w Niemczech za czasów Kanclerza Otto von

Bismarcka (II połowa XIX wieku) m. in. poprzez organizację robót publicznych oraz

wprowadzenie pakietu obowiązkowych ubezpieczeń społecznych; podobne decyzje

podjęto także na początku XX wieku w Wielkiej Brytanii, we Włoszech i w Japonii.

© Małgorzata Mazurek-Chwiejczak

4



teoria ta powstała na gruncie Wielkiego Kryzysu Gospodarczego (1929-1933), który podważył

podwaliny klasycznej teorii ekonomii – obalił przekonanie, że rynek jest doskonałym regulatorem

procesów gospodarczych i w automatyczny sposób prowadzi do równowagi;



Keynes postulował INTERWENCJONIZM GOSPODARCZY – politykę aktywnego oddziaływania państwa na

procesy gospodarcze i społeczne, której podstawowym celem jest:

◦

przyspieszenie tempa wzrostu gospodarczego;

◦

zapewnienie pełnego zatrudnienia;



Keynes twierdził, że w warunkach niedostatecznego popytu, gdy w gospodarce dochodzi do braku

równowagi, niepełnego wykorzystania zdolności wytwórczych i bezrobocia, państwo powinno przejść

do roli aktywnej - przy wykorzystaniu dostępnych środków tworzyć siłę nabywczą (kreować popyt),

pobudzając tym samym koniunkturę i wzmagając ekspansję gospodarczą;



głównym narzędziem interwencji państwa w gospodarce powinny stać się finanse publiczne – zarówno

instrumenty dochodowe (podatki, pożyczki), jak i wydatkowe;



celem ingerencji państwa w gospodarkę jest:

◦

pobudzenie efektywnego popytu w gospodarce – poprzez wzrost wydatków publicznych;

◦

łagodzenie wahań cyklu koniunkturalnego – poprzez progresywne podatki oraz zasiłki dla

bezrobotnych;

© Małgorzata Mazurek-Chwiejczak

5



Keynes jest twórcą koncepcji DEFICIT SPENDING (tzw. PARADOKS NIEZRÓWNOWAŻENIA BUDŻETU):

◦

w okresach kryzysów gospodarczych i recesji dochodzi do:



spadku dochodów publicznych:(spadek produkcji => spadek dochodów przedsiębiorców i gospodarstw

domowych => spadek dochodów państwa z tytułu podatków);



oraz jednoczesnego wzrostu wydatków publicznych (wzrost wydatków państwa na zasiłki dla bezrobotnych

oraz na pomoc społeczną);

◦

skutkiem tego jest wystąpienie deficytu budżetowego oraz, w jego następstwie, długu publicznego;

◦

w okresach kryzysów gospodarczych, paradoksalnie, państwo powinno zwiększać wydatki publiczne, co

doprowadzi do wzrostu deficytu budżetowego i długu publicznego.;

◦

zwiększone wydatki publiczne stworzą efektywny popyt w gospodarce, co doprowadzi do wzrostu

produkcji i umożliwi szybsze wyjście z kryzysu;

◦

powiększający się deficyt budżetowy jest zatem uzasadniony, jeżeli finansuje on wydatki publiczne (np.

wydatki na prowadzenie robót publicznych), mające na celu zmniejszenie bezrobocia i zwiększenie

globalnego popytu, oddziałującego z kolei na wzrost produkcji;



poglądy Keynesa dały teoretyczne podstawy antydepresyjnej polityce Nowego Ładu (

New Deal), prowadzonej

w

Stanach Zjednoczonych w latach 1933-1940 przez prezydenta Roosevelta; był to program reform

społeczno-ekonomicznych, opartych na interwencjonizmie państwowym, których celem było

przeciwdziałanie skutkom Wielkiego Kryzysu (wprowadzono m. in. program robót publicznych, zasiłki dla

bezrobotnych, dofinansowanie z funduszy federalnych wielu przedsięwzięć mających na celu wyjście z

kryzysu i likwidację bezrobocia).

© Małgorzata Mazurek-Chwiejczak

6



FINANSE – procesy gromadzenia i wydatkowania środków

pieniężnych przez różne podmioty.



PUBLICZNE – powszechne, jawne, przeznaczone dla ogółu, a

także: ogólnonarodowe, społeczne.



FINANSE PUBLICZNE – zjawiska oraz procesy związane z

powstawaniem i rozdysponowaniem pieniężnych środków

publicznych zapewniających funkcjonowanie sektora

publicznego.

© Małgorzata Mazurek-Chwiejczak

7

obejmują procesy związane z gromadzeniem

środków publicznych oraz ich

rozdysponowaniem a w szczególności:

1.

gromadzenie dochodów i przychodów publicznych;

2.

wydatkowanie środków publicznych;

3.

finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa;

4.

zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne;

5.

zarządzanie środkami publicznymi;

6.

zarządzanie długiem publicznym;

7.

rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej.

© Małgorzata Mazurek-Chwiejczak

8

Sektor finansów publicznych tworzą:

1.

organy władzy publicznej, w tym organy administracji

rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa oraz

sądy i trybunały;

2.

jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki;

3.

jednostki budżetowe;

4.

samorządowe zakłady budżetowe;

5.

agencje wykonawcze;

6.

instytucje gospodarki budżetowej;

7.

państwowe fundusze celowe;

© Małgorzata Mazurek-Chwiejczak

9

Sektor finansów publicznych tworzą:

8.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych i zarządzane przez niego fundusze

oraz Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i fundusze

zarządzane przez Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia

Społecznego;

9.

Narodowy Fundusz Zdrowia;

10.

samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej;

11.

uczelnie publiczne;

12.

Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne;

13.

państwowe i samorządowe instytucje kultury oraz państwowe

instytucje filmowe;

14.

inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na

podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z

wyłączeniem przedsiębiorstw, instytutów badawczych, banków i

spółek prawa handlowego.

© Małgorzata Mazurek-Chwiejczak

10

Pozycje 1 i 2 zostały wyodrębnione ze względu na kryterium

ustrojowe, zaś kolejne pozycje z uwagi na kryterium prawno-

organizacyjne.

Sektor finansów publicznych tworzą

:

1.

organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej (ministerstwa,

wojewodowie), organy kontroli państwowej (Najwyższa Izba Kontroli,

Regionalna Izba Obrachunkowa) i ochrony prawa (prokuratura) oraz sądy

(powszechne rejonowe i okręgowe, sądy administracyjne) i trybunały (Trybunał

Stanu, Trybunał Konstytucyjny);

2.

jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki

◦

gminy,

◦

powiaty ziemskie,

◦

miasta na prawach powiatu,

◦

województwa samorządowe,

◦

związki międzygminne.

© Małgorzata Mazurek-Chwiejczak

11

Sektor finansów publicznych tworzą:

3.

JEDNOSTKI BUDŻETOWE

◦

jednostki organizacyjne sektora FP nie posiadające osobowości prawnej ani

zdolności sądowej, tworzone zarówno na szczeblu centralnym, jak i

samorządowym;

◦

ich rola polega na nieodpłatnym świadczeniu różnego rodzaju usług

publicznych; w określonych przypadkach mogą pobierać za swoje usługi

opłaty, jednak wysokość tych opłat nie jest zależna od kosztów ich

świadczenia;

◦

przykłady jednostek budżetowych: na szczeblu centralnym – ministerstwa,

Kancelaria Prezydenta, Kancelaria Sejmu i inne urzędy władzy państwowej,

urzędy administracji państwowej (urząd skarbowy lub celny, izba skarbowa

lub celna, komenda główna policji), sądy, prokuratura; na szczeblu

samorządowym – urzędy władzy samorządowej urząd gminy, urząd miasta,

starostwo powiatowe), szkoły podstawowe, gimnazja, straż miejska, miejskie

ośrodki pomocy społecznej, powiatowa komenda policji;

◦

państwowe jednostki budżetowe są tworzone przez Prezesa Rady Ministrów,

poszczególnych ministrów, kierowników urzędów centralnych i wojewodów,

zaś samorządowe jednostki budżetowe – przez organy stanowiące JST (rada

gminy, rada miasta, rada powiatu, sejmik wojewódzki);

© Małgorzata Mazurek-Chwiejczak

12

Sektor finansów publicznych tworzą:

3.

JEDNOSTKI BUDŻETOWE

◦

podstawą gospodarki finansowej jednostki budżetowej jest roczny

plan finansowy, obejmujący kwoty dochodów i wydatków;

◦

jednostki budżetowe rozliczają się z właściwym budżetem (państwa

lub samorządu) metodą budżetowania brutto, tj. osiągnięte dochody

odprowadza bezpośrednio na rachunek budżetu (państwa lub

samorządowego), zaś swoje wydatki pokrywa bezpośrednio z

budżetu; nie pojawia się tu kategoria wyniku finansowego – jednostka

budżetowa otrzymuje środki na pokrycie swoich wydatków

niezależnie od uzyskanych dochodów;

◦

zasilanie jednostek budżetowych w środki finansowe odbywa się w

formie sukcesywnego ich przekazywania na rachunki bieżące tych

jednostek, aż do wysokości zatwierdzonej w planie finansowym;

◦

kwota dochodów nie wykorzystana w danym roku nie może zostać

przeniesiona na rok następny i należy ją zwrócić na rachunek

właściwego budżetu;

◦

limit środków przyznanych jednostce budżetowej na rok następny

jest uzależniony od wysokości środków wykorzystanych przez

jednostkę w danym roku budżetowym.

© Małgorzata Mazurek-Chwiejczak

13

Sektor finansów publicznych tworzą:

4.

SAMORZĄDOWE ZAKŁADY BUDŻETOWE



forma organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, funkcjonująca tylko

na szczeblu samorządowym;



SZB są powoływane do wykonywania zadań własnych JST w zakresie:

a)

gospodarki mieszkaniowej i gospodarowania lokalami użytkowymi,

b)

dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego,

c)

wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków

komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych,

d)

wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i

cieplną oraz gaz,

e)

lokalnego transportu zbiorowego,

f)

targowisk i hal targowych,

g)

zieleni gminnej i zadrzewień,

h)

kultury fizycznej i sportu, w tym utrzymywania terenów rekreacyjnych i

i)

urządzeń sportowych,

j)

pomocy społecznej, reintegracji zawodowej i społecznej oraz rehabilitacji zawodowej i

społecznej osób niepełnosprawnych,

k)

utrzymywania różnych gatunków egzotycznych i krajowych zwierząt, w tym w

szczególności prowadzenia hodowli zwierząt zagrożonych wyginięciem, w celu ich ochrony

poza miejscem naturalnego występowania,

l)

cmentarzy.

© Małgorzata Mazurek-Chwiejczak

14

Sektor finansów publicznych tworzą:

4.

SAMORZĄDOWE ZAKŁADY BUDŻETOWE

◦

SZB są powoływane w celu odpłatnego świadczenia usług, z których

wpływy stanowią przychody własne SZB; koszty działalności zakładów

są pokrywane z ich przychodów własnych;

◦

SZB może otrzymywać dotacje z budżetu właściwej JST:



przedmiotowe,



podmiotowe,



na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe;



celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji;



celowe na zadania bieżące finansowane z udziałem środków europejskich;

◦

suma dotacji (z wyjątkiem dotacji inwestycyjnych oraz dotacji na

realizację projektów współfinansowanych ze środków UE) nie może

przekroczyć 50% kosztów bieżących SZB;

◦

SZB rozliczają się w budżetem właściwej JS metodą budżetowania

netto (rozliczeniu podlega wynik finansowy obliczony jako różnica

między dochodami własnymi powiększonymi o dotacje i kosztami

własnymi).

© Małgorzata Mazurek-Chwiejczak

15